ów Warszawy, Poznania, Gdaƒska i Kra-kowa, a które potem wywieziono naWschód. Cz´Êç z nich wróci∏a do Polskidopiero w 1956 roku.

Turystyczna atrakcjaMimo powa˝nych zniszczeƒ, g∏ównie

powojennych, umocnienia Frontu Uforty-fikowanego ¸uku Odry-Warty sà jednymiz najcz´Êciej odwiedzanych przez tury-stów rejonów warownych w tej cz´ÊciEuropy. Najwi´kszym zainteresowaniemcieszy si´ prawie w ca∏oÊci ukoƒczonyodcinek w rejonie Ka∏awy. Wybierajàc si´tam nale˝y pami´taç, ˝e podziemnezwiedzanie trwaç mo˝e od 2,5 do nawet6 godzin, zaÊ panujàca w podziemiachtemperatura rzadko przekracza 11 stopniCelsjusza i wymaga odpowiedniegoubioru.

fot. T. Olendzki, R. Brzozowski

67

Pozycja nie do pokonania…Zadaniem Umocnieƒ FFOWB (Fe-

stungfront Oder-Warthe-Bogen - FrontuUfortyfikowanego ¸uku Odry-Warty,bàdê, jak si´ przyj´∏o potem mówiç, Mi´-dzyrzeckiego Rejonu Umocnionego) mia-∏a byç ochrona znajdujàcego si´ 120 ki-lometrów dalej Berlina. Fort znajdowa∏si´ zaledwie 30 kilometrów od przed-wojennej granicy z Polskà i uznawanyby∏ przez niemieckich strategów za naj-wa˝niejszy odcinek umocniony naWschodzie.

Mia∏ byç uzupe∏nieniem wznoszonychju˝ wczeÊniej umocnieƒ Wa∏u Pomorskie-go i Pozycji Ârodkowej Odry, ale ograni-czenia finansowe uniemo˝liwia∏y podj´-cie nawet prac studyjnych w latach 20.

Studia nad utworzeniem fortyfikacjiBramy Lubuskiej podj´to nied∏ugo po za-gadkowej sprawie polsko-francuskiejwojny prewencyjnej, którà jakoby na po-czàtku lat 30. straszono Berlin i w Pary-˝u, i w Warszawie. Wojny, oczywiÊcie,nie by∏o, by∏y natomiast plotki, domys∏yi prasowe fakty. Francuzi mieli swoje

wielkie manewry, a Polacy zakupiliw Czechach kilka moêdzierzy 220 mm,których jednym zadaniem mia∏o byçewentualne kruszenie niemieckich bun-krów, ale w … Prusach Wschodnich!

W oczekiwaniu na wybuch wojny Prace ruszy∏y wraz z dojÊciem do w∏a-

dzy Hitlera, lecz poczàtkowo budowni-czowie skupili si´ na pomna˝aniu prze-szkód wodnych po∏udniowego odcinkaplanowanych umocnieƒ. Wzniesiono te˝12 bunkrów dla broni maszynowej (kate-gorii „C”) przy najwa˝niejszych drogach.

Dopiero w 1935 roku przystàpiono dobudowy ci´˝kich schronów bojowych.W tym samym roku budow´ wizytowa∏Hitler, który na miejscu ostatecznie zaak-ceptowa∏ projekt budowy 111 schronów(w tym 15 najwy˝szej kategorii „A”) naÊrodkowym odcinku rejonu umocnione-go – Wysoka. Wówczas te˝ zaplanowa-ne zosta∏o zakoƒczenie prac… na koniec1951 roku!

Ponad po∏owa umocnieƒ mia∏a two-rzyç po∏àczone podziemnymi korytarzami

Werkgruppen – grupy warowne. Rów-nie˝ pod ziemià kryç si´ mia∏y koszary, la-zarety, kuchnie i wojskowe magazyny,pomi´dzy którymi kursowa∏a podziemnakolejka. ¸àczna d∏ugoÊç podziemnych ko-rytarzy osiàgnàç mia∏a 35 kilometrów!

