MAKİNA EĞİTİM ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜMAKİNA EĞİTİM ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ

Kayhan DemirKayhan Demir

ÖLÇMEÖLÇME

VEVE

ÖLÇÜ ALETLERİÖLÇÜ ALETLERİ

Herhangi bir parçanın;Herhangi bir parçanın;• BoyunuBoyunu• GenişliğiniGenişliğini• Çapını Çapını • DerinliğiniDerinliğini

Tayin etmek için yapılan işlemdir.Tayin etmek için yapılan işlemdir.

ÖLÇMEÖLÇME

Ölçme; genellikle ölçülmesi istenen Ölçme; genellikle ölçülmesi istenen yapının, doğruluğu daha önce kontrol ve yapının, doğruluğu daha önce kontrol ve tespit edilmiş bir değer ile karşılaştırılması tespit edilmiş bir değer ile karşılaştırılması şeklinde yapılır.şeklinde yapılır.

Türkiye’de genellikle uzunluklar Türkiye’de genellikle uzunluklar metrikmetrik sistemde ölçülür. Birim metre kabul edilir.sistemde ölçülür. Birim metre kabul edilir.

ÖLÇME BİRİMLERİÖLÇME BİRİMLERİ

ÜSKATLARIÜSKATLARI

1 Metre…………………….0,001 Km (Kilometre)1 Metre…………………….0,001 Km (Kilometre)

1 Metre…………………….0,01 Hm (Hektometre) 1 Metre…………………….0,01 Hm (Hektometre)

1 Metre…………………….0,1 Dam (Dekametre)1 Metre…………………….0,1 Dam (Dekametre)

ASKATLARIASKATLARI

1 Metre…………………….10 dm (desimetre)1 Metre…………………….10 dm (desimetre)

1 Metre…………………….100 cm (santimetre) 1 Metre…………………….100 cm (santimetre)

1 Metre…………………….1000 mm (milimetre)1 Metre…………………….1000 mm (milimetre)

Ancak kullanılan makinalar İngiliz yada Ancak kullanılan makinalar İngiliz yada Amerikan yapımı olursa bakım kitaplarında Amerikan yapımı olursa bakım kitaplarında ölçüler inch sistemde verilir.ölçüler inch sistemde verilir.

İnch’ten daha küçük uzunluklar için 1/16 , 1/32 , 1/64 , İnch’ten daha küçük uzunluklar için 1/16 , 1/32 , 1/64 , 1/128 , 1/1000 inch’lik bölüntüler kullanılır.1/128 , 1/1000 inch’lik bölüntüler kullanılır.

İnch değerler metrik değerlere çevrilmek istendiğinde İnch değerler metrik değerlere çevrilmek istendiğinde 25,4 sayısı ile çarpılarak milimetreye dönüştürülürler.25,4 sayısı ile çarpılarak milimetreye dönüştürülürler.

1 inch = 25,4 mm 1 inch = 25,4 mm

TOLERANSTOLERANS

İmal edilecek parçaların ölçüleri için verilen İmal edilecek parçaların ölçüleri için verilen alt ve üst sınırlardır.alt ve üst sınırlardır.

HASSASİYETHASSASİYET

İlgili ölçme aletinde okunabilecek en küçük İlgili ölçme aletinde okunabilecek en küçük değerdir.değerdir.

Ölçme aletiyle hassas ölçüm yapabilmek için;

Uygun ölçü aleti kullanın. Ölçme işlemi oda sıcaklığında yapılmalıdır.Ölçülecek parça sabitlenmelidir.Ölçü aletine aşırı kuvvet uygulanmamalıdır.Ölçü aleti uygun şekilde muhafaza edilmelidir.

