T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

METAL TEKNOLOJİSİ

YUMUŞAK LEHİMLEME

ANKARA 2005

II

Milli Eğit im Bakanlığı tarafından gelişt irilen modüller;

• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğit im Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaşt ırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik gelişt irilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve gelişt irilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğit im Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmışt ır.

• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğit im öğretim sırasında gelişt irilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

• Örgün ve yaygın eğit im kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

• Basılmış modüller, eğit im kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıt ılır.

• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında sat ılamaz.

i

AÇIKLAMALAR.........................................................................................................ii GİRİŞ ............................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİYETİ - 1........................................................................................3 1. ALIN ALINA LEHİMLEME YAPMA....................................................................3

1.1. Lehimlemenin Tanımı........................................................................................3 1.2. Lehimlemenin Amacı ve Önemi ........................................................................3 1.3. Lehimleme Çeşitleri ...........................................................................................3 1.4. Mekanik Temizleme Araçları ............................................................................5 1.5 Kimyasal Temizleme ..........................................................................................5 1.6 Yumuşak Lehimlemede Kullanılan Takım ve Gereçler .....................................6 1.7. Sert Lehim........................................................................................................14 1.8. Yan Yana Lehimlemede İşlem Sırası...............................................................14 UYGULAMA FAALİYETLERİ ............................................................................17 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.........................................................................18

ÖĞRENME FAALİYETİ - 2......................................................................................20 2. İKİ PARÇAYI ÜST ÜSTE LEHİMLEME ............................................................20

2.1 Üst Üste İki Parçayı Lehimleme İşlem Sırası ...................................................22 2.2. Yanmalara ve Asitle Çalışma Ortamına Karşı Dikkatli Olma .........................23 UYGULAMA FAALİYETİ ...................................................................................24

CEVAP ANAHTARLARI..........................................................................................26 MODÜL DEĞERLENDİRME...................................................................................27 KAYNAKLAR...........................................................................................................28

İÇİNDEKİLER

ii

AÇIKLAMALAR

KO D 521MMI045

ALAN Metal Teknolojisi

DAL/MESLEK Ortak Alan MO DÜLÜN ADI Yumuşak Lehimleme

MO DÜLÜN TANIMI Bu modül, yumuşak lehimleme işlemleri ile ilgili bigi ve becerilerin verildiği öğrenim materyalidir.

SÜRE 40/16

Ö N KOŞUL Yok

YETERLİK Yumuşak lehimleme yapmak

MO DÜLÜN AMACI

Genel Amaç: Gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak “yumuşak işlemi’ni yapabileceksiniz Amaçlar: 1-Tekniğe uygun olarak alın alına yumuşak lehimleme işlemini yapabileceksiniz. 2- Tekniğe uygun olarak bindirme yumuşak lehimleme işlemi’ ni yapabileceksiniz

EĞİTİM ÖĞRETİM O RTAMLARI VE DONANIMLARI

Ortam: Metal işleri bölümü soğuk şekillendirme atölyesi,

Donanım: lehimleme takımları, soğuk iş takımları, markalama takımları, saç gereç ( teneke, galvanizli saç)

Ö LÇME VE DEĞERLENDİRME

Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz Öğretmen, modül sonunda size ölçme aracı uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili öğrenci,

Bu modülde, metal teknolojileri alanında soğuk şekillendirme kısmının önemli konularından biri olan Yumuşak Lehimleme konusu anlat ılacakt ır.

Endüstride birbirinden bağımsız parçaların birleşt irilmesinde kullanılan değişik

yöntemler vardır. Vidalı, perçinli,kaynaklı ve lehimli birleşt irmeler gibi. Bu birleşt irme yöntemlerini ; sökülebilir birleşt irmeler, sökülemeyen birleşt irmeler olarak iki gruba ayırmak mümkündür. Modülümüzde tekniği ve detayı ile anlatacağımız yumuşak lehimleme, sökülemeyen birleşt irmeler grubundandır.

Lehimleme konusu birçok bakımdan kaynak yapma işlemiyle benzer özellikler

taşımaktadır. Buna rağmen yumuşak lehimleme işlemi kesinlikle bir kaynak işlemi değildir. Çünkü yumuşak lehimleme işlemi sırasında ergiyik duruma geçen ana malzememiz değil, birleşmeyi sağlayacak olan ara malzemedir.