W czasie kolejnej wizytacji Hitlera,w 1938 roku dosz∏o do straszliwej awan-tury, która przesàdzi∏a o dalszych pra-cach. Przygotowujàcy si´ na mo˝liwyatak z polskiej strony, führer ze zdziwie-niem odkry∏, ˝e wznoszone obiekty sàw zupe∏noÊci pozbawione uzbrojenia ar-tyleryjskiego. Prace przerwano, koƒczàcwznoszenie 83 z planowanych schro-nów, tworzàcych w sumie 13 grup wa-rownych, które w przededniu wybuchuwojny „doposa˝ono” tu i ówdzie pancer-nymi kopu∏ami.

W 1943 roku niewykorzystywane po-mieszczenia podziemne adaptowano dlapotrzeb fabryki silników lotniczych,

w której zatrudniano robotników przy-musowych z ca∏ej okupowanej Europy.W 1944 roku, wobec groêby zbli˝ajàce-go si´ Frontu Wschodniego, przerwaneponad pó∏ dekady wczeÊniej prace in˝y-nieryjne zacz´to kontynuowaç z po-przednià energià, wznoszàc dziesiàtki ty-powych, odkrytych z góry umocnieƒ typuRingstad 58.

Obsadzony kiepskiej jakoÊci i po cz´-Êci ju˝ mocno zdemoralizowanymi woja-kami i Volkssturmem Festungfront Oder--Warthe-Bogen nie spe∏ni∏ ˝adnych z po-k∏adanych w nim nadziei i w ciàgu zale-dwie dwu dni pomi´dzy 29 a 31 stycz-nia 1945 roku zosta∏ z marszu przekro-czony przez czo∏owe szpice Armii Czer-wonej.

Posuwajàce si´ tu˝ za frontem specjal-ne oddzia∏y „trofiejszczyków” (poszuki-waczy zdobyczy) natrafi∏y w podziemiachna zbiory dzie∏ sztuki zrabowane z muze-

66

twierdze i umocnienia

W pó∏nocnej cz´Êci geograficznego re-gionu zwanego Bruzdà Zbàszyƒskà, w wi-d∏ach Obry b´dàcej jednym z lewych dop∏y-wów Warty i Paklicy, oko∏o 25 km na pó∏nocod Âwiebodzina wzniesiony zosta∏ gotyckizamek. Zbudowano go na planie nieregu-larnym, z czworobocznà wie˝à z poleceniaKazimierza Wielkiego. Stanà∏ on w miejscuwzmiankowanego ju˝ na prze∏omie X/XIwieku s∏owiaƒskiego grodu.

Nie by∏ pokaênà i mocnà fortecà, wi´cnie opar∏ si´ nawet zbójnickim bandom Ja-na ˚agaƒskiego, które w wieku XV nie tylkoz∏upi∏y go do cna, ale i powa˝nie zniszczy∏y.Otoczony bastejami i odbudowany z polece-nia Kazimierza Jagielloƒczyka te˝ d∏ugo niewytrzyma∏ obl´˝enia w 1520 roku oddzia-∏ów saskich, ciàgnàcych na pomoc Wielkie-

mu Mistrzowi Krzy˝ackiemu AlbrechtowiHohenzollernowi.

Zamek by∏ siedzibà starostów min. JanaZamoyskiego i Stanis∏awa ˚ó∏kiewskiego,którzy dok∏adali wszelkich staraƒ, by po-graniczna twierdza rzeczywiÊcie mog∏a od-straszaç wrogów. Nie d∏ugo jednak. Kres jejÊwietnoÊci przynios∏y wojny szwedzkie, i po-mimo podj´tej przez starost´ mi´dzyrzec-kiego Piotra Opaliƒskiego próby odbudowyzamku, nie podniós∏ si´ on ju˝ z upadku.W nast´pnych latach zamek cz´Êciowo roze-brano.

