MFU CONNEXION, 4(2) || page 118

ปญหาทางกฎหมายเกยวกบการช าระหนอยางอนแทนหนเงน: ศกษาเฉพาะกรณการช าระหนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการ

ภวนท ธนากรยงยงค1 ชลอ วองวฒนาภกล2

บทคดยอ

บทความฉบบนมวตถประสงคเพอ (1) ศกษาถงแนวคด ทฤษฎ หลกการ และประวตศาสตรของกฎหมายหนเฉพาะเรองการช าระหนอยางอน (2) วเคราะหสภาพปญหาและแนวทางแกปญหาของการช าระหนอยางอนแทนหนเงนดวยกระท าการและงดเวนการกระท าการ

วธการด าเนนการวจย บทความนใชวธวจยเอกสาร (Documentary research) โดยศกษาจากตวบทกฎหมาย เอกสาร บทความ ค าพพากษาศาลฎกา รายงานการประชมสอสงพมพตางๆ รวมถงขอมลทางอนเตอรเนตของเวบไซตของทเกยวของทงในและตางประเทศ

ผลการวจยพบวา การช าระหนอยางอนแทนหนเงนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการนน ยงไมมกฎหมายรองรบทชดเจน สงผลใหเจาหนน าชองวางทางกฎหมายนไปเอารดเอาเปรยบลกหนได เนองจากสภาพทางเศรษฐกจทเปนทนนยม มความเลอมล าทางสงคมมาก ท าใหลกหนไมมทางเลอกในการตอรองกบเจาหนมากนก จงตองมการตความกฎหมายในมาตรา 321 และมาตรา 322 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชยใหกวางมากขน โดยใหมการตความเกยวกบการระงบสนไปของหนเดม

1 นตศาสตรมหาบณฑต ส านกวชานตศาสตร มหาวทยาลยแมฟาหลวง,

อเมล kudo-kung@hotmail.com 2 ส านกวชานตศาสตร มหาวทยาลยแมฟาหลวง

MFU CONNEXION, 4(2) || page 119

เมอไดมการช าระหนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการแลว มไดหมายความวาใหหนเดมระงบสนไปทนททมการตกลงกนวาจะช าระหนดวยอยางอนแทนหนเงน

การช าระหนอยางอนแทนหนเงนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการในหลายครงทเจาหนอาจน าอ านาจของตนทมเหนอกวาเสนอขอตกลงในการช าระหนทท าใหลกหนเกดความเสยเปรยบอยางมาก โดยลกหนไมกลาโตแยงเพราะเกรงวาจะถกฟองรองคด ดงนนจงควรมการน าบทบญญตกฎหมายอนมาบงคบใชไดโดยอนโลม คอ มาตรา 14 แหงพระราชบญญตคมครองแรงงาน พ.ศ.2541 และพระราชบญญตขอสญญาทไมเปนธรรม พ.ศ.2540 เพอใหอ านาจแกผพพากษาในการใชดลยพนจมากขนในการตดสนคด จงจะเกดความเปนธรรมแกคกรณ

ค าส าคญ: การช าระหนอยางอน / กระท าการ / งดเวนกระท าการ Abstract

The objectives of this article are to (1) study the conceptual framework, the theories, the principles and the history of the performance of obligation which is not only the delivery of money and (2) to analyze the root cause and the solution of the debt payment with execution or non-execution.

The use of documentary research methodology has been applied to this article. The resources are consist of legislation, document, articles, the final judgement from the supreme, the meeting minutes, the printing medias and the related online contents from the local and global governments.

The research result shows no legislation is available to handle the performance in lieu on monetary obligation by performance or forbearance. Therefore, the creditor could take advantage of a gap in the law. According to the class inequality, the debtor may have no choice to negotiate with the

MFU CONNEXION, 4(2) || page 120

creditor. Section 321 and 322 could be resolved the remission when the debt has been finished the execution or non-execution. It could not be resolved when the litigant has just done the agreement to deliver the debt payment with any others instead of money.

Due to the fact that the creditors always have the bargaining power than the debtor. The debtor is afraid of against their creditor. Section 14 of the Labour Protect Act and the Unfair Contract Term Act should be adaptable in this case and in fairness be considered by the judge. Keywords: Performance in Lieu / Performance / Forbearance 1. ความเปนมาและความส าคญของปญหา

ปจจบนมการกเงน เพอการบรโภคหรอการลงทน เมอเกดหนแลวลกหนมหนาทช าระหนตามวตถแหงหนทไดตกลงกนไวกบเจาหน โดยลกหนจะขอช าระหนเปนอยางอนทผดไปจากวตถแหงหนไมได ตามมาตรา 3203 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย แตในกรณทเจาหนยอมรบการช าระหนอยางอนแทนการช าระหนทไดตกลงกนไว ยอมไมขดตอมาตรา 320 โดยถอวาเปนการช าระหนโดยชอบตามบทบญญตในมาตรา 321 วรรคแรก4 ซงจะเหนไดวาเปนผลดแกทงฝายเจาหนและฝายลกหน เนองจาก ไมเปนทเสยหายแกผใด โดยเจาหนกยอมรบและพอใจการช าระหนของลกหน ทางลกหนกเตมใจในการขอช าระหนอยางอนดวยตวเอง เพอความสะดวกและ

3 มาตรา 320 อนจะบงคบใหเจาหนรบช าระหนแตเพยงบางสวน หรอใหรบช าระหนเปน

อยางอนผดไปจากทจะตองช าระแกเจาหนนน ทานวาหาอาจจะบงคบไดไม 4 มาตรา 321 ถาเจาหนยอมรบการช าระหนอยางอนแทนการช าระหนทไดตกลงกนไว

ทานวาหนนนกเปนอนระงบสนไป

MFU CONNEXION, 4(2) || page 121

ไมตองขวนขวายช าระหนใหตรงตามทตกลงกนแตแรก และยงท าใหคดไมรกศาล อกทงไมเสยเวลาและคาใชจายตางๆ มากมาย

