Τιμητικός τόμος

για τη

Στέλλα Δρούγου

ἠχάδιν IIΑθήνα 2016

ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΕΩΝ

ἠχάδιν II

ἠχάδιν IIΕπιμέλεια κειμένων Ελένη Κώτσου

Σχεδιασμός σελιδοποίηση επεξεργασία εικόνων ΣΗΜΑΕΚΔΟΤΙΚΗ

Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία ACCESS Γραφικές Τέχνες ΑΕ

Η μετάφραση των κειμένων στην αγγλική συμπεριλαμβανομένων και των περιλήψεωνέχει γίνει με ευθύνη των συγγραφέων

Μετάφραση περιλήψεων άρθρων Λ Παλαιοκρασσά Ί Τζαχίλη Δ Δούμας

copy 2016 Υπουργείο Πολιτισμού και ΑθλητισμούΤαμείο Αρχαιολογικών Πόρων και ΑπαλλοτριώσεωνΠανεπιστημίου 57 105 64 Αθήνα wwwtapgr

ISBN 978-960-386-290-1Ηχάδιν Ι 978-960-386-291-8Ηχάδιν ΙΙ 978-960-386-292-5

Επιστημονική Επιτροπή

Ακαμάτης ΙωάννηςΚαθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Βουτυράς ΕμμανουήλΚαθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Θέμελης ΠέτροςΟμότιμος Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης Διευθυντής Ανασκαφών Αρχαίας Μεσσήνης

Σημαντώνη-Μπουρνιά Ευαγγελία Ομότιμος Καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας Πανεπιστήμιο Αθηνών

Σμιτ-Δούνα ΜπάρμπαραΚαθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Τιβέριος ΜιχάληςΑκαδημαϊκός Ομότιμος Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Τουράτσογλου ΙωάννηςΕπίτιμος Διευθυντής Νομισματικού και Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

ἠχάδιν II

Τιμητικός τόμος

για τη

Στέλλα Δρούγου

Επιμέλεια

Μιμίκα Γιαννοπούλου

Χρυσάνθη Καλλίνη

II

Αθήνα 2016ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΕΩΝ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ἠχάδιν II

1-4 ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

6-26 mdash Μανακίδου Ελένη laquoΣυνέφηβοιraquo και laquoπαῖδες ἡλικιῶταιraquo σε ομαδικές δραστηριότητες στιςκύλικες του Ζωγράφου της Βρισηίδος του Ζωγράφου της Δοκιμασίας καιτου Ζωγράφου του Τριπτόλεμου

28-46 mdash Μανακίδου Φλώρα Δεινὴ θήλεια μετ᾽ ἄρσεσι Παρατηρήσεις πάνω στην εξύμνηση της ΒερενίκηςΑ΄ και της Αρσινόης Β΄ (Θεόκριτος Ποσείδιππος και Καλλίμαχος)

48-72 mdash Manoledakis Manolis From Macedonia to Anatolia Some comments on the Phrygians and theirmigration

74-92 mdash Μαχαίρα Βασιλική Μικρά αγάλματα από την Κοινότητα του Σιδηροδρομικού Σταθμού Αγγί-στης του νομού Σερρών Συμβολή στην ελληνιστική εικονογραφία της πλα-στικής από τη Βόρειο Ελλάδα

94-108 mdash Μιλτσακάκης Γεώργιος Βεργίνα Χρονικό-προσέγγιση της σχεδίασης του λυχνούχου με τις 3500τρύπες

110-136 mdash Μισαηλίδου-Δεσποτίδου Βασιλική Ένας μνημειακός μονοθάλαμος τάφος στο νεκροταφείο της Νέας Φιλα-δέλφειας

138-152 mdash Mitsopoulos-Leon Veronika Die zweihenkeligen Tassen Uumlberlegungen zu einer besonderen Form

154-194 mdash Mitsopoulou Christina Two Eleusinian Cult Vases from Alexandria Egypt

196-210 mdash Μουστάκα Aλίκη Θεσσαλία - Μεγάλη Ελλάδα σχέσεις αλληλεπίδρασης σύμφωνα με νομι-σματικές και αρχαιολογικές μαρτυρίες

212-222 mdash Μπαντίνου Παναγιώτα laquoἈλεκτρυόνων ἀγὼνraquo σε μελανόμορφο αττικό αλάβαστρο

224-244 mdash Μποσνάκης Δημήτρης Ένας κρατήρας τύπου Falaieff από την ΚωΕιρήνη Παπανικολάου

246-264 mdash Ξυδόπουλος Ιωάννης Τα ανατολικά σύνορα της Μακεδονίας επί Αλεξάνδρου Α΄

266-286 mdash Paleothodoros Dimitris Boeotian vases abroad

288-310 mdash Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα Λυδία Αμφορέας από την οδό Πειραιώς στην Αθήνα

312-334 mdash Panagou Tania Transport amphoras and their contents

336-346 mdash Πίκουλας Γιάννης Η Ἀλεξάνδρου Κλῖμαξ

348-368 mdash Πλάντζος Δημήτρης laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquoΟι αισθητήριες αρχαιολογίες του Γιώργου Σεφέρη

370-386 mdash Πλιάκου Γεωργία Ανάγλυφοι σκύφοι από ελληνιστική αγροικία στην laquoΕπισκοπήraquo Ιωαννίνων

388-404 mdash Πρέκα-Αλεξανδρή Καλλιόπη Ο σιδερένιος τρίποδας από το Πρυτανείο των Γιτάνων

406-418 mdash Rotroff Susan An Ancient Milk Pail in Athens

420-438 mdash Σαατσόγλου-Παλιαδέλη Χρυσούλα Τα μαρμάρινα από τη θόλο του ανακτόρου των Αιγών ΙΙ τα θραύσματαμε ανάγλυφη αρχιτεκτονική διακόσμηση

440-464 mdash Σαββοπούλου Θωμαΐς Μετάλλινος κάνθαρος από την Ευρωπό

466-484 mdash Σημαντώνη-Μπουρνιά Eυαγγελία Ελληνιστική κεραμική από τη Νάξο Η μαρτυρία των Υρίων

486-508 mdash Sideris Athanasios Toreutics in Macedonia confronting Contextual Evidence Stylistic Analysisand Unprovenanced Objects

510-518 mdash Simon Erika Eine Allegorie im Zentrum des Parthenonfrieses

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ἠχάδιν II

520-528 mdash Σμιτ-Δούνα Μπάρμπαρα Αγαλμάτιο κοριτσιού στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης

530-538 mdash Stern E Marianne Distaff wool and epinetron

540-556 mdash Themelis Petros Messene From the Hellenistic to the Roman City

558-578 mdash Τζαναβάρη Κατερίνα Χάλκινες οινοχόες ελληνιστικών χρόνων από το νεκροταφείο της αρχαίαςΛητής

580-592 mdash Τζανακάκη Κατερίνα Τεχνοτροπικές και εικονογραφικές παρατηρήσεις στο ερυθρόμορφο θραύ-σμα Π 1479 του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων

594-606 mdash Τζαχίλη Ίρις Yφάσματα και σύμβολα στην Λυκόσουρα της Αρκαδίας τον 2ο αι πΧ

608-620 mdash Τιβέριος Μιχάλης Διονυσιακές πομπές και Κορυμβοφόροι στύλοι

622-638 mdash Τουράτσογλου Ιωάννης Hρακλής (Αλέξανδρος) Κυναγίδας

640-648 mdash Τρακατέλλη Λυδία-Αντωνία Μαρμάρινη κεφαλή γυναικείας μορφής από το οικόπεδο Τσακιρίδη στηΒεργίνα

650-676 mdash Τρακοσοπούλου-Σαλακίδου Ελένη Tαφή κόρης στο Καραμπουρνάκι Θεσσαλονίκης Αττική κύλικα τύπου Αγί-ου Βαλεντίνου και άλλα ευρήματα

678-694 mdash Τριαντάφυλλος Διαμαντής Μετάλλινα αγγεία των κλασικών και πρώιμων ελληνιστικών χρόνων από Τερζοπούλου Δόμνα την αιγαιακή Θράκη

696-710 mdash Τσάκος Κωνσταντίνος Λίθινες μήτρες για μεταλλικά κοσμήματα από την αρχαία Σάμο

712-724 mdash Tselekas Panagiotis Philip II in Olympia An old coin find revealed anew

726-740 mdash Τσιαφάκη Δέσποινα Ο Φινέας στην αττική αγγειογραφία

742-754 mdash Τσιγαρίδα Ελισάβετ-Μπεττίνα Οκταεδρικά αγγεία από το ιερό του Απόλλωνα-Ήλιου στα Νέα Ρόδα Χαλ-κιδικής

756-784 mdash Τσιμπίδου-Αυλωνίτη Μαρία Ένα αδιατάρακτο ταφικό σύνολο του 4ου αι πΧ στο Λάκκωμα Χαλκι-δικής

786-806 mdash Φίλης Κώστας Εμπορικοί αμφορείς από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση

808-822 mdash Vogeikoff-Brogan Natalia A Bes-Silenus Plastic Vase in the Ierapetra Archaeological Collection theEgyptian Connection

824-834 mdash Wehgartner Irma Antiker Schmuck aus dem noumlrdlichen Schwarzmeergebiet im Martin vonWagner Museum

836-854 mdash Χαραμή Αλεξάνδρα Παιδική ταφή ελληνιστικών χρόνων από την νεκρόπολη της αρχαίας Ακραι-φίας στην Βοιωτία

856-862 mdash Χρυσανθάκη-Nagle Κατερίνα Ένα νέο τετράδραχμο του νομισματοκοπείου των Αβδήρων

864-876 mdash Χρυσοστόμου Αναστασία Ανάγλυφη λήκυθος από το Δυτικό Νεκροταφείο του Αρχοντικού Πέλλας

878-906 mdash Χρυσοστόμου Παύλος Πεζών-ανδρών και ίππων δρόμος στη Μακεδονία

ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Στον παρόν έργο εκτός των καθιερωμένων συντομογραφιών που αναφέρονται στο Archaumlologischer Anzeiger 2005 ακολουθούνται και οι παρακάτω

AArchArtHist = Institutum Romanum Norvegiae Acta ad Archaeologiam et Artium Historiam Pertinentia

ABV = J D BEAZLEY Attic black-figure vase-painters New York 1978

Add2 = A D CARPENTER et al (eds) Addenda2 Additional references to ABV ARV2 andParalipomena

AF = Archaumlologische Forschungen

AG = Antike Gemmen

Agora XII = B A SPARkES L TALCOTT Black and Plain Pottery of the 6th 5th and 4th centuriesBC The Athenian Agora XII Princeton New Jersey 1970

Agora XXIX = S I ROTROFF Hellenistic Pottery Athenian and Imported Wheelmade Table Ware andRelated Material The Athenian Agora XXIX Princeton New Jersey 1997

Agora XXX = M B MOORE Attic Red-figured and White-ground Pottery The Athenian Agora XXXPrinceton New Jersey 1997

AJAH = American Journal of Ancient History

AntPl = Antike Plastik

ARV2 = J D BEAZLEY Attic red-figure vase-painters Oxford 1963

BAR = British Archaeological Records Archaeopress

BARD = Beazley Archive Pottery Database ltwwwbeazleyoxacukgt

BASP = Bulletin of the American Society of Papyrologists

BEFAR = Bibliothegraveque des Eacutecoles Franccedilaises drsquoAthegravenes et de Rome

BICS = Bulletin of the Institute of Classical Studies of the University of London

Brillrsquos New Pauly = Brillrsquos New Pauly New Pauly Online Brill Reference BrillOnlineltreferenceworksbrillonlinecomclusterNewPaulyOnlinegt

CCCA = Corpus Cultus Cybelae Attidisque

CIL = Corpus Inscriptionum Latinarum

Classical Archaeology XII = Proceedings of the XII International Congress of Classical Archaeology Athens 4-1091983 Athens 1988

Companion to Ancient Macedonia = J ROISMAN I WORTHINgTON (eds) A Companion to Ancient Macedonia BlackwellCompanions to the Ancient World 84 Wiley- Blackwell 2011

CVA = Corpus Vasorum Antiquorum

Corinth XIII = C W BLEgEN H PALMER R S YOUNg The North Cemetery Corinth XIII PrincetonNew Jersey 1964

DAGR = C DAREMBERg E SAgLIO Dictionnaire des antiquiteacutes grecques et romaines 10 volsParis 1877-1919

EAD = Exploration archeacuteologique de Deacutelos

EacutePRO = Eacutetudes preliminaires aux religions orientales dans lrsquoEmpire romain

EacutetThas = Eacutetudes Thasiennes

FdD = Fouilles de Delphes

FGrHist = Fragmente Griechischer Historiker

GDI = Sammlung der Griechischen Dialekt-Inschriften

Herom = Journal of Hellenistic and Roman Material Culture

HSCP = Harvard Studies in Classical Philology

ἠχάδιν II

2

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

IC = Inscriptiones Creticae

ICS = Illinois Classical Studies

IG = Inscriptiones Graecae

IGCH = M THOMPSON O MoslashRkHOLM C M kRAAY An Inventory of Greek Coin Hoards

IMT KyzKapuDağ = Inschriften Mysia and Troas [IMT] M BARTH J STAUBER (eds) Leopold WengerInstitut Universitaumlt Muumlnchen Version of 2581993 (Ibycus) Packard HumanitiesInstitute CD 7 1996 -Mysia laquokyzikene kapuDağraquo

IPArk = g THUumlR H TAEUBER (eds) Prozessrechtliche Inschriften der griechischen PoleisArkadien Oumlsterreichische Akademie der Wissenschaften Philosophisch-historischeklasse Sitzungsberichte 607 Wien 1994

Kadmos = Zeitschrift fuumlr vor- und fruumlhgriechische Epigraphik

Kernos = Revue international et pluridisciplinaire de religion grecque antique

LGPN = P M Fraser E Matthews (eds) Α Lexicon of Greek Personal Names

LIMC = Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae

LSJ = H g LIDDELL R SCOTT H S JONES A Greek-English Lexicon 9th edition 1987

MBAH = Marburger Beitraumlge zur antiken Handels- Sozial- und Wirtschaftsgeschichte

NEA = New Eastern Archaeology

ΝΝΜ = Numismatic Notes and Monographs

OGISOGI = Orientis Graeci Inscriptiones

OlBer = Olympische Berichte

OlF = Olympische Forschungen

Para = D BEAZLEY Paralipomena additions to Attic black-figure vase-painters and to Atticred-figure vase-painters (second edition) Oxford 1971

PATABS = Production and Trade of Amphorae in the Black Sea

PIR = Prosopographia Imperii Romani

SEG = Supplementum Epigraphicum Graecum

SIG = Sylloge Inscriptionum Graecarum

SNG = Sylloge Nummorum Graecorum

ThesCRA = Thesaurus Cultus e Rituum Antiquorum The J Paul getty Museum Los Angeles

Α´ ΕλλΚερ = Α´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 1986Ιωάννινα 1989 Ρόδος 20002

ΑΕΘΣΕ = Το Αρχαιολογικό έργο στη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα

ΑΕΜΘ = Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη

ΑΜΘ = Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Αρχαία Μακεδονία II = Aνακοινώσεις κατά τo δεύτερο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία III = Aνακοινώσεις κατά τo τρίτo Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμβρίoυ1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία IV = Aνακοινώσεις κατά τo τέταρτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1983 Θεσσαλονίκη 1986

Αρχαία Μακεδονία V = Aνακοινώσεις κατά τo πέμπτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1989 Θεσσαλονίκη 1993

ἠχάδιν II

3

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Αρχαία Μακεδονία VI = Ανακοινώσεις κατά το έκτο Διεθνές Συμπόσιο Θεσσαλονίκη 15-19 Οκτωβρίου1996 Θεσσαλονίκη 1999

Β´ ΕλλΚερ = Β´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ρόδος 22-25 Μαρτίου1989 Αθήνα 1991

Γ´ ΕλλΚερ = Γ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Θεσσαλονίκη 24-27 Σεπτεμβρίου 1991 Αθήνα 1994

Δ´ ΕλλΚερ = Δ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Μυτιλήνη Μάρτιος1994 Αθήνα 1997

Ε´ ΕλλΚερ = Ε´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αθήνα 2000

ΕΑΜ = Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Εγνατία = Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπι-στημίου Θεσσαλονίκης Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας

ΕΕΒΜ = Επετηρίς της Εταιρείας Βοιωτικών Μελετών Εταιρεία Βοιωτικών ΜελετώνΑθήνα

ΕλλΚερ Αιγαίου = Ελληνιστική Κεραμική από το Αιγαίο Hellenistic Pottery from the AegeanΜυτιλήνη 1994 Αθήνα 1997

ΕλλΚερ Ηπείρου Αιτωλοακαρνανίας = Ελληνιστική Κεραμική από την Ήπειρο την Αιτωλοακαρνανία και τα Ιόνιακαι Ιονίων νησιών νησιά Αθήνα 2009

ΕλλΚερ Θεσσαλίας = Ελληνιστική Κεραμική από τη Θεσσαλία Βόλος 2000

ΕλλΚερ Κρήτης = Ελληνιστική Κεραμική από την Κρήτη Χανιά 1997

ΕλλΚερ Πελοποννήσου = Ελληνιστική Κεραμική από την Πελοπόννησο Αίγιο 2005

Ζ´ ΕλλΚερ = Ζ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αίγιο 4-9 Απριλίου2005 Αθήνα 2011

Η´ ΕλλΚερ = Η´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 5-9 Μαΐου2009 Αθήνα 2014

ΘΑΜ = Θησαυροί της Αρχαίας Μακεδονίας Κατάλογος εκθέσεως Θεσσαλονίκη 1979

Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής = Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής στην Αρχαία Μακεδονία Topics on HellenisticPottery in Ancient Macedonia Αθήνα 2012

Θρεπτήρια = Μ ΤΙΒΕΡΙΟΣ Π ΝΙΓΔΕΛΗΣ Π ΑΔΑΜ-ΒΕΛΕΝΗ (επιμ) Θρεπτήρια Μελέτες για τηναρχαία Μακεδονία Θεσσαλονίκη 2012

ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑΜελετήματα = Έκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Τομέας Ελληνικής και ΡωμαϊκήςΑρχαιότητας Αθήνα

Παρνασσός = Περιοδικό του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός

ΣΤ΄ ΕλλΚερ = ΣΤ΄ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Βόλος 17-23Απριλίου 2000 Αθήνα 2004

Τεκμήρια = Περιοδικό του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών - Ινστιτούτο Ιστορικών ΕρευνώνΤομέας Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας Αθήνα

Το Μουσείον = Περιοδική έκδοση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

ἠχάδιν II

4

IΙ

ABSTRACT

In June 1946 George Seferis the eminent Greek poet who was goingto become the Nobel-laureate patriarch of Greek modernist poetry by1963 witnessed the re-excavation of the statues and vases until thenhidden in the vaults of the National Museum in Athens in order toprevent their damage or looting by the Germans during the occupationAs he observes the bronze statue of Zeus a fifth-century BC work thatis still considered one of the masterpieces in the Museumrsquos collectionand of Greek art at large the poet fantasizes the godrsquos lovemaking witha woman whom Seferis himself ldquowould loverdquo as he unashamedly informsus in his diary from that day In the paper I use the concept ofhomosociality in order to explore the ways in which Seferis and manyof his contemporaries view classical antiquity and proceed to deploy itas a bio-political tool in order to claim a centralized role in Greekintellectual and political life To this end I re-visit Seferisrsquos two chiefldquoarchaeologicalrdquo poems ndashThe King of Asine and Engomindash in an effortto investigate the ways in which his sensory archaeologies manifestthemselves

ἠχάδιν II

Dimitris Plantzos ldquoThey are un-burrying the statues nowrdquo

The sensory archaeologies

of george seferis

Την Τρίτη 4 ιουνίου του 1946 ο Γιώργος σεφέρης ήτανπαρών κατά τη διάρκεια των εργασιών για την εκ νέου laquoανα-σκαφήraquo των εκθεμάτων του εθνικού αρχαιολογικού Μου-σείου της αθήνας που είχαν θαφτεί προληπτικά κάτω απότα δάπεδα του νεοκλασικού κτηρίου ήδη από το 1940 ώστενα προφυλαχθούν από τους βομβαρδισμούς ή και τις αρπα-κτικές διαθέσεις των Γερμανών που επρόκειτο εν τέλει νακαταλάβουν την πόλη στις 27 απριλίου του 19411

η στέλλα Δρούγου με έχει τιμήσει με την προσοχήκαι τη φιλία της κάπως απροσδόκηταmiddot αν και δενέχουμε συνυπάρξει ποτέ στο αμφιθέατρο ή τοσκάμμα τόσο τα κείμενά της όσο και οι απόψειςπου είχε την καλοσύνη να μοιραστεί μαζί μου στιςλίγες έως τώρα συναντήσεις μας έχουν επηρεάσειβαθιά την παρουσία μου και στο ένα και στο άλλοελπίζω ότι το ταπεινό αυτό αντίδωρο θα την ευχα-ριστήσει ευχαριστώ τον Δημήτρη Παπανικολάουπου μου μίλησε πρώτος για το επίμαχο κείμενο τουΓιώργου σεφέρη και συχνά συζήτησε μαζί μου μετον γνώριμο γόνιμο ενθουσιασμό του τις απόψειςμου για τις βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότηταςmiddotακόμη για τις εύστοχες παρατηρήσεις του σε μιαπρώτη γραφή του παρόντος άρθρου ευχαριστώεπίσης την αθηνά Βογιατζόγλου που σχολίασε μεκριτική οξυδέρκεια και ευθύτητα παλαιότερη εκ-δοχή του άρθρου μουmiddot τον αντώνη Κοτσώνα για τιςκρίσιμες laquoαρχαιολογικέςraquo του παρατηρήσειςmiddot καιτην Μαρίνα λαμπράκη υποψήφια διδάκτορα στοΠανεπιστήμιο της οξφόρδης με την οποία συζήτη-σα την σεφερική αρχαιολογία κατά τη διάρκειαενός ανεπίσημου tutorial τον Φεβρουάριο του 2013οι παραπομπές στα ποιήματα του σεφέρη ακο-λουθούν την στερεότυπη έκδοση του 1972 στηνανατύπωση του 1982 (σεφέρης 1982)middot σε όλα ταπαραθέματα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία τουπρωτοτύπου

1 ΠασχαλιΔησ 2013middot ΝιΚολαΚεα 2008middot ΠεΤρα-Κοσ 1994middot Καρουζου 1967 σ ιε´-ιζ´middot Καρουζου

2000 σ 5-9

ndash ΠασχαλιΔησ [Κ] 2013 = laquoΤα θαμμένα αγάλματα του πολέμουraquo Lifo 33328 Μαρτίου σ 34-37 [προσβάσιμο και ηλεκτρονικά httpwwwlifogrmagfeatures3704 (25 ιανουαρίου 2014)]

ndash ΝιΚολαΚεα [Ν] 2008 = laquoη προστασία των αρχαιοτήτων κατά τον Β´ Παγ-κόσμιο Πόλεμοraquo στο Μ ΤσιΠοΠουλου (επιμ) laquoἈνέφερα ἘγγράφωςraquoΘησαυροί του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αθήνασ 57-59

ndash ΠεΤραΚοσ [Β χ] 1994 = laquoΤα αρχαία της ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944raquo Ο Μέντωρ 31 σ 73-185

ndash Καρουζου [σ] 1967 = Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον Συλλογή Γλυ-πτών Περιγραφικός Κατάλογος αθήνα

ndash Καρουζου [σ] 2000 = laquoΤο εθνικό Μουσείο από το 1941raquo Το Μουσείον 1σ 5-14

ἠχάδιν II

laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo

Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

Δημήτρης Πλάντζος

στις Μέρες για το 1946 ο σαρανταεξάχρονος τότε ποιητής γρά-φει

[hellip] Τὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο Ξεθάβουντώρα ndashἄλλα σὲ κάσες καὶ ἄλλα γυμνὰ κατάσαρκα μέσαστὸ χῶμαndash τὰ ἀγάλματα σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς παλιὲς μεγάλεςαἴθουσες γνώριμες ἀπὸ τὰ μαθητικά μας χρόνια μὲ τὴστεγνὴ ὄψη ποὺ ἔφερνε κάπως πρὸς τὴ βαρετὴ δημόσιαβιβλιοθήκη οἱ ἐργάτες δουλεύουν μὲ φτυάρια καὶ μὲἀξίνες Τὸ δάπεδο ἂν δὲν κοίταζες τὴ στέγη τὰ παρά-θυρα καὶ τοὺς τοίχους μὲ τὶς χρυσὲς ἐπιγραφές θὰ μπο-ροῦσε νὰ ἦταν ἕνας ὅποιος τόπος ἀνασκαφῶν Τὰ ἀγάλ-ματα βυθισμένα ἀκόμη στὴ γῆς φαινόντουσαν ἀπὸ τὴμέση καὶ πάνω γυμνά φυτεμένα στὴν τύχη Τὸ μπράτσοκάποιου ὑπερφυσικοῦ θεοῦ καμπυλωμένο πρὸς τὸ μηρόξεπερνοῦσε κάτω ἀπὸ τὴ σκαλωσιάmiddot μιὰ γυμνὴ γυναίκαποὺ μοῦ γύριζε τὴν πλάτη ἦταν καπελωμένη μrsquo ἕναγκρίζο καλάθι ἐργάτη ποὺ ἄφηνε νὰ φαίνουνται μόνοτὰ γελαστά της καπούλια Ἦταν ἕνας ἀναστάσιμοςχορὸς ἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνποὺ σοῦ ἔδινε μιὰ παλαβὴ χαρά Ἀλλοῦ ἀγάλματα ξα-πλωμένα ἀνάγλυφα στημένα ἀνάποδα συγκίνηση ἀπὸαὐτὴ τὴν ξαφνικὴ οἰκειότητα Ὁ μπρούντζινος Δίας ἢΠοσειδών ξαπλωμένος πάνω σὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕναςκοινὸς κουρασμένος ἐργάτης Τὸν ἄγγιξα στὸ στῆθοςἐκεῖ ποὺ δένει τὸ μπράτσο μὲ τὸν ὦμο στὴν κοιλιά στὰμαλλιά του Μοῦ φάνηκε πὼς ἄγγιζα τὸ δικό μου σῶμασκέφτηκα πὼς θὰ τοῦ ἔδινα μrsquo εὐχαρίστηση νὰ γλεντήσειτὴ γυναίκα ποὺ θrsquo ἀγαποῦσα συλλογίστηκα ἀκόμη πὼςὁ τεχνίτης ποὺ ἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμα εἶχε στὰ χέρια τὴσυνείδηση πὼς ἔδινε ζωὴ σrsquo ἕναν θεὸ ποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητούςmiddot μοῦ φάνηκε παράξενοαὐτὸς ὁ μεγάλος ἄντρας πλαγιασμένος ἀνάσκελα εἶχεμιὰ διάταξη βρέφους [hellip]2

η συγκεκριμένη επιχείρηση είχε ήδη από τα πρώτα μεταπολε-μικά χρόνια επενδυθεί με τον μανδύα εθνικού θρύλουmiddot ακόμηκαι σήμερα περιγράφεται ως το laquoΈπος της απόκρυψηςraquo3 ανκαι τα μέτρα προφύλαξης των κλασικών αρχαιοτήτων του εθνι-κού Μουσείου περιλάμβαναν και αγγεία κοσμήματα και πή-λινα ειδώλια οι αναφορές που έχουμε από εκείνες τις ημέρες

2 σεφέρης 1996 σ 38-393 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 36

ndash σεφέρης 1996 = Γ σεφέρης Μέρες ε΄ 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951 αθή-να

350 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

όπως και οι σχετικές πασίγνωστες πλέον φωτογραφίες απότην προετοιμασία της laquoταφήςraquo των πολύτιμων εκθεμάτωνεστιάζουν κυρίως στα ελεύθερα γλυπτά διακρίνουμε τον Κούροτου σουνίου και τον ερμή της αταλάντης τον laquoΨευδο-αθλητήraquoτης Δήλου την αφροδίτη από τη συλλογή Hope μια σειρά κλα-σικών επιτυμβίων και άλλα σημαντικά αγάλματα της συλλογήςτου εθνικού Μουσείου μπροστά στο όρυγμα όπου επρόκειτονα εναποτεθούν Με laquoπολυάνδριαraquo παρομοιάζει σε πρόσφατοκείμενό του ένας από τους σημερινούς επιμελητές του Μουσείουτα σκάμματα αυτά μέσα στα οποία παρατάχθηκε laquoένα σαστι-σμένο πλήθος μορφώνraquo που μοιάζουν στις φωτογραφίες ναlaquoστέκονται αμήχαναraquo4middot laquoτα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άν-θρωποι σε διαδήλωσηraquo παρατηρούσε ο αυτόπτης ως εθελοντήςπρωτοετής φοιτητής της αρχαιολογίας τότε σπύρος ιακωβίδης5ο συστηματικός εξανθρωπισμός των κλασικών γλυπτών ndashαλλάκαι οι παρόμοιες αντιλήψεις για laquoτα αρχαίαraquo που συναντά κα-νείς διάχυτες στο πνευματικό τοπίο της ελληνικής νεωτερικό-τητας ndash φωτίζεται πιστεύω από τη σεφερική αρχαιολογία όπωςεκφράζεται στο παραπάνω απόσπασμα η οποία με τη σειράτης αντλεί από το ευρύ σχετικό ρεπερτόριο του ελληνικού μο-ντερνισμού με τον τρόπο που ο ίδιος ο σεφέρης οργανώνει καιεργαλειοποιεί

Το 1946 ο Γιώργος σεφέρης βρισκόταν περίπου στη μέση τηςπροσωπικής του laquoαρχαιολογικήςraquo πορείας που θα λέγαμε ότιαρχίζει το καλοκαίρι του 1938 όταν κατά τη διάρκεια μιας επί-σκεψης με φίλους στον ερειπιώνα της ασίνης οδηγείται στιςσκέψεις που δύο χρόνια αργότερα συμπυκνώνονται στο εμβλη-ματικό του ποίημα Ὁ Βασιλιὰς τῆς Ἀσίνης και κορυφώνεταιτο 1955 με την Ἔγκωμη όπου η συμμετοχή του ως παρατηρητήσε ανασκαφή στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο της Κύπρουένα-δύο χρόνια ενωρίτερα τον οδηγεί στην αποκαλυπτική εν-συνείδηση της ελληνικής διαχρονίας αν και ο σεφέρης μιλάσυχνά για αρχαιότητες στην ποίηση και τη δοκιμιογραφία του6τα δύο συγκεκριμένα ποιήματά του και το απόσπασμα απότις Μέρεςπου αναφέρθηκε πιο πάνω αποτελούν κατά τη γνώμημου τρεις καίριες στιγμές στην αρχαιολογική πορεία του ποιητήκαθώς είναι καθαρά ανασκαφικές συνιστούν δηλαδή στιγμέςπροσωπικής laquoαρχαιολογίαςraquo κατά τις οποίες ο ποιητής αρ-

4 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 365 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 366 Βλ σαΒΒιΔησ 1992middot επίσης GiannakoPoulou

2007 ιδιαίτ σ 244-285

ndash σαΒΒιΔησ [Γ Π] 1992= Οι Αρχαιολογικές Περιδιαβάσεις του Ποιητή ΓιώργουΣεφέρη λευκωσία

ndash GiannakoPoulou [l] 2007 = The Power of Pygmalion Ancient Greek Sculpturein Modern Greek Poetry 1860-1960 oxfordBern

351laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

χαιολόγος ερευνά ο ίδιος ndash είτε αγγίζοντας είτε συμμετέχονταςσε μια ανασκαφή με τον τρόπο που ένας σημερινός ανασκαφέαςεπιβλέπει το έργο των συνεργατών των φοιτητών και των ερ-γατών του ndash τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος ώστε να κα-ταλήξει σε συμπεράσματα ιστορικής φύσης αξίζει ίσως να επι-σημανθεί πως και τα δύο ποιήματα είδαν το φως της δημο-σιότητας δύο χρόνια μετά τα γεγονότα που τα ενέπνευσαν λεςκαι ο σεφέρης ακολουθεί εδώ το αρχαιολογικό πρωτόκολλοπου επιβάλλει την παρέλευση ικανού χρόνου από την ανασκαφήέως ακόμη και την πρώτη της δημοσίευση έτσι ώστε να ελεγχθείη βασιμότητα των πρώτων συμπερασμάτων στα οποία κατα-λήγει κανείς εν θερμώ επάνω από ή και μέσα στο σκάμμααυτό που κυρίως όμως προκύπτει από τα τρία κείμενα καιιδίως το ημερολογιακό λήμμα του 1946 είναι ο τρόπος με τονοποίο ο σεφέρης οργανώνει την προσωπική του αρχαιολατρίααλλά και προτείνει τον εαυτό του ως εμβληματικό πνευματικόηγέτη ενός έθνους του οποίου η ύπαρξη οφείλεται στη διαρκώςπροβαλλόμενη σχέση του με την κλασική αρχαιότητα

Ήδη από την πρώτη συγκριτική ανάγνωση του Βασιλιᾶ και τηςἜγκωμης ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως στην πορεία τωνδεκαπέντε περίπου χρόνων που τα χωρίζουν ο ποιητής έχειαλλάξει ριζικά τις απόψεις του σχετικά με το παρελθόν ως υλι-κή αλλά και ως μεταφυσική παρουσία η καλοκαιρινή επίσκεψηστην ασίνη ndashφανταζόμαστε νωχελικούς περιπατητές να επιθε-ωρούν τα χαλάσματα ενώ μεσημεριάζει ως ανάπαυλα από τηραστώνη του παραθερισμού στο γειτονικό Τολό ndash οδηγεί τονμελαγχολικό ποιητή στο συμπέρασμα πώς laquoδὲν ἀπομένει τί-ποτε παρὰ μόνο τὸ βάρος | ἡ νοσταλγία τοῦ βάρους μιᾶς ὕπαρ-ξης ζωντανῆςraquo (στ 48-49) και πως ο ίδιος ως ποιητής στέκειστη μέση του ερειπιώνα ως laquoἕνα κενόraquo (στ 54) η αισθητηριακήδιερεύνηση που εφαρμόζει εδώ ο σεφέρης (laquo᾽γγίζοντας κάποτεμὲ τὰ δάχτυλά μας τὴν ἁφή του [ενν του Βασιλιά] πάνω στὶςπέτρεςraquo) όπως αποδίδεται στον ακροτελεύτιο στίχο του ποι-ήματος (στ 60) έρχεται σε αντίθεση με τις παγιωμένες αρχέςτης νεωτερικής αρχαιολογίας που επιβάλλει την αποστείρωσητων υλικών καταλοίπων του παρελθόντος την καθαρτική με-τατροπή των ερειπίων σε μνημεία που φυλάσσονται σε κηρυγ-μένους αρχαιολογικούς χώρους και γενικά την πολιτική τουlaquoμην εγγίζετεraquo προτάσσοντας αναπόφευκτα την ανάγκη δια-τήρησης των αρχαίων αντικειμένων έναντι της ενδεχόμενης επι-θυμίας του θεατή να τα προσλάβει και με τις άλλες του αισθήσειςπέρα δηλαδή από την προνομιακή για την νεωτερική σκέψη αί-σθηση της όρασης Για άλλη μια φορά επομένως ο σεφέρηςαντλεί από το αρχείο του συνεπούς μοντερνισμού το παρελθόν

352 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

ἠχάδιν II

ἠχάδιν IIΕπιμέλεια κειμένων Ελένη Κώτσου

Σχεδιασμός σελιδοποίηση επεξεργασία εικόνων ΣΗΜΑΕΚΔΟΤΙΚΗ

Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία ACCESS Γραφικές Τέχνες ΑΕ

Η μετάφραση των κειμένων στην αγγλική συμπεριλαμβανομένων και των περιλήψεωνέχει γίνει με ευθύνη των συγγραφέων

Μετάφραση περιλήψεων άρθρων Λ Παλαιοκρασσά Ί Τζαχίλη Δ Δούμας

copy 2016 Υπουργείο Πολιτισμού και ΑθλητισμούΤαμείο Αρχαιολογικών Πόρων και ΑπαλλοτριώσεωνΠανεπιστημίου 57 105 64 Αθήνα wwwtapgr

ISBN 978-960-386-290-1Ηχάδιν Ι 978-960-386-291-8Ηχάδιν ΙΙ 978-960-386-292-5

Επιστημονική Επιτροπή

Ακαμάτης ΙωάννηςΚαθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Βουτυράς ΕμμανουήλΚαθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Θέμελης ΠέτροςΟμότιμος Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης Διευθυντής Ανασκαφών Αρχαίας Μεσσήνης

Σημαντώνη-Μπουρνιά Ευαγγελία Ομότιμος Καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας Πανεπιστήμιο Αθηνών

Σμιτ-Δούνα ΜπάρμπαραΚαθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Τιβέριος ΜιχάληςΑκαδημαϊκός Ομότιμος Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Τουράτσογλου ΙωάννηςΕπίτιμος Διευθυντής Νομισματικού και Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

ἠχάδιν II

Τιμητικός τόμος

για τη

Στέλλα Δρούγου

Επιμέλεια

Μιμίκα Γιαννοπούλου

Χρυσάνθη Καλλίνη

II

Αθήνα 2016ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΕΩΝ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ἠχάδιν II

1-4 ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

6-26 mdash Μανακίδου Ελένη laquoΣυνέφηβοιraquo και laquoπαῖδες ἡλικιῶταιraquo σε ομαδικές δραστηριότητες στιςκύλικες του Ζωγράφου της Βρισηίδος του Ζωγράφου της Δοκιμασίας καιτου Ζωγράφου του Τριπτόλεμου

