Metodyka integrowanej ochrony gryki1999,metodyka-integrowanej-ochrony... · 3 Ma³opolska Hodowla Roślin – HBP w Krakowie spó³ka z o.o. 4 Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin

ISBN 978-83-64655-06-7ISBN 978-83-64655-06-7

gryki

Metodykaintegrowanej ochrony

INSTYTUT OCHRONY ROŚLINPAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY

dla producentów

Poznañ 2014

INSTYTUT OCHRONY ROŚLIN – PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZYDyrektor – Prof. dr hab. Danuta Sosnowska

ZAK£AD TRANSFERU WIEDZY I INNOWACJIKierownik – Dr Pawe³ Olejarski

Opracowanie zbiorowe pod redakcj¹: Dr hab. Romana Krawczyka i prof. dr hab. Marka Mrówczyñskiego

Recenzent: Korekta redakcyjna:Prof. dr hab. Wies³aw Koziara5 Mgr Danuta Wolna1

Dr hab. Katarzyna Panasiewicz5

Autorzy opracowania:Dr hab. Roman Krawczyk1 Prof. dr hab. Marek Korbas1 (choroby) (chwasty, podsumowanie) Dr hab. Ewa Matyjaszczyk1, prof. IOR–PIB Prof. dr hab. Marek Mrówczyñski1 (rejestracja środków ochrony roślin) (wstêp, ewidencja zabiegów, podsumowanie) Dr in¿. Grzegorz Pruszyñski1 Dr in¿. Ewa Jajor1 (choroby) (organizmy po¿yteczne)Dr Przemys³aw Stra¿yñski1 (szkodniki) Dr hab. Maria Ruszkowska1, Dr hab. Roman Kierzek1, prof. IOR–PIB (szkodniki) prof. IOR–PIB (technika stosowania zabiegów) Dr Sylwia Kaczmarek1 (chwasty)Prof. dr hab. Gra¿yna Podolska2 (agrotechnika) Dr hab. Kinga Matysiak1 (fazy rozwojowe)Prof. dr hab. Kazimierz Noworolnik2 (agrotechnika) Mgr in¿. Marta Dubas1 (fazy rozwojowe)Mgr in¿. Szymon Suchecki3 (chwasty, zbiór) In¿. Henryk Wachowiak1 Mgr in¿. Andrzej Najewski4 (odmiany) (ewidencja zabiegów, podsumowanie) Zdjêcia:Dr Sylwia Kaczmarek1, dr hab. Roman Krawczyk1, dr Przemys³aw Stra¿yñski1

1 Instytut Ochrony Roślin – PIB, Poznañ2 Instytut Uprawy Nawo¿enia i Gleboznawstwa – PIB, Pu³awy3 Ma³opolska Hodowla Roślin – HBP w Krakowie spó³ka z o.o.4 Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych, S³upia Wielka5 Uniwersytet Przyrodniczy, Poznañ

Program Wieloletni 2011–2015"Ochrona roślin uprawnych z uwzglêdnieniem bezpieczeñstwa ¿ywności oraz ograniczenia strat w plonach i zagro¿eñ dla zdrowia ludzi, zwierz¹t domowych i środowiska"1.1. Aktualizacja i opracowanie metodyk integrowanej ochrony roślin

ISBN 978-83-64655-06-7

Nak³ad: 100 egz.Opracowanie graficzne, sk³ad oraz projekt ok³adki: Mgr in¿. Dominik KrawczykDruk: TOTEM, ul. Jacewska 89, 88-100 Inowroc³aw, www.totem.com.pl

SPIS TREŚCII. Wstęp ............................................................................................3

II. Ogólne zasady agrotechniki istotne w integrowanej ochronie gryki ....................................................41. Stanowisko i płodozmian ................................................................................42. Przygotowanie gleby .......................................................................................5 3. Zintegrowany system nawożenia ....................................................................64. Dobór odmiany ............................................................................................... 75. Siew i zabiegi pielęgnacyjne .............................................................................8

III. Regulacja zachwaszczenia ........................................................ 10 1. Najważniejsze gatunki chwastów ................................................................. 102. Niechemiczne metody regulacji zachwaszczenia ............................................133. Metodyokreślanialiczebnościiprogiszkodliwości......................................... 144. Chemiczne metody regulacji zachwaszczenia ............................................... 14

IV. Ograniczanie sprawców chorób ................................................ 151. Najważniejsze choroby ................................................................................. 152. Niechemiczne metody ochrony .................................................................... 193. Chemiczne metody ochrony ...........................................................................21 3.1.Metodyokreślanialiczebnościporażonychrośliniprogiszkodliwości .......21 3.2.Dobórśrodkaochronyroślinidawki ........................................................21

V. Ograniczanie strat powodowanych przez szkodniki .............. 221. Najważniejsze gatunki szkodników ...............................................................222. Niechemiczne metody ochrony ....................................................................263. Metodaokreślenialiczebnościiprogiszkodliwości ........................................ 274. Chemiczne metody ochrony .........................................................................285. Ochrona organizmów pożytecznych .............................................................29

VI. Przygotowanie do zbioru, zbiór, transport i przechowywanie .....................................................30

VII. Właściwy dobór techniki stosowania środków ochrony roślin .............................................................. 311. Przygotowanieśrodkówochronyroślin .........................................................312. Postępowanie po wykonaniu zabiegu opryskiwania ......................................32

VIII. Dostępność preparatów do ochrony gryki w integrowanej ochronie roślin i możliwości rozszerzenia ich liczby w świetle aktualnych przepisów ...............................................33

IX. Fazy rozwojowe gryki w skali BBCH ......................................... 34

X. Dokumentacja stosowania zabiegów i prowadzenia integrowanej ochrony roślin ..................................................... 38

XI. Literatura uzupełniająca ........................................................... 40

XII. Podsumowanie integrowanej ochrony gryki ........................... 41

WSTĘP 3

I. WSTĘP

Od stycznia 2014 roku w Unii Europejskiej obowiązu-jeuprawaroślin,wtymgryki,zgodniezzasadamiin-tegrowanej ochrony. Opracowanie ma służyć pomo-cą rolnikom i doradcom w ich wdrażaniu w produkcji gryki.W integrowanej ochronie roślin przed agrofa-gami, pierwszeństwo stosowania mają metody nie-chemiczne (agrotechniczne, mechaniczne, fizyczne,biologiczne, hodowlane i inne), a gdyokażą się nie-wystarczające, wówczas będzie można zastosowaćw sposób racjonalny metodę chemiczną. Procedura użyciachemicznegośrodkaochronyroślinwymagajednak spełnienia pewnych ściśle określonychwa-runków,jaknp.:oparciedecyzjioprzeprowadzeniu

zabieguoanalizęekonomicznąprzewidywanej,po-tencjalnej straty plonu na podstawie prawidłowej diagnostyki agrofaga i oceny progu szkodliwości;fachowegoprzygotowaniaosobywykonującejza-bieg chemiczny; urzędowego certyfikatu spraw-ności technicznej opryskiwacza; bezwzględnegoprzestrzeganiaetykietystosowaniaśrodkaochronyroślin,wtymokresujegokarencji.Wintegrowanejochronie roślinniezakładasięcałkowitej likwidacjipopulacjiorganizmuszkodliwego,leczograniczenieliczebnościdotakiegopoziomu,któryniepowodujestratgospodarczychiśrodowiskowych.

REalIzaCja InTEgRoWanEj oCHRony Wymaga m. In.:

» umiejętnościrozpoznawaniagatunkówagrofa-góworazznajomościichbiologiiisposobuzacho-waniasięwróżnychwarunkachpogodowych,

» znajomościjegowrogównaturalnychiantago-nistóworazichbiologii,

» wiedzy o wymaganiach i rozwoju chronionego gatunkuroślinyuprawnej,

» dostępudoinformacjioprognozowanychter-minach pojawu organizmu szkodliwego oraz rzeczywistej oceny jego nasilenia i dalszego rozwoju,

» znajomościprogówekonomicznejszkodliwościorganizmuszkodliwegoorazumiejętnościichwykorzystaniawwarunkachkonkretnejuprawy,

» wiedzyoróżnychmetodachprofilaktykiizwalczaniazumiejętnościąichintegracji,

» dostępu do danych glebowych i meteorologicz-nych miejsca uprawy oraz oceny ich wpływu na rozwójpopulacjiorganizmuszkodliwego,

» zdolnościprzewidywaniapotencjalnychniekorzyst-nych skutków ubocznych podejmowanych zabie-gówochronyroślindlaczłowiekaiśrodowiska.

InTEgRoWana oCHRona RoŚlIn (ang. Integrated Pest management - IPm)

jest to sposób ochrony roślin uprawnych przed organizmami szkodliwymi (grzybami, bakteriami, wirusami i innymi czynnikami chorobotwórczymi; owadami;

roztoczami; nicieniami; chwastami lub zwierzętami kręgowymi), polegający na wykorzystaniu wszystkich dostępnych metod profilaktyki i ochrony roślin,

w szczególności metod niechemicznych, w celu zminimalizowania potencjalnego zagrożenia dla zdrowia ludzi, zwierząt oraz środowiska.

Celem Integrowanej ochrony Roślin jest utrzymanie populacji agrofagów poniżej progów szkodliwości oraz zabezpieczenia efektu ekonomicznego produkcji.

4 ogÓlnE zaSaDy agRoTECHnIKI…

Przydatne adresy stron internetowych:

www.ior.poznan.pl – InstytutOchronyRoślin–PaństwowyInstytutBadawczy

www.minrol.gov.pl – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

www.piorin.gov.pl – PaństwowaInspekcjaOchronyRośliniNasiennictwa, Główny Inspektorat w Warszawie

www.ihar.edu.pl – InstytutHodowliiAklimatyzacjiRoślin–PaństwowyInstytutBadawczy

www.ios.edu.pl – InstytutOchronyŚrodowiska–PaństwowyInstytutBadawczy

www.imgw.pl – InstytutMeteorologiiiGospodarkiWodnej–PaństwowyInstytutBadawczy

www.cdr.gov.pl – Centrum Doradztwa Rolniczego

www.pzh.gov.pl – NarodowyInstytutZdrowiaPublicznego–PaństwowyZakładHigieny

www.coboru.pl – CentralnyOśrodekBadaniaOdmianRoślinUprawnychwSłupiWielkiej

www.iung.pulawy.pl – InstytutUprawy,NawożeniaiGleboznawstwa–PaństwowyInstytutBadawczy

II. ogÓlnE zaSaDy agRoTECHnIKI ISToTnE W InTEgRoWanEj oCHRonIE oWSa

1. Stanowisko i płodozmian

gryka jest rośliną o dużych wymaganiach kli-matycznych.Zuwaginadużąwrażliwośćnaczyn-niki o charakterze ograniczającym (niedobór opa-dów, duże wahania temperatury) odznacza siędużą zawodnością plonowania. Bywa uszkadzanaprzez przymrozki, przy chłodnej pogodzie wolnosięrozwija,cosprzyjawiększemuzachwaszczeniu.Jest wrażliwa na niedobór opadów od wschodów do pełni kwitnienia ze względu na silny wzrost ro-ślin(zwłaszczaprzyciepłejpogodzie)idużeztymzwiązane wymagania wodne. W okresie kwitnienia źleznosiupalnąpogodęzmałąwilgotnościąpowie-trza,coniesprzyjazapylaniukwiatów.Największe i najpewniejsze plony uzyskuje się na glebach należących do kompleksów pszennych i żytniegobardzodobrego.Mniejsze, ale zadowa-lające plony można otrzymać również na glebach lżejszych,mającychzwięźlejszepodłoże,należącychdo kompleksu żytniego dobrego pod warunkiem,że znajdują się w wysokiej kulturze. Ważną zale-tą gryki są: małe wymagania glebowe, dzię-

ki jej zdolnościom do pobierania składników trudno dostępnych dla innych roślin oraz tole-rancyjność na kwaśny odczyn gleby. W prakty-ce jest uprawiana przeważnie na słabszych glebach (kompleksżytnidobryiżytnisłaby),wstanowiskupo zbożach (żyto, owies, jęczmień, pszenżyto).Wpłodozmianiezdużymudziałemzbóż, jejupra-wa może mieć miejsce także na glebach lepszych (komplekspszennywadliwyiżytnibardzodobry).Wartośćstanowiskapozbożachmożnaczęściowopoprawićprzezuprawępoplonów,główniezroślinkapustowatych lub ich mieszanek z bobowatymi na przyoranie. Udany przyorany poplon zwiększa plon gryki o 10%. Uprawa gryki po gryce jest ryzykowna – sprzyja rozprzestrzenianiu się chorób i szkod-ników oraz jednostronnie wyczerpuje glebę. Ponieważgrykajestroślinąciepłolubną,wymaga-jącą późniejszego siewu (15–30maja), to nadajesiędouprawypopoplonachozimych,np.pożyciena zielonkę.


2. Przygotowanie gleby

Zadaniem uprawy roli jest stworzenie dobrych wa-runków dla równomiernych wschodów oraz do wzrostuirozwojuroślingryki,przez:poprawęsto-sunków wodno-powietrznych gleby, ograniczenieilościchwastówisamosiewówroślinyprzedplono-wej,umożliwieniewymieszaniazglebąresztekpo-

żniwnych i nawozów mineralnych, bez obniżeniaaktywności pożytecznych mikroorganizmów gle-bowych. Uprawa roli pod grykę powinna być starannie prze-prowadzona w celu przygotowania warunków dla optymalnegorozwojuroślin.

gryka, wśród roślin uprawnych, wyróżnia się większą wrażliwością na niedostateczne napowietrzenie gleby, dlatego wymaga większej pulchności

gleby, aby jej delikatne korzenie boczne mogły dobrze się rozrastać.

