METALURJĠ MAÇALI KALIPLARmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Maçalı Kalıplar.pdf · takımları, el takımları, yüzey ayırıcı madde, gidici, çıkıcı, su kabı,

T.C.

MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI

METALURJĠ

MAÇALI KALIPLAR 521MMI084

Ankara, 2011

Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve

Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak

öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıĢ bireysel öğrenme materyalidir.

Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiĢtir.

PARA ĠLE SATILMAZ.

i

AÇIKLAMALAR .................................................................................................................... ii

GĠRĠġ ....................................................................................................................................... 1

ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1 ..................................................................................................... 3

1. MAÇA DESTEKLERĠ ......................................................................................................... 3

1.1. Tanımı ........................................................................................................................... 3

1.2. Özellikleri ..................................................................................................................... 4

1.3. Maça Destekleri Kullanırken Dikkat Edilecek Noktalar............................................... 4

1.4. Maça Destekli Kalıpların: ............................................................................................. 5

1.4.1.Model Etüdünü Yapma ........................................................................................... 5

1.4.2. Yapım Resmini Çizme ........................................................................................... 5

1.4.3. Dökümden ÇıkmıĢ Resminin Çizimi ..................................................................... 6

UYGULAMA FAALĠYETĠ ................................................................................................ 7

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 10

ÖĞRENME FAALĠYETĠ-2 ................................................................................................... 12

2. ÇEVRE MAÇALI KALIPLAR ......................................................................................... 12

2.1. Model Etüdünü Yapma ............................................................................................... 12

2.2. Yapım Resmini Çizme ................................................................................................ 13

2.3. Dökümden ÇıkmıĢ Resminin Çizimi .......................................................................... 14

UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 15


ÖĞRENME FAALĠYETĠ-3 ................................................................................................... 19

3. MAÇALARDAN OLUġTURULAN KALIPLAR ............................................................ 19

3.1. Model Etüdünü Yapma ............................................................................................... 19

3.2. Yapım Resmini Çizme ................................................................................................ 20

3.3. Dökümden ÇıkmıĢ Resminin Çizimi .......................................................................... 20

UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 21


MODÜL DEĞERLENDĠRME .............................................................................................. 25

CEVAP ANAHTARI ............................................................................................................. 26

KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 27

ĠÇĠNDEKĠLER

ii

AÇIKLAMALAR KOD 521MMI084

ALAN Metalurji

DAL/MESLEK Döküm

MODÜLÜN ADI Maçalı Kalıplar

MODÜLÜN TANIMI Bu modül maça destekleri ve çeĢitli maçalı kalıpları

öğretmeye yönelik öğrenme materyaldir.

SÜRE 40/32

ÖN KOġUL ĠĢ Etüdü modülünü baĢarmıĢ olmak

YETERLĠK Maçalı kalıp yapmak

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç

Gerekli ortam sağlandığında istenilen ölçüye ve tekniğine

uygun maçalı kalıp yapabileceksiniz.

Amaçlar

Tekniğe uygun, maça destekli kalıpları

yapabileceksiniz.

Tekniğe uygun, çevre maçalı kalıplar yapabileceksiniz.

Tekniğe uygun, maçalardan oluĢturulan kalıpları

yapabileceksiniz.

EĞĠTĠM ÖĞRETĠM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam

Atölye

Donanım (Araç-gereç, ekipman ve koĢullar)

Çift derece, kum, maça desteği(sport), plaka, meydan

takımları, el takımları, yüzey ayırıcı madde, gidici, çıkıcı, su

kabı, fırça, yağlı grafit, modeller ve maça sandıkları, ağırlık.

ÖLÇME VE

DEĞERLENDĠRME

Her bir faaliyetin sonunda yer alan ölçme araçları ile kendi

kendinizi değerlendireceksiniz.

Modül sonunda kazandığınız bilgi, beceri ve tavırlar

öğretmeninizin hazırladığı ölçme araçlarıyla

değerlendirilecektir.

AÇIKLAMALAR

1

GĠRĠġ Sevgili Öğrenci,

Sanayimizin temel dallarından biri olan dökümcülük sektörü 1975’lerden bu yana

ülkemizde hızlı geliĢim göstermiĢtir. Bu geliĢim sayesinde ülkemizde çok sayıda büyük ve

modern dökümhanelere kavuĢmuĢtur. Demir-çelik sektöründe Avrupa da lider ülke

konumuna gelmiĢtir.

