Embed Size (px)
Citation preview
Raport Nr. 60590 - XK
Migrimi dhe Zhvillimi Ekonomik në Kosovë
25 maj 2011
Njësia për zvogëlimin e varfërisë dhe menaxhimin ekonomik
Rajoni i Evropës dhe Azisë Qendrore
Dokument i Bankës Botërore
REPUBLIKA E KOSOVËS
VALUTA DHE NJËSITË EKUIVALENTE
(norma e shkëmbimit e datës 28 shkurt 2011)
Njësia e valutës Euro (EUR)
US$1.00 Euro 0.7506
Viti fiskal
1 janar deri 31 dhjetor
SHKURTESAT DHE AKRONIMET
ABF Anketa e buxheteve familjare
AECI (AZHS) Agjencia për zhvillim e Spanjës (Agencia Española de Cooperación Internacional)
AFP Anketa e fuqisë punëtore
APJVF Administrata e punësimit jashtë vendit e Filipineve
APNAB Anketa e performancës së ndërmarrjeve në ambientin e biznesit
AT Asistenca teknike
BE Bashkimi Evropian
BH Bosnja dhe Hercegovina
BISH Banka e investimeve shumësektorëshe, El Salvador
BKR Banka kombëtare e Ruandës
EAQ Evropa dhe Azia Qendrore
ESK Enti statistikor i Kosovës
FMN Fondi Monetar Ndërkombëtar
FPD Familjet që marrin pagesa nga diaspora
FPDR Fondi i përbashkët i diasporës së Ruandës
IES Iniciativa evropiane për stabilitet
IHD Investimet e huaja direkte
IMF Institucionet mikrofinanciare
IMJ Instituti i meksikanëve jashtë vendit (Instituto de los Mexicanos en el Exterior)
KB Kombet e Bashkuara
Navtec Komisioni kombëtar i arsimit profesional dhe teknik, Pakistan
ONM Organizata ndërkombëtare e migrimit
OTP Operator i transferit të parave
BPV Bruto produkti vendor
UNDP (PKBZH) Programi i OKB-së për zhvillim
Zëvendës President: Philippe H. Le Houerou, ECAVP
Drejtor për shtetin: Jane Armitage, ECCU4
Drejtor i sektorit: Yvonne Tsikata, ECSPE
Menaxher i sektorit: Satu Kahkonen, ECSP2
Menaxher i detyrës: Borko Handjiski, ECSP2
PËRMBAJTJA
FALËNDERIMET ........................................................................................................................................... 1
PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE ...................................................................................................................... 3
HYRJE ........................................................................................................................................................... 5
I. MIGRIMI DHE PARATË E DËRGUARA NGA DIASPORA NË KOSOVË .................................................... 6
Trendët e migrimit në Kosovë ............................................................................................................... 6
Migrimi dhe tregu i punës ..................................................................................................................... 9
Paratë e dërguara nga diaspora në Kosovë .......................................................................................... 13
Pagesat nga diaspora dhe shpenzimet familjare .................................................................................. 15
II. MIGRIMI DHE ZHVILLIMI EKONOMIK: MËSIMET NGA SHTETET TJERA ........................................ 17
Migrimi si element i hartimit të politikave zhvillimore ...................................................................... 17
Politikat për rritjen e ndikimit të migrimit në zhvillim ....................................................................... 18
Zbatimi i politikave të lidhura me migrimin ....................................................................................... 23
Lidhja e politikave me instrumente ..................................................................................................... 32
III. MËSIMET PËR KOSOVËN ................................................................................................................... 33
Tabelat
Tabela 1. Burimet e jashtme të financimit për Kosovën (përqind e BPV) .................................................. 14
Tabela 2. Tarifat bankare për transferet nga jashtë (€) ............................................................................... 15
Tabela 3. Politikat sipas fazës së migrimit .................................................................................................. 18
Tabela 4. Institucionet që menaxhojnë migrimin në shtetet e Afrikës ........................................................ 24
Tabela 5. Matrica e politikave dhe instrumenteve ...................................................................................... 32
Figurat
Figura 1. Neto emigrimi në Evropën Perëndimore, 1983–2003 ................................................................... 6
Figura 2. Migruesit gjithsej sipas zonës ........................................................................................................ 6
Figura 3. Ndarja e migruesve sipas destinacionit (1959–2009) .................................................................... 7
Figura 4. Mosha mesatare e migruesve ......................................................................................................... 7
Figura 5. Arsyet kryesore për migrim ........................................................................................................... 8
Figura 6. Statistikat e migrimit dhe punësimit sipas moshës ........................................................................ 8
Figura 7. Arsyeja për migrim sipas gjinisë ................................................................................................... 9
Figura 8. Norma e punësimit për migruesit e kthyer .................................................................................. 10
Figura 9. Pagat mujore të migruesve të kthyer dhe të jo-migruesve (€) ..................................................... 11
Figura 10. Niveli i arsimit sipas statusit të migruesit .................................................................................. 11
Figura 11. Ndryshimi në arritjet arsimore të migruesve gjatë kohës kur janë jashtë vendit (përqind)* ...... 12
Figura 12. 20 shtetet kryesore që pranojnë më së shumti para nga diaspora .............................................. 13
Figura 13. Si transferohen pagesat nga diaspora në Kosovë (përqind) ....................................................... 14
Figura 14. Shpenzimi familjar i parave të dërguara nga diaspora* ............................................................. 16
Figura 15. Rritja në programin e punëtorëve migrues Kanada – Guatemala .............................................. 29
Kutitë
Kutia 1. Si mund ta rrisë migrimi kapitalin njerëzor .................................................................................. 13
Kutia 2. Si shtetet e zhvilluara promovojnë transferin e parave të dërguara nga diaspora ......................... 21
Kutia 3. Guatemala e suksesshme – marrëveshja e Kanadës ...................................................................... 29
1
FALËNDERIMET
Kjo punë, e udhëhequr nga Borko Handjiski, është vazhdim i Memorandumit Ekonomik të Shtetit të
Kosovës të vitit 2010, "Zhbllokimi i potencialit të rritjes: strategjitë, politikat, dhe veprimet". Sachiko
Miyata ka dhënë kontribut në analizën e migrimit dhe pagesave nga diaspora në Kosovë dhe Manuel
Orozco në analizën e migrimit dhe zhvillimit ekonomik; Borko Handjiski e ka redaktuar këtë raport.
Kolegët rishikues ishin Sudarshan Canagarajah dhe Johannes Koettl. Komente të vlefshme janë marrë
edhe nga Jorge Baca (OMN në Kosovë). Raporti ka përfituar mjaft nga udhëzimet e Satu Kahkonen.
Mismake Galatis bëri publikimin në desktop.
2
3
PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE
Emigrimi ndërkombëtar nga Kosova është ndër më të lartët në botë. Sot, çdo e treta ose e katërta familje
(varësisht nga burimi i informacionit), ka një anëtar të familjes që jeton jashtë vendit. Pjesa më e madhe e
emigracionit ka qenë e motivuar nga arsye ekonomike dhe nga konflikti i armatosur në fund të viteve
1990; zgjidhja e konfliktit nuk duket të ketë qenë nxitje e mjaftueshme për shumicën e emigrantëve që të
kthehen. Migrimi dhe paratë e dërguara nga diaspora që janë rezultat i tij kanë qenë një valvul sigurimi
për shumë nga ata që janë lënë prapa në Kosovë, duke siguruar jetesën e tyre në një vend që ka
papunësinë dhe normat e varfërisë më të lartat në Evropë. Pagesat nga diaspora janë burimi më i madh i
financimit të jashtëm për Kosovën. Edhe pse pjesa e tyre në BPV ra nga 17.5 për qind në vitin 2004 deri
në më pak se 13 për qind në vitin 2010, ajo është ende e lartë sipas standardeve rajonale dhe globale.
Pavarësisht nga roli i rëndësishëm i migrimit në peizazhin ekonomik, politik dhe social të Kosovës,
politikat për të maksimizuar kontributin e tij për zhvillimin ekonomik janë minimale në rastin më të mirë.
Në vitin 2009 Qeveria e Kosovës ka miratuar një Strategji Kombëtare dhe Plan të Veprimit për Migracion
për periudhën 2009-12, por ajo kryesisht kishte të bënte me migracionin e parregullt dhe administrimin e
refugjatëve që kthehen dhe zbatimi i saj bie në masë të madhe nën Ministrinë e punëve të brendshme.
Asnjë dokument strategjik nuk përmban politika që njohin dhe ndërtojnë mbi aspektet ekonomike të
migrimit.
Për vendet që kanë migrim të konsiderueshëm, integrimi i politikave të lidhura me migracionin në
strategji të zhvillimit kombëtar mund të nxisë zhvillimin ekonomik dhe social, ka një grup të politikave
dhe instrumenteve që mund të përdoren për të maksimizuar ndikimin e migrimit në zhvillim. Politikat
mund të orientohen kah çdo hap në procesin e migrimit: para se migruesit të largohen nga vendi, gjatë
kohës së tyre jashtë vendit, dhe pas kthimit të tyre në vendlindje. Hartuesit e politikave në këtë mënyrë
mund të synojnë përgatitjen e migruesve potencialë për të gjetur mundësitë më të mira të punësimit jashtë
vendit, për lehtësimin e dërgesës së parave ndërsa ata janë jashtë, duke ofruar punësim dhe mundësi për
investime për ata që kthehen, apo të tria nga këto.
Pasi të jenë identifikuar politikat e dëshiruara, hartuesit e politikave duhet të zgjedhin instrumentet për
zbatimin e tyre. Instrumentet e tilla mund të përfshijnë asistencë teknike, komunikim dhe kontakt,
mundësi të financimit, rregulloret, dhe arsimin. Ky raport jep shembuj se si vendet e tjera i kanë përdorur
secilën nga këto.
Objektivat e këtij studimi janë edhe të ilustrohet rëndësia e migrimit dhe parave të dërguara për Kosovën
si dhe të paraqitet një listë e politikave të testuara diku tjetër që autoritetet kosovare mund t’i shohin si të
dobishme. Ky studim nuk përshkruan politika dhe instrumente specifike për vendin, por thjesht paraqet
alternativa për shqyrtim nëse autoritetet dëshirojnë në mënyrë më efektive ta lidhin migracionin me
zhvillim.
Ky studim e bën të qartë se, para së gjithash, Kosova ka nevojë për një vizion për rolin që migrimi duhet
ta luajë në strategjinë e saj të zhvillimit dhe të një kornize institucionale për të realizuar vizionin e saj.
Përveç kësaj, ajo do të duhet të përcaktojë prioritetet e politikave për migracionin dhe të identifikojë
instrumentet për t’i vënë në fuqi këto politika. Duke pasur parasysh rrethanat e Kosovës, masat për të
lehtësuar transferet e parave të dërguara nga diaspora dhe për të ulur koston e tyre duhet të jenë prioritet.
Gjithashtu, duke pasur parasysh numrin e madh dhe në rritje të migruesve, sigurimi dhe promovimi i
mbrojtjes së të drejtave të tyre gjithashtu duhet të ketë prioritet. Përmirësimi i kushteve ekonomike dhe
dhënia e informatave mbi mundësitë e investimeve mund të bëjnë që më shumë emigrantë të kthehen dhe
të investojnë në atdhe. Në fund, duke pasur parasysh demografinë e Kosovës dhe papunësinë e lartë, në
qoftë se autoritetet dëshirojnë të promovojnë migrimin ata duhet të harxhojnë më shumë përpjekje për
menaxhimin e procesit, për shembull, duke hartuar politika në çdo fazë të procesit para migrimit, (para-
4
vendimmarrjes, para -punësimit dhe para-nisjes). Në këtë kontekst, të investuarit në ndërtimin e aftësive
teknike të migruesve potencialë do të ishte gjithashtu e dëshirueshme në mënyrë që ata të kenë mundësi
më të mira për punësim.
5
HYRJE
1. Kosova ka një nga flukset më të mëdha të migrimit ndërkombëtar në botë. Pjesa më e madhe e
emigrimit ka qenë për arsye ekonomike dhe për t'i shpëtuar konfliktit të armatosur në fund të viteve 1990;
zgjidhja e konfliktit nuk duket të ketë qenë nxitje e mjaftueshme për migruesit që të kthehen. Edhe pse
migrimi është ngadalësuar me krizën globale ekonomike, një përqindje e raportuar prej 3,5 të popullsisë
punuese të moshës 15 vjeç e lart kanë shprehur interes të emigrojnë në 12 muajt e ardhshëm.
2. Migrimi dhe dërgesat e parave nga diaspora që rezultojnë nga ai kanë qenë një valvul sigurimi për
shumë kosovarë, për të siguruar jetesën e tyre në një vend që ka papunësinë dhe normat e varfërisë më të
larta në Evropë. Pagesat nga diaspora janë burimi më i madh i financimit të jashtëm për Kosovën. Edhe
pse ndërmjet viteve 2004 dhe 2010 pjesa e tyre brenda BPV-së ra nga 17,5 për qind në 13 për qind e më
poshtë, ajo është ende e lartë sipas standardeve rajonale dhe globale.
3. Megjithë rëndësinë e migrimit për peizazhin ekonomik dhe social të Kosovës, pak apo fare
politika publike janë hartuar për të rritur në maksimum kontributin e tij për zhvillimin ekonomik. Në vitin
2009 Qeveria e Kosovës ka miratuar një Strategji Kombëtare dhe Plan të Veprimit për Migracionin për
periudhën 2009-12, por ajo merret kryesisht me migrimin e parregullt dhe administrimin e migrimit të
ligjshëm. Asnjë dokument qeveritar i asnjë lloji nuk përmban politika në lidhje me aspektet ekonomike të
migrimit.
4. Objektivi i parë i këtij studimi është për të ilustruar rëndësinë e migrimit dhe parave të dërguara
nga diaspora në Kosovë duke u bazuar në të dhënat nga anketat e kohëve të fundit. I dyti është të
identifikojë politikat e zbatuara në vende të tjera që autoritetet kosovare mund t’i shohin si të dobishme
për maksimizimin e përfitimeve nga popullsia e madhe emigrante e saj. Ky studim nuk specifikon
politikat që duhet të miratojnë autoritetet kosovare, në vend të kësaj, ai përcakton politikat dhe
instrumentet që autoritetet mund të marrin parasysh nëse ata dëshirojnë të lidhin më fort migrimin me
zhvillimin.
5. Studimi për këtë arsye ka dy pjesë. E para përshkruan migrimin dhe trendët e parave të dërguara
nga diaspora në Kosovë dhe lidhjet e tyre me rezultatet e punës, varfërinë, dhe investimet. E dyta paraqet
politikat e migrimit që i kanë miratuar vende të tjera, duke përfshirë edhe disa vende që janë, si Kosova,
të vogla, në fazë pas konfliktit, vendet në zhvillim me diasporë të madhe në vendet e zhvilluara.
6
I. MIGRIMI DHE PARATË E DËRGUARA NGA DIASPORA NË KOSOVË
Trendët e migrimit në Kosovë
6. Kosova ka një nga normat më të larta të
emigracionit në Evropën Lindore (Fig. 1). Sipas
Anketës së migrimit 2009 (Banka Botërore 2010),
çdo e katërta familje ka së paku një anëtar që jeton
jashtë Kosovës1. Shkalla e emigrimit për Kosovën
nuk tregon emigrimin neto, sepse imigrantët nuk
zbriten, mirëpo, emigrimi neto nuk ndryshon
shumë nga ai bruto, sepse shumica e imigrantëve
në Kosovë janë banorë të përkohshëm që kthehen
në vendin e tyre sapo të përfundojë detyra e tyre.
7. Për më tepër, interesi për të migruar është i
lartë. Rreth 2.1 për qind e të anketuarve deklaruan
se ata kanë gjasa për të migruar brenda pesë viteve
të ardhshme (edhe pse të dhënat e vetë-raportuara
për qëllimin për të migruar shpesh mbivlerësojnë
rrjedhat në të ardhmen dhe shpesh ka korrelacion
shumë të vogël ndërmjet qëllimit për migrim dhe
migrimit aktual2). Në vitin 2008 rreth 0.6 për qind e
popullsisë që punon u bë emigrantë. Edhe në vitin
2007, kur emigrimi arriti maksimumin, vetëm rreth 11.000 kosovarë u larguan (rreth 1 për qind e
popullsisë që punojnë).
8. Zonat rurale, ku jeton 63 për qind e
popullsisë, kontribuojnë me 73 për qind të
migruesve (Figura 2). Dallimet rajonale nuk
janë shumë të mëdha, numri më i madh i
emigrantëve e ka origjinën nga zonat rurale të
Prishtinës dhe të Prizrenit3. Rreth 25 përqind e
emigrantëve të tanishëm e kanë origjinën nga
Prishtina. Njerëzit në rajon, i cili përfshin
kryeqytetin, Prishtinë, mund të përfshijnë disa
që kanë lëvizur nga pjesët tjera të Kosovës në
Prishtinë para se të emigrojnë jashtë Kosovës.