Uprawa pożniwna i jesiennaMożliwość uprawy gryki po różnych przedplonachwskazuje na niejednakowe metody uprawy roli. Po przedplonach wcześnie schodzących z pola (zbo-ża),należywykonaćuprawkipożniwne.Pierwszymzabiegiem tradycyjnej uprawy jest podorywka płuż-na. Jest ona jednak mniej wydajna i bardziej energo-chłonna w porównaniu z zastosowaniem uprawek agregatempodorywkowym (kultywator ściernisko-wy, brona talerzowa zwałem strunowym). Zabiegten powinien być wykonany zaraz po zbiorze przed-plonu, na głębokość 6–9 cm. Zadaniem jego jestprzykrycie ścierniska, przerwanie parowania z gle-by, przykrycie osypanych nasion chwastów i zbo-ża przedplonowego w celu pobudzenia ich do kieł-kowania,wyrównanie iwtórne zagęszczenie gleby.Następnymzabiegiem jestbronowaniepowzejściuchwastów i samosiewów zbóż w celu ich zniszczenia. Należy je powtarzać po każdym ukazaniu się kolej-nych wschodów chwastów.alternatywą uprawek pożniwnych jest uprawa międzyplonu ścierniskowego (gorczyca biała,

rzodkiew oleista, rzepak lub facelia), jeśli zbiór przedplonu nie był zbyt opóźniony i jest odpo-wiednia wilgotność gleby. W niektórych stano-wiskach lepszym rozwiązaniem jest wsiewka poplonowa. gęsto rosnąca roślina poplonowa zagłuszy samosiewy zbóż i chwastów oraz po-prawi biologię gleby. Korzystne jest pozostawie-nie tej roślinynazimę(mulcz) i tymsamymrezy-gnacja z orki zimowej.Po zespole uprawek pożniwnych wykonanie orki przedzimowej (na głębokość 20–25 cm) pozo-stawionejw ostrej skibie, powoduje rozluźnienieroli i zwiększenie porowatości gleby, co sprzyjawiększemu gromadzeniu wody i lepszemu od-działywaniu mrozu na tworzenie struktury gru-zełkowatej gleby. Jeśli taka orka była wykonanapodprzedplon,tomożnajązastąpićnarzędziamigłęboko spulchniającymi glebę, bez jej odwraca-nia(ciężkiegrubery,głębosz).Głębszespulchnia-nie gleby głęboszem na 40–50 cm wystarczy raz na 4–5 lat.

Uprawa wiosennaPierwszym możliwie wczesnym zabiegiem wiosną powinno być bronowanie. Zmniejsza ono paro-wanie wody z gleby i przyspiesza jej ogrzewanie. Następnie zaleca się użycie kultywatora lub agre-

gatu uprawowego i powtórzenie tego zabiegu na krótko przed siewem. Zawarty w agregacie wał strunowy zagęszcza warstwę gleby tuż pod po-wierzchnią, co umożliwia umieszczenie wysiewa-


nych orzeszków na podobnej głębokości i sprzyjawyrównanym wschodom. Zastosowanie agregatu jest uzasadnione ekonomicznie (obniżenie kosztów paliwairobocizny).Niepowinnosięuprawiaćgle-

by zbyt wilgotnej. W przypadku uprawy kultywato-rem(bezagregatu)zalecasięwyposażenieciągni-kaw spulchniacze śladów lub koła bliźniacze, abyzmniejszyć ugniatanie gleby.

3. zintegrowany system nawożeniaZalecane nawożenie mineralne pod grykę jest niż-szeaniżelipodzbożajarezuwaginajejspecyficzne

wydzieliny korzeniowe uruchamiające trudno do-stępne dla zbóż składniki pokarmowe.

optymalne dla gryki pH gleby waha się od 5,0 na piaskach słabo gliniastych do 6,1 na glinach. Wapnowanie powinno być wykonane pod roślinę

przedplonową, a ostatecznie przed orką zimową pod grykę. gryka jest rośliną o większej od zbóż tolerancyjności na kwaśny odczyn gleby.

Do uzyskania porównywalnego plonu nasion po-trzebujejednakwiększegoodzbóżpobraniafosfo-ru,azwłaszczapotasu.Przybardzowysokiejzasob-ności glebyw te składniki nawożenie jest zbędne.Powinnosięnawozićprzedsiewem,przypierwszejuprawie gleby. Mimo, że gryka posiada zdolnościwykorzystywa-nia z gleby trudno rozpuszczalnych składników mi-neralnych, to jednak nawożenie roślin korzystniewpływa na uzyskanie wyższych plonów nasion. Jest tozwiązaneztym,żegrykacharakteryzujesięwy-sokim zużyciem składników pokarmowych na pro-dukcjębiomasy.Dlawydaniaplonu2,5tnasioni6tzhasłomy,roślinyzużywająokoło90kgazotu,60kgfosforui150kgpotasu.ProporcjaN:P:Kpowinnawynosić1/0,8/1,2.Dawki nawozów należy uzależnić od zawar-tości składników pokarmowych w glebie. Przy średniej zawartości w glebie fosforu i potasu, przed siewem gryki, na wiosnę należy zastoso-wać 30 kg P205 i 40 kg K20 na 1 ha.

nawożenie fosforem. Właściwe zaopatrzenieroślinw fosfor przyspiesza procesy życiowe, po-wodując wcześniejsze dojrzewanie. Pobieraniefosforu przebiega równomiernie, ale zwiększymnasileniem w okresie tworzenia nasion. Nawo-

żenie fosforem powinno być stosowane przed-siewnie, przed uprawą gleby. Wielkość daweknawozówfosforowychzależyodzawartościprzy-swajalnychformtychskładnikówwglebie(tab.1).Przybardzowysokiejzasobnościglebynawożeniejest zbędne.

nawożenie potasem. Gryka wymaga dużych da-wekpotasu,odktóregozależyprawidłowagospo-darka wodna gryki. Zwiększa on przenikanie wody dokomórek,podnoszącichturgor.Matoznaczenieprzydużychpotrzebachwodnychgryki,związanychz jej uprawą przeważnie na glebach lekkich i przesu-szonych oraz i słabym jej systemem korzeniowym. W Polsce około 40% gleb charakteryzuje się bardzo niską iniskązawartościąpotasu.Największeubytkiz gleby spowodowane są pobieraniem tego składni-kaprzezrośliny,aledużeilościwymywanesąwgłąbgleby lub spowodowane erozją czy wiązaniem przez minerały glebowe. Jedynie 8–12% całkowitej za-wartościw glebie stanowi tzw. potas przyswajalny.W warunkach intensywnej uprawy w zmianowaniu roślinyreagujązwyżkąplonunanawożeniepotasem.Wielkość dawek nawozów potasowych zależy odzawartości przyswajalnych form tych składnikówwglebie(tab.1).


Tabela 1. Dawkifosforu(P2O5)ipotasu(K2O)wkg/hawzależnościodzawartościprzyswajalnychformtych składników w glebie

Składnik Bardzo niskazawartość

niskazawartość

Średniazawartość

Wysokazawartość

Fosfor 50–60 40–50 30–40 20

Potas 60–70 50–60 35–50 30

nawożenie magnezem. Gryka pobiera stosun-kowo dużo magnezu. W przypadku niskiej za-wartościmagnezuwglebie(poniżej2–3mg/100g–glebylżejszei3–5mg/100g–glebycięższe),należy zastosować nawozymagnezowe (kizeryt,kainit, Rolmag lub siarczan magnezu) w dawce30–40kg/haMgOwrazznawozamifosforowy-mi i potasowymi.

nawożenie azotem. Azot silnie wpływa na wzrost i plonowanie roślin gryki. Istotne jest też zagad-nieniedużegowpływuazotunazawartośćbiałka.W tym przypadku konieczny jest prawidłowy po-dział dawki azotu, powodujący dostarczenie tegoskładnika, proporcjonalnie do bieżących potrzebrośliny.Wielkośćdaweknawozówazotowychzale-żyodzasobnościglebywtenskładnikispodziewa-negopobraniazplonem(tab.2).

Tabela 2. Dawki azotu pod grykę w kg/ha

Kompleks glebowyPlon

wysoki średniŻytnibardzodobry,zbożowy–górski 40–50 25–35

Żytni dobry 45–60 30–45

Żytnisłaby,owsiano–ziemniaczanygórski 50–65 40–50

niższe dawki azotu (do 40 kg n/ha) stosuje się w całości przedsiewnie, natomiast większe powinny być dzielone – 60% przedsiewnie, a resztę w fazie kwitnienia. Po przekroczeniu

dawki optymalnej dla danych warunków, zwiększanie jej nie powoduje wzrostu plonu, a po nadmiernym przekroczeniu jej (wywołującej wyleganie roślin) następuje spadek

plonu. zawyżone nawożenie azotowe zwiększa ryzyko porażenia roślin przez choroby.

4. Dobór odmianyOd1maja2004r.wKrajowymRejestrze(KR)niefi-guruje już gryka, a tym samymżadna jej odmiana.Stałosiętakdlatego,żewUniiEuropejskiejgrykanieznajdujesięwwykaziegatunków,którychodmianywpisuje się krajowych rejestrów. Dalszą konsekwen-cją jest równieżbrakmożliwościpojawienia sięod-mian gryki we Wspólnotowym katalogu odmian ro-ślinrolniczych(CCA–Commoncatalogueofvarieties

ofagriculturalplantspecies).Umieszczenieodmianyw CCA pozwala na kwalifikację polową plantacjinasiennych danej odmiany we wszystkich krajach Wspólnoty,aprzedewszystkichlegalnyobrót(han-del) kwalifikowanym materiałem siewnym w całejUnii Europejskiej. Obecnie krajowe odmiany gryki nie mogąbyćobjęteurzędowąkwalifikacjąprowadzo-nąprzezPaństwowąInspekcjęOchronyRośliniNa-


siennictwa(PIORiN)itymsamymniemogąuzyskaćurzędowego świadectwa potwierdzającego tożsa-mość odmian oraz parametry materiału siewnego.Sytuacja ta znacznie utrudnia lub wręcz uniemoż-liwia eksport materiału siewnego. Z tego względu polskie firmyhodowlano-nasiennedążądo zmianyprawodawstwa unijnego w tym zakresie. Gdyby taka zmiana na szczeblu Unii została wprowadzona, toautomatycznie spowodowałaby umieszczenie gryki w Obwieszczeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie wykazu gatunków roślin, których odmia-ny podlegają rejestracji, oraz których materiał siew-ny może być wytwarzany, oceniany i kontrolowany. Dopókitaksięniestanie,dopótyCentralnyOśrodekBadania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) niebędzie prowadził urzędowych badań wartości go-spodarczejodmian (WGO) tegogatunkuprzed ichwpisaniem do Krajowego Rejestru. Tym niemniej,identycznie jakw przypadkuwszystkich roślin, ho-dowcy odmian gryki mogą ochronić je krajowym wy-łącznymprawem,obowiązującymtylkowPolscelubunijnym wyłącznym prawem, obejmującym swymzasięgiem całą Unię Europejską.Do 30 kwietnia 2004 roku w Krajowym rejestrze znajdowały się trzy polskie odmiany gryki – Kora, luba i Panda. obecnie małopolska Hodowla Ro-ślin sp. z o.o. prowadzi hodowlę zachowawczą i ma w ofercie handlowej odmiany Kora i Panda. Charakterystykę najważniejszych właściwości od-mianprzedstawiononapodstawiebadańOWT(od-rębności,wyrównaniaitrwałości)COBORU.

Kora –odmianawpisanadoKRwroku1993,uzna-na za niewpisaną w 2004 r. Rośliny o wysokości100–120 cm. Łodyga zielona z zabarwieniem an-tocyjanowym. Ulistnienie średnie, liście łodygowezielone z częściowo zabarwionymi na czerwononerwami. Część podliścieniowa silnie zabarwionaantocyjanem. Kwiat – pąki różowe, płatki koronyjasnoróżowe,sporadycznewystępowaniekwiatówintensywnie różowych. Długość okresu wegetacji85–95 dni (średnio-wczesna). Dobra odporność na wiosenne chłody i okresowe susze. nasiona dość odporne na osypywanie. Plon nasion 15–22 dtzha.Masa 1000nasion25–30g;udział łuski–18–24%. Stosunkowo lepiej plonuje na glebach sła-bych.Zachowującyodmianę:MałopolskaHodowlaRoślinsp.zo.o.Panda – odmiana wpisana do KR w roku 1998,uznana za niewpisanąw 2004 r. Rośliny owyso-kości 100–115 cm. Łodyga zielona z zabarwieniemantocyjanowym. Ulistnienie silne, liście łodygoweciemnozielone.Kwiat–pąki różowe,płatkikoronybiało-różowe,sporadycznewystępowaniekwiatówintensywnieróżowych,zebranewdużekwiatosta-ny. Długość okresuwegetacji 90–105 dni (średniowczesna).Dobra odporność na wiosenne chło-dy i okresowe susze w czasie kwitnienia oraz na choroby. nasiona o większej odporności na osypywanie. Plon nasion 15–23 dt z ha. Masa 1000 nasion 25–32 g; udział łuski 17–22%. Stosunkowolepiej plonuje na glebach zwięzłych. Zachowujący odmianę:MałopolskaHodowlaRoślinsp.zo.o.

5. Siew i zabiegi pielęgnacyjneWażne jest ustalenie optymalnego terminu siewu gryki. Przy wczesnym terminie siewu wydłuża się okreswegetacji,zwiększasiępobranieskładnikówmineralnych iwodyprzez rośliny sprzyjająceuzy-skaniu wysokiego plonu gryki. Jednak większe jest wówczas ryzyko wystąpienia szkodliwych przy-mrozków. Siew gryki powinien się odbyć, wtedygdy minie ryzyko przymrozków.

Spośród poszczególnych zabiegów agrotech-nicznych, za najważniejsze można uznać sposo-by siewu gryki, dzięki którym możemy wpływać na przedłużanie okresu jej kwitnienia oraz na ograniczanie zachwaszczenia. Wyróżnia się wa-riant techniki uprawy gryki w szerokie między-rzędzia (45–50 cm) umożliwiające mechaniczną ich pielęgnację.


