Ders içeriği

MÜHENDİSLİK ETİĞİ

ETİĞE GİRİŞ TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİ İÇİNDE ETİĞE BAKIŞ MESLEKİ ETİK

• Mühendislik, matematik ve tabi bilimlerden, çalışma,deneyim ve uygulama yolları ile kazanılmış bilgileri akıllıcakullanarak, tabiatta var edilmiş madde ve kuvvetleriinsanoğlu yararına sunmak üzere ekonomik yöntemlergeliştiren bir meslektir.

• Geleceğin mühendislerinin bilim ve teknolojinin vemühendislik etkinliklerinin topluma olan etkilerini,mühendislerin bu etkilerden doğan kişisel sorumluluklarını,kararlarında başvurdukları değerleri ve etik ikilemleritanımaları gerekmektedir.

• Bir etik dersinden pratik olarak beklenen, öğrencilerin kendidurumları hakkında düşünmeleri ve yaşamlarının eskiparçalarını daha farklı bir biçimde görmek ve anlamak üzereyeni bir etkinlik modeli oluşturmaları, kendi etik ve ahlakideğerlerinin nereden geldiğinin farkına varmaları, böyleceçevrelerindeki etik sorunlara daha özgüvenli ve daha uyguntepki vermeleridir.

• Mühendislik Etiği dersinin amacı, etiğin bireysel veevrensel özgürlük boyutunun önemi ile evrensel etikkurallar ve değerlerin kavranması, mühendislik etiğiilkelerinin ve mesleki sorumluluğun öğrenilmesi ve bunlaradayanarak mesleki ikilemlerin sorgulanması yeteneğininkazandırılmasıdır.

Etiğe Giriş

• Etik sözcüğü, giderek canlanan bir ilgi ile son yılların modasözcükleri arasında yer almaktadır. 2003 yılında gelişmişbatı toplumu insanının en belirgin kişilik özelliklerininbelirlenmesine yönelik bir ankette sıralama şu şekildeydi:1. Kesin etik değerlere sahip 2. Dürüst 3. Sorumluluk sahibi 4. Kural ve yasalara saygılı 5. Diğer yurttaşların haklarına saygılı 6. Çalışma şevki olan 7. Büyük işler yapma isteği olan 8. Dakik

• Bu sıralamada yer alan ilk beş özellik, hepimizin günlükyaşamımızda eksikliğini sürekli hissettiğimiz ve yakındığımızdeğerlerdir ve doğrudan etik ile ilgilidir.

• Firmalar, gazetelerin insan kaynakları eklerine verdikleri işilanlarında elemanlarda aradıkları nitelikler arasında, etikdeğerleri önemsemeyi en başta belirtmektedirler.

• Etik değerler, gelişmiş ve modern toplumların en ön plandatuttukları temel nitelikler olarak belirginleşmektedir.

• Modern kavramı, aklın bilgiye dayalı kullanımını salt araç-gereç kullanımının ötesinde etkin kılar. Modern olmada,evrensel olanı önemseme, hesap verebilirlik, sorumluluk,bilinçlilik ve farkında oluş egemen öğe olarak belirir.

• Modern olma, yaratıcılık, bilgiye yeni bilgiler ekleme,öngörüde bulunma, geleceği hesaba katma, pro-aktif olma,sonuçlar hakkında kestirimlerde bulunma, eleştiri yapmaözeleştiri sunma niteliklerini ifade eder. Bunlar aklın modernkullanımı yoluyla bilgiyi ve teknolojiyi üreten toplumlardaöne çıkan değerlerdir.

• Buna karşın modernist, modernci ya da modernizm yanlılarıolarak tanımlanan topluluklar, modern olmayı sadecegörünüşte benimseyen, başkaları tarafından üretilenmodern araç-gereçleri, işleyişleri ve işlevlerini yeterincekavramadan salt kullanmayı yeğleyen, kör taklitçilerdir.

• Davranış bakımından ezbere bir tutum içerisinde, hiyerarşikolanı, yerel olanı, geleneksel olanı, kısa erimli olanı tercihederler. Etik değerleri korumayı isteme konusundaeğitilmeye, aydınlanmaya ihtiyaçları vardır.

• Mühendislik, bilimsel çalışmaların, araştırmaların sonuçlarınıtoplumun somut ihtiyaçlarını karşılamak üzere teknolojiyeve uygulamaya geçiren çalışmalar bütünüdür.

• Mühendis, bir özne olarak insanın dünyayla olan ilişkisinearacılık eden ve bilimsel bilgiyi teknolojik bilgiyedönüştüren kişidir.

• Mühendis olarak insan, başkalarıyla veya doğayla kurduğuya da oluşturduğu bütün ilişkiler dünyasında, farkına varsınya da varmasın, etik eylemlerin ve aynı zamanda bunabağlı olarak etik ilişkilerin de öznesi ve nesnesidir.

• Mühendisin yaratıcılığı aracılığıyla tümüyle etkilenen, insan-insan ve insan-dünya ilişkileridir. Her mühendis bir bakımayerel, kültürel ilişkilerin bir bileşkesidir.

• Mühendisin toplumsal çevresini, içinde bizzat yaşadığıtoplum dinamikleri oluştururken; düşünsel çevresini,evrensel bilgi bağlamında ulaştığı entelektüel dinamikler,diyalog kurduğu kendi meslektaşları ya da o alandayetişmesini sağlayan kişiler oluşturmaktadır.

• Mühendis, ya gerçekten evrensel nitelikli bilgileriiçselleştirecektir, ya da yerel, kültürel normların etkisiylegeleneksel bilgi kalıplarını kullanmaya devam edecektir.

• Din, dil, ırk, her türlü inanç, cinsiyet farklılığı, coğrafi ayrımgözetmeden bir yapının korunması ve kültürel zenginliğingeliştirilmesinin ön koşulu; öteki kültürlerde benimsenmiş,saygı gören ve meşrulaştırılmış olarak kabul edilennormların ve değerlerin çok iyi bilinmesi, giderek bunların okültürlerde gerek pratiğe gerekse eylemleri yönlendirici vedüzenleyici işlevlerini eleştirel bir gözle somutlaştırıp,bunların nereye kadar evrensel ölçekte geçerlilik talebitaşıyacağının yoklanmasıdır.

• Ekonominin ve teknolojinin dünyada olup biten her şeyibelirlediği bir çağda, Dünya etiği; etik yaşama dünyasınıntek yönlü kaygılarla gerçekleştirilmesine yönelmiş bir yararhesapçılığının yıkıcı etki ve sonuçlarını eleştirel bir aynadanyansıtan önemli bir görevi yüklenmiştir.

Tarihsel Gelişim Süreci İçinde Etiğe Bakış

• Felsefe anlayışları ve kavrayışlarının, felsefi önermelerinortaya kondukları çağın temel felsefi disiplini olarak kabuledilen bir disipline göre şekillendiği söylenebilir.

• Eskiçağın temel felsefi disiplini ontolojidir. Eskiçağın ya dadiğer bir deyişle antikçağın filozofları “her şeyin ölçüsüinsandır, doğadadır.” düşüncesi ile kozmolojik birtemellendirmeye dayalı olarak bir yarar etiğinin, mutlulukçuetiğin savunucusu olmuşlardır.

• Ortaçağa egemen olan felsefi disiplin, teoloji vemetafiziktir. Ortaçağ filozofları “her şeyin ölçüsü Tanrıdır”düşüncesinden yola çıkarak teolojik bir temellendirmeüzerinde dinsel etiğin savunucuları olmuşlardır.

• Yeniçağda etkili olan felsefi disiplin ise epistemolojidir. “Herşeyin ölçüsü akıl ve bilgidir” düşüncesi ile ifade edilenampirizm ve rasyonalizm akımlarının etkili olduğu bu çağinsanlık için felsefi anlamda bir aydınlanma çağı olarak danitelendirilmektedir.

• Ahlaksal yaşamı insandan yola çıkarak temellendirme yaniantropolojik temellendirme bu çağda öne çıkmaktadır.