28-46 mdash Μανακίδου Φλώρα Δεινὴ θήλεια μετ᾽ ἄρσεσι Παρατηρήσεις πάνω στην εξύμνηση της ΒερενίκηςΑ΄ και της Αρσινόης Β΄ (Θεόκριτος Ποσείδιππος και Καλλίμαχος)

48-72 mdash Manoledakis Manolis From Macedonia to Anatolia Some comments on the Phrygians and theirmigration

74-92 mdash Μαχαίρα Βασιλική Μικρά αγάλματα από την Κοινότητα του Σιδηροδρομικού Σταθμού Αγγί-στης του νομού Σερρών Συμβολή στην ελληνιστική εικονογραφία της πλα-στικής από τη Βόρειο Ελλάδα

94-108 mdash Μιλτσακάκης Γεώργιος Βεργίνα Χρονικό-προσέγγιση της σχεδίασης του λυχνούχου με τις 3500τρύπες

110-136 mdash Μισαηλίδου-Δεσποτίδου Βασιλική Ένας μνημειακός μονοθάλαμος τάφος στο νεκροταφείο της Νέας Φιλα-δέλφειας

138-152 mdash Mitsopoulos-Leon Veronika Die zweihenkeligen Tassen Uumlberlegungen zu einer besonderen Form

154-194 mdash Mitsopoulou Christina Two Eleusinian Cult Vases from Alexandria Egypt

196-210 mdash Μουστάκα Aλίκη Θεσσαλία - Μεγάλη Ελλάδα σχέσεις αλληλεπίδρασης σύμφωνα με νομι-σματικές και αρχαιολογικές μαρτυρίες

212-222 mdash Μπαντίνου Παναγιώτα laquoἈλεκτρυόνων ἀγὼνraquo σε μελανόμορφο αττικό αλάβαστρο

224-244 mdash Μποσνάκης Δημήτρης Ένας κρατήρας τύπου Falaieff από την ΚωΕιρήνη Παπανικολάου

246-264 mdash Ξυδόπουλος Ιωάννης Τα ανατολικά σύνορα της Μακεδονίας επί Αλεξάνδρου Α΄

266-286 mdash Paleothodoros Dimitris Boeotian vases abroad

288-310 mdash Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα Λυδία Αμφορέας από την οδό Πειραιώς στην Αθήνα

312-334 mdash Panagou Tania Transport amphoras and their contents

336-346 mdash Πίκουλας Γιάννης Η Ἀλεξάνδρου Κλῖμαξ

348-368 mdash Πλάντζος Δημήτρης laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquoΟι αισθητήριες αρχαιολογίες του Γιώργου Σεφέρη

370-386 mdash Πλιάκου Γεωργία Ανάγλυφοι σκύφοι από ελληνιστική αγροικία στην laquoΕπισκοπήraquo Ιωαννίνων

388-404 mdash Πρέκα-Αλεξανδρή Καλλιόπη Ο σιδερένιος τρίποδας από το Πρυτανείο των Γιτάνων

406-418 mdash Rotroff Susan An Ancient Milk Pail in Athens

420-438 mdash Σαατσόγλου-Παλιαδέλη Χρυσούλα Τα μαρμάρινα από τη θόλο του ανακτόρου των Αιγών ΙΙ τα θραύσματαμε ανάγλυφη αρχιτεκτονική διακόσμηση

440-464 mdash Σαββοπούλου Θωμαΐς Μετάλλινος κάνθαρος από την Ευρωπό

466-484 mdash Σημαντώνη-Μπουρνιά Eυαγγελία Ελληνιστική κεραμική από τη Νάξο Η μαρτυρία των Υρίων

486-508 mdash Sideris Athanasios Toreutics in Macedonia confronting Contextual Evidence Stylistic Analysisand Unprovenanced Objects

510-518 mdash Simon Erika Eine Allegorie im Zentrum des Parthenonfrieses

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ἠχάδιν II

520-528 mdash Σμιτ-Δούνα Μπάρμπαρα Αγαλμάτιο κοριτσιού στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης

530-538 mdash Stern E Marianne Distaff wool and epinetron

540-556 mdash Themelis Petros Messene From the Hellenistic to the Roman City

558-578 mdash Τζαναβάρη Κατερίνα Χάλκινες οινοχόες ελληνιστικών χρόνων από το νεκροταφείο της αρχαίαςΛητής

580-592 mdash Τζανακάκη Κατερίνα Τεχνοτροπικές και εικονογραφικές παρατηρήσεις στο ερυθρόμορφο θραύ-σμα Π 1479 του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων

594-606 mdash Τζαχίλη Ίρις Yφάσματα και σύμβολα στην Λυκόσουρα της Αρκαδίας τον 2ο αι πΧ

608-620 mdash Τιβέριος Μιχάλης Διονυσιακές πομπές και Κορυμβοφόροι στύλοι

622-638 mdash Τουράτσογλου Ιωάννης Hρακλής (Αλέξανδρος) Κυναγίδας

640-648 mdash Τρακατέλλη Λυδία-Αντωνία Μαρμάρινη κεφαλή γυναικείας μορφής από το οικόπεδο Τσακιρίδη στηΒεργίνα

650-676 mdash Τρακοσοπούλου-Σαλακίδου Ελένη Tαφή κόρης στο Καραμπουρνάκι Θεσσαλονίκης Αττική κύλικα τύπου Αγί-ου Βαλεντίνου και άλλα ευρήματα

678-694 mdash Τριαντάφυλλος Διαμαντής Μετάλλινα αγγεία των κλασικών και πρώιμων ελληνιστικών χρόνων από Τερζοπούλου Δόμνα την αιγαιακή Θράκη

696-710 mdash Τσάκος Κωνσταντίνος Λίθινες μήτρες για μεταλλικά κοσμήματα από την αρχαία Σάμο

712-724 mdash Tselekas Panagiotis Philip II in Olympia An old coin find revealed anew

726-740 mdash Τσιαφάκη Δέσποινα Ο Φινέας στην αττική αγγειογραφία

742-754 mdash Τσιγαρίδα Ελισάβετ-Μπεττίνα Οκταεδρικά αγγεία από το ιερό του Απόλλωνα-Ήλιου στα Νέα Ρόδα Χαλ-κιδικής

756-784 mdash Τσιμπίδου-Αυλωνίτη Μαρία Ένα αδιατάρακτο ταφικό σύνολο του 4ου αι πΧ στο Λάκκωμα Χαλκι-δικής

786-806 mdash Φίλης Κώστας Εμπορικοί αμφορείς από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση

808-822 mdash Vogeikoff-Brogan Natalia A Bes-Silenus Plastic Vase in the Ierapetra Archaeological Collection theEgyptian Connection

824-834 mdash Wehgartner Irma Antiker Schmuck aus dem noumlrdlichen Schwarzmeergebiet im Martin vonWagner Museum

836-854 mdash Χαραμή Αλεξάνδρα Παιδική ταφή ελληνιστικών χρόνων από την νεκρόπολη της αρχαίας Ακραι-φίας στην Βοιωτία

856-862 mdash Χρυσανθάκη-Nagle Κατερίνα Ένα νέο τετράδραχμο του νομισματοκοπείου των Αβδήρων

864-876 mdash Χρυσοστόμου Αναστασία Ανάγλυφη λήκυθος από το Δυτικό Νεκροταφείο του Αρχοντικού Πέλλας

878-906 mdash Χρυσοστόμου Παύλος Πεζών-ανδρών και ίππων δρόμος στη Μακεδονία

ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Στον παρόν έργο εκτός των καθιερωμένων συντομογραφιών που αναφέρονται στο Archaumlologischer Anzeiger 2005 ακολουθούνται και οι παρακάτω

AArchArtHist = Institutum Romanum Norvegiae Acta ad Archaeologiam et Artium Historiam Pertinentia

ABV = J D BEAZLEY Attic black-figure vase-painters New York 1978

Add2 = A D CARPENTER et al (eds) Addenda2 Additional references to ABV ARV2 andParalipomena

AF = Archaumlologische Forschungen

AG = Antike Gemmen

Agora XII = B A SPARkES L TALCOTT Black and Plain Pottery of the 6th 5th and 4th centuriesBC The Athenian Agora XII Princeton New Jersey 1970

Agora XXIX = S I ROTROFF Hellenistic Pottery Athenian and Imported Wheelmade Table Ware andRelated Material The Athenian Agora XXIX Princeton New Jersey 1997

Agora XXX = M B MOORE Attic Red-figured and White-ground Pottery The Athenian Agora XXXPrinceton New Jersey 1997

AJAH = American Journal of Ancient History

AntPl = Antike Plastik

ARV2 = J D BEAZLEY Attic red-figure vase-painters Oxford 1963

BAR = British Archaeological Records Archaeopress

BARD = Beazley Archive Pottery Database ltwwwbeazleyoxacukgt

BASP = Bulletin of the American Society of Papyrologists

BEFAR = Bibliothegraveque des Eacutecoles Franccedilaises drsquoAthegravenes et de Rome

BICS = Bulletin of the Institute of Classical Studies of the University of London

Brillrsquos New Pauly = Brillrsquos New Pauly New Pauly Online Brill Reference BrillOnlineltreferenceworksbrillonlinecomclusterNewPaulyOnlinegt

CCCA = Corpus Cultus Cybelae Attidisque

CIL = Corpus Inscriptionum Latinarum

Classical Archaeology XII = Proceedings of the XII International Congress of Classical Archaeology Athens 4-1091983 Athens 1988

Companion to Ancient Macedonia = J ROISMAN I WORTHINgTON (eds) A Companion to Ancient Macedonia BlackwellCompanions to the Ancient World 84 Wiley- Blackwell 2011

CVA = Corpus Vasorum Antiquorum

Corinth XIII = C W BLEgEN H PALMER R S YOUNg The North Cemetery Corinth XIII PrincetonNew Jersey 1964

DAGR = C DAREMBERg E SAgLIO Dictionnaire des antiquiteacutes grecques et romaines 10 volsParis 1877-1919

EAD = Exploration archeacuteologique de Deacutelos

EacutePRO = Eacutetudes preliminaires aux religions orientales dans lrsquoEmpire romain

EacutetThas = Eacutetudes Thasiennes

FdD = Fouilles de Delphes

FGrHist = Fragmente Griechischer Historiker

GDI = Sammlung der Griechischen Dialekt-Inschriften

Herom = Journal of Hellenistic and Roman Material Culture

HSCP = Harvard Studies in Classical Philology

ἠχάδιν II

2

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

IC = Inscriptiones Creticae

ICS = Illinois Classical Studies

IG = Inscriptiones Graecae

IGCH = M THOMPSON O MoslashRkHOLM C M kRAAY An Inventory of Greek Coin Hoards

IMT KyzKapuDağ = Inschriften Mysia and Troas [IMT] M BARTH J STAUBER (eds) Leopold WengerInstitut Universitaumlt Muumlnchen Version of 2581993 (Ibycus) Packard HumanitiesInstitute CD 7 1996 -Mysia laquokyzikene kapuDağraquo

IPArk = g THUumlR H TAEUBER (eds) Prozessrechtliche Inschriften der griechischen PoleisArkadien Oumlsterreichische Akademie der Wissenschaften Philosophisch-historischeklasse Sitzungsberichte 607 Wien 1994

Kadmos = Zeitschrift fuumlr vor- und fruumlhgriechische Epigraphik

Kernos = Revue international et pluridisciplinaire de religion grecque antique

LGPN = P M Fraser E Matthews (eds) Α Lexicon of Greek Personal Names

LIMC = Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae

LSJ = H g LIDDELL R SCOTT H S JONES A Greek-English Lexicon 9th edition 1987

MBAH = Marburger Beitraumlge zur antiken Handels- Sozial- und Wirtschaftsgeschichte

NEA = New Eastern Archaeology

ΝΝΜ = Numismatic Notes and Monographs

OGISOGI = Orientis Graeci Inscriptiones

OlBer = Olympische Berichte

OlF = Olympische Forschungen

Para = D BEAZLEY Paralipomena additions to Attic black-figure vase-painters and to Atticred-figure vase-painters (second edition) Oxford 1971

PATABS = Production and Trade of Amphorae in the Black Sea

PIR = Prosopographia Imperii Romani

SEG = Supplementum Epigraphicum Graecum

SIG = Sylloge Inscriptionum Graecarum

SNG = Sylloge Nummorum Graecorum

ThesCRA = Thesaurus Cultus e Rituum Antiquorum The J Paul getty Museum Los Angeles

Α´ ΕλλΚερ = Α´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 1986Ιωάννινα 1989 Ρόδος 20002

ΑΕΘΣΕ = Το Αρχαιολογικό έργο στη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα

ΑΕΜΘ = Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη

ΑΜΘ = Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Αρχαία Μακεδονία II = Aνακοινώσεις κατά τo δεύτερο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία III = Aνακοινώσεις κατά τo τρίτo Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμβρίoυ1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία IV = Aνακοινώσεις κατά τo τέταρτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1983 Θεσσαλονίκη 1986

Αρχαία Μακεδονία V = Aνακοινώσεις κατά τo πέμπτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1989 Θεσσαλονίκη 1993

ἠχάδιν II

3

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Αρχαία Μακεδονία VI = Ανακοινώσεις κατά το έκτο Διεθνές Συμπόσιο Θεσσαλονίκη 15-19 Οκτωβρίου1996 Θεσσαλονίκη 1999

Β´ ΕλλΚερ = Β´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ρόδος 22-25 Μαρτίου1989 Αθήνα 1991

Γ´ ΕλλΚερ = Γ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Θεσσαλονίκη 24-27 Σεπτεμβρίου 1991 Αθήνα 1994

Δ´ ΕλλΚερ = Δ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Μυτιλήνη Μάρτιος1994 Αθήνα 1997

Ε´ ΕλλΚερ = Ε´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αθήνα 2000

ΕΑΜ = Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Εγνατία = Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπι-στημίου Θεσσαλονίκης Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας

ΕΕΒΜ = Επετηρίς της Εταιρείας Βοιωτικών Μελετών Εταιρεία Βοιωτικών ΜελετώνΑθήνα

ΕλλΚερ Αιγαίου = Ελληνιστική Κεραμική από το Αιγαίο Hellenistic Pottery from the AegeanΜυτιλήνη 1994 Αθήνα 1997

ΕλλΚερ Ηπείρου Αιτωλοακαρνανίας = Ελληνιστική Κεραμική από την Ήπειρο την Αιτωλοακαρνανία και τα Ιόνιακαι Ιονίων νησιών νησιά Αθήνα 2009

ΕλλΚερ Θεσσαλίας = Ελληνιστική Κεραμική από τη Θεσσαλία Βόλος 2000

ΕλλΚερ Κρήτης = Ελληνιστική Κεραμική από την Κρήτη Χανιά 1997

ΕλλΚερ Πελοποννήσου = Ελληνιστική Κεραμική από την Πελοπόννησο Αίγιο 2005

Ζ´ ΕλλΚερ = Ζ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αίγιο 4-9 Απριλίου2005 Αθήνα 2011

Η´ ΕλλΚερ = Η´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 5-9 Μαΐου2009 Αθήνα 2014

ΘΑΜ = Θησαυροί της Αρχαίας Μακεδονίας Κατάλογος εκθέσεως Θεσσαλονίκη 1979

Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής = Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής στην Αρχαία Μακεδονία Topics on HellenisticPottery in Ancient Macedonia Αθήνα 2012

Θρεπτήρια = Μ ΤΙΒΕΡΙΟΣ Π ΝΙΓΔΕΛΗΣ Π ΑΔΑΜ-ΒΕΛΕΝΗ (επιμ) Θρεπτήρια Μελέτες για τηναρχαία Μακεδονία Θεσσαλονίκη 2012

ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑΜελετήματα = Έκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Τομέας Ελληνικής και ΡωμαϊκήςΑρχαιότητας Αθήνα

Παρνασσός = Περιοδικό του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός

ΣΤ΄ ΕλλΚερ = ΣΤ΄ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Βόλος 17-23Απριλίου 2000 Αθήνα 2004

Τεκμήρια = Περιοδικό του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών - Ινστιτούτο Ιστορικών ΕρευνώνΤομέας Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας Αθήνα

Το Μουσείον = Περιοδική έκδοση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

ἠχάδιν II

4

IΙ

ABSTRACT

In June 1946 George Seferis the eminent Greek poet who was goingto become the Nobel-laureate patriarch of Greek modernist poetry by1963 witnessed the re-excavation of the statues and vases until thenhidden in the vaults of the National Museum in Athens in order toprevent their damage or looting by the Germans during the occupationAs he observes the bronze statue of Zeus a fifth-century BC work thatis still considered one of the masterpieces in the Museumrsquos collectionand of Greek art at large the poet fantasizes the godrsquos lovemaking witha woman whom Seferis himself ldquowould loverdquo as he unashamedly informsus in his diary from that day In the paper I use the concept ofhomosociality in order to explore the ways in which Seferis and manyof his contemporaries view classical antiquity and proceed to deploy itas a bio-political tool in order to claim a centralized role in Greekintellectual and political life To this end I re-visit Seferisrsquos two chiefldquoarchaeologicalrdquo poems ndashThe King of Asine and Engomindash in an effortto investigate the ways in which his sensory archaeologies manifestthemselves

ἠχάδιν II

Dimitris Plantzos ldquoThey are un-burrying the statues nowrdquo

The sensory archaeologies

of george seferis

Την Τρίτη 4 ιουνίου του 1946 ο Γιώργος σεφέρης ήτανπαρών κατά τη διάρκεια των εργασιών για την εκ νέου laquoανα-σκαφήraquo των εκθεμάτων του εθνικού αρχαιολογικού Μου-σείου της αθήνας που είχαν θαφτεί προληπτικά κάτω απότα δάπεδα του νεοκλασικού κτηρίου ήδη από το 1940 ώστενα προφυλαχθούν από τους βομβαρδισμούς ή και τις αρπα-κτικές διαθέσεις των Γερμανών που επρόκειτο εν τέλει νακαταλάβουν την πόλη στις 27 απριλίου του 19411

η στέλλα Δρούγου με έχει τιμήσει με την προσοχήκαι τη φιλία της κάπως απροσδόκηταmiddot αν και δενέχουμε συνυπάρξει ποτέ στο αμφιθέατρο ή τοσκάμμα τόσο τα κείμενά της όσο και οι απόψειςπου είχε την καλοσύνη να μοιραστεί μαζί μου στιςλίγες έως τώρα συναντήσεις μας έχουν επηρεάσειβαθιά την παρουσία μου και στο ένα και στο άλλοελπίζω ότι το ταπεινό αυτό αντίδωρο θα την ευχα-ριστήσει ευχαριστώ τον Δημήτρη Παπανικολάουπου μου μίλησε πρώτος για το επίμαχο κείμενο τουΓιώργου σεφέρη και συχνά συζήτησε μαζί μου μετον γνώριμο γόνιμο ενθουσιασμό του τις απόψειςμου για τις βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότηταςmiddotακόμη για τις εύστοχες παρατηρήσεις του σε μιαπρώτη γραφή του παρόντος άρθρου ευχαριστώεπίσης την αθηνά Βογιατζόγλου που σχολίασε μεκριτική οξυδέρκεια και ευθύτητα παλαιότερη εκ-δοχή του άρθρου μουmiddot τον αντώνη Κοτσώνα για τιςκρίσιμες laquoαρχαιολογικέςraquo του παρατηρήσειςmiddot καιτην Μαρίνα λαμπράκη υποψήφια διδάκτορα στοΠανεπιστήμιο της οξφόρδης με την οποία συζήτη-σα την σεφερική αρχαιολογία κατά τη διάρκειαενός ανεπίσημου tutorial τον Φεβρουάριο του 2013οι παραπομπές στα ποιήματα του σεφέρη ακο-λουθούν την στερεότυπη έκδοση του 1972 στηνανατύπωση του 1982 (σεφέρης 1982)middot σε όλα ταπαραθέματα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία τουπρωτοτύπου

1 ΠασχαλιΔησ 2013middot ΝιΚολαΚεα 2008middot ΠεΤρα-Κοσ 1994middot Καρουζου 1967 σ ιε´-ιζ´middot Καρουζου

2000 σ 5-9

ndash ΠασχαλιΔησ [Κ] 2013 = laquoΤα θαμμένα αγάλματα του πολέμουraquo Lifo 33328 Μαρτίου σ 34-37 [προσβάσιμο και ηλεκτρονικά httpwwwlifogrmagfeatures3704 (25 ιανουαρίου 2014)]

ndash ΝιΚολαΚεα [Ν] 2008 = laquoη προστασία των αρχαιοτήτων κατά τον Β´ Παγ-κόσμιο Πόλεμοraquo στο Μ ΤσιΠοΠουλου (επιμ) laquoἈνέφερα ἘγγράφωςraquoΘησαυροί του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αθήνασ 57-59

ndash ΠεΤραΚοσ [Β χ] 1994 = laquoΤα αρχαία της ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944raquo Ο Μέντωρ 31 σ 73-185

ndash Καρουζου [σ] 1967 = Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον Συλλογή Γλυ-πτών Περιγραφικός Κατάλογος αθήνα

ndash Καρουζου [σ] 2000 = laquoΤο εθνικό Μουσείο από το 1941raquo Το Μουσείον 1σ 5-14

ἠχάδιν II

laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo

Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

Δημήτρης Πλάντζος

στις Μέρες για το 1946 ο σαρανταεξάχρονος τότε ποιητής γρά-φει

[hellip] Τὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο Ξεθάβουντώρα ndashἄλλα σὲ κάσες καὶ ἄλλα γυμνὰ κατάσαρκα μέσαστὸ χῶμαndash τὰ ἀγάλματα σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς παλιὲς μεγάλεςαἴθουσες γνώριμες ἀπὸ τὰ μαθητικά μας χρόνια μὲ τὴστεγνὴ ὄψη ποὺ ἔφερνε κάπως πρὸς τὴ βαρετὴ δημόσιαβιβλιοθήκη οἱ ἐργάτες δουλεύουν μὲ φτυάρια καὶ μὲἀξίνες Τὸ δάπεδο ἂν δὲν κοίταζες τὴ στέγη τὰ παρά-θυρα καὶ τοὺς τοίχους μὲ τὶς χρυσὲς ἐπιγραφές θὰ μπο-ροῦσε νὰ ἦταν ἕνας ὅποιος τόπος ἀνασκαφῶν Τὰ ἀγάλ-ματα βυθισμένα ἀκόμη στὴ γῆς φαινόντουσαν ἀπὸ τὴμέση καὶ πάνω γυμνά φυτεμένα στὴν τύχη Τὸ μπράτσοκάποιου ὑπερφυσικοῦ θεοῦ καμπυλωμένο πρὸς τὸ μηρόξεπερνοῦσε κάτω ἀπὸ τὴ σκαλωσιάmiddot μιὰ γυμνὴ γυναίκαποὺ μοῦ γύριζε τὴν πλάτη ἦταν καπελωμένη μrsquo ἕναγκρίζο καλάθι ἐργάτη ποὺ ἄφηνε νὰ φαίνουνται μόνοτὰ γελαστά της καπούλια Ἦταν ἕνας ἀναστάσιμοςχορὸς ἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνποὺ σοῦ ἔδινε μιὰ παλαβὴ χαρά Ἀλλοῦ ἀγάλματα ξα-πλωμένα ἀνάγλυφα στημένα ἀνάποδα συγκίνηση ἀπὸαὐτὴ τὴν ξαφνικὴ οἰκειότητα Ὁ μπρούντζινος Δίας ἢΠοσειδών ξαπλωμένος πάνω σὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕναςκοινὸς κουρασμένος ἐργάτης Τὸν ἄγγιξα στὸ στῆθοςἐκεῖ ποὺ δένει τὸ μπράτσο μὲ τὸν ὦμο στὴν κοιλιά στὰμαλλιά του Μοῦ φάνηκε πὼς ἄγγιζα τὸ δικό μου σῶμασκέφτηκα πὼς θὰ τοῦ ἔδινα μrsquo εὐχαρίστηση νὰ γλεντήσειτὴ γυναίκα ποὺ θrsquo ἀγαποῦσα συλλογίστηκα ἀκόμη πὼςὁ τεχνίτης ποὺ ἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμα εἶχε στὰ χέρια τὴσυνείδηση πὼς ἔδινε ζωὴ σrsquo ἕναν θεὸ ποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητούςmiddot μοῦ φάνηκε παράξενοαὐτὸς ὁ μεγάλος ἄντρας πλαγιασμένος ἀνάσκελα εἶχεμιὰ διάταξη βρέφους [hellip]2

η συγκεκριμένη επιχείρηση είχε ήδη από τα πρώτα μεταπολε-μικά χρόνια επενδυθεί με τον μανδύα εθνικού θρύλουmiddot ακόμηκαι σήμερα περιγράφεται ως το laquoΈπος της απόκρυψηςraquo3 ανκαι τα μέτρα προφύλαξης των κλασικών αρχαιοτήτων του εθνι-κού Μουσείου περιλάμβαναν και αγγεία κοσμήματα και πή-λινα ειδώλια οι αναφορές που έχουμε από εκείνες τις ημέρες

2 σεφέρης 1996 σ 38-393 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 36

ndash σεφέρης 1996 = Γ σεφέρης Μέρες ε΄ 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951 αθή-να

350 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

όπως και οι σχετικές πασίγνωστες πλέον φωτογραφίες απότην προετοιμασία της laquoταφήςraquo των πολύτιμων εκθεμάτωνεστιάζουν κυρίως στα ελεύθερα γλυπτά διακρίνουμε τον Κούροτου σουνίου και τον ερμή της αταλάντης τον laquoΨευδο-αθλητήraquoτης Δήλου την αφροδίτη από τη συλλογή Hope μια σειρά κλα-σικών επιτυμβίων και άλλα σημαντικά αγάλματα της συλλογήςτου εθνικού Μουσείου μπροστά στο όρυγμα όπου επρόκειτονα εναποτεθούν Με laquoπολυάνδριαraquo παρομοιάζει σε πρόσφατοκείμενό του ένας από τους σημερινούς επιμελητές του Μουσείουτα σκάμματα αυτά μέσα στα οποία παρατάχθηκε laquoένα σαστι-σμένο πλήθος μορφώνraquo που μοιάζουν στις φωτογραφίες ναlaquoστέκονται αμήχαναraquo4middot laquoτα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άν-θρωποι σε διαδήλωσηraquo παρατηρούσε ο αυτόπτης ως εθελοντήςπρωτοετής φοιτητής της αρχαιολογίας τότε σπύρος ιακωβίδης5ο συστηματικός εξανθρωπισμός των κλασικών γλυπτών ndashαλλάκαι οι παρόμοιες αντιλήψεις για laquoτα αρχαίαraquo που συναντά κα-νείς διάχυτες στο πνευματικό τοπίο της ελληνικής νεωτερικό-τητας ndash φωτίζεται πιστεύω από τη σεφερική αρχαιολογία όπωςεκφράζεται στο παραπάνω απόσπασμα η οποία με τη σειράτης αντλεί από το ευρύ σχετικό ρεπερτόριο του ελληνικού μο-ντερνισμού με τον τρόπο που ο ίδιος ο σεφέρης οργανώνει καιεργαλειοποιεί

Το 1946 ο Γιώργος σεφέρης βρισκόταν περίπου στη μέση τηςπροσωπικής του laquoαρχαιολογικήςraquo πορείας που θα λέγαμε ότιαρχίζει το καλοκαίρι του 1938 όταν κατά τη διάρκεια μιας επί-σκεψης με φίλους στον ερειπιώνα της ασίνης οδηγείται στιςσκέψεις που δύο χρόνια αργότερα συμπυκνώνονται στο εμβλη-ματικό του ποίημα Ὁ Βασιλιὰς τῆς Ἀσίνης και κορυφώνεταιτο 1955 με την Ἔγκωμη όπου η συμμετοχή του ως παρατηρητήσε ανασκαφή στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο της Κύπρουένα-δύο χρόνια ενωρίτερα τον οδηγεί στην αποκαλυπτική εν-συνείδηση της ελληνικής διαχρονίας αν και ο σεφέρης μιλάσυχνά για αρχαιότητες στην ποίηση και τη δοκιμιογραφία του6τα δύο συγκεκριμένα ποιήματά του και το απόσπασμα απότις Μέρεςπου αναφέρθηκε πιο πάνω αποτελούν κατά τη γνώμημου τρεις καίριες στιγμές στην αρχαιολογική πορεία του ποιητήκαθώς είναι καθαρά ανασκαφικές συνιστούν δηλαδή στιγμέςπροσωπικής laquoαρχαιολογίαςraquo κατά τις οποίες ο ποιητής αρ-

4 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 365 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 366 Βλ σαΒΒιΔησ 1992middot επίσης GiannakoPoulou

2007 ιδιαίτ σ 244-285

ndash σαΒΒιΔησ [Γ Π] 1992= Οι Αρχαιολογικές Περιδιαβάσεις του Ποιητή ΓιώργουΣεφέρη λευκωσία

ndash GiannakoPoulou [l] 2007 = The Power of Pygmalion Ancient Greek Sculpturein Modern Greek Poetry 1860-1960 oxfordBern

351laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

χαιολόγος ερευνά ο ίδιος ndash είτε αγγίζοντας είτε συμμετέχονταςσε μια ανασκαφή με τον τρόπο που ένας σημερινός ανασκαφέαςεπιβλέπει το έργο των συνεργατών των φοιτητών και των ερ-γατών του ndash τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος ώστε να κα-ταλήξει σε συμπεράσματα ιστορικής φύσης αξίζει ίσως να επι-σημανθεί πως και τα δύο ποιήματα είδαν το φως της δημο-σιότητας δύο χρόνια μετά τα γεγονότα που τα ενέπνευσαν λεςκαι ο σεφέρης ακολουθεί εδώ το αρχαιολογικό πρωτόκολλοπου επιβάλλει την παρέλευση ικανού χρόνου από την ανασκαφήέως ακόμη και την πρώτη της δημοσίευση έτσι ώστε να ελεγχθείη βασιμότητα των πρώτων συμπερασμάτων στα οποία κατα-λήγει κανείς εν θερμώ επάνω από ή και μέσα στο σκάμμααυτό που κυρίως όμως προκύπτει από τα τρία κείμενα καιιδίως το ημερολογιακό λήμμα του 1946 είναι ο τρόπος με τονοποίο ο σεφέρης οργανώνει την προσωπική του αρχαιολατρίααλλά και προτείνει τον εαυτό του ως εμβληματικό πνευματικόηγέτη ενός έθνους του οποίου η ύπαρξη οφείλεται στη διαρκώςπροβαλλόμενη σχέση του με την κλασική αρχαιότητα

Ήδη από την πρώτη συγκριτική ανάγνωση του Βασιλιᾶ και τηςἜγκωμης ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως στην πορεία τωνδεκαπέντε περίπου χρόνων που τα χωρίζουν ο ποιητής έχειαλλάξει ριζικά τις απόψεις του σχετικά με το παρελθόν ως υλι-κή αλλά και ως μεταφυσική παρουσία η καλοκαιρινή επίσκεψηστην ασίνη ndashφανταζόμαστε νωχελικούς περιπατητές να επιθε-ωρούν τα χαλάσματα ενώ μεσημεριάζει ως ανάπαυλα από τηραστώνη του παραθερισμού στο γειτονικό Τολό ndash οδηγεί τονμελαγχολικό ποιητή στο συμπέρασμα πώς laquoδὲν ἀπομένει τί-ποτε παρὰ μόνο τὸ βάρος | ἡ νοσταλγία τοῦ βάρους μιᾶς ὕπαρ-ξης ζωντανῆςraquo (στ 48-49) και πως ο ίδιος ως ποιητής στέκειστη μέση του ερειπιώνα ως laquoἕνα κενόraquo (στ 54) η αισθητηριακήδιερεύνηση που εφαρμόζει εδώ ο σεφέρης (laquo᾽γγίζοντας κάποτεμὲ τὰ δάχτυλά μας τὴν ἁφή του [ενν του Βασιλιά] πάνω στὶςπέτρεςraquo) όπως αποδίδεται στον ακροτελεύτιο στίχο του ποι-ήματος (στ 60) έρχεται σε αντίθεση με τις παγιωμένες αρχέςτης νεωτερικής αρχαιολογίας που επιβάλλει την αποστείρωσητων υλικών καταλοίπων του παρελθόντος την καθαρτική με-τατροπή των ερειπίων σε μνημεία που φυλάσσονται σε κηρυγ-μένους αρχαιολογικούς χώρους και γενικά την πολιτική τουlaquoμην εγγίζετεraquo προτάσσοντας αναπόφευκτα την ανάγκη δια-τήρησης των αρχαίων αντικειμένων έναντι της ενδεχόμενης επι-θυμίας του θεατή να τα προσλάβει και με τις άλλες του αισθήσειςπέρα δηλαδή από την προνομιακή για την νεωτερική σκέψη αί-σθηση της όρασης Για άλλη μια φορά επομένως ο σεφέρηςαντλεί από το αρχείο του συνεπούς μοντερνισμού το παρελθόν

352 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

ἠχάδιν IIΕπιμέλεια κειμένων Ελένη Κώτσου

Σχεδιασμός σελιδοποίηση επεξεργασία εικόνων ΣΗΜΑΕΚΔΟΤΙΚΗ

Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία ACCESS Γραφικές Τέχνες ΑΕ

Η μετάφραση των κειμένων στην αγγλική συμπεριλαμβανομένων και των περιλήψεωνέχει γίνει με ευθύνη των συγγραφέων

Μετάφραση περιλήψεων άρθρων Λ Παλαιοκρασσά Ί Τζαχίλη Δ Δούμας

copy 2016 Υπουργείο Πολιτισμού και ΑθλητισμούΤαμείο Αρχαιολογικών Πόρων και ΑπαλλοτριώσεωνΠανεπιστημίου 57 105 64 Αθήνα wwwtapgr

ISBN 978-960-386-290-1Ηχάδιν Ι 978-960-386-291-8Ηχάδιν ΙΙ 978-960-386-292-5

Επιστημονική Επιτροπή

Ακαμάτης ΙωάννηςΚαθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Βουτυράς ΕμμανουήλΚαθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Θέμελης ΠέτροςΟμότιμος Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης Διευθυντής Ανασκαφών Αρχαίας Μεσσήνης

Σημαντώνη-Μπουρνιά Ευαγγελία Ομότιμος Καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας Πανεπιστήμιο Αθηνών

Σμιτ-Δούνα ΜπάρμπαραΚαθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Τιβέριος ΜιχάληςΑκαδημαϊκός Ομότιμος Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Τουράτσογλου ΙωάννηςΕπίτιμος Διευθυντής Νομισματικού και Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

ἠχάδιν II

Τιμητικός τόμος

για τη

Στέλλα Δρούγου

Επιμέλεια

Μιμίκα Γιαννοπούλου

Χρυσάνθη Καλλίνη

II

Αθήνα 2016ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΕΩΝ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ἠχάδιν II

1-4 ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

6-26 mdash Μανακίδου Ελένη laquoΣυνέφηβοιraquo και laquoπαῖδες ἡλικιῶταιraquo σε ομαδικές δραστηριότητες στιςκύλικες του Ζωγράφου της Βρισηίδος του Ζωγράφου της Δοκιμασίας καιτου Ζωγράφου του Τριπτόλεμου

28-46 mdash Μανακίδου Φλώρα Δεινὴ θήλεια μετ᾽ ἄρσεσι Παρατηρήσεις πάνω στην εξύμνηση της ΒερενίκηςΑ΄ και της Αρσινόης Β΄ (Θεόκριτος Ποσείδιππος και Καλλίμαχος)

48-72 mdash Manoledakis Manolis From Macedonia to Anatolia Some comments on the Phrygians and theirmigration

74-92 mdash Μαχαίρα Βασιλική Μικρά αγάλματα από την Κοινότητα του Σιδηροδρομικού Σταθμού Αγγί-στης του νομού Σερρών Συμβολή στην ελληνιστική εικονογραφία της πλα-στικής από τη Βόρειο Ελλάδα

94-108 mdash Μιλτσακάκης Γεώργιος Βεργίνα Χρονικό-προσέγγιση της σχεδίασης του λυχνούχου με τις 3500τρύπες

110-136 mdash Μισαηλίδου-Δεσποτίδου Βασιλική Ένας μνημειακός μονοθάλαμος τάφος στο νεκροταφείο της Νέας Φιλα-δέλφειας

138-152 mdash Mitsopoulos-Leon Veronika Die zweihenkeligen Tassen Uumlberlegungen zu einer besonderen Form

154-194 mdash Mitsopoulou Christina Two Eleusinian Cult Vases from Alexandria Egypt

196-210 mdash Μουστάκα Aλίκη Θεσσαλία - Μεγάλη Ελλάδα σχέσεις αλληλεπίδρασης σύμφωνα με νομι-σματικές και αρχαιολογικές μαρτυρίες

212-222 mdash Μπαντίνου Παναγιώτα laquoἈλεκτρυόνων ἀγὼνraquo σε μελανόμορφο αττικό αλάβαστρο

224-244 mdash Μποσνάκης Δημήτρης Ένας κρατήρας τύπου Falaieff από την ΚωΕιρήνη Παπανικολάου

246-264 mdash Ξυδόπουλος Ιωάννης Τα ανατολικά σύνορα της Μακεδονίας επί Αλεξάνδρου Α΄

266-286 mdash Paleothodoros Dimitris Boeotian vases abroad

288-310 mdash Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα Λυδία Αμφορέας από την οδό Πειραιώς στην Αθήνα

312-334 mdash Panagou Tania Transport amphoras and their contents

336-346 mdash Πίκουλας Γιάννης Η Ἀλεξάνδρου Κλῖμαξ

348-368 mdash Πλάντζος Δημήτρης laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquoΟι αισθητήριες αρχαιολογίες του Γιώργου Σεφέρη