Ky hap i përkohshëm i migrimit të brendshëm
është vënë re në vendet e tjera.
1 Anketa e migrimit është kryer në periudhën ndërmjet prillit dhe qershorit 2009; janë përgjigjur 2,024 familje. Të
dhënat janë paraqitur në Memorandumin ekonomik të Shtetit për Kosovën 2010 (Banka Botërore, 2010).
2 Për shembull në anketat e Gallup të kohëve të fundit, disa nga normat më të larta të qëllimit për të migruar kanë
qenë në shtetet me të ardhura të ulëta me relativisht norma të ulëta të emigrimit.
3 Sepse vendi është i vogël, diskutimi i dallimeve rajonale nuk do të jetë i gjerë. Dy rajonet që japin më së shumti
migrues janë Peja rurale dhe Prizreni rural, ku përqindja e popullsisë migruese është 16 deri 17 për qind,
pothuajse 1,5 herë më shumë se mesatarja kombëtare prej 11,4 për qind.
Figura 1. Neto emigrimi në Evropën
Perëndimore, 1983–2003
Burimi: Zyrat statistikore kombëtare; Anketa e
migrimit në Kosovë 2009.
Vërejtje: Të dhënat e Kosovës nuk përfshijnë
imigrimin. Të dhënat e Kosovës i referohen periudhës
1989-2009, ndërsa për shtetet tjera, periudha e cituar
është 1983-2003.
Figura 2. Migruesit gjithsej sipas zonës
Burimi: Anketa e migrimit 2009.
0 5 10 15 20 25
Kosovo
Poland
Slovakia
FYR Macedonia
Croatia
Serbia and Montenegro
Romania
Bulgaria
Albania
0
20
40
60
80
100
Share of Population Share of Estimated Migrant Headcount
Urban
Rural
Shqipëria Bullgaria Rumania
Serbia e Mali i Zi Kroacia
Maqedonia Sllovakia
Polonia Kosova
Pjesa e popullatës Pjesa e numrit të
vlerësuar të migruesve
7
9. Tradicionalisht pothuajse 60 përqind të
migruesve nga Kosova kanë shkuar në Gjermani
dhe Zvicër. Numri i migruesve nga Kosova nuk
ka ndryshuar shumë që nga viti 2005. Megjithatë,
vendet e tjera evropiane gjithashtu janë bërë
destinacione (Figura 3). Krahasuar me vitin 2005,
në vitin 2009 10 për qind më shumë migrues u
drejtuan për në destinacione të tjera në Evropë,
veçanërisht në Itali (për të njëjtin model, shih
gjithashtu UNDP 2010). Ky trend tregon se
kosovarët janë duke ndërtuar rrjete në vende të
tjera evropiane, që kontribuon në diversifikimin e
mëtejshëm. Vendet e destinacionit janë të
ngjashme me ato të vendeve fqinje të Ballkanit.
Mosha mesatare e migruesve ka qenë në rritje që
nga vitet 1990, kur ishte 19, në 2009 ishte 29
(Figura 4). Kjo është ndoshta për shkak se gjatë
viteve të luftës shumë prej atyre që emigronin ishin refugjatë të rinj politikë (ESI 2006)4. Që kur konflikti
u qetësua në vitin 1999, prindërit dhe anëtarët më të vjetër të familjes kanë migruar për t'u bashkuar me
ata emigrantë të mëhershëm5 .
Figura 4. Mosha mesatare e migruesve
Burimi: Anketa e migrimit 2009 (Banka Botërore 2010).
10. Ky ndryshim në moshën e migruesve mund të ketë qenë i nxitur pjesërisht nga politikat e
migrimit të vendeve të destinacionit. Për shembull, Gjermania futi një skemë të bashkimit duke u lejuar
anëtarëve të familjeve të emigrantëve në Gjermani, por duke kufizuar të pamartuarit që kërkojnë punë6.
4 Të rinjtë që emigrojnë ose që janë zhvendosur si refugjatë për shkak të konfliktit është fenomen i zakonshëm në
shumë shtete tjera që kanë pasur konflikt. Në kohë lufte, prindërit zakonisht i dërgojnë fëmijët e tyre të parët për
t’i siguruar (shih Boyden dhe de Berry 2005, dhe Hart, 2008).
5 Shih diskutimin për arsyet e migrimit, f 10, dhe figurën 1.7.
6 Një ligj i ri gjerman në vitin 1990/91 rregullon imigrimin dhe statusin juridik të imigruesve nën skemën e
bashkimit familjar, duke zëvendësuar rregulloret e ndryshme të Landeve dhe autoritetin e mëparshëm të
0
5
10
15
20
25
30
35
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
age
male
female
Figura 3. Ndarja e migruesve sipas destinacionit
(1959–2009)
Burimi: Anketa e migrimit 2009 (Banka Botërore 2010).
0% 10% 20% 30% 40%
Other
USA
Norway
France
UK
Austria
Slovenia
Sweden
Italy
Switzerland
Germany
as % of total migrant stock
Gjermania Zvicra Italia
Suedia Sllovenia
Austria Britania
Franca Norvegjia
SHBA Tjera
vëllimi në përqindje i migrantëve
mashkuj
femra
mo
sha
8
Një trend i ngjashëm moshe është vënë re në Shqipëri (Azzari & Carletto 2009). Që nga viti 2000 mosha
mesatare ka qenë pak më e lartë për gratë migruese sesa për burrat. Më parë, nga 1991-1993, gratë
migruese ishin 3-5 vjet më të reja.
11. Arsyeja kryesore për
largimin nga Kosova është puna,
edhe pse më parë lufta ishte një
shkak madhor i migrimit (IASCI
2011, UNDP 2010). Që prej
përfundimit të luftës migrimi për
motive familjare (të tilla si
martesa) ka qenë në rritje. Një
rënie e madhe e migrimit në vitin
2008 pasqyron pjesërisht
ngadalësimin global ekonomik që
filloi në fund të atij viti7. Ka disa të
dhëna se që nga fillimi i 2009 ritmi
i migrimit për arsye pune mund të
jetë kthyer në nivelet e vitit 2007.
Sipas anketës së UNDP-së 2010,
43 përqind e migruesve u larguan
nga Kosova për arsye ekonomike.
12. Në të vërtetë, migruesit vijnë nga grup mosha me më shumë gjasa për të qenë të papunë. Më
shumë se 90 për qind janë të moshës 20 deri në 35 vjeçare, që i korrespondon moshës me papunësi më të
lartë (Figura 6). Ndërsa ky korrelacion nuk do të thotë një lidhje shkakore ndërmjet moshës, papunësisë
dhe migrimit, ai tregon se një pjesë e rëndësishme e fuqisë punëtore në moshën më të mirë për punë në
Kosovë është duke u larguar nga vendi.
Figura 6. Statistikat e migrimit dhe punësimit sipas moshës
Burimet: Anketa e fuqisë punëtore (Enti Statistikor i Kosovës 2008) dhe Anketa e Migrimit 2009 (WB 2010).
Vërejtje: ―Pa punë‖ përfshin ata që janë pasivë (popullsia e moshës së punës që nuk është duke kërkuar punë dhe
nuk është në shkollë) dhe ata që janë duke kërkuar punë; ―% të regjistruar‖ i referohet regjistrimit në çdo nivel të
arsimit formal.
konsiderueshëm të autoriteteve të huaja. Për më tepër, ai garanton kthimin në Gjermani për të huajt me status të
banorit të përhershëm (Borkert dhe Bosswick 2007).
7 Ekonomitë evropiane ku shkojnë shumica e migruesve kosovarë janë goditur veçanërisht shumë nga kriza.
Recesioni në disa shtete ka vazhduar në vitin 2010.
0%
20%
40%
60%
80%
100%Share of migrants by age group
Non-Migrant Current Migrant
Figura 5. Arsyet kryesore për migrim
Burimi: AFP (Banka Botërore 2008).
Vërejtje: Edhepse nuk është treguar në figurë, vetë anketa gjithashtu
mbulon ata që kanë emigruar para vitit 1991 dhe në gjysmën e parë të
vitit 2009.
0%
20%
40%
60%
80%
100%Arsyet ekonomike Arsyet familjare Lufta
Migrantët sipas grupmoshave
Jo migrant Migrant Pa punë Mosha
I punësuar I regjistruar
Mashkuj
9
13. Megjithatë, pasi që shumë pak gra
emigrojnë për punë, migrimi është duke bërë
pak për të lehtësuar shkallën e lartë të
papunësisë së femrave. Vetëm 35 përqind e
migruesve janë femra dhe shumica ikin për
arsye si martesa apo bashkimi familjar
(Figura 7). Duket se pjesëmarrja e ulët e
femrave në tregun e punës dhe mungesa e
aftësive të tyre janë pjesërisht për shkak të
normave shoqërore dhe kulturore që anojnë
kundër grave që punojnë jashtë shtëpisë
(Banka Botërore 2009d). Shumica e grave në
Kosovë punojnë pa asnjë kontratë formale,
dhe më shumë femra se meshkuj janë larguar
nga puna ndërmjet vitit 2006 dhe 2007.
Memorandumi Ekonomik i shtetit i Kosovës
(Banka Botërore 2010) e diskuton këtë
çështje në detaje.
Migrimi dhe tregu i punës
14. Migrimi ndërkombëtar mund të ketë efekte të mëdha, statike dhe dinamike, në tregjet vendore të
punës duke ndikuar në (a) pjesëmarrjen në tregun e punës të atyre që janë lënë prapa, (b) mundësinë e
punësimit të emigrantëve të kthyer në bazë të aftësive apo informacionit të fituar kur ishin jashtë vendit,
dhe (c) kërkesën për punë për shkak të dërgimit të parave të emigrantëve. Seksioni i mëposhtëm
përshkruan se si migrimi ndikon në disa aspekte të tregut të punës në Kosovë, duke përfshirë
pjesëmarrjen, pagat, dhe zhvillimin e shkathtësive.
15. Ekonomitë familjare me migrues marrin pjesë më pak në tregun e punës se sa familjet pa ta.
Pjesëmarrja në fuqinë punëtore8 nga ekonomitë familjare me emigrantë është 45 për qind, 14 pikë
përqindje më e ulët se familjet që nuk kanë emigrantë (59 përqind). Dhe shkalla e atyre 15 vjeç e më të
vjetër të cilët nuk kanë punuar për 6 muaj ose më shumë është pothuajse dy herë më të lartë për familjet
që kanë migrues se sa për ata pa ta. Normat më të ulëta mund të shpjegohen nga fakti se zakonisht
anëtarët më të aftë të një familje migrojnë. Kështu, krerët e familjeve që marrin pagesa nga diaspora kanë
më shumë gjasa të bien në një kategori që ka më pak shanse për gjetjen e punësimit në Kosovë: femra, të
vjetër, ose që jetojnë në zonë rurale9. Pjesëmarrja e ulët mund të jetë edhe për shkak se individët që
marrin pagesa nga diaspora e kanë minimumin më të lartë të pagës për të cilën do të pranonin punë.
Literatura përmban dëshmi të mjaftueshme se pagesat nga diaspora rrisin minimumin e pagës së kërkuar
për ta pranuar punën, por analiza shtesë janë të nevojshme që të konfirmojnë nëse kjo është e vërtetë në
Kosovë. Disa rezultate të studimit të migrimit (Banka Botërore 2010) në të vërtetë tregojnë në drejtim të
kundërt: për shembull, e njëjta pjesë (14 përqind) e individëve pasivë, dmth njerëz të cilët janë dorëzuar
dhe nuk kërkojnë punë, me dhe pa lidhje me emigrantë thanë se do të jenë të gatshëm për të punuar.
8 ―Popullsia totale e moshës së punës‖ është numri i individëve të moshës ndërmjet 15 dhe 65 vjeç, dhe ―fuqia totale
punëtore‖ përfshin ata brenda kësaj grupmoshe që ose janë duke punuar ose duke kërkuar punë. ―Nuk kanë punuar
në 6 muajt e fundit‖ i referohet përqindjes së fuqisë totale punëtore që kërkon punë por nuk është e punësuar.
―Norma e punësimit‖ është pjesa e popullsisë së moshës së punës që ka punë.
9. Zonat rurale dhe gratë e kanë normën e papunësisë më të lartë në Kosovë (Banka Botërore2009d).
Figura 7. Arsyeja për migrim sipas gjinisë
Burimet: Vlerësime të bazuara në anketën e migrimit 2009
(Banka Botërore 2010).
Punë-kërkues
Çështje tjera familjare
Martesa Lufta Shkollimi Punësimi në atë vend të huaj
Tjera
Meshkuj Femra
10
16. Emigrimi lidhet me një perceptim të perspektivave më të mira për punësim pas kthimit në
Kosovë: 43 për qind e emigrantëve të anketuar (Banka Botërore 2010) që janë kthyer raportojnë se
migrimi ka përmirësuar perspektivën e tyre për të gjetur punë në Kosovë, dhe 10-15 për qind kanë
raportuar se përvojat e tyre të migrimit u kanë dhënë atyre ide për fillimin e një biznesi në Kosovë ose
kanë promovuar partneritet me bizneset në vendin në të cilin ata kishin emigruar.
17. Të dhënat e punësimit e konfirmojnë këtë perceptim: Pjesëmarrja (aktiviteti) dhe normat e
punësimit të emigrantëve të kthyer janë më të larta në të gjitha nivelet e aftësive (Figura 8) se sa për ata
që nuk migruan asnjëherë. Migruesit e kthyer do të vazhdojnë të sjellin në Kosovë përvojën dhe njohuritë
e fituara jashtë shtetit, siç dëshmohet me përmirësimin e arsimimit të tyre. Për fat të keq, një studim i
Bankës Botërore i tregut të punës (2009d), gjeti se kërkesa e përgjithshme për punë në Kosovë është
shumë e ulët dhe e vendi mund të mos jetë në gjendje të absorbojë migruesit e arsimuar dhe me përvojë
që kthehen. Nga ana tjetër, kohët e fundit disa firma kanë pohuar se mungesa e punëtorëve të kualifikuar
është një problem serioz, duke theksuar mospërputhjen e aftësive në tregun vendor të punës (Forumi 2015,
2007; Anketa e performancës së ndërmarrjeve në ambientin e biznesit (APNAB) 2009). Kërkesa e ulët
dhe mungesa e aftësive janë shkaqet më të rëndësishme të papunësisë së lartë në Kosovë. Rritja e
kërkesës duhet të përshpejtojë kthimin e emigrantëve.
Figura 8. Norma e punësimit për migruesit e kthyer Aftësi të larta Aftësi të ulëta
Burimi: Anketa e migrimit 2009 (Banka Botërore 2010).
18. Migruesit e kthyer duket se fitojnë paga pak më të larta se sa jo-migruesit (Figura 9)10
në të gjitha
nivelet e arsimimit. Kjo mund të jetë për shkak se të kthyerit kanë karakteristika të ndryshme që nuk janë
kapur nga anketa, dhe jo domosdoshmërisht për shkak se kanë fituar edukim ose njohuri jashtë vendit.
Karakteristikat e tilla mund të jenë, për shembull, motivimi më i madh për të punuar apo aftësitë
sipërmarrëse ose të udhëheqjes.
10
Nivelet e aftësive kategorizohen sipas llojit të profesionit: aftësi të larta kërkohen nga profesionet dhe
menaxhmenti, si mjekët, menaxherët ose shkencëtarët; punët me aftësi të nivelit të mesëm janë teknike,
administrative ose arkëtarët; me nivel të ulët janë punëtorët në bujqësi, miniera, makinistët, vozitja, etj.
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Fuqia punëtore I punësuar I papunë
Migrues i kthyer Jo migrues
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Fuqia punëtore I punësuar I papunë
Migrues i kthyer Jo migrues
11
Figura 9. Pagat mujore të migruesve të kthyer dhe të jo-
migruesve (€)
Burimi: Anketa e migrimit 2009 (Banka Botërore 2010).
19. Në kushtet e kapitalit njerëzor të Kosovës, deri më tani lloji i migrimit që e ka përjetuar Kosova
nuk mund të konsiderohet si një "ikje e trurit"11
, sepse 92 për qind e migruesve kanë jo më shumë se
arsimin e mesëm (Figura 10), vetëm 5 për qind kishin diplomë universiteti (baçelor) kur u larguan nga
Kosova. Megjithatë, duke pasur parasysh normat e larta të papunësisë për të rinjtë12
(15-24 vjeç) në vend
(72%), të cilat janë edhe më të larta për të rinjtë më të aftë, në të ardhmen ikja e trurit mund të pritet që të
bëhet një problem i madh.
Figura 10. Niveli i arsimit sipas statusit të migruesit
Burimi: Anketa e migrimit 2009 (Banka Botërore 2010).