. Endüstride sıkça kullanılan yumuşak lehimleme:

Kaynat ılması ekonomik ve pratik olmayan metallerin birleşt irilmesinde, Kaynaklı birleşt irmenin mümkün olmadığı yerlerde, Diğer birleşt irme yöntemlerinin kullanılamayacağı kadar küçük oranda olan parçaların birleşt irilmesinde,

Elektrik –elektronik sanayinde, Motorlu araçlarda, soğutma sistemlerinin birleşt irilmesi ve tamir işlemlerinde, Çat ı oluklarının birleşt irilmesi aşamalarında kullanılır.

Seçmiş olduğunuz bu modülde, yumuşak lehimleme ile ilgili gerekli bilgi ve yeterliliği kazanacaksınız. Endüstrideki geniş kullanım alanı içinde bu bilgi ve yeterliliği kullanma imkanı bulacaksınız.

GİRİŞ

2

3

ÖĞRENME FAALİYETİ - 1

Bu faaliyet ile tekniğine uygun olarak alın alına yumuşak lehimleme işlemini yapabileceksiniz.

Yumuşak lehimlemede kullanılan lehim telleri ve lehim pastaları hakkında araşt ırma

yaparak bilgi toplayınız.

1. ALIN ALINA LEHİMLEME YAPMA

1.1. Lehimlemenin Tanımı Aynı veya farklı iki metal parçayı, ergime derecelerinin altındaki bir sıcaklıkta, ek telinin ergimesi ile birleşt irilmesi işlemine lehimleme denir. 1.2. Lehimlemenin Amacı ve Önemi Bu işlemde amaç; düşük basınçlarda sızdırmayı önlemek, ısı ve elektrik iletkenliğini sağlamak için parçaların özelliklerini bozmadan yapılan birleşt irme işlemidir.Birleşt irilecek parçalar farklı özelliklerde olsalar bile bir bütün teşkil eder. Aynı ya da farklı parçaların lehimlenmesi esnasında iç yapılarında değişim olmaz. 1.3. Lehimleme Çeşitleri

Yumuşak Lehim Sert Lehim Çalışma aralığı

200-450°C Çalışma aralığı

450-900°C 1.3.1. Yumuşak Lehimleme 450°C nin alt ında yapılan lehimleme işlemine yumuşak lehimleme denir. Yumuşak lehimleme işleminde genellikle kuşun – kalay alaşımı lehim telleri kullanılır (Resim 1.1). Lehimleme telleri hazır olarak sat ın alındığı gibi atölye ortamındada üretilebilir. Kalay – kurşun alaşımının kullanılmasının sebebi, bu alaşımın düşük sıcaklıklarda ergiyik iyi akışkanlık özelliği göstermesidir.

Aşağıdaki tabloda lehimli birleşt irmelerde kullanılan çubuklarının bileşimleri ve kullanım alnları gösterilmişt ir (Çizelge 1.1).

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

Resim 1.1: Kaynak Telleri

Bileşimi (%) Gösterilişi

Sembol Kalay (Sn) Kurşun (Pb)

İşlem Sıcaklığı

°C Kullanma Yerleri

Kurşun Lehimi 98,5

LPb 98,5 Kalan 98,5 320

Düşük kuvvetlere maruz kalınacak yerler. Örneğin, radyatörlerin daldırılarak lehimlenmesi

Kalay Lehimi 8 LSn 8 8 Kalan 320 Kurşun lehimine göre daha büyük dayanım gösterir

Kalay Lehimi 25 LSn 25 25 Kalan 257 Alev ile yapılan lehim

Kalay Lehimi 30 LSn 30 30 Kalan 249 “

Kalay Lehimi 33 LSn 33 33 Kalan 242 Halkalı lehim

Kalay Lehimi 35 LSn 35 35 Kalan 237 Su olukları

Kalay Lehimi 40 LSn 40 40 Kalan 223 Hassas Parçalar

Kalay Lehimi 50 LSn 50 50 Kalan 200 Hassas Parçalar

Kalay Lehimi 60 LSn 60 60 Kalan 185 Elektrik kablolarının lehimlenmesi

Kalay lehimi 90 LSn 90 90 Kalan 219 Kap, kazan ve gıda maddeleri cihazlarının kalaylanması