ÖLÇÜ ALETLERİÖLÇÜ ALETLERİ

1)1) KUMPASKUMPAS

2) MİKROMETRE2) MİKROMETRE

3) KOMPARATÖR3) KOMPARATÖR

4) TELESKOBİK GEYÇ4) TELESKOBİK GEYÇ

5) SENTİL5) SENTİL

ÖLÇÜ ALETLERİÖLÇÜ ALETLERİ

a) Metrik Kumpasa) Metrik Kumpas

1/10 – 1/20 – 1/50 1/10 – 1/20 – 1/50 HassasiyetliHassasiyetli

b) İnch Kumpasb) İnch Kumpas

Bayağı Kesirli (1/64 – 1/128)Bayağı Kesirli (1/64 – 1/128)

Ondalık Kesirli (0.001)Ondalık Kesirli (0.001)

KUMPASLARKUMPASLAR

a)a) Verniyer bölüntülü sürgülü ölçü aletidir.Verniyer bölüntülü sürgülü ölçü aletidir.b)b) Dış çap, iç çap ve derinlik ölçer.Dış çap, iç çap ve derinlik ölçer.c)c) Metrik veya inch sistemde ölçme yapar.Metrik veya inch sistemde ölçme yapar.d)d) Metrik sistemde ; 1/10, 1/20, 1/50 mmMetrik sistemde ; 1/10, 1/20, 1/50 mme)e) İnch sistemde; 1/64”, 1/128” hassasiyetle ölçme İnch sistemde; 1/64”, 1/128” hassasiyetle ölçme

yapılabilir.yapılabilir.

METRİK KUMPASLAR METRİK KUMPASLAR 1/10 Taksimatlı Kumpas1/10 Taksimatlı Kumpas

9/10= 0,9 1-0,9 = 0,1 mm hassasiyetinde

5,6 mm

1/20 Taksimatlı Kumpas1/20 Taksimatlı Kumpas

19/20 = 0,95 1-0,95 = 0,05 mm hassasiyetli

4,60 mm

1/50 Taksimatlı Kumpas1/50 Taksimatlı Kumpas

49/50 = 0,98 mm 1-0,98 = 0,02 mm hassasiyetli

11,68 mm

6,8 mm

14,8 mm

7,55 mm

0,70 mm

9,98 mm

İNCH KUMPAS (Bayağı Kesirli)İNCH KUMPAS (Bayağı Kesirli)

1/64” Kumpas 1/64” Kumpas

3/16” : 4 = 3/64”

1/16” - 3/64” = 1/64” hassasiyetli

5/16”+3/64” =23/64”

1/128” Kumpas1/128” Kumpas

7/16” : 8 = 7/128”

1/16” - 7/128” = 1/128” hassasiyetli

01" 2"

Verniye taksimat çizgisiVerniye Açıklaması

0

1128

2128

3128

4128

7128

6128

8128

5128

3/16” + 3/128” = 27/128”

5/16” + 7/128” = 47/128”

1”+ 1/16” + 2/64” = 1 6/64”= 1 3/32”

0,1"

0

0 5 10 15 20 25

1 2 3 4 5 6 7 8 9 1" 1 2

Verniye: Her Bir Aralık: 0,001"

Ana Ölçü Taksimatı

Her Bir Aralık: 0,025"

İNCH KUMPAS (Ondalık Kesirli)İNCH KUMPAS (Ondalık Kesirli)

0.6” : 25 = 0,024”

0.025” – 0.024” = 0.001” hassasiyetli

0,1"

0

05 10 15 20 25

1 2 3 4 5 6 7 8 9 1" 1 2

Verniye Her Bir Aralık: 0,001"

Ana Ölçü Taksimatı

Her Bir Aralık: 0,025"

0,025+0,015 = 0,040"

05 10 15 20 25

1" 1 2 3 4 5 6 7 8 9 2 "

1+0,3+0,025+0,019 = 1,344 ” Ana Ölçüden Verniyeden

a) Metrik Mikrometrea) Metrik Mikrometre

b) İnch Mikrometreb) İnch Mikrometre

MİKROMETRELERMİKROMETRELER

a)a) Kumpastan daha hassas ölçüm gerektiren yerlerde Kumpastan daha hassas ölçüm gerektiren yerlerde kullanılan vidalı ölçme aletidir.kullanılan vidalı ölçme aletidir.