• Aristoteles’ten 20. yüzyılın başına kadar, “halis problemler”veya “felsefenin ölümsüz problemleri”1. Ne bilebiliriz?2. Ne yapmamız gerek?3. Ne umabiliriz?sorularıyla ifade ediliyordu.

• “Ne bilebiliriz?” sorusunu bilgi metafiziği, “Neyapmamız gerek?” sorusunu ahlak metafiziği , “Neumabiliriz?” sorusunu din metafiziği araştırıyordu.

• Immanuel Kant bu sorulara, “İnsan nedir?” sorusunuekledi.

• İnsan; başarısı, davranışı, tavır takınması vb. yapıp-etmeleriile aktif bir varlıktır. Bütün eylemler ve yapıp-etmelerherhangi bir şekilde yönetilmektedir. İnsan dünyasındatanımlanamayan hiçbir eylem ve yapıp-etme yoktur.

• İşte “insanın yapıp-etmelerini özel bir problem alanı olarakaraştıran, bu alanın varlık-niteliklerini ve bu alanı yönetenilkelerin, değerlerin, insanın yapıp-etmelerinin bağımlı yada bağımsız olduklarını inceleyen disipline etik adıverilmektedir”.

• Tarihsel gelişim incelendiğinde, etiğin önceleri felsefeniniçinde, felsefenin bir disiplini olarak incelendiği ve dar biralan içinde kapalı kaldığı görülmektedir.

• Etiğin gelişimi ve günümüz etiğine geçişte üç önemli aşamavardır. Bunlar;• Eski Yunanlıların etiği ve bu etiğin Kant’a kadar aynı

yönde işlenişi,• Kant tarafından etiğin yepyeni bir şekilde yeniden

kurulması,• Çağımızın ürünü olan değerler etiğine geçiş ve materyal

değerler etiği

• Felsefi etikle ilk kez eski Yunanlılarda karşılaşılmıştır.Burada amaç, insan mutluluğudur. Bu nedenle, “Mutluluğaerişmek için ne gibi araçlara, yollara başvurmak gerekir? “sorusu temel sorudur.

• Ancak, mutluluk anlayışı çok değişiktir ve herkes içinfarklıdır. Bu ise, eylemlerin ahlaklı olması veya olmamasınıda değiştirecektir. Burada esas olan en üstün iyiye ulaşmafikridir.

• Kant, en üstün iyiyi, ideal sözcüğü ile açıklamaktadır:“İdeal, insanın düşünebileceği, her şeyi ona görebelirleyeceği ve ölçüp biçeceği şeyin azamisidir.”

• En üstün iyi (ideal), geçmişte üç kavram altındasınıflandırılmakta idi:• Kinik ideali; bu, Diogenes (MÖ.413-327)’in okuludur.• Epikur ideali; bu, Epikuros (MÖ.341-270)’un okuludur.• Stoa ideali; bu Zenon (MÖ.336-264)’un okuludur.

• Kinik ideali, masumiyet ya da daha doğrusu sadelikidealidir.

• Diogenes’e göre; “doğada bize sağlanan araçlar vebahşedilen şeyler çoğaldıkça ihtiyaçlarımız da artar. Çünküne kadar çok araca sahip olursak, o kadar çok ihtiyaçortaya çıkar ve insan artık daha azla tatmin olmamayabaşlar. Sadelik ahlaka giden en kısa yoldur.”

• Epikurculara göre; “Masumiyet ve sadelik güven altındadeğildir, doğuştan kötü huylara sahip değilsek de, bunaeğilimimiz vardır.”

• Epikur şöyle der; “Kendini suçlamayacak ve başkalarındankötü söz duymayacak şekilde davran, işte o zaman mutluolursun.”

• Zenon’a göre; “mutluluk sadece ahlaklılığın sonuçlarındanbiridir. Erdemi beğenmeyen yoktur, ama tek başına erdemkimseye zevk vermez, aksi takdirde herkes erdemliolurdu.”

• Kant, ahlakın temelini mutluluk gibi kişiden kişiye,durumdan duruma göre değişen bir kavrama bağlamanındoğru olmadığını gösterdi.

• Kant’a göre ”Öyle hareket et ki, senin hareketlerinin yasası,aynı zamanda başka insanların hareketleri için de bir ilke veyasa olsun” ahlak yasasına göre (ölçütüne göre) hareketeden ve iyi niyetli olan herkes ahlaklı hareket etmektedir.

• Kant’a göre, ahlaklılık ve ahlak alanındaki bilgi genelzorunluluk taşıyan bilgidir. Yani, ahlaklı davranmak birzorunluluktur.

• Kant’ın etiğinde ele aldığı önemli bir problem de özgürlükproblemidir. Kant’tan önce, özgürlük problemine, yakaderciliğe götüren determinist veya sınırsız özgürlüğegötüren indeterminist yaklaşımla bakılıyordu.

• Kant’a göre pratik aklın veya vicdanın koyduğu yasaya görehareket etmek “özgür olmaktır”. Tutkular, eğilimler gibidoğal varlık alanı ile ilgili olmayan alanda, sadece pratikaklın ve vicdanın yasaları kalır.

• Kant’a göre, insan mutluluk peşinde koşmakla onu eldeedemez. İnsan ancak mutlu olmayı hak etmeye çalışabilir.Bunun için de, insanın hiçbir dış amaca, hiçbir dış motifebağlı kalmadan ahlak yasasına, kendi vicdanına, pratikaklına göre iyiyi istemeye dayanarak hareket etmesiyeterlidir.

• Temelini Nietzsche ve Kant’ta bulan “içerikli (materyal)değerler etiği” etiğin üçüncü basamağıdır.

• Değerler etiğinin ilk aşamalarında, insan; “beden” ve “ruh”veya “maddi olan” ve “maddi olmayan” biçiminde iki ayrıalan olarak ele alınmıştır.

• Daha sonraları, antropolojik ve ontolojik temellere dayananetikte insan bir bütün olarak (beden ve ruh birliği) elealınmıştır.

• Antropoloji ve ontolojide, insanın bütün eylemlerinindeğerler tarafından yönetildiği kabul edilir. Bu nedenle,değerler etiğin araştırma alanına girerler.

• İnsanın eylem ve yapıp-etmeleri, her gerçek varlık alanıgibi bir varlık alanıdır. Bu varlık alanını açıklayan ilkeler“değer “ olarak adlandırılır.

• Etik sözcüğü Aristoteles’ten beri kullanılagelen çok eskibir kelimedir.

• Etimolojik kökeni olarak Yunanca “ethos” sözcüğündengelmektedir.

• Yunanca’da çoğul olarak kullanıldığında, genellikle, birkişinin esas yurdu, kaldığı yer, ikamet ettiği ev-bark,memleket demektir.

• Karşılaşılan diğer anlamları; alışkanlıkları, geçmiştenuzanan birikimleri, insan davranışının alışıldık, bildiktarzlarını, hayatın belli alışkanlıkları, töreleri, adetleri vb.kapsar.

• Sözcüğün üçüncü bir öbekte karşımıza çıkan anlamları ise,töresel-ahlaksal bilinç, töresel-ahlaksal inanç vedavranışlar, tutumlar; töresel-ahlaksal karakter, kısaca,töresel-ahlaksal olanın kendisidir.

Etik Sözcüğünün Kökeni ve Anlamı

• Yunanca “syn-ethes” sözcüğü, hem “birlikte oturma,birlikte yaşama” anlamlarına hem de “birbirine alışmış,birbirini tanıyan”, hatta akraba hısım olma, ortak yaşamaalışkanlıkları ve yaşama tarzı sayesinde “birbirinebağlanmış” anlamlarına da gelmektedir.

• Ya da “syn-ethia” sözcüğü sadece birlikte yaşamak veoturmak, dostluk ilişkileri kurmak, sosyal insan topluluğuve akrabalığı anlamlarına gelmeyip alışkanlık edinmek,alışkanlık, adet, çalışma, alıştırma yapma anlamlarını daiçerir.

• Latin kökenli dillerde “moral” sözcüğü, etik ile eşanlamlıolarak yaygın olarak kullanılmaktadır. Moral sözcüğükökünü Latince mos (çoğulu mores) kelimesindenalmaktadır. Moral karşılığı olarak dilimizde kullandığımız“ahlak” sözcüğü Arapça “hulk” kökünden gelmektedir.