Özel Lehim - 63 37 183 Küçük sıcaklıkta hassas parçalar

Başka özel lehimler - - - 60-100

Yangın habercisi aygıtların eriyen kısımları

Çizelge 1.1: Lehim Çubuklarının Bileşimleri ve Kullanım Alanları

5

1.3.1.1 Yumuşak Lehimlemede Temizlik Yumuşak Lehimleme yapılacak parçalarda tam bir birleşme sağlanması için parçaların

hat ık, kir ve oksit tabakasından arındırılması gerekir. Temizlik işlelemleri; lehim öncesinde, lehim sırasında ve lehim sonrasında yapılır. Bu temizleme işlemleri mekanik ve kimyasal yollarla yapılır ( Resim 1.2).

Resim 1.2: Temizleme Araçları

1.4. Mekanik Temizleme Araçları

Parçaların lehimlenecek kısımlarının ve lehimleme havyasının mekanik olarak temizlenmesi; eğe, zımpara ve fırça yardımı ile yapılır.

1.5 Kimyasal Temizleme

İş parçası yüzeyindeki yabancı maddelerin giderilmesinde kullanılan kimyasal maddeler, yüzeyde reaksiyon oluşturarak temizleme sağlar. Temizleme işleminde kullanılan kimyasal maddeler asitik özelliklere sahiptir. 1.5.1 Tuz Ruhu Hidroklorik asit ( tuz ruhu) içine çinko parçaları at ılarak çinko-klorür (lehim suyu)) elde edilir. Bu işlem için tuz ruhu içine küçük çinko parçaları at ılarak çözünmesi sağlanır. İşlem çinko parçaları erimeyecek hale gelinceye kadar sürdürülür. Daha sonra tuz ruhu içerisine 1/8 oranında su ilave edilerek lehim suyu elde edilir. Hazırlanan lehim suyu, iş parçası birleşme yüzeyinin kimyasal temizliğinde ve havya ucunun temizlenmesinde kullanılır.Lehim suyu uygun bir fırçayla yüzeye tatbik edilir.

6

1.5.2 Lehim Pastası Lehimleme işlemi sırasında yüzeyde oluşan oksitlerin ve diğer yabancı maddelerin

temizlenmesi işleminde kullanılır. Tamamen petrol ürünü olan bu maddeye dekapan da denir. Lehim pastaları piyasada toz, sıvı veya reçine olarak bulunur (Resim 1.3).

Resim 1.3: Lehim Pastaları

1.5.3 Nişadır

Kimyasal olarak amonyak bileşiği (amonyum klorür) olan bu madde, yüzeydeki oksit tabakasını alarak kimyasal temizlemeyi sağlar.Nişadır ile havyanın temizliğide yapılır (Resim1.4).

1.6 Yumuşak Lehimlemede Kullanılan Tak ım ve Gereçler

1.6.1 Havyalar

Yumuşak lehimleme için kullanılan aletler olup bakırdan yapılmışlardır. Isı kaynağına göre sınıflandırılırlar. Lehimlenecek yerin özelliğine göre değişik şekillerde dizayn edilirler.

1.6.2 Kendinde Isı Kaynağı Bulunmayan Havyalar

Basit aletler olup çabuk yapılabilen yumuşak lehimlemelerde kullanılır. Gerekli olan ısı,bir ısı kaynakta,havyanın bakırdan olan düz ağızlı kısmına depo edilerek sağlanır.Bu havyalar ağız şekillerine göre adlandırılır (Şekil 1.1)

Resim 1.4: Nişadır ile Havyanın Temizliğinin Yapılması

7

Şekil 1.1: Isı Kaynağı Bulunmayan Havyalar

NO T: Yukarıda tanıtt ığımız havyaların dışında, ağız ve saplarına özel biçim verilmiş

havyalar da pratikte kullanılır.

Havyanın düz ağızlı bakır kısmının boyutları lehimlenecek parçanın cins ve büyüklüğüne göre değişir.