การช าระหนอยางอนแทนการช าระหนทไดตกลงกนไว 5 อาจเปนกรณทเจาหนยอมรบช าระหนของลกหนดวย การกระท า งดเวนการกระท า หรอการสงมอบทรพยสนกได เชน นาย A เปนหน นาย B จ านวน 10,000 บาท ซงนาย A จะตองน าเงนมาช าระนาย B เทานน ตามมาตรา 320 แตถานาย A ไดขอช าระหนใหนาย B ดวยอยางอน คอ ขอช าระหนดวยการกระท าโดยไปเตนร าให หรอ ขอช าระหนดวยการงดเวนการกระท าโดยจะปดรานอาหารของตนเปนเวลา 5 วน หรอขอช าระหนดวยทรพยสนโดยมอบแหวนเพชรให ถานาย B ยอมรบการช าระหนอยางอนนกจะสงผลใหหนเดม คอหนเงนจ านวน 10,000 บาท เปนอนระงบสนไป ซงเจาหนจะหวนมาตามหนเดมไมได

เมอศกษาถงการช าระหนอยางอนแทนหนเงนจงพบปญหา ดงน ประการแรก ในการช าระหนอยางอนแทนหนเงนดวยการกระท าหรองดเวน

การกระท านน อาจถอไดวาเปนการจางไปในตว เมอเปนเชนนแลวกจะเกดปญหาทตามมาวาในการช าระหนอยางอนดวยการกระท าหรองดเวนการกระท านนอาจถอไดวาเปนการจางแรงงานหรอจางท าของ เพราะการจางแรงงานและการจางท าของมขอกฎหมายและความคมครองลกจางทแตกตางกน ซงถาในขณะทลกหนท างานเพอช าระหนใหแกเจาหนอยนนลกหนไดไปท าละเมดตอบคคลภายนอก เชนนจะตองน าบทบญญตกฎหมายใดมาใชบงคบในการชดใชคาเสยหาย เพราะไมมกฎหมายก าหนดไวอยางชดเจน รวมถงในกรณการระงบแหงหนดวยการช าระหนอยางอนคอกระท าการ

5 ทวา “แทนการช าระหนทไดตกลงกนไว (หนเดม) หมายความวา หนเดมนน อาจจะเปน

หนทเกดจากมลสญญา หรอมลละเมด หรอมลหนประการอนกได” อางถง ชลอ วองวฒนาภกล, ค ำอธบำยเรยงมำตรำประมวลกฎหมำยแพงและพำณชยวำดวยหน, (กรงเทพฯ: โรงพมพเดอนตลา, 2549), 250.

MFU CONNEXION, 4(2) || page 122

หรองดเวนกระท าการนน จะมการระงบแหงหนลงเมอใด จะระงบลงทนททไดมการตกลงกนหรอจะระงบลงตอเมอไดมการกระท าการหรองดเวนกระท าการโดยสมบรณแลว

ประการทสอง การช าระหนอยางอนแทนหนเงนดวยการกระท าการหรองดเวนกระท าการนนมลกษณะทคลายกบการจาง แตกลบไมมกฎหมายทใหการคมครองเปนการเฉพาะดงเชน มาตรา 322 ทใหการคมครองเจาหนในกรณเกดการช ารดบกพรองหรอการรอนสทธ เจาหนจงอาจใชชองทางนในการเอารดเอาเปรยบลกหนได ฉะนนจงควรมการน าบทบญญตอนเขามาปรบเพอใหเกดความชดเจนและเปนธรรมแกทงสองฝาย

ประการทสามในการช าระหนอยางอนในหนเงนดวยการกระท านน สมควรทจะมหลกฐานในการช าระหนดวยหรอไม เพราะเมอไมมหลกฐานยนยนในการช าระหนดวยการกระท าแลว อาจท าใหเจาหนโกงลกหนกเปนได และยอมท าใหลกหนเดอดรอนเมอถกฟองรองคด อกทงฐานะทางการเงนของลกหนยอมไมสามารถสเจาหนไดอยแลว

ประการทส การช าระหนอยางอนโดยการกระท าการหรองดเวนการกระท าการนน มหลกเกณฑอยางไรในการคดค านวณราคาในการกระท าการหรองดเวนการกระท าการ และจะตองคดค านวณตามบทกฎหมายใด หรอจะอยในบงคบของมาตรา 656 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชยหรอไมในสวนของราคากลางตามทองตลาด

2. วตถประสงคการวจย

2.1 เพอศกษาถงแนวคด ทฤษฎ หลกการ และประวตเกยวกบการช าระหนอยางอนแทนหนเงนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการ

2.2 เพอศกษาปญหาและแนวทางแกไขกฎหมายเกยวกบการช าระหนอยางอนแทนหนเงนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการ

MFU CONNEXION, 4(2) || page 123

3. วธด าเนนการวจย

บทความนใชวธวจยเอกสาร (Documentary research) โดยศกษาจากตวบทกฎหมาย เอกสาร บทความ ค าพพากษาศาลฎกา รายงานการประชมสอสงพมพตางๆ รวมถงขอมลทางอนเตอรเนตของเวบไซตทเกยวของทงในและตางประเทศ 4. ทฤษฎการช าระหนอยางอน 4.1 การช าระหนอยางอนตามกฎหมายประเทศไทย การช าระหนอยางอนในกฎหมายไทยบญญตไวในมาตรา 321 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชยโดยมมาตรา 322 เปนมาตราอปกรณ มาตรา 321 ของไทยแบงออกเปนสามวรรค ในวรรคแรกบญญตถงการระงบของหนหากมการช าระหนอยางอน โดยมาตรา 321 ก าหนดหลกเกณฑส าคญ คอ เจาหนจะตองยอมรบเอาการช าระหนอยางอนนนไว ซงค าวารบช าระหนอยางอนแทนหนทไดตกลงไว หมายถง เจาหนยอมรบสงของหรอการกระท าหรอการงดเวนการกระท าอยางอนแทนหนทเปนอยเดม โดยมเจตนาใหหนระงบสนไปและไมค านงถงราคา แตความส าคญ คอ เจาหนยอมรบช าระหนหรอไม หากเจาหนยอมรบหนท าใหหนเปนอนระงบไปทนท ซงการช าระหนอยางอนมความแตกตางจากการแปลงหนใหม เนองจากการแปลงหนใหมเปนการท าสญญาเพอระงบหนเกาและกอหนใหมขนมาแทน แตการช าระหนอยางอนนนเมอเจาหนยอมรบหนใหมแทนหนเดมแลวหนจะระงบสนไปทนทโดยไมมหนใหมเกดขนมา และหากการช าระหนอยางอนบกพรองหรอรอนสทธกใหไปวากลาวกนในเรองสญญาซอขายดงทบญญตไวในมาตรา 322 ในระหวางการช าระหนอยางอนตามมาตรา 321 ลกหนอาจจะรบภาระเปนหนอยางใดอยางหนงขน เพอใหเจาหนผอนผนบรรเทาการเรงรดการช าระหนหรอเพอใหสะดวกในการกหนยมสนเพมเตม โดยมาตรา 321 วรรค 2 ไดวางหลกวา การทลกหนรบภาระเปนหนขนใหมน หากเปนกรณทสงสย กลาวคอ ไมแนวาไดกอหนขนเพอแทนการช าระหนแลว กไมใหสนนษฐานวาลกหนนนไดกอหนขนแทนการช าระหน