11
Ikja e trurit është emigrimi i personave me aftësi ose kualifikime të larta. Në kuptim më të gjerë, ajo përfshin ata
që janë larguar pasi kanë arritur një nivel të caktuar të arsimit, si përfundimi i shkollës së mesme ose arsimit të
lartë. (nëse migruesit kanë fituar arsim të mëtejmë jashtë vendit, mandej kthehen në shtëpi, ajo konsiderohet si
kthim i trurit).
12 Rinia i referohet individëve të moshës 15 deri në 24 vjeç (Banka Botërore, 2008b).
0%
50%
100%
Jo migrues Migrues i kthyer Migrues aktual
Universitet e më
lart Profesional I mesëm Fillor e më pak
0
100
200
300
400
500
I ulët Mesatar I lartë
EUR
Niveli i kualifikimeve (aftësive)
Jo migrues Migrues i kthyer
12
20. Ka disa të dhëna për kthimin e trurit në
Kosovë. Në mesin e migruesve të kthyer, ata që
janë në profesione me aftësi të larta në veçanti e
kanë përparuar arsimin e tyre dhe po kontribuojnë
në tregun e punës në Kosovë. Nga ata në
profesione me aftësi të larta, 25 për qind kanë
fituar më shumë arsim, ashtu si edhe 10 për qind
në profesione me aftësi të mesme dhe 6 për qind
në profesione me kualifikime të ulëta. Nga të
gjithë emigrantët që janë kthyer, 8 për qind kanë
përparuar arsimin e tyre gjatë kohës jashtë vendit,
veçanërisht femrat (Figura 11).
21. Emigrantët e kthyer janë duke punuar në
punë me kualifikime më të larta se sa emigrantët
aktualë, duke sugjeruar një kthim të aftësive në
vend. Kjo mund të jetë për shkak të
mospërputhjes së aftësive në vendet ku ata kanë
emigruar. Këta emigrantë mund të kenë fituar
aftësi jashtë vendit, por kanë vendosur të kthehen
në Kosovë në vend se të pranojnë punë me
kualifikim më të ulët jashtë vendit.
Figura 11. Ndryshimi në arritjet arsimore të
migruesve gjatë kohës kur janë jashtë vendit
(përqind)*
Burimi: Vlerësimet e personelit; Banka Botërore 2010. * Nuk i përfshin studentët.
Përmirësim
Mashkuj Femra Gjithsej
13
Paratë e dërguara nga diaspora në Kosovë
22. Paratë e dërguara nga diaspora janë
burimi më i rëndësishëm i jashtëm i
financimit të ekonomisë dhe popullit të
Kosovës. Në shumë vende në tranzicion,
paratë e dërguara nga diaspora janë burim
kryesor i financimit të jashtëm (Figura 12).
Për vendet e varfra në tranzicion, ato janë
burimi më i madh si dhe rezervë kundër
trazirave ekonomike dhe politike gjatë
periudhës së tranzicionit (Mansoor dhe
Quillin 2006). Paratë e dërguara nga diaspora
në Kosovë, burimi më i madh i financimit të
jashtëm, ishin ekuivalente me 17.5 për qind të
BPV-së në vitin 2004, ranë në 13 për qind të
BPV-së në 2010, por janë ende të larta sipas
standardeve rajonale dhe globale. Për fqinjët e
afërt Moldavia, Bosnja-Hercegovina, dhe
Shqipëria paratë nga diaspora janë gjithashtu
një pjesë e konsiderueshme e BPV-së.
23. Paratë e dërguara nga diaspora të
regjistruara janë rritur që nga fundi i viteve
1990, me rritje prej 270 për qind ndërmjet
viteve 2000 dhe 2004. Anketa e migrimit
tregon se Western Union është mjeti kryesor
për transferin e parave në Kosovë, e ndjekur nga paratë e dërguara nga diaspora që barten në dorë në
Kosovë nga të afërmit dhe miqtë. Shifra e bilancit zyrtar të pagesave për paratë e dërguara nga diaspora
është nënvlerësim, pasi ajo ndoshta nuk i kap plotësisht rrjedhat informale. Përmirësimet në mbledhjen
dhe metodologjinë e të dhënave në vitet e fundit, të tilla si përdorimi i modeleve të vlerësimit për rrjedhat
joformale, kanë ndihmuar të kapen më mirë rrjedhat e dërgesave, por kategoria e madhe e gabimeve dhe
lëshimeve në raportet e bilancit të pagesave mund të përfshijë paratë e dërguara nga diaspora të
paregjistruara.
Kutia 1. Si mund ta rrisë migrimi kapitalin njerëzor
Roli i migrimit në ndërtimin e kapaciteteve dhe aftësive nuk duhet nënvlerësuar. Stark, Helmenstein, dhe
Prskawetz (1997) sugjerojnë se shpresa e migrimit eventual mund të ofrojë një nxitje të fuqishme për njerëzit për
të studiuar më shumë, dhe pasi që jo të gjithë emigrantët e mundshëm migrojnë, vendi mund të përfitojë nga
kthimi i trurit. Për më tepër, migrimi mund vetë të jetë i motivuar nga dëshira për të përvetësuar aftësi dhe arsim
jashtë vendit, 3,2 për qind e emigrantëve arrijnë të paktën një diplomë universitare jashtë vendit dhe deri në 10
për qind e përmirësojnë nivelin e tyre të përfunduar të arsimit nga fillor në të mesëm ose nga të mesëm në
profesional. Nëse këta emigrantë kthehen, Kosova mund të përjetojë kthimin e trurit.
Figura 12. 20 shtetet kryesore që pranojnë më së
shumti para nga diaspora
(% e BPV)
Burimi: FMN Statistikat e bilancit të pagesave 2008.
Tagjikistan
Tongo
Moldavi
Lesoto
Guajana
Libani
Samoa
Honduras
Jordani
Republika Kirgistane
El Salvador
Haiti
Bosna dhe Hercegovina
Nepali
Kosova
Xhamajka
Serbia
Shqipëria
Nikaragua
Guatemala
Filipinet
14
Tabela 1. Burimet e jashtme të financimit për Kosovën (përqind e BPV)
2004 2005 2006 2007 2008 2009
Paratë e dërguara nga diaspora 12.2 13.9 15.0 15.1 13.9 12.9
Investimet direkte të huaja 1.5 3.6 9.3 12.6 8.9 7.8
Eksportet (e mallrave) 2.2 2.3 3.9 5.2 5.7 4.2
Përkrahja nga donatorët 11.5 12.2 10.2 8.7 7.5 8.6
Gabimet dhe lëshimet 6.2 7.8 8.8 6.8 3.2 6.9
BPV (€, mijë) 2,928 3,005 3,118 3,411 3,849 3,843
Burimi: FMN dhe Banka Botërore, vlerësime.
24. Për shkak se më pak se 10 për qind e
dërgesave janë transferuar nëpërmjet bankave,
ato nuk kontribuojnë drejtpërdrejt në
zhvillimin e sektorit bankar (Figura 13).
Pothuajse gjysma e parave të dërguara nga
diaspora vijnë nëpërmjet bizneseve private, të
tilla si Western Union, edhe pse shpesh kjo
është metoda më e shtrenjtë e transferimit të
fondeve. Nëse më shumë pagesa vijnë përmes
transfereve bankare, ato do të ndihmojnë
zgjerimin e bazës së depozitave të bankave, e
cila nga ana tjetër mund të zgjerojë kreditë
dhe mund të motivojë njerëzit të përdorin më
shumë shërbimet bankare.
25. Taksat e larta të transferit që
ngarkohen nga bankat lokale janë ndoshta një arsye për përdorimin e paktë të transfereve bankare; ato
janë shumë më të larta në Kosovë sesa në vendet e rajonit (Tabela 2). Disa nga bankat kryesore kanë një
tarifë të përcaktuar për transfere deri në një shumë të caktuar, që do të thotë dërgimi i shumave të vogla
(siç është e zakonshme), ka një kosto të lartë relative. Për shembull, tarifa për marrjen e 100 € përmes
transferit bankar është 5 €-5 për qind të vlerës së transaksionit-por tarifa për marrjen e 500 € kap vetëm 2
për qind të vlerës. Tarifat e transferit në pjesën tjetër të rajonit shkojnë nga zero në IRJ të Maqedonisë në
jo më shumë se 4 për qind për një transaksion 100 € dhe 0.5 për qind për një transaksion 500 € në vendet
e tjera. Tarifat më të ulëta bankare dhe më shumë dërgesa përmes sektorit bankar do të rrisnin edhe bazën
e depozitave edhe të ardhurat nga pagesat e transferit. Për shembull, në qoftë se shumica e dërgesave
(p.sh., 500 milion €) vijnë përmes bankave dhe tarifat ulen në një mesatare prej rreth 1 për qind, bankat
do të fitonin 5 milion € vetëm në tarifat e transferit (më shumë se një e pesta e fitimeve totale të bankave
në vitin 2009). Megjithatë, për të stimuluar një ndryshim thelbësor për përdorimin e bankave si një kanal i
dërgesave të pagesave, do të jetë i nevojshëm zgjerimi i rrjeteve të degëve të bankave dhe rritja e
vetëdijesimit financiar.
Figura 13. Si transferohen pagesat nga diaspora në
Kosovë (përqind)
Burimi: Anketa e migrimit 2009 (Banka Botërore 2010).
0 10 20 30 40 50
ATM withdrawal in Kosovo
Bank transfer
By myself
Hand carried by other
Western union, or other money transfer
përqindja
Western Union ose ngjashëm
I bartur me dorë nga të tjerët
I vetë-bartur
Transfer banker
I tërhequr nga automatet
15
Tabela 2. Tarifat bankare për transferet nga jashtë (€)
Tarifa për
pranimin e €100
Tarifa për
pranimin e €500
Kosova 5 10
Shqipëria*
7
BH 5 5
Kroacia 1 1
IRJ e
Maqedonisë** 0 0
Mali i Zi 2 2.5
Serbia*** 0 0
Burimi: Vlerësimet e personelit të Bankës Botërore.
* Disa banka kanë hapur llogari të përbashkëta me bankat greke dhe
italiane dhe mundësojnë transfere falas
** Nëse fondet mbahen në llogari për një periudhë të caktuar (7 deri në
30 ditë).
*** Nëse fondet mbahen në llogari për 30 ditë; përndryshe tarifa është
€2.
26. Ka mospërputhje në raportimet e shumave të paguara. Anketa vjetore e buxhetit të ekonomive
familjare (ABEF) ka pasur pyetje në lidhje me paratë e dërguara nga diaspora në muajin e kaluar13
.
Anketa e migrimit ka konstatuar se mesatarja kombëtare mujore është 320 €14
, por ABEF ka konstatuar se
ajo është 291 €. Megjithatë, anketa e migrimit kap vetëm 216 milion € në paratë e dërguara nga
emigrantët, më pak se gjysma e 506 milion $ e bilancit të pagesave të vlerësuar për vitin 2009, i cili do të
jetë rreth 500 € në muaj për familje.
Paratë e dërguara nga diaspora dhe shpenzimet familjare
27. Shuma mujore e parave të dërguara nga diaspora për familje është afër me pagën mesatare mujore
bruto në Kosovë, e cila është vlerësuar të jetë 340 € në vitin 2009 dhe neto është më e ulët se mesatarja e
parave të dërguara nga diaspora për familje. Sipas Programit të Zhvillimit të OKB (UNDP, 2010), paratë
e dërguara nga diaspora kontribuojnë me rreth 40 për qind të totalit të të ardhurave mujore të familjeve që
i marrin ato.
28. Pjesa më e madhe e parave të emigrantëve përdoren për konsum të menjëhershëm. Të pyetur për
të përmendur tre përdorimet kryesore të dërgesave nga diaspora, mbi 90 përqind e familjeve përmendin
ushqimin dhe veshjen15
, 18 për qind investojnë një pjesë të parave në biznes, dhe 25 për qind përdorin një
pjesë për riparimin ose ndërtimin e shtëpive (Figura 14, majtas). Studimi i PZHKB (2010) në përgjithësi
konfirmon këto modele të shpenzimeve (Figura 14, djathtas).
13
Nëse paratë dërgohen në mënyrë jo të vazhdueshme, disa nuk do të kapen në ABF.
14 Të dhënat nga anketa e migrimit (Banka Botërore 2010) tregojnë dallime shumë të mëdha në rrjedhat e pagesave
të dërguara. Mediani për familje për vit është 1,300 € dhe mesatarja aritmetike është 3,850 €, që nënkupton se disa
familje kanë marrë shuma të konsiderueshme.
15 Kategoritë e shpenzimit janë të vetë-raportuara. Çdo familje mund të përmendë 3 kategori.
16
Figura 14. Shpenzimi familjar i parave të dërguara nga diaspora*
Burimi: Vlerësimet e personelit të Bankës Botërore 2010 (majtas) dhe PZHKB 2010 (djathtas).
* Anketa e Bankës Botërore shtron pyetjen ―cilat janë tri gjërat kryesore (sipas rëndësisë) të cilat i bëjnë familjet
me paratë ose transferin e tyre që e marrin nga jashtë vendit‖.
29. Familjet që marrin dërgesa nga jashtë shpenzojnë proporcionalisht më shumë për transport dhe
komunikim se sa familjet e tjera, por ata shpenzojnë më pak për ushqim, taksa, pensione, dhe qira. Nuk ka
dallime të mëdha në shpenzimet në mallra të tjera të konsumit, arsim, ose investime16
. Një studim në
Shqipëri (Castaldo dhe Reilly 2007) ka gjetur se pjesa e buxhetit për shërbimet publike dhe artikujt jo-
ushqimorë rritet kur familjet marrin para nga jashtë. Autorët e tij argumentojnë se paratë e dërguara nga
diaspora rrisin pjesën që familjet e shpenzojnë në mallra të qëndrueshme dhe shërbime publike dhe ulin
pjesën e shpenzuar për ushqim.
30. Paratë e dërguara nga diaspora kanë ndihmuar familjet për të plotësuar nevojat themelore dhe për
t’u angazhuar në veprimtari ekonomike. Anketa e migrimit në vetvete nuk ofron përgjigje përfundimtare
mbi këtë të fundit, por anketat e tjera mbështesin këtë pohim. Nuk ka dallime të mëdha ndërmjet
familjeve që marrin para nga jashtë dhe atyre që nuk marrin sa i përket pasurive të tilla si toka dhe cilësia
e banimit.
31. Një tjetër mënyrë për të kontrolluar marrëdhënien ndërmjet parave të dërguara nga diaspora dhe
investimeve është të shikohet nëse familjet që kanë emigrantë apo emigrantë të kthyer kanë më shumë
gjasa për të marrë pjesë në aktivitete të vetë-punësimit. Rezultatet paraprake nga anketa e migrimit
(Banka Botërore 2010) sugjerojnë që marrja e parave nga jashtë rrit mundësinë që një individ do të vetë-
punësohet, që potencialisht çon në investime17
. Një tjetër studim i bazuar në anketë i kohëve të fundit
tregoi se 25 për qind e 500 ndërmarrjeve në Kosovë janë krijuar pjesërisht duke përdorur burimet
financiare të fituara gjatë migrimit (IASCI 2010). Një raport i DFID18
gjithashtu jep dëshmi se fondet nga
diaspora kanë qenë me rëndësi kritike për fillimin e biznesit19
.
16
Tabela në Aneks .
17 Një anketë e përputhur e ABF–migrimit me një mostër nga 700 familje është anketuar për të parë nëse dikush në
një familje kishte apo nuk kishte gjasa të vetëpunësohet.
18 Shih DfID 2009.
19 Studimet në Shqipëri kanë treguar që emigruesit që kthehen dhe që kanë qenë jashtë për kohë më të gjatë kanë më
shumë gjasa të marrin pjesë në aktivitetet jobujqësore të vetëpunësimit (Kilic et al., 2007).
0 20 40 60 80 100
Farming land
House or contruction land
Durable Goods
Farm Animals
Education
Repay Loan
Invest in Business
Construct /Repair Home
Food and Clothes
përqindja 0% 10% 20% 30%
Health
Semi Durable Good
Public Service
Non food
Durable Good
Education
Housing
FoodUshqim dhe rroba
Ndërtim/riparim të shtëpisë
Investim në biznes
Khim i kredive
Shkollim
Kafshë shtëpiake
Produkte jetëgjata
Shtëpi ose tokë për ndërtim
Tokë bujqësore
Ushqim
Strehim
Shkollim
Produkte jetëgjata
Gjëra joushqimore
Shërbime publike
Produkte gjysëm-jetëgjata
Shëndet
17
II. MIGRIMI DHE ZHVILLIMI EKONOMIK: MËSIMET NGA SHTETET TJERA
32. Ky kapitull jep një sintezë të politikave që i kanë miratuar vendet e tjera për të përdorur migrimin
për të nxitur zhvillimin ekonomik; janë disa fusha të politikave ku mund të lidhen migrimi dhe zhvillimi.