• “Ethos” da, “mos” da, “hulk” da töre, gelenek-görenek,alışkanlık, yerleşik hale gelmiş duygululuk hali, karakter,huy, mizaç anlamlarına gelmektedir.

• “etik”, “moral” ve “ahlak” sözcükleri, nüansları göz ardıedildiğinde, etimolojik olarak her dilde hemen hemen aynıanlama sahip sözcüklerdir. Ancak felsefede kendilerineatfedilen anlamlar dikkate alındığında birbirinden ayrılırlar.

• Pek çok yerde etik ve ahlak kavramları birbirinin yerinekullanılmakta, günlük yaşamda yaygın karıştırmalarauğramaktadır.

• Bu bağlamda en başta; bir kavram olarak etik, bir isimolarak etik ve bir sıfat olarak etik tanımlamalarınınyapılması yararlı olacaktır.

• Etik sözcüğü, bazen ahlak anlamında, yani; belirli birgrupta, belirli bir zamanda, kişilerin birbirleri ile ilişkilerindedeğerlendirmelerini ve eylemlerini belirlemeleri beklenendeğerlendirme ve davranış normları sistemleri anlamındakullanılmaktadır.

• Bunlar, belirli bir zamanda, belirli bir kültürde neyin “iyi”neyin “kötü” olduğuna ilişkin, dolayısıyla kişilerin genelolarak “neleri yapmaları”, “neleri yapmamaları” gerektiğinidile getiren değişik, değişken ve yazılı olmayan normsistemleridir.

• “Ahlak normları” adı verilen ve kültürel değer yargılarındanoluşan bu sistemi, etik değerlerle karıştırmamak gerekir.

• Etik sözcüğü, bir grup insanın belirli amaçlarlaoluşturduğu, o amaç için türetilmiş normlardan ve/veyamevcut normlar arasından seçilmiş, konsensüslerlekararlaştırılmış ve “evrensel” olarak geçerli kılınmak istenennorm bütünleri anlamında da kullanılmaktadır.

• Bir tür “ahlaklılık bildirgeleri” şeklinde düzenlenen bunormlar, insanların başka insanlara nasıl muamele etmelerive nasıl muamele görmeleri gerektiğine ilişkin taleplergetiren normlardır. Etik sözcüğünün bu ikinci anlamı, enyaygın kullanılan anlamıdır.

• Etik sözcüğü bir de, etik fenomeni hakkındadoğrulanabilir/doğrulanamaz bilgi ortaya koyan ya dakoyması beklenen felsefe dalını dile getirmek içinkullanılmaktadır.

• Bu bağlamda, etik fenomeni nesne edinen ve bir bütünolarak aydınlatan, insanlar arası ilişkilerde etik değerlerinbilgisini ortaya koyan ve bir kavram olarak etik sözcüğünükarşılayan bu felsefe dalı, “felsefi etik” olarakisimlendirilmiştir.

• Etik kavramı, ahlaki düzlemde içerdiği ve birbirine bağladığıbütün anlamlarının yanında aynı zamanda bir toplumbilincinin ifadesidir.

• Toplu yaşamanın, çalışmanın ve ikametin belli bir tarz vebiçimi, zorunlu olarak bir yasal düzenlilik içindebulunduğunda, belirli davranış tarzı ve biçimlerine,alışkanlıklara, töre, adet, gelenek ve göreneklere yolaçmakla kalmayıp aynı zamanda belli ahlaki görüş veanlayışları, duyguları, kural ve normları da beraberindegetirmektedir.

• Bu bağlamda etik, toplumsal yaşamın ahlaki pratiğineyönelik bir “gereklilik” öğretisi, insanların birtakım ortakdeğerleri koruyarak birlikte yaşama ilişkilerini düzenlemeyeyönelik “ahlaki davranış standartları” bilimidir.

• Ahlakın kendisi sosyolojik bir konu olmasına karşılık, ahlakve ahlakilik, etiğin konusunu oluşturur.

• Etiğin yönelttiği sorular, doğrudan tekil eylemlere ilişkinolmadıkları için; yani belirli bir somut, münferit, özeldurumla ilgilenmedikleri için, ahlak sorularından ayrılırlar.

• Ahlak ve etik arasındaki bu kavramsal farklılıktan çıkansonuç, etik düşüncelerin kendiliğinden ahlaki olmadığı,ahlaka ilişkin belli bir soruna duyulan ilgiden dekaynaklanabileceği ya da tersine, ahlaki düşüncelerin sırfahlaki olmakla etik düşünceler olmadığı ama pekala etiksorunlara dönüştürülebileceğidir.

• Diğer bir deyişle, etik ve ahlakın örtüşmesi şart değildir.

Etik-Ahlak İlişkisi

• Din, dil, ırk, her türlü inanç, cinsiyet farklılığı ve coğrafiayrım gözetmeden çok kültürlü bir yapının korunması vekültürel zenginliğin geliştirilmesinin ön koşulu;– Öteki kültürlerde benimsenmiş, saygı gören ve

meşrulaştırılmış olarak kabul edilen normların vedeğerlerin çok iyi bilinmesi,

– Bunların o kültürde, gerek pratiğe gerekse geneldeeylemleri yönlendirici ve düzenleyici işlevlerini eleştirelbir gözle somutlaştırıp, nereye kadar evrensel ölçektegeçerlilik talebi taşıyacağının yoklanmasıdır.

– “Dünya etiği”, olup biten her şeyi ekonomi veteknolojinin belirlediği bir çağda, etik yaşama dünyasınıntek yönlü kaygılarla gerçekleşmesine yönelmiş bir yararhesapçılığının yıkıcı etki ve sonuçlarını eleştirel biraynadan yansıtan önemli bir uyarı görevi yüklenmiştir.

Etik Neden Gereklidir?

• Etik, salt kazancı en üst düzeye çıkarma endişelerineendekslenmiş düşünceye karşı, nitelikleri pratik aklın ahlakiyetkinliğiyle doğrulanmış olan amaç ve hedefler sunan birkaynağın, ”niceliksel değerlendirmelere sığmayan nitelikseldeğerlerinin” de olduğunu gösterir. Bunlar; özgürlük,eşitlik, adalet, hoşgörü gibi niteliksel değerlerdir.

• Etik, toplumsal sorumluluğun bilincinde, ahlaki taleplerigenel bağlayıcı talepler olarak benimseyip, pratikte onlarıkendilerine mal etmiş olan bireylerin kendi kaderlerini tayinetme hakkını bütün hakların en üstüne koyan bir yaşamabiçiminin ahlakını kurar.

• İnsan bir toplulukta kuralsız olunamayacağını, buyruklar,yasaklar, normlar vb. kuralların bulunduğunu erkenyaşlarda öğrenir.

• Ancak asıl ahlaki kavrayış, böylesi kuralların dışarıdandayatılmış kurallar olarak yorumlanmaması gerektiğiningörülmesi, bu kuralların sosyal topluluğun tüm üyeleriningerçekleşebilecek en fazla özgürlükten yararlanabilmesinigaranti eden unsurlar olduğunun anlaşılmasıyla ortayaçıkar.

• Ergin olamayış, başkası tarafından yönlendirilmeden kendiaklını kullanamamak durumudur.

• Ergin olamamış insan, özgürlüğünü elde etmesi gerektiği,ne kadar özgür olacağının kendisine bağlı olduğu veözgürleşmek için riske girmesi ve karar verebilmesigerektiği konusunda aydınlatılmalıdır.

• Bir insan, iyi olanın kendisine artık dogmatik biçimdeemredilmesini istemediği zaman, düşünce açısındanolgunlaştığında, hem kendi çıkarlarıyla hem debaşkalarının yargılarıyla kendi arasında bir mesafe koyarakbir insan topluluğu ya da tüm insanlar için hangi amaçlarıniyi olduğuna kendi karar verdiğinde ahlakilik boyutlarınaulaşmış demektir.