MFU CONNEXION, 4(2) || page 124

กรณของมาตรา 321 วรรคสามนนเปนกรณของการช าระหนอยางอนดวยตวเงนหรอประทวนสนคา โดยกฎหมายบญญตไวตางจากวรรคแรกทการระงบแหงหนทแตกตางกน กลาวคอ ในมาตรา 321 วรรคแรกนนหนยอมระงบทนททเจาหนตกลงรบเอาหนอยางอนแทนหนทไดตกลงไว แตในมาตรา 321 วรรคสาม หนจะระงบตอเมอตวเงนหรอประทวนสนคานนไดใชเงนแลว 4.2 การช าระหนอยางอนตามกฎหมายประเทศเยอรมน

โดยทวไปวธการช าระหน จะขนอยกบสภาพของมลหน กลาวคอ หากหนนนมมลหนอนเกดจากนตกรรม วธการช าระหนกจะตกอยภายใตขอตกลงตามเจตนาของคสญญา แตหากหนนนมมลหนตามกฎหมาย วธการช าระหนจะขนอยกบกฎหมายในเรองนนๆ6 ซงการช าระหน ถอเปนวธการทส าคญท าใหลกหนหลดพนจากการเปนหน7 โดยบางกรณการช าระหนอาจเปนการช าระหนอยางอนทไมตรงตามทคสญญาไดใหสญญาไว ซงการช าระหนทไมตรงตามทใหสญญาไวเชนน มชอเรยกเปนภาษาเยอรมนวา an Erfuellungsstatt เมอลกหนไดช าระหนดวยอยางอน และเจาหนไดรบเอาการช าระหนอยางอนนนไวแทนการช าระหนเดม เชนนยอมมผลท าใหลกหนหลดพนจากหนโดยชอบ ดงทบญญตไวในมาตรา 364 ตามประมวลกฎหมายแพงเยอรมน โดยบญญตวา

6 Schuster, E. J., The principle of German civil law, (Oxford: The Clarendon

Press, 1907), 164. 7 Foreigh Office, Manual of German law, (London: Her Majesty’s stationery

office, 1952), 80-81.

MFU CONNEXION, 4(2) || page 125

“ถาเจาหนยอมรบการช าระหนอยางอนแทนการช าระหนทไดตกลงกนไว ทานวาหนนนเปนอนระงบสนไป ถาเพอทจะท าใหพอใจแกเจาหน ลกหนรบภาระเปนหนอยางใดอยางหนงขนใหมตอเจาหน เมอกรณเปนทสงสย ทานมใหสนนษฐานวาลกหนไดกอหนนนขนแทนการช าระหน”8 ตวอยาง ผใหเชาซงมสทธทจะใหผเชาซอมแซมสงของทเชาใหอยในสภาพทดกอนทจะสงมอบคน ไดตกลงยอมรบสงของทเชาตามสภาพทเปนอยในขณะทสงมอบคนและยอมรบเงนคาเสยหายส าหรบกรณทเกดการช ารดทรดโทรม ซงการยอมรบการช าระหนเชนวานยอมถอเปนการยอมรบการช าระหนอยางอนแทนหนทไดตกลงกนไว9 กรณการช าระหนอยางอน นกกฎหมายเยอรมนมความเหนทางวชาการตางกนเปนสองความเหน นกกฎหมายฝายแรกเหนวา ขอตกลงในการช าระหนอยางอน ถอเปนสญญาเปลยนแปลงหนตามประมวลกฎหมายแพงเยอรมนมาตรา 31110 เพอทจะระงบหนเดม เชน มขอเสนอจากลกหนทจะช าระหนอยางอน และหากเจาหน

8 Article 364 (Acceptance in lieu of fulfilment) “An obligation is extinguished if the creditor accepts in lieu of performance

another performance than that agreed upon. If the debtor, for the purpose of satisfying the creditor, assumes a new

obligation towards him, it is not to be presumed, in case of doubt, that he assumes the obligation in lieu of performance”

อางใน German Civil Code, Law of obligation third section: Extinction of obligation (Translated by Chung Hui Wang), (London: Stevens and Sons, Limited, 1907), 81.

9 Schuster, E. J., The Principle of German Civil Law, 177 10 Article 311 (Contract concerning present property) “A contract, whereby one party kinds himself to assign his present property or

a fractional part of his present property or to charge it with a usufruct, requires notarial authentication.”

MFU CONNEXION, 4(2) || page 126

ยอมรบช าระหนเชนนนยอมเกดสญญาขนมาใหมทจะท าใหหนเดมเปนอนระงบสนไป และการช าระหนอยางอนนมลกษณะเปนสญญาตางตอบแทนซงลกหนมหนาทในท านองเดยวกบผขายตามประมวลกฎหมายแพงเยอรมนมาตรา 365 ทบญญตวา “ถาเอาทรพย สทธเรยกรองจากบคคลภายนอก หรอสทธอยางอนใหแทนการช าระหน ลกหนตองรบผดเพอความช ารดบกพรองและเพอการรอนสทธในท านองเดยวกบผขาย”11 แตนกกฎหมายอกฝายเหนวา การช าระหนอยางอนเปนสญญา (an Erfuellungsvertrag) ทไมไดมวตถประสงคทจะกอตงนตสมพนธทางหนขนมาใหม แตเปนการช าระหนทท าใหสทธเรยกรองทมอยเดมนนเปนอนระงบสนไป อยางไรกตาม กรณเชนนอาจถอเปนสญญาเปลยนแปลงหนไดถาคสญญามขอตกลงกอนทจะมการช าระหนวาหนเดมจะระงบไปโดยมหนใหมเกดขนมาแทน กรณทสญญาไดก าหนดขอตกลงเรองการช าระหนไว และในตอนทายของสญญาไดระบขอความเพมเตมใหลกหนมสทธช าระหนอยางอนกได ซงการทสญญาก าหนดไวในลกษณะเชนน นกกฎหมายเยอรมนสวนใหญเหนวา เปนกรณของขอตกลงลวงหนาเกยวกบการช าระหนอยางอนทอยภายใตเงอนไขทวา ลกหนมสทธทจะใชสทธช าระหนเปนอยางอนตามขอสญญาได ซงหากลกหนช าระหนอยางอนใหแกเจาหนกจะมผลท าใหหนเดมเปนอนระงบสนไปตามประมวลกฎหมายแพงเยอรมนมาตรา 364 วรรคแรก ไมใชระงบสนไปเนองจากลกหนช าระหนไดตรงตามทตนเปนหนตามประมวล