Pastaj diskutohen instrumentet e politikave që mund të përdoren për të forcuar këtë lidhje duke treguar
shembuj se si vendet tjera i kanë përdorur këto instrumente. Kjo pasqyrë e përvojave ndërkombëtare për
migrimin dhe zhvillimin duhet të shërbejë si një referencë për autoritetet kosovare në shqyrtimin e
politikave që mund të jenë të dobishme.
Migrimi si element i hartimit të politikave zhvillimore
33. Në vendet nga të cilat ka migrim të konsiderueshëm, integrimi i politikave të lidhura me migrimin
në strategjitë kombëtare të zhvillimit mund të kontribuojë në zhvillimin ekonomik dhe social.
Marrëdhëniet ndërmjet migrimit dhe zhvillimit kanë qenë një temë e rëndësishme e diskutimit shkencor.
Për disa, kjo është marrëdhënie shkakësore, por disa mendojnë se migrimi është një efekt anësor i
zhvillimeve ekonomike, të tjerët mendojnë të kundërtën, disa të tjerë mendojnë se shkaqet janë të
dyanshme, dhe një perspektivë e fundit është se migrimi është thelbësor për zhvillimin e një shoqërie - një
komponent i ndërtimit të zhvillimit ekonomik. Për shembull, Hain de Haas argumenton se "migrimi nuk
është një variabël e pavarur që shpjegon ndryshimin, por është një variabël endogjene, një pjesë përbërëse
e vetë ndryshimit në të njëjtën shkallë sa ai mundëson ndryshimin e mëtejmë" (de Haas 2008). Migrimi
dhe zhvillimi: Një perspektivë teorike "2008. Instituti ndërkombëtar i migrimit. Universiteti i Oksfordit.
34. Cilado pikëpamje të merret, nuk ka dyshim se politikat publike forcojnë efektet pozitive të
migrimit në zhvillim. Politikat mund të synojnë çdo fazë në procesin e migrimit: para se emigrantët të
largohen nga vendi, gjatë qëndrimit të tyre jashtë vendit, dhe pas kthimit të tyre në vendlindje. Përfitimet
e mundshme të politikave të tilla do të kishin efekte të përhapjes në gjithë ekonominë, jo vetëm në
emigrantët dhe familjet e tyre.
35. Situata e emigrantëve - kualifikimet, statusi ligjor dhe i punësimit, - kur ata hyjnë në vendin pritës
në masë të madhe përcakton suksesin e tyre profesional atje, që nga ana tjetër e përcakton se sa ndikim ata
mund të kenë kur ata kthehen në vendlindje. Emigrantët me status të kufizuar apo joligjor jashtë vendit
vuajnë nga mungesa e mundësive ose mundësi të kufizuara në rastin më të mirë, të punësimit. Për
shembull, ata që largohen nga shtëpia pa leje formale të punës20
kanë më shumë gjasa për të fituar të
ardhura më pak, përballen me më shumë vështirësi për të gjetur punë, janë objekt i stereotipave sociale,
dhe përballen me mundësitë e kufizuara të ngritjes në profesion, të gjitha të cilat e ulin aftësinë e tyre për
të dërguar para në shtëpi dhe për të fituar aftësi të reja.
36. Mirëqenia ekonomike e emigrantëve përcaktohet edhe me aftësitë e tyre dhe se sa ata janë të
informuar për mundësitë e punësimit në vendin e destinacionit. Ata që kanë aftësi më të mira dhe dinë më
shumë për perspektivat e tyre të punës fitojnë më shumë dhe janë më të lidhur me vendin e tyre. Këta
emigrantë kanë më shumë gjasa për të përdorur sektorin financiar për transferet e parave dhe kursimet, që
nga ana tjetër i motivojnë familjarët e tyre për të përdorur shërbime të tilla. Figura 15 ilustron fuqinë
ekonomike të emigrantëve në aspektin e statusit ligjor dhe arritjes së aftësive, kjo tregon se emigrantët e
kualifikuar me status të legalizuar janë ekonomikisht më të sigurt.
20
Duhet të pranohet se për disa emigrues pa kualifikime, migrimi pa dokumente mund të jetë i vetmi opsion për të
shkuar jashtë.
18
37. Gjatë qëndrimit të tyre jashtë vendit, emigrantët vazhdojnë të kenë marrëdhënie ekonomike,
kulturore, dhe politike me vendin e tyre. Aktivitetet kryesore ekonomike janë dërgimi i parave,
konsumimi i produkteve nga vendi i tyre, investimi në vendlindje (kryesisht në ndërtimin e shtëpive), dhe
angazhimi në filantropi atje. Madhësia e këtyre aktiviteteve varet kryesisht nga fuqia ekonomike e
emigrantëve, por edhe nga nxitjet për t'u angazhuar në aktivitete të tilla dhe lehtësia e ndërmarrjes së tyre.
Për shembull, emigrantët kanë më shumë gjasa për të dërguar fonde nëse kostoja e transaksionit është e
ulët, ose për të hapur një biznes në qoftë se mjedisi i biznesit në vendlindjen e tyre është i favorshëm.
38. Së fundi, kthimi i emigrantëve varet nga rrethanat ekonomike, politike dhe shoqërore në
vendlindjen e tyre. Kur emigrantët vendosin të kthehen, ata shpesh sjellin kursime, si i përdorin ata këto
kursime varet nga një numër i politikave, të tilla si lehtësia e të bërit biznes dhe disponueshmëria e
informacionit për mundësitë e investimeve. Për më tepër, emigrantët mund të sjellin aftësi dhe njohuri të
reja që mund të ndërtojnë kapitalin njerëzor të vendlindjes.
39. Politikat e dizajnuara për të rritur në maksimum ndikimin e migrimit në zhvillim në vendlindje
sjellin përfitime edhe për vendin pranues. Ky i fundit mbledh taksat dhe bankat e tij fitojnë të ardhura nga
emigrantët e ligjshëm. Vendi pranues gjithashtu përfiton kur aftësitë e emigrantëve përdoren si duhet.
Politikat për rritjen e ndikimit të migrimit në zhvillim
40. Kjo pjesë paraqet disa politika që përvoja ndërkombëtare e ka dëshmuar se japin rezultate të
suksesshme. Politikat janë të grupuara sipas fazës së procesit të migrimit (Tabela 3).
Tabela 3. Politikat sipas fazës së migrimit
Para migrimit Gjatë qëndrimit jashtë Pas kthimit në shtëpi
Negocimi dhe themelimi i
programeve për migrimin për
punë
Marrëveshjet bilaterale për
mbrojtjen e të drejtave të punës
Ofrimi i informatave në vendlindje
për mundësitë për punësim
Lehtësimi i migrimit (p.sh.,
informimi për mundësitë për
punësim)
Zvogëlimi i shpenzimeve të
transaksionit për paratë e dërguara
nga diaspora
Krijimi i një ambienti që i ndihmon
investimeve
Arsimi teknik dhe trajnimi për
aftësi për migruesit e
mundshëm
Ofrimi i qasjes në financim dhe
trajnimi për njohuri financiare për
familjet e emigrantëve (pranuesit e
pagesave)
Ofrimi i nxitjes financiare për
emigrantët që të kthehen dhe të
rrinë në vendlindje
Shërbimet këshilluese (për të
drejtat e punës, menaxhimin
financiar, etj.)
Ofrimi i stimulimeve për
institucionet financiare (teknologjitë
e reja, zgjerimi i mbulimit me degë,
etj.)
Promovimi i tregtisë dhe turizmit të
emigrantëve
41. Politikat që ndihmojnë qytetarët të përgatiten për migrim përqendrohen në lehtësimin e procesit
të migrimit dhe ndërtimin e aftësive të emigrantëve potencialë. Disa vende që dërgojnë emigrantë krijojnë
programe në bashkëpunim me vendet kryesore te destinacionit, në mënyrë që të sigurohet se emigrantët
kanë statusin e duhur ligjor. Në të njëjtën kohë, vendet dërguese i përgatisin qytetarët e tyre për qasje më
të lehtë në tregun e punës jashtë vendit duke ofruar trajnim të aftësive teknike dhe këshilla për shembull
për të drejtat e punës, menaxhimin financiar, si dhe sigurimin shëndetësor. Ndërsa negocimi i
marrëveshjeve të migrimit të punës me vendet partnere mund të sjellë përfitime të vlefshme për
19
emigrantët, të tilla si qëndrimi i rregulluar jashtë vendit, mbrojtja ose të drejtat, dhe siguria më e mirë
sociale, përvoja ndërkombëtare ka treguar se shumica e vendeve dërguese fokusohen në politika
unilaterale për t’i përgatitur më mirë qytetarët e tyre para se ata të emigrojnë.
42. Çfarë lloje të politikave krijojnë vendet dërguese të emigrantëve varet shumë nga konteksti i
brendshëm: ku ndodh migrimi kryesisht rregullisht ose jo rregullisht, sa janë në dijeni emigrantët e
ardhshëm për kushtet në vendin e destinacionit, ose cilat janë karakteristikat e emigrantëve potencialë (të
kualifikuar ose jo -të kualifikuar). Praktika globale nga vendet dërguese të emigrantëve tregon se politikat
për përgatitjen e qytetarëve për të emigruar kanë të bëjnë me këto tre aspekte: (i) para vendimmarrjes, (ii)
para punësimit, dhe (iii) para nisjes.
43. Objektivi i politikave në fazën para vendimmarrjes është që t’i ndihmojë qytetarët të marrin një
vendim të informuar nëse ata duhet të emigrojnë apo jo. Nevoja për politikë të tillë varet nga ajo se cilat
janë tendencat e migrimit në vende të ndryshme, a është përqendruar migrimi në disa vende ku ka rrjedha
të rregullta apo a janë migruesit e ardhshëm duke lëvizur në vende për të cilat ata do të kenë pak
informacion mbi kushtet e jetesës dhe ato sociale. Në çdo rast, është e dobishme rritja e informacionit në
dispozicion për emigrantët e ardhshëm.
44. Filipinet, për shembull, kanë krijuar një seminar orientimi para punësimit me qëllim të ngritjes së
vetëdijes, veçanërisht në mesin e të rinjve, në lidhje me mundësitë dhe rreziqet e migrimit. Përveç kësaj,
disa forma të këtij lloji të vetëdijesimit janë përfshirë në sistemin arsimor (në shkollat e mesme). Masa të
tjera, të tilla si fushata të informimit publik (duke përdorur radion, karikaturat, dhe gazetat), kanë synim
më të gjerë në drejtim të të gjitha grupmoshave të emigrantëve të ardhshëm.
45. Qeveria e Shri Lankës gjithashtu ka zhvilluar fushata të ndryshme të informimit publik me qëllim
rritjen e njohurive të migruesve të mundshëm për largimin nga vendi. Për shembull, zyra e saj e punësimit
të jashtëm është përqendruar në informimin e emigrantëve për rreziqet e gjetjes së punës nëpërmjet
kanaleve private. Mandej, ajo transmeton një program 2-orësh në radio çdo të diele që i fton emigrantët
aktualë dhe të kaluar për të ndarë përvojat e tyre.
46. Politikat para-punësimit kanë për qëllim të sigurojnë informacion në lidhje me kërkimin dhe
gjetjen e vendeve të punës jashtë vendit për ata që kanë vendosur për të migruar. Fokusi në fazën e para-
punësimit është që të lehtësojë procesin e punësimit duke zhvilluar dhe/ose rregulluar industrinë e
rekrutimit, duke angazhuar institucionet e shtetit për të gjetur punë jashtë vendit (duke përfshirë edhe
përmes marrëveshjeve bilaterale), dhe duke siguruar trajnim për llojet e ndryshme të aftësive.
47. Së fundi, roli i shtetit është gjithashtu i rëndësishëm në këtë fazë përfundimtare të procesit para
migrimit, pra në fazën para nisjes. Qëllimi këtu është që të sigurohen të gjitha informatat e rëndësishme
që emigrantët e ardhshëm do të duhet t’i dinë në lidhje me çështjet administrative (udhëtimi, vizat, etj), të
drejtat ligjore dhe sociale gjatë kohës kur janë jashtë vendit, çështjet e shëndetit, dhe të tjera. Pajisja e
emigrantëve me këto njohuri është shumë e rëndësishme sepse ajo mund të zvogëlojë shumë "kostot e
transaksionit" të migrimit, dhe më e rëndësishmja mundëson që qytetarët të kuptojnë të drejtat e tyre gjatë
kohës që janë jashtë vendit.
48. Vendet me traditë të gjatë të migrimit ofrojnë shembuj të shumtë se si mund të arrihen objektivat
e mësipërme. Filipinet kanë shumë përvojë në këtë fushë, dhe qeveria vë theks shumë të fortë në
mbrojtjen e të drejtave të emigrantëve, përfshirë edhe duke edukuar emigrantët për këtë para se të
largohen nga vendi. Një seminar orientimi para nisjes (SOPN) është i detyrueshëm për emigrantin e
ardhshëm që të marrë aprovimin për udhëtim. Ky seminar i natyrës së përgjithshme (jo për shtet të
caktuar) jep informacion për kontratat e punësimit, këshilla udhëtimi, çështjet kulturore dhe të tjera.
20
Informacion shtesë u jepet emigrantëve që shkojnë në vende të rrezikshme, për shembull shtete në
konflikt apo pas konfliktit. Kurrikuli dhe materialet për këtë seminar hartohen nga Administrata për
Mirëqenien e Punëtorëve Jashtë Vendit, por trajnimi aktual mbahet kryesisht nga agjencitë e rekrutimit.
Pastaj, për grupe të caktuara të ndjeshme, të tilla si punëtorë vendorë, organizatat jo-qeveritare janë
shpesh përgjegjëse për trajnimin e tyre.
49. Përveç SOPN-së, institucionet në Filipine ofrojnë trajnime tjera specifike për shtetin/sektorin para
nisjes. Për shembull, në përputhje me një memorandum të mirëkuptimit të nënshkruar me Korenë, është
hartuar një program i 'praktikave të mira' për Edukimin për Siguri dhe Shëndet në Punë për punëtorët
emigrantë21
. Programi për të pajisur punëtorët filipinas me njohuri mbi këtë temë lidhet me ligjet dhe
praktikën koreane. Gjatë një periudhe 18 mujore në 2005-2007, 13.652 punëtorë filipinas që punojnë në
Kore kanë marrë pjesë në këtë program. Pastaj, është zhvilluar një program tjetër për punëtorët që shkojnë
në vende me rrezik të lartë për HIV/AIDS-it me qëllim të edukimit të migruesve për parandalimin e
HIV/AIDS.
50. Shri Lanka ka zhvilluar edhe një program gjithëpërfshirës të trajnimit para nisjes. Programi
përbëhet prej trajnimeve për emigrantë dhe familjet që janë duke u larguar nga vendi. Ky trajnim është
zakonisht një seminar 12 ditor për të siguruar aftësitë themelore të lidhura me punën. Në ditën e 13-të,
familjet e emigrantëve ftohen të marrin pjesë në një orientim njëditor ku diskutohen çështje të
rëndësishme për emigrantët dhe familjet. Ky trajnim administrohet nga Zyra për Punësim të Jashtëm dhe
ka 30 qendra trajnimi që ofrojnë ndihmë për 50.000 punëtorë çdo vit.
51. Qeveria e Bangladeshit gjithashtu ka një përvojë në zhvillimin e programeve të trajnimit para
nisjes, edhe pse jo aq e zhvilluar si ajo e Filipineve dhe Shri Lankës. Disa lloje të trajnimeve ofrohen për
emigrantët para nisjes, zakonisht me ndihmën e organizatave jo-qeveritare dhe ndërkombëtare. Fokusi i
këtyre trajnimeve është në promovimin e të drejtave të punës për emigrantët.
52. Një nga fushat kryesore të përqendrimit të politikave, gjatë kohës kur emigrantët janë jashtë
vendit është në promovimin e transfereve të parave të dërguara nga diaspora pasi kjo është lidhja e fortë
ndërmjet emigrantëve dhe vendit pritës gjatë qëndrimit jashtë vendit. Megjithatë, aspekte të tjera gjatë
migrimit janë gjithashtu të rëndësishme, të tilla si mbështetja për emigrantët jashtë vendit nëpërmjet
ambasadave, duke ofruar sigurim shëndetësor dhe/ose pensional. Së fundi, shteti shpesh luan një rol në
trajtimin e rasteve emergjente.