• Bu yaklaşım, demokratik bir toplum oluşturulmasının datemel koşuludur.

• Günümüzde etik, üzerine yüklenen görevleri yerinegetirirken aşağıdaki hususları esas alır:– Etik ahlak üretmez, ahlak üzerine konuşur.– Etik, insan eylemlerinde, özgürlük ilkesini temel zemin

olarak alır. Böylece etik, bir özgürlük öğretisi olur.Özgürlüğü düşünsel düzeyde sınırsız kullanır. Etikolmayan düşünce yoktur. Etik olmayan davranış vardır.

• Özgürlüğün ne olduğunu anlamak, özgürlüğü istemek vefiilen gerçekleştirmek demektir. Pratiğe yönelik sonuçlarüretmeyen bir etik çalışması, amacından, yani özgürlüğüpratikte gerçekleştirme amacından, sapar.

• Etik, bir anda, bir yerde ne yapılabileceği hakkındayargılara varmaz. Daha çok, eylemin ahlaki olarak kabuledilebilmesi için nasıl davranılması gerektiği bilgisini aktarır.

• Etik, kişiyi ahlaki olarak görülen eylemi yapmaya zorlamaz;sadece eylem yapma iradesini ahlaki açıdan belirlemesindeyardımcı olur. Kişi, uygulamada ahlaki açıdan yapılmasıgereken davranışı reddedebilir, hatta sonuçta ahlaka aykırıdavranabilir. İnsan özgürlüğü, sadece iyi olanı yapmaözgürlüğü değildir; kötülük yapma özgürlüğü olarak daortaya çıkabilir.

• Özetlenirse, etiğin hedef ve amaçları;Günlük yaşamda, dil ve eylem alışkanlıklarından hareket ederek,

insan eyleminin ahlaki açıdan iyi olarak görüldüğü koşullarıaraştırmak ve ahlaki eylemi diğer olası eylemlere (ahlakdışı,ahlaki olmayan) karşı sınamak,İyi ile kötüyü birbirinden ayırt etmeyi öğreterek, ahlaki yargı

verme yeteneği kazandırmak,Ahlaki yargıları dikkate alarak, ahlaki yetkinlik ve toplumsal

sorumluluk arasındaki temel ilişkinin önemini ve anlamınıkavratmak ve böylece ahlaki yetkinlik geliştirmek,Eleştirel-pratik yargılama gücü kazandırmaktır.

• Sayılan bu hedef ve amaçları gerçekleştirmede temelkoşul; katılımcılarının her birinin eşit söz hakkına sahipolduğu açık araştırma toplumudur.

• Felsefi olarak etik problemler, felsefenin başlangıçlarındanberi filozofların uğraştığı ana bir soru ya da problemdemetini oluşturmaktadır. “Erdem nedir?”, “Adalet nedir?”vb. gibi.

• Pratikte ise “etik problemler”, eylemde bulunmak zorundaolduğumuz günlük yaşamla –farkında olsak da, olmasakda- doğrudan doğruya ilgili olan problemlerdir.

• Buna göre, gerek günlük yaşamımızda gerekse meslekyaşamımızda her an karşılaştığımız ve eylemde bulunmakiçin şu veya bu şekilde çözmek zorunda olduğumuz etikproblemler, bir filozofun ele aldığı ve cevap bulmayaçalıştığı etik problemlerden türce farklı problemlerdir.

“Etik Problem” Nedir?

• Mesela, “Doğru eylem nedir?” sorusu ile “Bu durumdabenim ne yapmam doğru olur?” sorusu epistemolojikbakımdan farklı şeyler soruyor.– (Epistemoloji, bilginin doğası, kapsamı ve kaynağı ile

ilgilenen felsefe dalıdır.)• İlk (felsefî) soruya verilecek cevap, eylemle ilgisinde

“doğru” teriminin kavramsallaştırılmasıdır.• İkinci soruya cevap vermek için ise, kişi, o belirli, gerçek,

somut, tek durumda neyi yapması gerektiğini bulmakzorundadır. Bunu da, eyleminin değeri için farklı sonuçlaryaratan, farklı şekillerde yapabilir:– Bir “doğru eylem” kavramına dayanarak yapabilir,– Kendisi için geçerli bir norma göre yapabilir,– Ya da sadece amacına nasıl ulaşacağını hesap ederek

eylemde bulunabilir.

• Kişinin, yaşarken her yaptığı davranış ve tutumu bütün arkaplanıyla birlikte bir eylemdir.

• Eylem, amaçlı bir yapma ya da yapmamadır. Yapmanın görüntüsübir davranış, yapmamanın görüntüsü ise bir tutumdur.

• Kişi eylemleri, ilişkiyi yaşayan kişiler bakımından ve ilişkininyaşandığı gerçek koşullar bakımından tektir.

• Etik ilişki, kişinin diğer insanlarla, yüz yüze gelsin veya gelmesin,eylemde bulunarak yaşadığı ve değer sorunlarının söz konusuolduğu ilişkisidir.

• İnsanlar arası ilişki, insan merkeze alınarak ve toplum merkezealınarak değerlendirilebilir.

• Model, toplumsal ve toplumsal olmayan değer sorunları ile ilgiliilkelere dayanarak ortaya konan, işlev ilişkileri ya da toplumsalilişkiler kurma olanakları bütünüdür.

Kişi Eyleminin Değerlendirilmesi

• Değer atfetme; bir eylemin, ilgili sonuçları açısından değerlendirilmesidir.Eylemi değerlendirene sağladığı yarar ya da yol açtığı zarar, eylemindeğeri olarak eyleme atfedilir.

• Eyleme değer biçme; değerlendirenin grup üyeliğine bağlı olarak, özeldeğer yargıları ile yalnızca davranışı hesaba katarak eylemideğerlendirmesidir.

• Salt değer yargılarıyla yapılan değerlendirme, ezbere bir değerlendirmedir.Hangi değer yargısından hareket ediliyorsa ona göre bir sonuç çıkacaktır.Değerlendirenin işine nasıl geliyorsa ona uygun bir değer atfedecektir.

• Bir kişinin bir eyleminin, onu değerlendiren için yarattığı sonuçlarbakımından değerlendirilmesi uygun bir çözüm olmayacaktır.

• Doğru bir değerlendirme yapabilmek için eylemi anlamak, o eylemin negibi öğelerden oluştuğunu bilmek gerekir.

• Eylemi anlamak demek, kişiyi o eyleme sürükleyen koşulları ve sebeplerianlamaya çalışmak demektir. Bu anlama işi için o eylem hakkında “bilgiye”gereksinim vardır.

• Bilgiyi kullanmadan, salt teoriden hareket ederek bir durumudeğerlendirmeye çalışmak ezbere değerlendirme anlamına gelir.

• Ahlaklar ve normlar, bilgi değildir.

MESLEKİ ETİKMesleki Etik Kavramı

• İş hayatındaki davranışları yönlendiren, onlara rehberlik edenetik prensipler ve standartların toplamına “mesleki etik”denilmektedir.

• Belirli bir meslek grubunun, meslek üyelerine emreden, onlarıbelli kurallarla davranmaya zorlayan kişisel eğilimlerinisınırlayan, yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten dışlayan,mesleki rekabeti düzenleyen ve hizmet ideallerini korumayıamaçlayan mesleki ilkelerdir.

• Tarihsel süreç içerisinde, insanoğlunun ihtiyaç duyduğu hertürden mal ya da hizmet üretimi çeşitli meslek gruplarınındoğmasına neden olmuştur.

• Bu meslek grupları zamanla örgütlenip bir takım ilkelerbelirlemiştir. Bu ilkelerin arasında, etik-ahlaki değerler önemlibir yer tutmuştur.

• Osmanlı döneminde kurulan ahi birlikleri bu yönde oldukçakatı kuralları olan bir örgütlenmedir. Bunlara örnek vermekgerekirse; bu birliklerden etik-ahlaki sebeplerle atılan biresnaf, bir daha bu ülkenin hiçbir yerinde o mesleği icraedemezdi.