11 Article 365 (Warranty in case of giving performance in lieu of fulfillment) “ I f a thing, a claim against a third party, or any other right is given in lieu of

fulfilment, the debtor shall grant warranty, in the same manner as a seller, against a defect in title and against a defect in the thing.”

อางใน The German Civil Code, Retrived December 25, 2012, from http://www.hull.ac.uk/php/lastcb/bgbengl.htm

MFU CONNEXION, 4(2) || page 127

กฎหมายแพงเยอรมนมาตรา 362 วรรคแรก12 ดงปรากฏตามค าพพากษาฎกาของศาลเยอรมน (BGHZ 46,338,342; MueKo/Heinrichs, BGB 364 Rdnr.2; Palandt/Heinrichs, BGB 364 Rdnr.1)13 ส าหรบเจาหนทรบเอาหนใหมไว และหนใหมนนไมไดท าใหลกหนหลดพนจากหนเดม ตามหลกกฎหมายเยอรมนจะถอวาหนใหมทเกดขนนนยงคงเปนหนทลกหนยงคงตองช าระหนตอไป หรอทเรยกวา an Erfuellungshalber แตกรณทเจาหนยอมรบหนใหมแทนหนเดมตามทใหสญญาไว ถอวาหนใหมนนเปนการช าระหนแทนหนเดม คอ การช าระหนอยางอน ทจะมผลท าใหหนเดมระงบลงทนท หรอเปนการทเจาหนรบเอาหนใหมแทนหนเดมโดยทหนเดมยงไมระงบ ซงประเดนดงกลาวนกกฎหมายเยอรมนสวนใหญเหนวา กรณนจะตองพจารณาโดยตองตความตามเจตนารมณของคสญญาเปนหลกโดยตองตความตามประมวลกฎหมายแพงเยอรมนมาตรา 364 วรรคสอง วาคสญญามความประสงคอยางไร กลาวคอ ตองพจารณาวาการทลกหนรบภาระเปนหนขนใหมน เปนกรณทลกหนไดกอหนใหมขนแทนการช าระหนเดมหรอไม โดยหากมขอสงสยอยางใดๆ เกดขน กไมใหถอวาลกหนไดกอหนนนขนแทนการช าระหน ทงนในกรณของขอสงสยดงกลาวจะตองพจารณาตามประมวล

12 Article 362 (Extinction by performance) (1) An obligation is extinguished if the performance owed is made to the

creditor. (2) If performance is made to a third party for the purpose of fulfilment, the

provisions of § ~85 apply. 13 Ruebmann, H. (2002) Leistung an Erfuellungsstatt, [Online], Available:

http://ruessmann.jura.uni-sb.de/bvr2002/Vorlesung/anstatt.htm [25 Dec 2012]

MFU CONNEXION, 4(2) || page 128

กฎหมายแพงเยอรมน มาตรา 13314 และมาตรา 15715 ประกอบดวย กลาวคอ ตองพจารณาจากเจตนารมณของคสญญาซงตองค านงถงผลประโยชนของเจาหนเปนส าคญ16 เพราะโดยหลกแลวเจาหนยอมไมประสงคทจะน าสทธเรยกรองทตนมอยเดมไปเปลยนเปนประการอนทท าใหตนเสยประโยชน17 และนอกจากน การทเจาหนรบเอาหนใหมนน การรบเอาหนใหมกมใชเปนขอพสจนวาเจาหนมเจตนาทจะใหลกหนหลดพนจากหนเดม เชน หากคสญญาฝายหนงมสทธเรยกรองใหอกฝายสงมอบสนคาทตกลงซอขายกน แตอกฝายกลบมอบตวสญญาใชเงนใหแกคสญญาฝายทมสทธเรยกรองแทน ถงแมคสญญาฝายทมสทธเรยกรองจะรบตวสญญาใชเงนไว แตหากคสญญาไมมการท าขอตกลงไวโดยชดแจงใหหนเดมระงบทนท กยอมถอวาสทธเรยกรองตามมลหนเดมยงไมระงบ18 หรอกลาวอกนยหนงกคอ การทเจาหนยอมรบตวสญญาใชเงนตามปกตแลว การช าระหนดวยตวสญญาใชเงนไมไดเปนการช าระหนทจะมผลท าใหลกหนหลดพนจากหน เพราะสทธเรยกรองในมลหนเดมของเจาหน อยางเชนสทธเรยกรองคาสนคาจะยงมอยตลอดไปจนกวาเจาหนจะไดรบการใชเงนอยางสมบรณ

14 Article 133 (Interpretation of a declaration of intention) “In interpreting a declaration of intention the true intention shall be sought

without regard to the declaration's literal meaning.” 15 Article 157 (Interpretation of contracts) “Contracts shall be interpreted according to the requirements of good faith,

giving consideration to common usage.” 16 ดาราพร ถระวฒน (เตชะก าพ), ความสมพนธระหวางมาตรา 132 และมาตรา 368

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย, วำรสำรกฎหมำย คณะนตศำสตร จฬำลงกรณมหำวทยำลย, 9, 1(2527), 69.