1.6.3 Kendinde Isı Kaynağı Bulunan Havyalar

Yumuşak lehimleme için hazırlanmış aletler olup, ısı kaynağına bağlanır. Bunlar sürekli yapılan lehim işlerinde kullanılır. Isı kaynağının çeşit ine göre adlandırılır.

Resim 1.5: Gaz Havyası

Gaz Havyaları: Atölyelerde, tenekecilik işlerinde ve şantiyelerde montaj işlerinde kullanılır (Resim 1.5)

Çekiç biçimli düz ağızlı havyaların boyutları 12-55 mm dir. Bakır ağırlığı 60 gr’dır.Küçük lehim ekleri için kullanılır. Boyutları 68 -120 mm arasında olan çekiç biçimli havyaların bakır ağırlığı 125 ila 1000 gr dır. Orta büyüklükteki lehim ekleri için kullanılır. Sivri uçlu havyaların boyutları 12-60 mm, bakır ağırlıkları 60 gr dır. Nokta lehimleri ve zor erişilen ekler için kullanılır. Büyük sivri uçlu havyaların boyutları 110-180 mm, bakır ağırlıkları 125-750 gr dır. Çabuk yapılacak nokta lehimleri ve erişilmesi güç köşeler, boşluklar için kullanılır.

8

Resim 1.6 Kuvvetli Akım Havyası

Resim 1. 7 Kalem Havyalar NO T: Kendinde ısı kaynağı bulunan havyaların ağızları yapılacak işin niteliğine

göre değişt irilebilir.

1.6.4 Diğer Lehimleme Aygıtları Havyasız lehimleme aygıt ları Özel lehimleme aygıt ları

1.6.4.1 Havyasız Lehimleme Aygıtları Havyasız lehimleme aygıt ları kullanılarak yapılan lehimleme çeşit leri:

Alev ile lehimleme Elektrik direnci ile lehimleme Endüksiyon ile lehimleme Daldırma yöntemiyle yapılan lehimlemedir.

Alev ile Lehimleme: Isı kaynağı doğrudan lehim teline verildiği gibi, lehim teli, birleşt irilecek bölgeye konularak üzerine veya civarına ısı verilebilir. Isı kaynağı olarak pürmüz alevi veya oksi-gaz alevi kullanılır. Oksi-gaz alevi kullanılacak ise yumuşak alev tercih edilmelidir (Şekil 1.2).

Elektrikli Havyalar: Kuvvetli akımlı elektrik

havyaları sabit olarak çalışırlar, belirli aralıklarla veya sürekli lehim yapabilir. Seri lehimleme işleri için kullanılır (Resim 1.6).

Kalem Havyalar: Elektrikle çalışan bu tip

havyalar daha çok küçük işlerin lehimlenmesinde kullanılır. Kalem havya olarak adlandırılır. Belirli aralıklarla lehimleme ve nokta lehimleme işlerinin yapımında kullanılırlar (Resim 1.7).

9

Şekil 1.2: Alev ile lehimleme

Şekil 1.3 Elektrik Direnci ile Lehimleme

Endüksiyon ile Lehimleme: Lehimlenecek parçaların ek yerlerine endüksiyon bobini yerleşt irilir. Yüksek frekanslı elektrik akımı ile gerekli lehimleme sıcaklığı elde edilir ve lehimleme yapılır (Şekil 1.4).

Endüksiyon bobini ek yerlerinin biçimine uygun olmalıdır. Örneğin: Boru biçimli parçalar için dairesel endüksiyon bobini kullanılmalıdır. Lehim metali birleşt irilecek bölgeye yerleşt irilerek lehimleme işlemi yapılır (Şekil 1.5).

Kısa devre tehlikesine karşı için bobinler yalıtılmalıdır.

Elektrik Direnci ile Lehimleme: Bu yöntemde uygun lehim metali, birleşt irilecek parçaların arasına yerleşt irilir. Parçalara elektrik direnci ve baskı uygulanarak birleşt irme sağlanır (Şekil 1.3).

10

Şekil 1.4: Endüksiyon ile Lehimleme

Şekil 1.5: Endüksiyon Bobinleri Daldırma Yöntemiyle Lehimleme: Birleşt irme yerleri, lehimleme sıcaklığındaki

lehim banyosuna sokulup çıkarılır. Lehim banyosunda, adından anlaşılacağı gibi erimiş halde lehim bulunur.