Do dzisiaj zachowa∏y si´ fragmenty XIV--wiecznych murów, piwnice, mury obwodo-we i fosa. Obecnie twierdza wraz z dawnàkarczmà stanowi siedzib´ miejscowegomuzeum.

M.R.U.Mi´dzyrzecki Rejon Umocniony

W po∏owie paêdziernika w podziemnych korytarzach Mi´dzyrzeckiegoRejonu Umocnionego wprost roi si´ od nietoperzy. Zlatujà ich tu setkitysi´cy, a poniemieckie fortyfikacje nale˝à do najwi´kszych zimowisktych ssaków w Europie.

Mateusz Warmiƒski

Zamek w Mi´dzyrzeczu

Mateusz Warmiƒski

Warto zobaczyç :• Obiekty naziemne i podziemne Grupy Warow-

nej Scharnhorst we wsi Pniewo ko∏o Mi´dzy-rzecza wraz z „z´bami smoka” – systemembetonowych przeszkód przeciwpancernych, naktórych mia∏y zawisnàç radzieckie czo∏gi.

• Dost´pne sà dwie trasy: „d∏uga” liczàca ok.3km i „krótka” – 1,5 km.

Uwaga! Pniewo nie jest zaznaczone na wi´k-szoÊci map samochodowych. Jadàc drogà krajo-wà nr 3 ze Âwiebodzina do Mi´dzyrzecza w Ka∏a-wie nale˝y skr´ciç na drog´ wiodàcà do wsi Wy-soka. Po 2,5 km jazdy dojedziemy do Pniewa.

• Znajdujàce si´ w pobli˝u Boryszyna podziemiatzw. P´tli Boryszyƒskiej – labirynt podziem-nych pomieszczeƒ niedokoƒczonej bateriiprzeciwpancernej nr 5.

4Pazdziernik.qxd 18/10/07 14:39 Page 66

Lubuska Organizacja Turystyczna LO-Tur, to stowarzyszenie dzia∏ajàce na rzeczrozwoju produktu turystycznego orazpromocji walorów turystycznych regionuw kraju i za granicà. Organizuje i po-Êredniczy we wspó∏pracy jednostek zwià-zanych z turystykà, udziela informacjizwiàzanych z turystykà, kulturà, sportem,bazà noclegowà, gastronomicznà, trans-portem. Prowadzi dzia∏alnoÊç wydawni-czà. ÂciÊle wspó∏pracuje z organami ad-ministracji rzàdowej i samorzàdowejw zakresie turystyki, pozyskuje Êrodki po-mocowe. Koordynuje i pomaga w dzia∏a-niach promocyjnych zwiàzanych z tury-stykà i organizowanych przez turystycznepodmioty gospodarcze, stowarzyszeniaturystyczne, jednostki rzàdowe samorzà-dowe oraz organizacje spo∏eczne.

Lubuska Organizacja Turystyczna LOTurul. Podgórna 7, 65- 057 Zielona Góra

Tel: +48 607 065 755turystyka@lotur.eu

www.lotur.eu

Zielona kraina zabawy i winaPromowanie winiarstwa i tradycji wi-

niarskiej oraz imprez propagujàcych kul-tur´ picia wina oraz szerzenie wiedzy fa-chowej w atrakcyjny sposób, to ostatni-mi laty najaktywniejsze dzia∏ania promu-jàce Zielona Gór´.

EUROPEJSKIE OGRODY SZTUKI to im-prezy, w których bierze udzia∏ 250 arty-stów z kraju i zagranicy, 40.000 uczestni-ków i widzów w czasie 50 dni dzia∏aƒ ar-tystycznych Oprócz tego mamy równie˝III Letni Festiwal „Kino Niezale˝ne FIL-

MOWA GÓRA”, tworzony przy wspó∏pra-cy przyjació∏ z kraju i zagranicy, V Festi-wal Jazzowy „RÓ˚E JAZZ FESTIWAL”, czyte˝ spotkania sztuk ró˝nych „OKNA WY-OBRAèNI” . Sk∏adajà si´ na nie koncerty,projekcje, warsztaty, spotkania, perfor-mance, happeningi.Wszystko odbywasi´ w dniach 15.06 – 09.09 2007 na uli-cach Zielonej Góry. Wystarczy przyjÊç,przyjechaç lub przyp∏ynàç, aby wziàçudzia∏ w wyÊmienitej zabawie.