17 Ruebmann, H., Leistung an Erfuellungsstatt, 1. 18 Schuster, E. J., The principle of German civil law, 177.

MFU CONNEXION, 4(2) || page 129

ตามตวสญญาใชเงนแลว19 หรอในกรณทลกหนน าเชคหรอตวแลกเงนมาช าระหน หากกรณเปนทสงสยใหถอวาหนเดมยงไมระงบลงทนทเมอเจาหนยอมรบเอาเชคหรอตวแลกเงนแทนการช าระหนดวยเหตน การช าระหนดวยเชค หรอตวสญญาใชเงน หรอตวแลกเงน ถาไมไดมการตกลงกนเปนอยางอน ยอมมผลท าใหหนเดมยงไมระงบสนไปทนท แตหนเดมจะระงบสนไปกตอเมอเจาหนไดรบเงนตามตวเงนแลว ซงตามกฎหมายเยอรมนจะไมไดก าหนดถงผลของการช าระหนดวยตวเงนไวชดแจงวาใหหนเดมเปนอนระงบสนไปเมอตวเงนไดใชเงนแลว เหมอนดงเชนทบญญตไวตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 321 วรรคสามของไทย เนองจากการช าระหนดวยตวเงนตามประมวลกฎหมายแพงเยอรมนเปนกรณตามบทกฎหมายมาตรา 364 วรรคสอง ทหากคสญญาไมมเจตนาไวโดยชดแจงใหการช าระหนดวยตวเงน มผลใหลกหนหลดพนจากหนในทนทแลว กตองสนนษฐานไวกอนวาการช าระหนดวยตวเงนยงไมถอเปนการช าระหนทมผลใหลกหนหลดพนจากหนจนกวาจะไดมการช าระหนตามตวเงนแลวเทานน ลกหนจงจะหลดพนจากหน 4.3 การช าระหนอยางอนตามกฎหมายประเทศญปน การช าระหนอยางอนแทนการช าระหนตามทไดตกลงกนไว มหลกในกฎหมายญปน ซงเรยกหลกการช าระหนดวยอยางอนแทนการช าระหนทไดตกลงกนไวหากเจาหนใหการยนยอมนวา หลก Daibutsu bensai โดยหลกดงกลาวนจะตองเปนการช าระหนทรพย ดวยการกระท า หรอการงดเวนการกระท าอยางอนนอกเหนอจากทไดตกลงกนไว โดยถาเจาหนไดยอมรบถอวาหนดงกลาวเปนอนระงบสนไป20 หลกการช าระหนดวยอยางอนในกฎหมายแพงญปนนบญญตไวในมาตรา 482 วา “หากลกหน

19 Ebke, W. F. & Finkin, M. W., Introduction to German, (Netherland: The

Hague Netherland: Kluwer Law International, 1996), 186. 20 de Becker, J. E., The principles and practice of the civil code of Japan,

(London: Butterworth & Co., 1979), 254.

MFU CONNEXION, 4(2) || page 130

โดยความยนยอมของเจาหน ไดช าระหนดวยวตถแหงหนอยางอนแทนวตถแหงหนตามทไดตกลงกนไว ใหถอวาวตถแหงหนอยางอนนนมผลบงคบเชนเดยวกบการช าระหนตามทไดตกลงกน”21 โดยมาตรา 482 แหงประมวลกฎหมายแพงญปนนมลกษณะทเหมอนกนกบหลก dation en paiement และหลก datio in solutum ในกฎหมายโรมน22 4.4 การช าระหนอยางอนตามกฎหมายประเทศองกฤษ

ในระบบกฎหมาย Common Law ไมมหลกเปนการเฉพาะเกยวกบการช าระหนอยางอน แตจากการศกษาพบวาหลกทใกลเคยงกบการช าระหนอยางอนแตในระบบกฎหมาย Civil Law คอหลก Accord and Satisfaction23 โดยมความแตกตางกบหลกการช าระหนอยางอนในระบบกฎหมาย Civil Law ตรงทหลก Accord and Satisfaction จะยงไมมผลใหหน เดมเปนอนระงบสนไปทนทเหมอนกบในระบบกฎหมาย Civil Law แตหนเดมจะระงบกตอเมอไดปฏบตตามขอตกลงนนสมบรณแลว หลก Accord and Satisfaction ในประเทศองกฤษน เปนหลกทท าใหหนระงบลงโดยมสงอนมาแทนสทธเรยกรองเดม หากไมมการปฏบตตามขอตกลง (Accord) ยอมเปนผลใหหนเดมยงไมระงบ24 โดยหลก Accord and Satisfaction น

21 Article 482 “When the debtor, with the consent of his creditor, has made a

prestation other than and in lieu of that which is due, such prestation has the same effect as performance”

อางใน de Becker, J. E., The principles and practice of the civil code of Japan, (London: Butterworth & Co., 1979), 87-88.

22 de Becker, J. E., The principles and practice of the civil code of Japan, 87-88.

23 Ibid., 87-88 24 โชคด สทธบรณะ, ฎกำวเครำะหกำรช ำระหนดวยตวเงน (มำตรำ 321),

วารสารนตศาสตร, 3, 29(2542), 525.

MFU CONNEXION, 4(2) || page 131

Scurutton L.J ไดใหค าอธบายไวในคด British Russian Gazette Ltd. V. Associated Newspapers Ltd. (1993) 2KB 616 ไววา “ขอตกลง (Accord) เปนการตกลงทจะระงบหนไมวาจะเปนหนทเกดขนจากมลสญญาหรอมลละเมด โดยเปนขอตกลงใหมเกยวกบการช าระหนระหวางคสญญา สวนการปฏบตตามขอตกลง (Satisfaction) นนคอสงทท าใหลกหนหลดพนจากความเปนหนเมอลกหนปฏบตตามขอตกลง โดยขอตกลงนนจะตองไมยงหยอนไปกวาหนทลกหนจะตองกระท าตามสญญาเดมดวย”25 ดงนนในหลก Accord and satisfaction ขององกฤษนนเมอมการช าระหนอยางอน หนเดมนนจะยงไมระงบลงไปในทนท แตจะระงบกตอเมอไดมการปฏบตตามขอตกลงทไดตกลงนนแลว โดยหลก Accord and satisfaction ในองกฤษนนมความแตกตางจากการแปลงหนใหม เนองจากการแปลงหนใหมนนเปนขอตกลงทมผลใหหนเดมระงบสนไปในทนท และเกดหนใหมผกพนลกหนขนแทน เมอเปรยบเทยบหลก Accord and satisfaction กบหลกการช าระหนอยางอนจะเหนไดวามขอแตกตางกน กลาวคอ ถงแมวาเจาหนจะไดรบการโอนสทธเรยกรองใหมมาแลวแตตามหลก Accord and satisfaction จะถอวาหนเดมยงจะไมระงบสนไปจนกวาจะไดปฏบตตามสทธเรยกรองนนใหสมบรณ ซงแตกตางกบหลกการช าระหนอยางอนในระบบกฎหมาย Civil Law ทหนเดมจะมผลระงบสนไปในทนท จะมเพยงหนตามสทธเรยกรองเทานนทยงเปนหนอย แตในหลก Accord and satisfaction จะมความคลายคลงกบหลกการช าระหนดวยตวเงน เนองจากการช าระหนดวยตวเงนนนเปนกรณทลกหนไดท าขอตกลงขนใหมกบเจาหนวาจะขอช าระหนแกเจาหนตามจ านวนทระบไวในตวเงน ซงขอตกลงดงกลาวหามผลท าใหหนเดมเปนอนระงบสนไปในทนทไม แตจะระงบสนไปกตอเมอเจาหน