Przy zbyt późnym siewie skraca się okres wegetacji, co ujemnie wpływa na plonowanie, przez słabsze rozgałęzienie gryki. W rejonie południowo- i środkowo-zachodnim można siać grykę wcześniej: 10–20 maja, a w zimnym rejonie północno-

wschodnim termin siewu powinien być najpóźniejszy: 23–30 maja.

Uprawa w szerokich międzyrzędziach. Pierw-sząobróbkęmiędzyrzędziwykonujesię,gdyroślinyosiągnąwysokość5–7cm(wfazie2liści),zapomo-cą opielaczy wielorzędowych zaopatrzonych w noże podcinające. Drugi zabieg pielęgnacyjny należy prze-prowadzić w fazie pąkowania gryki opielaczemz „gęsiostupkami”. Trzeci zabieg z zastosowaniem obsypnika wykonuje się w pełni kwitnienia, przedzakryciem międzyrzędzi (przy głębokości uprawy8–10cm).Obsypywaniepozwalanaprzykryciegle-bądolnejczęścipędugłównegodo5cm.Wówczastworząsięnatejczęścipędukorzenieprzybyszowe,które zwiększają aktywność biologiczną systemukorzeniowegogryki.Zmniejsza to takżepodatnośćroślin na wyleganie. Duży odstęp między rzędamigryki umożliwia lepsze oświetlenie roślin, zwiększaichprzestrzeńżyciową,cosprzyjatworzeniuwięk-szejliczbyodgałęzieńnaroślinie.Najpierwwyrastajągałązkinapędziegłównym,aznichwyrastajągałąz-kiIIrzędu,naktórychwytwarzająsięzkoleigałąz-kiIIIrzędu.Wszystkiegałązkiposiadająkwiatostany,a różny termin ich wytwarzania powoduje wydłu-żenieokresu kwitnieniadanej rośliny,dzięki czemuzwiększa się szansa dłuższego okresu dobrej pogo-

dydlaoblotupszczół,sprzyjającejzapyleniukwiat-kówgryki. Zwiększa towierność plonowania grykiw latach.Przy takimwariancieuprawygryki,moż-liwyjestwcześniejszyterminjejsiewu.Uprawa w wąskich międzyrzędziach. Uprawa wwąskiemiędzyrzędzia(12cm)przypóźniejszymterminie siewu (po 20 maja), sprzyja szybkiemuwzrostowi roślin gryki iwczesnemu zakryciumię-dzyrzędzi (dzięki dużej powierzchni liści i rozgałę-zianiu się).Wtedy chwasty są przygłuszone przezgrykę i ryzyko zachwaszczenia łanu jest niższe. Wadątegowariantujestsłaberozgałęzienieroślin,determinującekrótkiokreskwitnieniagryki,coprzywystąpieniuniesprzyjającejpogodywtymokresie,przyczynia się do niskiego plonowania.Ilośćwysiewugrykizależyod: jakościgleby,szero-kościmiędzyrzędziiterminusiewu.Naglebachżyź-niejszychroślinysilniejsięrozgałęziająibujniejwy-rastają,dlategodużaichobsadawtychwarunkachnie jest korzystna. Występuje wówczas zagrożenie wyleganiemroślin.Wobecsilniejszegorozgałęzianiasię gryki przy uprawie w szerokie międzyrzędzia ra-cjonalnajestmniejszailośćwysiewu,niżprzyupra-wie w wąskie międzyrzędzia.

Szerokie międzyrzędzia sprzyjają lepszemu przewietrzeniu plantacji, co zmniejsza ryzyko porażenia przez sprawców chorób.

zalecana ilość wysiewu gryki przy upra-wie w szerokie międzyrzędzia (termin siewu 10–20 maja): 45–58 kg/ha, a przy uprawie w wąskie międzyrzędzia (termin siewu 18–25 maja): 80–92 kg/ha. Dolne granice przedzia-łów norm wysiewu należy uwzględniać w do-

brych warunkach glebowych, a górne granice na glebach słabych (kompleks żytni słaby). Po-średnie ilości wysiewu stosuje się w średnich warunkach glebowych. Terminy siewu należy regulować w zależności od rejonów klima-tycznych kraju.

10 REgUlaCja zaCHWaSzCzEnIa

III. REgUlaCja zaCHWaSzCzEnIa

1. najważniejsze gatunki chwastów

ograniczenie zachwaszczenia jest jednym z ważniejszych zabiegów pielęgnacyjnych. Pomimo szybkiego zacienienia powierzchni gleby i chwastów oraz inhibicyjnego

oddziaływania allelopatycznego gryki, występowanie chwastów powoduje spadek plonu nasion nawet do 50%.

Zjednorocznychgatunkówdwuliściennychwupra-wie gryki, komosabiała jest zaliczanadonajgroź-niejszych chwastów. Pojedyncze rośliny komosywschodzące w początkowym okresie rozwoju gry-ki,gdyniesązwalczone,mogąutrudnićzbiórzaty-kając sita kombajnu oraz istotnie zwiększyć wilgot-nośćzebranegoplonu.

Późniejszyterminsiewu(drugadekadamaja)zwięk-sza ryzyko zachwaszczenia roślinami o wyższychwymaganiach termicznych. Z gatunków chwastów jednoliściennych najczęściej są to: chwastnica jed-nostronna,rzadziej:włośnicazielona,włośnicasina;z gatunków dwuliściennych: poziewnik szorstki,szarłatszorstki,żółtlicadrobnokwiatowa(tab.3).

gatunki chwastów o wyższych wymaganiach termicznych, częściej występuje w warunkach opóźnionych lub przerzedzonych zasiewów. Szkodliwość ich, w związku

z dużą produkcją nasion, wynika z szybkiej kompensacji (wzrostu liczebności) tych gatunków w płodozmianach opartych na dużej ilości upraw sianych wiosną.

Szkodliwość niektórych gatunków chwastów, ta-kichjak:rzodkiewświrzepa,rdestówkapowojowa-ta,szczawtępolistny,tatarka,wynikazfaktu,żeichnasiona są bardzo trudne do usunięcia z plonu na-sion (orzeszków) gryki. Również zanieczyszczenianasionami:rdestukolankowegoiplamistego,szcza-wiupolnegoizwyczajnego,przytuliczepnejorazko-szyczkami kwiatostanów chabra bławatka są uciąż-liwe w oczyszczaniu plonu gryki.

Gatunkitakie,jak:przytuliaczepnaorazrdestówkapowojowata, rdestptasi,utrudniajązbiórkombaj-nowy,wydłużajączaspracyorazprzyczyniająsiędoosypywania orzeszków podczas zbioru.Szkodliwośćinnychgatunkówchwastówjestduża,gdywystępująwwiększejliczebności,międzyinny-mi:bodziszki, fiołki,gwiazdnicapospolita,marunabezwonna,przetaczniki, rumianpolny, tasznikpo-spolity,tobołkipolne.

Tabela 3. Najważniejszegatunkichwastównaplantacjachgryki:

gatunek ZnaczenieBodziszekGeranium spp. + +BylicapospolitaArtemisia vulgaris +Czerwiec roczny Scleranthus annuus ++Chaber bławatek Centaurea cyanus + +Chwastnica jednostronna Echinochloa crus-galli + ++


gatunek ZnaczenieDymnica pospolita Fumaria officinalis +Fiołki Viola spp. + +Gwiazdnica pospolita Stellaria media +Gorczyca polna Sinapis arvensis ++Iglica pospolita Erodium cicutarium +Jasnoty Lamium sp. +Komosa biała Chenopodium album + + +Mak polny Papaver rhoeas +Maruna nadmorska bezwonna Matricaria maritima L. subsp. inodora + +Mlecze Sonchus spp. + +OstrożeńpolnyCirsium arvense + + +PerzwłaściwyElymus repens + + +Powój polny Convolvulus arvensis +Poziewnik szorstki Galeopsis tetrahit ++Przetaczniki Veronika spp. +Przytulia czepna Galium aparine ++/+++Rdest ptasi Polygonum aviculare +Rdest szczawiolistny Polygonum lapathifolium + +Rdestówka powojowata Fallopia convolvulus + + +Rumian polny Anthemis arvensis + + Rumianek pospolity Chamomilla recutita +Samosiewy rzepaku Brassica napus + +Skrzyp polny Equisetum arvense ++Sporek polny Spergula arvensis +Szarłat szorstki Amaranthus retroflexus +Szczawie Rumex sp ++Tasznik pospolity Capsella bursa-pastoris +Tatarka(grykatatarka)Fagopyrum tataricum +++Tobołki polne Thlaspi arvense +RzodkiewświrzepaRaphanus raphanistrum ++WłośnicazielonaSetaria viridis ++WłośnicasinaSetaria glauca +Wyka drobnokwiatowa Vicia hirsuta ++Żółtlica drobnokwiatowa Galinsoga parviflora ++

+++szkodliwośćbardzoduża;++szkodliwośćduża;+szkodliwośćniskaluboznaczeniulokalnym

Zachwaszczenie chwastnicą jednostronną (fot.R.Krawczyk)

Pojedynczeroślinykomosy wpoczątkowejfaziekwitnieniagryki (fot.S.Kaczmarek)


2. niechemiczne metody ochrony

niechemiczne metody ochrony przed zachwaszczeniem powinny być oparte na działaniach profilaktycznych oraz bezpośrednich metodach ograniczających zachwaszczenie.

Głównym źródłem zachwaszczenia są diaspory,czylinasionachwastówlubichkłącza,rozłogi,bul-wy,cebulkiobecnewglebie.Działania profilaktyczne. Działania odchwasz-czające powinny być ukierunkowane na zmniej-szenieilościdiasporchwastówprzezróżnerodzajeinterwencji,wewszystkichmożliwych fazach roz-wojowychchwastów,gdzieostatecznywynikpro-wadzi w kierunku systematycznego zmniejszenia ichliczebnościwglebie.Podstawą niechemicznej ochrony przed zachwasz-czeniemjestzmianowanieroślin.Wuprawiegryki,przedplonami zmniejszającymi ryzyko zachwasz-czenia będą uprawy ozime, które w mniejszymstopniu są zachwaszczane gatunkami chwastów jednorocznych(np.komosabiała) lubowyższychwymaganiach termicznych (np. chwastnica jedno-stronna,włośnicazielona,włośnicasina).Materiał nasienny dobrej jakości oraz optymalna głębokość siewu zapewnia równomierne wschody. Siewnależyprzeprowadzaćwzalecanychilościachiterminachdladanegoregionu.Bardzoważnejestoptymalne ustalenie ilościwysiewu, dostosowanejdowymagańodmiany,typusiewuorazstanowiska

–właściwezagęszczeniełanugrykizmniejszaryzy-ko zachwaszczenia wtórnego. Materiał siewny po-winien być wolny od nasion chwastów.Bezpośrednie zwalczanie chwastów. Zwalczanie chwastów należy uwzględnić w zespole uprawek pożniwnych, po zbiorze rośliny przedplonowej, je-żeli nie był wysiany poplon. W tych zabiegach należy dążyćdostymulowaniakiełkowaniachwastów,ana-stępniezwalczaćichsiewki,wceluzmniejszanialicz-byżywotnychdiasporchwastów.Późniejszy terminsiewugryki(II–IIIdekadamaja)umożliwiawiosennemechanicznezwalczaniesiewekchwastów,stosując2–3krotnebronowanie(wzależnościodwarunkówpogodowych)wwarunkachuprawypłużnejlubpłyt-ką uprawę powierzchniową w systemach uproszczo-nych. Powyższe zabiegi wykonane w optymalnych warunkach wilgotnościowych pobudzają nasionachwastówdokiełkowania,aichsiewkiniszczonesąw kolejnych zabiegach. Przed siewem gryki w szcze-gólnościnależyzwalczaćgatunkichwastówwielolet-nich rozmnażających się przez podziemne rozłogi lub kłączachjaknp.:mlecze,ostrożeńpolny,powójpolny,szczawpolny,gdyż ichzwalczaniewgryce jestnie-możliwe lub bardzo ograniczone.

grykę cechuje epigeiczny typ kiełkowania (liścienie wznoszone są nad powierzchnię gleby). W początkowym okresie rozwoju, w fazie siewki, rośliny gryki są delikatne i wykazują dużą wrażliwość na mechaniczne uszkodzenia, dlatego po wschodach gryki możliwe

jest odchwaszczanie mechaniczne przy stosowaniu opielacza w międzyrzędziach.

Odchwaszczanie mechaniczne opielaczem wymaga siewu o szerszym rozstawie rzędów, umożliwiającypracę zespołów roboczych opielaczy oraz zmniejszo-ny wysiew nasion do 50–60 kg/ha. Zabieg opielania międzyrzędzinależywykonaćwpełniwschodów,gdyroślinywytworzą2–3liście(BBCH12–13)dopoczątko-

wejfazyrozwojukwiatostanu(BBCH55)opielaczemlub opielaczemwyposażonymwobsypnik (tab. 4). Uprawa w szerokich międzyrzędziach wymaga pre-cyzji w zabiegach uprawowych, ale uzyskane plo-ny mogą być wyższe w konsekwencji korzystniejszej strukturyłanuiwiększejodpornościnawyleganie.


W uprawie w wąskich międzyrzędziach wzrasta ry-zyko niższego plonowania w związku z krótszym

okresem kwitnienia w następstwie słabszego roz-gałęzieniaroślin.

Uprawa gryki w wąskich międzyrzędziach (9–12 cm) zwiększa konkurencyjność tej uprawy względem chwastów w następstwie wcześniejszego zakrycia

międzyrzędzi, natomiast wadą jest brak możliwości mechanicznego pielenia.