Bu geliĢim süreci devam ettiği takdirde ülkemiz kuruluĢları bu alanda en önemli

iĢveren kollarından birileri olacaktır. Bunun iĢaretleri de daha Ģimdiden görülmektedir.

Örneğin: Ġstanbul, Ankara, Konya gibi büyük ilerimizde oluĢturulan dökümcü organize

sanayi siteleri bunun en büyük göstergelerinden birisidir.

Maçalı kalıplar dökümcülüğün en önemli ve dikkat isteyen konularından birisidir. ĠĢ

piyasasında özellikle yetiĢmiĢ insan gücüne bu alanda çok büyük ihtiyaç vardır. Sizler bu

modülle birlikte maçalı kalıp yapımı hakkında yeterli bilgiye beceriye kavuĢmuĢ duruma

gelebileceksiniz. Bu yeterlilik sayesinde bu alanla ilgili olarak sanayide veya iĢ piyasasında

kolayca iĢ bulma imkânına sahip olacaksınız.

Ayrıca Türkiye-AB iliĢkileri uyum süreci doğrultusunda bu iĢ kolu ülkemize kayma

eğilimi göstermektedir. Ġlerleyen yıllar içerisinde bu iĢ kolu; aranılan eleman zenginliği

açısından ilk sıralara geleceği kaçınılmaz bir gerçek olarak her zaman hafızamızda olmalıdır.

ġimdiden iĢlerinizde baĢarılar dilerim. Ġyi çalıĢmalar.

GĠRĠġ

2

3

ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1

Bu öğretim faaliyeti sonunda uygun atölye ortamı sağlandığında tekniğine uygun

olarak maça destekli kalıpları yapabileceksiniz.

Çevre kuruluĢlardaki maça destekli kalıp yapımı ile ilgili çalıĢmaları gözlemleyerek

bir rapor hazırlayınız.

1. MAÇA DESTEKLERĠ

1.1. Tanımı

Maça kullanılan kalıplarda sıvı metalin kaldırma ve yüzdürme etkisine karĢı

koyabilme (örneğin, kör maçalarda) ve maçayı desteklemek amacı ile kullanılan çeĢitli tip ve

ebatlarda üretilmiĢ olan metal gereçlere maça desteği (sport) diyoruz. Sport kullanarak

döküm parçalarda farklı et kalınlığının önüne geçmiĢ oluruz.

Köprü tipi ġapkalı Sport tipi

Özel sıkıĢtırıcılı Saplı Çift destekli

ġekil 1.1: ÇeĢitli maça destekleri

ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1

AMAÇ

ARAġTIRMA

4

ġekil 1.2: Maça desteği kullanılmıĢ kalıp

1.2. Özellikleri

Sıvı metalin sıcaklığı ile Ģekil değiĢtirmemeli.

Döküm parça ile iyice kaynaĢabilmelidir.

Oksitlenmeye (paslanmaya) karĢı dayanıklı olmalı.

Maçanın ağırlığı ile Ģekli bozulmamalı.

Kullanımları kolay olmalı.

Ucuz olmalıdırlar.

1.3. Maça Destekleri Kullanırken Dikkat Edilecek Noktalar

Desteklerin ergime derecesi dökülen metalin ergime derecesinden yüksek

olmalı.

Demir olmayan metal ve alaĢımlardan dökülen kalıplarda, alüminyum, bakır,

pirinç ve çinkodan yapılmıĢ destekler kullanılmalı.

Oksitlenmeye (paslanmaya) karĢı bakır ve kalay ile kaplanmalıdır.

Kaplama yapılmamıĢ destek kullanılması gerekiyorsa vakit kaybetmeden

döküm yapılmalıdır.

Paslı ve pis destekler kullanılmamalıdır.

KaynaĢmanın iyi olabilmesi için maça desteklerinin üzeri girinti, çıkıntılı

olmalıdır.

Eğri ve çarpılmıĢ maça destekleri kullanılmamalıdır.

Kullanılacak maça desteğinin yüksekliği iyi hesap edilmelidir.

Kullanılacak maça desteğinin tip ve ebatı maçanın boyutuna göre özenle

seçilmelidir.

Büyük maçaların desteklenmesinde kullanılan maça destekleri gerekiyor ise çivi

ile yerine iyice sabitlenmelidir.