Fundacja Kombinat Kulturyul.Harcerska 11/7, 65-001 Zielona Góra

www.kombinatkultury.plwww.filmowa-gora.pl

Na k∏opoty – bocianyW wiosce K∏opot (gmina Cybinka)

otwarto w 2003 roku pierwsze w PolsceMuzeum Bociana Bia∏ego. To tutaj znajdu-je si´ jedna z najciekawszych w naszymkraju kolonia bociana bia∏ego, na któràsk∏adajà si´ 37 bocianie gniazda (na 40domów mieszkalnych). K∏opot, liczàcy146 mieszkaƒców, otrzyma∏ certyfikat "Bo-cianiej Wioski". W Muzeum zgromadzonoobrazki, pocztówki, talerze, butelki z mo-tywem bociana oraz eksponaty prezentu-jàce ˝ycie bociana oraz jego ochron´.

Tylko w K∏opocie mo˝na zobaczyç towszystko, a nawet kupiç niepowtarzalnàpoduszk´ z bocianem, zjeÊç bocianieflaczki, domowy chleb ze smalcem i prze-pyszne ciasta, przejechaç si´ bryczkà naEisenhuttenstadt. Tylko tam mo˝na zoba-czyç dwa bocianie gniazda na jednym da-chu i zaliczyç bocianià lekcj´ w muzeum.

Pierwsze w Polsce Muzeum Bociana Bia∏egoTel. + 48 68 391 29 35

Urzàd Miejski w Cybinceul. Szkolna 5, 69-108 Cybinka

tel. + 48 68 391 13 08, fax +48 68 391 13 63

e-mail: burmistrz.cybinka.fsl@gminypolskie.pl www.cybinka.pl

Dàb Chrobry w Borach DolnoÊlàskich

Na terenie powiatu rozpoÊcierajà si´Bory DolnoÊlàskie, skàd wyp∏ywajài wpadajà do rzeki Bóbr jej lewostron-ne dop∏ywy: Kwisa i Czerna. Atrakcjàpowiatu ˝agaƒskiego jest znaczna po-wierzchnia lasów obfitujàcych w runoleÊne, liczne rejony ∏owieckie, rzekioraz zbiorniki wodne. Spotkaç tu mo˝-na wiele gatunków chronionych zwie-rzàt jak: ˝urawie, cietrzewie, g∏uszce.Interesujàcym przedstawicielem floryjest m.in. wawrzynek wilcze∏yko, stru-si, paprotnik kolczasty, konwalia majo-wa, kosmatka oraz fenomen przyrodni-czy, jakim jest dàb szypu∏kowy “Chro-bry”, który liczy sobie oko∏o 730 lat,ma 992 cm w obwodzie, a wysokoÊçwynosi 22 m.

Powiat ˚agaƒski68-100 ˚agaƒ, ul. Dworcowa 39

tel. +48 68 477 79 01, fax. +48 68 477 79 20e-mail. powiatzaganski@wp.pl

www.powiatzaganski.pl

˚ary - Stolica Polskich ¸u˝ycPomimo powa˝nych zniszczeƒ wojen-

nych, w ˚arach zachowa∏o si´ wiele cieka-wych zabytków architektury. W pó∏nocno--zachodniej cz´Êci miasta znajduje si´ za-mek Dewinów – Bibersteinów, pot´˝nabudowla z XIII wieku, przebudowanapóêniej w stylu renesansowym. Sàsiadujez nim barokowy pa∏ac Promnitzów, któryzaprojektowa∏ w∏oski architekt GiovanniSimonetti. Otaczajà je pozosta∏oÊci daw-nego parku geometrycznego, z pa∏acemogrodowym i B∏´kitnà Bramà z 1708 roku.