• İş etiği alanı 1980’lerde akademik bir çalışma sahası halinegelmiştir. 1990’lardan sonra ise iş etiğinin, çalışma alanınıetkileyen en önemli unsurlardan biri haline geldiğinigörüyoruz.

• Meslek grupları; çeşitli esnaf, zanaatkârlarca farklı biçimlerdekurulmuş, o mesleğin dayanışmasını, kurallarını yansıtankendine özgü birtakım ilkeleri olan bir birliktir.

• Bir mesleki etkinliğin ya da hizmetin, tüketicileringereksinimlerini karşılayabilmesi için o meslek alanı içindeoluşturulmuş bir öz denetimden geçmesi gerekir.

• Mesleki etik bir özdenetim düzeneği gibi çalışır; fakat diğer denetimbiçimlerinden farklı olarak içseldir ve manevi bir nitelik taşır.

• Meslek etiği; genel ahlaki ilkelerin söz konusu meslek özelindeyeniden yazılmasıdır.

• Mesleki ahlak ilkeleri, etik kurallar olarak ”mesleki davranış ilkeleri”adıyla yazılan bir belgedir.

• Bir meslek üyesinin yaptıkları, bir noktadan sonra diğermeslektaşlarını da yakından ilgilendirir.

• Yanlış bir davranış yalnızca bir kişiyi küçük düşürmekle kalmaz,mesleğe duyulan bütün güveni yok edebilir.

• Oysa bir mesleğin saygınlığını yitirmesi tüm toplum için bir kayıptır.Çünkü bütün meslekler toplumsal yaşam için vazgeçilmezdir. Onlarınaçıklanmış amaçları doğrultusunda çalışmaları, insanların maddi vemanevi gereksinimlerinin karşılanması için yaşamsal önemdedir.

• Meslek ahlakı, her meslek üyesinin olabildiğince iyi olması ilkesinedayanır.

• Toplumun gözünden düşmüş bir meslek, gelişme potansiyelini dekaybederek meslek üyelerine yarar sağlayamaz hale gelir.

• Meslek etiğinin, genel ahlak kurallarından fazlası, mesleki bilgi veuzmanlık nedeniyle meslek adamına yüklenen ek bir sorumluluktur.

• Verimliliğin artması, kalitenin yükselmesi için meslek etiği gereklidir.• Mesleki etik kuralların amacı, kapsamına giren personelin ve

birimlerin performansı, hareket ve davranışları ile ilgili merkeze vebirime özgü standartları belirlemektir.

• Bu kurallar görevlerini yerine getirirken iç denetim biriminin bütünmensuplarından beklenen davranış standardını açıklığakavuşturmayı hedeflemektedir.

• Bu kurallar, denetim standartlarına uyması gereken bütün personelive birimleri kapsamaktadır.

• Kamu kesimindeki çalışanlar için mesleki etik kuralların kabuledilmesi ve uygulanması, bireylerin yaptıkları işlere inanç ve güvenduyulmasını sağlar.

• Toplumsal kalkınma için toplumun çok çalışmanın önemine olaninancı, etik değerlere bağlılığı ve mili gururu ön planda tutulmalıdır.

Meslek Hayatında Etik ve Etik Dışı Konular

İş hayatında yazılı ya da yazılı olmayan birtakım etik kurallar vardır. Bunedenle; etik değerlere uygun çalışma ortamını gerçekleştirmek içinyapılması gerekenler şunlardır:

– Etik değerlere bağlı kalmaya kararlı olmak.– Davranışlarla örnek olmak.– Etiğe uygun davranışları yerleştirme sorumluluğunu almak.– Kurumun etik ilkelerini belirlemek.– Etik değerleri açıkça belirtmek.– Çalışanları eğitmek.– Açık iletişimi desteklemek.– Tutarlı olmak.

İş hayatında etik kurallara rağmen yine de etik dışı davranışlargörülmektedir. Bunları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

–İş kalitesini önemsememe–Rüşvet isteme veya verme–Kurum varlıklarının kötü biçimde kullanımı–İş yerinde ayrımcılık yapma–Özel yaşama müdahale–Çevre kirliliğine duyarsız kalma–Kurumun olanaklarını kişisel amaç için kullanma–Kayıt ve raporlar üzerinde tahrifat yapma–Hediye alma ve ağırlama–Yanlış bilgilendirme ya da bilgi saklama–Yetkililerle etik dışı ilişki kurma–İş yerinde hırsızlık yapma–Çıkar çatışmalarına girme

–Ticari ya da mesleki sırları sızdırma–Rakiplerle ilgili bilgilerin toplanmasında etik dışı yöntemler kullanma–Ürün sorumluluğunu ve güvenliğini önemsememe–Çalışanlara eşit davranmama–Ast, üst ya da çalışma arkadaşlarını sömürme–İş arkadaşlarını yıldırma, korkutma–Görevi ihmal etme–İş yerinde bencil davranma–İş ilişkilerine politik düşünceler katma–İş yerinde yaranma ve dalkavukluk yapma–Cinsel tacizde bulunma–Hakaret ya da argo bir dil kullanma–Yetkisini kötüye kullanma–Çalışma arkadaşları ile ilgili söylenti ve dedikodu yayma–Zimmet ve görevi su istimal etme

Genel mesleki etik davranış kurallarını şöyle sıralayabiliriz:

Yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten ayırmak,

Meslek içi rekabeti düzenlemek,

Mesleğin ideallerini korumak.

Bu durum meslek türüne, özelliğine hizmet alanına göre çeşitlilikalabilir.

Doğruluk

• Doğruluk; doğru sözlülük ve güvenirliğe işaret eden bir kavramdır.• Etik davranış, başkaları ile ilişkilerde dürüst olmayı ve içtenliği

gerektirir.• İçten ve dürüst davranmayanlar, ilişkilerde kendi sonlarını hazırlarlar

ve güven ortamı ortadan kalkar.• En önemli zedeleyici davranış biçimi çoğunlukla korku ve

güvensizlikten kaynaklanan yalan söylemedir. Kişiler yalandan uzakdurarak üstlerine ve altlarına tam bir güven sağlamak zorundadır.

• İş hayatı içerisinde doğru davranış biçimlerini uygulamak, dürüst,adil, eşit ve tarafsız olmak, yalan söylememek meslek etiğinin temelilkelerindendir.

• Bütün meslektaşlar çalışmalarının her cephesinde dürüstlüksergilemelidir.

• Meslektaşların kurdukları ilişkiler ve kurum dışındaki temaslarısamimi ve hakkaniyetli olmalıdır, yürütülen bütün faaliyetlerdeitimada dayalı bir güven ortamı sağlanmalıdır.

Meslek Hayatında Etik İlkeler

Yasallık

• İş hayatında üretilen her türlü malın üretiminde ve çalışanlarla ilgiliproblemlerin çözümünde yasalara bağlı kalmak da mesleki etikilkelerindendir.

• Günümüzde iş yaşamında gerek üretim alanını gerekse çalışmahayatını düzenleyen yasalar mevcuttur.

• Hatta yalnızca devletlerin değil uluslararası bir takım kuruluşların dabu konuda etkili olduğunu söyleyebiliriz. Bunlara örnek olarakçalışma hayatını düzenleyen Uluslararası Çalışma Örgütü ile üretimstandartlarını düzenleyen Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO)’yusayabiliriz.

• Hukuken suç teşkil eden emirlerin yerine getirilmemesi konusundayöneticiler kesin tavır içinde olmalıdırlar.

• Emirlerin yasalara aykırılığının, üst yöneticilere hatırlatılması,yöneticinin yönetimde keyfiliğinin ortadan kaldırılması ve hukukunüstünlüğünün sağlanmasında önemli katkıları olmaktadır.

Yeterlik

• İş hayatında her gün sürekli gelişmeler olmaktadır. Bu gelişmeleritakip etmek, kendini yenilemek, iş hayatına uyarlamak mesleki etikilkeleri arasında önemli yer tutmaktadır.

• Meslekte sahip olunan mesleki boyut, o işi yapmak konusundakişiye toplum içerisinde “uzman", "yetkili” veya “yeterli kişi” gibikimlikler kazandırır.