25 Richards, P. H. Law of contract (Pearson Education). The German Civil Code.

[Online], Available: http://www.hull.ac.uk/php/lastcb/bgbengl.htm [25 Dec 2012], 303-304.

MFU CONNEXION, 4(2) || page 132

สามารถน าตวเงนไปขนเงนไดแลว ดงนน การช าระหนดวยตวเงนตามหลกกฎหมายองกฤษจงเปนไปตามหลก Accord and satisfaction26 เมอเจาหนยอมรบการช าระหนดวยตวเงน จะมผลสองประการ คอ ประการแรกถาคกรณไดตกลงกนอยางชดแจงวาใหลกหนหลดพนออกจากหนเดมทนท ลกหนผช าระหนดวยตวเงนกจะหลดพนจากหนเดมทนท หากเจาหนไมสามารถเรยกเกบเงนตามตวเงนได เจาหนมสทธเรยกรองใหลกหนช าระหนตามตวเงนเทานน โดยไมสามารถยอนกลบไปใหลกหนช าระหนตามหนเดมไดอก ประการทสอง หากเปนกรณทไมไดตกลงกนไวอยางชดแจงวาใหลกหนหลดพนจากหนเดม กรณการช าระหนดวยตวเงนแทนการช าระหนดวยเงนสดนนใหสนนษฐานวาคสญญามงประสงคทจะใหการช าระหนดวยตวเงนมผลท าใหลกหนหลดพนจากหนโดยมเงอนไข โดยลกหนจะหลดพนจากหนกตอเมอเจาหนไดรบช าระหนตามตวเงนนนแลว27 4.5 การช าระหนอยางอนของประเทศสหรฐอเมรกา

ในประเทศสหรฐอเมรกามหลกการระงบแหงสญญาเชนเดยวกบประเทศองกฤษ คอ หลกระงบแหงสญญาตามหลก Accord and Satisfaction ซงหลก Accord and Satisfaction เปนขอตกลงระหวางคสญญาทจะยอมรบการช าระหนทแตกตางจากขอตกลงทไดใหไวตามหนเดม หรอทเรยกวาหลกการระงบแหงสญญาโดยขอตกลง (Discharge by Agreement of the Parties) โดย Accord คอขอตกลงใหมทท าขนระหวางคสญญาซงจะก าหนดเงอนไขในการช าระหนเพอระงบสทธเรยกรองทเจาหนมอยเดม28 ดงแนวค าพพากษาคด Werking v. Amity Estates, 2 NY2d 43, 51, Appeal dsmd and cert denied 353 US 933, และ Reilly v. Barrett, 220 NY 170, 172-173.

26 มณฑนะ แสงค าสข, กำรช ำระหนอยำงอนแทนกำรช ำระหนทตกลงกนไว, วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต, (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2547), 18.

27 A. G. Guest, Anson’s law of contract, (Oxford: Oxford University Press, 1979), 476-477.

28 มณฑนะ แสงค าสข, กำรช ำระหนอยำงอนแทนกำรช ำระหนทตกลงกนไว, 19-20.

MFU CONNEXION, 4(2) || page 133

สวน Satisfaction คอการปฏบตตามขอตกลงทท าขน ดงแนวค าพพากษาคด Relly v. Barrett, 220 NY 170,172-173. Reilly v. Barrett, 220 NY173.29 ซงหนเดมจะระงบลงกตอเมอลกหนสามารถช าระหนตามขอตกลงนนแลว ดงแนวค าพพากษาคด Plantcity Steel Corp., 23 NY 2d 472, 278.30 โดยหากขอตกลงตามทคสญญาไดตกลงกนไวนนไมไดรบการปฏบต เจาหนยอมมสทธบงคบใหลกหนช าระหนตามหนเดม หรอจะบงคบตามขอตกลงใหมกได เชน นาย A เปนหน นาย B จ านวน 10,000 บาท นาย A ไมมเงนช าระจงไดเสนอแหวนเพชรมลคา 12,000 บาท แทนการช าระหนเงนเดม ใหแกนาย B และนาย B ยอมรบการช าระหนนน ซงเหนไดวาขอตกลงใหมนไมมผลใหหนเดมระงบแตอยางใด เปนเพยงหยดยงการใชสทธทจะบงคบตามหนเดมลงชวคราว (Suspends the right) ซงถาจะใหหนเดมระงบลงนน จะตองมการปฏบตตามขอตกลงใหมใหสมบรณ แตถาหากไมปฏบตตามขอตกลง นาย B ยอมมสทธเรยกหนเงนจ านวน 10,000 บาท หรอจะเรยกเอาแหวนเพชรมลคา 12,000 บาทจากนาย A กได 5. ผลการศกษา

การช าระหนอยางอนแทนหนเงนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการมลกษณะทคลายกบการจาง กลาวคอ มการช าระหนเงนดวยแรงงานแทน จงถอไดวาเปนการจางอยาหนง แตในประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมาตรา 321 นนเปนมาตราทบญญตคมครองเกยวกบการช าระหนอยางอนอยางกวางๆ มไดเฉพาะเจาะจงดงเชนมาตรา 656 ทบญญตเฉพาะกรณการช าระหนอยางอนแทนหนเงนก ซงในมาตรา 322 ทเปนมาตราอปกรณของมาตรา 321 กเปนมาตราทครอบคลมถงการรอนสทธและการช ารดบกพรองของสงทน ามาช าระหนอยางอนตามมาตรา 321 เทานน

29 Howard S. Denburg. Respondent, v. Parker Chapin Flattau & Klimpl, Appellant,

[Online], Available: http://www.law.cornell.edu/nyctap/I93_0225.htm [25 Dec 2012]. 30 Ibid.