Ozdobà rynku jest odrestaurowanyniedawno ratusz z prze∏omu XIV/XV wie-ku z pi´knym renesansowym portalem.Warto równie˝ przyjrzeç si´ bli˝ej kamie-niczkom otaczajàcym rynek i tym, którestojà przy ul. Boles∏awa Chrobrego -g∏ównej arterii handlowej miasta.

Urzàd Miejski, ul. Rynek 1-5tel. (0 68) 363 43 00, 363 43 55, 363 43 05

fax: (0 68) 374 38 83e-mail: miasto@um.zary.plwww.zary.pl

Park drogowskazów i s∏upów milowych cywilizacji

Jest to tworzone od 1994 roku nie-zwyk∏e muzeum, które ju˝ na trwa∏e wpi-sa∏o si´ w krajobraz kulturowy Witnicy.

Znajduje si´ pod go∏ym niebem i stanowiintegralnà cz´Êç terenu miasta. Zajmujeobszar 7 ha, na którym zgromadzonychjest jak dotàd 55 obiektów.

Poszukujàc wyznaczników kulturo-wych Witnicy, wykorzystano fakt, ˝e miej-scowoÊç le˝y na historycznym trakcie ∏à-czàcym Berlin z Królewcem. Sta∏o si´ topodstawà idei Parku Drogowskazów,w którym wydzielono cztery przestrzenie:• kultury drogi, gdzie znajdujà si´ m.in.

obiekty pobocza szos (w tym s∏upy mi-lowe, znaki granic, drogowskazy itp.),

• refleksji, w granicach, której zgroma-dzone zosta∏y obiekty obrazujàceskutki docierania wojen i zbrodniczychideologii (np. instalacja “Exodus”),

• s∏upów milowych cywilizacji, w którejzbierane sà obiekty symbolizujàce po-st´p techniki i jej docieranie w okresieNowej Marchii i Brandenburgii (np.kamienie m∏yƒskie, pierwsza niemiec-

ka maszyna parowa, latarnie gazowe,parostatek, kolej itp.),

• fantazji – bo przecie˝ droga kojarzysi´ tak˝e z marzeniami o dalekich po-dró˝ach.

Urzàd Miasta i Gminy 66-460 Witnica, ul.KRN 6

tel.+ 48 95 721 64 40 fax: +48 95 751 52 18

e-mail: umgwitnica@post.plwww.witnica.pl

Park dinozaurówNajwi´kszà atrakcjà Parku jest Êcie˝ka

edukacyjna z modelami dinozaurów na-turalnej wielkoÊci. 700 m Êcie˝ki zosta∏opodzielone na okresy od dewonu (410mln lat temu) do kredy (65 mln lat temu).Tu znajdziemy dok∏adne informacje na te-mat klimatu, roÊlinnoÊci i zwierzàt ˝yjà-cych dawno temu na ziemi.Podczas spa-ceru, w leÊnym zaciszu, mo˝na spotkaç di-nozaury ró˝nej wielkoÊci od ma∏ych, me-trowych do 27- metrowego diplodoka.

Park DinozaurówLeÊna Êcie˝ka edukacyjna

ul. Kolejowa 1a, Nowiny Wielkie, 66-460 Witnicatel. +48 95 7814108

tel. kom.+48 692 484 992www.park-dinozaurow.pl

e-mail:biuro@park-dinozaurow.pl

Lubuska Organizacja Turystyczna LOTur

Zapraszamy na stoisko - Turystyka

Wspólna Sprawa

68

na szerokim Êwiecie

Zielona kraina zabawy i wina

Tradycja uprawy winoroÊli i produkcji wina oraz Lubuskie Lato Filmowe to charakterystyczne dlatego regionu symbole, ale jak si´ okazuje jest ich znacznie wi´cej – warto je samemu odkryç,wybierajàc si´ w te okolice.

4Pazdziernik.qxd 18/10/07 14:39 Page 68