Lehimlenecek parçalara gerekli temizlik yapıldıktan sonra birbiri üzerine tespit edilir banyoya sokulup çıkarılır. Lehimlenmeyecek kısımlara, lehimlenmeyi engellemek için pasta veya bir ergiyik sürülür (Şekil 1.6).

Şekil 1.6 Daldırma Yöntemiyle Lehimleme

11

Yumuşak Lehimleme Uygulamalarına Ö rnekler (Şekil 1.7):

Şekil 1.7: Havya veya Alev ile Yumuşak Lehimleme Uygulamalar

1.6.4.2 Özel Lehimleme Aygıtları

Özel veya seri lehimlemelerin gerektirdiği hallerde kullanılan lehimleme aygıt larıdır. Bu sayede lehim işleri seri ve otomatik hale getirilir.Bunlar:

Lehimleme fırınları Dirençli lehimleme aygıt ları Ultra ses lehimleme aygıt ları Yüksek frekanslı lehimleme aygıt larıdır( Resim 1.8).

12

Resim 1.8: Özel Lehimleme Aygıtları

13

1.6.5 Küçük Lehimleme Takımları Lehimleme işlerinde gerekli olan küçük takımlar aşağıda gösterilmişt ir (Şekil 1.8).

Şekil 1.8: Küçük Lehimleme Takımları

14

1.7. Sert Lehim 450°C’nin üstünde yapılan lehimlem işlemine sert lehimleme denir. Sert lehimleme

kaynak ile yumuşak lehimleme arasındaki bir bişleşt irme işlemidir.

1.8. Yan Yana Lehimlemede İşlem Sırası Lehimleme başlamadan önce hazırlık isteyen bir işlemdir. Ek yerlerinde gerekli

hazırlıklar uygun şekilde yapılmışsa iyi bir lehimleme gerçekleşir.

Resim 1.9: Kesme

Şekil 1.9 Uygun Lehim Boşluğu

Şekil 1.10 Dekapan Sürme

Gerekli sıcaklık elde edilince lehim sıvılaşarak akar ve eklenecek kısımları yayılarak birleşt irir.

Parçalar ölçüsünde kesilip birbirine alışt ırılır (Resim 1.9).

Uygun lehim boşluğu bırakılır (Şekil 1.9).

Gerekli kimyasal temizleme yapılır.

Parçalar tespit edilir.

Dekapan sürülür (Resim 1.10). Birleşt irilecek parçaları teşkil eden metallerin cinsine uygun lehim seçilir.

15

“Esas Lehimleme”; sıvılaşma, akıtma ve tutma safhası esnasında gerçekleşir. Bu safhalar açıklanmışt ır.

Şekil 1.10: Sıcaklık Bölgelerinde Lehimin Durumu

Aşağıdaki hususları göz önünde bulundurarak lehim kalitesi hakkında hüküm

verebilirsiniz. Lehim başlangıcında Lehim esnasında Tamamlanmış lehim eki üzerinde

1.8.1. Sıvılaşma: Uygun lehimleme sıcaklığına ulaşt ıktan sonra lehim parçaların yüzeyinde sıvılaşmaya başlar.

Isı gücü yetersiz ve bunun sonucu olarak ısıtma süresi uzarsa akıtma aracı kullanılamaz hale gelir. Oksitlenmeye karşı korunma sağlanamaz. 1.8.2 Akıtma: Sıvılaşma doğru olarak meydana gelince, lehimleme sıcaklığının gerçekleşt iği bütün yerlere tesir eder ve yayılarak akar.

Lehimleme sıcaklığı; Lehimleme bölgesinde,lehimin sıvılaşt ığı,temizleyicinin akt ığı, bütün yüzeye yayıldığı, parça elemanlarının sürekli olarak tutunduğu, birleşt iği sıcaklıkt ır. 1.8.3 Tutma : Lehim kat ı gerecin iç kısmına girer ve oraya tutunur. Soğuduktan sonra parça elemanlarının sürekli birleşmesi sağlanır (Şekil 1.10).

16

LEHİM BAŞLANGICINDA

Uygun Bozuk

Lehim payı dekapan kabarcıklanırken verilir.