5

1.4. Maça Destekli Kalıpların:

1.4.1.Model Etüdünü Yapma

ġekil 1.3: Kör maçalı silindirin kalıplama resmi

1.4.2. Yapım Resmini Çizme

ġekil 1.4 Kör maçalı silindir yapım resmi

6

1.4.3. Dökümden ÇıkmıĢ Resminin Çizimi

ġekil 1.4 Kör maçalı silindirin dökümden çıkmıĢ resmi

7

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıdaki uygulamaları yapınız.

ĠĢlem Basamakları Öneriler

Model etüdünü yapınız (Bk. ĠĢ etüdü

modülü).

Yolluk hesabı yapılır (Bk. ĠĢ etüdü modülü).

Maça kumunu hazırlayınız.

Gerekli maçayı yapınız.

Resim 1.1

Kalıp kumu hazırlayınız.

Alt dereceyi plaka üzerine koyarak, içine

modelin yarısını yerleĢtiriniz.

Alt dereceyi, kalıplama tekniğine uygun

olarak kalıplayınız.

Alt dereceyi ters çeviriniz.

Kalıp yüzeyini mala ediniz.

Modelin diğer yarısını yerleĢtiriniz.

Yüzey ayırıcı maddeyi serpiniz.

Üst dereceyi alt derece üzerine oturtunuz.

Gidici ve çıkıcıyı belirlenen yere koyunuz.

Üst dereceyi, kalıplama tekniğine uygun


Üst dereceyi kaldırınız.

Modeli tekniğe uygun kumdan çıkarınız.

Kalıba uygun yolluk sistemi ve çıkıcı

ĠĢ önlüğünü giyiniz.

Yolluk hesabını doğru yapınız.

Yolluk sistemini doğru koyunuz.

Modeli kumdan çıkartırken kalıba

ve modele zarar vermeyiniz.

Çok Ģiddetli bir basıncı kalıba

tutarsanız kalıpta bozulmalar

olabilir.


8

bağlayınız.

Kalıbı basınçlı hava ile temizleyiniz.

Resim 1.2

Maça desteğini kalıbın uygun yerine

yerleĢtiriniz.

Hazırlanan maçayı kalıba yerleĢtiriniz.

Resim 1.3

Maça baĢına yağlı grafit sürünüz.

Resim 1.4

Alt derece mala yüzeyine çapak kesiniz.

Resim 1.5

Maçayı kalıba sağlam olarak

yerleĢtirin

Üst dereceyi çok dikkatli bir Ģekilde

kalıbı bozmadan kapatın.

Ağırlıkları kalıp üzerine yavaĢca

koyunuz. Hızlı bir darbe kalıbı

bozacaktır.

9

Üst dereceyi kapatınız.

Resim 1.6

24-Dereceye ağırlık yükleyiniz.

Resim 1.7

10

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME

Bu faaliyet kapsamında hangi bilgiler kazandığınızı aĢağıdaki soruları cevaplandırarak

belirleyiniz.

A. OBJEKTĠF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

Çoktan Seçmeli Sorular

1. Maçalı kalıplarda sıvı metalin, kör maçaları kaldırma ve yüzdürme etkisine karĢı

kullanılan gereç aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Sport B) Kıskaç C) Yağlı grafit D) Saman teli

2. AĢağıdakiler den hangisi maça desteklerinin (Spotların) özelliklerin den biri değildir?

A) Sıvı metalin sıcaklığı ile Ģekil değiĢtirmemeli.

B) Döküm parça ile iyice kaynaĢabilmelidir.

C) Oksitlenmeye (Paslanmaya) karĢı dayanıklı olmalı.

D) Döküm esnasında oluĢan gazların dıĢarı atılmasını sağlamak.

3. AĢağıdakilerden hangisi maça desteklerinin (Spotların) kullanımlarında dikkat edilmesi

gereken unsurlardan birisi değildir?

A) Paslı ve pis olmamalıdırlar.

B) Kullanılan kalıba uygun olmalıdır.

C) Sıvı metalin etkisi ile hemen ergimelidirler.

D) Oksitlenmeye (Paslanmaya) karĢı bakır ve kalay ile kaplanmalıdırlar.

4. Maça destekleri kalıp içerisinde hangi bölgelere uygulanmalıdır?

A) Girintili kısımlara B) Meme bağlantısının karĢısına

C) Maça baĢlarına D) Kalıp içerisinde uygun düz alanlara

5. Maça destekleri (Sportlar) ne tür gereçlerden yapılır?

A) Seramik B) Metal

C) Plastik D) AhĢap

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karĢılaĢtırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaĢadığınız

sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.