MFU CONNEXION, 4(2) || page 134

โดยใหสามารถน าบทบญญตเกยวกบการซอขายมาปรบใชไดโดยอนโลม ในสวนของการช าระหนอยางอนในหนเงนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการหาไดมกฎหมายทใหการคมครองไม จงท าใหเกดชองวางทางกฎหมายและอาจเปนชองทางทเจาหนอาจเอารดเอาเปรยบลกหนได

จากวตถประสงคของการวจยขอ 2.2 สามารถจ าแนกปญหาและแนวทางแกไขเปน 4 กรณ ดงน

5.1 ผลการศกษาพบวา การอดชองวางของการช าระหนอยางอนแทนหนเงนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการนนมลกษณะทคลายกบการจาง แตไมทราบแนชดวาเปนการจางประเภทใด ผเขยนเหนวาควรก าหนดเปนแตละกรณไป เพราะ หากก าหนดเปนการตายตววาการช าระหนอยางอนแทนหนเงนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการเปนการจางประเภทใดแลว ยอมไมเปนการเอออ านวยตอความยตธรรม เนองจากการจางแรงงานและจางท าของมของวตถประสงคการท างานทตางกนหากใหมผลทตรงกนยอมไมเปนธรรม เชน กรณทมการละเมด เปนตน

กรณการระงบแหงหนของการช าระหนอยางอนในหนเงนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการนนจะระงบลงเมอไดมการกระท าการหรองดเวนกระท าการสมบรณแลว เนองจากการใหหนระงบลงทนททตกลงกนยอมสงผลใหลกหนไมทมเทกบการท างานและท าใหเจาหนไดรบความไมเปนธรรมและการช าระหนในลกษณะนยอมไมเกดขนทงทเปนการช าระหนทสะดวกและลดจ านวนคดความฟองรองในศาล

5.2 ผลการศกษาพบวา ในการช าระหนอยางอนแทนหนเงนไมวาจะดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการนนมลกษณะคลายกบการจางเปนอยางมาก ท าใหตองน าบทบญญตเกยวกบการจางเขามาปรบใชเพอใหเกดความยตธรรมแกคกรณ โดยเหนวาบทบญญตเกยวกบการจางในประมวลกฎหมายแพงและพาณชยนนไดบญญตไวแตเพยงสทธและหนาทระหวางนายจางและลกจาง แตมไดบญญตครอบคลมเรองความคมครองสทธของลกจางและความเปนธรรมทลกจางจะรบแตอยางใด จงจ าเปนจะตองน ากฎหมายพเศษมาประกอบการพจารณาเพอใหเกดความ

MFU CONNEXION, 4(2) || page 135

ยตธรรมและชดเจนมากยงขน อกทงประมวลกฎหมายแพงและพาณชยเปนหลกทวไป เปนกฎหมายทไมคลองตวในการปรบใช เปนกฎหมายทกวาง ซงศาลจะตองใชดลพนจอยางมาก อกทงตองมความเขาใจทถกตองตอสภาพธรกจปจจบน จงเกดปญหาความไมชดเจนและความไมแนนอนในการคมครองคสญญาท าใหเกดเปนขอสญญาทไมเปนธรรม ดงนนในเรองการช าระหนอยางอนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการจงควรน าพระราชบญญตขอสญญาทไมเปนธรรม และมาตรา 14/1 มาพจารณา เพอก าหนดความเปนธรรมใหแกคกรณ โดยใหใชบงคบเฉพาะการช าระหนอยางอนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการทมลกษณะคลายกบการจางแรงงานเทานน เนองจากมาตรา 14/1 นเปนมาตราทคมครองสทธของลกจางตามสญญาจางแรงงานอยแลว หากน ามาปรบใชกบสญญาจางท าของดวยจะท าใหเกดการปรบใชกฎหมายทไมมประสทธภาพเพราะลกษณะแหงการจางนนคมครองลกจางตางกน โดยตองใชควบคกบพระราชบญญตขอสญญาทไมเปนธรรมดวยเพอใหเกดประสทธภาพเพมมากขน และหากการช าระหนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการทมลกษณะคลายกบการจางท าของจะน ามาตรา 14/1 แหงพระราชบญญตคมครองแรงงาน พ.ศ.2541 มาปรบใชไมได เพราะมใชลกษณะของสญญาจางแรงงาน จงสามารถน าพระราชบญญตขอสญญาทไมเปนธรรม พ.ศ.2540 มาบงคบใชเทานน

5.3 การช าระหนอยางอนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการนน ถอวาเปนการจางอยางหนง และกฎหมายมไดก าหนดใหนายจางและลกจางตองท าสญญากนแตอยางใด จงอาจกอใหเกดปญหาตามมาในภายหลงวา เมอลกหนไดช าระหนดวยการกระท าการหรองดเวนกระท าการแทนหนเดมแลว ตอมาเจาหนอาจไมสจรต น าหนเดมกลบมาฟองรองท าใหเกดผลรายแกลกหน ผเขยนเหนวา ลกหนสามารถทจะน าพยานบคคลมาน าสบถงการช าระหนอยางอนของตนได โดยมตองหามตามมาตรา 653 วรรคสอง เนองจากมาตรา 653 วรรคสองเปนเรองของการช าระหนเงนกยมทมไดมการเปลยนแปลงวตถแหงหนแตอยางใด ยอมไมครอบคลมถงเรองการช าระหนอยางอนตามมาตรา 321 ทมการเปลยนสาระส าคญของสงทจะช าระหนไปแลว ถงแมวา

MFU CONNEXION, 4(2) || page 136

ทายทสดเจาหนจะไดรบช าระหนเปนเงนตรากตาม แตเงนตราทไดรบช าระหนนนกมไดเกดจากหนเดมแตอยางใด อกทงการน ามาตรา 653 วรรคสอง มาปรบใชกบมาตรา 321 ยอมไมเกดความเปนธรรมแกลกหน ซงการทน าพยานบคคลมาน าสบนนเปนการน าสบวาลกหนไดกระท าการหรองดเวนกระท าการแทนหนเดม หาไดน าสบหกลางพยานเอกสารไม อกทงมาตรา 321 เปนมาตราทมงคมครองเจาหนอยในตวแลว