Tabela 4. Termin wykonania niechemicznych zabiegów ograniczających występowanie chwastów

Orka, bronowanie,

uprawa powierzch-

niowa

Opielania międzyrzędzi(BBCH 12–55)

Fazy rozwojowe gryki w skali BBCH00 01–09 10–19 20–29 30–39 50–59 60–69 70–79 80–89 90–98

Prze

d sie

wem

siew

kiełko

wan

ie

rozw

ójliści

rozw

ój p

ędów

bo

czny

ch

wzr

ost p

ędu

głów

nego

rozw

ój kw

iatos

tanu

kwitn

ienie

rozw

ój o

rzes

zków

dojrz

ewan

ie or

zesz

ków

starzenie,początek

o

kres

u sp

oczy

nku

3. metody określania liczebności i progi szkodliwościChwasttoroślina,którarośniewmiejscu,dlaktó-regowokreślonymczasiezaplanowanoinneprze-znaczenie. Chwastem może być każdy gatunek dziko rosnącej roślinności lub samosiewy roślinuprawnych. Chwast nie stanowi zagrożenia dla ro-ślinuprawnych,tylkozachwaszczenie.Ozachwasz-czeniu mówi się wtedy, gdy chwasty występująw ilości lubwmasie, któraw sposóbbezpośredniwpływanegatywnie,najakośćlubilośćplonualbow sposób pośredni przyczynia się do opóźnieniaterminu zbioru, wydłużenia czasu pracy maszyn

wraz ze zmniejszeniem ichprecyzji i efektywnościpracylubjakościzebranegoplonu.W początkowym okresie rozwoju gryki należy dążyć do utrzymania plantacji wolnej od chwa-stów. Szkodliwość zachwaszczenia jest zależna od występujących warunków glebowych i ter-miczno-wilgotnościowych siedliska, biologii i ryt-mów rozwoju chwastów oraz rośliny uprawnej. okres największej wrażliwości na zachwaszcze-nie występuje w początkowym okresie wzrostu: od siewu do fazy wydłużania pędu (BBCH 30).

4. Chemiczne metody ochronyZwalczanie chwastów w oparciu o herbicydy oraz desykację plantacji należy stosować zgod-nie z aktualnymi zaleceniami. Roślinygrykimogąwykazywaćwrażliwośćnasto-sowane środki ochrony roślin. Szczegółowe infor-

macjena tematwymagańagrotechnicznych (głę-bokość siewu nasion, wilgotność gleby) wyboruwłaściwej techniki i parametrów zabiegu (ilośćwody, ciśnienie robocze, wielkość kropli) zawieraetykietaśrodkaochronyroślin.

15 ogRanICzanIE SPRaWCÓW CHoRÓB

IV. ogRanICzanIE SPRaWCÓW CHoRÓB

1. najważniejsze choroby

Sprawcami chorób gryki są głównie grzyby i lę-gniowce, a także bakterie i wirusy. na planta-cjach tej rośliny można zaobserwować przede wszystkim takie choroby, jak mączniak rzeko-my i szara pleśń. Niekiedy można również stwier-dzić: zgorzel siewek, zgniliznę korzeni i podstawyłodygi,zgniliznętwardzikową,mączniakaprawdzi-wego,czyplamistościliściorazłodygpowodowaneprzez kilka patogenów. Gryka w uprawie polowej jest w niewielkim stopniu porażana przez sprawców

chorób,aznaczenieichrośniejedyniewwarunkachwilgotnej ideszczowejpogody.Częstośćwystępo-wania i nasilenie patogenów uzależniona jest nie tylkoodprzebiegupogodywdanymsezonie,atak-żeod:rejonuuprawy,agrotechniki,odmiany,obec-nościczynnikówchorobotwórczychifazyrozwojo-wejroślin,wktórejdochodzidoinfekcji.Imszybciejroślinazostanieporażonatymwiększestartymożepowodować choroba. Orientacyjne znaczenie sprawców chorób gryki podano w tabeli 5.

Tabela 5. Znaczenie gospodarcze chorób gryki

Choroba (sprawca) Potencjalne zagrożenie

Mączniak rzekomy gryki(Peronospora ducometi) ++/+++

Mączniak prawdziwy (Erysiphe polygoni) +++

Plamistościliściiłodyg(Ramularia spp.,Ascochytaspp.,Alternaria spp.,Bipolaris sorokiniana, Cercosporaspp.,Phyllostica polygonarum, Fusicladium fagopyri)

+

Szarapleśń(Botryotinia fuckeliana st. kon. Botrytis cinerea) ++

Zgnilizna twardzikowa (Sclerotinia sclerotiorum) ++

Zgorzel siewek/zgnilizna korzeni i podstawy łodygi(Rhizoctonia spp.,Sclerotinia spp., Fusarium spp.,Pythium spp. iinne) ++

+chorobaoznaczeniulokalnym;++chorobaważna;+++chorobabardzoważna

W integrowanej metodzie przydatna jest zna-jomość pierwotnych źródeł infekcji, czyli miejsc,w których bytuje patogen i z których dokonuje po-rażenia.Ważnejestprzytymrównież,jakiewarunki

pogodowe sprzyjają rozwojowi sprawców chorób (tab.6). Imbardziejdogodnewarunkidorozwojuirozprzestrzenianiasiępatogena,tymwiększestra-ty może on powodować.


Tabela 6. Najważniejszeźródłainfekcjichoróborazsprzyjającewarunkidlarozwojuichsprawców

Choroba Źródła infekcji

Sprzyjające warunki dla rozwoju

temperatura [°C]

wilgotność gleby

i powietrza

Mączniak rzekomy gryki resztkipożniwne,nasiona 10–20 wysoka

Mączniak prawdziwy chwasty 15–28 obniżona

Plamistościliściiłodyg resztkipożniwne,chwasty,nasiona,gleba

umiarkowanie ciepła wysoka

Szarapleśń resztkipożniwne,chwasty,nasiona,gleba

10–18optymalnie 15 wysoka

Zgnilizna twardzikowa sklerocja(przetrwalniki)wglebieorazwmaterialesiewnym;resztkiporażonychroślin

5–25optymalnie

16–22wysoka

Zgorzel siewek/ zgnilizna korzeni i podstawy łodygi gleba,materiałsiewny niska/

umiarkowana wysoka

Cała roślina czyli korzenie, łodygi, liście, kwiato-stany czy nasiona gryki mogą być porażane przez sprawców chorób. Infekcja siewek prowadzi dozamierania, a więc przerzedzenia wschodów lubistotnego ich osłabienia. Porażone liście mająutrudnione procesy asymilacji, natomiast zwięk-sza się intensywność transpiracji.W rezultacie sil-

nej infekcji liścieprzedwcześnie zasychają. Z koleiporażenie łodyg i korzeni powoduje ograniczenie przewodzeniasubstancjipokarmowychiwody,coskutkujewiędnięciemizamieraniemroślin.Wkon-sekwencji porażenia wymienionych części roślindochodzi do obniżenia plonowania i do pogorsze-niasięjakościtegoplonu.

Właściwa diagnoza choroby to niezbędny krok w integrowanej ochronie roślin.

Wpierwszejkolejnościnależywiedzieć,jakiechoro-bywdanejfaziemożnazaobserwować,anastęp-nie znać objawy powodowane przez ich sprawców (tab.7,rys.1).Ważnejestprawidłoweimożliwiejak

najszybszezidentyfikowanieproblemuzwiązanegozpojawieniemsięnaplantacji,niekiedynawetkilkusprawców chorób.


Tabela 7. Cechy diagnostyczne najważniejszych chorób gryki

Choroba Cechy diagnostyczne

Mączniak prawdziwy Naliściachiłodygachwystępujebiałynalotgrzybni,stopniowoobejmującycoraz większą powierzchnię.

Mączniak rzekomy gryki

Naliściachzielonkawo-żółte,prześwitująceplamy,częstoobejmującepołowęblaszkiliściowej,naspodniejstronieliściawystępujeszary,rozproszonynalotstrukturpatogena.Silnieporażoneliścieopadają,aroślinazostajezahamowanawewzroście.Niekiedyporażeniuulegająrównieżkwiaty,którepokrywająsięnalotem,brązowiejąiusychają.

PlamistościliściiłodygNaliściachiłodygachplamychlorotyczne,brązowe,okrągłelubpodłużne,pojedyncze lub liczne często otoczone obwódką i pokryte nalotem struktur grzyba.

SzarapleśńNieregularne,brunatne,zagniwająceplamynaliściachiłodygachpokryteszarym nalotem grzybni oraz trzonków i zarodników konidialnych. Porażone częściroślinyzamierają.

Zgnilizna twardzikowa

Nałodygachbrązoweplamy,wewnątrz,czasaminapowierzchniłodygwystępuje biała watowata grzybnia i czarne przetrwalniki grzyba – sklerocja. Roślinaprzedwcześniezasychaizamiera.

Zgnilizna korzeni i podstawy łodygi

Brunatneplamynakorzeniachipodstawiepęduzczasemobejmującecałyichobwód,niekiedynapowierzchniłodygiwystępująbiałoszarestrukturypatogena.Silneporażeniemożepowodowaćwiędnięcieizamieranieroślin.

Zgorzel siewekBrunatneplamynakorzeniachiszyjkachkorzeniowychzczasemobejmującecałyichobwód,powstającharakterystyczneprzewężenia.Silneporażeniemożepowodowaćwiędnięcieizamieranieroślin.

Rys.

1. W

ystę

pow

anie

najw

ażni

ejszy

ch ch

rób

podc

zas w

eget

acji g

ryki


2. niechemiczne metody ochrony przed chorobami

Strategie,któresąużywanewintegrowanejochro-nie gryki w celu ograniczania wystąpienia i rozprze-strzeniania się sprawców chorób zależą od plan-

tatora. Do podstawowych w tym miejscu zaliczyć należymetodęagrotechniczną(tab.8).

Tabela 8. Najważniejsze metody ograniczania sprawców chorób gryki

Choroba metody ograniczania

Mączniak prawdziwy właściwanormaiterminwysiewu,optymalnenawożenie,płodozmian

Mączniak rzekomy gryki unikaniewilgotnychstanowisk,właściwanormaiterminwysiewu,optymalnyterminsiewu,płodozmian,niszczenieresztekpożniwnych

Plamistościliściiłodyg płodozmian,niszczenieresztekpożniwnych,właściwanormawysiewu,optymalnenawożenie,unikanieuszkodzeń

Szarapleśń niszczenieresztekpożniwnych,optymalnenawożenie,unikanieuszkodzeń,płodozmian

Zgnilizna twardzikowa płodozmian,właściwanormawysiewu,optymalnenawożenie,materiałsiewny wolny od sklerocjów

Zgorzel siewek/ zgnilizna korzeni i podstawy łodygi

płodozmian,optymalnyterminsiewu,właściwagłębokośćinormawysiewu,zdrowymateriałsiewny,dobrastrukturagleby,zbilansowanenawożenie

metoda hodowlanaW praktyce metoda ta realizowana jest przez wy-bórodmianomożliwienajwiększejodpornościnaporażenieprzezsprawcówchorób.COBORUobec-nienieprowadzi urzędowychbadańwartościgo-spodarczejodmiangryki,ponieważgatunektennieznajdujesięwwykazieroślin,którewpisujesiędoKrajowego Rejestru. Plantatorzy mają do dyspozy-cji niewiele odmian gryki, są to przedewszystkimodmiana Kora i Panda. Charakteryzują się,w tym

szczególnieodmianaPanda,stosunkowodobrąod-pornościąnaporażenieprzezpatogeny.Mającwiedzę, jakiechorobywdanymrejoniewy-stępują, trafniej można dobrać odpowiednią od-mianę, dającą gwarancję stabilności plonowania.W rejonach zwiększonego zagrożenia ze strony chorób gryki do siewu nie powinno się wybierać od-mianwczesnych,gdyżsąonesilniejporażaneprzezchorobyniżodmianypóźne.


metoda agrotechnicznaW integrowanej ochronie gryki metoda agro-techniczna jest najważniejszą metodą ograni-czania zagrożenia ze strony sprawców chorób. W warunkach braku alternatywnych metod zwalczania, np. gdy chemiczne sposoby nie mogą być realizowane z powodu braku zareje-strowanych fungicydów, zabiegi agrotechnicz-ne nabierają szczególnego znaczenia. Metoda ta polega na ograniczaniu obecnościsprawców chorób przez prawidłowe i termino-we wykonywanie wszystkich czynności związa-nych z przygotowaniem gleby i pielęgnacją uprawy. Optymalizacja warunków uprawy zmniejsza podat-ność roślin na porażenie przez sprawców chorób,a w konsekwencji daje gwarancje stabilności plo-nowania.Pierwszymkrokiemumożliwiającym roślinompra-widłowy wzrost i rozwój, a tym samym większą

odporność na choroby, jest wybór odpowiedniozasobnego stanowiska, a następnie jego staranneprzygotowanie przed siewem. Ważnym elemen-tem jest też prawidłowe zmianowanie. Następstwo roślin powinno uwzględniać nie tylko wymaganiaagrotechniczne, ale i fitosanitarne. Częsta uprawategogatunkulubinnych,któresążywicielamitychsamych patogenów powoduje, żewzrasta zagro-żeniezestronywieluchorób.Imczęściejgatunkitepojawiająsięnadanymstanowisku,tymilośćmate-riałuinfekcyjnegojestwięcej,np.sklerocjówzgnili-znytwardzikowejiszarejpleśni,czyresztekpożniw-nych ze znajdującym się tam strukturami grzybów. Uprawapowinnabyćtakzlokalizowana,abyniesą-siadowała z innymi uprawami tego gatunku. Zarod-nikipatogenów,np.szarejpleśni,mączniakarzeko-mego mogą wraz z wiatrem przemieszczać się na inneplantacje,powodująckolejneinfekcje.