• Bir işi yapabilmek için diploma ya da herhangi bir belge almak,gerçekte o kişiye söz konusu işi yapabilme konusunda hak ve yetkiverir. Bu nedenle meslek elemanlarının iyi bir eğitimden geçmişolmaları gereklidir.

• Yeterlik aynı zamanda sorumluluk alabilme, inisiyatif kullanabilmedavranışıdır.

Mesleğe Bağlılık

• Mesleki etik ilkelerinden biri de kişinin yaptığı işi önemsemesi ve eniyi şekilde yapmaya çalışmasıdır. Buna kısaca mesleğe bağlılıkdiyoruz.

• Kişinin iş hayatı içerisinde sürekli kendini geliştirmesi ve eğitimolanaklarından yararlanması işine verdiği önemi gösterir.

• Yalnızca kendi gelişimini yeterli görmeyip, meslektaşlarının meslekigelişimine katkıda bulunmak ta meslek etiği içindedir.

• Mesleğe bağlılık kişinin işini sevmesine ve huzurlu bir ortamdaçalışmasına katkıda bulunur. Bu da verimliliği artırır.

Adalet

• Temelinde eşit toplumsal koşullar ve olanaklar içinde tüm insanlarınözgürce, çok yönlü gelişmesi, eşit hak ve sorumluluğunpaylaşılmasıdır.

• Toplulukta kişilerin yaratıcı olarak iş görebilmesini, herkese temeleşit hak ve ödevler tanınmış olmasını, kişinin erdemlerinintoplumca ve toplumun tüm üyelerince güvence altına alınmışbulunmasını dile getiren etik ve hukuk ilkesidir.

• Yöneticiler, örgütte görevlerin, yükümlülüklerin, sorumlulukların eşitbir şekilde dağıtılmasından sorumludurlar. Bu şekilde, hak dağıtıcıadaleti yerine getirirler.

• Ancak hak dağıtıcı adaletin yeterince sağlanamadığı durumlardazarar gören ya da haksızlığa uğrayan çalışanlar düzeltici adaletinişletilmesini ister ve beklerler.

Eşitlik

• Yararların, sıkıntıların, hizmetlerin dağıtılmasında uygulanacaksınırların belirlenmesini içerir.

• Eşitlik, dürüstlük ve adalet kavramları ile bütünleşmiş bir kavramdır.• Eşitlik kavramı temel bireysel eşitlik, kısmi eşitlik ve blokların

eşitliği açısından ele alınmaktadır.– Temel bireysel eşitlikte, eşit bireylerden oluşan tek bir sınıf

vardır. Toplumda tüm vatandaşların bir oy hakkı vardır.– Kısmi eşitlik, her zaman işlevsel değildir. Çünkü toplumun

bireyleri aynı özelliklere sahip değildir. Örneğin, çiftçilerleişadamları ayrı vergiler öder.

– Blokların eşitliğinde ise kadın-erkek, yaşlı-genç gibi sınıflaroluşur.

Tarafsızlık

• Tarafsızlık ya da nesnellik, insanın bireyleri ya da nesneleri olduğu gibigörebilmesi ve bu görüntüyü bireyin kendi istek ve korkuları ileoluşturduğu görüntüden ayırabilmesidir.

• Yönetici, bir kamu görevlisi olarak, vatandaşlarla ve iş görenlerleilişkilerinde yansız olarak davranmak ve hizmet sunmak zorundadır.Özellikle siyasal tarafsızlık, yöneticinin en önemli sorumluluklarındanbiridir.

• Yöneticinin astlarına taraflı davranması, iş görenlerin üstlerine karşıkapalı bir tavır içine girmeleri ve daha da önemlisi iş görenlerin adaletve güven duygularının zedelenmesine yol açmaktadır.

Yasa dışı emirlere karşı direnme

• Yasalarda da açıkça belirtilmesine karşın, kamu görevlileri zaman,zaman yasa dışı ancak, üstler tarafından yerine getirilmesi istenilenemirlerle karşı karşıya kalmakta ve bunları yerine getirmektedir.

• Emirlerin yasalara aykırılığının, üst yöneticilere hatırlatılması,yöneticinin yönetimde keyfiliğinin ortadan kaldırılması hukukunüstünlüğünün sağlanmasında önemlidir.

Sorumluluk

• Belirli bir görevin istenilen nitelik ve nicelikte yerine getirilmesidir.• İki tür sorumluluk bulunmaktadır:

– Birincisi üstlere hesap vermeyi içeren “sorumlu olma”dır. – İkincisi ise bir işi yapmayı üstlenmek anlamına gelen

“sorumluluk alma”dır.• Sorumluluğun temeli, yetkiyi kullanma zorunluluğudur. Sorumluluk,

mesleki ve etik ölçülere uymayı gerektirdiği kadar bu ölçülerin yaratılmasını da gerektiren bir kavramdır.

Güvenirlik

• Meslek olarak kabul edilen bütün işlerin kendine özgü etik değerve ilkeleri vardır.

• Mesleğin üyeleri bu etik değer ve ilkelere uygun davranmakdurumundadırlar. Uygun davranmadıkları durumda meslek etiğiilkeleri devreye girer.

İnsan hakları

• İnsanın insan olma özelliği nedeniyle sahip olduğu; dokunulamaz,devredilemez ve vazgeçilemez nitelikte, kişiliğe bağlı haklardır.

• İnsan haklarının iyi anlaşılması ve bireylerin bu haklarına saygılıolmak, yöneticinin etik değerleri arasında öncelikle yer almasıgereken unsurdur.

Hümanizm

• İnsancıl olma çabası. İnsan varlığının insani erdemlercebiçimlendirilmesidir.

• İnsanların yetişme ve gelişme yeteneğinden, insanın erdemleriyle,kişiliğinin göz önünde tutulmasından yola çıkılarak, insanın çokyönlü yetişmesini, özgürce etkinlikte bulunmasını, yaratıcı güçlerinive yeteneklerini kullanabilmesini amaçlayan, insan topluluğunungelişmesine ve insan soyunun daha da yetkinleşmesine veözgürleşmesine yönelik düşünce ve çabaların bütünüdür.

Bağlılık

• Örgütsel bağlılık, iş görenlerin örgüt üyeliklerini sürdürmeleri veörgütte kalmak istemeleri olarak tanımlanabilir.

• Yöneticilik, bir lider olarak hem kendi mesleki bağlılık ve gelişmesinihem de astlarının mesleki bağlılık, meslekte gelişme ve ilerlemeyeistekli olmasını, bu amaçla alana ilişkin yayınları izlemeyi ve eğitimprogramlarına katılmayı gerektirir.

• Ayrıca eğitim olanaklarının çevre yararına kullanılmasını sağlamakve eğitim sorunlarına gönüllü olarak yeterli zamanı ayırmak dabağlılığın gerekleri arasındadır.

Hukukun üstünlüğü

• Hukuk düzeninin toplumda egemen kılınması, hukuk üzerindepolitik baskı olmaması, yasaların kişilere göre çiftte standartlıolarak uygulanmaması, suçlunun kısa sürede yakalanıpcezalandırılması, yargısız uygulama yapılmaması, yetkili kişi vekuruluşların yasalara saygılı olması, hukuk sisteminin sağlıklı vedüzenli çalışmasını sağlar.

• Bireye ve topluma güven, huzur mutluluk ve rahatlık verir.

Sevgi

• İnsanın kendisiyle ve başkasıyla yaratıcı ilişki kurması demektir.• Sevgi, sorumluluğu, ilgi ve bakımı, saygı ve bilgiyi, başkasının

yetişme ve gelişmesi için istek duymayı gerektirir.• Sevgi, yalnızca insanlara yönetilen bir duygu değildir. Yöneticinin,

mesleğini de sevmesi gereklidir. Yöneticilik yoğun stres altındaçalışmayı sorunlara hızlı ve etkili çözümler üretmeyi gerektiren birmeslektir.

Saygı

• İnsan, her şeyden önce insan olduğu için değerlidir.• İnsanın değeri ve onuru, insan ilişkilerinde önemlidir.• Saygı, birçok insanın bildiği ve beklediği gibi korkmak, çekinmek

değildir.• Saygı bir insanı, bir kişi olarak olduğu gibi görmek, onun kişiliğini ve

biricikliğini fark etmek demektir.