Lehim payı geç verilmişt ir.

LEHİM ESNASINDA

Uygun Bozuk Lehim birleşt ireceği tüm yüzey üzerinde sıvılaşarak düzgün bir şekilde akar.

Lehim akması düzgün değildir. Yeterli sıcaklığa ulaşılamamış veya ısı kaybı olmuştur. Lehim erir ve inceleşir ancak yapışmaz. Kabarcıklanmalar meydana gelir. Parça yüzeyi kurumlanır.

TAMAMLANMIŞ LEHİM EKİ ÜZERİNDE

Uygun Bozuk Lehim ekinin görünüşü düzgün ve metal parlaklığındadır.Birleşme bölgesi boyunca iç kavis meydana gelir.

Lehim yüzeyi mat ve gri görünüşlüdür. Lehimde hava boşlukları vardır. Lehim yüzeyi pürüzlü ve iyi temizlenmemişt ir. Kaynak ekinin direnci çok azdır. Lehim kat ılaşırken parça kaymış veya titremişt ir. İşleme sıcaklığı düşük olduğu için bağlant ı zayıft ır.

Çizelge 1.2: Uygun Olan ve Bozuk Olan Lehimlemenin Sebepleri

17

UYGULAMA FAALİYETLERİ

Parçaları keserken eldiven giyiniz

Asit sıçramalarına karşı dikkatli olunuz

Isıtma işlemine havyanın kalın

kısmından başlayınız

Parça büyük olduğu durumlarda aralıklı olarak birleşme yerlerin-

den lehim damlası ile parçaları birbirine tutturunuz

Şekilde verilen 120×50×0,5 mm ölçüsündeki galvanizli saç parçaları işlem basamaklarını takip ederek yan yana lehimleyiniz. Bu işlemi gerçekleşt irirken önerileri dikkate alınız.

Lehimleme takımlarını hazırlayınız.

Lehimlenecek parçaları birbirine alışt ırınız ve Lehimleme işlemi sırasında oynamayacak şekilde sabitleyiniz.

Birleşt irilecek bölgeleri uygun mekanik temizleme araçlarını kullanarak temizleyiniz.

Havyayı ısıt ınız.

Lehim bölgesine lehim suyu sürünüz. Uygun sıcaklığa gelen havya ile lehim bölgesini ısıt ınız.

Havya ucunu nişadırla temizleyerek birmiktar lehim alınız.

Lehimleme işlemini yapınız. Lehim yeri soğumadan parçaları oynatmayınız.

İşlem bittiğinde parçaları bol su ile yıkayınız.

UYGULAMA FAALİYETİ

18

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyiniz. ÖLÇME SORULARI (Çoktan Seçmeli Sorular ) 1. Yumuşak lehimlemede çalışma sıcaklığı aralığı aşağıdakilerden hangisidir? A) 900°c üzeri B) 200°-450°c arası C) 450°- 900°c arası D) 450°c 2. Aşağıdakilerden hangileri lehimi oluşturan alaşım elemanlarıdır? A) Bakır-Çinko B) Bakır-Kalay C) Kalay-Çinko D) Kalay-Kurşun 3. Aşağıdakilerden hangisi mekanik temizleme aracı değildir? A) Nişadır B) Eğe C) Zımpara D) Tel fırça 4. Lehim suyu hazırlanırken tuz ruhu içerisine hangi oranda su ilave edilir? A) 1/16 B) 1/4 C) 1/8 D) 1/6 5. Kendinden ısı kaynağı bulunmayan havyalarda ısıtma işlemi nasıl yapılır? A) Uç kısmından başlayarak B) Orta kısmından başlayarak C) Kalın kısmından başlayarak D) Yan yüzeyinden başlayarak 6. Petrol ürünü olan kimyasal temizleme maddelerinin genel adı nedir? A) Lehim suyu B) Dekapan C) Nişadır D) Tuz ruhu

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

19

Verilen faliyetler doğrultusunda yapt ığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre

değerlendiriniz.

Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi tamamlayınız. Eğer cevaplarınızın tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

EVET

HAYIR

Lehimlenecek parçaları birbirine alışt ırdınız mı?

Parçaların mekanik temizliğini yapt ınız mı?