Do siewu należy używać nasiona zdrowe, wolne od przetrwalników, zarodników grzybów i zanieczyszczeń. Większą odporność na porażenie przez sprawców chorób, np.: zgorzeli siewek, mączniaka rzekomego, szarą pleśń daje siew w optymalnym dla danego

rejonu terminie, właściwej ilości nasion, w dobrze przygotowaną i ogrzaną glebę.

Przedłużone wschody, nadmierne zagęszczenie,zaskorupiona, nieodpowiednio zasobna gleba,a także uszkodzenia przez: zwierzęta, maszyny,wiatry,czyprzymrozkiosłabiająroślinyisprawiają,że są one łatwiej porażane przez organizmy cho-robotwórcze.

Wymienione, ważniejsze agrotechniczne me-tody ograniczania sprawców chorób przynoszą pożądany skutek, jeżeli stosowane są w sposób kompleksowy, a więc jeżeli plantator podczas prowadzenia uprawy korzysta z wielu różnych sposobów walki z chorobami.

metoda biologiczna Ważną pozycję w integrowanej ochronie gryki zaj-muje metoda biologiczna. Polega ona na zwalczaniu patogenów przy użyciu czynników biologicznych,którymisątomiędzyinnymi:organizmyantagoni-styczne, nadpasożytnicze lub środki pochodzenianaturalnego. Środków biologicznych, które mo-głyby być użyte do zwalczania patogenów gryki w praktyce nie ma. Jednak pośrednio ta metodamoże być zastosowana przez wzbogacenie życia

mikrobiologicznego przy pomocy nawożenia orga-nicznego. W nawozach organicznych znajdują się liczne:grzyby,bakterieipromieniowce.Wśródnichczęstosąteżorganizmymającezdolnośćniszczeniapatogenów powodujących choroby. Przykładowo tymi organizmami mogą być grzyby rodzaju Tricho-derma,czybakteriezrodzajuBacillus.


3. Chemiczne metody ochrony

3.1. metody określania liczebności porażonych roślin i progi szkodliwości

Dokładna lustracja plantacji powinna być prze-prowadzana regularnie, na reprezentatywnym obszarze pola tak, aby stwierdzić występowa-nie patogenów i ich nasilenie. Analizuje się losowo w 4–6 różnych punktach pola po25 roślin, ogółemod 100do 150,w zależności

odwielkościpolaioceniasięprocentroślinzpierw-szymi objawami danej choroby. Diagnostykę, czyliprawidłowe rozpoznawanie najważniejszych cho-rób gryki umożliwia tabela 7. W uprawie gryki nie opracowano dla warunków naszego kraju progów szkodliwościwymienionychsprawcówchorób.

3.2. Dobór środka ochrony roślin i dawki

Podstawą integrowanej ochrony roślin jest stosowanie metod niechemicznych, a dopiero w sytuacji, gdy te metody okażą się niewystarczające,

można przystąpić do wyboru środka grzybobójczego.

zgodnie z zaleceniami dyrektywy unijnej nale-ży stosować fungicydy niskiego ryzyka, w daw-kach najmniej toksycznych dla ludzi, zwierząt i środowiska. Wintegrowanejochronieprzedsprawcamichorób,ważnym i skutecznym zabiegiem jest zaprawianie nasion, które chroni delikatne rośliny we wcze-

snych fazach wzrostu przed infekcjami ze stronyorganizmów chorobotwórczych (np. zgorzel sie-wek, mączniak rzekomy). W warunkach silnegowystąpieniachorób,którezagrażaplonowaniuro-ślin,wpraktyce,wgrycesątosporadycznesytuacje,rozważasięzastosowanieśrodkówgrzybobójczychrównież w okresie wegetacji.

Środki ochrony roślin należy stosować zgodnie z aktualnymi zaleceniami.

Szczegółowe informacje na temat zarejestrowanych zapraw i fungicydów można uzyskać na stronie: http://www.minrol.gov.pl/pol/Informacje-branzowe/Wyszukiwarka-srodkow-ochrony-roslin.

22 ogRanICzanIE STRaT PoWoDoWanyCH PRzEz SzKoDnIKI

V. ogRanICzanIE STRaT PoWoDoWanyCH PRzEz SzKoDnIKI

1. najważniejsze gatunki szkodliwych owadów

gryka jest rośliną niechętnie atakowaną przez szkodniki, głównie ze względu na zawarte w niej toksyczne związki (przede wszystkim taniny). z tego względu

fitosanitarne właściwości gryki są często wykorzystywane w płodozmianie w celu ograniczania liczebności nicieni i innych szkodników glebowych. zawarte

w korzeniach związki mogą zaburzać rozwój tych szkodliwych agrofagów.

Czynnikiem sprzyjającym niskiemu zasiedleniu przez szkodniki jest niewielki areał uprawy gryki. Ewentualnaobecnośćszkodnikówiuszkodzeńro-ślin ma charakter lokalny. Dotychczas nie były tojednak sytuacje wymagające podjęcia poważnych działań.Niemniejnaskutekdynamikizmianwprzy-rodzie(równieżagrocenozie)niemożnawykluczyćwprzyszłościwiększejpresjigatunkówszkodliwych.zmiany klimatyczne, stopniowy wzrost are-ału czy uproszczone technologie uprawy mogą przyczynić się do zwiększenia szkodliwo-ści gatunków, dotąd nie mających poważne-go znaczenia gospodarczego lub też stymulo-wać pojawienie się zupełnie nowych gatunków szkodników.Wśród nielicznych gatunków owadów żerującychnagrycenajczęściejwystępują:zmieniki(zwłaszczalucernowiec),skoczki(zbożowiak,sześciorek izie-minaczek),wciornastki(zbożowiec)atakżemszy-ce, awśródnichgatunkipolifagiczne (wielożerne,głównie z rodzaju Aphis spp.) i charakterystycz-ne dla rodziny rdestowatych oraz psiankowatych (tab.9).Donajczęściejspotykanychmszycnależą:

mszyca brzoskwiniowa (Myzus persicae), mszy-ca burakowo-trzmielinowa (Aphis fabae),mszycakruszynowo-ogórkowa (A. gossypii),mszyca sza-kłakowo-ziemniaczana (A. nasturtii),mszycaziem-niaczana (Aulacorthum solani)orazmszycaszklar-niowa plamista (Neomyzus circumflexus). Młoderoślinymogąbyćuszkadzaneprzezgąsienicerolnic(Agrotis).Szaro-brunatnegąsienicetychsówekże-rują głównie w nocy odcinając siewki tuż przy po-wierzchnigleby,awciągudniaukrywająsięwgle-bielubresztkachroślinnych.Uprawomgrykimogązagrażać wspomniane wcześniej szkodniki glebo-we, zwłaszcza pędraki i drutowce oraz nicienie –głównie korzeniak szkodliwy (Pratylenchus pene-trans). Zagrożeniem w okresie wschodów mogąbyć też larwy śmietki kiełkówki, która występujepowszechnie,czasemwdużymnasileniu,szczegól-nienabardziejwilgotnychglebach,świeżoprzyora-nych lub po nawiezieniu obornikiem. Problemem możerównieżbyćobecnośćgryzoni(myszy,norni-ce),a takżeptakiżerującenaświeżychzasiewachlubdojrzałychnasionach(orzeszkach).

Tabela 9. Znaczenie szkodników gryki

Szkodnik Obecnie Prognoza

Zmieniki + ++

Wciornastki + +

Mszyce,skoczki + ++

Rolnice + ++


Szkodnik Obecnie Prognoza

Pędraki,Drutowce + ++

Śmietki + +

Nicienie + +

Drutowce + +

Skoczki + +

Gryzonie + +

Ptaki + +

+szkodnikoznaczeniulokalnym;++szkodnikważny

zmiennik (fot.P.Strażyński)

Rolnica (fot.P.Strażyński)

Pędraki (fot.P.Strażyński)

mszyca brzoskwiniowa (fot.P.Strażyński)

mszyca trzmielinowo-burakowa (fot.P.Strażyński)

Rys.

2. W

ystę

pow

anie

szko

dnikó

w w

okr

esie

weg

etac

ji gry

ki


2. niechemiczne metody ochrony

metoda agrotechniczna

jednym z podstawowych założeń integrowanej ochrony gryki przed szkodnikami są działania prewencyjne, oparte przede wszystkim na agrotechnice.

Prawidłowa agrotechnika i uzupełnienie ewentu-alnych składników mineralnych poprawi kondycję roślinwpoczątkowychfazachwzrostu,gdysąwy-jątkowo wrażliwe na atak ze strony poszczególnych gatunkówagrofagów.Dodatkowoszybszywzrost

pozwoli zagłuszyć chwasty, które często stanowiąbazę pokarmową dla niektórych szkodników. Wła-ściwa uprawa przedsiewna i pożniwna ograniczazagrożenie ze strony szkodników, szczególniegle-bowychitych,którychstadiazimująwglebie.

Bardzo duże znaczenie ma stosowanie prawidłowego płodozmianu. Wiele szkodników zimuje w wierzchniej warstwie gleby lub pozostawionych resztkach

roślinnych. W przypadku monokultur, szkodniki po przezimowaniu mają ułatwiony dostęp do bazy pokarmowej. z tego samego względu zaleca się stosowanie izolacji

przestrzennej, także od roślin żywicielskich szkodników wielożernych. Izolacja przestrzenna pozwala także wydłużyć przelot niektórych szkodników.

Odpowiednie kroki ograniczające potencjalne szko-dy powodowane przez poszczególne gatunki agro-fagówmożna podjąć także na etapie wysiewanianasion. Szybsza początkowa wegetacja roślin po-zwala wyprzedzić okres największego zagrożenia ze stronyszkodnikówszczególniegroźnychdlawscho-dów.Istotnajesttakżeobsadaroślin.Zbytgęstysiewułatwia szkodnikom rozprzestrzenianie się, nato-miastsiewzbytrzadkisprzyjachwastom,naktórychrozwijają się, np.mszyce. Bardzoważny jest takżeterminzbioru–zbytpóźnystwarzaryzykopowsta-waniawiększychstrat,zwłaszczawjakościplonu.Po zbiorach ważną rzeczą jest wykonanie zespołu uprawekpożniwnych,mającychnaceludokładneroz-drobnieniepozostałościroślinnych(miejsczimowanianiektórych szkodników), ograniczenie nasion chwa-stów,wtymwieloletnich.Uprawępożniwnąpowinnakończyćgłębokaorkajesienna,któramazadaniefito-sanitarne. Gruba warstwa gleby przykrywa zimujące stadiaszkodników,nasionachwastówizarodnikigrzy-bów. Wydobywa także na powierzchnię te znajdujące

sięgłębiej,wystawiającjenadziałanieniekorzystnychwarunkówatmosferycznych. Przyokazjimechanicz-nieniszczonesąszkodnikiglebowe(tab.10).

metody hodowlane ukierunkowane są na ograniczanie strat powodo-wanych przez szkodniki w danym siedlisku przez zapobieganie odporności i dobórmniej podatnychodmian. Istotny jest również dobór odpowiedniej odmiany pod kątem wymagań glebowych i kli-matycznych, ponieważ tylko prawidłowe warunkiwzrostuirozwojuroślinpozwalająograniczyćryzy-kostrat,takżezestronyszkodników.

metoda biologiczna opartajestnazastosowaniuwochronieśrodkówbio-logicznychibiotechnicznych,zwykorzystaniemopo-ruśrodowiska(organizmówpożytecznych)wnatu-ralnymograniczaniuagrofagów.Jednymzaspektówochrony biologicznej są działania w kierunku zacho-wanialubtworzeniabioróżnorodnościwagrocenozie.


Tabela 10. Agrotechniczne metody ograniczania szkodników gryki

Szkodnik metody i sposoby ograniczania

Zmieniki właściwypłodozmian,izolacjaprzestrzenna,walkazzachwaszczeniem

Mszyce,skoczki wczesnysiew,zrównoważonenawożenie,izolacjaprzestrzennaoduprawziemniakaizbóż,walkazzachwaszczeniem

Wciornastki właściwypłodozmian,głębokaorkajesienna

RolnicePędrakiDrutowce

prawidłowypłodozmian,podorywki,talerzowanie,głębokaorkajesienna,wczesnysiewizwiększenienormywysiewunasion,walkazzachwaszczeniem

Śmietki wczesnysiew,zwiększenienormywysiewu,walkazzachwaszczeniem,dokładneprzyorywanie obornika

Nicienie usuwanieresztekroślinnychpozbiorach,głębokaorkajesienna

Gryzonie podorywki,talerzowanie,głębokaorkajesienna,wczesnysiewizwiększenienormy wysiewu nasion

Ptaki zwiększenienormywysiewunasion,odstraszanie

3. metody określania liczebności i progi szkodliwości

Podstawową metodą monitorowania plantacji pod katem występowania szkodników i uszkodzeń jest lustracja. Pomocne mogą być również żółte naczynia, tablice lepowe, czerpakowanie, przesiewanie gleby (tab. 11).

Progi ekonomicznej szkodliwości powinny stano-wićfundamentalnąpodstawęracjonalnejochrony.Zgodnie z Dyrektywą 128/2009 Parlamentu Euro-pejskiego i Rady Europy ustanawiającą wytyczne wspólnotowego działania na rzecz zrównoważo-negostosowaniapestycydów,PaństwaCzłonkow-skieUniiEuropejskiejsązobowiązane,odstycznia2014 roku,dowdrożeniaogólnych zasad integro-wanej ochrony roślin wśród wszystkich użytkow-ników środków ochrony roślin. Ustalenie progówszkodliwościdladanegoszkodnikanadanejupra-wie wymaga bardzo wielu obserwacji i kilkuletnich doświadczeń.Wprzypadkugryki,nachwilęobec-

ną,szczegółoweprogiszkodliwościdlaposzczegól-nychagrofagówniesąopracowane.Progimająbyćpomocne przy podejmowaniu decyzji o zabiegu,lecz nie mają stanowić jedynego kryterium. Wpływ ma także szereg indywidualnych czynników, jak:warunki klimatyczne, odmiana, poziom agrotech-niki, nawożenie. Progi szkodliwości opracowanew innych krajach nie mają przełożenia w krajowych warunkach, głównie z uwagi naodmienny klimat.Wedługzaleceń,działaniaochronnenależypodjąćw momencie pojawienia się szkodnika.