Hoşgörü

• Yasalara ve etik kurallara aykırı olmadıkça, sevilmeyen ya daonaylanmayan şeylerin varlığına tahammül göstermektir.

• Hoşgörü insanın karşısındaki insanla etkileşirken, onunla eş duyum(empati) içinde olması etkileşim konusunda onun algılarınıtanımaya çalışması, tepkide bulunması ve belli bir sınır içindekusurluluk hakkı tanımasıdır.

• Hoşgörülü olmak, aynı zamanda bir iç hesaplaşmayı gerektirir.Çünkü bu hesaplaşma olmazsa, hoşgörü yerini ilkesizliğe ve bir türbağnazlığa bırakabilir.

Laiklik

• Din ve inançlar konusunda seçim, bireylerin iç dünyasının endokunulmaz alanıdır ve öyle olmalıdır.

• Laik bir düzen içinde herkes istediği dine ya da inanca sahip olabilir.• Yöneticiler, iş görenlerin din ve inanç özgürlüğüne karışmamalı ve

Anayasal düzende güvence altına alınmış olan din ve inançözgürlüğünü zedeleyici bir davranışa girmemelidir.

Tutumluluk

• Örgütü amaçlarına uygun olarak yaşatmak örgütteki insan vemadde kaynaklarını en verimli şekilde kullanmakla gerçekleşir.

• Tutumlu olmak, örgüt kaynaklarının amaçlara uygun tüketilmesi,donanım ve araç-gereçlerin kullanışlı, ekonomik ve lüksten uzak veişlevsel olanlardan seçilmesi gerekir.

• Yöneticiler için, sürekli çalan telefonlarla, ani ziyaretçilerle, ağırbürokrasinin yüklediği kırtasiyecilikle baş edebilmek önemli birsorundur.

Demokrasi

• İnsana bir değer olarak önem veren ve insan kişiliğinin özgürce veeksiksiz olarak geliştirilmesine yarayan bir yönetim biçimidir.

• Demokrasi eğitim süreci içinde öğretilebilir ve yaşam biçiminedönüştürülebilir.

• Eğitim demokrasinin ön koşuludur.

Olumlu insan ilişkileri

• Yönetimde olumlu insan ilişkileri, hem amaçlanan üretimingerçekleştirilmesi, hem de iş görenlerin duyumunun sağlanmasıaçısından gereklidir.

• Sağlıklı insan ilişkileri için, bireyin yetenek ve güçleri kadar, zayıfyanlarının ve gereksinimlerinin neler olduğunun anlaşılması gerekir.

• İnsan ilişkilerinin niteliği, başarı ya da başarısızlığın belirleyicisiolmaktadır.

Açıklık

• Açıklık karşılıklı iletişimi gerektirir. Kişiler arası iletişimde, katılanlarınyüz yüze olmaları, katılımcılar arasında karşılıklı iletişimin olması,söz konusu iletilerin sözlü ya da sözsüz olması gerekir.

• Yöneticilerin açık davranabilmeleri için, eleştiriye açık olmalarıgerekir.

• Eleştiriler amaçlı, nesnel, çıkarsız ve kişiye özel olmalıdır.

Hak ve özgürlükler

• Hak ve özgürlükler bir arada kullanılan ancak birbiri ile karıştırılankavramlardır.

• Özgürlük kavramı, bireyin bir şeyi yapma ya da yapmamaserbestliğidir. Devlet ya da başka herhangi bir güç tarafındanherhangi bir şey için zorlanmamayı, baskı altında tutulmamayı ifadeeder.

• Hak kavramı ise özgürlükten daha geniş bir anlam taşır. Bu terimyalnızca serbest olmayı değil, bunun yanı sıra devletten ya datoplumdan bazı istemlerde bulunmayı içerir.

Emeğin hakkını verme

• Emek iş görenin örgütsel edimini elde etmek için harcadığı kafa vekol gücüdür.

• İş görenin emeğinin hakkı, örgütün yapacağı ödeme ile verilir.• Ödeme iş görenin üretim için örgüte harcadığı değer artışından hak

ettiği değerin kendisine döndürülmesidir.

Etik Dışı Davranışlar Ayrımcılık

• Ayrımcılık ön yargılı tutumlarla davranmaktır. Bir grup insana karşıadaletsiz ve zarar verecek biçimdeki her türlü davranış ayrımcılıkolarak tanımlanmaktadır.

• Açık ayrımcılık; geleneksel olarak cinsiyete ya da ırkçılığa dayalıolarak ortaya çıkmaktadır. Kurumsal ayrımcılık; bir örgütün yansızbir seçim süreci sunsa bile, kadın ya da azınlıkların bu örgütte diğergruplar ile eşit oranlı temsil edilmemesi sonucu ortaya çıkmasıdır.

Kayırma

• Aile, akrabalık bağları gibi maddesel olmayan etkileme araçlarınıkullanarak, kamu görevlilerinin, bazı kişilere kamu işlemlerindeayrıcalık tanımasıdır.

• Kamu görevlisi, tinsel-duygusal nitelikteki geleneksel bağlılıkları veyükümlülükleri nedeniyle yakın çevresine ya da üzerinde nüfusuolan başkalarının etkisi ile bir takım kişilere ayrıcalıklıdavranmaktadır.

Rüşvet

• Kamu görevlilerinin para, mal, hediye gibi birtakım maddeselçıkarlar karşılığında bunu sağlayan kişi ya da kümelere ayrıcalıklıbir kamu işlemi ile çıkar sağlaması rüşvet olarak tanımlanır.

• Birçok yöneticiye çeşitli nedenlerle, farklı niteliklerde hediyeverilmesi Türk toplumunun ve Türk bürokratik kültürünün birgereği olarak kabul edilir bir davranış olarak karşımıza çıkar.

Yıldırma – Korkutma

• Kabadayılık olarak tanımlanan ve kimseden korkmaz, yılmazgörünerek çevresine meydan okuma davranışı ile astlarınıyıldırmaya çalışmak etik dışı bir davranıştır.

• Kabadayılık yoluyla, çalışanlar üzerinde güç gösterileri yapmakyöneticinin özenle kaçınması gereken bir davranış olmalıdır.

Sömürü (İstismar)

• Sömürü, insan ya da nesnelerin adaletsiz kullanımıdır. Çıkarsağlamaya yöneliktir.

• Sömürünün çeşitli türleri vardır:– Sömürücü, sömürülen kişiyi zorlayabilir veya aldatarak

kullanabilir.– Sömürülen kişi, yapılan eylemlere gönüllü rıza gösterebilir.– Sömürülen kişinin amacı, çıkar sağlamak ve kazancını güvenceye

almaktır.

İhmal:

• Türk Ceza Yasası’nın 230. maddesine göre ihmal, hangi nedenleolursa olsun görevin savsaklanması ve geciktirilmesi veya üstütarafından verilen buyrukların geçerli bir neden olmadanyapılmaması olarak tanımlanabilir.

Bencillik

• Yönetimde bencillik, yöneticinin başkalarının yararını düşünmeden;kimi kez onlara zarar vererek; davranışlarını yalnız kendigereksinimlerini giderecek, kendine çıkar sağlayacak biçimdeyönlendirmesidir.

• Bencil, başkalarının gereksinimlerine ilgi duymaz, onların kişilikbütünlüğüne ve değerlerine saygı göstermez.

Yaranma-dalkavukluk

• Rahatsız edici ve sahtekârlık olmasına rağmen yöneticiye yaranmave dalkavukluk yapmanın, başarı için ödenmesi gereken bir bedelolarak görülmesi yaygın bir davranış biçimidir.

• Kendisine dalkavukluk yapılan yönetici, sağlıklı bir görüş açısınasahip olmaması halinde davranışlarını pekiştirerek tümçalışanlardan aynı davranışları bekleyebilir.

Yolsuzluk

• Genel anlamıyla yolsuzluk, bir çıkar karşılığında, kamu yetkililerininyasa dışı kullanımı olarak tanımlanmaktadır.