Parçaları sabitleyip uygun lehim boşluğu verdiniz mi?

Kimyasal temizliği yapt ınız mı?

Lehimleme takımlarını hazırladınız mı?

Havyayı uygun şekilde ısıtt ınız mı?

Havya ile lehim bölgesini ısıtt ınız mı?

Havya temizliğini yapt ınız mı?

Ugun sıcaklığa gelen havyaya lehim aldınız mı?

Birleşt irme bölgesine lehimi sürdünüz mü?

Lehimleme sonrası parçayı bol su ile yıkadınız mı?

PERFORMANS DEĞERLENDİRME

20

ÖĞRENME FAALİYETİ - 2 Bu faaliyet ile tekniğine uygun olarak üst üste yumuşak lehimleme işlemini

yapabileceksiniz.

Çevrenizde yumuşak lehimleme yapan işletmelerden bu konu hakkında bilgi

toplayarak, uygulama faaliyetlerini inceleyiniz

2. İKİ PARÇAYI ÜST ÜSTE LEHİMLEME İnce saçların ve boruların lehimlenmesi işlemi için tercih edilen yöntemdir. Bindirme ölçüsü, lehimlenecek parçanın 3-6 kat ı kadar olur (Şekil 2.1).

Şekil 2.1: Bindirmeli Birleştirme

DOĞRU

Şekil 2.2: Dar lehim Aralığı

Yüksek dirençli lehim elde edilebilmesi için lehimlenecek yüzeylerin birleşme aralığı ne kadar az olursa,lehimleme sıcaklığı esnasında lehim o derece iyi emilir ve derine gider. Yüzeyleri ayıran lehimleme aralığı 0,5 mm’ye kadar mükemmel ve yeterlidir. Bu ölçüye dar lehim aralığı denir (Şekil 2.2).

ÖĞRENME FAALİYETİ - 2

AMAÇ

ARAŞTIRMA

21

YANLIŞ

Şekil 2.3: Geniş Lehim Aralığı

Üst üste iki parçayı lehimleme işleminde, temizleme aracı,parça kenarlarından kolayca çıkabilir. Bazı durumlarda lehim kolay akt ığından, temizleme aracını çepeçevre sararak dışarı çıkmasını engeller. Bu durum lehimli birleşt irmenin direncine zarar verir. Bunun sebebi:

Elverişsiz ısıtma Uygun olmayan lehim payıdır(Şekil 2.4).

Şekil 2.4: Temizleme Aracının Ortada Kalması

Geniş lehim aralığında, yani 0,5 mm’den büyük aralıklarda emme etkisi olmaz. Dolayısıyla sağlıklı bir lehimleme elde edilemez (Şekil 2.3).

22

Bu sebepleri ortadan kaldırmak için lehimleme ısısına ve lehim payına dikkat edilmeli, lehim payı tercihen uzun kenardan verilmelidir (Şekil 2.5).

Şekil 2.5: Uygun Lehim Payı ve Birleşme 2.1 Üst Üste İki Parçayı Lehimleme İşlem Sırası Öğrenme faaliyeti 1’de belirtt iğimiz gibi üst üste iki parçanın lehimlenme işleminde de ön hazırlık çok önemlidir. Aşağıdaki işlem sırası takip edilerek lehimleme işlemi yapılmalıdır.

Şekil 2.6 Parça Tespiti

Lehimlemenin gerçekleşmesi için öğrenme faaliyeti 1‘ de anlatılmış olan sıvılaşma, akıtma, tutma ve lehimleme sıcaklığı konularına uyulması gerekir.

Parçalar birbirine alışt ırılır.

Gerekli olan mekanik ve kimyasal temizlikler yapılır.

Parçalar tespit edilir (Şekil 2.6).

Dekapan sürülür.

Malzemenin özelliğine göre doğru lehim teli seçilir.

23

2.2. Yanmalara ve Asitle Çalışma Ortamına Karşı Dikkatli Olma

Resim 2.1: Yangın Tüpü

Resim 2.1: Eldiven

Resim 2.3: Lehim Suyu

Resim 2.4: Desteklenmiş Havya

Çıplak alevle yapılan işlere başlamadan önce kaza tehlikesi ve yangına karşı gerekli önlemleri alını (Resim 2.1).