Tabela 11. Zasady i terminy obserwacji szkodników gryki

Szkodnik Zasada obserwacji Termin obserwacji

Zmieniki obecnośćimagoistadiówlarwalnychnawszystkichorganach wegetatywnych

wzrost pędu i kwitnienieBBCH30–69

Mszyce obecnośćkoloniinawszystkichorganachwegetatywnych,żółtenaczynia


Skoczki obecnośćimagoistadiówlarwalnychnawszystkichorganach wegetatywnych


Wciornastki lustracjapodkątemobecnościjajlubstadiówlarwalnych

rozwój kwiatostanu i kwitnienieBBCH51–69

Szkodniki glebowe

lustracjapodkątemuszkodzeńkorzeni,zarodków,liścieni(łysinywzasiewach),przesiewaniegleby–dołki25x25cm,głębokość30cm

kiełkowanieirozwójliściBBCH00–13

4. Chemiczne metody ochrony

Decyzjęozastosowaniuśrodkówchemicznychdlaochrony gryki przed szkodnikami należy podejmo-wać indywidualnie dla każdej plantacji. W ochro-nie integrowanej metoda chemiczna zalecana jest w ostateczności, przy dużym nasileniu występo-wania i szkodliwości danego gatunku oraz bra-ku innych sposobów ograniczenia strat. Kluczową rolęodgrywatakże:terminzabiegu,dobórśrodka,dawka i zakres temperatury, w jakich jest najbar-dziej skuteczny.Jednym z narzędzi ułatwiających wdrożenie zasad integrowanej ochrony roślin są systemywspoma-gające podejmowanie decyzji w ochronie roślin.Systemytesąpomocnewokreślaniuoptymalnychterminów wykonywania zabiegów ochrony roślin(wkorelacjizfaząwzrosturośliny,biologiąszkod-nikaiwarunkamipogodowymi),atymsamympo-zwalają uzyskać wysoką efektywność tych zabie-gów przy ograniczeniu stosowania chemicznych środkówochronyroślindoniezbędnegominimum.Internetowy system sygnalizacji agrofagów, pro-wadzonyprzezPIORiN,obejmujecałykrajizawie-

ra wykaz upraw ważnych gospodarczo na danym terenieoraz listęagrofagów,któremogąwywołaćznaczące szkody gospodarcze. W oparciu o pro-wadzone obserwacje na wybranych losowo plan-tacjach odnotowywane jest występowanie orga-nizmów szkodliwych dla roślin oraz rejestrowanyjestpoziomuszkodzeńwywołanychprzez:choroby,szkodniki i chwasty występujące w tych uprawach. Dane te pozwalają na podanie orientacyjnej daty wystąpieniaagrofagaisposobówjegozwalczania.Ponadtosystemzawieraczęśćinstruktażową,dzię-ki której można prawidłowo kontrolować plantacje i podejmować decyzje o optymalnym terminie za-biegu.Dlakażdegogatunkuagrofagapodanopod-stawoweinformacjeojegomorfologii,biologiiorazmetodachprowadzeniaobserwacjipolowych,atak-żewartościprogówekonomicznejszkodliwości.Roślinygrykimogąwykazywaćwrażliwośćnasto-sowane środki ochrony roślin. Próby stosowaniapreparatów„nawłasnąrękę”mogąprzynieśćnie-pożądane skutki.

Więcej informacji na:www.ior.poznan.pl, www.iung.pulawy.pl, www.ihar.edu.pl, www.imgw.pl, www.minrol.gov.pl


5. ochrona organizmów pożytecznych

Na plantacjachwszystkich roślin uprawnych obokszkodnikówwystępująowadypożyteczne,atakżeduża grupagatunkówobojętnych, które rozwijająsię na chwastach czy szukają pokarmu i schronie-nia. Spotykane w uprawie owady pożyteczne moż-napodzielićnadwiegrupy.Pierwsza tozapylacze,natomiast druga to wrogowie naturalni szkodni-

ków. Zapylacze to przede wszystkim przedstawicie-lenadrodzinypszczoły,którychwystępujewPolsceponad450gatunków.Dlagryki,któranależydoro-ślinobcopylnych,mająonedużeznaczenie.Należypamiętać,żeprawidłowezapylenieroślinobcopyl-nychwpływanawzrost ilości, jak i jakościuzyska-nego plonu.

W uprawie gryki występuje wiele gatunków wrogów naturalnych szkodników (owady drapieżne, pasożyty, parazytoidy). gatunki te nie ograniczają jednak

w sposób ciągły liczebności szkodników do poziomu poniżej progów ekonomicznej szkodliwości. należy pamiętać, że integrowana ochrona przed organizmami

szkodliwymi wymaga prowadzenia racjonalnej ochrony opartej na możliwie jak największym wykorzystaniu pożytecznej działalności pasożytów i drapieżców.

W celu ochrony i wykorzystania pożytecznej dzia-łalnościentomofaunynależy:• racjonalnie stosować chemiczne środki

ochrony roślin przez odejście od programo-wegostosowaniazabiegów,adecyzjęopotrze-bie przeprowadzenia zabiegu podjąć w oparciu o realne zagrożenie uprawy gryki przez szkodni-ki oceniane na bieżąco. Nie należy podejmować zabiegów, jeżeli pojaw szkodnika nie jest licz-ny i towarzyszy mu pojaw gatunków pożytecz-nych oraz uwzględnić ograniczenie powierzchni zabiegu do zabiegów brzegowych lub punkto-wych,jeżeliszkodnikniewystępujenacałejplan-tacji. Zalecać trzeba stosowanie przebadanych mieszanin środków ochrony roślin i nawozówpłynnych, co ogranicza liczbęwjazdów na poleizmniejszamechaniczneuszkadzanieroślin,

• chronić gatunki pożyteczne przez unikanie stosowania insektycydów o szerokim spektrum działaniaizastąpienieichśrodkamiselektywnymi,

• prawidłowo dobierać termin zabiegu tak,abyniepowodowaćwysokiejśmiertelnościowa-dówpożytecznych,

• stosować zaprawy nasienne,któreczęstoeli-minują konieczność opryskiwania roślin w po-czątkowymokresiewegetacji,

• mieć świadomość, że chroniąc wrogów na-turalnych szkodników gryki chroni się także inneobecnenapolugatunkipożyteczne,

• pozostawiać miedze, remizy śródpolne i inne,gdyż są one miejscem bytowania wielu gatun-kówowadówpożytecznych,

• należy dokładnie zapoznawać się z treścią etykiety dołączonej do każdego środka ochro-nyroślinorazprzestrzegaćinformacjiwniejza-wartych.

Właściwy dobór techniki aplikacji środka ochrony roślin: informacji na temat wyboru właściwej techniki zabiegu dostarcza etykie-ta środków ochrony roślin. zawiera ona infor-macje o metodzie aplikacji: rodzaju metody za-prawiania – w przypadku stosowania zapraw nasiennych oraz ilości wody, wielkości kropli a także sposobu przygotowania cieczy użytko-wej – w przypadku stosowania środków prze-znaczonych do opryskiwania roślin.

30 PRzygoToWanIE Do zBIoRU, zBIÓR, TRanSPoRT…

VI. PRzygoToWanIE Do zBIoRU, zBIÓR, TRanSPoRT I PRzECHoWyWanIE

Ustalenie terminu zbioru gryki jest dość trudne,gdyż gryka dojrzewa nierównomiernie (zwłaszcza na glebach lepszych i w latach o przewlekłych opa-dachwczasiedojrzewania).Najkorzystniejszy jestwariant suchej i ciepłej pogody oraz niezachwasz-czonej plantacji. W takim przypadku należy przy-stąpićdoomłotukombajnem,gdyroślinyzasychająiorzeszkisąbarwybrunatnejlubczarnej,awilgot-nośćnasionspadnieponiżej15%.Częstowystępująceopadydeszczu,wokresiepeł-nej dojrzałości, mogą spowodować pogorszenie

jakości i opadanie nasion najwcześniej dojrzałych.W takiej sytuacji konieczny jest zabieg desykacji. Wskazany jest on zresztą zawsze w sytuacji wystą-pienia średniego i silnego zachwaszczenia (chyba,żewokresiedojrzewaniapanujesusza).Związane to jest z bardzo negatywnym oddziały-waniem chwastów na sam proces zbioru kombaj-nem(niedrożnośćsit,zapychaniebębna,nawijanienamotowidło,trudnościzopróżnianiemzbiornika),atakżezeznacznymzwiększeniemwilgotnościze-branych nasion.

Desykację należy przeprowadzić, gdy ok. 80–90% nasion w szczytowych kwiatostanach ma barwę brunatną lub czarną (orzeszki fizjologicznie dojrzałe).

Termin zbioru od momentu przeprowadzenia desy-kacji wynosić może od 7 do 21 dni i uzależniony jest od przebiegu pogody i zastosowanego preparatu. Należy zwrócić uwagę, że w przypadku plantacjinasiennych gwałtowne przyspieszenie dojrzewania negatywniewpływanazdolnościkiełkowaniaiwi-gor nasion. Podobnie oddziałuje nadmierne opóź-nienie terminu zbioru przy wilgotnej pogodzie.Plon nasion gryki można wykonać zbiorem jedno-etapowy kombajnem zbożowym wprost „z pnia” lub dwustopniowo.Zbiórjednoetapowykombajnemdokonujesię,gdyroślinysąsuche,awilgotnośćorzeszkówspadniedookoło 15%.adaptacja kombajnu do zbioru gryki:• obroty bębna młócącego zmniejszone do

500–700 obr./minutę,• klepisko odsunięte na wlocie do 35–40mm

a na wylocie na 14–16 mm,• sita żaluzjowe, górne 8–10 mm, a dolne 5–7

mm.

Należy zwrócić uwagę na prawidłowe ustawienie mo-towideł – nie należy wysuwać ich zbyt mocno przed heder,abyniedochodziłodostrącanianasionnaziemię.

Podczaszbioruzprzeznaczeniemnamateriałnasienny,porozpoczęciuomłotukombajnem,należysprawdzićpoprawność ustawienia zespołu omłotowego przezwizualnąocenęstanuuszkodzeńnasionwzbiornikukombajnu. Gdy występują uszkodzone orzeszki należy skorygować ustawienia przez zmniejszenie obrotów bębna młócącego lub odsunąć klepisko.W zbiorze dwustopniowym nie stosuje się zabie-gu desykacji. W pierwszym etapie zbioru należy skosić grykę kosiarką pokosową możliwie wysoko i na niezbyt grube pokosy, gdy ok. 80–90% na-sion w szczytowych kwiatostanach ma bar-wę brunatną lub czarną (orzeszki fizjologicz-nie dojrzałe). Wdrugimetapie,po7–10dniachodskoszenia,należyprzystąpićdozbiorukombajnemzbożowym wyposażonym w podbieracz pokosów. Zebranyplonowilgotnościpowyżej15%należydo-suszyć powietrzem o niezbyt wysokiej temperatu-rze powietrza suszącego lub przez systematyczne przewietrzanie przez szuflowanie lub inne zabiegipowodujące obieg powietrza w pryzmach.W trakcie przechowywania nie należy składować nasion bezpośrednio na betonowych, nieizolowa-nychposadzkach,gdyżpodłuższymokresieprze-chowywania następuje wzrost wilgotności powy-

31 WŁaŚCIWy DoBÓR TECHnIKI SToSoWanIa Ś.o.R.

żej 15%. Powoduje to pogorszeniem parametrów siewnych oraz silnym porażeniem przez grzyby.

Takie nasiona nie nadają się zarówno na materiał siewny,jakicelekonsumpcyjne.

VII. WŁaŚCIWy DoBÓR TECHnIKI SToSoWanIa ŚRoDKÓW oCHRony RoŚlIn

1. Przygotowanie do zabiegów ochrony roślin Wochronieroślinwybórwłaściwejtechniki ipara-metrów opryskiwania w dużym stopniu wpływa na efektywność i bezpieczeństwo zabieguorazmini-malizowanienegatywnegowypływuśrodkówche-micznych na środowisko naturalne. Na każdymetapie postępowania ze środkami ochrony roślinnależy stosowaćwłaściwą organizację pracy i do-stępneśrodki techniczne,zgodniezzasadamido-brej praktyki ochrony roślin.

Opryskiwacz stosowany do ochrony roślin po-winien mieć aktualne badanie stanu technicznego (atestację). Powinien być przystosowany do opry-skiwania danej uprawy i zapewnić dobre pokrycie roślinciecząużytkową,zawierającąwłaściwyśrodekochronyroślin.Przedzabiegiemopryskiwaczpowi-nien zostać skalibrowany (regulowanie i ustawienie parametróweksploatacyjnychpracyopryskiwacza).

Kalibracja opryskiwacza pozwala na stosowa-nie optymalnych parametrów zabiegu, a efektempracy jest równomierne naniesienie cieczy użytko-wejnaopryskiwaneobiekty(roślinylubglebę)przyuwzględnieniuwłaściwościroślin(fazarozwojowa,wielkość, gęstość), w zróżnicowanych warun-kach agrotechnicznych i atmosferycznych. Bel-ka polowa opryskiwacza powinna być ustawiona na odpowiedniej wysokości (w zależności o typurozpylacza i kąta rozpylania),abyzagwarantowaćdobrą jakośćnaniesienia iograniczyćdominimumznoszenie cieczy ponad opryskiwany obszar.Sporządzanie cieczy użytkowej. Ciecz użytkową należyzawszesporządzaćbezpośrednioprzedza-biegiem. Zawsze przed otwarciem opakowania za-wierającego preparaty chemiczne należy szczegó-łowo zapoznać się z etykietą,wktórejzawartesą

niezbędnewskazówkiiinformacjedotyczącemoż-liwościmieszania i stosowania tych środków.na-leży zawsze zwracać uwagę aby przygotować tylko taką ilość cieczy użytkowej, która jest nie-zbędna do ochrony danej plantacji.