53. Sa i përket transfereve, si hap i parë, politika duhet të drejtohet kah përmirësimi i tregut të
transferimit të parave duke zvogëluar informalitetin, rritur konkurrencën, dhe zvogëluar koston. Një arsye
për kosto të lartë dhe informalitet vjen nga fakti se në shumicën e vendeve në zhvillim qeveritë
parashohin që vetëm bankat lejohet të bëjnë pagesa në valutë të huaj për transferimin e parave të dërguara
nga diaspora. Kjo do të thotë se zonat rurale kanë tendencë të lehen pas dore, sepse degët e bankave janë
kryesisht në zonat urbane. Kur transferet e parave nuk janë të mundshme në zona të largëta, zhvillohen
kanalet informale, që zakonisht udhëhiqen nga sipërmarrësit e vegjël. Lejimi i institucioneve jobankare
financiare, të tilla si institucionet mikrofinanciare (IMF), për të bërë transferet e dërgesave do ta zvogëlojë
informalitetin, rrisë konkurrencën, dhe në fund të fundit të zvogëlojë shpenzimet. Zvogëlimi i kostos së
transfereve të parave të dërguara nga diaspora në zonat rurale është veçanërisht i rëndësishëm për
Kosovën duke marrë parasysh se shumica e emigrantëve vijnë nga zonat rurale.
21
Fos, E. ―Migrimi dhe mbrojtja e migruesve: përvoja nga Filipinet‖ Departamenti për punë të jashtme. Republika e
Filipineve
21
54. IMF-të dhe unionet e kreditit kanë lëvizur përpara në identifikimin e kërkesës së pashfrytëzuar
për shërbime bankare dhe në transformimin e marrësve të dërgesave në konsumatorë për shërbime të tjera
financiare. Në Moldavi, për shembull, më shumë rrjedha të parave të dërguara nga diaspora shkojnë për
familjet në zonat rurale, ku prania e bankave është e kufizuar, por shoqëritë e kursimeve dhe kredive
arrijnë atje më shumë. Megjithatë, këto institucione jo-bankare nuk lejohet të kontaktojnë pranuesit dhe
emigrantët për të ofruar shërbimet e dërgimit të parave. Poashtu, në Kosovë shumica e emigrantëve vijnë
nga zonat rurale, ku bankat kanë qasje të kufizuar, ndërsa IMF-të kanë zhvilluar rrjete. Nëse lejohet që
këto IMF të vogla të transferojnë paratë e dërguara nga diaspora kjo është e një rëndësie vendimtare jo
vetëm për formalizimin dhe uljen e kostove të dërgimit të parave të emigrantëve, por edhe për rritjen e
qasjes në shërbimet financiare dhe përmirësimin e informimit financiar.
55. Shëndrrimi i IMF-ve dhe unioneve të kreditit në kanale të parave të dërguara nga diaspora
nganjëherë gjithashtu kërkon përkrahje nga vendi ku paratë e dërguara nga diaspora e kanë origjinën.
Lidhja e bankave në vendet e origjinës së dërgesave me IMF-të në vendet e destinacionit mund të jetë një
propozim me fitim për të dyja palët. Për shembull, me mbështetje nga qeveria spanjolle, Caxia Catalunya,
një bankë e kursimeve në Spanjë, ka bërë marrëveshje me bankat dhe bankat e kursimit në disa vende që
u mundëson njerëzve të dërgojnë para me kosto më të ulët prej 1.500 pikë të parave në Spanjë, për degët e
1000 partnerëve të saj në Marok, Senegal, Argjentinë, Bolivi, Kolumbi, Ekuador, Peru, Brazil,
Republikën Dominikane, Pakistan, Kinë, Bullgari, dhe Rumani. Institucionet financiare në të dy anët kanë
tërhequr klientë të rinj dhe kanë rritur të ardhurat e tyre nga tarifat e transaksioneve; klientët në të dy anët
përfitojnë nga llogaritë e kursimeve dhe një mjet i besueshëm i transferimit të parave.
Kutia 2. Si shtetet e zhvilluara promovojnë transferin e parave të dërguara nga diaspora
Përvoja e Shteteve të Bashkuara dhe vendeve të tjera me lejimin e emigrantëve, pa marrë parasysh statusin ligjor,
që të zgjedhin disa mënyra për të paguar flet shumë. Iniciativa e Wells Fargo në Shtetet e Bashkuara për të njohur
identifikimin konsullor meksikan për të lejuar emigrantët të hapin llogari bankare ka rritur qasjen në shërbimet
bankare për më shumë se gjysmë milioni meksikanë. Përvoja e indonezianëve që paguajnë nga Koreja e Jugut,
Singapori dhe Hong Kongu është e ngjashme: imigrantët mund të hapin llogari bankare, pavarësisht nga statusi
ligjor dhe të gëzojnë qasje në produktet e tjera financiare, si edhe ndoshta shpenzime më të ulëta. Kjo çështje
është veçanërisht e rëndësishme për shkak se qeveritë tërheqin një vijë ndërmjet biznesit dhe politikave të
migrimit: ofruesit e shërbimeve të dërgesave nuk veprojnë si polici e emigracionit dhe tatimore, por punojnë në
përputhje me rregullat për transferet e parave.
56. Në vitet e fundit shpenzimet janë ulur mjaft nga rritja e konkurrencës ndërmjet operatorëve të
transferimit të parave (OTP). Në Amerikën Latine dhe Karaibe shpenzimet kanë rënë ndjeshëm, siç kanë
rënë edhe në kanalet tjera të mëdha të dërgimit të parave të emigrantëve, të tilla si nga Rusia në Azinë
Qendrore dhe në Kaukazin Jugor dhe nga Evropa në Azinë Jug-Lindore dhe në Afrikën Perëndimore. Një
sfidë e madhe për konkurrencën në shumë pjesë të botës, megjithatë, është ekzistenca e kontratave
ekskluzive ndërmjet OTP-ve dhe agjentëve në vendet e origjinës dhe ato të destinacionit që i kufizojnë
agjentët që përfaqësojnë një OTP nga negociatat ose kontrata me një tjetër OTP për të paktën një periudhë
prej pesë vitesh. Ato i pengojnë shumë OTP që të hyjnë në treg. Për shembull, ka më pak se pesë OTP që
veprojnë në Nigeri, pjesërisht për shkak se vetëm bankat lejohet të punojnë dhe këto banka kërkojnë të
sigurojnë një vëllim më të madh duke punuar me një OTP. Si rezultat tre të katërtat e paguesve punojnë
vetëm përmes dy OTP-ve.
57. Shpenzimet do të ulen edhe me më shumë transparencë (p.sh., shpalosja e plotë e tarifave dhe
ngarkesave), përmirësimi i mjedisit për konkurrencë të OTP-ve (duke përfshirë monitorimin e cilësisë së
shërbimit të ofruar); inkurajimi i OTP-ve të vogla për të marrë pjesë, dhe futja e mjeteve alternative të
transferimit të parave, të tilla si interneti, kartelat e debitit, apo teknologjia e telefonisë celulare.
22
58. Teknologjitë e reja mund të jenë shumë efektive në uljen e kostos së transaksioneve, por të gjithë
lojtarët në treg duhet të angazhohen në promovimin e tyre. Përveç kësaj, përfituesit kanë nevojë për
ngritje të nivelit të njohurive financiare. Anketat globale tregojnë se edhe pse rreth 30 për qind të
pranuesve të parave të dërguara nga diaspora përdorin kartela debiti ose krediti, 90 për qind ose më shumë
i marrin paratë e dërguara nga diaspora në para të gatshme. Edukimi i njerëzve se si të përshtatin praktikat
e tyre financiare duke mësuar përfitimet e një shumëllojshmërie të instrumenteve të pagesave financiare,
do të rrisë përdorimin e tyre.
59. Një shembull i mirë për këtë është përvoja e Shoqërisë Kombëtare të Ndërtimit në Xhamajka
(JNBS). Nëpërmjet filialit të saj, JN Money Services, JNBS u shërben xhamajkasve jashtë vendit
nëpërmjet lehtësimit të shërbimeve të dërgimit të parave në Kanada, SHBA, dhe Britaninë e Madhe. Në
partneritet me USAID-it, JNBS zgjodhi të automatizojë procesin e dërgimit dhe pranimit të transfereve të
parave duke përdorur teknologjinë e kartelave me kalim nëpër lexues (makinat e leximit të kartelave të
njohura si terminale të pikave të shitjes). Si rezultat, ajo ka tërhequr më shumë se 70.000 përdorues të
kartelave. Gjysma e pranuesve të parave të dërguara nga diaspora janë futur në sistemin bankar formal,
dhe 40 për qind e atyre i pranojnë paratë e dërguara nga diaspora përmes kartelës, që përdoret më pas për
të bërë blerje në bizneset e vogla që pranojnë kartela debiti. Si përfitim shtesë, shumica e klientëve të
bankës që janë biznese të vogla gjithashtu kanë rritur qasjen e tyre në kredi dhe klientë që pranojnë para
nga diaspora. Si rezultat i kësaj, kursimet janë rritur ndjeshëm, jo vetëm me anë të depozitave direkte në
llogaritë e kursimeve, por edhe për shkak se ka më pak para të gatshme në qarkullim dhe rritje në
përdorimin e transaksioneve elektronike.
60. Përveç ofrimit të stimulimeve për institucionet jo bankare financiare që të arrijnë klientët e parave
të dërguara nga diaspora, edhe bankave të mëdha mund të u ofrohen stimulime për të transformuar
pranuesit e parave të dërguara nga diaspora në klientë të plotë të shërbimeve bankare. Edhepse bankat
zakonisht mbulojnë pjesën më të madhe të transfereve zyrtare, shpesh ato nuk bëjnë asnjë përpjekje për të
u ofruar pranuesve qasje në shërbime të tjera financiare, të tilla si llogaritë rrjedhëse ose llogaritë e
kursimeve. Ato kështu veprojnë kryesisht si makina për para me transaksione të vogla në vend se të jenë
institucione depozituese – banka transferon para, por as dërguesi as pranuesi nuk kanë llogari bankare.
Kjo mund të shpjegohet pjesërisht nga fakti që bankat fitojnë të ardhura shumë të larta nga këto transfere,
që nganjëherë llogariten deri në 20 për qind të fitimit të tyre total, dhe nuk shohin nevojë për stimulimin e
dërguesve dhe pranuesve që të hapin llogari bankare për të bërë transfere. Në të gjithë Amerikën Latine
dhe Karaibet gati 50 për qind e dërgesave zyrtare dërgohen dhe merren në të gatshme në një bankë, dhe
në Azinë Qendrore, Afrikë, Kaukazin e Jugut, disa vende të Evropës Lindore, dhe pjesë të Azisë Jug-
Lindore, ku vetëm shërbimet postare ose unionet e kreditit ofrojnë zëvendësim margjinal, gati 100 për
qind realizohen në këtë mënyrë. Duke pasur parasysh rolin e madh të bankave në transferin e dërgesave
zyrtare, kjo është veçanërisht e rëndësishme për t’u ofruar atyre stimulime për të lëvizur përtej pagesave
të thjeshta në para të gatshme dhe të ofrojnë programe dhe shërbime të edukimit financiar për përfituesit.
61. Përveç përpjekjes për të lehtësuar transferet e parave të dërguara nga diaspora, qeveritë shpesh
vendosin një theks të madh në mbrojtjen e të drejtave sociale të emigrantëve gjatë qëndrimit të tyre jashtë
vendit. Mbrojtja e të drejtave të emigrantëve mund të sigurohet nëpërmjet marrëveshjeve dypalëshe me
vendet pritëse, por më së shpeshti vendet që dërgojnë emigrantë zhvillojnë politika të njëanshme për
mbrojtjen e të drejtave sociale të emigrantëve. Për shembull, qeveria meksikane u mundëson emigrantëve
meksikanë të vazhdojnë të kontribuojnë për pagesat e sigurimit të tyre social gjatë kohës kur janë jashtë
vendit. Përveç kësaj, qeveritë përmes zyrave konsullore ose OJQ-ve japin këshilla për punëtorët
emigrantë për të drejtat e tyre të punës. Për shembull, puna e femrës në familje apo hotelieri është një
aktivitet në të cilin mbrojtja e të drejtave është e nevojshme, duke pasur parasysh se ka pasur shumë raste
të abuzimit dhe autoritetet kanë mungesë të mjeteve për të verifikuar nëse respektohen standardet e punës.
Në Kosta Rika, disa OJQ lokale mbajnë seminare për të drejtat e punës për punëtorët emigrantë që ata të
mbrojnë pozitën e tyre, pavarësisht nga profesioni i tyre apo statusi ligjor.
23
62. Politika të tjera përkrahëse për emigrantët jashtë vendit mund të përfshijnë nxitjen e tregtisë dhe
turizmit apo shërbimeve shëndetësore dhe arsimore. Rreth një e treta e emigrantëve vizitojnë vendet e tyre
në vendlindje një herë në vit dhe 80 për qind importojnë mallrat nga vendlindja, të tilla si produkte
ushqimore. Qeveritë mund të promovojnë mundësitë e turizmit për emigrantët vizitues ose të ulin koston
e udhëtimit për të inkurajuar vizita më të shpeshta. Në aspektin e shëndetësisë dhe arsimit, politikat mund
të inkurajojnë krijimin e shërbimeve për emigrantët, të tilla si sigurimi i jetës, sigurimi shëndetësor,
riatdhesimi i kufomës në rast vdekjeje, dhe kujdesi i fëmijëve. Nevoja për produkte të tilla nuk duhet të
nënvlerësohet. Në Malajzi, për shembull, çdo vit rreth 100 deri 150 punëtorë nga Bangladeshi vdesin, për
shembull, nga vdekja e papritur, aksidentet, ose lëndimet fatale në punë të rrezikshme.
63. Në fund, politikat e drejtuara kah kthimi i emigrantëve kryesisht përqendrohen në integrimin e
tyre në ekonominë e vendlindjes, qoftë si punëkërkues ose si investitorë. Zakonisht politikat e tilla janë të
përgjithshme dhe jo specifike për emigrantët, por disa iniciativa mund të drejtohen në veçanti kah
emigrantët, të tilla si angazhimi i misioneve diplomatike jashtë vendit në promovimin e punësimit dhe
mundësive për investime për diasporën. Masat që lidhen me përmirësimin e mjedisit të biznesit për
punësim dhe investime janë jashtë fokusit të këtij studimi.
64. Për më tepër, qeveritë shpesh përpiqen të mbrojnë apo të forcojnë të drejtat sociale që emigrantët
i kanë fituar duke punuar jashtë vendit. Kjo kryesisht i referohet të drejtave për pensione, përkatësisht
mbrojtjes së kontributeve pensionale që emigrantët i kanë bërë duke punuar jashtë vendit. Për të trajtuar
këtë çështje, vendet pritëse zakonisht përpiqen të lidhin marrëveshje bilaterale të sigurimit social me
vendet kryesore të destinacionit.
Zbatimi i politikave të lidhura me migrimin
65. Në këtë pjesë shqyrtohen instrumentet në dispozicion për qeveritë për të zbatuar politikat e
diskutuara në pjesën e mëparshme. Ndër to është asistenca teknike, komunikimi dhe kontakti, krijimi i
mënyrave të financimit, partneriteti me qeveritë e huaja dhe personat e tjerë, dhe ndërtimi i kapaciteteve.
Diskutimi përkrahet nga shembujt e vendeve që kanë përdorur me sukses mjetet e diskutuara për të
ndërtuar kontributin e migrimit në zhvillimin e tyre ekonomik.
Asistenca teknike
66. Asistenca teknike (AT), është dëshmuar të jetë veçanërisht e përshtatshme për zbatimin e disa
llojeve të politikave të lidhura me migrimin, pasi që është dëshmuar e dobishme në politikat që nxisin
njohuritë financiare dhe që i bëjnë shpenzimet e pagesave nga emigrantët më transparente, edhe pse AT
sigurisht mund të përdoret edhe për politikat e tjera të lidhura me migrimin.
67. Ka shembuj të shumtë kur AT përdoret për të vënë më shumë informacion në dispozicion për
koston e pagesës së parave nga diaspora. Shembulli më global është iniciativa e Bankës Botërore për të
publikuar online kostot e pagesës (http://remittanceprices.worldbank.org), një shembull që e kanë ndjekur
disa qeveri. Mbretëria e Bashkuar, Franca, Italia, Holanda, dhe Meksika, ndër të tjera, kanë krijuar faqet e
internetit për raportimin e shpenzimeve të pagesës në korridoret kryesore jashtë vendit, duke u bazuar në
asistencën teknike për mbledhjen e të dhënave, dizajnimin dhe shpërndarjen e tyre. Një tjetër shembull i
kohëve të fundit është www.sendmoneypacific.org, një faqe interneti e financuar nga Agjencitë e
Ndihmës Australiane dhe të Zelandës së Re për koston e dërgimit të parave nga këto vende te kombet e
ishujve të Pacifikut Jugor. Faqja e internetit ofron informacion mbi lokacionet, metodat e transferimit,
tarifat, koston totale, shpejtësinë e transferimit, dhe daljen e paguesit. Kjo qasje kërkon të eliminojë
24
barrierat ndaj informacionit, të fuqizojë emigrantët për të marrë vendime më të mira financiare, dhe të
nxisë konkurrencën e shëndoshë ndërmjet ofruesve të shërbimeve të dërgimit të parave.