• Yolsuzluk sadece maddi kazançları kapsamaz. Maddi olmayan özelamaçlara da yönelik olabilir. Kişisel kazançlar karşılığında yetkilerinikötüye kullanmaları, politik kazanç amacıyla devlet yetkisinin yasadışı kullanımını anlatmaktadır.

Şiddet-baskı-saldırganlık

• Şiddet sözcüğü, aşırı duygu durumunu, bir olgunun yoğunluğunu,sertliğini, kaba ve sert davranışı nitelendirir.

• Yöneticinin şiddet içeren eylemleri kendini engellediği düşünülennesne ya da bireyin kendisine doğrudan yaptığı gibi, hiç ilgisiolmayan nesne ya da bireylere yönelttiği görülebilir.

Hakaret ve küfür

• Sözlü taciz olarak değerlendirilebilecek olan hakaret ve küfür, sözelbir şiddet gösterisidir.

• Hakaret ve küfür kişiliğe saldırı olup, bu tür yöneticiler insanlarınkişiliğini küçültüp, örseleyerek, kendi bencil kişiliklerini yücelttikleriniinanmaktadır.

Bedensel ve cinsel taciz

• Bedensel taciz, şiddetin bir ürünüdür. En sık karşılaşılan bedenseltaciz türü ise dayaktır.

• Cinsel taciz ise, çocuğa, gence, kadına laf atma, el, kol hareketiyapmakla başlayan geniş bir yelpaze içinde yer almaktadır.

Kötü alışkanlıklar

• Özellikle, çocuk ve gençlerin bulundukları okul, çocuk yuvası,yetiştirme yurdu gibi kurumlarda görev alan çalışanların, sigara,alkol, kumar ve benzeri kötü alışkanlıkları çocuk ve gençlerin gözönünde sergilemeleri sakıncalıdır.

• Kişisel açıdan bakıldığında, kötü alışkanlıklar bireyi ilgilendirenkonudur. Ancak bu alışkanlıkların kişisellikten çıkarak, kamu alanınataşınması sakınca yaratmaktadır.

Görev ve yetkinin kötüye kullanımı

• Bir makam adına elde edilmiş olan yetkiler kamu görevlilerincekötüye kullanılamaz.

• Örgüt açısından yetkinin kötüye kullanımı, yetkinin verilişamacından başka bir amaç için kullanılmasıdır.

Dedikodu

• Genel olarak dedikodu, gerçek olup olmadığı bilinmeden başkalarınakara çalmak, insanları kötülemek, kınamak, suçlamak amacıylayapılan konuşmalardır.

• Dedikodu iş yerlerinde büyük ölçüde zaman ve enerji kaybınaneden olmakta, insan ilişkilerinin gerginleşmesine ve bozulmasınaneden olmaktadır.

Zimmet

• Kamu görevlisinin para ya da mal niteliği taşıyan kamusal bir kaynağı, yasalara aykırı olarak kişisel kullanımı için harcaması ya da kullanması olarak tanımlanabilir.

• Zimmetin bir yolsuzluk türü olmasına karşın rüşvetten farkı, bir alıcı ve verici olmamasıdır.

Dogmatik davranış

• Dogmatik, daha önce doğru olan bir kavrama, bir inanca zamanladoğruluğu ortadan kalksa bile bağlı kalmaktır.

• Dogmatik bir yönetici, mesleğinde kazandığı kavramlara ve inançlarazamanla ondan kopmayacak derecede bağlanabilmektedir.

• Genelleşmiş bir dogmatiklik, iş göreni bir ırka, bir dine bir ulusa, birtopluma bir mesleki görüşe karşı düşman edebilir.

• Dogmatik bir kişi, kendi kavram ve inançlarını değiştirmez veyenilikleri benimsemez.

Yobazlık-bağnazlık

• Yobazlık ve bağnazlık, inanç ve düşünceleri konusunda tartışmayayer vermeyen, tek doğru şeyin kendi doğrusu olduğuna inanan,kendi gibi düşünmeyenlere en ağır biçimde saldıran, hoşgörüsüz vesevgisiz insanları tanımlar.

• Yöneticilerin bağnaz tutumu çalışanların gelişme ve yenileşmesiniengeller.

Mesleki Yozlaşma• Bir toplumda oluşan yozlaşma hayatın her alanını olduğu gibi iş

yaşamını da etki altına alır. Mesleki yozlaşmanın çeşitli nedenlerivardır. Bu nedenleri maddeler halinde sıralayabiliriz.– Aşırı hırs, bencil ve aç gözlü davranma– Yeterli hassasiyetin gösterilmemesi– Eksik değerlendirme– Plansızlık– İyi niyetle arkadaşlarını koruma güdüsü– Yasaların, kuralların ve yöntemlerin bilinmemesi– İş yaşamında teknolojik ve sosyal gelişmelere paralel yasal

düzenlemelerin gecikmesi– Kendini koruma güdüsü– Maddi ve manevi tatminsizlik, servet açlığı– İdeolojik ya da siyasal ayrımcılık

• Sadece verilen ücreti artırmak (yeterli ücret düzeyinin üzerineçıkarmak) insanları işletme için daha çok çalışmayayönlendirmeyecektir.

• Bireyleri teşvik için, onlara birey gibi davranıp ilgi gösterilmesigerekmektedir. Ayrıca hem örgütsel etkinlik hem de, bireylerinmutlulukları için, kişisel özellik ve becerilerinin belirlenerek bireyinuygun işe yerleştirilmesi, kendini geliştirmesine yardımcı olunmasıda bir sosyal sorumluluk gereğidir.

• Yöneticilerin, işletmede çalışan işçilerin çıkarlarını koruyabilmeleriiçin, sendika kurma, sendikal faaliyetlerde bulunma ve grev hakkınaengel olmaması hatta bunun için uygun bir ortam yaratmasıçalışanlara karşı etik sorumluluğunun bir gereğidir.

• Aşağıdaki davranışları mesleki yozlaşma açısından irdeleyebiliriz.– Manavdan aldığınız bir kilo elma ya da portakalı eksik tartan

manavcının bu davranışı doğru mudur?– Pazarda “seçmece yok” deyip çürük domatesleri düzgün

domateslerle birlikte tartıp satmak ne kadar doğru birdavranıştır?

– Sattığı ayıplı malı daha sonra “satılan mal değiştirilmez” deyipdeğiştirmek istemeyen mağaza sahibinin bu davranışı doğrumudur?

– Bir zengin işadamının emekli bir generali ya da emekli tanınmışbir eski bürokratı “Ankara Temsilcisi” diye atayıp, başkenttehükümet ve bürokraside işlerini takip ettirmesi - örneğin,devletten teşvik elde edilmesi yönünde lobicilik yapılması - ahlakibir davranış mıdır?

– Bir iş adamının bir milletvekiline gizliden maaş bağlayarakparlamentoda “kanun simsarlığı” yaptırması doğru bir davranışmıdır?

İş Etiğinde Uygun Davranışların Sonuçları• İş hayatında etik değerlere uygun davranışlarda bulunmanın çeşitli olumlu

ya da olumsuz sonuçları vardır. İş hayatındaki etik davranışların olumlusonuçları olarak şunları sayabiliriz:– İş ortamında saygınlık kazanma– İş ortamında ki güvenirlik– İş dünyasında iyi bir imaja sahip olma– İş hayatında karşılaşılacak problemlerin çözümünde kolaylık görme– Etik değerlerle kalite yönetimi, stratejik planlama gibi alanların

yönetilmesine yardımcı olma– Etik değerlerle kurumların sosyal sorumluluklarını düzenli bir şekilde

yerine getirmesini sağlama– Etik değerlerle haksız rekabetin engellenmesini sağlama– İş ortamında kabul görme ve vb.

• Bununla birlikte iş hayatında etik değerlere uygun davranışların olumsuzsayılabilecek bazı sonuçları olabilir: İşini kaybetme, işte mevki yitirme,pasif pozisyona görevlendirilme, maddi ve manevi zarar görme örnekolarak verilebilir.