Dobór dawki cieczy użytkowej. W integrowanych systemach ochrony upraw wymagana jest częsta zmiana dawki cieczy użytkowej na hektar w zależ-nościodrodzajuzabiegówochronnych(zwalczaniechorób, szkodników i chwastów), a takżewarun-ków agrotechnicznych i pogodowych na plantacji. Dawka cieczy powinna uwzględniać zalecenia za-wartewetykieciestosowaniaśrodkówochronyro-ślin,wielkośćigęstośćuprawyoraztypposiadane-goopryskiwaczaiurządzeńrozpylających.

Rodzaj opryskiwania i typ rozpylacza. W zależno-ściodaktualnychpotrzeb,warunkówatmosferycz-nych i rodzaju zwalczanegoagrofagawykonuje sięopryskiwanie:drobno-kropliste,średnio-kroplistelubgrubo-orazbardzogrubo-kropliste.Informacjeoro-dzaju opryskiwania dla danego preparatu podawane sąwetykietachśrodkówochronyroślinobokzaleca-nejdawkiizalecanejilościcieczyużytkowejnahektar.Wybór rozpylacza do zabiegu dokonuje się na pod-stawie wymaganego rozmiaru kropli i rodzaju opry-skiwania.W opryskiwaczach polowych, w zabie-gachochrony roślinpowinno się stosowaćprzedewszystkim rozpylacze szczelinowe (płaskostrumie-niowe).Rozpylaczepłaskostrumienioweoferowa-nesąwwielurodzajachitypach:standard,o pod-wyższonej jakości rozpylania (o rozszerzonym zakresieciśnieńroboczych),przeciwznoszeniowy (inaczej antyznoszeniowy lub niskoznoszenio-wy) oraz eżektorowy.

32 WŁaŚCIWy DoBÓR TECHnIKI SToSoWanIa Ś.o.R.

Warunki wykonywania zabiegów. W celu uzy-skaniawysokiejskuteczności ibezpieczeństwaza-biegu należy wykonywać opryskiwanie w opty-malnych warunkach pogodowych. Opryskiwanie w niesprzyjających warunkach atmosferycznychmoże być przyczyną uszkodzeń roślin w wyni-ku znoszenia lub odparowania cieczy użytkowej. Wmniejkorzystnychwarunkachatmosferycznych(niskawilgotnośćpowietrza,wyższatemperatura)zalecane jest stosowanie rozpylaczy niskoznosze-niowych lub eżektorowych, produkujących kroplegrube lub bardzo grube.

Temperatura jak i wilgotność powietrza wpływa-ją na zachowanie się rozpylanej cieczy i co za tym idzie,nakońcowąefektywnośćstosowanychśrod-kówochrony roślin. Zalecana temperaturapowie-trza podczas zabiegów jest uwarunkowana rodza-jemimechanizmemdziałaniaaplikowanegośrodkaochronyroślin.Zabiegi ochronne należy wykonywać rano lub wie-czorem, względnie w godzinach nocnych – gdysprzęt jest do tego przystosowany. Panują wówczas znaczniekorzystniejszewarunkiatmosferyczne.

2. Postępowanie po wykonaniu zabiegu opryskiwaniaPo zabiegu opryskiwacz powinien być dokładnie umyty w miejscu do tego przeznaczonym. Czynności związane z myciem, płukaniem zbiorni-ka i instalacji cieczowej opryskiwacza wykonywać wbezpiecznejodległości–niemniejszejniż30modstudni,zbiornikówiciekówwodnych,studzienekka-nalizacyjnych oraz obszarów wrażliwych na skażenie.Płukanie zbiornika i instalacji cieczowej:•do płukania używa się najmniejszej koniecznej objętości wody (2,5–10% objętości zbiornika);zalecane jest 3- krotne płukanie instalacji cieczo-

wej małą porcją wody •pompę należy włączyć przy zamkniętym do-pływie cieczy do rozpylaczy; należy przepłukaćwszystkie elementy układu cieczowego

•popłuczyny wypryskać na powierzchnię uprzed-nioopryskiwaną,a jeżelinie jest tomożliwe, tonależy wykorzystać zgodnie z zaleceniami doty-czącymi zagospodarowania pozostałości płyn-nych,zapomocąurządzeńtechnicznychzapew-niających biologiczną biodegradację substancji czynnychśrodkówochronyroślin

niedopuszczalne jest wylewanie pozostałej po zabiegu cieczy na glebę, czy do systemu ściekowo-kanalizacyjnego oraz wylewanie w jakimkolwiek

innym miejscu uniemożliwiającym jej zebranie.

mycie zewnętrzne opryskiwacza:•jeślizewnętrznemycieopryskiwaczawpoluniejestmożliwetotrzebaprzeprowadźićjewmiej-scu umożliwiającym skierowanie popłuczyn do zamkniętego systemu zbierania skażonych pozo-stałościlubdosystemuneutralizacji/bioremedia-cji(np.stanowiskoBobed,Phytobac,Vertibac)

•nie przeprowadzać mycia zewnętrznego opryski-waczawmiejscu,zktóregoskażonawodamożespływać poza obszar zaplanowany na mycie

•myć opryskiwacz małą ilością wody; zamiastszczotkinajlepiejużyćlancywysokociśnieniowej,

aby skrócić czas i zwiększyć skutecznośćmyciazewnętrznego,

•stosowaćzalecane,ulegającebiodegradacjiśrod-kimyjące,zwiększająceefektywnośćmycia.

Po umyciu i wyschnięciu maszyny należy przepro-wadzić konserwację opryskiwacza zgodnie z in-strukcją obsługi sprzętu. Wszelkie naprawy należy wykonywaćnabieżąco,niezwłoczniepostwierdze-niu usterki lub awarii.

33 DoSTĘPnoŚĆ PREPaRaTÓW Do oCHRony gRyKI…

VIII. DoSTĘPnoŚĆ PREPaRaTÓW Do oCHRony gRyKI W InTEgRoWanEj oCHRonIE RoŚlIn I moŻlIWoŚCI RozSzERzEnIa ICH lICzBy W ŚWIETlE aKTUalnyCH PRzEPISÓW

Jakoogólnązasadęnależyprzyjąć,żewintegrowa-nejochronieroślinmożnastosowaćwszystkiezare-jestrowaneśrodkiochronyroślin,zwracającjednakuwagęnato,abyzabiegchemicznywykonywaćtyl-kowtedy,kiedytopotrzebneiwtakiejdawce,któ-razapewnizwalczenieorganizmuszkodliwego,bezzwiększenia ryzykawywołaniaodpornościna sto-sowaną substancję aktywną.Wartojednakzwrócićuwagę,żejednymzelemen-tów integrowanej ochrony roślin jest wykorzysty-wanie do ograniczania populacji organizmów nie-pożądanych nie tylko środków chemicznych, alewszystkichdostępnychmetod,wtymmetodopar-tych na technikach agronomicznych oraz metod fizycznych,mechanicznych lubbiologicznych.Przydoborześrodkówochronyroślinnależyzawsze,je-żeli jest to tylkomożliwe, priorytetowo traktowaćniechemiczne i naturalne rozwiązania alternatywne.

Dostępność biopreparatów do ochrony gry-ki. Do makroorganizmów stosowanych w ochro-nie roślin należą: nicienie owadobójcze, drapież-ne roztocze oraz drapieżne i pasożytnicze owady. Biopreparaty to preparaty handlowe zawierającemakroorganizmy uzyskane na drodze masowego rozmnażania metodami laboratoryjnymi lub prze-

mysłowymi. W Polsce nie ma obowiązku rejestracji preparatówopartychomakroorganizmy,zatemniema żadnego centralnego rejestru. W naszym kra-judobra jestdostępnośćmakroorganizmówprze-znaczonychdoochronyuprawpodosłonami,adoochronyuprawpolowych,wtymgryki,dostępnośćjestsłaba,albopreparatówbrakuje.

Dostępność chemicznych środków ochrony ro-ślin do ochrony gryki.Wykaz środków ochronyroślindopuszczonychdostosowaniawPolscepu-blikuje na swoich stronach internetowych Minister-stwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Realnamożliwość szybkiego poszerzenia listy do-stępnych środków chemicznych to rozszerzenie zakresu rejestracji środka o zastosowania ma-łoobszarowe. Z wnioskiem o taką rejestrację do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi mogą wystę-pować między innymi zainteresowani rolnicy oraz ichstowarzyszenia.Jesttoprocedurauproszczona,w której producent nie bierze odpowiedzialnościza skuteczność działania środkawdanej uprawie.Ocenia się natomiast bezpieczeństwo dla konsu-mentówiśrodowiska.

34 Fazy RozWojoWE PRoSa

IX. Fazy RozWojoWE gRyKI W SKalI BBCH

Skaleopisujące rozwój roślinuprawnych stanowiąnieocenioną pomoc dla producentów roślinnychi doradców. Znajdują one zastosowanie szczególnie wprzypadkukoniecznościprecyzyjnegookreśleniafazy rozwojowej rośliny np. podczas stosowaniaśrodkówochronyroślin.Jednązcorazpowszechniejstosowanychskali,którawsposóbzwięzły,ajedno-cześnieprzejrzystyopisujerozwójfenologicznyro-ślinuprawnychjestskalaBBCH.UniwersalizmskaliBBCHpoleganatym,iżtakisamukładzastosowanodlawszystkichroślinuprawnych,askomplikowaneopisy tekstowe zastąpiono odpowiednimi kodami cyfrowymi.Taki zapis jest znacznym ułatwieniem,szczególnie w warunkach polowych. Standardowy opisfazrozwojowychwgBBCHposiadatakiesamooznakowanie,niezależnieod języka ikraju,wktó-rymskalajeststosowana.Dwucyfrowykodprecy-zyjnieokreślafazęrozwojową,wktórejznajdujesięroślina.Pierwszacyfraokreślazawszegłównąfazęrozwojową, a druga pozwala na jeszcze dokład-niejsze określenie zaawansowania wzrostu i roz-

woju rośliny uprawnej.Arytmetyczniewyższy kodwskazujenapóźniejsząfazęrozwojową.Dziękisys-temowi kodowemu można także dokładnie opisać przedział czasowypomiędzyfazami rozwojowymirośliny.Wzapisiepodajesięwówczaskodypołączo-nemyślnikiemnp. kod51–69opisuje fazę rozwo-jową od pojawienia się pierwszego kwiatostanu do końcakwitnienia.Ugrykiwyróżniasię8głównychfazrozwojowych:Faza0–Kiełkowanie(wschody),Faza1–Rozwójli-ści,Faza2–Rozwójpędówbocznych,Faza3–Wy-dłużaniesiępędugłównego,Faza5–Rozwójkwia-tostanu,Faza6–Kwitnienie,Faza7–Tworzeniesięnasion(orzeszków),Faza8–Dojrzewanienasion,Faza9–Starzeniesięizamieranieroślin.Kwitnienie rozpoczyna się około 4–6 tygodni od sie-wuitrwa,wzależnościododmiany4–15tygodni.Pojedynczykwiatkwitnietylko jedendzień.Pierw-sze kwiaty pojawiają się na najniższych kwiatosta-nachgłównegopędu,na3–5kolankuodliścieni.

gryka Fagopyrum esculentum Moench.

KOD OPIS

główna faza rozwojowa 0: Kiełkowanie00 Sucheorzeszki(ziarno)01 Początek pęcznienia orzeszków 03 Koniecpęcznienia,orzeszeknabrzmiały05 Korzeńzarodkowywydostajesięzorzeszka06 Wzrostkorzeniaitworzeniewłośników07 Hypokotylzliścieniami(kiełek)przebijałupinęorzeszka08 Kiełekdosięgapowierzchnigleby;widocznewybrzuszenie09 Kiełekprzebijasięnapowierzchnięgleby(fazapękniecia)

główna faza rozwojowa 1: Rozwój liści (główny pęd)10 Liścieniecałkowicierozwinięte11 Faza1liścia12 Faza2liścia13 Faza3liścia


1. Fazy trwają aż do ...19 Faza9lubwięcejliści

główna faza rozwojowa 2 : Rozwój pędów bocznych (rozgałęzień)20 Brakpędówbocznych21 Początek rozwoju pędów bocznych22 2 pędy boczne23 3 pędy boczne 2. Fazy trwają aż do ...29 Faza 9 lub więcej pędów bocznych

główna faza rozwojowa 3: Wzrost (wydłużanie) pędu głównego30 Początek wzrostu pędu31 Faza1międzywęźla32 Faza2międzywęźla33 Faza3międzywęźla3. Fazy trwają aż do ...39 Widocznych9lubwięcejmiędzywęźli

główna faza rozwojowa 5: Rozwój kwiatostanu 50 Początek wyrastania pąkówkwiatowychzkątówliści51 Widocznykwiatostanwkątachliści55 Widocznepierwsze,pojedynczekwiaty(ciąglezamknięte)59 Widoczne pierwsze płatki kwiatowe

główna faza rozwojowa 6: Kwitnienie (główny pęd)60 Otwarte pierwsze kwiaty61 Początekkwitnienia:10%otwartychkwiatów63 30% otwartych kwiatów 65 Pełniakwitnienia:50%otwartychkwiatów,pierwszepłatkimogąopadać67 Końcowafazakwitnienia:większośćpłatkówopadaizasycha69 Konieckwitnienia:widocznezawiązkiowoców

główna faza rozwojowa 7: Rozwój orzeszków71 Początek rozwoju orzeszków73 30%owocówosiągnęłoostatecznąwielkość75 50%owocówosiągnęłoostatecznąwielkość77 70%owocówosiągnęłoostatecznąwielkość

główna faza rozwojowa 8 : Dojrzewanie orzeszków 80 Początek dojrzewania i brunatnienia orzeszków85 Zaawansowanafazadojrzewaniaiprzebarwianiaorzeszków89 Pełnadojrzałość


główna faza rozwojowa 9: Starzenie, początek okresu spoczynku91 Początekodbarwianialiści93 Początekopadanialiści95 50%liściopadło97 Koniecopadanialiści,roślinyzamierają98 Zebraneziarno(orzeszki),okresspoczynku