68. Forcimi i njohurive financiare ka qenë e njohur si politikë e rëndësishme për nxitjen e përdorimit
të kanaleve formale të dërgesave, dhe ka pasur disa raste kur AT, e financuar nga donatorët, është
përdorur për ta zbatuar atë. Për shembull, në bashkëpunim me bankat në Gjeorgji dhe Azerbajxhan Banka
Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim ka financuar AT që të ofrojë këshilla financiare te përfituesit e
parave të dërguara nga diaspora, me qëllim të kapjes së një pjese më të madhe të kursimeve në sistemin
bankar. Edhepse përfituesit e pagesave është konstatuar se kanë një kapacitet të lartë për të kursyer, pak
prej tyre kanë llogari bankare. Është konstatuar se këshillimi përbën një hap të parë të rëndësishëm në
pjesëmarrjen në institucionet zyrtare financiare. Projekti synonte t’i japë përfituesve të pagesave njohuri
themelore (për financat, produktet financiare, dhe kë duhet ta kontaktojnë) për t’u ndihmuar atyre të
vendosin se cilat produkte financiare më së miri i shërbejnë situatës së tyre financiare. Nga 18.000
persona që marrin asistencë teknike, projekti kishte për qëllim që 20 për qind të kalojnë nga klientë për
transaksione në klientë të bankave. Në fakt, rreth 4 milionë dollarë në depozita të reja janë kapur gjatë
projektit gjashtë-mujor. Si edhe me faqet e internetit për koston e pagesave, edhe ky instrument është
përsëritur në vendet e tjera (Orozco 2009).
Komunikimi dhe kontakti
69. Komunikimi dhe kontakti mund të lehtësojnë shumë politikat e lidhura me migrimin. Vendet me
popullsi të konsiderueshme emigrante zakonisht krijojnë një agjenci të veçantë për komunikim dhe
kontakt me diasporën. Se sa efektive është kjo, sigurisht varet nga rrethanat e vendit, në veçanti burimet
në dispozicion, ndërtimi institucional, dhe shkalla e nevojës për informacion. Pjesët e mëposhtme japin
informacion mbi disa shembuj të komunikimit dhe kontaktit duke treguar strukturën e një organizate, si
dhe llojin e aktiviteteve të kryera në këtë kontekst.
70. Për shembull, në 10 vitet e fundit shumë vende afrikane, duke njohur rëndësinë e kontaktit me
emigrantë, kanë zgjedhur të institucionalizojnë përpjekjet për komunikim dhe kontakt; 4 kanë krijuar
ministritë e emigracionit, 3 kanë krijuar departamente në ministritë ekzistuese (zakonisht të punëve të
jashtme), dhe 7 i kanë dhënë një zyrtari publik mandat për të punuar me pjesëtarët e diasporës. Numri i
personelit zakonisht varet nga struktura organizative (ministritë kanë më shumë personel), dhe buxheti
dallon prej më pak se 100,000 dollarë (në 8 nga 14 vendet) deri te gati 1 milion dollarë (Tabela 4)22
.
Tabela 4. Institucionet që menaxhojnë migrimin në shtetet e Afrikës
Institucionet kryesuese Personeli Buxheti Figura
ligjore
Autoriteti
kryesues
Ministritë (4); divizionet
(3); nuk ka agjenci formale
(7)
Mbi 50 (3); 10 deri në
50 (6); më pak se 10
ose e paspecifikuar (5)
500,000 USD
deri në 1 milion
USD (3);
100,000 USD
deri në 1 milion
USD (3); më
pak se 100,000
USD (8)
Ligj (3);
Dekret
(1);
Asnjë
(10)
Ministër (3);
Drejtor (2);
Asnjë (9)
Burimi: Orozco 2009, në bazë të intervistave me përfaqësuesit e 14 qeverive afrikane.
22
Duhet të theksohet se jo domosdo ka korrelacion ndërmjet fondeve të akorduara dhe suksesit në menaxhimin e
migrimit. Arritja e rezultateve varet nga shumë faktorë të tjerë përveç atyre institucionalë të ngritur për
menaxhimin e migrimit.
25
71. Komunikimi dhe kontakti në mënyrë tipike marrin formën e seminareve, dialogëve politikë,
vizitave në vend, takimeve zyrtare, dhe konferencave ndërkombëtare me synim kah diaspora. Shembujt
që pasojnë ilustrojnë përdorimin dhe efektin e aktiviteteve të tilla në Meksikë, Marok, dhe Armeni.
Instituti i meksikanëve jashtë vendit
72. Instituti i meksikanëve jashtë vendit (Instituto de los Mexicanos en el Exterior, IME), pjesë e
Ministrisë së Punëve të Jashtme, është i ngarkuar me trajtimin e çështjeve të Zyrës së Presidentit për
Çështje të Komuniteteve Meksikane Jashtë Vendit dhe Programit për Komunitetin Meksikan Jashtë
Vendit. Bordi konsultativ i IME ka 152 anëtarë, me përfaqësues nga Meksika dhe nga komuniteti
meksikano-amerikan në Shtetet e Bashkuara. Objektivat e tij përfshijnë promovimin e politikave të
qeverisë që kujdesen për nevojat e meksikanëve jashtë vendit, duke vepruar si lidhje ndërmjet këtyre
komuniteteve dhe homologëve të tyre në Meksikë, dhe duke përkrahur formimin e udhëheqjes në
komunitetet e emigrantëve.
73. Personeli dhe buxheti për IME janë zhvilluar në mënyrë të konsiderueshme që nga themelimi i tij
më shumë se dy dekada më parë. Ai është rritur në një ekip prej 15 vetash të cilët koordinojnë aktivitetet
në lidhje me arsimin dhe kontaktojnë me shoqatat e emigrantëve dhe institucionet e tjera, publike dhe
private, të lidhura me migrimin. Edhe pse shuma vjetore e buxhetit të tij është më pak se 2 milion USD,
mandati i tij për kontakt me zyrat konsullore dhe agjencitë tjera qeveritare e ka lejuar atë të marrë fonde
nga ato. Marrëdhënia me më shumë se 30 zyra konsullore në Shtetet e Bashkuara dhe vende të tjera i ka
zgjeruar aktivitetet e IME-së dhe ka forcuar përpjekjet e tij për të përkrahur meksikanët që jetojnë jashtë
vendit.
74. IME ka ndihmuar në organizimin e konferencave edukative për të përparuar të kuptuarit e
programeve dhe shërbimeve që i ofron qeveria meksikane për të ndihmuar përmirësimin e standardit
jetësor të meksikanëve jashtë vendit, si dhe për të ndërtuar komunitetet e tyre në vendlindje në Meksikë.
Për më tepër, ai ka kushtuar vëmendje të veçantë kanaleve të dërgimit të parave nga diaspora. Ai e
konsideron angazhimin me udhëheqësit e respektuar të komunitetit nga sektori financiar në SHBA si një
mjet kyç për të kontaktuar emigrantët dhe për t’u dhënë atyre besimin për t'u bërë anëtarë të sistemit
formal financiar (Orozco 2009). IME gjithashtu nxit "programin 3 x 1"23
të Ministrisë së Zhvillimit
Social, i cili i nxit emigrantët të japin donacione për projektet lokale. Çdo emigrant i cili dërgon të holla
në Meksikë përmes programit regjistrohet në dosjen organizative të IME-së, që ndihmon për të
promovuar programin dhe e bën dosjen e emigrantëve në IME më të plotë.
Përvoja e Marokos
75. Maroku gjithashtu ka një zyrë efektive të kontaktit në terren . Programi i tij ka mbështetje të fortë
politike, personel prej më shumë se 50 vetë, dhe një buxhet të qëndrueshëm. Që nga viti 1990 qeveria e
Marokut ka përcjellë diasporën me politika të reja ndaj emigrantëve. Qeveria tenton të angazhojë
emigrantët duke lehtësuar kthimin e tyre për pushime dhe duke inkurajuar investimet e tyre në vend.
76. Organet kryesore të përfshira në zbatimin e politikave të reja të emigrimit janë Fondacioni Hassan
II për marokenët që janë banorë jashtë vendit dhe Ministria për Marokenët që Jetojnë Jashtë Vendit.
Qëllimet e Fondacionit Hassan II janë ruajtja kulturore, përmes mjeteve të tilla si mësimi i gjuhës arabe,
23
3x1 është një program i financuar nga federata për partneritetet e zhvillimit lokal ndërmjet shoqatave të
emigrantëve dhe shtetit dhe qeverisjes vendore, ku për çdo dollar që një emigrant e dhuron për një projekt lokal,
një institucion publik ofron një dollar shtesë për atë projekt.
26
mësimet fetare, dhe ekskursionet kulturore, këshilla ligjore dhe ndihmë sociale për emigrantët, inkurajimi
i investimeve në Marok, dhe nxitja e marrëdhënieve të mira ndërkombëtare24
. Bashkangjitur me
fondacionin është Studimi i Komunitetit Maroken që Jeton Jashtë Vendit, qëllimi i të cilit është për të
analizuar kushtet dhe nevojat e diasporës marokene.
77. Në vitin 2008, pas konsultimeve të gjera, Maroku ka krijuar Këshillin e Nivelit të Lartë për
komunitetin maroken jashtë vendit; 37 anëtarët e tij emërohen zyrtarisht nga Mbreti Muhamed VI.
Gjithashtu, Këshilli Konsultativ për të Drejtat e Njeriut, i themeluar në vitin 1994, e këshillon Mbretin për
çështjet e të drejtave të njeriut, të cilat janë gjithnjë e më të rëndësishme. Në vitin 2003 u emërua një
komision i posaçëm për të drejtat njerëzore të emigrantëve, me përfaqësues nga komunitetet e
emigrantëve25
.
Ministria e Armenisë
78. Diaspora armene, e cila e tejkalon me dallim të madh numrin e qytetarëve që jetojnë në vend, ka
një histori të gjatë të angazhimeve me Armeninë, por vetëm kohët e fundit qeveria ka ngritur një
institucion për të kontaktuar me anëtarët e saj: Në vitin 2008 qeveria ka ngritur një njësi ministrore, duke
e plotësuar atë me më shumë se 50 zyrtarë publikë, përfshirë dy zëvendësministra, tre këshilltarë, dhe
nëntë drejtorë rajonalë, ka një buxhet prej 5 milionë dollarësh.
79. Ministrisë i është besuar mbrojtja e të drejtave të emigrantëve armenë, identiteti, dhe interesat në
atdhe. Fusha e saj përfshin edhe ngjarjet kulturore dhe promovimin e partneriteteve të investimeve. Për
pjesën më të madhe, megjithatë, ajo i ka dhënë prioritet informimit dhe komunikimit më shumë se
projekteve ekonomike. Për shembull, në vitin 2010 Ministria26
: (i) ka sponsorizuar vizitat e të rinjve nga
diaspora në Armeni, (ii) ka organizuar forume profesionale dhe konferenca shkencore, (iii) ka përkrahur
institucionet arsimore dhe organizatat e komunitetit me literaturë armene.
Përvojat në vende tjera
80. Iniciativa të ngjashme të komunikimit dhe kontaktit janë shfaqur edhe në vende të tjera,
ndonjëherë të përkrahura nga donatorët. Një shembull është bashkëpunimi ndërmjet UNDP-së dhe Zyrës
së Sierra Leones për punë të diasporës në Zyrën e Presidentit mbi një "projekt për përkrahjen e
diasporës", për ta këshilluar qeverinë se si të forcojë marrëdhëniet e saj me diasporën. Ky projekt
përfshinte aktivitete të tilla në terren si konferenca dhe fushata të marrëdhënieve me publikun të
orientuara kah emigrantët. Në Shtetet e Bashkuara objektivi ishte të krijohet një rrjet ndërmjet komunitetit
në diasporë dhe qeverisë për ndarjen e informacionit mbi zhvillimet socio-ekonomike në Sierra Leone,
për paraqitjen e punës së Zyrës për Punë të Diasporës, dhe që të nxiten emigrantët e kualifikuar për të
aplikuar për punë në pozita në qeveri27
.
81. Në vende tjera, kontakti është orientuar në mënyrë specifike në promovimin e kthimit të
emigrantëve – kthimit të trurit. Për shembull, Departamenti i Kolumbisë për Shkencë, Teknologji dhe
Inovacione ka krijuar një faqe interneti në mënyrë që shkencëtarët dhe akademikët në Kolumbi dhe jashtë
saj të mund të shkëmbejnë informacione. Gjithashtu, ka nënshkruar marrëveshje me qeveritë e huaja për
programet e shkëmbimit që do të mundësojnë që shkencëtarët në Kolumbi të bashkëpunojnë me
24
http://www.alwatan.ma/html/FHII/presentation.html.
25 http://www.focus-migration.de/Morocco.5987.0.html?&L=1.
26 http://www.mindiaspora.am/en/Activities_2010.
27 http://www.sl.undp.org/projectoverview.htm.
27
shkencëtarët kolumbianë që punojnë jashtë vendit (p.sh., përmes vizitave të shkurtra shkencore). Qëllimi
ka qenë për të përforcuar marrëdhëniet me diasporën duke promovuar transferimin e njohurive.28
Financimi
82. Ndonjëherë, politikat e migrimit kërkojnë nxitje financiare për të arritur qëllimin e tyre, në raste
të tilla, qeveritë zakonisht bëhen partnere me donatorët. Mundësitë e financimit munden, për shembull, të
jenë kredi, grante, apo skema të investimeve për ta përfshirë diasporën në projektet e zhvillimit privat.
Ndërsa programe të tilla janë të rralla, sepse nevojat për financim janë shumë të mëdha, Banka Botërore,
Banka Afrikane për Zhvillim, Fondi Ndërkombëtar për Zhvillimin e Bujqësisë, dhe Agjencia Frënge e
Zhvillimit, ndër të tjera, kanë krijuar mënyra të financimit që fokusohen te diaspora, dhe në disa raste,
qeveritë kanë financuar vetë mënyra të tilla.
83. Një shembull është programi i Shqipërisë për kthimin e trurit (www.braingain.gov.al), që është
financuar pjesërisht nga UNDP-ja. Qëllimi i tij është që të zhvillojë stimuj dhe mekanizma të politikave
për të nxitur angazhimin e diasporës shqiptare në zhvillimin shkencor, administrativ, dhe ekonomik të
vendit. Programi, i themeluar në vitin 2008 me një buxhet prej 1 milion €, ofron mbështetje financiare për
të kthyerit e kualifikuar për të punuar në Shqipëri. Ai ka krijuar një bazë të dhënash të studentëve dhe
akademikëve jashtë vendit dhe ka tërhequr mbi 150 njerëz të kthehen, 82 prej tyre akademikë. Ai
gjithashtu planifikon krijimin e rrjeteve akademike me ato jashtë vendit.
84. Fondi i përbashkët i diasporës së Ruandës (FBDR) u themelua në mars të vitit 2009 me një
bashkëpunim ndërmjet ruandezëve jashtë vendit dhe Bankës Kombëtare të Ruandës (BKR). Ai
grumbullon fonde nga emigrantët për të mobilizuar investimet në vendin e tyre si një mënyrë për të
përdorur paratë e dërguara nga diaspora për promovimin e zhvillimit kombëtar. Fondi, i cili menaxhohet
në partneritet me diasporën, financon projekte për përmirësimin e zhvillimit socio-ekonomik të Ruandës.
BNR siguron mbështetje administrative dhe të menaxhimit. FBDR gjithashtu planifikon për të nxitur
investimet e diasporës në bono të thesarit dhe letra me vlerë të korporatave29
.
85. El Salvador ilustron një tjetër përdorim të mënyrave të financimit. Banka e tij shumësektorëshe e
investimit (BISH) u ofron emigrantëve financim afatmesëm dhe afatgjatë me kredi hipotekare nëpërmjet
institucioneve financiare komerciale. Partneriteti i investimeve ka një shumëllojshmëri të palëve të
interesuara, të tilla si kompanitë e ndërtimit, si dhe institucionet publike dhe bankat. Që kur është
themeluar BISH ka financuar qindra kredi të banimit (Orozco 2009). Gjithashtu, ka organizuar edhe
panaire në Shtetet e Bashkuara për të promovuar investimet e emigrantëve në banim në El Salvador.
86. Në Moldavi Ministria e Ekonomisë, me mbështetje nga Banka Botërore, ka krijuar një mënyrë të
financimit për të promovuar transferimin e aftësive nëpërmjet migrimit afat-shkurtër në Evropë (kryesisht
Slloveni). Përmes këtij organizimi dërgohen menaxherët moldavë dhe punëtorët e kualifikuar në fabrika
në vendet e përparuara për të punuar për gjashtë muaj, pastaj ata kthehen në Moldavi me aftësi të
dobishme të reja. Këto transfere të financuara në këtë mënyrë u kanë mundësuar moldavëve për të fituar
edhe paga më të larta jashtë vendit, përveç të mësuarit të aftësive të reja (Ellerman 2003).
28
Burimi: Departamento administrativo de ciencia, tecnología e innovación (Colciencias)
< http://www.colciencias.gov.co/web/internacional/home>.
29 Burimi: http://www.bnr.rw/event.aspx?id=30. Iniciativa nuk është ende plotësisht funksionale.
28
Partneritetet në migrimin për punë
87. Marrëveshjet për migrimin e fuqisë punëtore ndërmjet vendeve dërguese dhe pranuese janë të
zakonshme, edhe pse në shumë pak raste këto marrëveshje mbulojnë të gjitha aspektet e rëndësishme të
procesit të migrimit. Ato zakonisht merren me organizimet për dërgimin e punëtorëve, duke ofruar arsim
dhe trajnim, dhe mbrojtjen e të drejtave të punës të emigrantëve. Edhe pse këto organizime zakonisht nuk
mund të kopjohen për vende tjera, ato shfaqin modelet e zakonshme që mund të ofrojnë mësime për
vendet si Kosova.
88. Marrëveshjet për migrimin për punë ndryshojnë varësisht nga qëllimi i angazhimit, por zakonisht
mbulojnë (a) punë të përkohshme për një numër të caktuar të punëtorëve, (b) kërkesat për aftësitë e
pritura, standardet e sigurisë, premtimin dhe dedikimin për t'u kthyer, dhe para-selektimin e punëtorëve;
dhe (c) përgatitjen për të emigruar, duke përfshirë edhe dokumentacionin e punëtorëve, ekzaminimet
mjekësore, dhe vërtetimet e punës. Procesi kërkon që të dy vendet të mbesin të angazhuar për
monitorimin e arritjes së punëtorëve, performancën, dhe kthimin e tyre.
89. Këto marrëveshje negociohen me ose pa ndërmjetës. Disa qeveri që negociojnë "eksportimin" e
fuqisë punëtore e menaxhojnë të gjithë procesin drejtpërdrejt me vendin pritës. Të tjerët përdorin
agjencitë private apo ndërkombëtare për të ndihmuar në hartimin dhe negocimin e një marrëveshjeje të
migrimit të fuqisë punëtore. Një shembull i negociatave të ndërmjetësimit është marrëveshja e vitit 2003
ndërmjet Kanadasë dhe Guatemalas, që u negociua me përkrahje teknike nga Organizata Ndërkombëtare
për Migrim (IOM), zyra në Guatemala. Kjo ishte një marrëveshje për guatemalasit që të punojnë
përkohësisht në Kanada në aktivitete bujqësore ku Kanada ishte duke përjetuar mungesë të fuqisë
punëtore.
29
Kutia 3. Guatemala e suksesshme – marrëveshja e Kanadës
Qeveria e Guatemalës i ka besuar Organizatës Ndërkombëtare për Migrim (IOM) menaxhimin dhe mbikëqyrjen e
programit në të cilin kishte hyrë për ofrimin e punëtorëve të përkohshëm për Kanada. IOM-i ka punuar me
Fondacionin e biznesit për rekrutimin e jashtëm bujqësor, një shoqatë e punëdhënësve në Montreal që përfaqëson
qindra punëdhënës dhe koordinon punësimin sezonal. Qeveria kanadeze ra dakord që të caktojë një numër të
kufizuar të vizave të përkohshme për punë për guatemalasit sapo që agjencia e punësimit dhe IOM-i hartuan një
profil punëtori që e miratoi qeveria e Guatemalës. Marrëveshja ishte aq e suksesshme sa u zgjerua (shih figurën)
nga një marrëveshje dy-vjeçare pilot e kufizuar vetëm në punën në bujqësi në Kuebek në një program të plotë të
punëtorëve mysafirë për 3.700 punëtorë guatemalas në tri krahina të tjera kanadeze (Kolumbia Britaneze, Alberta,
dhe Ontario) dhe në më shumë sektorë (duke përfshirë edhe fermat e pulave, rregullimin e peizazhit, shërbimet e
lavanderisë, dhe ndërtimin).1
Figura 15. Rritja në programin e punëtorëve migrues Kanada –
Guatemala
Burimi: Departamenti i zhvillimit social dhe punësimit në Kanadë30
Edhe pjesëmarrësit ishin të kënaqur. Sipas një ankete të vitit 2008 nga IOM me emigrantët, 95 përqind thanë që
janë të kënaqur me kushtet e punës dhe jetesës dhe me marrëdhënien me punëdhënësit. 2 Kontratat me punëtorët,
që silleshin nga katër deri në gjashtë muaj, mundësonin mbulim me ligjet kanadeze të punës. Të gjithë emigrantët
duhet të ktheheshin në vendin e tyre të prejardhjes në fund të kontratës së tyre. Nëntëdhjetë e tre përqind të
punëtorëve punuan me sukses të kënaqshëm; arsyet për suksesin e dobët të tjerëve përfshinin produktivitetin e
ulët, problemet shëndetësore, ose arsyet familjare. 3
1 Intervistë me Sonia Pellecer, OIM Guatemala.
2 Shih IOM Guatemala <http://www.iom.int/jahia/Jahia/media/press-briefing-notes/pbnAM/cache/offonce?
entryId=25318>.
3 Shih http://www.sedi.oas.org/ddse/english/cpo_trab_quebec.asp.
90. Vendet e Karaibeve gjithashtu ofrojnë shembuj të marrëveshjeve të punës për punëtorë të
kualifikuar. Qeveria e Shën Vincentit, për shembull, tani ka një program për trajnimin dhe dërgimin e
infermiereve në SHBA. Sipas Ministrisë së Shëndetësisë së Shën Vincentit, qeveria lidh marrëveshje me
kompanitë mjekësore të SHBA-ve për të trajnuar infermieret të cilat kompanitë më vonë do t’i punësojnë
për të punuar në SHBA. Kompanitë amerikane ia kompensojnë qeverisë së Shën Vincentit shpenzimet e
trajnimit për çdo infermiere që ata e punësojnë (deri në 17.000 USD secila), dhe qeveria investon fonde
Punëtorë i vjetër i përhershëm
Punëtorët nga viti paraprak
Shtimi i nr. të punëtorëve Punëtorët e rinjë
30
në përmirësimin e trajnimit për infermieret (p.sh., trajnime për mësuesit e infermierisë, azhurnimin e
materialeve dhe mjeteve mësimore.)31
91. Ndonjëherë dy vende në zhvillim lidhin marrëveshje për emigrim për punë, siç kanë bërë qeveritë
e Kosta Rikës dhe Nikaraguas, që e kanë bërë këtë me mbështetje nga Agjencia Spanjolle për Zhvillim
(Agencia Española de Cooperación Internacional, AECI)32
dhe IOM. Rrjedhat e emigrantëve nga
Nikaragua në Kosta Rika kanë qenë të rëndësishme për një kohë të gjatë për shkak të faktorëve të tillë si
fatkeqësitë natyrore (tërmetet dhe uraganet), konflikti politik, dhe luhatjet ekonomike. Me mbështetjen
financiare nga AECI dhe AT të IOM, qeveritë e Nikaraguas dhe Kosta Rikës bënë një marrëveshje33
që ka
krijuar kushte më të favorshme për punëtorët e Nikaraguas në Kosta Rika, ka përmirësuar gjendjen
sociale të familjeve të emigrantëve nga Nikaragua, dhe ka promovuar integrimin e tyre social.
92. Për të arritur objektivat e marrëveshjes dy qeveritë me mbështetjen e IOM-it kanë ndërmarrë një
sërë aktivitetesh34
. Për shembull, ata:
Rritën kapacitetin e Zyrës së Migrimit në Nikaragua për të përshpejtuar procedimin e
dokumenteve përmes një dritareje të vetme në Ministrinë e Punës dhe Zyrën e Migracionit.
Krijuan dhe përforcuan mënyra për autoritetet brenda dhe ndërmjet vendeve që të
shkëmbejnë informacion për çështje të migrimit.
Përmirësuan aftësitë, njohuritë, dhe burimet e konsullatave nga Nikaragua në Kosta Rika dhe
kështu aftësinë e tyre për të mbrojtur shtetasit e tyre.
Mbajtën fushata informimi dhe vetëdijesimi në të dy vendet drejtuar kah punëdhënësit,
sindikatat e punës, punëtorët emigrantë, dhe publiku në përgjithësi.
Organizuan shërbimet kufitare në Kosta Rika që menjëherë të kalojnë punëtorët e
përkohshëm pas mbërritjes dhe largimit dhe vendosën edhe një konsullatë të Kosta Rikës në
Rivas, Nikaragua.
Përmirësuan njohuritë, aftësitë, dhe burimet e Drejtorisë për Migrim të Kosta Rikës për të
dokumentuar më mirë emigrantët nga Nikaragua dhe për të ndihmuar të garantojnë qasjen e
tyre në shërbimet sociale.
Ofruan trajnim për njohuri financiare për familjet e emigrantëve në Nikaragua
93. Programi ka pasur sukses të rëndësishëm. Komponenti i njohurive financiare, për shembull, ka
trajnuar 7.000 familje për tre muaj për t’u ndihmuar atyre të menaxhojnë më mirë resurset e tyre dhe për
të rritur kursimet e tyre35
. Përtej përfitimeve për emigrantët, programi gjithashtu ndihmoi në ndërtimin e
besimit ndërmjet dy vendeve.
31
Shih http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1955379. 32
AECI http://www.aecid.es/.
33 Shih IOM Kosta Rika http://www.iom.int/jahia/Jahia/activities/americas/central-america-and-mexico/costa-rica.
34 Shih http://www.iom.int/jahia/Jahia/facilitating-migration/pid/2031.
35 http://www.iom.int/jahia/Jahia/media/press-briefing-notes/pbnAM/cache/offonce/lang/en?entryId=29028.
31
Rregulloret
94. Aktet legjislative drejtpërdrejtë ose tërthorazi prekin shumicën e llojeve të politikave të migrimit,
por ndikimi i drejtpërdrejtë është veçanërisht i rëndësishëm kur bëhet fjalë për konkurrencën në transferet
e parave, eksportimin e fuqisë punëtore, dhe mbrojtjen sociale të emigrantëve.
95. Konkurrenca në shërbimet e transferimit të parave, e cila është një përcaktues kryesor i kostove të
pagesës së parave nga diaspora, në masë të madhe varet se si është i rregulluar sektori financiar. Duke
kuptuar se rregullimi, ose mungesa e tij në drejtim të transparencës dhe të praktikave të mira, mund të
frenojë konkurrencën, shumë qeveri kanë hequr pengesat e tilla. Për shembull, për të parandaluar
konkurrencën e pandershme nga OTP-të e mëdhenj36
, qeveria e Nigerisë ka ndaluar marrëveshjet
ekskluzive ndërmjet OTP-ve dhe paguesve të dërgesave, dhe kështu kanë bërë Uganda, Ruanda, dhe
vende të tjera afrikane. Banka Afrikane për Zhvillim ka siguruar asistencë teknike për vendet për të
vlerësuar kapacitetet e tyre për parandalimin e marrëveshjeve ekskluzive.
96. Në lidhje me eksportimin e fuqisë punëtore, Filipinet kanë arritur më së shumti në rregullimin e
punëtorëve që shkojnë jashtë shtetit. Qeveria ka krijuar Administratën e Filipineve për Punësim Jashtë
Vendit (AFPJV) për të menaxhuar migrimin (kryesisht aspektet e lëvizshmërisë për punës), dhe në
veçanti për:
Rregullimin e rekrutimit për punësim jashtë shtetit.
Informimin e emigrantëve për resurset në dispozicion jashtë vendit.
Sigurimin e mbrojtjes dhe përfaqësimit me anë të një fondi të mirëqenies për emigrantët dhe
votimit në mungesë.
Ngritjen e mekanizmave për të mësuar më shumë për nevojat e emigrantëve
97. Origjina e AFPJV daton nga Kodi i Punës në Filipine i vitit 1974, i cili krijoi Bordin Zhvillimor
për Punësim Jashtë Shtetit (BZHPJSH) për të promovuar "një program sistematik për punësim jashtë
shtetit të punëtorëve filipinas." Detyrat e BZHPJSH-së ishin për të identifikuar nevojat e vendit pritës, për
të punësuar punëtorët, dhe për të siguruar vendet e punës jashtë shtetit. Në vitin 1982, BZHPJSH, Bordi
Kombëtar i Detarëve, dhe Zyra e Shërbimeve të Punësimit u konsoliduan në AFPJV. Qeveria e Filipineve
ka miratuar edhe legjislacionin për të rregulluar agjencitë private të punësimit (përmes Departamentit të
Punës dhe Punësimit), në mënyrë që të sigurohet që agjencitë nuk vendosin tarifa të larta për emigrantët
që kërkojnë punë jashtë vendit (Ruiz & Azam 2005).
98. Në fund, ligjet për mbrojtjen sociale mund t’u ofrojnë emigrantëve sigurim social dhe mbrojtje
personale kundër situatave ku mund të shkelen të drejtat e tyre. Për shembull, si pjesë e programit të saj të
menaxhuar për migrim, qeveria e Filipineve kërkon që emigrantët të kenë sigurim për t’i mbuluar ata në
rast të paaftësimit ose vdekjes gjatë punës së tyre jashtë vendit. Pagesat e sigurimeve kanë qenë një burim
jo i parëndësishëm i të ardhurave në buxhetin e shtetit, por të ardhurat janë riinvestuar në politikat e
migrimit.
36
Marrëveshjet e ekskluzivitetit janë kontrata të ofruara nga operatorët e mëdhenj të transferit të parave (OTP-të) që
pengojnë paguesin që bëjë partner një kompani tjetër të transferit. Nëse një OTP bëhet partnere me 7 nga 10
pagues në një shtet, ajo merr kontroll monopoli. Në Afrikë, dy OTP mbajnë 60 përqind të tregut përmes
marrëveshjeve të tilla.
32
Arsimi
99. Arsimi është një nga instrumentet kryesore të përdorura për zbatimin e politikave të migrimit,
veçanërisht nga vendet që specializohen në eksportimin e punës gjysmë të kualifikuar. Arsimi, kryesisht
trajnimi për aftësi teknike, është përdorur për të rritur grupin e potencialit të punëtorëve emigrantë dhe për
të rritur vlerën e tyre.
100. Qeveria e Filipineve kohë më parë e ka njohur rëndësinë e pajisjes së emigrantëve të mundshëm
me aftësitë e duhura për të gjetur punë në vendet e zhvilluara. Hapi i parë i autoriteteve ka qenë për të
identifikuar kërkesën për punëtorë emigrantë në vendet e destinacionit. Kjo është bërë duke iu drejtuar
qeverive të huaja, duke i analizuar përvojat e kaluara dhe tendencat, dhe ndonjëherë edhe duke i analizuar
planet e zhvillimit dhe strategjitë e vendeve të destinacionit (për identifikimin e nevojave për aftësi në të
ardhmen). Pastaj, bazuar në këtë njohuri, janë zhvilluar programe të ndryshme të arsimit. Këto programe
shkojnë nga kurset dy-ditore për punëtorët në familjes deri te shkollat e infermierisë.
101. Në Pakistan, për shembull, Komisioni Kombëtar i Arsimit Profesional & Teknik (Navtec) ka
mandat për të rregulluar programet e arsimit teknik dhe trajnimit profesional për emigrantët potencialë.
Navtec krijon programe të bazuara në kërkesën e huaj për fuqi punëtore të kualifikuar në vendet e
destinacionit të synuar, kryesisht Lindjen e Mesme37
. Ai ofron trajnime në 30 profesione për të cilat ka
kërkesa. Aktivitetet e Navtec nuk mbulojnë vetëm trajnim për aftësi por edhe programe të praktikës dhe
certifikime të njohura ndërkombëtarisht për të siguruar që aftësitë mund të transferohen. Për të trajtuar
kërkesën për aftësi, Navtec përdor sistemet informative të tregut të punës në vendet e destinacionit dhe
krijon komitetet konsultative për aftësi të sektorit për të sjellë së bashku palët e interesuara të cilët mund
të ofrojnë njohuri për trendët e kërkesës në vendet e synuara.
Lidhja e politikave me instrumente
102. Është e qartë që bërësit e politikave kanë llojllojshmëri mënyrash për të lidhur migrimin me
zhvillim. Për çdo politikë, ka së paku dy instrumente që mund të përdoren për të arritur objektivat e
dëshiruara (shih Tabelën 5).