Yanıcı ve parlayıcı maddelere karşı

tedbir alınız.

Çıplak alevli lehim aletlerini kullanılırken elbise ve saçların yanmasına karşı koruyucu elbiseler giyilmelidir (Resim 2.2).

Kimyasal maddeler it ina ile korunmalı, sıçramalara ve dökülmelere karşı önlem alınmalıdır (Resim 2.3).

Kimyasal maddelerin yanında ateş

bulundurmayınız.

Sıcak havyaları destek üzerine koyunuz (Resim 2.4).

İş güvenliği ile ilgili uyarılara dikkat ediniz.

24

UYGULAMA FAALİYETİ , Şekil 2.7: Galvanizli Saç

Bindirme aralığını uygun olarak ayarlayınız

Asit yanmalarına karşı dikkatli olunuz.

.

Şekilde verilen parçayı işlem basamaklarını takip ederek üst üste lehimleyiniz. Bu işlemi gerçekleşt irirken önerileri dikkate alınız.

Lehimlenecek parçaları 50×100- 30×100 mm ölçüsünde kesiniz (Şekil 2.7).

Lehimleme takımlarını hazırlayınız.

Birleşt irme yerlerinin mekanik ve kimyasal temizliğini yapınız.

Lehimlenecek parçaları alışt ırıp, işlem sırasında oynamayacak şekilde sabitleyiniz.

Havya ucunu mekaniksel olarak temizleyerek ısıt ınız.

Lehimlenecek bölgeyi havyanın ucu ile ısıt ınız. Havyanın ucunu kimyasal olarak temizleyiniz.

Havya ucuna lehim alınız.

Lehimlenecek bölgeye havya ucunu sürerek lehimleme işlemini yapınız.

Lehimlenen bölgeyi temizleyiniz.

Konu anlatımlarında geçen güvenlik kurallarına uyunuz

UYGULAMA FAALİYETİ

25

Verilen faliyetler doğrultusunda yapt ığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre

değerlendiriniz. Ölçme uygulamalarında hatanız var ise tekrar ediniz.

Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi tamamlayınız. Eğer cevaplarınızın tamamı Evet ise modül değerlendirmeye geçiniz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

EVET

HAYIR

Lehimlenecek parçaları birbirine alışt ırdınız mı?

Parçaların mekanik temizliğini yapt ınız mı? Parçaları sabitleyip uygun bindirme aralığını verdiniz mi? Kimyasal temizliği yapt ınız mı?

Lehimleme takımlarını hazırladınız mı?

Havyayı uygun şekilde ısıtt ınız mı?

Havya ile lehim bölgesini ısıtt ınız mı?

Havya temizliğini yapt ınız mı?

Ugun sıcaklığa gelen havyaya lehim aldınız mı?

Birleşt irme bölgesine lehimi sürdünüz mü?

Lehimleme sonrası parçayı bol su ile yıkadınız mı?

PERFORMANS DEĞERLENDİRME

26

CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaşt ırınız ve doğru sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız soruların ilgili konularını tekrar ediniz.

1. B 2. D 3. A 4. C 5. C 6. B

CEVAP ANAHTARLARI

27

MODÜL DEĞERLENDİRME

Yumuşak lehimleme modülünde, öğrenme faaliyetleri sonunda kazandığınız, bilgi, beceri, tavır-tutum ve davranışları, öğretmeniniz, ölçme araçları uygulayarak değerlendirecektir.

Bu değerlendirme için öğretmeninize başvurunuz.

MODÜL DEĞERLENDİRME

28

KAYNAKLAR

ADNAN Kasım, Oksi-gaz Kaynağı, Emel Matbaası ANKARA 1987

Çeviren: Sıtkı LALİK, Arbeitsstelle für Betriebliche Berufsausbildung Bonn, Türk Tarih Kurumu Basım evi

ŞAHİN Sami, Metal İşleri Meslek Teknolojisi , Şafak Matbaası ANKARA

SERFİÇELİ Y.Saip, Soğuk ve Sıcak Şekillendirme, Forum Ofset ANKARA 1997

M.E.Y., Metal Meslek Bilgisi, Milli Eğit im Basımevi İstanbul 2000

KAYNAKLAR