11

B. UYGULAMALI TEST

Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı

gördüğünüz davranıĢları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LĠSTESĠ

DEĞERLENDĠRME KRĠTERLERĠ EVET HAYIR

ĠĢ önlüğünüzü giydiniz mi?

Model etüdünü yaptınız mı?

Yolluk hesabını yaptınız mı?

Kalıbı tekniğine uygun olarak hazırladınız mı?

Maça desteğini (sport)uygun yere koydunuz mu?

Maçayı tekniğine uygun hazırladınız mı?

Maça baĢlarına yağlı grafit sürdünüz mü?

Alt derece mala yüzeyine çapak kestiniz mi?

Ağırlık yüklediniz mi?

Zamanı verimli kullandınız mı?

Kaliteye önem verdiniz mi?

DEĞERLENDĠRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden

geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi

araĢtırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı “EVET” ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

12



olarak çevre maçalı kalıp yapabileceksiniz.

Neden çevre maçalı kalıp yapımına gerek duyulmuĢtur araĢtırarak, bir rapor

hazırlayınız.

Çevre maçalı kalıp yapmanın avantajlı yönleri nelerdir? AraĢtırınız.

Çevre maçalı kalıplama metodu ile yapılan değiĢik iĢ parçaları nelerdir?

AraĢtırınız.

2. ÇEVRE MAÇALI KALIPLAR

2.1. Model Etüdünü Yapma

ġekil 2.1: Çevre maçalı kalıp resmi


AMAÇ

ARAġTIRMA

13

2.2. Yapım Resmini Çizme

ġekil 2.2: Çevre maçalı model yapım resmi

14

2.3. Dökümden ÇıkmıĢ Resminin Çizimi

ġekil 2.3 Çevre maçalı makara dökümden çıkmıĢ hali

15




Model etüdünü yapınız ( Bk. ĠĢ etüdü

modülü).

Yolluk hesabı yapınız ( Bk. ĠĢ etüdü modülü).


Gerekli olan çevre ve göbek maçaları

yapınız.

Resim 2.1

Kalıp kumunu hazırlayınız.

ĠĢ önlüğünü giyiniz.


16

Modele uygun ana dereceyi yapınız.


Alt dereceyi ana derece üzerine oturtunuz.





Ana dereceyi bozunuz .



Gidiciyi belirlenen yere koyunuz.





Kalıba uygun yolluk sistemini bağlayınız.

Resim 2.2


Hazırlanan maçaları kalıba yerleĢtiriniz.

Resim 2.3

Maça baĢlarına yağlı grafit sürünüz.



Yolluk sistemini en uygun yere

koyunuz.

Maçayı kalıba yerleĢtirirken kalıba

ve maçaya zarar vermeyiniz.

Üst dereceyi kapatırken maçayı

kırmayınız.

17

Resim 2.4

Dereceye ağırlık yükleyiniz.

Resim 2.5

Ağırlığı yavaĢça kalıbın üzerine

koyunuz.

18


UYGULAMALI TEST

Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı

gördüğünüz davranıĢları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LĠSTESĠ





Maçayı tekniğine uygun hazırladınız mı?

Maça baĢlarına yağlı grafit sürdünüz mü?


Kalıbı sağlam olarak yaptınız mı?



Takımları amaca uygun kullandınız mı?

Kaliteye önem verdiniz mi?

DEĞERLENDĠRME


geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi

araĢtırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı “EVET” ise bir sonraki faaliyete geçiniz.


19



olarak maçalardan oluĢturulan kalıplar yapabileceksiniz.

Maçalardan oluĢturulan kalıplar ile üretilmiĢ makine parçaları nelerdir?

AraĢtırma yapınız.

Bazı makine parçalarını, maçalardan oluĢturmak ve üretmek zorunlu hale

gelmiĢtir. Nedenini araĢtırarak br rapor hazırlayınız.

3. MAÇALARDAN OLUġTURULAN

KALIPLAR

3.1. Model Etüdünü Yapma

ġekil 3.1 DiĢli kalıplama resmi


AMAÇ

ARAġTIRMA

20

3.2. Yapım Resmini Çizme

ġekil 3.2 DiĢli yapım resmi

3.3. Dökümden ÇıkmıĢ Resminin Çizimi

ġekil 3.3 DiĢli yapım resmi

21




Model etüdünü yapınız (Bk. ĠĢ etüdü

modülü).

Resim 3.1

Yolluk hesabı yapınız (Bk. ĠĢ etüdü

modülü).

Maça kumu hazırlayınız.

Gerekli olan maçaları yapınız.

Yolluk hesaplamalarını doğru

yapınız.

Maçaları sağlam olarak yapınız.


22

Resim 3.2


Alt dereceyi plaka üzerine koyunuz.

Kütük modeli alt derece içersine

yerleĢtiriniz.

Model üzerine boynuz yolluk koyunuz.





Yüzey ayırıcı madde serpiniz.


Gidici ve çıkıcıyı belirlenen yere koyunuz.





Kalıba uygun yolluk sistemi ve çıkıcı

bağlayınız.


Boynuz yolluğu koyduktan sonra

yerinden kaymamasına özen

gösteriniz.

Yolluk sistemini doğru yapınız.

23

Hazırlanan maçaları kalıba yerleĢtiriniz.

Resim 3.3

Maçaların birleĢme kısımlarına yağlı grafit

sürünüz.



Dereceye ağırlık yükleyiniz.

Resim 3.4

Modeli kumdan çıkartırken modele

ve kalıba zarar vermeyiniz.

Maçaları kalıba yerleĢtirirken kalıbı

ve maçaları bozmayın.

Dereceyi kapattıktan sonra maçanın

kırılmadığından emin olunuz.

24


UYGULAMALI TEST

KONTROL LĠSTESĠ





Maçaları tekniğine uygun hazırladınız mı?

Maça baĢlarına ve birleĢim yerlerine yağlı grafit sürdünüz mü?


Kalıbı sağlam olarak elde ettiniz mi?

Maçaları kırmadan kalıbı kapattınız mı?



DEĞERLENDĠRME


geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ederek veya araĢtırarak

eksikliklerinizi tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı “EVET” ise MODÜL DEĞERLENDĠRMEYE geçiniz.


25

MODÜL DEĞERLENDĠRME

Modül faaliyetleri ve araĢtırma çalıĢmalarının sonunda kazandığınız bilgi ve

becerilerin ölçülmesi için öğretmeniniz size ölçme araçları uygulayacaktır.

Ölçme sonuçlarına göre sizin modül ile ilgili durumunuz öğretmeniniz tarafından

değerlendirilecektir.

Bu değerlendirme için öğretmeninize baĢvurunuz.

MODÜL DEĞERLENDĠRME

26

CEVAP ANAHTARI

ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1 CEVAP ANAHTARI

1 A

2 D

3 C

4 D

5 B

Cevaplarınızı cevap anahtarları ile karĢılaĢtırarak kendinizi değerlendiriniz.

CEVAP ANAHTARLARI

27

KAYNAKÇA

ANAYURT M., ERKEKSOY Ġ., FERĠZOĞLU T, SADĠOĞLU S., ÖZTÜRK

ġ., Demir Döküm Teknolojisi, KOSGEB Yayınları, ANKARA 1994

ATALAY Ö., ÇELĠK S., DURAN A.D., SARAN A., SÜZEN C., ÖZKALAY,

M., Modelle Kalıplama Ve Maça Yapımı ĠĢ Yaprakları - MEB Yayınları

ANKARA, 1991

ÇELĠK S., DOĞMUġ H., DURAN A.A., FĠDANER S., SÜZEN C., Genel

Dökümçülük Bilgisi Cilt I-II-II, - MEB Yayınları – ANKARA 1991

FERĠZOĞLU, M.Tarık, Maça Yöntemleri, KOSGEB Yayınları ANKARA

ISLAKOĞLU, ĠĢ Güvenliği Ġkaz Lenhaları ve Trafik ĠĢaretleri ĠSTANBUL

KALAFAT, S. Ders Notları

SOLAK, Derde, Döküm Meslek Resim, Temel Ders Kitabı- ANKARA 2000

UMAR Süleyman, Ders Notları

Yrd. Doc ÖZDEMĠR, ġ. Y.Mak. Müh. ÖZTOKER, Ü. Genel Döküm

Becerileri- ĠSTANBUL 1997.

KAYNAKÇA

Documents

METALURJĠ MAÇALI KALIPLARmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Maçalı Kalıplar.pdf · takımları, el takımları, yüzey ayırıcı madde, gidici, çıkıcı, su kabı,