b)b) Dış çap, iç çap, derinlik ölçümleri yapar.Dış çap, iç çap, derinlik ölçümleri yapar.c)c) Metrik sistemle ölçme yapan mikrometreler;Metrik sistemle ölçme yapan mikrometreler;

0-25, 25-50, 50-75, 75-100, 100-125, 125-150 mm 0-25, 25-50, 50-75, 75-100, 100-125, 125-150 mm aralığında ölçüm yapar.aralığında ölçüm yapar.

d) İnch sistemle ölçme yapan mikrometreler;d) İnch sistemle ölçme yapan mikrometreler; 0-1, 1-2, 2-3, 3-4, 4-5, 5-6 inch aralığında ölçme yapar.0-1, 1-2, 2-3, 3-4, 4-5, 5-6 inch aralığında ölçme yapar.

Sabit örs Hareketli milGömlek

Ölçme aralığıGövde Ölçme hassasiyeti

Kilitleme mandalı

Tambur

Cırcır

DERİNLİK MİKROMETRESİ) DERİNLİK MİKROMETRESİ)

40

35

30

25

20

15

10

5

045

3025

20

1510

Ara Taksimat

Okuma Çizgileri

0 5 0 5

Ana Ölçü Taksimatı

METRİK MİKROMETRELERMETRİK MİKROMETRELER

11+ 0,18

11,18 mm

20,68 mm

20,000,500,18+

32,37 mm

32,00

0,37+

25 30 35

10

20

15

5

0

35,60 mm

75 80 85

10

20

15

5

0

85 ,60mm

125 30 35

25

35

30

20

15

135,75 mm

35

30

25

20

15

75 80

81,74 mm

10

5

15

20

0

0 1 2

,025"

,050"

,075"

543

,100"

10 215

20

10

,001"

0,1 "

İNCH MİKROMETRELERİNCH MİKROMETRELER

0,100”0,013”+

0,113”

1,000”0,100”0,075”0,008”+1,183”

0,200”0,050”0,013”+0,263”

0 1

2 3

4 5

6 7

8 9

0

5

1 0

1

5

20

0 1 2

,0002"

,0200"

,0075

10

15

0,011"

0,200"

0,075"

0,002"

0.200

0,075

0,011

0,0002

0,2862 "

0 1 2 3

0 1

2 34

On binde İnç Mikrometre Taksimatı ve Okunması

a) Mikrometrenin ayarını kontrol etmek b) Mikrometreyi temizlemekc) Ölçülecek parçayı temizlemekd) Mikrometreyi yağlamak

SORUMikrometre ile ölçme yapmadan önce ilk yapılacak işlem aşağıdakilerden hangisidir ?

a) Metrik Komparatöra) Metrik Komparatör

b) İnch Komparatörb) İnch Komparatör

KOMPARATÖRLERKOMPARATÖRLER

a)a) Kaldıraç düzenine göre çalışan iş yüzeyi ile temas Kaldıraç düzenine göre çalışan iş yüzeyi ile temas eden ölçme mili hareketini bir gösterge aracılığı ile eden ölçme mili hareketini bir gösterge aracılığı ile okunabilecek şekilde bölüntülü bir kadran üzerine okunabilecek şekilde bölüntülü bir kadran üzerine aktaran, ayarlanabilir çizgisel bölüntülü bir ölçme ve aktaran, ayarlanabilir çizgisel bölüntülü bir ölçme ve mukayese aletidir. mukayese aletidir.

b)b) İbreli ve dijital tipleri mevcuttur.İbreli ve dijital tipleri mevcuttur.

c)c) Kullanılma amacına göre başka aparatlar yardımıyla Kullanılma amacına göre başka aparatlar yardımıyla kullanılır. kullanılır.

a)a) İç çap, dış çap,İç çap, dış çap,b)b) Ovallik, koniklik,Ovallik, koniklik,c)c) Kalınlık,Kalınlık,d)d) Derinlik,Derinlik,e)e) Salgı kontrolü,Salgı kontrolü,f)f) Dişli boşluğu,Dişli boşluğu,g)g) Yüzey düzgünlüğü gibi işlerde kullanılır.Yüzey düzgünlüğü gibi işlerde kullanılır.