5.4 ในการช าระหนอยางอนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการนน สมควรอยางยงทจะตองมบทบญญตในท านองเดยวกบมาตรา 656 เพอก าหนดราคาในการช าระหนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการของลกหน เนองจาก เจาหนทมฐานะทางดานเศรษฐกจและการตอรองทดกวากบทงลกหนทเกรงกลวการขนโรงขนศาล อาจเปนหนทางในการบบบงคบลกหนใหกระท าการหรองดเวนกระท าการเกนกวาก าลงของลกหน ซงการกระท าการหรองดเวนกระท าการแทนการช าระหนนนมลกษณะทคลายคลงกบการจางอยแลว หากไมมกฎหมายคมครองลกหนอาจเกดความไมเปนธรรมแกลกหนทไมมทางตอสท าใหจ าตองกระท าการหรองดเวนกระท าการแทนหนทตนกอขน ซงเปนชองวางทเจาหนเอารดเอาเปรยบลกหนได 6. ขอเสนอแนะ

เมอบทบญญตเกยวกบการช าระหนอยางอนตามมาตรา 321 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มไดบญญตครอบคลมถงกรณการช าระหนอยางอนแทนหนเงนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการไว ประกอบกบเมอไดศกษาเปรยบเทยบกบบทบญญตกฎหมายของตางประเทศกหามบทบญญตทครอบคลมกกรณนไม ผเขยนจงมขอเสนอแนะดงน

6.1 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ควรมการแกไขเพมเตมใบบรรพ 2 ลกษณะท 5 เพอใหครอบคลมถงกรณการการอดชองวางของการช าระหนอยางอนแทนหนเงนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการ ในสวนของการก าหนดวาการช าระหนทมลกษณะคลายกบการจางนนเปนการจางประเภทใด ดงน

MFU CONNEXION, 4(2) || page 137

“ถำเจำหนรบเอำกำรกระท ำ หรองดเวนกำรกระท ำแทนกำรช ำระหน ให

ก ำหนดประเภทของกำรจำงโดยน ำบทบญญตเรองกำรจำงแรงงำนหรอจำงท ำของแหงประมวลกฎหมำยแพงและพำณชย มำปรบใชโดยอนโลม”

6.2 ในกรณทเจาหนกดขลกหนอยางไมเปนธรรมดวยการใหช าระหนอยางอนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการ กฎหมายควรมการเพมเตมบทบญญตกฎหมายใหสามารถน ากฎหมายอนมาปรบใช ดงน

“กำรช ำระหนดวยกระท ำกำรหรองดเวนกระท ำกำร หำกมขอตกลงทเปนกำรเอำรดเอำเปรยบลกหน ใหน ำบทบญญตมำตรำ 14/1 แหงพระรำชบญญตคมครองแรงงำน พ.ศ.2541 มำปรบใชโดยอนโลม

กรณทไมสำมำรถน ำบทบญญตมำตรำ 14/1 แหงพระรำชบญญตคมครองแรงงำน พ.ศ.2541 มำปรบใชได ใหน ำขอสญญำอนไมเปนธรรม พ.ศ.2540 มำปรบใชโดยอนโลม”

6.3 ในการสบพยานของการช าระหนอยางอนดวยกระท าการหรองดเวนกระท าการ ควรตความโดยไมตองน าบทบญญตมาตรา 653 วรรคสองมาตความ เนองจากมาตรา 653 วรรคสองครอบคลมเฉพาะกรณของสญญากยมเงนเทานน ไมรวมถงการช าระหนอยางอนตามมาตรา 321

6.4 ในการค านวณราคาของการช าระหนอยางอนควรมการบทบญญตกฎหมายเพมในบรรพ 2 ลกษณะ 5 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ดงน

“หำกเจำหนรบเอำกำรช ำระหนดวยกระท ำกำรหรองดเวนกระท ำกำรแทนหนเดมทไดตกลงกน ใหค ำนวณรำคำตำมอตรำคำจำงขนต ำทรฐบำลก ำหนดไวในขณะนน

กำรค ำนวณรำคำทต ำกวำทรฐบำลก ำหนด ใหปรบเปนตำมรำคำคำจำงขนต ำนน”

MFU CONNEXION, 4(2) || page 138

เอกสารอางอง ดาราพร ถระวฒน (เตชะก าพ). ( 2527) ควำมสมพนธระหวำงมำตรำ 132 และมำตรำ

368 ประมวลกฎหมำยแพงและพำณชย, วารสารกฎหมาย คณะนตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 9(1).

ชลอ วองวฒนาภกล. (2549) ค ำอธบำยเรยงมำตรำประมวลกฎหมำยแพงและพำณชยวำดวยหน, กรงเทพฯ: โรงพมพเดอนตลา.

โชคด สทธบรณะ. (2542) ฎกำวเครำะหกำรช ำระหนดวยตวเงน (มำตรำ 321), วารสารนตศาสตร, 29(3), 522-530.

มณฑนะ แสงค าสข. (2547) กำรช ำระหนอยำงอนแทนกำรช ำระหนทตกลงกนไว, วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยธรรมศาสตร, กรงเทพฯ.

Guest, A. G. (1979) Anson’s law of contract, Oxford: Oxford University Press. Schuster, E. J. (1907) The principle of German civil law, Oxford: The Clarendon

Press. Foreign Office. (1952) Manual of German law, London: London Her Majesty’s

stationery office. Ruebmann, H. (2002) Leistung an Erfuellungsstatt, [Online], Available:

http://ruessmann.jura.uni-sb.de/bvr2002/Vorlesung/anstatt.htm [25 Dec 2012].

Howard S. Denburg. Respondent, v. Parker Chapin Flattau & Klimpl, Appellant, [Online], Available: http://www.law.cornell.edu/nyctap/ I93_0225.htm [25 Dec 2012].

de Becker, J. E. (1979) The principles and practice of the civil code of Japan, London: Butterworth & Co.

de Becker, J. E. (1979) Annotated civil code of Japan, London: Butterworth & Co.

MFU CONNEXION, 4(2) || page 139

Richards, P. H. Law of contract (Pearson Education). The German Civil Code.

[Online], Available: http://www.hull.ac.uk/php/lastcb/bgbengl.htm [25 Dec 2012]

Translated by Chung Hui Wang. (1907) Law of obligation third section: Extinction of obligation, London: Stevens and Sons.

Ebke, W. F. & Finkin, M. W. (1996) Introduction to German Law, Netherland: The Hague Netherland: Kluwer Law International.