Gryka

38 DoKUmEnTaCja SToSoWanIa zaBIEgÓW…

X. DoKUmEnTaCja SToSoWanIa zaBIEgÓW I PRoWaDzEnIa InTEgRoWanEj oCHRony RoŚlIn

Woparciuoustawęzdnia8marca2013r.ośrod-kachochronyroślin(Dz.U.poz.455,zpóźn.zm.)oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1107/2009 z dnia 21 października2009 roku, w Polsce istnieje obowiązek prowa-dzenia dokumentacji wykonywanych w gospodar-stwie zabiegów. Zgodnie z tymi postanowieniami,profesjonalniużytkownicy środkówochrony roślinpowinni prowadzić i przechowywać przez co naj-mniej trzy lata dokumentację dotyczącą stosowa-nychprzeznichśrodkówochronyroślin,zawierają-cąnazwęśrodkaochronyroślin,czaszastosowaniai dawkę, obszar uprawy, na których zastosowanośrodekochrony roślin.Na żądaniewłaściwegoor-ganu użytkownicy powinni udostępnić odpowied-nie informacje zawarte w tej dokumentacji. Od 1stycznia2014użytkownicymusząstosowaćśrod-ki ochrony roślin z uwzględnieniem integrowanejochrony roślin, a w dokumentacji są zobowiązanirównież do wskazania sposobu realizacji wyma-gańintegrowanejochronyroślin,przezpodanieconajmniej przyczyny wykonania zabiegu środkiemochrony roślin. Szczegółowe wymagania integro-wanejochronyroślin,mającnauwadzeogranicze-

niezagrożeńdlaludzi,zwierzątiśrodowiska,zwią-zanych ze stosowaniem środków ochrony roślin,określiłwrozporządzeniuzdnia18kwietnia2013r.MinisterRolnictwaiRozwojuWsi(Dz.U.poz.505).Dokumentację dotyczącą stosowanych środkówochronyroślinnależyprowadzićnabieżącoiprze-chowywać przez okres 3 lat,w celu umożliwieniakontroli przez pracowników Państwowej InspekcjiOchronyRośliniNasiennictwa.Prowadzeniedoku-mentacji zabiegów ma duże znaczenie w przypad-ku ewentualnych komplikacji w trakcie i po zabie-gu takich, jak np.: zatrucie osób, zatrucie pszczół,uszkodzenie sąsiednich upraw na skutek zniesienia cieczy użytkowej. Może także być pomocna przy wyborze roślin następczychw płodozmianie. Pro-wadzonastarannie,jestcennymźródłeminformacjio zużyciu środkówochrony roślin i prawidłowościstosowania. Dokumentacja ta może być przydatna w planowaniu następnych zabiegów z zachowa-niemprzemiennościstosowanychśrodków,wceluprzeciwdziałania uodparnianiu się agrofagów nastosowane substancje czynne. Poniżej przedstawiona została przykładowa ewi-dencjazabiegówochronyroślin.

DoKUmEnTaCja PRoWaDzEnIa InTEgRoWanEj oCHRony RoŚlIn (gwiazdką – * – zaznaczono pola, których wypełnienia wymagają przepisy)

Informacjeochronionejuprawie

Informacjeolokalizacjichronionejuprawy Informacjeochronionejroślinie

*pole, na którym uprawiana jest

chroniona uprawa1)powierzchnia pola

*nazwa botaniczna

roślinyodmiana termin

siewu

1)zpodaniemkodulubopisuumożliwiającegoidentyfikacjępola,np.numerudziałkiewidencyjnej

39 DoKUmEnTaCja SToSoWanIa zaBIEgÓW…

Inform

acjeuzupełn

iające

nawożenie,

wap

now

anie

(naw

óz,daw

ka,

term

inza

stosow

ania,

wynikian

alizg

leby)

zabi

egi

agro

tech

nicz

ne

zwalc

zając

e org

anizm

y szkodliwed

laroślin

(term

inwykonania)

higie

nafitosanitarna

sprzętu(m

ycie,

czyszczenie,

odkażanie)

wyk

orzy

styw

ane

syst

emy w

spom

agan

ia de

cyzji

w o

chro

nie

roślin

Inne

zast

osow

ane

niec

hem

iczne

met

ody

ochronyroślin

Inform

acja

o pł

odoz

mian

ie

Inform

acjeozabieguochronyroślin

*zw

alcz

ane

chor

oby,

chw

asty

,sz

kodn

iki

*prz

yczy

na

wyk

onan

ia

zabi

egu

ochr

ony

rośli

n2)

*naz

wa

hand

low

a za

stos

owan

ego

środ

ka o

chro

ny

rośli

n

*dat

a w

ykon

ania

za

bieg

u

*daw

ka

środ

ka

ochr

ony

rośli

n3)

*pow

ierz

chni

a,

na ja

kiej

w

ykon

any

zost

ał za

bieg

4)

faza

rozw

ojow

a ch

roni

onyc

h roślin

war

unki

pogo

dow

e pa

nując

e po

dcza

s za

bieg

u

skuteczność

zabi

egu

ochr

ony

roślin

2) np.przekroczenie

proguekonom

icznejszkodliw

ości,w

skazania

system

uwspom

agania

decyzjiw

ochronieroślin,w

skazania

programuochronyroślin,

zab

ieg za

pobi

egaw

czy

3) n

p. w

l/ha

4)jeżelizabieg

niezostałwykonanyn

acały

mpolu,nale

żydoprecyzowaćobszarzastosowaniaśro

dkao

chronyro

ślin

40 lITERaTURa UzUPEŁnIajĄCa

XI. lITERaTURa UzUPEŁnIajĄCa

HarkerK.N.2013.Slowingweedevolutionwith in-tegrated weed management. Can. J. Plant Sci. 93:759–764.

Juszczak D. Wesołowski M. Jurytko R. 2009. Za-chwaszczenie gryki w warunkach plonu głównegoiwtóregowzależnościodilościsie-wu.Pam.Puł.149:29–35.

Kaczmarek S.,KrawczykR. 2007. Problem regula-cji zachwaszczenia w uprawie gryki zwyczaj-nej (Fagopyrum esculentum).Biul.IHAR245:199–204.

KaczmarekS.,MatysiakK.,KrawczykR.2009.Oce-na selektywności herbicydów stosowanychw uprawie gryki zwyczajnej. Pam. Puł. 149:37–45.

MatyjaszczykE.2012Dostępnośćśrodkówochronyroślinzawierającychsubstancjepochodzenianaturalnego i biologicznych metod ochrony roślinwPolscewprzededniuwprowadzeniaobowiązku stosowania integrowanej ochrony roślin.J.Res.Appl.Agricul.Engine.4:38–43.

MatyjaszczykE.2012b.Aktualnemożliwościochro-ny wybranych upraw małoobszarowych w Polsce i innych państwach Unii Europej-skiej. Prog.PlantProt./Post.Ochr.Roślin,52(1):167–173.

Noworolnik K. 1997. Wpływ rozstawy rzędów na plonowanie gryki w zależności od warun-kówsiedliska.Mat.XSympozjum„Hodowla,uprawaiwykorzystaniegryki”,IUNGPuławy,Ser.R(341):93–101.

Noworolnik K. 1999. Współdziałania między różny-mi czynnikami agrotechnicznymi w aspekcie plonowaniagryki.Biul.Nauk.(UWMOlsztyn)4:65–70.

NoworolnikK.2001.Wpływgęstości i terminusie-wuwzależnościodjakościglebynastruktu-rę plonu nasion gryki. Zesz. Nauk. AR Kraków 392:29–34.

NoworolnikK.2003.Wpływgęstościsiewunaplo-nowanie gryki w zależności od nawożeniaazotem i terminu siewu. Pam. Puł. 133: 147–155.

PodleśnaA. 2003.Dynamikawzrostu oraz plono-wanie gryki w zależności od zaopatrzeniawazotipotas.Pam.Puł.133:177–184.

Podolska G. 2006. Plonowanie gryki w zależnościodrodzajupielęgnacji.Fragm.Agron.1(89):161–173.

PodolskaG.,NoworolnikK.2012.Uprawagrykinacele spożywcze. Instrukcja Upowszechnienio-wa,IUNG,186,19ss.

Podolska G., Pecio A. 1999. Plonowanie, struktu-ra plonu i budowa łanu gryki w zależnościodwarunkówglebowych. Biul.Nauk.UWMOlsztyn4:71–82.

Udoskonalona technologia produkcji gryki. Rusz-kowski M. (red.).IUNG Puławy, 1990. Mat.Szkol. 111 ss.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)nr1107/2009dotyczącewprowadzeniadoobrotuśrodkówochronyrośliniuchylająceDyrektywy Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG (Dz.U.UE24.11.2009L309/1)

Ruszkowski M. 1986. Technologia uprawy gryki. Wyd.IUNGPuławy:9–52.

Sobisz Z., Kaczmarek S. 2010.Migracja gatunkówpsammofilnych do upraw Fagopyrum escu-lentumMoenchwewschodniej części Poje-zierza Zachodniopomorskiego. Fragm. Agron. 27(2):145–155.

Tomalak M. 2010 Rynek biologicznych środkówochrony roślin i przepisy legislacyjne. Prog.Plant Prot./Post.Ochr. Roślin, 50 (3): 1053–1063.

41 PoDSUmoWanIE

XII. PoDSUmoWanIE InTEgRoWanEj oCHRony gRyKI

Realizacjaintegrowanejochronygrykiwymagaspełnienianastępującychelementów:

1. Przestrzeganie płodozmianu.Uprawagrykipogrycejestbardzoryzykowna,gdyżsprzyja rozprzestrzenianiu się chorób i szkodników oraz jednostronnie wyczerpuje glebę.

2. Przygotowanie gleby.Uprawa gleby pod grykę prowadzona jest w taki sposób, jak pod zboża jare. Prawidłowa uprawaogranicza zachwaszczenie oraz zmniejsza poraże-nie przez choroby.

3. nawożenie zrównoważone.Gryka jest roślinąowiększejodzbóż tolerancjinakwaśnyodczyngleby.Grykawymaganiższegona-wożenia w porównaniu do zbóż. Dawki nawozów należy uzależnić od zawartości składnikówpokar-mowych w glebie.Niższe dawki azotu (do 40 kg N/ha), stosuje sięwcałościprzedsiewnie,natomiastwiększepowinnybyćdzielone–60%przedsiewnie,aresztęwfaziekwitnienia. Po przekroczeniu dawki optymalnej na-wozówazotowych,roślinywylegająorazzwiększasię porażenie gryki przez choroby.

4. Dobór odmian i siew.Wysiewać odmiany gryki sprawdzone w warunkach agroklimatycznych Polski oraz tolerancyjnych i od-pornychna:choroby,okresowesuszewczasiekwit-nienia,wyleganieroślinorazosypywanienasion.Terminsiewunależyregulowaćwzależnościodre-jonów klimatycznych kraju. Technika siewu w sze-rokiemiędzyrzędzia(45–50cm)umożliwiamecha-niczną pielęgnację i ograniczenie zachwaszczenia oraz zmniejsza porażenie przez choroby.

5. Regulacja zachwaszczenia.Ograniczenie zachwaszczenia w uprawie gryki jest jednym z ważniejszych zabiegów pielęgnacyjnych.Z jednorocznychgatunkówdwuliściennychkomosa

biała jest zaliczana do najważniejszych chwastów. Z gatunków chwastów jednoliściennych grykę naj-częściej zachwaszczają: chwastnica jednostronna,włośnicazielona iwłośnicasina.Niechemiczneme-tody ochrony przed zachwaszczeniem powinny być opartenadziałaniachprofilaktycznychorazbezpo-średnichmetodachograniczającychzachwaszczenie.Podstawą niechemicznej regulacji zachwaszczenia jestzmianowanieroślin.

6. Ograniczanie sprawców chorób.Gryka narażona jest na porażenie przez następują-cechoroby:mączniakrzekomy,szarapleśń,zgorzelsiewek, zgnilizna twardzikowi,mączniak prawdzi-wyiplamistościliściorazłodyg.W integrowanej ochronie gryki metoda agrotech-niczna jest najważniejszą metodą ograniczania za-grożenia ze strony sprawców chorób. Do siewu należyużywaćnasionazdrowe,wolneodzarodni-kówgrzybówizanieczyszczeń.Większąodpornośćna porażenie przez sprawców chorób daje siew woptymalnymdladanegorejonuterminie,właści-wejilościnasion,wdobrzeprzygotowanąiogrzanąglebę.

7. Ograniczanie strat powodowane przez szkodniki.Plantacje gryki uszkadzane są przez następujące szkodniki: zmieniki, skoczki, wciornastki, mszyce,rolnice,pędraki,drutowceinicienie.Jednym z podstawowych założeń integrowanejochrony gryki przed szkodnikami są działania pre-wencyjne,oparteprzedewszystkimnaagrotechnice.

8. Chemiczna ochrona roślinŚrodki ochrony roślin należy stosować na pod-stawie prawidłowej diagnostyki i oceny zagrożeńw optymalnych warunkach, zgodnie z zawartymizaleceniami w etykiecie środka ochrony roślin.

Documents

Metodyka integrowanej ochrony gryki1999,metodyka-integrowanej-ochrony... · 3 Ma³opolska Hodowla Roślin – HBP w Krakowie spó³ka z o.o. 4 Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin