Warszawa 2012

Mirosław Nesterowicz

4. wydanie

SPIS TREŚCI

Wykaz skrótów ........................................................................................................................ 11

Rozdział pierwszyBIURA PODRÓŻY ................................................................................................................. 13

1. Historia biur podróży ............................................................................................... 132. Międzynarodowe organizacje biur podróży ........................................................ 16

2.1. Światowa Federacja Stowarzyszeń Biur Podróży (FUAAV) .................... 172.2. Światowa Organizacja Biur Podróży (WATA) ........................................... 182.3. Amerykańskie Stowarzyszenie Biur Podróży (ASTA) .............................. 182.4. Stowarzyszenie Polsko-Amerykańskich Biur Podróży (SPATA) ............ 192.5. Stowarzyszenie Europejskich Touroperatorów (ETOA) .......................... 192.6. Ugrupowanie Krajowych Stowarzyszeń Agentów Podróży

i Touroperatorów w Unii Europejskiej (ECTAA) ....................................... 193. Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich o podróżach turystycznych ........... 204. Podstawy prawne działalności biur podróży ....................................................... 23

4.1. Uwagi ogólne ................................................................................................... 234.2. Warunki działalności gospodarczej biura podróży ................................... 24

5. Piloci wycieczek i przewodnicy turystyczni ......................................................... 286. Umowy zawierane przez biura podróży z przedsiębiorcami świadczącymi

usługi ........................................................................................................................... 316.1. Umowy biura podróży z podwykonawcami ............................................. 316.2. Prawo właściwe i jurysdykcja ....................................................................... 35

7. Umowy zawierane przez biura podróży z klientami .......................................... 387.1. Uwagi ogólne ................................................................................................... 38

7.1.1. Treść umowy ...................................................................................... 387.1.2. Niedozwolone postanowienia umowne ........................................ 41

7.2. Umowa o pojedyncze świadczenie .............................................................. 447.3. Umowa o podróż ............................................................................................ 46

7.3.1. Charakter prawny umowy o podróż .............................................. 467.3.2. Podstawy prawne umowy o podróż .............................................. 48

8. Odpowiedzialność biura podróży z tytułu umowyo pojedyncze świadczenie ....................................................................................... 50

9. Odpowiedzialność biura podróży działającego jako agent ............................... 529.1. Istota umowy agencyjnej i odpowiedzialność agenta .............................. 529.2. „Rzekomy” agent ............................................................................................ 55

5

10. Odpowiedzialność biura podróży z tytułu umowy o podróż ........................... 5610.1. Zagadnienia ogólne ........................................................................................ 56

10.1.1. Przesłanki odpowiedzialności ......................................................... 5610.1.2. Podstawy i granice odpowiedzialności .......................................... 6010.1.3. Odpowiedzialność biura podróży za osoby trzecie świadczące

usługi .................................................................................................... 6610.2. Zagadnienia szczegółowe .............................................................................. 72

10.2.1. Odstąpienie od umowy przez biuro podróży lub uczestnikawycieczki ............................................................................................. 72

10.2.2. Zmiana programu, terminu lub ceny przed rozpoczęciemwycieczki ............................................................................................. 76

10.2.3. Zmiana programu i nienależyte wykonanie umowy w trakciewycieczki ............................................................................................. 79

10.2.4. Nienależyta organizacja wycieczki ................................................. 8410.2.5. Odpowiedzialność biura podróży za szkody na osobie

uczestnika wycieczki. Obowiązek zapewnieniabezpieczeństwa .................................................................................. 86

10.2.6. Odpowiedzialność biura podróży za uszkodzenie lub utratębagażu uczestnika wycieczki ........................................................... 91

11. Wynagrodzenie szkody ............................................................................................ 9711.1. Zasady odszkodowania ................................................................................. 9711.2. Zadośćuczynienie pieniężne za „zmarnowany urlop” i utratę

przyjemności wycieczki ................................................................................. 9912. Dochodzenie roszczeń .............................................................................................. 106

12.1. Postępowanie reklamacyjne ......................................................................... 10612.2. Postępowanie przed sądem – właściwość sądu i prawa, jurysdykcja,

powództwo grupowe ..................................................................................... 108

Rozdział drugiZAKŁADY HOTELARSKIE ................................................................................................. 111

1. Uwagi wstępne .......................................................................................................... 1112. Podstawa odpowiedzialności hotelu lub podobnego zakładu .......................... 1123. Pojęcie hotelu i podobnego zakładu ...................................................................... 1134. Gość hotelowy ............................................................................................................ 1175. Odpowiedzialność hotelu lub podobnego zakładu ............................................ 118

5.1. Zasada odpowiedzialności ............................................................................ 1185.2. Rzecz wniesiona .............................................................................................. 1195.3. Klauzule nieodpowiedzialności .................................................................... 1225.4. Obowiązek zawiadomienia o szkodzie ....................................................... 1235.5. Przedawnienie roszczeń gościa hotelowego .............................................. 124

6. Ograniczenie odpowiedzialności hotelu lub podobnego zakładu ................... 1256.1. Kwotowe ograniczenie odpowiedzialności ................................................ 1256.2. Wyłączenie ograniczenia odpowiedzialności

– zasada pełnego odszkodowania ................................................................ 1266.2.1. Przechowanie hotelowe .................................................................... 1266.2.2. Wina umyślna lub rażące niedbalstwo ........................................... 128

6

7. Odszkodowanie ......................................................................................................... 1298. Wyłączenie odpowiedzialności hotelu lub podobnego zakładu ....................... 131

8.1. Właściwość rzeczy wniesionej ...................................................................... 1318.2. Siła wyższa ....................................................................................................... 1318.3. Wina poszkodowanego ................................................................................. 132

9. Odpowiedzialność hotelu lub podobnego zakładu za pojazdymechaniczne, rzeczy w nich pozostawione oraz żywe zwierzęta .................... 135

10. Ustawowe prawo zastawu hotelu lub podobnego zakładu ............................... 13611. Przedawnienie roszczeń przedsiębiorstw hotelowych ....................................... 13612. Odpowiedzialność i ustawowe prawo zastawu zakładów kąpielowych ........ 13713. Konwencja europejska o odpowiedzialności hotelarzy

za rzeczy gości hotelowych ...................................................................................... 13814. Odpowiedzialność hoteli w niektórych państwach Europy Zachodniej ........ 14015. Odpowiedzialność hoteli w Stanach Zjednoczonych ......................................... 143

15.1. Zasady ogólne ................................................................................................. 14315.2. Przykładowe uregulowanie odpowiedzialności hotelarza

w stanie Nowy Jork ........................................................................................ 14416. Odpowiedzialność hotelu za szkody na osobie gościa hotelowego ................. 146

Rozdział trzeciTIMESHARING – PRAWO DO CZASOWEGO KORZYSTANIAZ OBIEKTU TURYSTYCZNEGO ........................................................................................ 150

Rozdział czwartyKEMPINGI I POLA BIWAKOWE ...................................................................................... 155

Rozdział piątyPRZECHOWANIE RZECZY ................................................................................................ 159

Rozdział szóstyPARKINGI SAMOCHODOWE .......................................................................................... 162

Rozdział siódmyPRZEWÓZ OSÓB I BAGAŻU ............................................................................................. 167

1. Źródła prawa przewozowego ................................................................................. 1672. Umowa o przewóz osób i ich bagażu ..................................................................... 169

2.1. Istota i strony umowy .................................................................................... 1692.2. Zawarcie umowy przewozu ......................................................................... 1712.3. Prawa i obowiązki stron umowy przewozu ............................................... 171

3. Odpowiedzialność przewoźnika za niewykonanie lub nienależytewykonanie przewozu osób ...................................................................................... 173

4. Odpowiedzialność przewoźnika za szkody na osobie pasażera ....................... 1794.1. Odpowiedzialność w przewozie kolejowym, samochodowym,

komunikacji miejskiej oraz żegludze śródlądowej ................................... 1794.2. Odpowiedzialność przewoźnika kolejowego

w przewozie międzynarodowym ................................................................ 1864.3. Odpowiedzialność przewoźnika lotniczego w przewozie

międzynarodowym i krajowym ................................................................... 188

7

4.4. Czarter lotniczy ............................................................................................... 1924.5. Odpowiedzialność przewoźnika morskiego .............................................. 195

5. Odpowiedzialność przewoźnika za bagaż podróżnego ..................................... 2005.1. Odpowiedzialność w przewozie kolejowym, samochodowym,

komunikacji miejskiej oraz żegludze śródlądowej ................................... 2005.2. Odpowiedzialność przewoźnika kolejowego

w przewozie międzynarodowym ................................................................ 2025.3. Odpowiedzialność przewoźnika lotniczego w przewozie

międzynarodowym i krajowym ................................................................... 2035.4. Odpowiedzialność przewoźnika morskiego .............................................. 205

6. Koleje linowe, wyciągi linowo-terenowe, wyciągi narciarskie .......................... 206

Rozdział ósmyUBEZPIECZENIA TURYSTYCZNE ................................................................................... 208

1. Uwagi ogólne ............................................................................................................. 2082. Ubezpieczenia samochodowe ................................................................................. 210

2.1. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczypojazdów mechanicznych (OC) ................................................................... 210

2.2. Ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków (NW) ................ 2142.3. Ubezpieczenie autocasco (AC) ...................................................................... 215

3. Ubezpieczenia samochodowe w ruchu zagranicznym ....................................... 2173.1. System „Zielonej Karty” ................................................................................. 2173.2. Ubezpieczenie „Assistance” ........................................................................... 218

4. Ubezpieczenie kosztów leczenia i następstw nieszczęśliwych wypadkóww czasie podróży zagranicznej ................................................................................ 219

5. Ubezpieczenie bagażu podróżnego ....................................................................... 2216. Ubezpieczenie kosztów rezygnacji lub przerwania uczestnictwa w imprezie

turystycznej ................................................................................................................ 2237. Ubezpieczenie „Assistance Tourist” ....................................................................... 2258. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej w życiu prywatnym .................... 2269. Ubezpieczenie ryzyk związanych z amatorskim uprawianiem narciarstwa,

narciarstwa wodnego i windsurfingu .................................................................... 226

Rozdział dziewiątyPASZPORTY I WIZY, PRZEJŚCIA GRANICZNE I KONTROLA GRANICZNA,OPIEKA KONSULARNA ZA GRANICĄ ......................................................................... 227

1. Paszporty .................................................................................................................... 2272. Wizy ............................................................................................................................. 2293. Przejścia graniczne i kontrola graniczna ............................................................... 2304. Opieka konsularna za granicą ................................................................................. 231

Rozdział dziesiątyUSŁUGI RESTAURACYJNE I IMPREZY ROZRYWKOWE ......................................... 233

1. Usługi gastronomiczne ............................................................................................. 2332. Imprezy rozrywkowe ............................................................................................... 234

8

Rozdział jedenastyUPRAWIANIE TURYSTYKI ................................................................................................ 236

1. Turystyka w lasach i na obszarach poddanych ochronie przyrody ................. 2362. Turystyka morska i na wodach śródlądowych ..................................................... 2373. Turystyka górska ....................................................................................................... 2384. Obowiązki gminy jako gospodarza terenu w zakresie turystyki ...................... 240

Rozdział dwunastyINFORMACJA I REKLAMA W TURYSTYCE ................................................................. 245

1. Informacja turystyczna ............................................................................................. 2452. Reklama w turystyce ................................................................................................. 248

Bibliografia ............................................................................................................................... 253

9

WYKAZ SKRÓTÓW

Źródła prawak.c. – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93

z późn. zm.)k.c.n. – kodeks cywilny niemieckik.m. – ustawa z dnia 18 września 2001 r. – Kodeks morski (tekst jedn.: Dz. U.

z 2009 r. Nr 217, poz. 1689 z późn. zm.)k.p. – ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U.

z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.)k.p.a. – ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyj-

nego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.)k.p.c. – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego

(Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.)k.w. – ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (tekst jedn.: Dz. U.

z 2010 r. Nr 46, poz. 275 z późn. zm.)k.z. – rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 paździer-

nika 1933 r. – Kodeks zobowiązań (Dz. U. Nr 82, poz. 598 z późn. zm.)p.p.m. – ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe

(Dz. U. Nr 80, poz. 432)pr. przew. – ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe (tekst jedn.: Dz. U.

z 2000 r. Nr 50, poz. 601 z późn. zm.)u.s.d.g. – ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej

(tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.)u.u.o. – ustawa z dnia 23 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubez-

pieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczy-cieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 z późn. zm.)

u.u.t. – ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (tekst jedn.:Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268 z późn. zm.)

Czasopisma i publikatory

Bull. civ. – Bulletin civile (Cour de cassation)D. – Recueil DallozDz. U. – Dziennik Ustaw

11

Dz. Urz. UE – Dziennik Urzędowy Unii EuropejskiejECR – European Courts ReportsGaz. Pal. – Gazette du PalaisGSP – Gdańskie Studia PrawniczeI.R. – Informations Rapides (Dalloz)J. – Jurisprudence (Dalloz)J.C.P. – Juris Classeur PériodiqueM.P. – Monitor PolskiM.Praw. – Monitor PrawniczyMSiG – Monitor Sądowy i GospodarczyN.J.W. – Neue Juristische WochenschriftOSA – Orzecznictwo Sądów ApelacyjnychOSN – Orzecznictwo Sądu NajwyższegoOSNC – Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba CywilnaOSP – Orzecznictwo Sądów PolskichOSPiKA – Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji ArbitrażowychPiP – Państwo i PrawoPPiA – Przegląd Prawa i AdministracjiRPEiS – Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i SocjologicznySomm. – Sommaire (Dalloz)

Organy orzekające

BGH – Bundesgerichthof (RFN)ETS – Europejski Trybunał Sprawiedliwości w LuksemburguNSA – Naczelny Sąd AdministracyjnySA – Sąd ApelacyjnySN – Sąd NajwyższySO – Sąd OkręgowySOKiK – Sąd Ochrony Konkurencji i KonsumentówTK – Trybunał KonstytucyjnyWSA – Wojewódzki Sąd Administracyjny

Inne

IATA – International Air Transport Association (Zrzeszenie MiędzynarodowegoTransportu Lotniczego)

o.w.u. – ogólne warunki ubezpieczeniaSDR – Special Drawing Rights (Specjalne Prawo Ciągnienia)

12

Rozdział pierwszy

BIURA PODRÓŻY

1. Historia biur podróży

Powstawanie biur podróży wiąże się ściśle z rozwojem turystyki; jest wy-ższym jej stadium, przejawiającym się w postaci turystyki organizowanej. Natym etapie powstają agencje turystyczne – biura podróży, mające spełniaćw turystyce takie zadanie, jakie w innych dziedzinach życia społecznegospełniają przedsiębiorstwa i instytucje świadczące usługi.

Poszczególne usługi (przewóz, wynajęcie pomieszczenia, dostarczeniewyżywienia, zapewnienie przewodnika itp.) były znane przez wieki, leczw swym nowoczesnym zestawie jako całość (wycieczka) występują od nie-dawna. Przewóz był dość dobrze rozwinięty w starożytnym Rzymie (oczy-wiście na ówczesne możliwości); istniały tam nawet prywatne przedsiębior-stwa transportowe znajdujące się zwykle koło bram miejskich. O pierwszychoberżach w starożytnej Persji wspomina już Herodot, a w czasach rzymskichmożemy mówić o początkach hotelarstwa. Świadczą o tym zwłaszcza wyko-paliska w Pompei, a także teksty źródłowe.

W tych czasach przygotowania do podróży obciążały samego podróżnego,nie było bowiem jeszcze biur podróży. Tylko w Rzymie, gdzie ruch turys-tyczny rozwijał się na skalę gdzie indziej niespotykaną, zauważyć możnapewne zaczątki świadczenia usług kompleksowych. Można twierdzić, że ist-niało tam pierwsze na świecie biuro podróży – Cursus publicus, które objęłoswym zasięgiem całe Imperium Rzymskie i znakomicie ułatwiało komunika-cję urzędnikom cesarskim. Był to właściwie rodzaj poczty (stworzonej przezcesarza Hadriana), z której usług (transportu, zakwaterowania, wyżywienia)korzystali nie tylko kurierzy, lecz także różni urzędnicy. Otrzymywali oni biletpodpisany przez samego cesarza, określający prawa i obowiązki podróżnego,a nawet klasę środków transportu. Za zapewnienie usług zgodnie z treściątakiego biletu odpowiedzialni byli zawiadowcy poszczególnych stacji.

Rzymianie mieli w starożytności bezsprzecznie największy wkład w roz-wój usług turystycznych. Podróżowaniu sprzyjał stworzony przez nich sys-tem wspaniałych dróg, biegnących przez całe imperium. Upadek Rzymu spo-wodował powrót do warunków, w których tylko odważni chcieli

historia biurpodróży

13

podróżować. W średniowieczu rozwijały się jedynie pielgrzymki i podróżehandlowe.

Biura podróży pojawiły się dopiero w XIX w., co związane było przedewszystkim z rozwojem nowoczesnych środków transportu. Dlatego nie jestkwestią przypadku, że pierwsze biuro podróży powstało w kraju, gdzie wy-naleziono maszynę parową i otwarto pierwszą na świecie linię kolejową.Właśnie w Anglii dnia 5 lipca 1841 r. odbyła się pierwsza zorganizowana wy-cieczka. Wpadł na ten pomysł Tomasz Cook, nauczyciel, członek towarzystwawstrzemięźliwości, który przywiózł swoich zwolenników z Leicester na zgro-madzenie do Longborough specjalnym pociągiem. Po negocjacjach z towa-rzystwem kolejowym wynajął pociąg i zaoferował przejazd za cenę 1 szylingaod osoby. Po tym sukcesie Cook organizował inne podróże i wycieczki, prze-konawszy dyrektorów towarzystw kolei, że bardziej się opłaca przewozićlicznych pasażerów za niższą cenę niż kilku za cenę bardzo wysoką. W 1845 r.Cook powołał agencję „Cook and Son”. W tym też roku zorganizował długąwycieczkę na trasie Leicester – Liverpool, podczas której uczestnicy mogli zaniewielką dopłatą odbyć przejażdżkę statkiem po kanale La Manche. W czasietej podróży wydany został pierwszy przewodnik i po raz pierwszy zaofero-wano połączenie dwóch środków transportu. Następnie Cook organizowałliczne wycieczki na kontynent, a w 1872 r. pierwszą w historii wycieczkę do-okoła świata. W 1928 r. biuro Cooka połączyło się z Międzynarodowym To-warzystwem Wagonów Sypialnych i jako wielki koncern (La Compagnie desWagons-Lits Cook), świadczący wszelkie usługi związane z podróżą, istnieje dodziś, posiadając filie i agencje prawie we wszystkich krajach świata.

W następnych latach zaczęło powstawać wiele biur podróży. Usługi przeznie świadczone stawały się coraz bardziej wyspecjalizowane i coraz szersze,co było wynikiem głównie dynamicznego rozwoju środków transportu (żeg-lugi, przewozu lotniczego, samochodowego), np. agencja „Henry Lunn” w An-glii specjalizowała się w organizowaniu pielgrzymek do Rzymu, wiele agencjinastawiło się na przewóz emigrantów z Europy do Ameryki.

Spadkobiercy Cooka zorganizowali w 1927 r. pierwszą wycieczkę lotnicząz Nowego Jorku do Chicago z okazji meczu o mistrzostwo świata w wadzeciężkiej między Dempseyem a Tunneyem; w cenę biletu wliczone było rów-nież miejsce na widowni.

Większość biur podróży tworzona była przez kapitał prywatny i częstok-roć międzynarodowy. Sprzyjał temu brak wszelkich ograniczeń dewizowychi celnych, a także swobodna cyrkulacja ludzi, towarów i kapitałów. Sytuacjazmieniła się radykalnie po I wojnie światowej. Na skutek barier celnych,paszportowych i dewizowych nasiliła się ingerencja władzy państwowej,która zaczęła traktować turystykę jako gałąź gospodarki, stanowiącą istotnyczynnik rozwoju państwa. To spowodowało, że zaczęły powstawać narodo-we biura podróży, które miały realizować politykę państwa w zakresie turys-tyki. Biura te były zwykle potężniejsze niż większość poprzednio istniejących,działały przeważnie jako spółki, w których dominował kapitał państwowy.Głównymi ich celami były: organizacja turystyki krajowej i zagranicznej,

agencja Cooka

14

sprzedaż biletów komunikacyjnych oraz szerzenie propagandy turystycznej.Do największych z nich należały: „Mitteleuropäisches Reisebüro” (MER), „Ös-terreichisches Verkehrbüro” (ÖVB) oraz „Compagnia Italiana del Turismo”, „Ibusz”,„Cedok”, „Intourist”, „Putnik”, a od 1923 r. – „Orbis”.

Rozwijała się też turystyka morska, choć pasażerskie przewozy morskieistniały od starożytności. W dawnych wiekach żegluga morzem była jednakniebezpieczna nie tylko z uwagi na sztormy, lecz także częste wojny morskiei ataki piratów, zwłaszcza w basenie Morza Śródziemnego. Przewoźnicymorscy nie zawsze byli uczciwi i zamiast chronić podróżnych, grabili ich mie-nie. Wybitny prawnik rzymski, Labeo, żyjący w I w. n.e., skarży się, że „takna morzu, jak na lądzie nękani jesteśmy przez łotrzyków” (Digesta 47.9.3.2).Wyprawy krzyżowe i masowe pielgrzymki do Ziemi Świętej wpłynęły nawzmożenie przewozów osób morzem. Wielkie odkrycia geograficzne w XVi XVI w. spopularyzowały podróże morskie do bardziej odległych krajów.W czasach nowożytnych ze względu na wielką emigrację z Europy, z krajówbiednych i przeludnionych do Ameryki nastąpił wielki rozwój żeglugi pasa-żerskiej, który trwał do połowy XX w. Pierwszym statkiem, który w 1620 r.przewiózł 102 osadników z Anglii do Ameryki był „Mayflower”. Szczególneznaczenie dla wzrostu przewozów pasażerskich miało zastosowanie w żeg-ludze energii parowej. W 1818 r. w Nowym Jorku zbudowany został „Savan-nach”, nowy tym statku z trzema masztami i o napędzie parowym. Był pierw-szym parowcem, który przepłynął Atlantyk z Ameryki do Europy. Pod polskąbanderą w okresie międzywojennym rejsy wycieczkowe odbywało pięć stat-ków pasażerskich: „Polonia”, „Pułaski”, „Kościuszko”, „Batory”, „Piłsudski”,a na krótko przed wybuchem II wojny światowej – „Sobieski” i „Chrobry”.W żegludze pasażerskiej dominował na morzach potężny armator brytyjski„Cunard Line”, który już w 1840 r. zaczął eksploatować pierwszy transatlan-tyk – „Britannia” – pomiędzy Europą a Ameryką. W ciągu stulecia (1814–1914)przewieziono przez Atlantyk ponad 60mln. ludzi. W 1912 r. rejsy rozpocząłnajwiększy i najbardziej luksusowy parowiec transatlantycki „Titanic”, za-bierający 2584 pasażerów.

Niebywały rozkwit biura podróży zaczęły przeżywać po II wojnie świa-towej, co wiązało się z jednej strony z wielkim postępem technicznymw dziedzinie transportu i hotelarstwa oraz z rosnącą zamożnością obywateliposzczególnych krajów, a z drugiej – z odprężeniem politycznym, ułatwie-niami paszportowymi, znoszeniem wiz, liberalizacją ceł oraz ograniczeniemczasu pracy. Warunki te pozwoliły na umasowienie turystyki. Uległ takżezmianie profil turystyki.

Obok turystyki poznawczej, w wielkim stopniu rozwijała się turystykarekreacyjna.

Turystyka była popierana przez państwa, co więcej – była traktowana jakogałąź przemysłu o wysokiej stopie zysku i rentowności. Już na konferencjirzymskiej w 1963 r. uznano „podstawową rolę turystyki w gospodarce naro-dowej z uwagi na korzyści, jakie przysparza poszczególnym krajom przezwzrost ich wpływów dewizowych i przez stymulujące oddziaływanie na

15