Tabela 5. Matrica e politikave dhe instrumenteve
AT K&K MF P R A
Lehtësimi i procesit të emigrimit x x
Mbrojtja dhe ofrimi i arsimit për të drejtat e
emigruesve
x x x x x
Lehtësimi i qasjes në punësim jashtë vendit x x x
Rritja e kapitalit njerëzor x x x
Zvogëlimi i shpenzimeve të transaksionit x x x x x
Mundësimi i qasjes financiare për emigrantët dhe
familjet e tyre
x x x x
Promovimi i konkurrencës në transferet e dërgesave
nga diaspora
x x
Krijimi i mundësive për investim për emigrantët x x x
Ofrimi për emigrantët i mundësive për tregti dhe
turizëm
x x x
Burimi: Orozco 2009.
37
http://www.navtec.gov.pk/webpages/aboutus.html.
33
Vërejtje: AT: asistenca teknike; K&K: komunikimi dhe kontakti; MF: mënyrë financimi; P: partneritet; R:
rregullim; A: arsimim.
103. Se cilat politika dhe instrumente i zgjedh një vend varet nga rrethanat e tij si dhe prioritetet e
politikëbërësve të tij. Edhe pse shumë vende në zhvillim kanë një diasporë të madhe, përvojat e tyre me
politikat e migrimit dallojnë në masë të madhe. Për shembull, disa vende aziatike kanë zgjedhur të nxisin
eksportin e fuqisë punëtore dhe kanë miratuar politika për ta arritur këtë objektiv, por i kanë kushtuar pak
vëmendje lehtësimit të rrjedhës së dërgesave të parave nga diaspora. Në të kundërtën, shumë vende në
Amerikën Latine i kanë dhënë prioritet lehtësimit të dërgesave të parave nga diaspora dhe kanë bërë më
pak për të lehtësuar daljen e emigrantëve.
104. Përvojat e vendeve që e kanë përfshirë me sukses migrimin në strategjinë e zhvillimit të tyre
sugjerojnë se për përcaktimin e drejtë të kombinimit të politikave dhe instrumenteve duhet të punojnë me
një numër masash: Së pari, autoritetet duhet të bëhen të vetëdijshëm se çfarë politikash dhe instrumentesh
janë në dispozicion. Të kuptuarit gjithëpërfshirës të këtij universi garanton marrjen e vendimeve të
arsyeshme. Hapi tjetër është vlerësimi i kostos së çdo politike të mundshme. Kostot mund të kufizojnë
zgjedhjen e instrumenteve. Kjo nuk kufizohet vetëm në shpenzimet financiare. Hartuesit e politikave
duhet të marrin në konsideratë edhe kapacitetin e institucioneve publike, dhe aktorëve të tjerë, për të
zbatuar politikat e dëshiruara; shpesh institucionet thjesht nuk i kanë burimet e nevojshme njerëzore dhe
financiare. Mandej, autoritetet duhet të analizojnë rreziqet e mundshme. Një nga keqllogaritjet më tipike
është se qeveritë janë shumë optimiste në lidhje me madhësinë e komunitetit të tyre emigrant ose interesin
e tyre për të investuar në vendin e origjinës. Projektet e shumta të dizajnuara me ambicie jorealiste kanë
dështuar, si përpjekje e disa qeverive për të prezantuar "bono të diasporës" si instrumente financiare që të
arrijnë deri te emigrantët. Kështu, parashikimet mbi bazë të arsyeshme ndihmojnë në orientimin e
kombinimit të politikave dhe instrumenteve.
III. MËSIMET PËR KOSOVËN
105. Migrimi do të vazhdojë të jetë një pjesë e rëndësishme e peizazhit ekonomik, politik dhe social të
Kosovës. Emigrimi i të rinjve ka lehtësuar presionet e tregut të punës, dhe pagesat nga diaspora kanë
ndihmuar familjet përfituese të gëzojnë një standard të mirë të jetesës - madje, për familjet më të varfra, të
dalin nga varfëria. Sot, një e katërta ose më shumë e familjeve kanë nga një anëtar të familjes që jeton
jashtë vendit. Për më tepër, mbi 10.000 kosovarë janë vlerësuar se largohen nga vendi çdo vit. Për këtë
arsye, forcimi i angazhimit me diasporën dhe shfrytëzimi më i mirë i potencialit të Kosovës nga migrimi
mund të japë një kontribut të rëndësishëm për zhvillimin e saj ekonomik.
106. Nga përvoja ndërkombëtare autoritetet kosovare mund të mësojnë më shumë rreth asaj se si
takohen migrimi dhe zhvillimi dhe si politikat mund të ndikojnë në këto lidhje në dobi të zhvillimit
ekonomik. Politikat publike mund të lehtësojnë procesin e migrimit, të zvogëlojnë kostot e transaksionit
për paratë e dërguara nga diaspora, të rrisin tregtinë dhe turizmin nga emigrantët, dhe të promovojnë
mundësitë e investimit për emigrantët (që kthehen). Autoritetet mund të trajtojnë edhe politikat për
mbrojtjen e emigrantëve, duke nxitur mbrojtjen e tyre sociale dhe personale dhe qasjen në shëndetësi dhe
arsim.
107. Për shembull, Moldavia është e ngjashme me Kosovën: është një vend i vogël me mesataren e të
ardhurave ndër më të ulëtat në Evropë, papunësia ka qenë historikisht e lartë, dhe një pjesë e madhe e
popullsisë së saj ka emigruar jashtë vendit për mundësi më të mira ekonomike. Një studim i kohëve të
fundit (CIVIS IASCI 2010) paraqet një listë të detajuar të rekomandimeve për politika për lidhjen
ndërmjet migrimit dhe zhvillimit për Moldavinë. Kjo sugjeron se qeveria duhet të: (a) të përmirësojë
statistikat e migrimit dhe institucionet që merren me të, (b) të bashkëpunojë më ngushtë me vendet e
34
destinacionit në menaxhimin e procesit të migrimit; (c) të vendosë praninë e saj diplomatike dhe
konsullore në vendet kryesore te destinacionit dhe të forcojë kapacitetet e saj në terren, dhe (d) në
bashkëpunim me institucionet financiare, të promovojë njohuritë financiare të emigrantëve dhe
përfituesve të dërgesave të parave të tyre.
108. Strategjia e tanishme e Kosovës për migrimin dhe plani i veprimit (2009-12) përcaktojnë
objektivin që migrimi të rrisë kontributin që e bën për zhvillimin e saj ekonomik. Megjithatë, asnjë
dokument nuk specifikon masat që lidhen me politikat zhvillimore të lidhura me migrimin. Në vend të
kësaj, ato merren me aspektet politike të migrimit, të tilla si kthimi i refugjatëve dhe kosovarëve të tjerë
që kanë kryer qëndrimin e përkohshëm jashtë vendit. Një strategji e re e migrimit duhet të krijojë një
vizion për mënyrën se si diaspora e Kosovës mund të kontribuojë më shumë për zhvillimin e saj
ekonomik dhe të përcaktojë politikat për arritjen e qëllimeve strategjike të lidhura me këtë. Plani i
veprimit pastaj do të përpunonte politikat dhe të identifikonte instrumentet për zbatimin e tyre. Këtu,
përvojat ndërkombëtare të përshkruara në këtë studim mund të jenë të dobishme.
109. Çfarë këto rezultate tregojnë është se, para së gjithash, Kosova duhet të krijojë një kornizë
institucionale për të realizuar vizionin e saj se si migrimi do të kontribuojë në zhvillimin e Kosovës.
Zgjedhja e alternativës institucionale do të varet nga konteksti vendor, duke përfshirë kufizimet e
financimit, por në çdo rast kapaciteti institucional duhet përforcuar në mënyrë të konsiderueshme.
110. Së dyti, për shkak se paratë e dërguara nga diaspora janë burimi më i madh i financimit të jashtëm
të Kosovës, masat për të lehtësuar transferin e tyre dhe për të zvogëluar shpenzimet e transferit duhet të
jenë prioritet. Autoritetet prandaj duhet të drejtojnë vëmendjen e tyre kah nxitja e konkurrencës për
transferet dhe rritja e njohurive financiare në mesin e dërguesve dhe përfituesve të dërgesave.
111. Duke pasur parasysh numrin e madh të emigrantëve, promovimi i mbrojtjes së të drejtave të tyre
duhet të jetë një tjetër prioritet. Siç kanë treguar vende të tjera, kjo mund të arrihet duke i dhënë
emigrantëve potencialë informacionin më të mirë për proceset e migrimit dhe duke bërë marrëveshje me
vendet kryesore te destinacionit për të siguruar të drejtat e tyre dhe mbrojtjen e tyre.
112. Pasi që një pjesë e konsiderueshme e emigrantëve kosovarë mbajnë lidhje me vendin e tyre,
përmirësimi i kushteve ekonomike dhe dhënia e informatave mbi mundësitë e investimeve mund të sjellë
më shumë prej tyre dhe t’i inkurajojë ata që të investojnë në aktivitete ekonomike. Masat mund të
miratohen, për shembull, për të nxitur kthimin e akademikëve që ligjërojnë jashtë vendit duke ofruar
nxitje financiare dhe të tjera për të ligjëruar në universitete të Kosovës.
113. Së fundi, në qoftë se, duke pasur parasysh demografinë e Kosovës dhe papunësinë e lartë,
autoritetet dëshirojnë të promovojnë migrimin ata kanë nevojë të harxhojnë më shumë përpjekje për
menaxhimin e procesit, për shembull, duke hartuar politika në çdo fazë të procesit para migrimit,
përkatësisht para vendimmarrjes, para punësimit dhe para nisjes. Në këtë kontekst, investimi në ndërtimin
e aftësive të tyre teknike, do të jetë shumë i dëshirueshëm në mënyrë që emigrantët potencialë të kenë
mundësi më të mira të punësimit.
114. Ky dokument politikash ofron shembuj të shumtë të politikave dhe instrumenteve në çdo nivel të
ciklit të migrimit që i kanë zbatuar vendet e tjera. Megjithatë, kombinimi optimal i politikave për
Kosovën, varet nga rrethanat specifike të saj, dhe si e tillë duhet të reflektojë realitetin e Kosovës. Pjesa e
parë e këtij studimi e përshkruan këtë realitet, dhe gjetjet e anketës së migrimit, do të shpresojmë se do të
lehtësojnë përcaktimin e kombinimit optimal të politikave.
35
REFERENCAT
Azzari, Carlo and Calogero Carletto. 2009. ―Modeling Migration Dynamics in Albania: A Hazard
Function Approach.‖ Policy Research Working Paper Series 4945. World Bank, Washington,
DC.
Baldwin-Edwards, M. 2002. ―Southern European Labour Markets and Immigration: A Structural and
Functional Analysis.‖ Working Paper 5. Athens: Mediterranean Migration Observatory.
BEEPS (Business Environment Enterprise Performance Survey). 2009. www.enterprisesurveys.org
Boyden, Jo, and Joanna de Berry (eds.). 2005. Children and Youth on the Front Line: Ethnography,
Armed Conflict and Displacement. New York: Berghahn Books, p.307.
Borkert Maren and Wolfgang Bosswick. 2007. ―Migration Policy-Making in Germany—Between
National Reluctance and Local Pragmatism? IMISCOE Working Paper No. 20 December.
Accessed on Nov 3, 2009 at:
http://www.imiscoe.org/publications/workingpapers/documents/No20MigrationpolicymakinginG
ermany.pdf
Castaldo, A., and B. Reilly. 2007. “Do Migrant Remittances Affect the Consumption Patterns of
Albanian Households?‖ South-Eastern Europe Journal of Economics 5 (1), 25–54.
Calogero Carletto and Talip Kilic. 2009. ―Moving up the Ladder? The Impact of Migration
Experience on Occupational Mobility in Albania.‖ Policy Research Working Paper Series
4908, World Bank, Washington, DC.
CIVIS, IASCI. 2010. ―Strengthening the Link between Migration and Development in Moldova.‖ Paper
presented at the World Bank’s Migration and Remittance Peer-Assisted Learning Network
Conference, Chisinau, Moldova 2010. Available at www.worldbank.org/eca/migration.
DFID. 2009. ―The Role of the Diaspora in Opening and Sustaining Businesses in Kosovo‖ DFID,
Kosovo.
De Haas, Hein. 2008. Migration and Development: A theoretical perspective‖ 2008. International
Migration Institute. University of Oxford. Oxdford
Ellerman, David. 2003. ―Policy Research on Migration and Development,‖ Policy Research Working
Paper 3117, World Bank, Washington, DC.
ESI (European Stability Initiative). 2006. ―Cutting the Lifeline—Migration, Families and the Future of
Kosovo. www.esiweb.org
EU (European Union). 2003. ―A Secure Europe in a Better World – European Security Strategy,‖
Brussels, 12 December; (accessed on October, 2009)
http://ue.eu.int/uedocs/cmsUpload/78367.pdf.
Forum 2015, ed. 2007. ―Diaspora and Migration Policies.‖ Pristina, Kosovo.
http://www.riinvestinstitute.org
36
Global Trade Analysis Project (GTAP). 2007. Global Migrant Origin Database, Updated March 2007.
http://www.migrationdrc.org/research/typesofmigration/global_migrant_origin_database.html.
Hart, Jason, ed.. 2008. Years of Conflict: Adolescence, Political Violence and Displacement. Berghahn
Books, New York (p.274)
Hergnyan, M., and Makaryan, A. 2007. ―The Role of Diaspora in Generating Foreign Direct Investments
in Armenia,‖ Economy and Values Research Center and Caucasus Research Resource Centers,
Armenia. The paper is available on www.ev.am.
IASCI. 2010. ―Market Analysis: Maximizing the Development-Impact of Migration-Related Financial
Flows and Investment in Kosovo.‖ Pristina, Kosovo.
IMF (International Monetary Fund). 2004. ―Kosovo: Gearing Policies toward Growth and Development.‖
International Monetary Fund, Washington, DC.
IMF Balance of Payments Statistics 2008.
IOM (International Organization of Migration). 2001. ―Deceived Migrants from Tajikistan: A Study of
Trafficking in Women and Children.‖. IOM office Tajikistan.
__________. 2005, International Migration Data and Statistics, World Migration 2005, Section 3, 418;
available at www.iom.int/documents/publication/wmr_sec03.pdf.
Kilic et al., 2007. Studies in Albania have shown that returned migrants who had been away longer are
more likely to participate in non-farm self-employed activities.
La Cava, G., et al. 2006. “Young People in South Eastern Europe: From Risk to Empowerment.‖
HDNCY Working Paper Series no.4. World Bank, Washington DC.
Mansoor A., & B. Quillin, 2006. ―Migration and Remititances—Eastern Europe and the Former Soviet
Union.‖ World Bank, Washington DC.
Orozco, Manual, 2009. ―On Diasporas and Development in the Global Era,‖ Inter-American Dialogue.
Euromed Working Group 4, session 4, May 15th 2009.
Ruiz, Neil G., and Farooq Azam. 2005. ―Managing Migration: Lessons from the Philippines. ‖ World
Bank, Migration and Development Brief #66, August 11, 2005.
Stark, O., C. Helmenstein, and A. Prskawetz. 1997. ―A brain gain with a brain drain.‖ Economics Letters
55(2), 227-234.
Statistical Office of Kosovo and the World Bank. 2009. ―Kosovo Migration, Remittances and Labour
Supply Survey—Basic Information Document.‖ Statistical Office of Kosovo, Pristina.
UNDP (UN Development Programme). 2010. Kosovo Remittance Study. UNDP Kosovo
Vathi, Z., and R. Black. 2007. Migration and Poverty Reduction in Kosovo. Development Research
Centre on Migration, Globalisation and Poverty. Falmer, Brighton, U.K.
World Bank. 2004. “Kosovo Country Economic Memorandum.‖ Washington DC: World Bank.
37
__________. 2005. ―Chapter 2. Maximizing the Benefits from Migration and Remittances.‖ In Moldova
Opportunities for Accelerated Growth—A Country Economic Memorandum, Washington, DC.
__________. 2008. Kosovo Youth in Jeopardy—Being Young, Unemployed, and Poor in Kosovo; A
Report on Youth Employment in Kosovo. Washington DC. USA.
__________. 2009a. BEEPS 2008 Brief Analysis – Kosovo, Washington D.C. USA
__________. 2009b. Program Document for the Sustainable Employment Development Policy Program
(SEDPP) for Kosovo, Concept Note. Washington DC, USA.
__________. 2009c. Program Document for the Kosovo: Public Sector Modernization Project.
Washington DC, USA.
__________. 2009d. Background Study on Kosovo Female Labor Note, photocopy, ECA Human
Development Network. Washington DC, USA.
__________. 2010. Kosovo Unlocking Growth Potential: Strategies, Policies, Actions. A Country
Economic Memorandum. Washington DC. USA.
![Zhvillimi I ideve - shkrim-akademik.webs.com zhvillimi i ideve[1].pdf · Zhvillimi i ideve gjatë procesit të të shkruarit Zhvillimi i ideve gjatë procesit të të shkruarit -](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/5d679c8888c9934b0e8b4a8d/zhvillimi-i-ideve-shkrim-zhvillimi-i-ideve1pdf-zhvillimi-i-ideve-gjate.jpg)