Komparatörle ölçme işlemi kumpas ve Komparatörle ölçme işlemi kumpas ve mikrometrelerdeki gibi ölçüm yapanın duyarlılık mikrometrelerdeki gibi ölçüm yapanın duyarlılık duygusuna ve göz hassasına bağlı değildir.duygusuna ve göz hassasına bağlı değildir.

Komparatörlerle hatasız ölçü okuma olanağı Komparatörlerle hatasız ölçü okuma olanağı vardır. vardır.

İbreliler 0,01 mm ve 0,001” hassasiyetindedir. İbreliler 0,01 mm ve 0,001” hassasiyetindedir. Dijitaller 0,001 mm hassasiyetindedir.Dijitaller 0,001 mm hassasiyetindedir.

a) Ana yatak çapı 3.940” silindir iç çapı 5.430”b) Ana yatak çapı 3.940” silindir iç çapı 5.450”c) Ana yatak çapı 3.920” silindir iç çapı 5.450”d) Ana yatak çapı 3.920” silindir iç çapı 5.420”

SORUStandart ana muylu çapı 3.930” , standart gömlek çapı 5.440” olan motorun 0.010” lik rektefiye sonucunda ölçüleri ne olur?

TELESKOBİK MASTAR (GEYÇ)TELESKOBİK MASTAR (GEYÇ)

a)a) Bölüntüsüz ve açılıp kapanma ile ölçü taşıyan Bölüntüsüz ve açılıp kapanma ile ölçü taşıyan bir ölçme aletidir.bir ölçme aletidir.

b)b) Genellikle iç çap mikrometresi ya da Genellikle iç çap mikrometresi ya da komparatörle ölçülemeyen her türlü iç çap, komparatörle ölçülemeyen her türlü iç çap, genişlik, boşluk ve gezme aralıklarının kontrol genişlik, boşluk ve gezme aralıklarının kontrol ve ölçülmesinde kullanılır.ve ölçülmesinde kullanılır.

a) Metrik Sentila) Metrik Sentil

b) İnch Sentilb) İnch Sentil

SENTİLLERSENTİLLER

a)a) Sentiller, verilen bir değere göre boşluk ayarı Sentiller, verilen bir değere göre boşluk ayarı yapmada,yapmada,

b)b) İki parça arasındaki boşluk ya da aşıntı İki parça arasındaki boşluk ya da aşıntı miktarını belirlemede, hem kontrol hem de miktarını belirlemede, hem kontrol hem de ölçü aleti olarak kullanılır.ölçü aleti olarak kullanılır.

Belirli kalınlıklarda, ince ve esnek çelikten yapılmış Belirli kalınlıklarda, ince ve esnek çelikten yapılmış yapraklardır.yapraklardır.

1)1) Ölçü aletleri, daima kesici alet ve takımlardan uzakta Ölçü aletleri, daima kesici alet ve takımlardan uzakta tutulmalıdır.tutulmalıdır.

2)2) Ölçü aletleri, elde kullanılmadığı zamanlarda yumuşak Ölçü aletleri, elde kullanılmadığı zamanlarda yumuşak bir zemin üzerine konulmalıdır.bir zemin üzerine konulmalıdır.

3)3) Ölçü aletleri, aşırı soğuk ve sıcaktan, nem ve Ölçü aletleri, aşırı soğuk ve sıcaktan, nem ve rutubetten, vurma, çarpma ve düşürme gibi rutubetten, vurma, çarpma ve düşürme gibi durumlardan korunmalıdır.durumlardan korunmalıdır.

4)4) İşi biten ölçü aleti mutlaka temizlenmelidir.İşi biten ölçü aleti mutlaka temizlenmelidir.5)5) Kullanılmayan ölçü aletleri mutlaka yumuşak kılıflarda Kullanılmayan ölçü aletleri mutlaka yumuşak kılıflarda

veya özel kutularda birbirlerine temas etmeden veya özel kutularda birbirlerine temas etmeden saklanmalıdır.saklanmalıdır.

Ölçü Aletlerinin BakımıÖlçü Aletlerinin Bakımı