370-386 mdash Πλιάκου Γεωργία Ανάγλυφοι σκύφοι από ελληνιστική αγροικία στην laquoΕπισκοπήraquo Ιωαννίνων

388-404 mdash Πρέκα-Αλεξανδρή Καλλιόπη Ο σιδερένιος τρίποδας από το Πρυτανείο των Γιτάνων

406-418 mdash Rotroff Susan An Ancient Milk Pail in Athens

420-438 mdash Σαατσόγλου-Παλιαδέλη Χρυσούλα Τα μαρμάρινα από τη θόλο του ανακτόρου των Αιγών ΙΙ τα θραύσματαμε ανάγλυφη αρχιτεκτονική διακόσμηση

440-464 mdash Σαββοπούλου Θωμαΐς Μετάλλινος κάνθαρος από την Ευρωπό

466-484 mdash Σημαντώνη-Μπουρνιά Eυαγγελία Ελληνιστική κεραμική από τη Νάξο Η μαρτυρία των Υρίων

486-508 mdash Sideris Athanasios Toreutics in Macedonia confronting Contextual Evidence Stylistic Analysisand Unprovenanced Objects

510-518 mdash Simon Erika Eine Allegorie im Zentrum des Parthenonfrieses

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ἠχάδιν II

520-528 mdash Σμιτ-Δούνα Μπάρμπαρα Αγαλμάτιο κοριτσιού στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης

530-538 mdash Stern E Marianne Distaff wool and epinetron

540-556 mdash Themelis Petros Messene From the Hellenistic to the Roman City

558-578 mdash Τζαναβάρη Κατερίνα Χάλκινες οινοχόες ελληνιστικών χρόνων από το νεκροταφείο της αρχαίαςΛητής

580-592 mdash Τζανακάκη Κατερίνα Τεχνοτροπικές και εικονογραφικές παρατηρήσεις στο ερυθρόμορφο θραύ-σμα Π 1479 του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων

594-606 mdash Τζαχίλη Ίρις Yφάσματα και σύμβολα στην Λυκόσουρα της Αρκαδίας τον 2ο αι πΧ

608-620 mdash Τιβέριος Μιχάλης Διονυσιακές πομπές και Κορυμβοφόροι στύλοι

622-638 mdash Τουράτσογλου Ιωάννης Hρακλής (Αλέξανδρος) Κυναγίδας

640-648 mdash Τρακατέλλη Λυδία-Αντωνία Μαρμάρινη κεφαλή γυναικείας μορφής από το οικόπεδο Τσακιρίδη στηΒεργίνα

650-676 mdash Τρακοσοπούλου-Σαλακίδου Ελένη Tαφή κόρης στο Καραμπουρνάκι Θεσσαλονίκης Αττική κύλικα τύπου Αγί-ου Βαλεντίνου και άλλα ευρήματα

678-694 mdash Τριαντάφυλλος Διαμαντής Μετάλλινα αγγεία των κλασικών και πρώιμων ελληνιστικών χρόνων από Τερζοπούλου Δόμνα την αιγαιακή Θράκη

696-710 mdash Τσάκος Κωνσταντίνος Λίθινες μήτρες για μεταλλικά κοσμήματα από την αρχαία Σάμο

712-724 mdash Tselekas Panagiotis Philip II in Olympia An old coin find revealed anew

726-740 mdash Τσιαφάκη Δέσποινα Ο Φινέας στην αττική αγγειογραφία

742-754 mdash Τσιγαρίδα Ελισάβετ-Μπεττίνα Οκταεδρικά αγγεία από το ιερό του Απόλλωνα-Ήλιου στα Νέα Ρόδα Χαλ-κιδικής

756-784 mdash Τσιμπίδου-Αυλωνίτη Μαρία Ένα αδιατάρακτο ταφικό σύνολο του 4ου αι πΧ στο Λάκκωμα Χαλκι-δικής

786-806 mdash Φίλης Κώστας Εμπορικοί αμφορείς από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση

808-822 mdash Vogeikoff-Brogan Natalia A Bes-Silenus Plastic Vase in the Ierapetra Archaeological Collection theEgyptian Connection

824-834 mdash Wehgartner Irma Antiker Schmuck aus dem noumlrdlichen Schwarzmeergebiet im Martin vonWagner Museum

836-854 mdash Χαραμή Αλεξάνδρα Παιδική ταφή ελληνιστικών χρόνων από την νεκρόπολη της αρχαίας Ακραι-φίας στην Βοιωτία

856-862 mdash Χρυσανθάκη-Nagle Κατερίνα Ένα νέο τετράδραχμο του νομισματοκοπείου των Αβδήρων

864-876 mdash Χρυσοστόμου Αναστασία Ανάγλυφη λήκυθος από το Δυτικό Νεκροταφείο του Αρχοντικού Πέλλας

878-906 mdash Χρυσοστόμου Παύλος Πεζών-ανδρών και ίππων δρόμος στη Μακεδονία

ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Στον παρόν έργο εκτός των καθιερωμένων συντομογραφιών που αναφέρονται στο Archaumlologischer Anzeiger 2005 ακολουθούνται και οι παρακάτω

AArchArtHist = Institutum Romanum Norvegiae Acta ad Archaeologiam et Artium Historiam Pertinentia

ABV = J D BEAZLEY Attic black-figure vase-painters New York 1978

Add2 = A D CARPENTER et al (eds) Addenda2 Additional references to ABV ARV2 andParalipomena

AF = Archaumlologische Forschungen

AG = Antike Gemmen

Agora XII = B A SPARkES L TALCOTT Black and Plain Pottery of the 6th 5th and 4th centuriesBC The Athenian Agora XII Princeton New Jersey 1970

Agora XXIX = S I ROTROFF Hellenistic Pottery Athenian and Imported Wheelmade Table Ware andRelated Material The Athenian Agora XXIX Princeton New Jersey 1997

Agora XXX = M B MOORE Attic Red-figured and White-ground Pottery The Athenian Agora XXXPrinceton New Jersey 1997

AJAH = American Journal of Ancient History

AntPl = Antike Plastik

ARV2 = J D BEAZLEY Attic red-figure vase-painters Oxford 1963

BAR = British Archaeological Records Archaeopress

BARD = Beazley Archive Pottery Database ltwwwbeazleyoxacukgt

BASP = Bulletin of the American Society of Papyrologists

BEFAR = Bibliothegraveque des Eacutecoles Franccedilaises drsquoAthegravenes et de Rome

BICS = Bulletin of the Institute of Classical Studies of the University of London

Brillrsquos New Pauly = Brillrsquos New Pauly New Pauly Online Brill Reference BrillOnlineltreferenceworksbrillonlinecomclusterNewPaulyOnlinegt

CCCA = Corpus Cultus Cybelae Attidisque

CIL = Corpus Inscriptionum Latinarum

Classical Archaeology XII = Proceedings of the XII International Congress of Classical Archaeology Athens 4-1091983 Athens 1988

Companion to Ancient Macedonia = J ROISMAN I WORTHINgTON (eds) A Companion to Ancient Macedonia BlackwellCompanions to the Ancient World 84 Wiley- Blackwell 2011

CVA = Corpus Vasorum Antiquorum

Corinth XIII = C W BLEgEN H PALMER R S YOUNg The North Cemetery Corinth XIII PrincetonNew Jersey 1964

DAGR = C DAREMBERg E SAgLIO Dictionnaire des antiquiteacutes grecques et romaines 10 volsParis 1877-1919

EAD = Exploration archeacuteologique de Deacutelos

EacutePRO = Eacutetudes preliminaires aux religions orientales dans lrsquoEmpire romain

EacutetThas = Eacutetudes Thasiennes

FdD = Fouilles de Delphes

FGrHist = Fragmente Griechischer Historiker

GDI = Sammlung der Griechischen Dialekt-Inschriften

Herom = Journal of Hellenistic and Roman Material Culture

HSCP = Harvard Studies in Classical Philology

ἠχάδιν II

2

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

IC = Inscriptiones Creticae

ICS = Illinois Classical Studies

IG = Inscriptiones Graecae

IGCH = M THOMPSON O MoslashRkHOLM C M kRAAY An Inventory of Greek Coin Hoards

IMT KyzKapuDağ = Inschriften Mysia and Troas [IMT] M BARTH J STAUBER (eds) Leopold WengerInstitut Universitaumlt Muumlnchen Version of 2581993 (Ibycus) Packard HumanitiesInstitute CD 7 1996 -Mysia laquokyzikene kapuDağraquo

IPArk = g THUumlR H TAEUBER (eds) Prozessrechtliche Inschriften der griechischen PoleisArkadien Oumlsterreichische Akademie der Wissenschaften Philosophisch-historischeklasse Sitzungsberichte 607 Wien 1994

Kadmos = Zeitschrift fuumlr vor- und fruumlhgriechische Epigraphik

Kernos = Revue international et pluridisciplinaire de religion grecque antique

LGPN = P M Fraser E Matthews (eds) Α Lexicon of Greek Personal Names

LIMC = Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae

LSJ = H g LIDDELL R SCOTT H S JONES A Greek-English Lexicon 9th edition 1987

MBAH = Marburger Beitraumlge zur antiken Handels- Sozial- und Wirtschaftsgeschichte

NEA = New Eastern Archaeology

ΝΝΜ = Numismatic Notes and Monographs

OGISOGI = Orientis Graeci Inscriptiones

OlBer = Olympische Berichte

OlF = Olympische Forschungen

Para = D BEAZLEY Paralipomena additions to Attic black-figure vase-painters and to Atticred-figure vase-painters (second edition) Oxford 1971

PATABS = Production and Trade of Amphorae in the Black Sea

PIR = Prosopographia Imperii Romani

SEG = Supplementum Epigraphicum Graecum

SIG = Sylloge Inscriptionum Graecarum

SNG = Sylloge Nummorum Graecorum

ThesCRA = Thesaurus Cultus e Rituum Antiquorum The J Paul getty Museum Los Angeles

Α´ ΕλλΚερ = Α´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 1986Ιωάννινα 1989 Ρόδος 20002

ΑΕΘΣΕ = Το Αρχαιολογικό έργο στη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα

ΑΕΜΘ = Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη

ΑΜΘ = Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Αρχαία Μακεδονία II = Aνακοινώσεις κατά τo δεύτερο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία III = Aνακοινώσεις κατά τo τρίτo Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμβρίoυ1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία IV = Aνακοινώσεις κατά τo τέταρτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1983 Θεσσαλονίκη 1986

Αρχαία Μακεδονία V = Aνακοινώσεις κατά τo πέμπτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1989 Θεσσαλονίκη 1993

ἠχάδιν II

3

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Αρχαία Μακεδονία VI = Ανακοινώσεις κατά το έκτο Διεθνές Συμπόσιο Θεσσαλονίκη 15-19 Οκτωβρίου1996 Θεσσαλονίκη 1999

Β´ ΕλλΚερ = Β´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ρόδος 22-25 Μαρτίου1989 Αθήνα 1991

Γ´ ΕλλΚερ = Γ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Θεσσαλονίκη 24-27 Σεπτεμβρίου 1991 Αθήνα 1994

Δ´ ΕλλΚερ = Δ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Μυτιλήνη Μάρτιος1994 Αθήνα 1997

Ε´ ΕλλΚερ = Ε´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αθήνα 2000

ΕΑΜ = Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Εγνατία = Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπι-στημίου Θεσσαλονίκης Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας

ΕΕΒΜ = Επετηρίς της Εταιρείας Βοιωτικών Μελετών Εταιρεία Βοιωτικών ΜελετώνΑθήνα

ΕλλΚερ Αιγαίου = Ελληνιστική Κεραμική από το Αιγαίο Hellenistic Pottery from the AegeanΜυτιλήνη 1994 Αθήνα 1997

ΕλλΚερ Ηπείρου Αιτωλοακαρνανίας = Ελληνιστική Κεραμική από την Ήπειρο την Αιτωλοακαρνανία και τα Ιόνιακαι Ιονίων νησιών νησιά Αθήνα 2009

ΕλλΚερ Θεσσαλίας = Ελληνιστική Κεραμική από τη Θεσσαλία Βόλος 2000

ΕλλΚερ Κρήτης = Ελληνιστική Κεραμική από την Κρήτη Χανιά 1997

ΕλλΚερ Πελοποννήσου = Ελληνιστική Κεραμική από την Πελοπόννησο Αίγιο 2005

Ζ´ ΕλλΚερ = Ζ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αίγιο 4-9 Απριλίου2005 Αθήνα 2011

Η´ ΕλλΚερ = Η´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 5-9 Μαΐου2009 Αθήνα 2014

ΘΑΜ = Θησαυροί της Αρχαίας Μακεδονίας Κατάλογος εκθέσεως Θεσσαλονίκη 1979

Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής = Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής στην Αρχαία Μακεδονία Topics on HellenisticPottery in Ancient Macedonia Αθήνα 2012

Θρεπτήρια = Μ ΤΙΒΕΡΙΟΣ Π ΝΙΓΔΕΛΗΣ Π ΑΔΑΜ-ΒΕΛΕΝΗ (επιμ) Θρεπτήρια Μελέτες για τηναρχαία Μακεδονία Θεσσαλονίκη 2012

ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑΜελετήματα = Έκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Τομέας Ελληνικής και ΡωμαϊκήςΑρχαιότητας Αθήνα

Παρνασσός = Περιοδικό του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός

ΣΤ΄ ΕλλΚερ = ΣΤ΄ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Βόλος 17-23Απριλίου 2000 Αθήνα 2004

Τεκμήρια = Περιοδικό του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών - Ινστιτούτο Ιστορικών ΕρευνώνΤομέας Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας Αθήνα

Το Μουσείον = Περιοδική έκδοση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

ἠχάδιν II

4

IΙ

ABSTRACT

In June 1946 George Seferis the eminent Greek poet who was goingto become the Nobel-laureate patriarch of Greek modernist poetry by1963 witnessed the re-excavation of the statues and vases until thenhidden in the vaults of the National Museum in Athens in order toprevent their damage or looting by the Germans during the occupationAs he observes the bronze statue of Zeus a fifth-century BC work thatis still considered one of the masterpieces in the Museumrsquos collectionand of Greek art at large the poet fantasizes the godrsquos lovemaking witha woman whom Seferis himself ldquowould loverdquo as he unashamedly informsus in his diary from that day In the paper I use the concept ofhomosociality in order to explore the ways in which Seferis and manyof his contemporaries view classical antiquity and proceed to deploy itas a bio-political tool in order to claim a centralized role in Greekintellectual and political life To this end I re-visit Seferisrsquos two chiefldquoarchaeologicalrdquo poems ndashThe King of Asine and Engomindash in an effortto investigate the ways in which his sensory archaeologies manifestthemselves

ἠχάδιν II

Dimitris Plantzos ldquoThey are un-burrying the statues nowrdquo

The sensory archaeologies

of george seferis

Την Τρίτη 4 ιουνίου του 1946 ο Γιώργος σεφέρης ήτανπαρών κατά τη διάρκεια των εργασιών για την εκ νέου laquoανα-σκαφήraquo των εκθεμάτων του εθνικού αρχαιολογικού Μου-σείου της αθήνας που είχαν θαφτεί προληπτικά κάτω απότα δάπεδα του νεοκλασικού κτηρίου ήδη από το 1940 ώστενα προφυλαχθούν από τους βομβαρδισμούς ή και τις αρπα-κτικές διαθέσεις των Γερμανών που επρόκειτο εν τέλει νακαταλάβουν την πόλη στις 27 απριλίου του 19411

η στέλλα Δρούγου με έχει τιμήσει με την προσοχήκαι τη φιλία της κάπως απροσδόκηταmiddot αν και δενέχουμε συνυπάρξει ποτέ στο αμφιθέατρο ή τοσκάμμα τόσο τα κείμενά της όσο και οι απόψειςπου είχε την καλοσύνη να μοιραστεί μαζί μου στιςλίγες έως τώρα συναντήσεις μας έχουν επηρεάσειβαθιά την παρουσία μου και στο ένα και στο άλλοελπίζω ότι το ταπεινό αυτό αντίδωρο θα την ευχα-ριστήσει ευχαριστώ τον Δημήτρη Παπανικολάουπου μου μίλησε πρώτος για το επίμαχο κείμενο τουΓιώργου σεφέρη και συχνά συζήτησε μαζί μου μετον γνώριμο γόνιμο ενθουσιασμό του τις απόψειςμου για τις βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότηταςmiddotακόμη για τις εύστοχες παρατηρήσεις του σε μιαπρώτη γραφή του παρόντος άρθρου ευχαριστώεπίσης την αθηνά Βογιατζόγλου που σχολίασε μεκριτική οξυδέρκεια και ευθύτητα παλαιότερη εκ-δοχή του άρθρου μουmiddot τον αντώνη Κοτσώνα για τιςκρίσιμες laquoαρχαιολογικέςraquo του παρατηρήσειςmiddot καιτην Μαρίνα λαμπράκη υποψήφια διδάκτορα στοΠανεπιστήμιο της οξφόρδης με την οποία συζήτη-σα την σεφερική αρχαιολογία κατά τη διάρκειαενός ανεπίσημου tutorial τον Φεβρουάριο του 2013οι παραπομπές στα ποιήματα του σεφέρη ακο-λουθούν την στερεότυπη έκδοση του 1972 στηνανατύπωση του 1982 (σεφέρης 1982)middot σε όλα ταπαραθέματα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία τουπρωτοτύπου

1 ΠασχαλιΔησ 2013middot ΝιΚολαΚεα 2008middot ΠεΤρα-Κοσ 1994middot Καρουζου 1967 σ ιε´-ιζ´middot Καρουζου

2000 σ 5-9

ndash ΠασχαλιΔησ [Κ] 2013 = laquoΤα θαμμένα αγάλματα του πολέμουraquo Lifo 33328 Μαρτίου σ 34-37 [προσβάσιμο και ηλεκτρονικά httpwwwlifogrmagfeatures3704 (25 ιανουαρίου 2014)]

ndash ΝιΚολαΚεα [Ν] 2008 = laquoη προστασία των αρχαιοτήτων κατά τον Β´ Παγ-κόσμιο Πόλεμοraquo στο Μ ΤσιΠοΠουλου (επιμ) laquoἈνέφερα ἘγγράφωςraquoΘησαυροί του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αθήνασ 57-59

ndash ΠεΤραΚοσ [Β χ] 1994 = laquoΤα αρχαία της ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944raquo Ο Μέντωρ 31 σ 73-185

ndash Καρουζου [σ] 1967 = Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον Συλλογή Γλυ-πτών Περιγραφικός Κατάλογος αθήνα

ndash Καρουζου [σ] 2000 = laquoΤο εθνικό Μουσείο από το 1941raquo Το Μουσείον 1σ 5-14

ἠχάδιν II

laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo

Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

Δημήτρης Πλάντζος

στις Μέρες για το 1946 ο σαρανταεξάχρονος τότε ποιητής γρά-φει

[hellip] Τὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο Ξεθάβουντώρα ndashἄλλα σὲ κάσες καὶ ἄλλα γυμνὰ κατάσαρκα μέσαστὸ χῶμαndash τὰ ἀγάλματα σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς παλιὲς μεγάλεςαἴθουσες γνώριμες ἀπὸ τὰ μαθητικά μας χρόνια μὲ τὴστεγνὴ ὄψη ποὺ ἔφερνε κάπως πρὸς τὴ βαρετὴ δημόσιαβιβλιοθήκη οἱ ἐργάτες δουλεύουν μὲ φτυάρια καὶ μὲἀξίνες Τὸ δάπεδο ἂν δὲν κοίταζες τὴ στέγη τὰ παρά-θυρα καὶ τοὺς τοίχους μὲ τὶς χρυσὲς ἐπιγραφές θὰ μπο-ροῦσε νὰ ἦταν ἕνας ὅποιος τόπος ἀνασκαφῶν Τὰ ἀγάλ-ματα βυθισμένα ἀκόμη στὴ γῆς φαινόντουσαν ἀπὸ τὴμέση καὶ πάνω γυμνά φυτεμένα στὴν τύχη Τὸ μπράτσοκάποιου ὑπερφυσικοῦ θεοῦ καμπυλωμένο πρὸς τὸ μηρόξεπερνοῦσε κάτω ἀπὸ τὴ σκαλωσιάmiddot μιὰ γυμνὴ γυναίκαποὺ μοῦ γύριζε τὴν πλάτη ἦταν καπελωμένη μrsquo ἕναγκρίζο καλάθι ἐργάτη ποὺ ἄφηνε νὰ φαίνουνται μόνοτὰ γελαστά της καπούλια Ἦταν ἕνας ἀναστάσιμοςχορὸς ἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνποὺ σοῦ ἔδινε μιὰ παλαβὴ χαρά Ἀλλοῦ ἀγάλματα ξα-πλωμένα ἀνάγλυφα στημένα ἀνάποδα συγκίνηση ἀπὸαὐτὴ τὴν ξαφνικὴ οἰκειότητα Ὁ μπρούντζινος Δίας ἢΠοσειδών ξαπλωμένος πάνω σὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕναςκοινὸς κουρασμένος ἐργάτης Τὸν ἄγγιξα στὸ στῆθοςἐκεῖ ποὺ δένει τὸ μπράτσο μὲ τὸν ὦμο στὴν κοιλιά στὰμαλλιά του Μοῦ φάνηκε πὼς ἄγγιζα τὸ δικό μου σῶμασκέφτηκα πὼς θὰ τοῦ ἔδινα μrsquo εὐχαρίστηση νὰ γλεντήσειτὴ γυναίκα ποὺ θrsquo ἀγαποῦσα συλλογίστηκα ἀκόμη πὼςὁ τεχνίτης ποὺ ἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμα εἶχε στὰ χέρια τὴσυνείδηση πὼς ἔδινε ζωὴ σrsquo ἕναν θεὸ ποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητούςmiddot μοῦ φάνηκε παράξενοαὐτὸς ὁ μεγάλος ἄντρας πλαγιασμένος ἀνάσκελα εἶχεμιὰ διάταξη βρέφους [hellip]2

η συγκεκριμένη επιχείρηση είχε ήδη από τα πρώτα μεταπολε-μικά χρόνια επενδυθεί με τον μανδύα εθνικού θρύλουmiddot ακόμηκαι σήμερα περιγράφεται ως το laquoΈπος της απόκρυψηςraquo3 ανκαι τα μέτρα προφύλαξης των κλασικών αρχαιοτήτων του εθνι-κού Μουσείου περιλάμβαναν και αγγεία κοσμήματα και πή-λινα ειδώλια οι αναφορές που έχουμε από εκείνες τις ημέρες

2 σεφέρης 1996 σ 38-393 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 36

ndash σεφέρης 1996 = Γ σεφέρης Μέρες ε΄ 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951 αθή-να

350 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

όπως και οι σχετικές πασίγνωστες πλέον φωτογραφίες απότην προετοιμασία της laquoταφήςraquo των πολύτιμων εκθεμάτωνεστιάζουν κυρίως στα ελεύθερα γλυπτά διακρίνουμε τον Κούροτου σουνίου και τον ερμή της αταλάντης τον laquoΨευδο-αθλητήraquoτης Δήλου την αφροδίτη από τη συλλογή Hope μια σειρά κλα-σικών επιτυμβίων και άλλα σημαντικά αγάλματα της συλλογήςτου εθνικού Μουσείου μπροστά στο όρυγμα όπου επρόκειτονα εναποτεθούν Με laquoπολυάνδριαraquo παρομοιάζει σε πρόσφατοκείμενό του ένας από τους σημερινούς επιμελητές του Μουσείουτα σκάμματα αυτά μέσα στα οποία παρατάχθηκε laquoένα σαστι-σμένο πλήθος μορφώνraquo που μοιάζουν στις φωτογραφίες ναlaquoστέκονται αμήχαναraquo4middot laquoτα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άν-θρωποι σε διαδήλωσηraquo παρατηρούσε ο αυτόπτης ως εθελοντήςπρωτοετής φοιτητής της αρχαιολογίας τότε σπύρος ιακωβίδης5ο συστηματικός εξανθρωπισμός των κλασικών γλυπτών ndashαλλάκαι οι παρόμοιες αντιλήψεις για laquoτα αρχαίαraquo που συναντά κα-νείς διάχυτες στο πνευματικό τοπίο της ελληνικής νεωτερικό-τητας ndash φωτίζεται πιστεύω από τη σεφερική αρχαιολογία όπωςεκφράζεται στο παραπάνω απόσπασμα η οποία με τη σειράτης αντλεί από το ευρύ σχετικό ρεπερτόριο του ελληνικού μο-ντερνισμού με τον τρόπο που ο ίδιος ο σεφέρης οργανώνει καιεργαλειοποιεί

Το 1946 ο Γιώργος σεφέρης βρισκόταν περίπου στη μέση τηςπροσωπικής του laquoαρχαιολογικήςraquo πορείας που θα λέγαμε ότιαρχίζει το καλοκαίρι του 1938 όταν κατά τη διάρκεια μιας επί-σκεψης με φίλους στον ερειπιώνα της ασίνης οδηγείται στιςσκέψεις που δύο χρόνια αργότερα συμπυκνώνονται στο εμβλη-ματικό του ποίημα Ὁ Βασιλιὰς τῆς Ἀσίνης και κορυφώνεταιτο 1955 με την Ἔγκωμη όπου η συμμετοχή του ως παρατηρητήσε ανασκαφή στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο της Κύπρουένα-δύο χρόνια ενωρίτερα τον οδηγεί στην αποκαλυπτική εν-συνείδηση της ελληνικής διαχρονίας αν και ο σεφέρης μιλάσυχνά για αρχαιότητες στην ποίηση και τη δοκιμιογραφία του6τα δύο συγκεκριμένα ποιήματά του και το απόσπασμα απότις Μέρεςπου αναφέρθηκε πιο πάνω αποτελούν κατά τη γνώμημου τρεις καίριες στιγμές στην αρχαιολογική πορεία του ποιητήκαθώς είναι καθαρά ανασκαφικές συνιστούν δηλαδή στιγμέςπροσωπικής laquoαρχαιολογίαςraquo κατά τις οποίες ο ποιητής αρ-

4 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 365 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 366 Βλ σαΒΒιΔησ 1992middot επίσης GiannakoPoulou

2007 ιδιαίτ σ 244-285

ndash σαΒΒιΔησ [Γ Π] 1992= Οι Αρχαιολογικές Περιδιαβάσεις του Ποιητή ΓιώργουΣεφέρη λευκωσία

ndash GiannakoPoulou [l] 2007 = The Power of Pygmalion Ancient Greek Sculpturein Modern Greek Poetry 1860-1960 oxfordBern

351laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

χαιολόγος ερευνά ο ίδιος ndash είτε αγγίζοντας είτε συμμετέχονταςσε μια ανασκαφή με τον τρόπο που ένας σημερινός ανασκαφέαςεπιβλέπει το έργο των συνεργατών των φοιτητών και των ερ-γατών του ndash τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος ώστε να κα-ταλήξει σε συμπεράσματα ιστορικής φύσης αξίζει ίσως να επι-σημανθεί πως και τα δύο ποιήματα είδαν το φως της δημο-σιότητας δύο χρόνια μετά τα γεγονότα που τα ενέπνευσαν λεςκαι ο σεφέρης ακολουθεί εδώ το αρχαιολογικό πρωτόκολλοπου επιβάλλει την παρέλευση ικανού χρόνου από την ανασκαφήέως ακόμη και την πρώτη της δημοσίευση έτσι ώστε να ελεγχθείη βασιμότητα των πρώτων συμπερασμάτων στα οποία κατα-λήγει κανείς εν θερμώ επάνω από ή και μέσα στο σκάμμααυτό που κυρίως όμως προκύπτει από τα τρία κείμενα καιιδίως το ημερολογιακό λήμμα του 1946 είναι ο τρόπος με τονοποίο ο σεφέρης οργανώνει την προσωπική του αρχαιολατρίααλλά και προτείνει τον εαυτό του ως εμβληματικό πνευματικόηγέτη ενός έθνους του οποίου η ύπαρξη οφείλεται στη διαρκώςπροβαλλόμενη σχέση του με την κλασική αρχαιότητα

Ήδη από την πρώτη συγκριτική ανάγνωση του Βασιλιᾶ και τηςἜγκωμης ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως στην πορεία τωνδεκαπέντε περίπου χρόνων που τα χωρίζουν ο ποιητής έχειαλλάξει ριζικά τις απόψεις του σχετικά με το παρελθόν ως υλι-κή αλλά και ως μεταφυσική παρουσία η καλοκαιρινή επίσκεψηστην ασίνη ndashφανταζόμαστε νωχελικούς περιπατητές να επιθε-ωρούν τα χαλάσματα ενώ μεσημεριάζει ως ανάπαυλα από τηραστώνη του παραθερισμού στο γειτονικό Τολό ndash οδηγεί τονμελαγχολικό ποιητή στο συμπέρασμα πώς laquoδὲν ἀπομένει τί-ποτε παρὰ μόνο τὸ βάρος | ἡ νοσταλγία τοῦ βάρους μιᾶς ὕπαρ-ξης ζωντανῆςraquo (στ 48-49) και πως ο ίδιος ως ποιητής στέκειστη μέση του ερειπιώνα ως laquoἕνα κενόraquo (στ 54) η αισθητηριακήδιερεύνηση που εφαρμόζει εδώ ο σεφέρης (laquo᾽γγίζοντας κάποτεμὲ τὰ δάχτυλά μας τὴν ἁφή του [ενν του Βασιλιά] πάνω στὶςπέτρεςraquo) όπως αποδίδεται στον ακροτελεύτιο στίχο του ποι-ήματος (στ 60) έρχεται σε αντίθεση με τις παγιωμένες αρχέςτης νεωτερικής αρχαιολογίας που επιβάλλει την αποστείρωσητων υλικών καταλοίπων του παρελθόντος την καθαρτική με-τατροπή των ερειπίων σε μνημεία που φυλάσσονται σε κηρυγ-μένους αρχαιολογικούς χώρους και γενικά την πολιτική τουlaquoμην εγγίζετεraquo προτάσσοντας αναπόφευκτα την ανάγκη δια-τήρησης των αρχαίων αντικειμένων έναντι της ενδεχόμενης επι-θυμίας του θεατή να τα προσλάβει και με τις άλλες του αισθήσειςπέρα δηλαδή από την προνομιακή για την νεωτερική σκέψη αί-σθηση της όρασης Για άλλη μια φορά επομένως ο σεφέρηςαντλεί από το αρχείο του συνεπούς μοντερνισμού το παρελθόν

352 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

ἠχάδιν II

Τιμητικός τόμος

για τη

Στέλλα Δρούγου

Επιμέλεια

Μιμίκα Γιαννοπούλου

Χρυσάνθη Καλλίνη

II

Αθήνα 2016ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΕΩΝ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ἠχάδιν II

1-4 ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

6-26 mdash Μανακίδου Ελένη laquoΣυνέφηβοιraquo και laquoπαῖδες ἡλικιῶταιraquo σε ομαδικές δραστηριότητες στιςκύλικες του Ζωγράφου της Βρισηίδος του Ζωγράφου της Δοκιμασίας καιτου Ζωγράφου του Τριπτόλεμου

28-46 mdash Μανακίδου Φλώρα Δεινὴ θήλεια μετ᾽ ἄρσεσι Παρατηρήσεις πάνω στην εξύμνηση της ΒερενίκηςΑ΄ και της Αρσινόης Β΄ (Θεόκριτος Ποσείδιππος και Καλλίμαχος)

48-72 mdash Manoledakis Manolis From Macedonia to Anatolia Some comments on the Phrygians and theirmigration

74-92 mdash Μαχαίρα Βασιλική Μικρά αγάλματα από την Κοινότητα του Σιδηροδρομικού Σταθμού Αγγί-στης του νομού Σερρών Συμβολή στην ελληνιστική εικονογραφία της πλα-στικής από τη Βόρειο Ελλάδα

94-108 mdash Μιλτσακάκης Γεώργιος Βεργίνα Χρονικό-προσέγγιση της σχεδίασης του λυχνούχου με τις 3500τρύπες

110-136 mdash Μισαηλίδου-Δεσποτίδου Βασιλική Ένας μνημειακός μονοθάλαμος τάφος στο νεκροταφείο της Νέας Φιλα-δέλφειας

138-152 mdash Mitsopoulos-Leon Veronika Die zweihenkeligen Tassen Uumlberlegungen zu einer besonderen Form

154-194 mdash Mitsopoulou Christina Two Eleusinian Cult Vases from Alexandria Egypt

196-210 mdash Μουστάκα Aλίκη Θεσσαλία - Μεγάλη Ελλάδα σχέσεις αλληλεπίδρασης σύμφωνα με νομι-σματικές και αρχαιολογικές μαρτυρίες

212-222 mdash Μπαντίνου Παναγιώτα laquoἈλεκτρυόνων ἀγὼνraquo σε μελανόμορφο αττικό αλάβαστρο

224-244 mdash Μποσνάκης Δημήτρης Ένας κρατήρας τύπου Falaieff από την ΚωΕιρήνη Παπανικολάου

246-264 mdash Ξυδόπουλος Ιωάννης Τα ανατολικά σύνορα της Μακεδονίας επί Αλεξάνδρου Α΄

266-286 mdash Paleothodoros Dimitris Boeotian vases abroad

288-310 mdash Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα Λυδία Αμφορέας από την οδό Πειραιώς στην Αθήνα

312-334 mdash Panagou Tania Transport amphoras and their contents

336-346 mdash Πίκουλας Γιάννης Η Ἀλεξάνδρου Κλῖμαξ

348-368 mdash Πλάντζος Δημήτρης laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquoΟι αισθητήριες αρχαιολογίες του Γιώργου Σεφέρη

370-386 mdash Πλιάκου Γεωργία Ανάγλυφοι σκύφοι από ελληνιστική αγροικία στην laquoΕπισκοπήraquo Ιωαννίνων

388-404 mdash Πρέκα-Αλεξανδρή Καλλιόπη Ο σιδερένιος τρίποδας από το Πρυτανείο των Γιτάνων

406-418 mdash Rotroff Susan An Ancient Milk Pail in Athens

420-438 mdash Σαατσόγλου-Παλιαδέλη Χρυσούλα Τα μαρμάρινα από τη θόλο του ανακτόρου των Αιγών ΙΙ τα θραύσματαμε ανάγλυφη αρχιτεκτονική διακόσμηση

440-464 mdash Σαββοπούλου Θωμαΐς Μετάλλινος κάνθαρος από την Ευρωπό

466-484 mdash Σημαντώνη-Μπουρνιά Eυαγγελία Ελληνιστική κεραμική από τη Νάξο Η μαρτυρία των Υρίων

486-508 mdash Sideris Athanasios Toreutics in Macedonia confronting Contextual Evidence Stylistic Analysisand Unprovenanced Objects

510-518 mdash Simon Erika Eine Allegorie im Zentrum des Parthenonfrieses

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ἠχάδιν II

520-528 mdash Σμιτ-Δούνα Μπάρμπαρα Αγαλμάτιο κοριτσιού στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης

530-538 mdash Stern E Marianne Distaff wool and epinetron

540-556 mdash Themelis Petros Messene From the Hellenistic to the Roman City

558-578 mdash Τζαναβάρη Κατερίνα Χάλκινες οινοχόες ελληνιστικών χρόνων από το νεκροταφείο της αρχαίαςΛητής

580-592 mdash Τζανακάκη Κατερίνα Τεχνοτροπικές και εικονογραφικές παρατηρήσεις στο ερυθρόμορφο θραύ-σμα Π 1479 του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων

594-606 mdash Τζαχίλη Ίρις Yφάσματα και σύμβολα στην Λυκόσουρα της Αρκαδίας τον 2ο αι πΧ

608-620 mdash Τιβέριος Μιχάλης Διονυσιακές πομπές και Κορυμβοφόροι στύλοι

622-638 mdash Τουράτσογλου Ιωάννης Hρακλής (Αλέξανδρος) Κυναγίδας

640-648 mdash Τρακατέλλη Λυδία-Αντωνία Μαρμάρινη κεφαλή γυναικείας μορφής από το οικόπεδο Τσακιρίδη στηΒεργίνα

650-676 mdash Τρακοσοπούλου-Σαλακίδου Ελένη Tαφή κόρης στο Καραμπουρνάκι Θεσσαλονίκης Αττική κύλικα τύπου Αγί-ου Βαλεντίνου και άλλα ευρήματα

678-694 mdash Τριαντάφυλλος Διαμαντής Μετάλλινα αγγεία των κλασικών και πρώιμων ελληνιστικών χρόνων από Τερζοπούλου Δόμνα την αιγαιακή Θράκη

696-710 mdash Τσάκος Κωνσταντίνος Λίθινες μήτρες για μεταλλικά κοσμήματα από την αρχαία Σάμο

712-724 mdash Tselekas Panagiotis Philip II in Olympia An old coin find revealed anew

726-740 mdash Τσιαφάκη Δέσποινα Ο Φινέας στην αττική αγγειογραφία

742-754 mdash Τσιγαρίδα Ελισάβετ-Μπεττίνα Οκταεδρικά αγγεία από το ιερό του Απόλλωνα-Ήλιου στα Νέα Ρόδα Χαλ-κιδικής

756-784 mdash Τσιμπίδου-Αυλωνίτη Μαρία Ένα αδιατάρακτο ταφικό σύνολο του 4ου αι πΧ στο Λάκκωμα Χαλκι-δικής

786-806 mdash Φίλης Κώστας Εμπορικοί αμφορείς από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση

808-822 mdash Vogeikoff-Brogan Natalia A Bes-Silenus Plastic Vase in the Ierapetra Archaeological Collection theEgyptian Connection

824-834 mdash Wehgartner Irma Antiker Schmuck aus dem noumlrdlichen Schwarzmeergebiet im Martin vonWagner Museum

836-854 mdash Χαραμή Αλεξάνδρα Παιδική ταφή ελληνιστικών χρόνων από την νεκρόπολη της αρχαίας Ακραι-φίας στην Βοιωτία

856-862 mdash Χρυσανθάκη-Nagle Κατερίνα Ένα νέο τετράδραχμο του νομισματοκοπείου των Αβδήρων

864-876 mdash Χρυσοστόμου Αναστασία Ανάγλυφη λήκυθος από το Δυτικό Νεκροταφείο του Αρχοντικού Πέλλας

878-906 mdash Χρυσοστόμου Παύλος Πεζών-ανδρών και ίππων δρόμος στη Μακεδονία

ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Στον παρόν έργο εκτός των καθιερωμένων συντομογραφιών που αναφέρονται στο Archaumlologischer Anzeiger 2005 ακολουθούνται και οι παρακάτω

AArchArtHist = Institutum Romanum Norvegiae Acta ad Archaeologiam et Artium Historiam Pertinentia

ABV = J D BEAZLEY Attic black-figure vase-painters New York 1978

Add2 = A D CARPENTER et al (eds) Addenda2 Additional references to ABV ARV2 andParalipomena

AF = Archaumlologische Forschungen

AG = Antike Gemmen

Agora XII = B A SPARkES L TALCOTT Black and Plain Pottery of the 6th 5th and 4th centuriesBC The Athenian Agora XII Princeton New Jersey 1970

Agora XXIX = S I ROTROFF Hellenistic Pottery Athenian and Imported Wheelmade Table Ware andRelated Material The Athenian Agora XXIX Princeton New Jersey 1997

Agora XXX = M B MOORE Attic Red-figured and White-ground Pottery The Athenian Agora XXXPrinceton New Jersey 1997

AJAH = American Journal of Ancient History

AntPl = Antike Plastik

ARV2 = J D BEAZLEY Attic red-figure vase-painters Oxford 1963

BAR = British Archaeological Records Archaeopress

BARD = Beazley Archive Pottery Database ltwwwbeazleyoxacukgt

BASP = Bulletin of the American Society of Papyrologists

BEFAR = Bibliothegraveque des Eacutecoles Franccedilaises drsquoAthegravenes et de Rome

BICS = Bulletin of the Institute of Classical Studies of the University of London

Brillrsquos New Pauly = Brillrsquos New Pauly New Pauly Online Brill Reference BrillOnlineltreferenceworksbrillonlinecomclusterNewPaulyOnlinegt

CCCA = Corpus Cultus Cybelae Attidisque

CIL = Corpus Inscriptionum Latinarum

Classical Archaeology XII = Proceedings of the XII International Congress of Classical Archaeology Athens 4-1091983 Athens 1988

Companion to Ancient Macedonia = J ROISMAN I WORTHINgTON (eds) A Companion to Ancient Macedonia BlackwellCompanions to the Ancient World 84 Wiley- Blackwell 2011

CVA = Corpus Vasorum Antiquorum

Corinth XIII = C W BLEgEN H PALMER R S YOUNg The North Cemetery Corinth XIII PrincetonNew Jersey 1964

DAGR = C DAREMBERg E SAgLIO Dictionnaire des antiquiteacutes grecques et romaines 10 volsParis 1877-1919

EAD = Exploration archeacuteologique de Deacutelos

EacutePRO = Eacutetudes preliminaires aux religions orientales dans lrsquoEmpire romain

EacutetThas = Eacutetudes Thasiennes

FdD = Fouilles de Delphes

FGrHist = Fragmente Griechischer Historiker

GDI = Sammlung der Griechischen Dialekt-Inschriften

Herom = Journal of Hellenistic and Roman Material Culture

HSCP = Harvard Studies in Classical Philology

ἠχάδιν II

2

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

IC = Inscriptiones Creticae

ICS = Illinois Classical Studies

IG = Inscriptiones Graecae

IGCH = M THOMPSON O MoslashRkHOLM C M kRAAY An Inventory of Greek Coin Hoards

IMT KyzKapuDağ = Inschriften Mysia and Troas [IMT] M BARTH J STAUBER (eds) Leopold WengerInstitut Universitaumlt Muumlnchen Version of 2581993 (Ibycus) Packard HumanitiesInstitute CD 7 1996 -Mysia laquokyzikene kapuDağraquo

IPArk = g THUumlR H TAEUBER (eds) Prozessrechtliche Inschriften der griechischen PoleisArkadien Oumlsterreichische Akademie der Wissenschaften Philosophisch-historischeklasse Sitzungsberichte 607 Wien 1994

Kadmos = Zeitschrift fuumlr vor- und fruumlhgriechische Epigraphik

Kernos = Revue international et pluridisciplinaire de religion grecque antique

LGPN = P M Fraser E Matthews (eds) Α Lexicon of Greek Personal Names

LIMC = Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae

LSJ = H g LIDDELL R SCOTT H S JONES A Greek-English Lexicon 9th edition 1987

MBAH = Marburger Beitraumlge zur antiken Handels- Sozial- und Wirtschaftsgeschichte

NEA = New Eastern Archaeology

ΝΝΜ = Numismatic Notes and Monographs

OGISOGI = Orientis Graeci Inscriptiones

OlBer = Olympische Berichte

OlF = Olympische Forschungen

Para = D BEAZLEY Paralipomena additions to Attic black-figure vase-painters and to Atticred-figure vase-painters (second edition) Oxford 1971

PATABS = Production and Trade of Amphorae in the Black Sea

PIR = Prosopographia Imperii Romani

SEG = Supplementum Epigraphicum Graecum

SIG = Sylloge Inscriptionum Graecarum

SNG = Sylloge Nummorum Graecorum

ThesCRA = Thesaurus Cultus e Rituum Antiquorum The J Paul getty Museum Los Angeles

Α´ ΕλλΚερ = Α´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 1986Ιωάννινα 1989 Ρόδος 20002

ΑΕΘΣΕ = Το Αρχαιολογικό έργο στη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα

ΑΕΜΘ = Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη

ΑΜΘ = Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Αρχαία Μακεδονία II = Aνακοινώσεις κατά τo δεύτερο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία III = Aνακοινώσεις κατά τo τρίτo Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμβρίoυ1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία IV = Aνακοινώσεις κατά τo τέταρτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1983 Θεσσαλονίκη 1986

Αρχαία Μακεδονία V = Aνακοινώσεις κατά τo πέμπτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1989 Θεσσαλονίκη 1993

ἠχάδιν II

3

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Αρχαία Μακεδονία VI = Ανακοινώσεις κατά το έκτο Διεθνές Συμπόσιο Θεσσαλονίκη 15-19 Οκτωβρίου1996 Θεσσαλονίκη 1999

Β´ ΕλλΚερ = Β´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ρόδος 22-25 Μαρτίου1989 Αθήνα 1991

Γ´ ΕλλΚερ = Γ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Θεσσαλονίκη 24-27 Σεπτεμβρίου 1991 Αθήνα 1994

Δ´ ΕλλΚερ = Δ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Μυτιλήνη Μάρτιος1994 Αθήνα 1997

Ε´ ΕλλΚερ = Ε´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αθήνα 2000

ΕΑΜ = Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Εγνατία = Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπι-στημίου Θεσσαλονίκης Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας

ΕΕΒΜ = Επετηρίς της Εταιρείας Βοιωτικών Μελετών Εταιρεία Βοιωτικών ΜελετώνΑθήνα

ΕλλΚερ Αιγαίου = Ελληνιστική Κεραμική από το Αιγαίο Hellenistic Pottery from the AegeanΜυτιλήνη 1994 Αθήνα 1997

ΕλλΚερ Ηπείρου Αιτωλοακαρνανίας = Ελληνιστική Κεραμική από την Ήπειρο την Αιτωλοακαρνανία και τα Ιόνιακαι Ιονίων νησιών νησιά Αθήνα 2009

ΕλλΚερ Θεσσαλίας = Ελληνιστική Κεραμική από τη Θεσσαλία Βόλος 2000

ΕλλΚερ Κρήτης = Ελληνιστική Κεραμική από την Κρήτη Χανιά 1997

ΕλλΚερ Πελοποννήσου = Ελληνιστική Κεραμική από την Πελοπόννησο Αίγιο 2005

Ζ´ ΕλλΚερ = Ζ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αίγιο 4-9 Απριλίου2005 Αθήνα 2011

Η´ ΕλλΚερ = Η´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 5-9 Μαΐου2009 Αθήνα 2014

ΘΑΜ = Θησαυροί της Αρχαίας Μακεδονίας Κατάλογος εκθέσεως Θεσσαλονίκη 1979

Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής = Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής στην Αρχαία Μακεδονία Topics on HellenisticPottery in Ancient Macedonia Αθήνα 2012

Θρεπτήρια = Μ ΤΙΒΕΡΙΟΣ Π ΝΙΓΔΕΛΗΣ Π ΑΔΑΜ-ΒΕΛΕΝΗ (επιμ) Θρεπτήρια Μελέτες για τηναρχαία Μακεδονία Θεσσαλονίκη 2012

ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑΜελετήματα = Έκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Τομέας Ελληνικής και ΡωμαϊκήςΑρχαιότητας Αθήνα

Παρνασσός = Περιοδικό του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός

ΣΤ΄ ΕλλΚερ = ΣΤ΄ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Βόλος 17-23Απριλίου 2000 Αθήνα 2004

Τεκμήρια = Περιοδικό του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών - Ινστιτούτο Ιστορικών ΕρευνώνΤομέας Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας Αθήνα

Το Μουσείον = Περιοδική έκδοση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

ἠχάδιν II

4

IΙ

ABSTRACT

In June 1946 George Seferis the eminent Greek poet who was goingto become the Nobel-laureate patriarch of Greek modernist poetry by1963 witnessed the re-excavation of the statues and vases until thenhidden in the vaults of the National Museum in Athens in order toprevent their damage or looting by the Germans during the occupationAs he observes the bronze statue of Zeus a fifth-century BC work thatis still considered one of the masterpieces in the Museumrsquos collectionand of Greek art at large the poet fantasizes the godrsquos lovemaking witha woman whom Seferis himself ldquowould loverdquo as he unashamedly informsus in his diary from that day In the paper I use the concept ofhomosociality in order to explore the ways in which Seferis and manyof his contemporaries view classical antiquity and proceed to deploy itas a bio-political tool in order to claim a centralized role in Greekintellectual and political life To this end I re-visit Seferisrsquos two chiefldquoarchaeologicalrdquo poems ndashThe King of Asine and Engomindash in an effortto investigate the ways in which his sensory archaeologies manifestthemselves

ἠχάδιν II

Dimitris Plantzos ldquoThey are un-burrying the statues nowrdquo

The sensory archaeologies

of george seferis

Την Τρίτη 4 ιουνίου του 1946 ο Γιώργος σεφέρης ήτανπαρών κατά τη διάρκεια των εργασιών για την εκ νέου laquoανα-σκαφήraquo των εκθεμάτων του εθνικού αρχαιολογικού Μου-σείου της αθήνας που είχαν θαφτεί προληπτικά κάτω απότα δάπεδα του νεοκλασικού κτηρίου ήδη από το 1940 ώστενα προφυλαχθούν από τους βομβαρδισμούς ή και τις αρπα-κτικές διαθέσεις των Γερμανών που επρόκειτο εν τέλει νακαταλάβουν την πόλη στις 27 απριλίου του 19411

η στέλλα Δρούγου με έχει τιμήσει με την προσοχήκαι τη φιλία της κάπως απροσδόκηταmiddot αν και δενέχουμε συνυπάρξει ποτέ στο αμφιθέατρο ή τοσκάμμα τόσο τα κείμενά της όσο και οι απόψειςπου είχε την καλοσύνη να μοιραστεί μαζί μου στιςλίγες έως τώρα συναντήσεις μας έχουν επηρεάσειβαθιά την παρουσία μου και στο ένα και στο άλλοελπίζω ότι το ταπεινό αυτό αντίδωρο θα την ευχα-ριστήσει ευχαριστώ τον Δημήτρη Παπανικολάουπου μου μίλησε πρώτος για το επίμαχο κείμενο τουΓιώργου σεφέρη και συχνά συζήτησε μαζί μου μετον γνώριμο γόνιμο ενθουσιασμό του τις απόψειςμου για τις βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότηταςmiddotακόμη για τις εύστοχες παρατηρήσεις του σε μιαπρώτη γραφή του παρόντος άρθρου ευχαριστώεπίσης την αθηνά Βογιατζόγλου που σχολίασε μεκριτική οξυδέρκεια και ευθύτητα παλαιότερη εκ-δοχή του άρθρου μουmiddot τον αντώνη Κοτσώνα για τιςκρίσιμες laquoαρχαιολογικέςraquo του παρατηρήσειςmiddot καιτην Μαρίνα λαμπράκη υποψήφια διδάκτορα στοΠανεπιστήμιο της οξφόρδης με την οποία συζήτη-σα την σεφερική αρχαιολογία κατά τη διάρκειαενός ανεπίσημου tutorial τον Φεβρουάριο του 2013οι παραπομπές στα ποιήματα του σεφέρη ακο-λουθούν την στερεότυπη έκδοση του 1972 στηνανατύπωση του 1982 (σεφέρης 1982)middot σε όλα ταπαραθέματα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία τουπρωτοτύπου

1 ΠασχαλιΔησ 2013middot ΝιΚολαΚεα 2008middot ΠεΤρα-Κοσ 1994middot Καρουζου 1967 σ ιε´-ιζ´middot Καρουζου

2000 σ 5-9

ndash ΠασχαλιΔησ [Κ] 2013 = laquoΤα θαμμένα αγάλματα του πολέμουraquo Lifo 33328 Μαρτίου σ 34-37 [προσβάσιμο και ηλεκτρονικά httpwwwlifogrmagfeatures3704 (25 ιανουαρίου 2014)]

ndash ΝιΚολαΚεα [Ν] 2008 = laquoη προστασία των αρχαιοτήτων κατά τον Β´ Παγ-κόσμιο Πόλεμοraquo στο Μ ΤσιΠοΠουλου (επιμ) laquoἈνέφερα ἘγγράφωςraquoΘησαυροί του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αθήνασ 57-59

ndash ΠεΤραΚοσ [Β χ] 1994 = laquoΤα αρχαία της ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944raquo Ο Μέντωρ 31 σ 73-185

ndash Καρουζου [σ] 1967 = Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον Συλλογή Γλυ-πτών Περιγραφικός Κατάλογος αθήνα

ndash Καρουζου [σ] 2000 = laquoΤο εθνικό Μουσείο από το 1941raquo Το Μουσείον 1σ 5-14

ἠχάδιν II

laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo

Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

Δημήτρης Πλάντζος

στις Μέρες για το 1946 ο σαρανταεξάχρονος τότε ποιητής γρά-φει

[hellip] Τὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο Ξεθάβουντώρα ndashἄλλα σὲ κάσες καὶ ἄλλα γυμνὰ κατάσαρκα μέσαστὸ χῶμαndash τὰ ἀγάλματα σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς παλιὲς μεγάλεςαἴθουσες γνώριμες ἀπὸ τὰ μαθητικά μας χρόνια μὲ τὴστεγνὴ ὄψη ποὺ ἔφερνε κάπως πρὸς τὴ βαρετὴ δημόσιαβιβλιοθήκη οἱ ἐργάτες δουλεύουν μὲ φτυάρια καὶ μὲἀξίνες Τὸ δάπεδο ἂν δὲν κοίταζες τὴ στέγη τὰ παρά-θυρα καὶ τοὺς τοίχους μὲ τὶς χρυσὲς ἐπιγραφές θὰ μπο-ροῦσε νὰ ἦταν ἕνας ὅποιος τόπος ἀνασκαφῶν Τὰ ἀγάλ-ματα βυθισμένα ἀκόμη στὴ γῆς φαινόντουσαν ἀπὸ τὴμέση καὶ πάνω γυμνά φυτεμένα στὴν τύχη Τὸ μπράτσοκάποιου ὑπερφυσικοῦ θεοῦ καμπυλωμένο πρὸς τὸ μηρόξεπερνοῦσε κάτω ἀπὸ τὴ σκαλωσιάmiddot μιὰ γυμνὴ γυναίκαποὺ μοῦ γύριζε τὴν πλάτη ἦταν καπελωμένη μrsquo ἕναγκρίζο καλάθι ἐργάτη ποὺ ἄφηνε νὰ φαίνουνται μόνοτὰ γελαστά της καπούλια Ἦταν ἕνας ἀναστάσιμοςχορὸς ἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνποὺ σοῦ ἔδινε μιὰ παλαβὴ χαρά Ἀλλοῦ ἀγάλματα ξα-πλωμένα ἀνάγλυφα στημένα ἀνάποδα συγκίνηση ἀπὸαὐτὴ τὴν ξαφνικὴ οἰκειότητα Ὁ μπρούντζινος Δίας ἢΠοσειδών ξαπλωμένος πάνω σὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕναςκοινὸς κουρασμένος ἐργάτης Τὸν ἄγγιξα στὸ στῆθοςἐκεῖ ποὺ δένει τὸ μπράτσο μὲ τὸν ὦμο στὴν κοιλιά στὰμαλλιά του Μοῦ φάνηκε πὼς ἄγγιζα τὸ δικό μου σῶμασκέφτηκα πὼς θὰ τοῦ ἔδινα μrsquo εὐχαρίστηση νὰ γλεντήσειτὴ γυναίκα ποὺ θrsquo ἀγαποῦσα συλλογίστηκα ἀκόμη πὼςὁ τεχνίτης ποὺ ἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμα εἶχε στὰ χέρια τὴσυνείδηση πὼς ἔδινε ζωὴ σrsquo ἕναν θεὸ ποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητούςmiddot μοῦ φάνηκε παράξενοαὐτὸς ὁ μεγάλος ἄντρας πλαγιασμένος ἀνάσκελα εἶχεμιὰ διάταξη βρέφους [hellip]2

η συγκεκριμένη επιχείρηση είχε ήδη από τα πρώτα μεταπολε-μικά χρόνια επενδυθεί με τον μανδύα εθνικού θρύλουmiddot ακόμηκαι σήμερα περιγράφεται ως το laquoΈπος της απόκρυψηςraquo3 ανκαι τα μέτρα προφύλαξης των κλασικών αρχαιοτήτων του εθνι-κού Μουσείου περιλάμβαναν και αγγεία κοσμήματα και πή-λινα ειδώλια οι αναφορές που έχουμε από εκείνες τις ημέρες

2 σεφέρης 1996 σ 38-393 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 36

ndash σεφέρης 1996 = Γ σεφέρης Μέρες ε΄ 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951 αθή-να

350 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

όπως και οι σχετικές πασίγνωστες πλέον φωτογραφίες απότην προετοιμασία της laquoταφήςraquo των πολύτιμων εκθεμάτωνεστιάζουν κυρίως στα ελεύθερα γλυπτά διακρίνουμε τον Κούροτου σουνίου και τον ερμή της αταλάντης τον laquoΨευδο-αθλητήraquoτης Δήλου την αφροδίτη από τη συλλογή Hope μια σειρά κλα-σικών επιτυμβίων και άλλα σημαντικά αγάλματα της συλλογήςτου εθνικού Μουσείου μπροστά στο όρυγμα όπου επρόκειτονα εναποτεθούν Με laquoπολυάνδριαraquo παρομοιάζει σε πρόσφατοκείμενό του ένας από τους σημερινούς επιμελητές του Μουσείουτα σκάμματα αυτά μέσα στα οποία παρατάχθηκε laquoένα σαστι-σμένο πλήθος μορφώνraquo που μοιάζουν στις φωτογραφίες ναlaquoστέκονται αμήχαναraquo4middot laquoτα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άν-θρωποι σε διαδήλωσηraquo παρατηρούσε ο αυτόπτης ως εθελοντήςπρωτοετής φοιτητής της αρχαιολογίας τότε σπύρος ιακωβίδης5ο συστηματικός εξανθρωπισμός των κλασικών γλυπτών ndashαλλάκαι οι παρόμοιες αντιλήψεις για laquoτα αρχαίαraquo που συναντά κα-νείς διάχυτες στο πνευματικό τοπίο της ελληνικής νεωτερικό-τητας ndash φωτίζεται πιστεύω από τη σεφερική αρχαιολογία όπωςεκφράζεται στο παραπάνω απόσπασμα η οποία με τη σειράτης αντλεί από το ευρύ σχετικό ρεπερτόριο του ελληνικού μο-ντερνισμού με τον τρόπο που ο ίδιος ο σεφέρης οργανώνει καιεργαλειοποιεί

Το 1946 ο Γιώργος σεφέρης βρισκόταν περίπου στη μέση τηςπροσωπικής του laquoαρχαιολογικήςraquo πορείας που θα λέγαμε ότιαρχίζει το καλοκαίρι του 1938 όταν κατά τη διάρκεια μιας επί-σκεψης με φίλους στον ερειπιώνα της ασίνης οδηγείται στιςσκέψεις που δύο χρόνια αργότερα συμπυκνώνονται στο εμβλη-ματικό του ποίημα Ὁ Βασιλιὰς τῆς Ἀσίνης και κορυφώνεταιτο 1955 με την Ἔγκωμη όπου η συμμετοχή του ως παρατηρητήσε ανασκαφή στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο της Κύπρουένα-δύο χρόνια ενωρίτερα τον οδηγεί στην αποκαλυπτική εν-συνείδηση της ελληνικής διαχρονίας αν και ο σεφέρης μιλάσυχνά για αρχαιότητες στην ποίηση και τη δοκιμιογραφία του6τα δύο συγκεκριμένα ποιήματά του και το απόσπασμα απότις Μέρεςπου αναφέρθηκε πιο πάνω αποτελούν κατά τη γνώμημου τρεις καίριες στιγμές στην αρχαιολογική πορεία του ποιητήκαθώς είναι καθαρά ανασκαφικές συνιστούν δηλαδή στιγμέςπροσωπικής laquoαρχαιολογίαςraquo κατά τις οποίες ο ποιητής αρ-

4 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 365 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 366 Βλ σαΒΒιΔησ 1992middot επίσης GiannakoPoulou

2007 ιδιαίτ σ 244-285

ndash σαΒΒιΔησ [Γ Π] 1992= Οι Αρχαιολογικές Περιδιαβάσεις του Ποιητή ΓιώργουΣεφέρη λευκωσία

ndash GiannakoPoulou [l] 2007 = The Power of Pygmalion Ancient Greek Sculpturein Modern Greek Poetry 1860-1960 oxfordBern

351laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

χαιολόγος ερευνά ο ίδιος ndash είτε αγγίζοντας είτε συμμετέχονταςσε μια ανασκαφή με τον τρόπο που ένας σημερινός ανασκαφέαςεπιβλέπει το έργο των συνεργατών των φοιτητών και των ερ-γατών του ndash τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος ώστε να κα-ταλήξει σε συμπεράσματα ιστορικής φύσης αξίζει ίσως να επι-σημανθεί πως και τα δύο ποιήματα είδαν το φως της δημο-σιότητας δύο χρόνια μετά τα γεγονότα που τα ενέπνευσαν λεςκαι ο σεφέρης ακολουθεί εδώ το αρχαιολογικό πρωτόκολλοπου επιβάλλει την παρέλευση ικανού χρόνου από την ανασκαφήέως ακόμη και την πρώτη της δημοσίευση έτσι ώστε να ελεγχθείη βασιμότητα των πρώτων συμπερασμάτων στα οποία κατα-λήγει κανείς εν θερμώ επάνω από ή και μέσα στο σκάμμααυτό που κυρίως όμως προκύπτει από τα τρία κείμενα καιιδίως το ημερολογιακό λήμμα του 1946 είναι ο τρόπος με τονοποίο ο σεφέρης οργανώνει την προσωπική του αρχαιολατρίααλλά και προτείνει τον εαυτό του ως εμβληματικό πνευματικόηγέτη ενός έθνους του οποίου η ύπαρξη οφείλεται στη διαρκώςπροβαλλόμενη σχέση του με την κλασική αρχαιότητα

Ήδη από την πρώτη συγκριτική ανάγνωση του Βασιλιᾶ και τηςἜγκωμης ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως στην πορεία τωνδεκαπέντε περίπου χρόνων που τα χωρίζουν ο ποιητής έχειαλλάξει ριζικά τις απόψεις του σχετικά με το παρελθόν ως υλι-κή αλλά και ως μεταφυσική παρουσία η καλοκαιρινή επίσκεψηστην ασίνη ndashφανταζόμαστε νωχελικούς περιπατητές να επιθε-ωρούν τα χαλάσματα ενώ μεσημεριάζει ως ανάπαυλα από τηραστώνη του παραθερισμού στο γειτονικό Τολό ndash οδηγεί τονμελαγχολικό ποιητή στο συμπέρασμα πώς laquoδὲν ἀπομένει τί-ποτε παρὰ μόνο τὸ βάρος | ἡ νοσταλγία τοῦ βάρους μιᾶς ὕπαρ-ξης ζωντανῆςraquo (στ 48-49) και πως ο ίδιος ως ποιητής στέκειστη μέση του ερειπιώνα ως laquoἕνα κενόraquo (στ 54) η αισθητηριακήδιερεύνηση που εφαρμόζει εδώ ο σεφέρης (laquo᾽γγίζοντας κάποτεμὲ τὰ δάχτυλά μας τὴν ἁφή του [ενν του Βασιλιά] πάνω στὶςπέτρεςraquo) όπως αποδίδεται στον ακροτελεύτιο στίχο του ποι-ήματος (στ 60) έρχεται σε αντίθεση με τις παγιωμένες αρχέςτης νεωτερικής αρχαιολογίας που επιβάλλει την αποστείρωσητων υλικών καταλοίπων του παρελθόντος την καθαρτική με-τατροπή των ερειπίων σε μνημεία που φυλάσσονται σε κηρυγ-μένους αρχαιολογικούς χώρους και γενικά την πολιτική τουlaquoμην εγγίζετεraquo προτάσσοντας αναπόφευκτα την ανάγκη δια-τήρησης των αρχαίων αντικειμένων έναντι της ενδεχόμενης επι-θυμίας του θεατή να τα προσλάβει και με τις άλλες του αισθήσειςπέρα δηλαδή από την προνομιακή για την νεωτερική σκέψη αί-σθηση της όρασης Για άλλη μια φορά επομένως ο σεφέρηςαντλεί από το αρχείο του συνεπούς μοντερνισμού το παρελθόν

352 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ἠχάδιν II

1-4 ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

6-26 mdash Μανακίδου Ελένη laquoΣυνέφηβοιraquo και laquoπαῖδες ἡλικιῶταιraquo σε ομαδικές δραστηριότητες στιςκύλικες του Ζωγράφου της Βρισηίδος του Ζωγράφου της Δοκιμασίας καιτου Ζωγράφου του Τριπτόλεμου

28-46 mdash Μανακίδου Φλώρα Δεινὴ θήλεια μετ᾽ ἄρσεσι Παρατηρήσεις πάνω στην εξύμνηση της ΒερενίκηςΑ΄ και της Αρσινόης Β΄ (Θεόκριτος Ποσείδιππος και Καλλίμαχος)

48-72 mdash Manoledakis Manolis From Macedonia to Anatolia Some comments on the Phrygians and theirmigration

74-92 mdash Μαχαίρα Βασιλική Μικρά αγάλματα από την Κοινότητα του Σιδηροδρομικού Σταθμού Αγγί-στης του νομού Σερρών Συμβολή στην ελληνιστική εικονογραφία της πλα-στικής από τη Βόρειο Ελλάδα

94-108 mdash Μιλτσακάκης Γεώργιος Βεργίνα Χρονικό-προσέγγιση της σχεδίασης του λυχνούχου με τις 3500τρύπες

110-136 mdash Μισαηλίδου-Δεσποτίδου Βασιλική Ένας μνημειακός μονοθάλαμος τάφος στο νεκροταφείο της Νέας Φιλα-δέλφειας

138-152 mdash Mitsopoulos-Leon Veronika Die zweihenkeligen Tassen Uumlberlegungen zu einer besonderen Form

154-194 mdash Mitsopoulou Christina Two Eleusinian Cult Vases from Alexandria Egypt

196-210 mdash Μουστάκα Aλίκη Θεσσαλία - Μεγάλη Ελλάδα σχέσεις αλληλεπίδρασης σύμφωνα με νομι-σματικές και αρχαιολογικές μαρτυρίες

212-222 mdash Μπαντίνου Παναγιώτα laquoἈλεκτρυόνων ἀγὼνraquo σε μελανόμορφο αττικό αλάβαστρο

224-244 mdash Μποσνάκης Δημήτρης Ένας κρατήρας τύπου Falaieff από την ΚωΕιρήνη Παπανικολάου

246-264 mdash Ξυδόπουλος Ιωάννης Τα ανατολικά σύνορα της Μακεδονίας επί Αλεξάνδρου Α΄

266-286 mdash Paleothodoros Dimitris Boeotian vases abroad

288-310 mdash Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα Λυδία Αμφορέας από την οδό Πειραιώς στην Αθήνα

312-334 mdash Panagou Tania Transport amphoras and their contents

336-346 mdash Πίκουλας Γιάννης Η Ἀλεξάνδρου Κλῖμαξ

348-368 mdash Πλάντζος Δημήτρης laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquoΟι αισθητήριες αρχαιολογίες του Γιώργου Σεφέρη

370-386 mdash Πλιάκου Γεωργία Ανάγλυφοι σκύφοι από ελληνιστική αγροικία στην laquoΕπισκοπήraquo Ιωαννίνων

388-404 mdash Πρέκα-Αλεξανδρή Καλλιόπη Ο σιδερένιος τρίποδας από το Πρυτανείο των Γιτάνων

406-418 mdash Rotroff Susan An Ancient Milk Pail in Athens

420-438 mdash Σαατσόγλου-Παλιαδέλη Χρυσούλα Τα μαρμάρινα από τη θόλο του ανακτόρου των Αιγών ΙΙ τα θραύσματαμε ανάγλυφη αρχιτεκτονική διακόσμηση

440-464 mdash Σαββοπούλου Θωμαΐς Μετάλλινος κάνθαρος από την Ευρωπό

466-484 mdash Σημαντώνη-Μπουρνιά Eυαγγελία Ελληνιστική κεραμική από τη Νάξο Η μαρτυρία των Υρίων

486-508 mdash Sideris Athanasios Toreutics in Macedonia confronting Contextual Evidence Stylistic Analysisand Unprovenanced Objects

510-518 mdash Simon Erika Eine Allegorie im Zentrum des Parthenonfrieses

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ἠχάδιν II

520-528 mdash Σμιτ-Δούνα Μπάρμπαρα Αγαλμάτιο κοριτσιού στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης

530-538 mdash Stern E Marianne Distaff wool and epinetron

540-556 mdash Themelis Petros Messene From the Hellenistic to the Roman City

558-578 mdash Τζαναβάρη Κατερίνα Χάλκινες οινοχόες ελληνιστικών χρόνων από το νεκροταφείο της αρχαίαςΛητής

580-592 mdash Τζανακάκη Κατερίνα Τεχνοτροπικές και εικονογραφικές παρατηρήσεις στο ερυθρόμορφο θραύ-σμα Π 1479 του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων

594-606 mdash Τζαχίλη Ίρις Yφάσματα και σύμβολα στην Λυκόσουρα της Αρκαδίας τον 2ο αι πΧ

608-620 mdash Τιβέριος Μιχάλης Διονυσιακές πομπές και Κορυμβοφόροι στύλοι

622-638 mdash Τουράτσογλου Ιωάννης Hρακλής (Αλέξανδρος) Κυναγίδας

640-648 mdash Τρακατέλλη Λυδία-Αντωνία Μαρμάρινη κεφαλή γυναικείας μορφής από το οικόπεδο Τσακιρίδη στηΒεργίνα

650-676 mdash Τρακοσοπούλου-Σαλακίδου Ελένη Tαφή κόρης στο Καραμπουρνάκι Θεσσαλονίκης Αττική κύλικα τύπου Αγί-ου Βαλεντίνου και άλλα ευρήματα

678-694 mdash Τριαντάφυλλος Διαμαντής Μετάλλινα αγγεία των κλασικών και πρώιμων ελληνιστικών χρόνων από Τερζοπούλου Δόμνα την αιγαιακή Θράκη

696-710 mdash Τσάκος Κωνσταντίνος Λίθινες μήτρες για μεταλλικά κοσμήματα από την αρχαία Σάμο

712-724 mdash Tselekas Panagiotis Philip II in Olympia An old coin find revealed anew

726-740 mdash Τσιαφάκη Δέσποινα Ο Φινέας στην αττική αγγειογραφία

742-754 mdash Τσιγαρίδα Ελισάβετ-Μπεττίνα Οκταεδρικά αγγεία από το ιερό του Απόλλωνα-Ήλιου στα Νέα Ρόδα Χαλ-κιδικής

756-784 mdash Τσιμπίδου-Αυλωνίτη Μαρία Ένα αδιατάρακτο ταφικό σύνολο του 4ου αι πΧ στο Λάκκωμα Χαλκι-δικής

786-806 mdash Φίλης Κώστας Εμπορικοί αμφορείς από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση

808-822 mdash Vogeikoff-Brogan Natalia A Bes-Silenus Plastic Vase in the Ierapetra Archaeological Collection theEgyptian Connection

824-834 mdash Wehgartner Irma Antiker Schmuck aus dem noumlrdlichen Schwarzmeergebiet im Martin vonWagner Museum

836-854 mdash Χαραμή Αλεξάνδρα Παιδική ταφή ελληνιστικών χρόνων από την νεκρόπολη της αρχαίας Ακραι-φίας στην Βοιωτία

856-862 mdash Χρυσανθάκη-Nagle Κατερίνα Ένα νέο τετράδραχμο του νομισματοκοπείου των Αβδήρων

864-876 mdash Χρυσοστόμου Αναστασία Ανάγλυφη λήκυθος από το Δυτικό Νεκροταφείο του Αρχοντικού Πέλλας

878-906 mdash Χρυσοστόμου Παύλος Πεζών-ανδρών και ίππων δρόμος στη Μακεδονία

ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Στον παρόν έργο εκτός των καθιερωμένων συντομογραφιών που αναφέρονται στο Archaumlologischer Anzeiger 2005 ακολουθούνται και οι παρακάτω

AArchArtHist = Institutum Romanum Norvegiae Acta ad Archaeologiam et Artium Historiam Pertinentia

ABV = J D BEAZLEY Attic black-figure vase-painters New York 1978

Add2 = A D CARPENTER et al (eds) Addenda2 Additional references to ABV ARV2 andParalipomena

AF = Archaumlologische Forschungen

AG = Antike Gemmen

Agora XII = B A SPARkES L TALCOTT Black and Plain Pottery of the 6th 5th and 4th centuriesBC The Athenian Agora XII Princeton New Jersey 1970

Agora XXIX = S I ROTROFF Hellenistic Pottery Athenian and Imported Wheelmade Table Ware andRelated Material The Athenian Agora XXIX Princeton New Jersey 1997

Agora XXX = M B MOORE Attic Red-figured and White-ground Pottery The Athenian Agora XXXPrinceton New Jersey 1997

AJAH = American Journal of Ancient History

AntPl = Antike Plastik

ARV2 = J D BEAZLEY Attic red-figure vase-painters Oxford 1963

BAR = British Archaeological Records Archaeopress

BARD = Beazley Archive Pottery Database ltwwwbeazleyoxacukgt

BASP = Bulletin of the American Society of Papyrologists

BEFAR = Bibliothegraveque des Eacutecoles Franccedilaises drsquoAthegravenes et de Rome

BICS = Bulletin of the Institute of Classical Studies of the University of London

Brillrsquos New Pauly = Brillrsquos New Pauly New Pauly Online Brill Reference BrillOnlineltreferenceworksbrillonlinecomclusterNewPaulyOnlinegt

CCCA = Corpus Cultus Cybelae Attidisque

CIL = Corpus Inscriptionum Latinarum

Classical Archaeology XII = Proceedings of the XII International Congress of Classical Archaeology Athens 4-1091983 Athens 1988

Companion to Ancient Macedonia = J ROISMAN I WORTHINgTON (eds) A Companion to Ancient Macedonia BlackwellCompanions to the Ancient World 84 Wiley- Blackwell 2011

CVA = Corpus Vasorum Antiquorum

Corinth XIII = C W BLEgEN H PALMER R S YOUNg The North Cemetery Corinth XIII PrincetonNew Jersey 1964

DAGR = C DAREMBERg E SAgLIO Dictionnaire des antiquiteacutes grecques et romaines 10 volsParis 1877-1919

EAD = Exploration archeacuteologique de Deacutelos

EacutePRO = Eacutetudes preliminaires aux religions orientales dans lrsquoEmpire romain

EacutetThas = Eacutetudes Thasiennes

FdD = Fouilles de Delphes

FGrHist = Fragmente Griechischer Historiker

GDI = Sammlung der Griechischen Dialekt-Inschriften

Herom = Journal of Hellenistic and Roman Material Culture

HSCP = Harvard Studies in Classical Philology

ἠχάδιν II

2

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

IC = Inscriptiones Creticae

ICS = Illinois Classical Studies

IG = Inscriptiones Graecae

IGCH = M THOMPSON O MoslashRkHOLM C M kRAAY An Inventory of Greek Coin Hoards

IMT KyzKapuDağ = Inschriften Mysia and Troas [IMT] M BARTH J STAUBER (eds) Leopold WengerInstitut Universitaumlt Muumlnchen Version of 2581993 (Ibycus) Packard HumanitiesInstitute CD 7 1996 -Mysia laquokyzikene kapuDağraquo

IPArk = g THUumlR H TAEUBER (eds) Prozessrechtliche Inschriften der griechischen PoleisArkadien Oumlsterreichische Akademie der Wissenschaften Philosophisch-historischeklasse Sitzungsberichte 607 Wien 1994

Kadmos = Zeitschrift fuumlr vor- und fruumlhgriechische Epigraphik

Kernos = Revue international et pluridisciplinaire de religion grecque antique

LGPN = P M Fraser E Matthews (eds) Α Lexicon of Greek Personal Names

LIMC = Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae

LSJ = H g LIDDELL R SCOTT H S JONES A Greek-English Lexicon 9th edition 1987

MBAH = Marburger Beitraumlge zur antiken Handels- Sozial- und Wirtschaftsgeschichte

NEA = New Eastern Archaeology

ΝΝΜ = Numismatic Notes and Monographs

OGISOGI = Orientis Graeci Inscriptiones

OlBer = Olympische Berichte

OlF = Olympische Forschungen

Para = D BEAZLEY Paralipomena additions to Attic black-figure vase-painters and to Atticred-figure vase-painters (second edition) Oxford 1971

PATABS = Production and Trade of Amphorae in the Black Sea

PIR = Prosopographia Imperii Romani

SEG = Supplementum Epigraphicum Graecum

SIG = Sylloge Inscriptionum Graecarum

SNG = Sylloge Nummorum Graecorum

ThesCRA = Thesaurus Cultus e Rituum Antiquorum The J Paul getty Museum Los Angeles

Α´ ΕλλΚερ = Α´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 1986Ιωάννινα 1989 Ρόδος 20002

ΑΕΘΣΕ = Το Αρχαιολογικό έργο στη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα

ΑΕΜΘ = Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη

ΑΜΘ = Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Αρχαία Μακεδονία II = Aνακοινώσεις κατά τo δεύτερο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία III = Aνακοινώσεις κατά τo τρίτo Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμβρίoυ1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία IV = Aνακοινώσεις κατά τo τέταρτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1983 Θεσσαλονίκη 1986

Αρχαία Μακεδονία V = Aνακοινώσεις κατά τo πέμπτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1989 Θεσσαλονίκη 1993

ἠχάδιν II

3

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Αρχαία Μακεδονία VI = Ανακοινώσεις κατά το έκτο Διεθνές Συμπόσιο Θεσσαλονίκη 15-19 Οκτωβρίου1996 Θεσσαλονίκη 1999

Β´ ΕλλΚερ = Β´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ρόδος 22-25 Μαρτίου1989 Αθήνα 1991

Γ´ ΕλλΚερ = Γ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Θεσσαλονίκη 24-27 Σεπτεμβρίου 1991 Αθήνα 1994

Δ´ ΕλλΚερ = Δ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Μυτιλήνη Μάρτιος1994 Αθήνα 1997

Ε´ ΕλλΚερ = Ε´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αθήνα 2000

ΕΑΜ = Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Εγνατία = Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπι-στημίου Θεσσαλονίκης Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας

ΕΕΒΜ = Επετηρίς της Εταιρείας Βοιωτικών Μελετών Εταιρεία Βοιωτικών ΜελετώνΑθήνα

ΕλλΚερ Αιγαίου = Ελληνιστική Κεραμική από το Αιγαίο Hellenistic Pottery from the AegeanΜυτιλήνη 1994 Αθήνα 1997

ΕλλΚερ Ηπείρου Αιτωλοακαρνανίας = Ελληνιστική Κεραμική από την Ήπειρο την Αιτωλοακαρνανία και τα Ιόνιακαι Ιονίων νησιών νησιά Αθήνα 2009

ΕλλΚερ Θεσσαλίας = Ελληνιστική Κεραμική από τη Θεσσαλία Βόλος 2000

ΕλλΚερ Κρήτης = Ελληνιστική Κεραμική από την Κρήτη Χανιά 1997

ΕλλΚερ Πελοποννήσου = Ελληνιστική Κεραμική από την Πελοπόννησο Αίγιο 2005

Ζ´ ΕλλΚερ = Ζ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αίγιο 4-9 Απριλίου2005 Αθήνα 2011

Η´ ΕλλΚερ = Η´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 5-9 Μαΐου2009 Αθήνα 2014

ΘΑΜ = Θησαυροί της Αρχαίας Μακεδονίας Κατάλογος εκθέσεως Θεσσαλονίκη 1979

Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής = Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής στην Αρχαία Μακεδονία Topics on HellenisticPottery in Ancient Macedonia Αθήνα 2012

Θρεπτήρια = Μ ΤΙΒΕΡΙΟΣ Π ΝΙΓΔΕΛΗΣ Π ΑΔΑΜ-ΒΕΛΕΝΗ (επιμ) Θρεπτήρια Μελέτες για τηναρχαία Μακεδονία Θεσσαλονίκη 2012

ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑΜελετήματα = Έκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Τομέας Ελληνικής και ΡωμαϊκήςΑρχαιότητας Αθήνα

Παρνασσός = Περιοδικό του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός

ΣΤ΄ ΕλλΚερ = ΣΤ΄ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Βόλος 17-23Απριλίου 2000 Αθήνα 2004

Τεκμήρια = Περιοδικό του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών - Ινστιτούτο Ιστορικών ΕρευνώνΤομέας Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας Αθήνα

Το Μουσείον = Περιοδική έκδοση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

ἠχάδιν II

4

IΙ

ABSTRACT

In June 1946 George Seferis the eminent Greek poet who was goingto become the Nobel-laureate patriarch of Greek modernist poetry by1963 witnessed the re-excavation of the statues and vases until thenhidden in the vaults of the National Museum in Athens in order toprevent their damage or looting by the Germans during the occupationAs he observes the bronze statue of Zeus a fifth-century BC work thatis still considered one of the masterpieces in the Museumrsquos collectionand of Greek art at large the poet fantasizes the godrsquos lovemaking witha woman whom Seferis himself ldquowould loverdquo as he unashamedly informsus in his diary from that day In the paper I use the concept ofhomosociality in order to explore the ways in which Seferis and manyof his contemporaries view classical antiquity and proceed to deploy itas a bio-political tool in order to claim a centralized role in Greekintellectual and political life To this end I re-visit Seferisrsquos two chiefldquoarchaeologicalrdquo poems ndashThe King of Asine and Engomindash in an effortto investigate the ways in which his sensory archaeologies manifestthemselves

ἠχάδιν II

Dimitris Plantzos ldquoThey are un-burrying the statues nowrdquo

The sensory archaeologies

of george seferis

Την Τρίτη 4 ιουνίου του 1946 ο Γιώργος σεφέρης ήτανπαρών κατά τη διάρκεια των εργασιών για την εκ νέου laquoανα-σκαφήraquo των εκθεμάτων του εθνικού αρχαιολογικού Μου-σείου της αθήνας που είχαν θαφτεί προληπτικά κάτω απότα δάπεδα του νεοκλασικού κτηρίου ήδη από το 1940 ώστενα προφυλαχθούν από τους βομβαρδισμούς ή και τις αρπα-κτικές διαθέσεις των Γερμανών που επρόκειτο εν τέλει νακαταλάβουν την πόλη στις 27 απριλίου του 19411

η στέλλα Δρούγου με έχει τιμήσει με την προσοχήκαι τη φιλία της κάπως απροσδόκηταmiddot αν και δενέχουμε συνυπάρξει ποτέ στο αμφιθέατρο ή τοσκάμμα τόσο τα κείμενά της όσο και οι απόψειςπου είχε την καλοσύνη να μοιραστεί μαζί μου στιςλίγες έως τώρα συναντήσεις μας έχουν επηρεάσειβαθιά την παρουσία μου και στο ένα και στο άλλοελπίζω ότι το ταπεινό αυτό αντίδωρο θα την ευχα-ριστήσει ευχαριστώ τον Δημήτρη Παπανικολάουπου μου μίλησε πρώτος για το επίμαχο κείμενο τουΓιώργου σεφέρη και συχνά συζήτησε μαζί μου μετον γνώριμο γόνιμο ενθουσιασμό του τις απόψειςμου για τις βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότηταςmiddotακόμη για τις εύστοχες παρατηρήσεις του σε μιαπρώτη γραφή του παρόντος άρθρου ευχαριστώεπίσης την αθηνά Βογιατζόγλου που σχολίασε μεκριτική οξυδέρκεια και ευθύτητα παλαιότερη εκ-δοχή του άρθρου μουmiddot τον αντώνη Κοτσώνα για τιςκρίσιμες laquoαρχαιολογικέςraquo του παρατηρήσειςmiddot καιτην Μαρίνα λαμπράκη υποψήφια διδάκτορα στοΠανεπιστήμιο της οξφόρδης με την οποία συζήτη-σα την σεφερική αρχαιολογία κατά τη διάρκειαενός ανεπίσημου tutorial τον Φεβρουάριο του 2013οι παραπομπές στα ποιήματα του σεφέρη ακο-λουθούν την στερεότυπη έκδοση του 1972 στηνανατύπωση του 1982 (σεφέρης 1982)middot σε όλα ταπαραθέματα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία τουπρωτοτύπου

1 ΠασχαλιΔησ 2013middot ΝιΚολαΚεα 2008middot ΠεΤρα-Κοσ 1994middot Καρουζου 1967 σ ιε´-ιζ´middot Καρουζου

2000 σ 5-9

ndash ΠασχαλιΔησ [Κ] 2013 = laquoΤα θαμμένα αγάλματα του πολέμουraquo Lifo 33328 Μαρτίου σ 34-37 [προσβάσιμο και ηλεκτρονικά httpwwwlifogrmagfeatures3704 (25 ιανουαρίου 2014)]

ndash ΝιΚολαΚεα [Ν] 2008 = laquoη προστασία των αρχαιοτήτων κατά τον Β´ Παγ-κόσμιο Πόλεμοraquo στο Μ ΤσιΠοΠουλου (επιμ) laquoἈνέφερα ἘγγράφωςraquoΘησαυροί του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αθήνασ 57-59

ndash ΠεΤραΚοσ [Β χ] 1994 = laquoΤα αρχαία της ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944raquo Ο Μέντωρ 31 σ 73-185

ndash Καρουζου [σ] 1967 = Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον Συλλογή Γλυ-πτών Περιγραφικός Κατάλογος αθήνα

ndash Καρουζου [σ] 2000 = laquoΤο εθνικό Μουσείο από το 1941raquo Το Μουσείον 1σ 5-14

ἠχάδιν II

laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo

Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

Δημήτρης Πλάντζος

στις Μέρες για το 1946 ο σαρανταεξάχρονος τότε ποιητής γρά-φει

[hellip] Τὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο Ξεθάβουντώρα ndashἄλλα σὲ κάσες καὶ ἄλλα γυμνὰ κατάσαρκα μέσαστὸ χῶμαndash τὰ ἀγάλματα σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς παλιὲς μεγάλεςαἴθουσες γνώριμες ἀπὸ τὰ μαθητικά μας χρόνια μὲ τὴστεγνὴ ὄψη ποὺ ἔφερνε κάπως πρὸς τὴ βαρετὴ δημόσιαβιβλιοθήκη οἱ ἐργάτες δουλεύουν μὲ φτυάρια καὶ μὲἀξίνες Τὸ δάπεδο ἂν δὲν κοίταζες τὴ στέγη τὰ παρά-θυρα καὶ τοὺς τοίχους μὲ τὶς χρυσὲς ἐπιγραφές θὰ μπο-ροῦσε νὰ ἦταν ἕνας ὅποιος τόπος ἀνασκαφῶν Τὰ ἀγάλ-ματα βυθισμένα ἀκόμη στὴ γῆς φαινόντουσαν ἀπὸ τὴμέση καὶ πάνω γυμνά φυτεμένα στὴν τύχη Τὸ μπράτσοκάποιου ὑπερφυσικοῦ θεοῦ καμπυλωμένο πρὸς τὸ μηρόξεπερνοῦσε κάτω ἀπὸ τὴ σκαλωσιάmiddot μιὰ γυμνὴ γυναίκαποὺ μοῦ γύριζε τὴν πλάτη ἦταν καπελωμένη μrsquo ἕναγκρίζο καλάθι ἐργάτη ποὺ ἄφηνε νὰ φαίνουνται μόνοτὰ γελαστά της καπούλια Ἦταν ἕνας ἀναστάσιμοςχορὸς ἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνποὺ σοῦ ἔδινε μιὰ παλαβὴ χαρά Ἀλλοῦ ἀγάλματα ξα-πλωμένα ἀνάγλυφα στημένα ἀνάποδα συγκίνηση ἀπὸαὐτὴ τὴν ξαφνικὴ οἰκειότητα Ὁ μπρούντζινος Δίας ἢΠοσειδών ξαπλωμένος πάνω σὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕναςκοινὸς κουρασμένος ἐργάτης Τὸν ἄγγιξα στὸ στῆθοςἐκεῖ ποὺ δένει τὸ μπράτσο μὲ τὸν ὦμο στὴν κοιλιά στὰμαλλιά του Μοῦ φάνηκε πὼς ἄγγιζα τὸ δικό μου σῶμασκέφτηκα πὼς θὰ τοῦ ἔδινα μrsquo εὐχαρίστηση νὰ γλεντήσειτὴ γυναίκα ποὺ θrsquo ἀγαποῦσα συλλογίστηκα ἀκόμη πὼςὁ τεχνίτης ποὺ ἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμα εἶχε στὰ χέρια τὴσυνείδηση πὼς ἔδινε ζωὴ σrsquo ἕναν θεὸ ποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητούςmiddot μοῦ φάνηκε παράξενοαὐτὸς ὁ μεγάλος ἄντρας πλαγιασμένος ἀνάσκελα εἶχεμιὰ διάταξη βρέφους [hellip]2

η συγκεκριμένη επιχείρηση είχε ήδη από τα πρώτα μεταπολε-μικά χρόνια επενδυθεί με τον μανδύα εθνικού θρύλουmiddot ακόμηκαι σήμερα περιγράφεται ως το laquoΈπος της απόκρυψηςraquo3 ανκαι τα μέτρα προφύλαξης των κλασικών αρχαιοτήτων του εθνι-κού Μουσείου περιλάμβαναν και αγγεία κοσμήματα και πή-λινα ειδώλια οι αναφορές που έχουμε από εκείνες τις ημέρες

2 σεφέρης 1996 σ 38-393 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 36

ndash σεφέρης 1996 = Γ σεφέρης Μέρες ε΄ 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951 αθή-να

350 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

όπως και οι σχετικές πασίγνωστες πλέον φωτογραφίες απότην προετοιμασία της laquoταφήςraquo των πολύτιμων εκθεμάτωνεστιάζουν κυρίως στα ελεύθερα γλυπτά διακρίνουμε τον Κούροτου σουνίου και τον ερμή της αταλάντης τον laquoΨευδο-αθλητήraquoτης Δήλου την αφροδίτη από τη συλλογή Hope μια σειρά κλα-σικών επιτυμβίων και άλλα σημαντικά αγάλματα της συλλογήςτου εθνικού Μουσείου μπροστά στο όρυγμα όπου επρόκειτονα εναποτεθούν Με laquoπολυάνδριαraquo παρομοιάζει σε πρόσφατοκείμενό του ένας από τους σημερινούς επιμελητές του Μουσείουτα σκάμματα αυτά μέσα στα οποία παρατάχθηκε laquoένα σαστι-σμένο πλήθος μορφώνraquo που μοιάζουν στις φωτογραφίες ναlaquoστέκονται αμήχαναraquo4middot laquoτα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άν-θρωποι σε διαδήλωσηraquo παρατηρούσε ο αυτόπτης ως εθελοντήςπρωτοετής φοιτητής της αρχαιολογίας τότε σπύρος ιακωβίδης5ο συστηματικός εξανθρωπισμός των κλασικών γλυπτών ndashαλλάκαι οι παρόμοιες αντιλήψεις για laquoτα αρχαίαraquo που συναντά κα-νείς διάχυτες στο πνευματικό τοπίο της ελληνικής νεωτερικό-τητας ndash φωτίζεται πιστεύω από τη σεφερική αρχαιολογία όπωςεκφράζεται στο παραπάνω απόσπασμα η οποία με τη σειράτης αντλεί από το ευρύ σχετικό ρεπερτόριο του ελληνικού μο-ντερνισμού με τον τρόπο που ο ίδιος ο σεφέρης οργανώνει καιεργαλειοποιεί

Το 1946 ο Γιώργος σεφέρης βρισκόταν περίπου στη μέση τηςπροσωπικής του laquoαρχαιολογικήςraquo πορείας που θα λέγαμε ότιαρχίζει το καλοκαίρι του 1938 όταν κατά τη διάρκεια μιας επί-σκεψης με φίλους στον ερειπιώνα της ασίνης οδηγείται στιςσκέψεις που δύο χρόνια αργότερα συμπυκνώνονται στο εμβλη-ματικό του ποίημα Ὁ Βασιλιὰς τῆς Ἀσίνης και κορυφώνεταιτο 1955 με την Ἔγκωμη όπου η συμμετοχή του ως παρατηρητήσε ανασκαφή στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο της Κύπρουένα-δύο χρόνια ενωρίτερα τον οδηγεί στην αποκαλυπτική εν-συνείδηση της ελληνικής διαχρονίας αν και ο σεφέρης μιλάσυχνά για αρχαιότητες στην ποίηση και τη δοκιμιογραφία του6τα δύο συγκεκριμένα ποιήματά του και το απόσπασμα απότις Μέρεςπου αναφέρθηκε πιο πάνω αποτελούν κατά τη γνώμημου τρεις καίριες στιγμές στην αρχαιολογική πορεία του ποιητήκαθώς είναι καθαρά ανασκαφικές συνιστούν δηλαδή στιγμέςπροσωπικής laquoαρχαιολογίαςraquo κατά τις οποίες ο ποιητής αρ-

4 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 365 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 366 Βλ σαΒΒιΔησ 1992middot επίσης GiannakoPoulou

2007 ιδιαίτ σ 244-285

ndash σαΒΒιΔησ [Γ Π] 1992= Οι Αρχαιολογικές Περιδιαβάσεις του Ποιητή ΓιώργουΣεφέρη λευκωσία

ndash GiannakoPoulou [l] 2007 = The Power of Pygmalion Ancient Greek Sculpturein Modern Greek Poetry 1860-1960 oxfordBern

351laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

χαιολόγος ερευνά ο ίδιος ndash είτε αγγίζοντας είτε συμμετέχονταςσε μια ανασκαφή με τον τρόπο που ένας σημερινός ανασκαφέαςεπιβλέπει το έργο των συνεργατών των φοιτητών και των ερ-γατών του ndash τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος ώστε να κα-ταλήξει σε συμπεράσματα ιστορικής φύσης αξίζει ίσως να επι-σημανθεί πως και τα δύο ποιήματα είδαν το φως της δημο-σιότητας δύο χρόνια μετά τα γεγονότα που τα ενέπνευσαν λεςκαι ο σεφέρης ακολουθεί εδώ το αρχαιολογικό πρωτόκολλοπου επιβάλλει την παρέλευση ικανού χρόνου από την ανασκαφήέως ακόμη και την πρώτη της δημοσίευση έτσι ώστε να ελεγχθείη βασιμότητα των πρώτων συμπερασμάτων στα οποία κατα-λήγει κανείς εν θερμώ επάνω από ή και μέσα στο σκάμμααυτό που κυρίως όμως προκύπτει από τα τρία κείμενα καιιδίως το ημερολογιακό λήμμα του 1946 είναι ο τρόπος με τονοποίο ο σεφέρης οργανώνει την προσωπική του αρχαιολατρίααλλά και προτείνει τον εαυτό του ως εμβληματικό πνευματικόηγέτη ενός έθνους του οποίου η ύπαρξη οφείλεται στη διαρκώςπροβαλλόμενη σχέση του με την κλασική αρχαιότητα

Ήδη από την πρώτη συγκριτική ανάγνωση του Βασιλιᾶ και τηςἜγκωμης ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως στην πορεία τωνδεκαπέντε περίπου χρόνων που τα χωρίζουν ο ποιητής έχειαλλάξει ριζικά τις απόψεις του σχετικά με το παρελθόν ως υλι-κή αλλά και ως μεταφυσική παρουσία η καλοκαιρινή επίσκεψηστην ασίνη ndashφανταζόμαστε νωχελικούς περιπατητές να επιθε-ωρούν τα χαλάσματα ενώ μεσημεριάζει ως ανάπαυλα από τηραστώνη του παραθερισμού στο γειτονικό Τολό ndash οδηγεί τονμελαγχολικό ποιητή στο συμπέρασμα πώς laquoδὲν ἀπομένει τί-ποτε παρὰ μόνο τὸ βάρος | ἡ νοσταλγία τοῦ βάρους μιᾶς ὕπαρ-ξης ζωντανῆςraquo (στ 48-49) και πως ο ίδιος ως ποιητής στέκειστη μέση του ερειπιώνα ως laquoἕνα κενόraquo (στ 54) η αισθητηριακήδιερεύνηση που εφαρμόζει εδώ ο σεφέρης (laquo᾽γγίζοντας κάποτεμὲ τὰ δάχτυλά μας τὴν ἁφή του [ενν του Βασιλιά] πάνω στὶςπέτρεςraquo) όπως αποδίδεται στον ακροτελεύτιο στίχο του ποι-ήματος (στ 60) έρχεται σε αντίθεση με τις παγιωμένες αρχέςτης νεωτερικής αρχαιολογίας που επιβάλλει την αποστείρωσητων υλικών καταλοίπων του παρελθόντος την καθαρτική με-τατροπή των ερειπίων σε μνημεία που φυλάσσονται σε κηρυγ-μένους αρχαιολογικούς χώρους και γενικά την πολιτική τουlaquoμην εγγίζετεraquo προτάσσοντας αναπόφευκτα την ανάγκη δια-τήρησης των αρχαίων αντικειμένων έναντι της ενδεχόμενης επι-θυμίας του θεατή να τα προσλάβει και με τις άλλες του αισθήσειςπέρα δηλαδή από την προνομιακή για την νεωτερική σκέψη αί-σθηση της όρασης Για άλλη μια φορά επομένως ο σεφέρηςαντλεί από το αρχείο του συνεπούς μοντερνισμού το παρελθόν

352 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ἠχάδιν II

1-4 ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

6-26 mdash Μανακίδου Ελένη laquoΣυνέφηβοιraquo και laquoπαῖδες ἡλικιῶταιraquo σε ομαδικές δραστηριότητες στιςκύλικες του Ζωγράφου της Βρισηίδος του Ζωγράφου της Δοκιμασίας καιτου Ζωγράφου του Τριπτόλεμου

28-46 mdash Μανακίδου Φλώρα Δεινὴ θήλεια μετ᾽ ἄρσεσι Παρατηρήσεις πάνω στην εξύμνηση της ΒερενίκηςΑ΄ και της Αρσινόης Β΄ (Θεόκριτος Ποσείδιππος και Καλλίμαχος)

48-72 mdash Manoledakis Manolis From Macedonia to Anatolia Some comments on the Phrygians and theirmigration

74-92 mdash Μαχαίρα Βασιλική Μικρά αγάλματα από την Κοινότητα του Σιδηροδρομικού Σταθμού Αγγί-στης του νομού Σερρών Συμβολή στην ελληνιστική εικονογραφία της πλα-στικής από τη Βόρειο Ελλάδα

94-108 mdash Μιλτσακάκης Γεώργιος Βεργίνα Χρονικό-προσέγγιση της σχεδίασης του λυχνούχου με τις 3500τρύπες

110-136 mdash Μισαηλίδου-Δεσποτίδου Βασιλική Ένας μνημειακός μονοθάλαμος τάφος στο νεκροταφείο της Νέας Φιλα-δέλφειας

138-152 mdash Mitsopoulos-Leon Veronika Die zweihenkeligen Tassen Uumlberlegungen zu einer besonderen Form

154-194 mdash Mitsopoulou Christina Two Eleusinian Cult Vases from Alexandria Egypt

196-210 mdash Μουστάκα Aλίκη Θεσσαλία - Μεγάλη Ελλάδα σχέσεις αλληλεπίδρασης σύμφωνα με νομι-σματικές και αρχαιολογικές μαρτυρίες

212-222 mdash Μπαντίνου Παναγιώτα laquoἈλεκτρυόνων ἀγὼνraquo σε μελανόμορφο αττικό αλάβαστρο

224-244 mdash Μποσνάκης Δημήτρης Ένας κρατήρας τύπου Falaieff από την ΚωΕιρήνη Παπανικολάου

246-264 mdash Ξυδόπουλος Ιωάννης Τα ανατολικά σύνορα της Μακεδονίας επί Αλεξάνδρου Α΄

266-286 mdash Paleothodoros Dimitris Boeotian vases abroad

288-310 mdash Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα Λυδία Αμφορέας από την οδό Πειραιώς στην Αθήνα

312-334 mdash Panagou Tania Transport amphoras and their contents

336-346 mdash Πίκουλας Γιάννης Η Ἀλεξάνδρου Κλῖμαξ

348-368 mdash Πλάντζος Δημήτρης laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquoΟι αισθητήριες αρχαιολογίες του Γιώργου Σεφέρη

370-386 mdash Πλιάκου Γεωργία Ανάγλυφοι σκύφοι από ελληνιστική αγροικία στην laquoΕπισκοπήraquo Ιωαννίνων

388-404 mdash Πρέκα-Αλεξανδρή Καλλιόπη Ο σιδερένιος τρίποδας από το Πρυτανείο των Γιτάνων

406-418 mdash Rotroff Susan An Ancient Milk Pail in Athens

420-438 mdash Σαατσόγλου-Παλιαδέλη Χρυσούλα Τα μαρμάρινα από τη θόλο του ανακτόρου των Αιγών ΙΙ τα θραύσματαμε ανάγλυφη αρχιτεκτονική διακόσμηση

440-464 mdash Σαββοπούλου Θωμαΐς Μετάλλινος κάνθαρος από την Ευρωπό

466-484 mdash Σημαντώνη-Μπουρνιά Eυαγγελία Ελληνιστική κεραμική από τη Νάξο Η μαρτυρία των Υρίων

486-508 mdash Sideris Athanasios Toreutics in Macedonia confronting Contextual Evidence Stylistic Analysisand Unprovenanced Objects

510-518 mdash Simon Erika Eine Allegorie im Zentrum des Parthenonfrieses

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ἠχάδιν II

520-528 mdash Σμιτ-Δούνα Μπάρμπαρα Αγαλμάτιο κοριτσιού στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης

530-538 mdash Stern E Marianne Distaff wool and epinetron

540-556 mdash Themelis Petros Messene From the Hellenistic to the Roman City

558-578 mdash Τζαναβάρη Κατερίνα Χάλκινες οινοχόες ελληνιστικών χρόνων από το νεκροταφείο της αρχαίαςΛητής

580-592 mdash Τζανακάκη Κατερίνα Τεχνοτροπικές και εικονογραφικές παρατηρήσεις στο ερυθρόμορφο θραύ-σμα Π 1479 του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων

594-606 mdash Τζαχίλη Ίρις Yφάσματα και σύμβολα στην Λυκόσουρα της Αρκαδίας τον 2ο αι πΧ

608-620 mdash Τιβέριος Μιχάλης Διονυσιακές πομπές και Κορυμβοφόροι στύλοι

622-638 mdash Τουράτσογλου Ιωάννης Hρακλής (Αλέξανδρος) Κυναγίδας

640-648 mdash Τρακατέλλη Λυδία-Αντωνία Μαρμάρινη κεφαλή γυναικείας μορφής από το οικόπεδο Τσακιρίδη στηΒεργίνα

650-676 mdash Τρακοσοπούλου-Σαλακίδου Ελένη Tαφή κόρης στο Καραμπουρνάκι Θεσσαλονίκης Αττική κύλικα τύπου Αγί-ου Βαλεντίνου και άλλα ευρήματα

678-694 mdash Τριαντάφυλλος Διαμαντής Μετάλλινα αγγεία των κλασικών και πρώιμων ελληνιστικών χρόνων από Τερζοπούλου Δόμνα την αιγαιακή Θράκη

696-710 mdash Τσάκος Κωνσταντίνος Λίθινες μήτρες για μεταλλικά κοσμήματα από την αρχαία Σάμο

712-724 mdash Tselekas Panagiotis Philip II in Olympia An old coin find revealed anew

726-740 mdash Τσιαφάκη Δέσποινα Ο Φινέας στην αττική αγγειογραφία

742-754 mdash Τσιγαρίδα Ελισάβετ-Μπεττίνα Οκταεδρικά αγγεία από το ιερό του Απόλλωνα-Ήλιου στα Νέα Ρόδα Χαλ-κιδικής

756-784 mdash Τσιμπίδου-Αυλωνίτη Μαρία Ένα αδιατάρακτο ταφικό σύνολο του 4ου αι πΧ στο Λάκκωμα Χαλκι-δικής

786-806 mdash Φίλης Κώστας Εμπορικοί αμφορείς από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση

808-822 mdash Vogeikoff-Brogan Natalia A Bes-Silenus Plastic Vase in the Ierapetra Archaeological Collection theEgyptian Connection

824-834 mdash Wehgartner Irma Antiker Schmuck aus dem noumlrdlichen Schwarzmeergebiet im Martin vonWagner Museum

836-854 mdash Χαραμή Αλεξάνδρα Παιδική ταφή ελληνιστικών χρόνων από την νεκρόπολη της αρχαίας Ακραι-φίας στην Βοιωτία

856-862 mdash Χρυσανθάκη-Nagle Κατερίνα Ένα νέο τετράδραχμο του νομισματοκοπείου των Αβδήρων

864-876 mdash Χρυσοστόμου Αναστασία Ανάγλυφη λήκυθος από το Δυτικό Νεκροταφείο του Αρχοντικού Πέλλας

878-906 mdash Χρυσοστόμου Παύλος Πεζών-ανδρών και ίππων δρόμος στη Μακεδονία

ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Στον παρόν έργο εκτός των καθιερωμένων συντομογραφιών που αναφέρονται στο Archaumlologischer Anzeiger 2005 ακολουθούνται και οι παρακάτω

AArchArtHist = Institutum Romanum Norvegiae Acta ad Archaeologiam et Artium Historiam Pertinentia

ABV = J D BEAZLEY Attic black-figure vase-painters New York 1978

Add2 = A D CARPENTER et al (eds) Addenda2 Additional references to ABV ARV2 andParalipomena

AF = Archaumlologische Forschungen

AG = Antike Gemmen

Agora XII = B A SPARkES L TALCOTT Black and Plain Pottery of the 6th 5th and 4th centuriesBC The Athenian Agora XII Princeton New Jersey 1970

Agora XXIX = S I ROTROFF Hellenistic Pottery Athenian and Imported Wheelmade Table Ware andRelated Material The Athenian Agora XXIX Princeton New Jersey 1997

Agora XXX = M B MOORE Attic Red-figured and White-ground Pottery The Athenian Agora XXXPrinceton New Jersey 1997

AJAH = American Journal of Ancient History

AntPl = Antike Plastik

ARV2 = J D BEAZLEY Attic red-figure vase-painters Oxford 1963

BAR = British Archaeological Records Archaeopress

BARD = Beazley Archive Pottery Database ltwwwbeazleyoxacukgt

BASP = Bulletin of the American Society of Papyrologists

BEFAR = Bibliothegraveque des Eacutecoles Franccedilaises drsquoAthegravenes et de Rome

BICS = Bulletin of the Institute of Classical Studies of the University of London

Brillrsquos New Pauly = Brillrsquos New Pauly New Pauly Online Brill Reference BrillOnlineltreferenceworksbrillonlinecomclusterNewPaulyOnlinegt

CCCA = Corpus Cultus Cybelae Attidisque

CIL = Corpus Inscriptionum Latinarum

Classical Archaeology XII = Proceedings of the XII International Congress of Classical Archaeology Athens 4-1091983 Athens 1988

Companion to Ancient Macedonia = J ROISMAN I WORTHINgTON (eds) A Companion to Ancient Macedonia BlackwellCompanions to the Ancient World 84 Wiley- Blackwell 2011

CVA = Corpus Vasorum Antiquorum

Corinth XIII = C W BLEgEN H PALMER R S YOUNg The North Cemetery Corinth XIII PrincetonNew Jersey 1964

DAGR = C DAREMBERg E SAgLIO Dictionnaire des antiquiteacutes grecques et romaines 10 volsParis 1877-1919

EAD = Exploration archeacuteologique de Deacutelos

EacutePRO = Eacutetudes preliminaires aux religions orientales dans lrsquoEmpire romain

EacutetThas = Eacutetudes Thasiennes

FdD = Fouilles de Delphes

FGrHist = Fragmente Griechischer Historiker

GDI = Sammlung der Griechischen Dialekt-Inschriften

Herom = Journal of Hellenistic and Roman Material Culture

HSCP = Harvard Studies in Classical Philology

ἠχάδιν II

2

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

IC = Inscriptiones Creticae

ICS = Illinois Classical Studies

IG = Inscriptiones Graecae

IGCH = M THOMPSON O MoslashRkHOLM C M kRAAY An Inventory of Greek Coin Hoards

IMT KyzKapuDağ = Inschriften Mysia and Troas [IMT] M BARTH J STAUBER (eds) Leopold WengerInstitut Universitaumlt Muumlnchen Version of 2581993 (Ibycus) Packard HumanitiesInstitute CD 7 1996 -Mysia laquokyzikene kapuDağraquo

IPArk = g THUumlR H TAEUBER (eds) Prozessrechtliche Inschriften der griechischen PoleisArkadien Oumlsterreichische Akademie der Wissenschaften Philosophisch-historischeklasse Sitzungsberichte 607 Wien 1994

Kadmos = Zeitschrift fuumlr vor- und fruumlhgriechische Epigraphik

Kernos = Revue international et pluridisciplinaire de religion grecque antique

LGPN = P M Fraser E Matthews (eds) Α Lexicon of Greek Personal Names

LIMC = Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae

LSJ = H g LIDDELL R SCOTT H S JONES A Greek-English Lexicon 9th edition 1987

MBAH = Marburger Beitraumlge zur antiken Handels- Sozial- und Wirtschaftsgeschichte

NEA = New Eastern Archaeology

ΝΝΜ = Numismatic Notes and Monographs

OGISOGI = Orientis Graeci Inscriptiones

OlBer = Olympische Berichte

OlF = Olympische Forschungen

Para = D BEAZLEY Paralipomena additions to Attic black-figure vase-painters and to Atticred-figure vase-painters (second edition) Oxford 1971

PATABS = Production and Trade of Amphorae in the Black Sea

PIR = Prosopographia Imperii Romani

SEG = Supplementum Epigraphicum Graecum

SIG = Sylloge Inscriptionum Graecarum

SNG = Sylloge Nummorum Graecorum

ThesCRA = Thesaurus Cultus e Rituum Antiquorum The J Paul getty Museum Los Angeles

Α´ ΕλλΚερ = Α´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 1986Ιωάννινα 1989 Ρόδος 20002

ΑΕΘΣΕ = Το Αρχαιολογικό έργο στη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα

ΑΕΜΘ = Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη

ΑΜΘ = Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Αρχαία Μακεδονία II = Aνακοινώσεις κατά τo δεύτερο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία III = Aνακοινώσεις κατά τo τρίτo Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμβρίoυ1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία IV = Aνακοινώσεις κατά τo τέταρτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1983 Θεσσαλονίκη 1986

Αρχαία Μακεδονία V = Aνακοινώσεις κατά τo πέμπτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1989 Θεσσαλονίκη 1993

ἠχάδιν II

3

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Αρχαία Μακεδονία VI = Ανακοινώσεις κατά το έκτο Διεθνές Συμπόσιο Θεσσαλονίκη 15-19 Οκτωβρίου1996 Θεσσαλονίκη 1999

Β´ ΕλλΚερ = Β´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ρόδος 22-25 Μαρτίου1989 Αθήνα 1991

Γ´ ΕλλΚερ = Γ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Θεσσαλονίκη 24-27 Σεπτεμβρίου 1991 Αθήνα 1994

Δ´ ΕλλΚερ = Δ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Μυτιλήνη Μάρτιος1994 Αθήνα 1997

Ε´ ΕλλΚερ = Ε´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αθήνα 2000

ΕΑΜ = Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Εγνατία = Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπι-στημίου Θεσσαλονίκης Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας

ΕΕΒΜ = Επετηρίς της Εταιρείας Βοιωτικών Μελετών Εταιρεία Βοιωτικών ΜελετώνΑθήνα

ΕλλΚερ Αιγαίου = Ελληνιστική Κεραμική από το Αιγαίο Hellenistic Pottery from the AegeanΜυτιλήνη 1994 Αθήνα 1997

ΕλλΚερ Ηπείρου Αιτωλοακαρνανίας = Ελληνιστική Κεραμική από την Ήπειρο την Αιτωλοακαρνανία και τα Ιόνιακαι Ιονίων νησιών νησιά Αθήνα 2009

ΕλλΚερ Θεσσαλίας = Ελληνιστική Κεραμική από τη Θεσσαλία Βόλος 2000

ΕλλΚερ Κρήτης = Ελληνιστική Κεραμική από την Κρήτη Χανιά 1997

ΕλλΚερ Πελοποννήσου = Ελληνιστική Κεραμική από την Πελοπόννησο Αίγιο 2005

Ζ´ ΕλλΚερ = Ζ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αίγιο 4-9 Απριλίου2005 Αθήνα 2011

Η´ ΕλλΚερ = Η´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 5-9 Μαΐου2009 Αθήνα 2014

ΘΑΜ = Θησαυροί της Αρχαίας Μακεδονίας Κατάλογος εκθέσεως Θεσσαλονίκη 1979

Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής = Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής στην Αρχαία Μακεδονία Topics on HellenisticPottery in Ancient Macedonia Αθήνα 2012

Θρεπτήρια = Μ ΤΙΒΕΡΙΟΣ Π ΝΙΓΔΕΛΗΣ Π ΑΔΑΜ-ΒΕΛΕΝΗ (επιμ) Θρεπτήρια Μελέτες για τηναρχαία Μακεδονία Θεσσαλονίκη 2012

ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑΜελετήματα = Έκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Τομέας Ελληνικής και ΡωμαϊκήςΑρχαιότητας Αθήνα

Παρνασσός = Περιοδικό του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός

ΣΤ΄ ΕλλΚερ = ΣΤ΄ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Βόλος 17-23Απριλίου 2000 Αθήνα 2004

Τεκμήρια = Περιοδικό του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών - Ινστιτούτο Ιστορικών ΕρευνώνΤομέας Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας Αθήνα

Το Μουσείον = Περιοδική έκδοση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

ἠχάδιν II

4

IΙ

ABSTRACT

In June 1946 George Seferis the eminent Greek poet who was goingto become the Nobel-laureate patriarch of Greek modernist poetry by1963 witnessed the re-excavation of the statues and vases until thenhidden in the vaults of the National Museum in Athens in order toprevent their damage or looting by the Germans during the occupationAs he observes the bronze statue of Zeus a fifth-century BC work thatis still considered one of the masterpieces in the Museumrsquos collectionand of Greek art at large the poet fantasizes the godrsquos lovemaking witha woman whom Seferis himself ldquowould loverdquo as he unashamedly informsus in his diary from that day In the paper I use the concept ofhomosociality in order to explore the ways in which Seferis and manyof his contemporaries view classical antiquity and proceed to deploy itas a bio-political tool in order to claim a centralized role in Greekintellectual and political life To this end I re-visit Seferisrsquos two chiefldquoarchaeologicalrdquo poems ndashThe King of Asine and Engomindash in an effortto investigate the ways in which his sensory archaeologies manifestthemselves

ἠχάδιν II

Dimitris Plantzos ldquoThey are un-burrying the statues nowrdquo

The sensory archaeologies

of george seferis

Την Τρίτη 4 ιουνίου του 1946 ο Γιώργος σεφέρης ήτανπαρών κατά τη διάρκεια των εργασιών για την εκ νέου laquoανα-σκαφήraquo των εκθεμάτων του εθνικού αρχαιολογικού Μου-σείου της αθήνας που είχαν θαφτεί προληπτικά κάτω απότα δάπεδα του νεοκλασικού κτηρίου ήδη από το 1940 ώστενα προφυλαχθούν από τους βομβαρδισμούς ή και τις αρπα-κτικές διαθέσεις των Γερμανών που επρόκειτο εν τέλει νακαταλάβουν την πόλη στις 27 απριλίου του 19411

η στέλλα Δρούγου με έχει τιμήσει με την προσοχήκαι τη φιλία της κάπως απροσδόκηταmiddot αν και δενέχουμε συνυπάρξει ποτέ στο αμφιθέατρο ή τοσκάμμα τόσο τα κείμενά της όσο και οι απόψειςπου είχε την καλοσύνη να μοιραστεί μαζί μου στιςλίγες έως τώρα συναντήσεις μας έχουν επηρεάσειβαθιά την παρουσία μου και στο ένα και στο άλλοελπίζω ότι το ταπεινό αυτό αντίδωρο θα την ευχα-ριστήσει ευχαριστώ τον Δημήτρη Παπανικολάουπου μου μίλησε πρώτος για το επίμαχο κείμενο τουΓιώργου σεφέρη και συχνά συζήτησε μαζί μου μετον γνώριμο γόνιμο ενθουσιασμό του τις απόψειςμου για τις βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότηταςmiddotακόμη για τις εύστοχες παρατηρήσεις του σε μιαπρώτη γραφή του παρόντος άρθρου ευχαριστώεπίσης την αθηνά Βογιατζόγλου που σχολίασε μεκριτική οξυδέρκεια και ευθύτητα παλαιότερη εκ-δοχή του άρθρου μουmiddot τον αντώνη Κοτσώνα για τιςκρίσιμες laquoαρχαιολογικέςraquo του παρατηρήσειςmiddot καιτην Μαρίνα λαμπράκη υποψήφια διδάκτορα στοΠανεπιστήμιο της οξφόρδης με την οποία συζήτη-σα την σεφερική αρχαιολογία κατά τη διάρκειαενός ανεπίσημου tutorial τον Φεβρουάριο του 2013οι παραπομπές στα ποιήματα του σεφέρη ακο-λουθούν την στερεότυπη έκδοση του 1972 στηνανατύπωση του 1982 (σεφέρης 1982)middot σε όλα ταπαραθέματα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία τουπρωτοτύπου

1 ΠασχαλιΔησ 2013middot ΝιΚολαΚεα 2008middot ΠεΤρα-Κοσ 1994middot Καρουζου 1967 σ ιε´-ιζ´middot Καρουζου

2000 σ 5-9

ndash ΠασχαλιΔησ [Κ] 2013 = laquoΤα θαμμένα αγάλματα του πολέμουraquo Lifo 33328 Μαρτίου σ 34-37 [προσβάσιμο και ηλεκτρονικά httpwwwlifogrmagfeatures3704 (25 ιανουαρίου 2014)]

ndash ΝιΚολαΚεα [Ν] 2008 = laquoη προστασία των αρχαιοτήτων κατά τον Β´ Παγ-κόσμιο Πόλεμοraquo στο Μ ΤσιΠοΠουλου (επιμ) laquoἈνέφερα ἘγγράφωςraquoΘησαυροί του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αθήνασ 57-59

ndash ΠεΤραΚοσ [Β χ] 1994 = laquoΤα αρχαία της ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944raquo Ο Μέντωρ 31 σ 73-185

ndash Καρουζου [σ] 1967 = Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον Συλλογή Γλυ-πτών Περιγραφικός Κατάλογος αθήνα

ndash Καρουζου [σ] 2000 = laquoΤο εθνικό Μουσείο από το 1941raquo Το Μουσείον 1σ 5-14

ἠχάδιν II

laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo

Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

Δημήτρης Πλάντζος

στις Μέρες για το 1946 ο σαρανταεξάχρονος τότε ποιητής γρά-φει

[hellip] Τὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο Ξεθάβουντώρα ndashἄλλα σὲ κάσες καὶ ἄλλα γυμνὰ κατάσαρκα μέσαστὸ χῶμαndash τὰ ἀγάλματα σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς παλιὲς μεγάλεςαἴθουσες γνώριμες ἀπὸ τὰ μαθητικά μας χρόνια μὲ τὴστεγνὴ ὄψη ποὺ ἔφερνε κάπως πρὸς τὴ βαρετὴ δημόσιαβιβλιοθήκη οἱ ἐργάτες δουλεύουν μὲ φτυάρια καὶ μὲἀξίνες Τὸ δάπεδο ἂν δὲν κοίταζες τὴ στέγη τὰ παρά-θυρα καὶ τοὺς τοίχους μὲ τὶς χρυσὲς ἐπιγραφές θὰ μπο-ροῦσε νὰ ἦταν ἕνας ὅποιος τόπος ἀνασκαφῶν Τὰ ἀγάλ-ματα βυθισμένα ἀκόμη στὴ γῆς φαινόντουσαν ἀπὸ τὴμέση καὶ πάνω γυμνά φυτεμένα στὴν τύχη Τὸ μπράτσοκάποιου ὑπερφυσικοῦ θεοῦ καμπυλωμένο πρὸς τὸ μηρόξεπερνοῦσε κάτω ἀπὸ τὴ σκαλωσιάmiddot μιὰ γυμνὴ γυναίκαποὺ μοῦ γύριζε τὴν πλάτη ἦταν καπελωμένη μrsquo ἕναγκρίζο καλάθι ἐργάτη ποὺ ἄφηνε νὰ φαίνουνται μόνοτὰ γελαστά της καπούλια Ἦταν ἕνας ἀναστάσιμοςχορὸς ἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνποὺ σοῦ ἔδινε μιὰ παλαβὴ χαρά Ἀλλοῦ ἀγάλματα ξα-πλωμένα ἀνάγλυφα στημένα ἀνάποδα συγκίνηση ἀπὸαὐτὴ τὴν ξαφνικὴ οἰκειότητα Ὁ μπρούντζινος Δίας ἢΠοσειδών ξαπλωμένος πάνω σὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕναςκοινὸς κουρασμένος ἐργάτης Τὸν ἄγγιξα στὸ στῆθοςἐκεῖ ποὺ δένει τὸ μπράτσο μὲ τὸν ὦμο στὴν κοιλιά στὰμαλλιά του Μοῦ φάνηκε πὼς ἄγγιζα τὸ δικό μου σῶμασκέφτηκα πὼς θὰ τοῦ ἔδινα μrsquo εὐχαρίστηση νὰ γλεντήσειτὴ γυναίκα ποὺ θrsquo ἀγαποῦσα συλλογίστηκα ἀκόμη πὼςὁ τεχνίτης ποὺ ἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμα εἶχε στὰ χέρια τὴσυνείδηση πὼς ἔδινε ζωὴ σrsquo ἕναν θεὸ ποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητούςmiddot μοῦ φάνηκε παράξενοαὐτὸς ὁ μεγάλος ἄντρας πλαγιασμένος ἀνάσκελα εἶχεμιὰ διάταξη βρέφους [hellip]2

η συγκεκριμένη επιχείρηση είχε ήδη από τα πρώτα μεταπολε-μικά χρόνια επενδυθεί με τον μανδύα εθνικού θρύλουmiddot ακόμηκαι σήμερα περιγράφεται ως το laquoΈπος της απόκρυψηςraquo3 ανκαι τα μέτρα προφύλαξης των κλασικών αρχαιοτήτων του εθνι-κού Μουσείου περιλάμβαναν και αγγεία κοσμήματα και πή-λινα ειδώλια οι αναφορές που έχουμε από εκείνες τις ημέρες

2 σεφέρης 1996 σ 38-393 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 36

ndash σεφέρης 1996 = Γ σεφέρης Μέρες ε΄ 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951 αθή-να

350 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

όπως και οι σχετικές πασίγνωστες πλέον φωτογραφίες απότην προετοιμασία της laquoταφήςraquo των πολύτιμων εκθεμάτωνεστιάζουν κυρίως στα ελεύθερα γλυπτά διακρίνουμε τον Κούροτου σουνίου και τον ερμή της αταλάντης τον laquoΨευδο-αθλητήraquoτης Δήλου την αφροδίτη από τη συλλογή Hope μια σειρά κλα-σικών επιτυμβίων και άλλα σημαντικά αγάλματα της συλλογήςτου εθνικού Μουσείου μπροστά στο όρυγμα όπου επρόκειτονα εναποτεθούν Με laquoπολυάνδριαraquo παρομοιάζει σε πρόσφατοκείμενό του ένας από τους σημερινούς επιμελητές του Μουσείουτα σκάμματα αυτά μέσα στα οποία παρατάχθηκε laquoένα σαστι-σμένο πλήθος μορφώνraquo που μοιάζουν στις φωτογραφίες ναlaquoστέκονται αμήχαναraquo4middot laquoτα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άν-θρωποι σε διαδήλωσηraquo παρατηρούσε ο αυτόπτης ως εθελοντήςπρωτοετής φοιτητής της αρχαιολογίας τότε σπύρος ιακωβίδης5ο συστηματικός εξανθρωπισμός των κλασικών γλυπτών ndashαλλάκαι οι παρόμοιες αντιλήψεις για laquoτα αρχαίαraquo που συναντά κα-νείς διάχυτες στο πνευματικό τοπίο της ελληνικής νεωτερικό-τητας ndash φωτίζεται πιστεύω από τη σεφερική αρχαιολογία όπωςεκφράζεται στο παραπάνω απόσπασμα η οποία με τη σειράτης αντλεί από το ευρύ σχετικό ρεπερτόριο του ελληνικού μο-ντερνισμού με τον τρόπο που ο ίδιος ο σεφέρης οργανώνει καιεργαλειοποιεί

Το 1946 ο Γιώργος σεφέρης βρισκόταν περίπου στη μέση τηςπροσωπικής του laquoαρχαιολογικήςraquo πορείας που θα λέγαμε ότιαρχίζει το καλοκαίρι του 1938 όταν κατά τη διάρκεια μιας επί-σκεψης με φίλους στον ερειπιώνα της ασίνης οδηγείται στιςσκέψεις που δύο χρόνια αργότερα συμπυκνώνονται στο εμβλη-ματικό του ποίημα Ὁ Βασιλιὰς τῆς Ἀσίνης και κορυφώνεταιτο 1955 με την Ἔγκωμη όπου η συμμετοχή του ως παρατηρητήσε ανασκαφή στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο της Κύπρουένα-δύο χρόνια ενωρίτερα τον οδηγεί στην αποκαλυπτική εν-συνείδηση της ελληνικής διαχρονίας αν και ο σεφέρης μιλάσυχνά για αρχαιότητες στην ποίηση και τη δοκιμιογραφία του6τα δύο συγκεκριμένα ποιήματά του και το απόσπασμα απότις Μέρεςπου αναφέρθηκε πιο πάνω αποτελούν κατά τη γνώμημου τρεις καίριες στιγμές στην αρχαιολογική πορεία του ποιητήκαθώς είναι καθαρά ανασκαφικές συνιστούν δηλαδή στιγμέςπροσωπικής laquoαρχαιολογίαςraquo κατά τις οποίες ο ποιητής αρ-

4 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 365 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 366 Βλ σαΒΒιΔησ 1992middot επίσης GiannakoPoulou

2007 ιδιαίτ σ 244-285

ndash σαΒΒιΔησ [Γ Π] 1992= Οι Αρχαιολογικές Περιδιαβάσεις του Ποιητή ΓιώργουΣεφέρη λευκωσία

ndash GiannakoPoulou [l] 2007 = The Power of Pygmalion Ancient Greek Sculpturein Modern Greek Poetry 1860-1960 oxfordBern

351laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

χαιολόγος ερευνά ο ίδιος ndash είτε αγγίζοντας είτε συμμετέχονταςσε μια ανασκαφή με τον τρόπο που ένας σημερινός ανασκαφέαςεπιβλέπει το έργο των συνεργατών των φοιτητών και των ερ-γατών του ndash τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος ώστε να κα-ταλήξει σε συμπεράσματα ιστορικής φύσης αξίζει ίσως να επι-σημανθεί πως και τα δύο ποιήματα είδαν το φως της δημο-σιότητας δύο χρόνια μετά τα γεγονότα που τα ενέπνευσαν λεςκαι ο σεφέρης ακολουθεί εδώ το αρχαιολογικό πρωτόκολλοπου επιβάλλει την παρέλευση ικανού χρόνου από την ανασκαφήέως ακόμη και την πρώτη της δημοσίευση έτσι ώστε να ελεγχθείη βασιμότητα των πρώτων συμπερασμάτων στα οποία κατα-λήγει κανείς εν θερμώ επάνω από ή και μέσα στο σκάμμααυτό που κυρίως όμως προκύπτει από τα τρία κείμενα καιιδίως το ημερολογιακό λήμμα του 1946 είναι ο τρόπος με τονοποίο ο σεφέρης οργανώνει την προσωπική του αρχαιολατρίααλλά και προτείνει τον εαυτό του ως εμβληματικό πνευματικόηγέτη ενός έθνους του οποίου η ύπαρξη οφείλεται στη διαρκώςπροβαλλόμενη σχέση του με την κλασική αρχαιότητα

Ήδη από την πρώτη συγκριτική ανάγνωση του Βασιλιᾶ και τηςἜγκωμης ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως στην πορεία τωνδεκαπέντε περίπου χρόνων που τα χωρίζουν ο ποιητής έχειαλλάξει ριζικά τις απόψεις του σχετικά με το παρελθόν ως υλι-κή αλλά και ως μεταφυσική παρουσία η καλοκαιρινή επίσκεψηστην ασίνη ndashφανταζόμαστε νωχελικούς περιπατητές να επιθε-ωρούν τα χαλάσματα ενώ μεσημεριάζει ως ανάπαυλα από τηραστώνη του παραθερισμού στο γειτονικό Τολό ndash οδηγεί τονμελαγχολικό ποιητή στο συμπέρασμα πώς laquoδὲν ἀπομένει τί-ποτε παρὰ μόνο τὸ βάρος | ἡ νοσταλγία τοῦ βάρους μιᾶς ὕπαρ-ξης ζωντανῆςraquo (στ 48-49) και πως ο ίδιος ως ποιητής στέκειστη μέση του ερειπιώνα ως laquoἕνα κενόraquo (στ 54) η αισθητηριακήδιερεύνηση που εφαρμόζει εδώ ο σεφέρης (laquo᾽γγίζοντας κάποτεμὲ τὰ δάχτυλά μας τὴν ἁφή του [ενν του Βασιλιά] πάνω στὶςπέτρεςraquo) όπως αποδίδεται στον ακροτελεύτιο στίχο του ποι-ήματος (στ 60) έρχεται σε αντίθεση με τις παγιωμένες αρχέςτης νεωτερικής αρχαιολογίας που επιβάλλει την αποστείρωσητων υλικών καταλοίπων του παρελθόντος την καθαρτική με-τατροπή των ερειπίων σε μνημεία που φυλάσσονται σε κηρυγ-μένους αρχαιολογικούς χώρους και γενικά την πολιτική τουlaquoμην εγγίζετεraquo προτάσσοντας αναπόφευκτα την ανάγκη δια-τήρησης των αρχαίων αντικειμένων έναντι της ενδεχόμενης επι-θυμίας του θεατή να τα προσλάβει και με τις άλλες του αισθήσειςπέρα δηλαδή από την προνομιακή για την νεωτερική σκέψη αί-σθηση της όρασης Για άλλη μια φορά επομένως ο σεφέρηςαντλεί από το αρχείο του συνεπούς μοντερνισμού το παρελθόν

352 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ἠχάδιν II

520-528 mdash Σμιτ-Δούνα Μπάρμπαρα Αγαλμάτιο κοριτσιού στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης

530-538 mdash Stern E Marianne Distaff wool and epinetron

540-556 mdash Themelis Petros Messene From the Hellenistic to the Roman City

558-578 mdash Τζαναβάρη Κατερίνα Χάλκινες οινοχόες ελληνιστικών χρόνων από το νεκροταφείο της αρχαίαςΛητής

580-592 mdash Τζανακάκη Κατερίνα Τεχνοτροπικές και εικονογραφικές παρατηρήσεις στο ερυθρόμορφο θραύ-σμα Π 1479 του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων

594-606 mdash Τζαχίλη Ίρις Yφάσματα και σύμβολα στην Λυκόσουρα της Αρκαδίας τον 2ο αι πΧ

608-620 mdash Τιβέριος Μιχάλης Διονυσιακές πομπές και Κορυμβοφόροι στύλοι

622-638 mdash Τουράτσογλου Ιωάννης Hρακλής (Αλέξανδρος) Κυναγίδας

640-648 mdash Τρακατέλλη Λυδία-Αντωνία Μαρμάρινη κεφαλή γυναικείας μορφής από το οικόπεδο Τσακιρίδη στηΒεργίνα

650-676 mdash Τρακοσοπούλου-Σαλακίδου Ελένη Tαφή κόρης στο Καραμπουρνάκι Θεσσαλονίκης Αττική κύλικα τύπου Αγί-ου Βαλεντίνου και άλλα ευρήματα

678-694 mdash Τριαντάφυλλος Διαμαντής Μετάλλινα αγγεία των κλασικών και πρώιμων ελληνιστικών χρόνων από Τερζοπούλου Δόμνα την αιγαιακή Θράκη

696-710 mdash Τσάκος Κωνσταντίνος Λίθινες μήτρες για μεταλλικά κοσμήματα από την αρχαία Σάμο

712-724 mdash Tselekas Panagiotis Philip II in Olympia An old coin find revealed anew

726-740 mdash Τσιαφάκη Δέσποινα Ο Φινέας στην αττική αγγειογραφία

742-754 mdash Τσιγαρίδα Ελισάβετ-Μπεττίνα Οκταεδρικά αγγεία από το ιερό του Απόλλωνα-Ήλιου στα Νέα Ρόδα Χαλ-κιδικής

756-784 mdash Τσιμπίδου-Αυλωνίτη Μαρία Ένα αδιατάρακτο ταφικό σύνολο του 4ου αι πΧ στο Λάκκωμα Χαλκι-δικής

786-806 mdash Φίλης Κώστας Εμπορικοί αμφορείς από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση

808-822 mdash Vogeikoff-Brogan Natalia A Bes-Silenus Plastic Vase in the Ierapetra Archaeological Collection theEgyptian Connection

824-834 mdash Wehgartner Irma Antiker Schmuck aus dem noumlrdlichen Schwarzmeergebiet im Martin vonWagner Museum

836-854 mdash Χαραμή Αλεξάνδρα Παιδική ταφή ελληνιστικών χρόνων από την νεκρόπολη της αρχαίας Ακραι-φίας στην Βοιωτία

856-862 mdash Χρυσανθάκη-Nagle Κατερίνα Ένα νέο τετράδραχμο του νομισματοκοπείου των Αβδήρων

864-876 mdash Χρυσοστόμου Αναστασία Ανάγλυφη λήκυθος από το Δυτικό Νεκροταφείο του Αρχοντικού Πέλλας

878-906 mdash Χρυσοστόμου Παύλος Πεζών-ανδρών και ίππων δρόμος στη Μακεδονία

ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Στον παρόν έργο εκτός των καθιερωμένων συντομογραφιών που αναφέρονται στο Archaumlologischer Anzeiger 2005 ακολουθούνται και οι παρακάτω

AArchArtHist = Institutum Romanum Norvegiae Acta ad Archaeologiam et Artium Historiam Pertinentia

ABV = J D BEAZLEY Attic black-figure vase-painters New York 1978

Add2 = A D CARPENTER et al (eds) Addenda2 Additional references to ABV ARV2 andParalipomena

AF = Archaumlologische Forschungen

AG = Antike Gemmen

Agora XII = B A SPARkES L TALCOTT Black and Plain Pottery of the 6th 5th and 4th centuriesBC The Athenian Agora XII Princeton New Jersey 1970

Agora XXIX = S I ROTROFF Hellenistic Pottery Athenian and Imported Wheelmade Table Ware andRelated Material The Athenian Agora XXIX Princeton New Jersey 1997

Agora XXX = M B MOORE Attic Red-figured and White-ground Pottery The Athenian Agora XXXPrinceton New Jersey 1997

AJAH = American Journal of Ancient History

AntPl = Antike Plastik

ARV2 = J D BEAZLEY Attic red-figure vase-painters Oxford 1963

BAR = British Archaeological Records Archaeopress

BARD = Beazley Archive Pottery Database ltwwwbeazleyoxacukgt

BASP = Bulletin of the American Society of Papyrologists

BEFAR = Bibliothegraveque des Eacutecoles Franccedilaises drsquoAthegravenes et de Rome

BICS = Bulletin of the Institute of Classical Studies of the University of London

Brillrsquos New Pauly = Brillrsquos New Pauly New Pauly Online Brill Reference BrillOnlineltreferenceworksbrillonlinecomclusterNewPaulyOnlinegt

CCCA = Corpus Cultus Cybelae Attidisque

CIL = Corpus Inscriptionum Latinarum

Classical Archaeology XII = Proceedings of the XII International Congress of Classical Archaeology Athens 4-1091983 Athens 1988

Companion to Ancient Macedonia = J ROISMAN I WORTHINgTON (eds) A Companion to Ancient Macedonia BlackwellCompanions to the Ancient World 84 Wiley- Blackwell 2011

CVA = Corpus Vasorum Antiquorum

Corinth XIII = C W BLEgEN H PALMER R S YOUNg The North Cemetery Corinth XIII PrincetonNew Jersey 1964

DAGR = C DAREMBERg E SAgLIO Dictionnaire des antiquiteacutes grecques et romaines 10 volsParis 1877-1919

EAD = Exploration archeacuteologique de Deacutelos

EacutePRO = Eacutetudes preliminaires aux religions orientales dans lrsquoEmpire romain

EacutetThas = Eacutetudes Thasiennes

FdD = Fouilles de Delphes

FGrHist = Fragmente Griechischer Historiker

GDI = Sammlung der Griechischen Dialekt-Inschriften

Herom = Journal of Hellenistic and Roman Material Culture

HSCP = Harvard Studies in Classical Philology

ἠχάδιν II

2

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

IC = Inscriptiones Creticae

ICS = Illinois Classical Studies

IG = Inscriptiones Graecae

IGCH = M THOMPSON O MoslashRkHOLM C M kRAAY An Inventory of Greek Coin Hoards

IMT KyzKapuDağ = Inschriften Mysia and Troas [IMT] M BARTH J STAUBER (eds) Leopold WengerInstitut Universitaumlt Muumlnchen Version of 2581993 (Ibycus) Packard HumanitiesInstitute CD 7 1996 -Mysia laquokyzikene kapuDağraquo

IPArk = g THUumlR H TAEUBER (eds) Prozessrechtliche Inschriften der griechischen PoleisArkadien Oumlsterreichische Akademie der Wissenschaften Philosophisch-historischeklasse Sitzungsberichte 607 Wien 1994

Kadmos = Zeitschrift fuumlr vor- und fruumlhgriechische Epigraphik

Kernos = Revue international et pluridisciplinaire de religion grecque antique

LGPN = P M Fraser E Matthews (eds) Α Lexicon of Greek Personal Names

LIMC = Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae

LSJ = H g LIDDELL R SCOTT H S JONES A Greek-English Lexicon 9th edition 1987

MBAH = Marburger Beitraumlge zur antiken Handels- Sozial- und Wirtschaftsgeschichte

NEA = New Eastern Archaeology

ΝΝΜ = Numismatic Notes and Monographs

OGISOGI = Orientis Graeci Inscriptiones

OlBer = Olympische Berichte

OlF = Olympische Forschungen

Para = D BEAZLEY Paralipomena additions to Attic black-figure vase-painters and to Atticred-figure vase-painters (second edition) Oxford 1971

PATABS = Production and Trade of Amphorae in the Black Sea

PIR = Prosopographia Imperii Romani

SEG = Supplementum Epigraphicum Graecum

SIG = Sylloge Inscriptionum Graecarum

SNG = Sylloge Nummorum Graecorum

ThesCRA = Thesaurus Cultus e Rituum Antiquorum The J Paul getty Museum Los Angeles

Α´ ΕλλΚερ = Α´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 1986Ιωάννινα 1989 Ρόδος 20002

ΑΕΘΣΕ = Το Αρχαιολογικό έργο στη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα

ΑΕΜΘ = Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη

ΑΜΘ = Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Αρχαία Μακεδονία II = Aνακοινώσεις κατά τo δεύτερο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία III = Aνακοινώσεις κατά τo τρίτo Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμβρίoυ1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία IV = Aνακοινώσεις κατά τo τέταρτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1983 Θεσσαλονίκη 1986

Αρχαία Μακεδονία V = Aνακοινώσεις κατά τo πέμπτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1989 Θεσσαλονίκη 1993

ἠχάδιν II

3

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Αρχαία Μακεδονία VI = Ανακοινώσεις κατά το έκτο Διεθνές Συμπόσιο Θεσσαλονίκη 15-19 Οκτωβρίου1996 Θεσσαλονίκη 1999

Β´ ΕλλΚερ = Β´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ρόδος 22-25 Μαρτίου1989 Αθήνα 1991

Γ´ ΕλλΚερ = Γ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Θεσσαλονίκη 24-27 Σεπτεμβρίου 1991 Αθήνα 1994

Δ´ ΕλλΚερ = Δ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Μυτιλήνη Μάρτιος1994 Αθήνα 1997

Ε´ ΕλλΚερ = Ε´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αθήνα 2000

ΕΑΜ = Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Εγνατία = Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπι-στημίου Θεσσαλονίκης Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας

ΕΕΒΜ = Επετηρίς της Εταιρείας Βοιωτικών Μελετών Εταιρεία Βοιωτικών ΜελετώνΑθήνα

ΕλλΚερ Αιγαίου = Ελληνιστική Κεραμική από το Αιγαίο Hellenistic Pottery from the AegeanΜυτιλήνη 1994 Αθήνα 1997

ΕλλΚερ Ηπείρου Αιτωλοακαρνανίας = Ελληνιστική Κεραμική από την Ήπειρο την Αιτωλοακαρνανία και τα Ιόνιακαι Ιονίων νησιών νησιά Αθήνα 2009

ΕλλΚερ Θεσσαλίας = Ελληνιστική Κεραμική από τη Θεσσαλία Βόλος 2000

ΕλλΚερ Κρήτης = Ελληνιστική Κεραμική από την Κρήτη Χανιά 1997

ΕλλΚερ Πελοποννήσου = Ελληνιστική Κεραμική από την Πελοπόννησο Αίγιο 2005

Ζ´ ΕλλΚερ = Ζ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αίγιο 4-9 Απριλίου2005 Αθήνα 2011

Η´ ΕλλΚερ = Η´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 5-9 Μαΐου2009 Αθήνα 2014

ΘΑΜ = Θησαυροί της Αρχαίας Μακεδονίας Κατάλογος εκθέσεως Θεσσαλονίκη 1979

Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής = Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής στην Αρχαία Μακεδονία Topics on HellenisticPottery in Ancient Macedonia Αθήνα 2012

Θρεπτήρια = Μ ΤΙΒΕΡΙΟΣ Π ΝΙΓΔΕΛΗΣ Π ΑΔΑΜ-ΒΕΛΕΝΗ (επιμ) Θρεπτήρια Μελέτες για τηναρχαία Μακεδονία Θεσσαλονίκη 2012

ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑΜελετήματα = Έκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Τομέας Ελληνικής και ΡωμαϊκήςΑρχαιότητας Αθήνα

Παρνασσός = Περιοδικό του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός

ΣΤ΄ ΕλλΚερ = ΣΤ΄ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Βόλος 17-23Απριλίου 2000 Αθήνα 2004

Τεκμήρια = Περιοδικό του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών - Ινστιτούτο Ιστορικών ΕρευνώνΤομέας Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας Αθήνα

Το Μουσείον = Περιοδική έκδοση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

ἠχάδιν II

4

IΙ

ABSTRACT

In June 1946 George Seferis the eminent Greek poet who was goingto become the Nobel-laureate patriarch of Greek modernist poetry by1963 witnessed the re-excavation of the statues and vases until thenhidden in the vaults of the National Museum in Athens in order toprevent their damage or looting by the Germans during the occupationAs he observes the bronze statue of Zeus a fifth-century BC work thatis still considered one of the masterpieces in the Museumrsquos collectionand of Greek art at large the poet fantasizes the godrsquos lovemaking witha woman whom Seferis himself ldquowould loverdquo as he unashamedly informsus in his diary from that day In the paper I use the concept ofhomosociality in order to explore the ways in which Seferis and manyof his contemporaries view classical antiquity and proceed to deploy itas a bio-political tool in order to claim a centralized role in Greekintellectual and political life To this end I re-visit Seferisrsquos two chiefldquoarchaeologicalrdquo poems ndashThe King of Asine and Engomindash in an effortto investigate the ways in which his sensory archaeologies manifestthemselves

ἠχάδιν II

Dimitris Plantzos ldquoThey are un-burrying the statues nowrdquo

The sensory archaeologies

of george seferis

Την Τρίτη 4 ιουνίου του 1946 ο Γιώργος σεφέρης ήτανπαρών κατά τη διάρκεια των εργασιών για την εκ νέου laquoανα-σκαφήraquo των εκθεμάτων του εθνικού αρχαιολογικού Μου-σείου της αθήνας που είχαν θαφτεί προληπτικά κάτω απότα δάπεδα του νεοκλασικού κτηρίου ήδη από το 1940 ώστενα προφυλαχθούν από τους βομβαρδισμούς ή και τις αρπα-κτικές διαθέσεις των Γερμανών που επρόκειτο εν τέλει νακαταλάβουν την πόλη στις 27 απριλίου του 19411

η στέλλα Δρούγου με έχει τιμήσει με την προσοχήκαι τη φιλία της κάπως απροσδόκηταmiddot αν και δενέχουμε συνυπάρξει ποτέ στο αμφιθέατρο ή τοσκάμμα τόσο τα κείμενά της όσο και οι απόψειςπου είχε την καλοσύνη να μοιραστεί μαζί μου στιςλίγες έως τώρα συναντήσεις μας έχουν επηρεάσειβαθιά την παρουσία μου και στο ένα και στο άλλοελπίζω ότι το ταπεινό αυτό αντίδωρο θα την ευχα-ριστήσει ευχαριστώ τον Δημήτρη Παπανικολάουπου μου μίλησε πρώτος για το επίμαχο κείμενο τουΓιώργου σεφέρη και συχνά συζήτησε μαζί μου μετον γνώριμο γόνιμο ενθουσιασμό του τις απόψειςμου για τις βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότηταςmiddotακόμη για τις εύστοχες παρατηρήσεις του σε μιαπρώτη γραφή του παρόντος άρθρου ευχαριστώεπίσης την αθηνά Βογιατζόγλου που σχολίασε μεκριτική οξυδέρκεια και ευθύτητα παλαιότερη εκ-δοχή του άρθρου μουmiddot τον αντώνη Κοτσώνα για τιςκρίσιμες laquoαρχαιολογικέςraquo του παρατηρήσειςmiddot καιτην Μαρίνα λαμπράκη υποψήφια διδάκτορα στοΠανεπιστήμιο της οξφόρδης με την οποία συζήτη-σα την σεφερική αρχαιολογία κατά τη διάρκειαενός ανεπίσημου tutorial τον Φεβρουάριο του 2013οι παραπομπές στα ποιήματα του σεφέρη ακο-λουθούν την στερεότυπη έκδοση του 1972 στηνανατύπωση του 1982 (σεφέρης 1982)middot σε όλα ταπαραθέματα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία τουπρωτοτύπου

1 ΠασχαλιΔησ 2013middot ΝιΚολαΚεα 2008middot ΠεΤρα-Κοσ 1994middot Καρουζου 1967 σ ιε´-ιζ´middot Καρουζου

2000 σ 5-9

ndash ΠασχαλιΔησ [Κ] 2013 = laquoΤα θαμμένα αγάλματα του πολέμουraquo Lifo 33328 Μαρτίου σ 34-37 [προσβάσιμο και ηλεκτρονικά httpwwwlifogrmagfeatures3704 (25 ιανουαρίου 2014)]

ndash ΝιΚολαΚεα [Ν] 2008 = laquoη προστασία των αρχαιοτήτων κατά τον Β´ Παγ-κόσμιο Πόλεμοraquo στο Μ ΤσιΠοΠουλου (επιμ) laquoἈνέφερα ἘγγράφωςraquoΘησαυροί του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αθήνασ 57-59

ndash ΠεΤραΚοσ [Β χ] 1994 = laquoΤα αρχαία της ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944raquo Ο Μέντωρ 31 σ 73-185

ndash Καρουζου [σ] 1967 = Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον Συλλογή Γλυ-πτών Περιγραφικός Κατάλογος αθήνα

ndash Καρουζου [σ] 2000 = laquoΤο εθνικό Μουσείο από το 1941raquo Το Μουσείον 1σ 5-14

ἠχάδιν II

laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo

Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

Δημήτρης Πλάντζος

στις Μέρες για το 1946 ο σαρανταεξάχρονος τότε ποιητής γρά-φει

[hellip] Τὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο Ξεθάβουντώρα ndashἄλλα σὲ κάσες καὶ ἄλλα γυμνὰ κατάσαρκα μέσαστὸ χῶμαndash τὰ ἀγάλματα σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς παλιὲς μεγάλεςαἴθουσες γνώριμες ἀπὸ τὰ μαθητικά μας χρόνια μὲ τὴστεγνὴ ὄψη ποὺ ἔφερνε κάπως πρὸς τὴ βαρετὴ δημόσιαβιβλιοθήκη οἱ ἐργάτες δουλεύουν μὲ φτυάρια καὶ μὲἀξίνες Τὸ δάπεδο ἂν δὲν κοίταζες τὴ στέγη τὰ παρά-θυρα καὶ τοὺς τοίχους μὲ τὶς χρυσὲς ἐπιγραφές θὰ μπο-ροῦσε νὰ ἦταν ἕνας ὅποιος τόπος ἀνασκαφῶν Τὰ ἀγάλ-ματα βυθισμένα ἀκόμη στὴ γῆς φαινόντουσαν ἀπὸ τὴμέση καὶ πάνω γυμνά φυτεμένα στὴν τύχη Τὸ μπράτσοκάποιου ὑπερφυσικοῦ θεοῦ καμπυλωμένο πρὸς τὸ μηρόξεπερνοῦσε κάτω ἀπὸ τὴ σκαλωσιάmiddot μιὰ γυμνὴ γυναίκαποὺ μοῦ γύριζε τὴν πλάτη ἦταν καπελωμένη μrsquo ἕναγκρίζο καλάθι ἐργάτη ποὺ ἄφηνε νὰ φαίνουνται μόνοτὰ γελαστά της καπούλια Ἦταν ἕνας ἀναστάσιμοςχορὸς ἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνποὺ σοῦ ἔδινε μιὰ παλαβὴ χαρά Ἀλλοῦ ἀγάλματα ξα-πλωμένα ἀνάγλυφα στημένα ἀνάποδα συγκίνηση ἀπὸαὐτὴ τὴν ξαφνικὴ οἰκειότητα Ὁ μπρούντζινος Δίας ἢΠοσειδών ξαπλωμένος πάνω σὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕναςκοινὸς κουρασμένος ἐργάτης Τὸν ἄγγιξα στὸ στῆθοςἐκεῖ ποὺ δένει τὸ μπράτσο μὲ τὸν ὦμο στὴν κοιλιά στὰμαλλιά του Μοῦ φάνηκε πὼς ἄγγιζα τὸ δικό μου σῶμασκέφτηκα πὼς θὰ τοῦ ἔδινα μrsquo εὐχαρίστηση νὰ γλεντήσειτὴ γυναίκα ποὺ θrsquo ἀγαποῦσα συλλογίστηκα ἀκόμη πὼςὁ τεχνίτης ποὺ ἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμα εἶχε στὰ χέρια τὴσυνείδηση πὼς ἔδινε ζωὴ σrsquo ἕναν θεὸ ποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητούςmiddot μοῦ φάνηκε παράξενοαὐτὸς ὁ μεγάλος ἄντρας πλαγιασμένος ἀνάσκελα εἶχεμιὰ διάταξη βρέφους [hellip]2

η συγκεκριμένη επιχείρηση είχε ήδη από τα πρώτα μεταπολε-μικά χρόνια επενδυθεί με τον μανδύα εθνικού θρύλουmiddot ακόμηκαι σήμερα περιγράφεται ως το laquoΈπος της απόκρυψηςraquo3 ανκαι τα μέτρα προφύλαξης των κλασικών αρχαιοτήτων του εθνι-κού Μουσείου περιλάμβαναν και αγγεία κοσμήματα και πή-λινα ειδώλια οι αναφορές που έχουμε από εκείνες τις ημέρες

2 σεφέρης 1996 σ 38-393 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 36

ndash σεφέρης 1996 = Γ σεφέρης Μέρες ε΄ 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951 αθή-να

350 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

όπως και οι σχετικές πασίγνωστες πλέον φωτογραφίες απότην προετοιμασία της laquoταφήςraquo των πολύτιμων εκθεμάτωνεστιάζουν κυρίως στα ελεύθερα γλυπτά διακρίνουμε τον Κούροτου σουνίου και τον ερμή της αταλάντης τον laquoΨευδο-αθλητήraquoτης Δήλου την αφροδίτη από τη συλλογή Hope μια σειρά κλα-σικών επιτυμβίων και άλλα σημαντικά αγάλματα της συλλογήςτου εθνικού Μουσείου μπροστά στο όρυγμα όπου επρόκειτονα εναποτεθούν Με laquoπολυάνδριαraquo παρομοιάζει σε πρόσφατοκείμενό του ένας από τους σημερινούς επιμελητές του Μουσείουτα σκάμματα αυτά μέσα στα οποία παρατάχθηκε laquoένα σαστι-σμένο πλήθος μορφώνraquo που μοιάζουν στις φωτογραφίες ναlaquoστέκονται αμήχαναraquo4middot laquoτα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άν-θρωποι σε διαδήλωσηraquo παρατηρούσε ο αυτόπτης ως εθελοντήςπρωτοετής φοιτητής της αρχαιολογίας τότε σπύρος ιακωβίδης5ο συστηματικός εξανθρωπισμός των κλασικών γλυπτών ndashαλλάκαι οι παρόμοιες αντιλήψεις για laquoτα αρχαίαraquo που συναντά κα-νείς διάχυτες στο πνευματικό τοπίο της ελληνικής νεωτερικό-τητας ndash φωτίζεται πιστεύω από τη σεφερική αρχαιολογία όπωςεκφράζεται στο παραπάνω απόσπασμα η οποία με τη σειράτης αντλεί από το ευρύ σχετικό ρεπερτόριο του ελληνικού μο-ντερνισμού με τον τρόπο που ο ίδιος ο σεφέρης οργανώνει καιεργαλειοποιεί

Το 1946 ο Γιώργος σεφέρης βρισκόταν περίπου στη μέση τηςπροσωπικής του laquoαρχαιολογικήςraquo πορείας που θα λέγαμε ότιαρχίζει το καλοκαίρι του 1938 όταν κατά τη διάρκεια μιας επί-σκεψης με φίλους στον ερειπιώνα της ασίνης οδηγείται στιςσκέψεις που δύο χρόνια αργότερα συμπυκνώνονται στο εμβλη-ματικό του ποίημα Ὁ Βασιλιὰς τῆς Ἀσίνης και κορυφώνεταιτο 1955 με την Ἔγκωμη όπου η συμμετοχή του ως παρατηρητήσε ανασκαφή στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο της Κύπρουένα-δύο χρόνια ενωρίτερα τον οδηγεί στην αποκαλυπτική εν-συνείδηση της ελληνικής διαχρονίας αν και ο σεφέρης μιλάσυχνά για αρχαιότητες στην ποίηση και τη δοκιμιογραφία του6τα δύο συγκεκριμένα ποιήματά του και το απόσπασμα απότις Μέρεςπου αναφέρθηκε πιο πάνω αποτελούν κατά τη γνώμημου τρεις καίριες στιγμές στην αρχαιολογική πορεία του ποιητήκαθώς είναι καθαρά ανασκαφικές συνιστούν δηλαδή στιγμέςπροσωπικής laquoαρχαιολογίαςraquo κατά τις οποίες ο ποιητής αρ-

4 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 365 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 366 Βλ σαΒΒιΔησ 1992middot επίσης GiannakoPoulou

2007 ιδιαίτ σ 244-285

ndash σαΒΒιΔησ [Γ Π] 1992= Οι Αρχαιολογικές Περιδιαβάσεις του Ποιητή ΓιώργουΣεφέρη λευκωσία

ndash GiannakoPoulou [l] 2007 = The Power of Pygmalion Ancient Greek Sculpturein Modern Greek Poetry 1860-1960 oxfordBern

351laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

χαιολόγος ερευνά ο ίδιος ndash είτε αγγίζοντας είτε συμμετέχονταςσε μια ανασκαφή με τον τρόπο που ένας σημερινός ανασκαφέαςεπιβλέπει το έργο των συνεργατών των φοιτητών και των ερ-γατών του ndash τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος ώστε να κα-ταλήξει σε συμπεράσματα ιστορικής φύσης αξίζει ίσως να επι-σημανθεί πως και τα δύο ποιήματα είδαν το φως της δημο-σιότητας δύο χρόνια μετά τα γεγονότα που τα ενέπνευσαν λεςκαι ο σεφέρης ακολουθεί εδώ το αρχαιολογικό πρωτόκολλοπου επιβάλλει την παρέλευση ικανού χρόνου από την ανασκαφήέως ακόμη και την πρώτη της δημοσίευση έτσι ώστε να ελεγχθείη βασιμότητα των πρώτων συμπερασμάτων στα οποία κατα-λήγει κανείς εν θερμώ επάνω από ή και μέσα στο σκάμμααυτό που κυρίως όμως προκύπτει από τα τρία κείμενα καιιδίως το ημερολογιακό λήμμα του 1946 είναι ο τρόπος με τονοποίο ο σεφέρης οργανώνει την προσωπική του αρχαιολατρίααλλά και προτείνει τον εαυτό του ως εμβληματικό πνευματικόηγέτη ενός έθνους του οποίου η ύπαρξη οφείλεται στη διαρκώςπροβαλλόμενη σχέση του με την κλασική αρχαιότητα

Ήδη από την πρώτη συγκριτική ανάγνωση του Βασιλιᾶ και τηςἜγκωμης ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως στην πορεία τωνδεκαπέντε περίπου χρόνων που τα χωρίζουν ο ποιητής έχειαλλάξει ριζικά τις απόψεις του σχετικά με το παρελθόν ως υλι-κή αλλά και ως μεταφυσική παρουσία η καλοκαιρινή επίσκεψηστην ασίνη ndashφανταζόμαστε νωχελικούς περιπατητές να επιθε-ωρούν τα χαλάσματα ενώ μεσημεριάζει ως ανάπαυλα από τηραστώνη του παραθερισμού στο γειτονικό Τολό ndash οδηγεί τονμελαγχολικό ποιητή στο συμπέρασμα πώς laquoδὲν ἀπομένει τί-ποτε παρὰ μόνο τὸ βάρος | ἡ νοσταλγία τοῦ βάρους μιᾶς ὕπαρ-ξης ζωντανῆςraquo (στ 48-49) και πως ο ίδιος ως ποιητής στέκειστη μέση του ερειπιώνα ως laquoἕνα κενόraquo (στ 54) η αισθητηριακήδιερεύνηση που εφαρμόζει εδώ ο σεφέρης (laquo᾽γγίζοντας κάποτεμὲ τὰ δάχτυλά μας τὴν ἁφή του [ενν του Βασιλιά] πάνω στὶςπέτρεςraquo) όπως αποδίδεται στον ακροτελεύτιο στίχο του ποι-ήματος (στ 60) έρχεται σε αντίθεση με τις παγιωμένες αρχέςτης νεωτερικής αρχαιολογίας που επιβάλλει την αποστείρωσητων υλικών καταλοίπων του παρελθόντος την καθαρτική με-τατροπή των ερειπίων σε μνημεία που φυλάσσονται σε κηρυγ-μένους αρχαιολογικούς χώρους και γενικά την πολιτική τουlaquoμην εγγίζετεraquo προτάσσοντας αναπόφευκτα την ανάγκη δια-τήρησης των αρχαίων αντικειμένων έναντι της ενδεχόμενης επι-θυμίας του θεατή να τα προσλάβει και με τις άλλες του αισθήσειςπέρα δηλαδή από την προνομιακή για την νεωτερική σκέψη αί-σθηση της όρασης Για άλλη μια φορά επομένως ο σεφέρηςαντλεί από το αρχείο του συνεπούς μοντερνισμού το παρελθόν

352 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Στον παρόν έργο εκτός των καθιερωμένων συντομογραφιών που αναφέρονται στο Archaumlologischer Anzeiger 2005 ακολουθούνται και οι παρακάτω

AArchArtHist = Institutum Romanum Norvegiae Acta ad Archaeologiam et Artium Historiam Pertinentia

ABV = J D BEAZLEY Attic black-figure vase-painters New York 1978

Add2 = A D CARPENTER et al (eds) Addenda2 Additional references to ABV ARV2 andParalipomena

AF = Archaumlologische Forschungen

AG = Antike Gemmen

Agora XII = B A SPARkES L TALCOTT Black and Plain Pottery of the 6th 5th and 4th centuriesBC The Athenian Agora XII Princeton New Jersey 1970

Agora XXIX = S I ROTROFF Hellenistic Pottery Athenian and Imported Wheelmade Table Ware andRelated Material The Athenian Agora XXIX Princeton New Jersey 1997

Agora XXX = M B MOORE Attic Red-figured and White-ground Pottery The Athenian Agora XXXPrinceton New Jersey 1997

AJAH = American Journal of Ancient History

AntPl = Antike Plastik

ARV2 = J D BEAZLEY Attic red-figure vase-painters Oxford 1963

BAR = British Archaeological Records Archaeopress

BARD = Beazley Archive Pottery Database ltwwwbeazleyoxacukgt

BASP = Bulletin of the American Society of Papyrologists

BEFAR = Bibliothegraveque des Eacutecoles Franccedilaises drsquoAthegravenes et de Rome

BICS = Bulletin of the Institute of Classical Studies of the University of London

Brillrsquos New Pauly = Brillrsquos New Pauly New Pauly Online Brill Reference BrillOnlineltreferenceworksbrillonlinecomclusterNewPaulyOnlinegt

CCCA = Corpus Cultus Cybelae Attidisque

CIL = Corpus Inscriptionum Latinarum

Classical Archaeology XII = Proceedings of the XII International Congress of Classical Archaeology Athens 4-1091983 Athens 1988

Companion to Ancient Macedonia = J ROISMAN I WORTHINgTON (eds) A Companion to Ancient Macedonia BlackwellCompanions to the Ancient World 84 Wiley- Blackwell 2011

CVA = Corpus Vasorum Antiquorum

Corinth XIII = C W BLEgEN H PALMER R S YOUNg The North Cemetery Corinth XIII PrincetonNew Jersey 1964

DAGR = C DAREMBERg E SAgLIO Dictionnaire des antiquiteacutes grecques et romaines 10 volsParis 1877-1919

EAD = Exploration archeacuteologique de Deacutelos

EacutePRO = Eacutetudes preliminaires aux religions orientales dans lrsquoEmpire romain

EacutetThas = Eacutetudes Thasiennes

FdD = Fouilles de Delphes

FGrHist = Fragmente Griechischer Historiker

GDI = Sammlung der Griechischen Dialekt-Inschriften

Herom = Journal of Hellenistic and Roman Material Culture

HSCP = Harvard Studies in Classical Philology

ἠχάδιν II

2

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

IC = Inscriptiones Creticae

ICS = Illinois Classical Studies

IG = Inscriptiones Graecae

IGCH = M THOMPSON O MoslashRkHOLM C M kRAAY An Inventory of Greek Coin Hoards

IMT KyzKapuDağ = Inschriften Mysia and Troas [IMT] M BARTH J STAUBER (eds) Leopold WengerInstitut Universitaumlt Muumlnchen Version of 2581993 (Ibycus) Packard HumanitiesInstitute CD 7 1996 -Mysia laquokyzikene kapuDağraquo

IPArk = g THUumlR H TAEUBER (eds) Prozessrechtliche Inschriften der griechischen PoleisArkadien Oumlsterreichische Akademie der Wissenschaften Philosophisch-historischeklasse Sitzungsberichte 607 Wien 1994

Kadmos = Zeitschrift fuumlr vor- und fruumlhgriechische Epigraphik

Kernos = Revue international et pluridisciplinaire de religion grecque antique

LGPN = P M Fraser E Matthews (eds) Α Lexicon of Greek Personal Names

LIMC = Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae

LSJ = H g LIDDELL R SCOTT H S JONES A Greek-English Lexicon 9th edition 1987

MBAH = Marburger Beitraumlge zur antiken Handels- Sozial- und Wirtschaftsgeschichte

NEA = New Eastern Archaeology

ΝΝΜ = Numismatic Notes and Monographs

OGISOGI = Orientis Graeci Inscriptiones

OlBer = Olympische Berichte

OlF = Olympische Forschungen

Para = D BEAZLEY Paralipomena additions to Attic black-figure vase-painters and to Atticred-figure vase-painters (second edition) Oxford 1971

PATABS = Production and Trade of Amphorae in the Black Sea

PIR = Prosopographia Imperii Romani

SEG = Supplementum Epigraphicum Graecum

SIG = Sylloge Inscriptionum Graecarum

SNG = Sylloge Nummorum Graecorum

ThesCRA = Thesaurus Cultus e Rituum Antiquorum The J Paul getty Museum Los Angeles

Α´ ΕλλΚερ = Α´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 1986Ιωάννινα 1989 Ρόδος 20002

ΑΕΘΣΕ = Το Αρχαιολογικό έργο στη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα

ΑΕΜΘ = Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη

ΑΜΘ = Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Αρχαία Μακεδονία II = Aνακοινώσεις κατά τo δεύτερο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία III = Aνακοινώσεις κατά τo τρίτo Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμβρίoυ1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία IV = Aνακοινώσεις κατά τo τέταρτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1983 Θεσσαλονίκη 1986

Αρχαία Μακεδονία V = Aνακοινώσεις κατά τo πέμπτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1989 Θεσσαλονίκη 1993

ἠχάδιν II

3

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Αρχαία Μακεδονία VI = Ανακοινώσεις κατά το έκτο Διεθνές Συμπόσιο Θεσσαλονίκη 15-19 Οκτωβρίου1996 Θεσσαλονίκη 1999

Β´ ΕλλΚερ = Β´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ρόδος 22-25 Μαρτίου1989 Αθήνα 1991

Γ´ ΕλλΚερ = Γ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Θεσσαλονίκη 24-27 Σεπτεμβρίου 1991 Αθήνα 1994

Δ´ ΕλλΚερ = Δ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Μυτιλήνη Μάρτιος1994 Αθήνα 1997

Ε´ ΕλλΚερ = Ε´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αθήνα 2000

ΕΑΜ = Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Εγνατία = Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπι-στημίου Θεσσαλονίκης Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας

ΕΕΒΜ = Επετηρίς της Εταιρείας Βοιωτικών Μελετών Εταιρεία Βοιωτικών ΜελετώνΑθήνα

ΕλλΚερ Αιγαίου = Ελληνιστική Κεραμική από το Αιγαίο Hellenistic Pottery from the AegeanΜυτιλήνη 1994 Αθήνα 1997

ΕλλΚερ Ηπείρου Αιτωλοακαρνανίας = Ελληνιστική Κεραμική από την Ήπειρο την Αιτωλοακαρνανία και τα Ιόνιακαι Ιονίων νησιών νησιά Αθήνα 2009

ΕλλΚερ Θεσσαλίας = Ελληνιστική Κεραμική από τη Θεσσαλία Βόλος 2000

ΕλλΚερ Κρήτης = Ελληνιστική Κεραμική από την Κρήτη Χανιά 1997

ΕλλΚερ Πελοποννήσου = Ελληνιστική Κεραμική από την Πελοπόννησο Αίγιο 2005

Ζ´ ΕλλΚερ = Ζ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αίγιο 4-9 Απριλίου2005 Αθήνα 2011

Η´ ΕλλΚερ = Η´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 5-9 Μαΐου2009 Αθήνα 2014

ΘΑΜ = Θησαυροί της Αρχαίας Μακεδονίας Κατάλογος εκθέσεως Θεσσαλονίκη 1979

Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής = Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής στην Αρχαία Μακεδονία Topics on HellenisticPottery in Ancient Macedonia Αθήνα 2012

Θρεπτήρια = Μ ΤΙΒΕΡΙΟΣ Π ΝΙΓΔΕΛΗΣ Π ΑΔΑΜ-ΒΕΛΕΝΗ (επιμ) Θρεπτήρια Μελέτες για τηναρχαία Μακεδονία Θεσσαλονίκη 2012

ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑΜελετήματα = Έκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Τομέας Ελληνικής και ΡωμαϊκήςΑρχαιότητας Αθήνα

Παρνασσός = Περιοδικό του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός

ΣΤ΄ ΕλλΚερ = ΣΤ΄ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Βόλος 17-23Απριλίου 2000 Αθήνα 2004

Τεκμήρια = Περιοδικό του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών - Ινστιτούτο Ιστορικών ΕρευνώνΤομέας Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας Αθήνα

Το Μουσείον = Περιοδική έκδοση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

ἠχάδιν II

4

IΙ

ABSTRACT

In June 1946 George Seferis the eminent Greek poet who was goingto become the Nobel-laureate patriarch of Greek modernist poetry by1963 witnessed the re-excavation of the statues and vases until thenhidden in the vaults of the National Museum in Athens in order toprevent their damage or looting by the Germans during the occupationAs he observes the bronze statue of Zeus a fifth-century BC work thatis still considered one of the masterpieces in the Museumrsquos collectionand of Greek art at large the poet fantasizes the godrsquos lovemaking witha woman whom Seferis himself ldquowould loverdquo as he unashamedly informsus in his diary from that day In the paper I use the concept ofhomosociality in order to explore the ways in which Seferis and manyof his contemporaries view classical antiquity and proceed to deploy itas a bio-political tool in order to claim a centralized role in Greekintellectual and political life To this end I re-visit Seferisrsquos two chiefldquoarchaeologicalrdquo poems ndashThe King of Asine and Engomindash in an effortto investigate the ways in which his sensory archaeologies manifestthemselves

ἠχάδιν II

Dimitris Plantzos ldquoThey are un-burrying the statues nowrdquo

The sensory archaeologies

of george seferis

Την Τρίτη 4 ιουνίου του 1946 ο Γιώργος σεφέρης ήτανπαρών κατά τη διάρκεια των εργασιών για την εκ νέου laquoανα-σκαφήraquo των εκθεμάτων του εθνικού αρχαιολογικού Μου-σείου της αθήνας που είχαν θαφτεί προληπτικά κάτω απότα δάπεδα του νεοκλασικού κτηρίου ήδη από το 1940 ώστενα προφυλαχθούν από τους βομβαρδισμούς ή και τις αρπα-κτικές διαθέσεις των Γερμανών που επρόκειτο εν τέλει νακαταλάβουν την πόλη στις 27 απριλίου του 19411

η στέλλα Δρούγου με έχει τιμήσει με την προσοχήκαι τη φιλία της κάπως απροσδόκηταmiddot αν και δενέχουμε συνυπάρξει ποτέ στο αμφιθέατρο ή τοσκάμμα τόσο τα κείμενά της όσο και οι απόψειςπου είχε την καλοσύνη να μοιραστεί μαζί μου στιςλίγες έως τώρα συναντήσεις μας έχουν επηρεάσειβαθιά την παρουσία μου και στο ένα και στο άλλοελπίζω ότι το ταπεινό αυτό αντίδωρο θα την ευχα-ριστήσει ευχαριστώ τον Δημήτρη Παπανικολάουπου μου μίλησε πρώτος για το επίμαχο κείμενο τουΓιώργου σεφέρη και συχνά συζήτησε μαζί μου μετον γνώριμο γόνιμο ενθουσιασμό του τις απόψειςμου για τις βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότηταςmiddotακόμη για τις εύστοχες παρατηρήσεις του σε μιαπρώτη γραφή του παρόντος άρθρου ευχαριστώεπίσης την αθηνά Βογιατζόγλου που σχολίασε μεκριτική οξυδέρκεια και ευθύτητα παλαιότερη εκ-δοχή του άρθρου μουmiddot τον αντώνη Κοτσώνα για τιςκρίσιμες laquoαρχαιολογικέςraquo του παρατηρήσειςmiddot καιτην Μαρίνα λαμπράκη υποψήφια διδάκτορα στοΠανεπιστήμιο της οξφόρδης με την οποία συζήτη-σα την σεφερική αρχαιολογία κατά τη διάρκειαενός ανεπίσημου tutorial τον Φεβρουάριο του 2013οι παραπομπές στα ποιήματα του σεφέρη ακο-λουθούν την στερεότυπη έκδοση του 1972 στηνανατύπωση του 1982 (σεφέρης 1982)middot σε όλα ταπαραθέματα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία τουπρωτοτύπου

1 ΠασχαλιΔησ 2013middot ΝιΚολαΚεα 2008middot ΠεΤρα-Κοσ 1994middot Καρουζου 1967 σ ιε´-ιζ´middot Καρουζου

2000 σ 5-9

ndash ΠασχαλιΔησ [Κ] 2013 = laquoΤα θαμμένα αγάλματα του πολέμουraquo Lifo 33328 Μαρτίου σ 34-37 [προσβάσιμο και ηλεκτρονικά httpwwwlifogrmagfeatures3704 (25 ιανουαρίου 2014)]

ndash ΝιΚολαΚεα [Ν] 2008 = laquoη προστασία των αρχαιοτήτων κατά τον Β´ Παγ-κόσμιο Πόλεμοraquo στο Μ ΤσιΠοΠουλου (επιμ) laquoἈνέφερα ἘγγράφωςraquoΘησαυροί του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αθήνασ 57-59

ndash ΠεΤραΚοσ [Β χ] 1994 = laquoΤα αρχαία της ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944raquo Ο Μέντωρ 31 σ 73-185

ndash Καρουζου [σ] 1967 = Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον Συλλογή Γλυ-πτών Περιγραφικός Κατάλογος αθήνα

ndash Καρουζου [σ] 2000 = laquoΤο εθνικό Μουσείο από το 1941raquo Το Μουσείον 1σ 5-14

ἠχάδιν II

laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo

Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

Δημήτρης Πλάντζος

στις Μέρες για το 1946 ο σαρανταεξάχρονος τότε ποιητής γρά-φει

[hellip] Τὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο Ξεθάβουντώρα ndashἄλλα σὲ κάσες καὶ ἄλλα γυμνὰ κατάσαρκα μέσαστὸ χῶμαndash τὰ ἀγάλματα σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς παλιὲς μεγάλεςαἴθουσες γνώριμες ἀπὸ τὰ μαθητικά μας χρόνια μὲ τὴστεγνὴ ὄψη ποὺ ἔφερνε κάπως πρὸς τὴ βαρετὴ δημόσιαβιβλιοθήκη οἱ ἐργάτες δουλεύουν μὲ φτυάρια καὶ μὲἀξίνες Τὸ δάπεδο ἂν δὲν κοίταζες τὴ στέγη τὰ παρά-θυρα καὶ τοὺς τοίχους μὲ τὶς χρυσὲς ἐπιγραφές θὰ μπο-ροῦσε νὰ ἦταν ἕνας ὅποιος τόπος ἀνασκαφῶν Τὰ ἀγάλ-ματα βυθισμένα ἀκόμη στὴ γῆς φαινόντουσαν ἀπὸ τὴμέση καὶ πάνω γυμνά φυτεμένα στὴν τύχη Τὸ μπράτσοκάποιου ὑπερφυσικοῦ θεοῦ καμπυλωμένο πρὸς τὸ μηρόξεπερνοῦσε κάτω ἀπὸ τὴ σκαλωσιάmiddot μιὰ γυμνὴ γυναίκαποὺ μοῦ γύριζε τὴν πλάτη ἦταν καπελωμένη μrsquo ἕναγκρίζο καλάθι ἐργάτη ποὺ ἄφηνε νὰ φαίνουνται μόνοτὰ γελαστά της καπούλια Ἦταν ἕνας ἀναστάσιμοςχορὸς ἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνποὺ σοῦ ἔδινε μιὰ παλαβὴ χαρά Ἀλλοῦ ἀγάλματα ξα-πλωμένα ἀνάγλυφα στημένα ἀνάποδα συγκίνηση ἀπὸαὐτὴ τὴν ξαφνικὴ οἰκειότητα Ὁ μπρούντζινος Δίας ἢΠοσειδών ξαπλωμένος πάνω σὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕναςκοινὸς κουρασμένος ἐργάτης Τὸν ἄγγιξα στὸ στῆθοςἐκεῖ ποὺ δένει τὸ μπράτσο μὲ τὸν ὦμο στὴν κοιλιά στὰμαλλιά του Μοῦ φάνηκε πὼς ἄγγιζα τὸ δικό μου σῶμασκέφτηκα πὼς θὰ τοῦ ἔδινα μrsquo εὐχαρίστηση νὰ γλεντήσειτὴ γυναίκα ποὺ θrsquo ἀγαποῦσα συλλογίστηκα ἀκόμη πὼςὁ τεχνίτης ποὺ ἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμα εἶχε στὰ χέρια τὴσυνείδηση πὼς ἔδινε ζωὴ σrsquo ἕναν θεὸ ποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητούςmiddot μοῦ φάνηκε παράξενοαὐτὸς ὁ μεγάλος ἄντρας πλαγιασμένος ἀνάσκελα εἶχεμιὰ διάταξη βρέφους [hellip]2

η συγκεκριμένη επιχείρηση είχε ήδη από τα πρώτα μεταπολε-μικά χρόνια επενδυθεί με τον μανδύα εθνικού θρύλουmiddot ακόμηκαι σήμερα περιγράφεται ως το laquoΈπος της απόκρυψηςraquo3 ανκαι τα μέτρα προφύλαξης των κλασικών αρχαιοτήτων του εθνι-κού Μουσείου περιλάμβαναν και αγγεία κοσμήματα και πή-λινα ειδώλια οι αναφορές που έχουμε από εκείνες τις ημέρες

2 σεφέρης 1996 σ 38-393 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 36

ndash σεφέρης 1996 = Γ σεφέρης Μέρες ε΄ 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951 αθή-να

350 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

όπως και οι σχετικές πασίγνωστες πλέον φωτογραφίες απότην προετοιμασία της laquoταφήςraquo των πολύτιμων εκθεμάτωνεστιάζουν κυρίως στα ελεύθερα γλυπτά διακρίνουμε τον Κούροτου σουνίου και τον ερμή της αταλάντης τον laquoΨευδο-αθλητήraquoτης Δήλου την αφροδίτη από τη συλλογή Hope μια σειρά κλα-σικών επιτυμβίων και άλλα σημαντικά αγάλματα της συλλογήςτου εθνικού Μουσείου μπροστά στο όρυγμα όπου επρόκειτονα εναποτεθούν Με laquoπολυάνδριαraquo παρομοιάζει σε πρόσφατοκείμενό του ένας από τους σημερινούς επιμελητές του Μουσείουτα σκάμματα αυτά μέσα στα οποία παρατάχθηκε laquoένα σαστι-σμένο πλήθος μορφώνraquo που μοιάζουν στις φωτογραφίες ναlaquoστέκονται αμήχαναraquo4middot laquoτα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άν-θρωποι σε διαδήλωσηraquo παρατηρούσε ο αυτόπτης ως εθελοντήςπρωτοετής φοιτητής της αρχαιολογίας τότε σπύρος ιακωβίδης5ο συστηματικός εξανθρωπισμός των κλασικών γλυπτών ndashαλλάκαι οι παρόμοιες αντιλήψεις για laquoτα αρχαίαraquo που συναντά κα-νείς διάχυτες στο πνευματικό τοπίο της ελληνικής νεωτερικό-τητας ndash φωτίζεται πιστεύω από τη σεφερική αρχαιολογία όπωςεκφράζεται στο παραπάνω απόσπασμα η οποία με τη σειράτης αντλεί από το ευρύ σχετικό ρεπερτόριο του ελληνικού μο-ντερνισμού με τον τρόπο που ο ίδιος ο σεφέρης οργανώνει καιεργαλειοποιεί

Το 1946 ο Γιώργος σεφέρης βρισκόταν περίπου στη μέση τηςπροσωπικής του laquoαρχαιολογικήςraquo πορείας που θα λέγαμε ότιαρχίζει το καλοκαίρι του 1938 όταν κατά τη διάρκεια μιας επί-σκεψης με φίλους στον ερειπιώνα της ασίνης οδηγείται στιςσκέψεις που δύο χρόνια αργότερα συμπυκνώνονται στο εμβλη-ματικό του ποίημα Ὁ Βασιλιὰς τῆς Ἀσίνης και κορυφώνεταιτο 1955 με την Ἔγκωμη όπου η συμμετοχή του ως παρατηρητήσε ανασκαφή στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο της Κύπρουένα-δύο χρόνια ενωρίτερα τον οδηγεί στην αποκαλυπτική εν-συνείδηση της ελληνικής διαχρονίας αν και ο σεφέρης μιλάσυχνά για αρχαιότητες στην ποίηση και τη δοκιμιογραφία του6τα δύο συγκεκριμένα ποιήματά του και το απόσπασμα απότις Μέρεςπου αναφέρθηκε πιο πάνω αποτελούν κατά τη γνώμημου τρεις καίριες στιγμές στην αρχαιολογική πορεία του ποιητήκαθώς είναι καθαρά ανασκαφικές συνιστούν δηλαδή στιγμέςπροσωπικής laquoαρχαιολογίαςraquo κατά τις οποίες ο ποιητής αρ-

4 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 365 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 366 Βλ σαΒΒιΔησ 1992middot επίσης GiannakoPoulou

2007 ιδιαίτ σ 244-285

ndash σαΒΒιΔησ [Γ Π] 1992= Οι Αρχαιολογικές Περιδιαβάσεις του Ποιητή ΓιώργουΣεφέρη λευκωσία

ndash GiannakoPoulou [l] 2007 = The Power of Pygmalion Ancient Greek Sculpturein Modern Greek Poetry 1860-1960 oxfordBern

351laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

χαιολόγος ερευνά ο ίδιος ndash είτε αγγίζοντας είτε συμμετέχονταςσε μια ανασκαφή με τον τρόπο που ένας σημερινός ανασκαφέαςεπιβλέπει το έργο των συνεργατών των φοιτητών και των ερ-γατών του ndash τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος ώστε να κα-ταλήξει σε συμπεράσματα ιστορικής φύσης αξίζει ίσως να επι-σημανθεί πως και τα δύο ποιήματα είδαν το φως της δημο-σιότητας δύο χρόνια μετά τα γεγονότα που τα ενέπνευσαν λεςκαι ο σεφέρης ακολουθεί εδώ το αρχαιολογικό πρωτόκολλοπου επιβάλλει την παρέλευση ικανού χρόνου από την ανασκαφήέως ακόμη και την πρώτη της δημοσίευση έτσι ώστε να ελεγχθείη βασιμότητα των πρώτων συμπερασμάτων στα οποία κατα-λήγει κανείς εν θερμώ επάνω από ή και μέσα στο σκάμμααυτό που κυρίως όμως προκύπτει από τα τρία κείμενα καιιδίως το ημερολογιακό λήμμα του 1946 είναι ο τρόπος με τονοποίο ο σεφέρης οργανώνει την προσωπική του αρχαιολατρίααλλά και προτείνει τον εαυτό του ως εμβληματικό πνευματικόηγέτη ενός έθνους του οποίου η ύπαρξη οφείλεται στη διαρκώςπροβαλλόμενη σχέση του με την κλασική αρχαιότητα

Ήδη από την πρώτη συγκριτική ανάγνωση του Βασιλιᾶ και τηςἜγκωμης ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως στην πορεία τωνδεκαπέντε περίπου χρόνων που τα χωρίζουν ο ποιητής έχειαλλάξει ριζικά τις απόψεις του σχετικά με το παρελθόν ως υλι-κή αλλά και ως μεταφυσική παρουσία η καλοκαιρινή επίσκεψηστην ασίνη ndashφανταζόμαστε νωχελικούς περιπατητές να επιθε-ωρούν τα χαλάσματα ενώ μεσημεριάζει ως ανάπαυλα από τηραστώνη του παραθερισμού στο γειτονικό Τολό ndash οδηγεί τονμελαγχολικό ποιητή στο συμπέρασμα πώς laquoδὲν ἀπομένει τί-ποτε παρὰ μόνο τὸ βάρος | ἡ νοσταλγία τοῦ βάρους μιᾶς ὕπαρ-ξης ζωντανῆςraquo (στ 48-49) και πως ο ίδιος ως ποιητής στέκειστη μέση του ερειπιώνα ως laquoἕνα κενόraquo (στ 54) η αισθητηριακήδιερεύνηση που εφαρμόζει εδώ ο σεφέρης (laquo᾽γγίζοντας κάποτεμὲ τὰ δάχτυλά μας τὴν ἁφή του [ενν του Βασιλιά] πάνω στὶςπέτρεςraquo) όπως αποδίδεται στον ακροτελεύτιο στίχο του ποι-ήματος (στ 60) έρχεται σε αντίθεση με τις παγιωμένες αρχέςτης νεωτερικής αρχαιολογίας που επιβάλλει την αποστείρωσητων υλικών καταλοίπων του παρελθόντος την καθαρτική με-τατροπή των ερειπίων σε μνημεία που φυλάσσονται σε κηρυγ-μένους αρχαιολογικούς χώρους και γενικά την πολιτική τουlaquoμην εγγίζετεraquo προτάσσοντας αναπόφευκτα την ανάγκη δια-τήρησης των αρχαίων αντικειμένων έναντι της ενδεχόμενης επι-θυμίας του θεατή να τα προσλάβει και με τις άλλες του αισθήσειςπέρα δηλαδή από την προνομιακή για την νεωτερική σκέψη αί-σθηση της όρασης Για άλλη μια φορά επομένως ο σεφέρηςαντλεί από το αρχείο του συνεπούς μοντερνισμού το παρελθόν

352 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Στον παρόν έργο εκτός των καθιερωμένων συντομογραφιών που αναφέρονται στο Archaumlologischer Anzeiger 2005 ακολουθούνται και οι παρακάτω

AArchArtHist = Institutum Romanum Norvegiae Acta ad Archaeologiam et Artium Historiam Pertinentia

ABV = J D BEAZLEY Attic black-figure vase-painters New York 1978

Add2 = A D CARPENTER et al (eds) Addenda2 Additional references to ABV ARV2 andParalipomena

AF = Archaumlologische Forschungen

AG = Antike Gemmen

Agora XII = B A SPARkES L TALCOTT Black and Plain Pottery of the 6th 5th and 4th centuriesBC The Athenian Agora XII Princeton New Jersey 1970

Agora XXIX = S I ROTROFF Hellenistic Pottery Athenian and Imported Wheelmade Table Ware andRelated Material The Athenian Agora XXIX Princeton New Jersey 1997

Agora XXX = M B MOORE Attic Red-figured and White-ground Pottery The Athenian Agora XXXPrinceton New Jersey 1997

AJAH = American Journal of Ancient History

AntPl = Antike Plastik

ARV2 = J D BEAZLEY Attic red-figure vase-painters Oxford 1963

BAR = British Archaeological Records Archaeopress

BARD = Beazley Archive Pottery Database ltwwwbeazleyoxacukgt

BASP = Bulletin of the American Society of Papyrologists

BEFAR = Bibliothegraveque des Eacutecoles Franccedilaises drsquoAthegravenes et de Rome

BICS = Bulletin of the Institute of Classical Studies of the University of London

Brillrsquos New Pauly = Brillrsquos New Pauly New Pauly Online Brill Reference BrillOnlineltreferenceworksbrillonlinecomclusterNewPaulyOnlinegt

CCCA = Corpus Cultus Cybelae Attidisque

CIL = Corpus Inscriptionum Latinarum

Classical Archaeology XII = Proceedings of the XII International Congress of Classical Archaeology Athens 4-1091983 Athens 1988

Companion to Ancient Macedonia = J ROISMAN I WORTHINgTON (eds) A Companion to Ancient Macedonia BlackwellCompanions to the Ancient World 84 Wiley- Blackwell 2011

CVA = Corpus Vasorum Antiquorum

Corinth XIII = C W BLEgEN H PALMER R S YOUNg The North Cemetery Corinth XIII PrincetonNew Jersey 1964

DAGR = C DAREMBERg E SAgLIO Dictionnaire des antiquiteacutes grecques et romaines 10 volsParis 1877-1919

EAD = Exploration archeacuteologique de Deacutelos

EacutePRO = Eacutetudes preliminaires aux religions orientales dans lrsquoEmpire romain

EacutetThas = Eacutetudes Thasiennes

FdD = Fouilles de Delphes

FGrHist = Fragmente Griechischer Historiker

GDI = Sammlung der Griechischen Dialekt-Inschriften

Herom = Journal of Hellenistic and Roman Material Culture

HSCP = Harvard Studies in Classical Philology

ἠχάδιν II

2

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

IC = Inscriptiones Creticae

ICS = Illinois Classical Studies

IG = Inscriptiones Graecae

IGCH = M THOMPSON O MoslashRkHOLM C M kRAAY An Inventory of Greek Coin Hoards

IMT KyzKapuDağ = Inschriften Mysia and Troas [IMT] M BARTH J STAUBER (eds) Leopold WengerInstitut Universitaumlt Muumlnchen Version of 2581993 (Ibycus) Packard HumanitiesInstitute CD 7 1996 -Mysia laquokyzikene kapuDağraquo

IPArk = g THUumlR H TAEUBER (eds) Prozessrechtliche Inschriften der griechischen PoleisArkadien Oumlsterreichische Akademie der Wissenschaften Philosophisch-historischeklasse Sitzungsberichte 607 Wien 1994

Kadmos = Zeitschrift fuumlr vor- und fruumlhgriechische Epigraphik

Kernos = Revue international et pluridisciplinaire de religion grecque antique

LGPN = P M Fraser E Matthews (eds) Α Lexicon of Greek Personal Names

LIMC = Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae

LSJ = H g LIDDELL R SCOTT H S JONES A Greek-English Lexicon 9th edition 1987

MBAH = Marburger Beitraumlge zur antiken Handels- Sozial- und Wirtschaftsgeschichte

NEA = New Eastern Archaeology

ΝΝΜ = Numismatic Notes and Monographs

OGISOGI = Orientis Graeci Inscriptiones

OlBer = Olympische Berichte

OlF = Olympische Forschungen

Para = D BEAZLEY Paralipomena additions to Attic black-figure vase-painters and to Atticred-figure vase-painters (second edition) Oxford 1971

PATABS = Production and Trade of Amphorae in the Black Sea

PIR = Prosopographia Imperii Romani

SEG = Supplementum Epigraphicum Graecum

SIG = Sylloge Inscriptionum Graecarum

SNG = Sylloge Nummorum Graecorum

ThesCRA = Thesaurus Cultus e Rituum Antiquorum The J Paul getty Museum Los Angeles

Α´ ΕλλΚερ = Α´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 1986Ιωάννινα 1989 Ρόδος 20002

ΑΕΘΣΕ = Το Αρχαιολογικό έργο στη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα

ΑΕΜΘ = Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη

ΑΜΘ = Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Αρχαία Μακεδονία II = Aνακοινώσεις κατά τo δεύτερο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία III = Aνακοινώσεις κατά τo τρίτo Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμβρίoυ1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία IV = Aνακοινώσεις κατά τo τέταρτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1983 Θεσσαλονίκη 1986

Αρχαία Μακεδονία V = Aνακοινώσεις κατά τo πέμπτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1989 Θεσσαλονίκη 1993

ἠχάδιν II

3

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Αρχαία Μακεδονία VI = Ανακοινώσεις κατά το έκτο Διεθνές Συμπόσιο Θεσσαλονίκη 15-19 Οκτωβρίου1996 Θεσσαλονίκη 1999

Β´ ΕλλΚερ = Β´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ρόδος 22-25 Μαρτίου1989 Αθήνα 1991

Γ´ ΕλλΚερ = Γ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Θεσσαλονίκη 24-27 Σεπτεμβρίου 1991 Αθήνα 1994

Δ´ ΕλλΚερ = Δ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Μυτιλήνη Μάρτιος1994 Αθήνα 1997

Ε´ ΕλλΚερ = Ε´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αθήνα 2000

ΕΑΜ = Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Εγνατία = Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπι-στημίου Θεσσαλονίκης Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας

ΕΕΒΜ = Επετηρίς της Εταιρείας Βοιωτικών Μελετών Εταιρεία Βοιωτικών ΜελετώνΑθήνα

ΕλλΚερ Αιγαίου = Ελληνιστική Κεραμική από το Αιγαίο Hellenistic Pottery from the AegeanΜυτιλήνη 1994 Αθήνα 1997

ΕλλΚερ Ηπείρου Αιτωλοακαρνανίας = Ελληνιστική Κεραμική από την Ήπειρο την Αιτωλοακαρνανία και τα Ιόνιακαι Ιονίων νησιών νησιά Αθήνα 2009

ΕλλΚερ Θεσσαλίας = Ελληνιστική Κεραμική από τη Θεσσαλία Βόλος 2000

ΕλλΚερ Κρήτης = Ελληνιστική Κεραμική από την Κρήτη Χανιά 1997

ΕλλΚερ Πελοποννήσου = Ελληνιστική Κεραμική από την Πελοπόννησο Αίγιο 2005

Ζ´ ΕλλΚερ = Ζ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αίγιο 4-9 Απριλίου2005 Αθήνα 2011

Η´ ΕλλΚερ = Η´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 5-9 Μαΐου2009 Αθήνα 2014

ΘΑΜ = Θησαυροί της Αρχαίας Μακεδονίας Κατάλογος εκθέσεως Θεσσαλονίκη 1979

Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής = Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής στην Αρχαία Μακεδονία Topics on HellenisticPottery in Ancient Macedonia Αθήνα 2012

Θρεπτήρια = Μ ΤΙΒΕΡΙΟΣ Π ΝΙΓΔΕΛΗΣ Π ΑΔΑΜ-ΒΕΛΕΝΗ (επιμ) Θρεπτήρια Μελέτες για τηναρχαία Μακεδονία Θεσσαλονίκη 2012

ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑΜελετήματα = Έκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Τομέας Ελληνικής και ΡωμαϊκήςΑρχαιότητας Αθήνα

Παρνασσός = Περιοδικό του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός

ΣΤ΄ ΕλλΚερ = ΣΤ΄ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Βόλος 17-23Απριλίου 2000 Αθήνα 2004

Τεκμήρια = Περιοδικό του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών - Ινστιτούτο Ιστορικών ΕρευνώνΤομέας Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας Αθήνα

Το Μουσείον = Περιοδική έκδοση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

ἠχάδιν II

4

IΙ

ABSTRACT

In June 1946 George Seferis the eminent Greek poet who was goingto become the Nobel-laureate patriarch of Greek modernist poetry by1963 witnessed the re-excavation of the statues and vases until thenhidden in the vaults of the National Museum in Athens in order toprevent their damage or looting by the Germans during the occupationAs he observes the bronze statue of Zeus a fifth-century BC work thatis still considered one of the masterpieces in the Museumrsquos collectionand of Greek art at large the poet fantasizes the godrsquos lovemaking witha woman whom Seferis himself ldquowould loverdquo as he unashamedly informsus in his diary from that day In the paper I use the concept ofhomosociality in order to explore the ways in which Seferis and manyof his contemporaries view classical antiquity and proceed to deploy itas a bio-political tool in order to claim a centralized role in Greekintellectual and political life To this end I re-visit Seferisrsquos two chiefldquoarchaeologicalrdquo poems ndashThe King of Asine and Engomindash in an effortto investigate the ways in which his sensory archaeologies manifestthemselves

ἠχάδιν II

Dimitris Plantzos ldquoThey are un-burrying the statues nowrdquo

The sensory archaeologies

of george seferis

Την Τρίτη 4 ιουνίου του 1946 ο Γιώργος σεφέρης ήτανπαρών κατά τη διάρκεια των εργασιών για την εκ νέου laquoανα-σκαφήraquo των εκθεμάτων του εθνικού αρχαιολογικού Μου-σείου της αθήνας που είχαν θαφτεί προληπτικά κάτω απότα δάπεδα του νεοκλασικού κτηρίου ήδη από το 1940 ώστενα προφυλαχθούν από τους βομβαρδισμούς ή και τις αρπα-κτικές διαθέσεις των Γερμανών που επρόκειτο εν τέλει νακαταλάβουν την πόλη στις 27 απριλίου του 19411

η στέλλα Δρούγου με έχει τιμήσει με την προσοχήκαι τη φιλία της κάπως απροσδόκηταmiddot αν και δενέχουμε συνυπάρξει ποτέ στο αμφιθέατρο ή τοσκάμμα τόσο τα κείμενά της όσο και οι απόψειςπου είχε την καλοσύνη να μοιραστεί μαζί μου στιςλίγες έως τώρα συναντήσεις μας έχουν επηρεάσειβαθιά την παρουσία μου και στο ένα και στο άλλοελπίζω ότι το ταπεινό αυτό αντίδωρο θα την ευχα-ριστήσει ευχαριστώ τον Δημήτρη Παπανικολάουπου μου μίλησε πρώτος για το επίμαχο κείμενο τουΓιώργου σεφέρη και συχνά συζήτησε μαζί μου μετον γνώριμο γόνιμο ενθουσιασμό του τις απόψειςμου για τις βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότηταςmiddotακόμη για τις εύστοχες παρατηρήσεις του σε μιαπρώτη γραφή του παρόντος άρθρου ευχαριστώεπίσης την αθηνά Βογιατζόγλου που σχολίασε μεκριτική οξυδέρκεια και ευθύτητα παλαιότερη εκ-δοχή του άρθρου μουmiddot τον αντώνη Κοτσώνα για τιςκρίσιμες laquoαρχαιολογικέςraquo του παρατηρήσειςmiddot καιτην Μαρίνα λαμπράκη υποψήφια διδάκτορα στοΠανεπιστήμιο της οξφόρδης με την οποία συζήτη-σα την σεφερική αρχαιολογία κατά τη διάρκειαενός ανεπίσημου tutorial τον Φεβρουάριο του 2013οι παραπομπές στα ποιήματα του σεφέρη ακο-λουθούν την στερεότυπη έκδοση του 1972 στηνανατύπωση του 1982 (σεφέρης 1982)middot σε όλα ταπαραθέματα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία τουπρωτοτύπου

1 ΠασχαλιΔησ 2013middot ΝιΚολαΚεα 2008middot ΠεΤρα-Κοσ 1994middot Καρουζου 1967 σ ιε´-ιζ´middot Καρουζου

2000 σ 5-9

ndash ΠασχαλιΔησ [Κ] 2013 = laquoΤα θαμμένα αγάλματα του πολέμουraquo Lifo 33328 Μαρτίου σ 34-37 [προσβάσιμο και ηλεκτρονικά httpwwwlifogrmagfeatures3704 (25 ιανουαρίου 2014)]

ndash ΝιΚολαΚεα [Ν] 2008 = laquoη προστασία των αρχαιοτήτων κατά τον Β´ Παγ-κόσμιο Πόλεμοraquo στο Μ ΤσιΠοΠουλου (επιμ) laquoἈνέφερα ἘγγράφωςraquoΘησαυροί του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αθήνασ 57-59

ndash ΠεΤραΚοσ [Β χ] 1994 = laquoΤα αρχαία της ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944raquo Ο Μέντωρ 31 σ 73-185

ndash Καρουζου [σ] 1967 = Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον Συλλογή Γλυ-πτών Περιγραφικός Κατάλογος αθήνα

ndash Καρουζου [σ] 2000 = laquoΤο εθνικό Μουσείο από το 1941raquo Το Μουσείον 1σ 5-14

ἠχάδιν II

laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo

Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

Δημήτρης Πλάντζος

στις Μέρες για το 1946 ο σαρανταεξάχρονος τότε ποιητής γρά-φει

[hellip] Τὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο Ξεθάβουντώρα ndashἄλλα σὲ κάσες καὶ ἄλλα γυμνὰ κατάσαρκα μέσαστὸ χῶμαndash τὰ ἀγάλματα σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς παλιὲς μεγάλεςαἴθουσες γνώριμες ἀπὸ τὰ μαθητικά μας χρόνια μὲ τὴστεγνὴ ὄψη ποὺ ἔφερνε κάπως πρὸς τὴ βαρετὴ δημόσιαβιβλιοθήκη οἱ ἐργάτες δουλεύουν μὲ φτυάρια καὶ μὲἀξίνες Τὸ δάπεδο ἂν δὲν κοίταζες τὴ στέγη τὰ παρά-θυρα καὶ τοὺς τοίχους μὲ τὶς χρυσὲς ἐπιγραφές θὰ μπο-ροῦσε νὰ ἦταν ἕνας ὅποιος τόπος ἀνασκαφῶν Τὰ ἀγάλ-ματα βυθισμένα ἀκόμη στὴ γῆς φαινόντουσαν ἀπὸ τὴμέση καὶ πάνω γυμνά φυτεμένα στὴν τύχη Τὸ μπράτσοκάποιου ὑπερφυσικοῦ θεοῦ καμπυλωμένο πρὸς τὸ μηρόξεπερνοῦσε κάτω ἀπὸ τὴ σκαλωσιάmiddot μιὰ γυμνὴ γυναίκαποὺ μοῦ γύριζε τὴν πλάτη ἦταν καπελωμένη μrsquo ἕναγκρίζο καλάθι ἐργάτη ποὺ ἄφηνε νὰ φαίνουνται μόνοτὰ γελαστά της καπούλια Ἦταν ἕνας ἀναστάσιμοςχορὸς ἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνποὺ σοῦ ἔδινε μιὰ παλαβὴ χαρά Ἀλλοῦ ἀγάλματα ξα-πλωμένα ἀνάγλυφα στημένα ἀνάποδα συγκίνηση ἀπὸαὐτὴ τὴν ξαφνικὴ οἰκειότητα Ὁ μπρούντζινος Δίας ἢΠοσειδών ξαπλωμένος πάνω σὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕναςκοινὸς κουρασμένος ἐργάτης Τὸν ἄγγιξα στὸ στῆθοςἐκεῖ ποὺ δένει τὸ μπράτσο μὲ τὸν ὦμο στὴν κοιλιά στὰμαλλιά του Μοῦ φάνηκε πὼς ἄγγιζα τὸ δικό μου σῶμασκέφτηκα πὼς θὰ τοῦ ἔδινα μrsquo εὐχαρίστηση νὰ γλεντήσειτὴ γυναίκα ποὺ θrsquo ἀγαποῦσα συλλογίστηκα ἀκόμη πὼςὁ τεχνίτης ποὺ ἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμα εἶχε στὰ χέρια τὴσυνείδηση πὼς ἔδινε ζωὴ σrsquo ἕναν θεὸ ποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητούςmiddot μοῦ φάνηκε παράξενοαὐτὸς ὁ μεγάλος ἄντρας πλαγιασμένος ἀνάσκελα εἶχεμιὰ διάταξη βρέφους [hellip]2

η συγκεκριμένη επιχείρηση είχε ήδη από τα πρώτα μεταπολε-μικά χρόνια επενδυθεί με τον μανδύα εθνικού θρύλουmiddot ακόμηκαι σήμερα περιγράφεται ως το laquoΈπος της απόκρυψηςraquo3 ανκαι τα μέτρα προφύλαξης των κλασικών αρχαιοτήτων του εθνι-κού Μουσείου περιλάμβαναν και αγγεία κοσμήματα και πή-λινα ειδώλια οι αναφορές που έχουμε από εκείνες τις ημέρες

2 σεφέρης 1996 σ 38-393 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 36

ndash σεφέρης 1996 = Γ σεφέρης Μέρες ε΄ 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951 αθή-να

350 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

όπως και οι σχετικές πασίγνωστες πλέον φωτογραφίες απότην προετοιμασία της laquoταφήςraquo των πολύτιμων εκθεμάτωνεστιάζουν κυρίως στα ελεύθερα γλυπτά διακρίνουμε τον Κούροτου σουνίου και τον ερμή της αταλάντης τον laquoΨευδο-αθλητήraquoτης Δήλου την αφροδίτη από τη συλλογή Hope μια σειρά κλα-σικών επιτυμβίων και άλλα σημαντικά αγάλματα της συλλογήςτου εθνικού Μουσείου μπροστά στο όρυγμα όπου επρόκειτονα εναποτεθούν Με laquoπολυάνδριαraquo παρομοιάζει σε πρόσφατοκείμενό του ένας από τους σημερινούς επιμελητές του Μουσείουτα σκάμματα αυτά μέσα στα οποία παρατάχθηκε laquoένα σαστι-σμένο πλήθος μορφώνraquo που μοιάζουν στις φωτογραφίες ναlaquoστέκονται αμήχαναraquo4middot laquoτα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άν-θρωποι σε διαδήλωσηraquo παρατηρούσε ο αυτόπτης ως εθελοντήςπρωτοετής φοιτητής της αρχαιολογίας τότε σπύρος ιακωβίδης5ο συστηματικός εξανθρωπισμός των κλασικών γλυπτών ndashαλλάκαι οι παρόμοιες αντιλήψεις για laquoτα αρχαίαraquo που συναντά κα-νείς διάχυτες στο πνευματικό τοπίο της ελληνικής νεωτερικό-τητας ndash φωτίζεται πιστεύω από τη σεφερική αρχαιολογία όπωςεκφράζεται στο παραπάνω απόσπασμα η οποία με τη σειράτης αντλεί από το ευρύ σχετικό ρεπερτόριο του ελληνικού μο-ντερνισμού με τον τρόπο που ο ίδιος ο σεφέρης οργανώνει καιεργαλειοποιεί

Το 1946 ο Γιώργος σεφέρης βρισκόταν περίπου στη μέση τηςπροσωπικής του laquoαρχαιολογικήςraquo πορείας που θα λέγαμε ότιαρχίζει το καλοκαίρι του 1938 όταν κατά τη διάρκεια μιας επί-σκεψης με φίλους στον ερειπιώνα της ασίνης οδηγείται στιςσκέψεις που δύο χρόνια αργότερα συμπυκνώνονται στο εμβλη-ματικό του ποίημα Ὁ Βασιλιὰς τῆς Ἀσίνης και κορυφώνεταιτο 1955 με την Ἔγκωμη όπου η συμμετοχή του ως παρατηρητήσε ανασκαφή στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο της Κύπρουένα-δύο χρόνια ενωρίτερα τον οδηγεί στην αποκαλυπτική εν-συνείδηση της ελληνικής διαχρονίας αν και ο σεφέρης μιλάσυχνά για αρχαιότητες στην ποίηση και τη δοκιμιογραφία του6τα δύο συγκεκριμένα ποιήματά του και το απόσπασμα απότις Μέρεςπου αναφέρθηκε πιο πάνω αποτελούν κατά τη γνώμημου τρεις καίριες στιγμές στην αρχαιολογική πορεία του ποιητήκαθώς είναι καθαρά ανασκαφικές συνιστούν δηλαδή στιγμέςπροσωπικής laquoαρχαιολογίαςraquo κατά τις οποίες ο ποιητής αρ-

4 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 365 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 366 Βλ σαΒΒιΔησ 1992middot επίσης GiannakoPoulou

2007 ιδιαίτ σ 244-285

ndash σαΒΒιΔησ [Γ Π] 1992= Οι Αρχαιολογικές Περιδιαβάσεις του Ποιητή ΓιώργουΣεφέρη λευκωσία

ndash GiannakoPoulou [l] 2007 = The Power of Pygmalion Ancient Greek Sculpturein Modern Greek Poetry 1860-1960 oxfordBern

351laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

χαιολόγος ερευνά ο ίδιος ndash είτε αγγίζοντας είτε συμμετέχονταςσε μια ανασκαφή με τον τρόπο που ένας σημερινός ανασκαφέαςεπιβλέπει το έργο των συνεργατών των φοιτητών και των ερ-γατών του ndash τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος ώστε να κα-ταλήξει σε συμπεράσματα ιστορικής φύσης αξίζει ίσως να επι-σημανθεί πως και τα δύο ποιήματα είδαν το φως της δημο-σιότητας δύο χρόνια μετά τα γεγονότα που τα ενέπνευσαν λεςκαι ο σεφέρης ακολουθεί εδώ το αρχαιολογικό πρωτόκολλοπου επιβάλλει την παρέλευση ικανού χρόνου από την ανασκαφήέως ακόμη και την πρώτη της δημοσίευση έτσι ώστε να ελεγχθείη βασιμότητα των πρώτων συμπερασμάτων στα οποία κατα-λήγει κανείς εν θερμώ επάνω από ή και μέσα στο σκάμμααυτό που κυρίως όμως προκύπτει από τα τρία κείμενα καιιδίως το ημερολογιακό λήμμα του 1946 είναι ο τρόπος με τονοποίο ο σεφέρης οργανώνει την προσωπική του αρχαιολατρίααλλά και προτείνει τον εαυτό του ως εμβληματικό πνευματικόηγέτη ενός έθνους του οποίου η ύπαρξη οφείλεται στη διαρκώςπροβαλλόμενη σχέση του με την κλασική αρχαιότητα

Ήδη από την πρώτη συγκριτική ανάγνωση του Βασιλιᾶ και τηςἜγκωμης ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως στην πορεία τωνδεκαπέντε περίπου χρόνων που τα χωρίζουν ο ποιητής έχειαλλάξει ριζικά τις απόψεις του σχετικά με το παρελθόν ως υλι-κή αλλά και ως μεταφυσική παρουσία η καλοκαιρινή επίσκεψηστην ασίνη ndashφανταζόμαστε νωχελικούς περιπατητές να επιθε-ωρούν τα χαλάσματα ενώ μεσημεριάζει ως ανάπαυλα από τηραστώνη του παραθερισμού στο γειτονικό Τολό ndash οδηγεί τονμελαγχολικό ποιητή στο συμπέρασμα πώς laquoδὲν ἀπομένει τί-ποτε παρὰ μόνο τὸ βάρος | ἡ νοσταλγία τοῦ βάρους μιᾶς ὕπαρ-ξης ζωντανῆςraquo (στ 48-49) και πως ο ίδιος ως ποιητής στέκειστη μέση του ερειπιώνα ως laquoἕνα κενόraquo (στ 54) η αισθητηριακήδιερεύνηση που εφαρμόζει εδώ ο σεφέρης (laquo᾽γγίζοντας κάποτεμὲ τὰ δάχτυλά μας τὴν ἁφή του [ενν του Βασιλιά] πάνω στὶςπέτρεςraquo) όπως αποδίδεται στον ακροτελεύτιο στίχο του ποι-ήματος (στ 60) έρχεται σε αντίθεση με τις παγιωμένες αρχέςτης νεωτερικής αρχαιολογίας που επιβάλλει την αποστείρωσητων υλικών καταλοίπων του παρελθόντος την καθαρτική με-τατροπή των ερειπίων σε μνημεία που φυλάσσονται σε κηρυγ-μένους αρχαιολογικούς χώρους και γενικά την πολιτική τουlaquoμην εγγίζετεraquo προτάσσοντας αναπόφευκτα την ανάγκη δια-τήρησης των αρχαίων αντικειμένων έναντι της ενδεχόμενης επι-θυμίας του θεατή να τα προσλάβει και με τις άλλες του αισθήσειςπέρα δηλαδή από την προνομιακή για την νεωτερική σκέψη αί-σθηση της όρασης Για άλλη μια φορά επομένως ο σεφέρηςαντλεί από το αρχείο του συνεπούς μοντερνισμού το παρελθόν

352 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

IC = Inscriptiones Creticae

ICS = Illinois Classical Studies

IG = Inscriptiones Graecae

IGCH = M THOMPSON O MoslashRkHOLM C M kRAAY An Inventory of Greek Coin Hoards

IMT KyzKapuDağ = Inschriften Mysia and Troas [IMT] M BARTH J STAUBER (eds) Leopold WengerInstitut Universitaumlt Muumlnchen Version of 2581993 (Ibycus) Packard HumanitiesInstitute CD 7 1996 -Mysia laquokyzikene kapuDağraquo

IPArk = g THUumlR H TAEUBER (eds) Prozessrechtliche Inschriften der griechischen PoleisArkadien Oumlsterreichische Akademie der Wissenschaften Philosophisch-historischeklasse Sitzungsberichte 607 Wien 1994

Kadmos = Zeitschrift fuumlr vor- und fruumlhgriechische Epigraphik

Kernos = Revue international et pluridisciplinaire de religion grecque antique

LGPN = P M Fraser E Matthews (eds) Α Lexicon of Greek Personal Names

LIMC = Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae

LSJ = H g LIDDELL R SCOTT H S JONES A Greek-English Lexicon 9th edition 1987

MBAH = Marburger Beitraumlge zur antiken Handels- Sozial- und Wirtschaftsgeschichte

NEA = New Eastern Archaeology

ΝΝΜ = Numismatic Notes and Monographs

OGISOGI = Orientis Graeci Inscriptiones

OlBer = Olympische Berichte

OlF = Olympische Forschungen

Para = D BEAZLEY Paralipomena additions to Attic black-figure vase-painters and to Atticred-figure vase-painters (second edition) Oxford 1971

PATABS = Production and Trade of Amphorae in the Black Sea

PIR = Prosopographia Imperii Romani

SEG = Supplementum Epigraphicum Graecum

SIG = Sylloge Inscriptionum Graecarum

SNG = Sylloge Nummorum Graecorum

ThesCRA = Thesaurus Cultus e Rituum Antiquorum The J Paul getty Museum Los Angeles

Α´ ΕλλΚερ = Α´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 1986Ιωάννινα 1989 Ρόδος 20002

ΑΕΘΣΕ = Το Αρχαιολογικό έργο στη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα

ΑΕΜΘ = Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη

ΑΜΘ = Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Αρχαία Μακεδονία II = Aνακοινώσεις κατά τo δεύτερο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία III = Aνακοινώσεις κατά τo τρίτo Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμβρίoυ1977 Θεσσαλονίκη 1983

Αρχαία Μακεδονία IV = Aνακοινώσεις κατά τo τέταρτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1983 Θεσσαλονίκη 1986

Αρχαία Μακεδονία V = Aνακοινώσεις κατά τo πέμπτο Διεθνές Συμπoacuteσιo Θεσσαλoνίκη 21-25 Σεπτεμ-βρίoυ 1989 Θεσσαλονίκη 1993

ἠχάδιν II

3

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Αρχαία Μακεδονία VI = Ανακοινώσεις κατά το έκτο Διεθνές Συμπόσιο Θεσσαλονίκη 15-19 Οκτωβρίου1996 Θεσσαλονίκη 1999

Β´ ΕλλΚερ = Β´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ρόδος 22-25 Μαρτίου1989 Αθήνα 1991

Γ´ ΕλλΚερ = Γ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Θεσσαλονίκη 24-27 Σεπτεμβρίου 1991 Αθήνα 1994

Δ´ ΕλλΚερ = Δ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Μυτιλήνη Μάρτιος1994 Αθήνα 1997

Ε´ ΕλλΚερ = Ε´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αθήνα 2000

ΕΑΜ = Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Εγνατία = Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπι-στημίου Θεσσαλονίκης Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας

ΕΕΒΜ = Επετηρίς της Εταιρείας Βοιωτικών Μελετών Εταιρεία Βοιωτικών ΜελετώνΑθήνα

ΕλλΚερ Αιγαίου = Ελληνιστική Κεραμική από το Αιγαίο Hellenistic Pottery from the AegeanΜυτιλήνη 1994 Αθήνα 1997

ΕλλΚερ Ηπείρου Αιτωλοακαρνανίας = Ελληνιστική Κεραμική από την Ήπειρο την Αιτωλοακαρνανία και τα Ιόνιακαι Ιονίων νησιών νησιά Αθήνα 2009

ΕλλΚερ Θεσσαλίας = Ελληνιστική Κεραμική από τη Θεσσαλία Βόλος 2000

ΕλλΚερ Κρήτης = Ελληνιστική Κεραμική από την Κρήτη Χανιά 1997

ΕλλΚερ Πελοποννήσου = Ελληνιστική Κεραμική από την Πελοπόννησο Αίγιο 2005

Ζ´ ΕλλΚερ = Ζ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αίγιο 4-9 Απριλίου2005 Αθήνα 2011

Η´ ΕλλΚερ = Η´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 5-9 Μαΐου2009 Αθήνα 2014

ΘΑΜ = Θησαυροί της Αρχαίας Μακεδονίας Κατάλογος εκθέσεως Θεσσαλονίκη 1979

Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής = Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής στην Αρχαία Μακεδονία Topics on HellenisticPottery in Ancient Macedonia Αθήνα 2012

Θρεπτήρια = Μ ΤΙΒΕΡΙΟΣ Π ΝΙΓΔΕΛΗΣ Π ΑΔΑΜ-ΒΕΛΕΝΗ (επιμ) Θρεπτήρια Μελέτες για τηναρχαία Μακεδονία Θεσσαλονίκη 2012

ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑΜελετήματα = Έκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Τομέας Ελληνικής και ΡωμαϊκήςΑρχαιότητας Αθήνα

Παρνασσός = Περιοδικό του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός

ΣΤ΄ ΕλλΚερ = ΣΤ΄ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Βόλος 17-23Απριλίου 2000 Αθήνα 2004

Τεκμήρια = Περιοδικό του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών - Ινστιτούτο Ιστορικών ΕρευνώνΤομέας Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας Αθήνα

Το Μουσείον = Περιοδική έκδοση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

ἠχάδιν II

4

IΙ

ABSTRACT

In June 1946 George Seferis the eminent Greek poet who was goingto become the Nobel-laureate patriarch of Greek modernist poetry by1963 witnessed the re-excavation of the statues and vases until thenhidden in the vaults of the National Museum in Athens in order toprevent their damage or looting by the Germans during the occupationAs he observes the bronze statue of Zeus a fifth-century BC work thatis still considered one of the masterpieces in the Museumrsquos collectionand of Greek art at large the poet fantasizes the godrsquos lovemaking witha woman whom Seferis himself ldquowould loverdquo as he unashamedly informsus in his diary from that day In the paper I use the concept ofhomosociality in order to explore the ways in which Seferis and manyof his contemporaries view classical antiquity and proceed to deploy itas a bio-political tool in order to claim a centralized role in Greekintellectual and political life To this end I re-visit Seferisrsquos two chiefldquoarchaeologicalrdquo poems ndashThe King of Asine and Engomindash in an effortto investigate the ways in which his sensory archaeologies manifestthemselves

ἠχάδιν II

Dimitris Plantzos ldquoThey are un-burrying the statues nowrdquo

The sensory archaeologies

of george seferis

Την Τρίτη 4 ιουνίου του 1946 ο Γιώργος σεφέρης ήτανπαρών κατά τη διάρκεια των εργασιών για την εκ νέου laquoανα-σκαφήraquo των εκθεμάτων του εθνικού αρχαιολογικού Μου-σείου της αθήνας που είχαν θαφτεί προληπτικά κάτω απότα δάπεδα του νεοκλασικού κτηρίου ήδη από το 1940 ώστενα προφυλαχθούν από τους βομβαρδισμούς ή και τις αρπα-κτικές διαθέσεις των Γερμανών που επρόκειτο εν τέλει νακαταλάβουν την πόλη στις 27 απριλίου του 19411

η στέλλα Δρούγου με έχει τιμήσει με την προσοχήκαι τη φιλία της κάπως απροσδόκηταmiddot αν και δενέχουμε συνυπάρξει ποτέ στο αμφιθέατρο ή τοσκάμμα τόσο τα κείμενά της όσο και οι απόψειςπου είχε την καλοσύνη να μοιραστεί μαζί μου στιςλίγες έως τώρα συναντήσεις μας έχουν επηρεάσειβαθιά την παρουσία μου και στο ένα και στο άλλοελπίζω ότι το ταπεινό αυτό αντίδωρο θα την ευχα-ριστήσει ευχαριστώ τον Δημήτρη Παπανικολάουπου μου μίλησε πρώτος για το επίμαχο κείμενο τουΓιώργου σεφέρη και συχνά συζήτησε μαζί μου μετον γνώριμο γόνιμο ενθουσιασμό του τις απόψειςμου για τις βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότηταςmiddotακόμη για τις εύστοχες παρατηρήσεις του σε μιαπρώτη γραφή του παρόντος άρθρου ευχαριστώεπίσης την αθηνά Βογιατζόγλου που σχολίασε μεκριτική οξυδέρκεια και ευθύτητα παλαιότερη εκ-δοχή του άρθρου μουmiddot τον αντώνη Κοτσώνα για τιςκρίσιμες laquoαρχαιολογικέςraquo του παρατηρήσειςmiddot καιτην Μαρίνα λαμπράκη υποψήφια διδάκτορα στοΠανεπιστήμιο της οξφόρδης με την οποία συζήτη-σα την σεφερική αρχαιολογία κατά τη διάρκειαενός ανεπίσημου tutorial τον Φεβρουάριο του 2013οι παραπομπές στα ποιήματα του σεφέρη ακο-λουθούν την στερεότυπη έκδοση του 1972 στηνανατύπωση του 1982 (σεφέρης 1982)middot σε όλα ταπαραθέματα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία τουπρωτοτύπου

1 ΠασχαλιΔησ 2013middot ΝιΚολαΚεα 2008middot ΠεΤρα-Κοσ 1994middot Καρουζου 1967 σ ιε´-ιζ´middot Καρουζου

2000 σ 5-9

ndash ΠασχαλιΔησ [Κ] 2013 = laquoΤα θαμμένα αγάλματα του πολέμουraquo Lifo 33328 Μαρτίου σ 34-37 [προσβάσιμο και ηλεκτρονικά httpwwwlifogrmagfeatures3704 (25 ιανουαρίου 2014)]

ndash ΝιΚολαΚεα [Ν] 2008 = laquoη προστασία των αρχαιοτήτων κατά τον Β´ Παγ-κόσμιο Πόλεμοraquo στο Μ ΤσιΠοΠουλου (επιμ) laquoἈνέφερα ἘγγράφωςraquoΘησαυροί του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αθήνασ 57-59

ndash ΠεΤραΚοσ [Β χ] 1994 = laquoΤα αρχαία της ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944raquo Ο Μέντωρ 31 σ 73-185

ndash Καρουζου [σ] 1967 = Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον Συλλογή Γλυ-πτών Περιγραφικός Κατάλογος αθήνα

ndash Καρουζου [σ] 2000 = laquoΤο εθνικό Μουσείο από το 1941raquo Το Μουσείον 1σ 5-14

ἠχάδιν II

laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo

Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

Δημήτρης Πλάντζος

στις Μέρες για το 1946 ο σαρανταεξάχρονος τότε ποιητής γρά-φει

[hellip] Τὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο Ξεθάβουντώρα ndashἄλλα σὲ κάσες καὶ ἄλλα γυμνὰ κατάσαρκα μέσαστὸ χῶμαndash τὰ ἀγάλματα σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς παλιὲς μεγάλεςαἴθουσες γνώριμες ἀπὸ τὰ μαθητικά μας χρόνια μὲ τὴστεγνὴ ὄψη ποὺ ἔφερνε κάπως πρὸς τὴ βαρετὴ δημόσιαβιβλιοθήκη οἱ ἐργάτες δουλεύουν μὲ φτυάρια καὶ μὲἀξίνες Τὸ δάπεδο ἂν δὲν κοίταζες τὴ στέγη τὰ παρά-θυρα καὶ τοὺς τοίχους μὲ τὶς χρυσὲς ἐπιγραφές θὰ μπο-ροῦσε νὰ ἦταν ἕνας ὅποιος τόπος ἀνασκαφῶν Τὰ ἀγάλ-ματα βυθισμένα ἀκόμη στὴ γῆς φαινόντουσαν ἀπὸ τὴμέση καὶ πάνω γυμνά φυτεμένα στὴν τύχη Τὸ μπράτσοκάποιου ὑπερφυσικοῦ θεοῦ καμπυλωμένο πρὸς τὸ μηρόξεπερνοῦσε κάτω ἀπὸ τὴ σκαλωσιάmiddot μιὰ γυμνὴ γυναίκαποὺ μοῦ γύριζε τὴν πλάτη ἦταν καπελωμένη μrsquo ἕναγκρίζο καλάθι ἐργάτη ποὺ ἄφηνε νὰ φαίνουνται μόνοτὰ γελαστά της καπούλια Ἦταν ἕνας ἀναστάσιμοςχορὸς ἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνποὺ σοῦ ἔδινε μιὰ παλαβὴ χαρά Ἀλλοῦ ἀγάλματα ξα-πλωμένα ἀνάγλυφα στημένα ἀνάποδα συγκίνηση ἀπὸαὐτὴ τὴν ξαφνικὴ οἰκειότητα Ὁ μπρούντζινος Δίας ἢΠοσειδών ξαπλωμένος πάνω σὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕναςκοινὸς κουρασμένος ἐργάτης Τὸν ἄγγιξα στὸ στῆθοςἐκεῖ ποὺ δένει τὸ μπράτσο μὲ τὸν ὦμο στὴν κοιλιά στὰμαλλιά του Μοῦ φάνηκε πὼς ἄγγιζα τὸ δικό μου σῶμασκέφτηκα πὼς θὰ τοῦ ἔδινα μrsquo εὐχαρίστηση νὰ γλεντήσειτὴ γυναίκα ποὺ θrsquo ἀγαποῦσα συλλογίστηκα ἀκόμη πὼςὁ τεχνίτης ποὺ ἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμα εἶχε στὰ χέρια τὴσυνείδηση πὼς ἔδινε ζωὴ σrsquo ἕναν θεὸ ποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητούςmiddot μοῦ φάνηκε παράξενοαὐτὸς ὁ μεγάλος ἄντρας πλαγιασμένος ἀνάσκελα εἶχεμιὰ διάταξη βρέφους [hellip]2

η συγκεκριμένη επιχείρηση είχε ήδη από τα πρώτα μεταπολε-μικά χρόνια επενδυθεί με τον μανδύα εθνικού θρύλουmiddot ακόμηκαι σήμερα περιγράφεται ως το laquoΈπος της απόκρυψηςraquo3 ανκαι τα μέτρα προφύλαξης των κλασικών αρχαιοτήτων του εθνι-κού Μουσείου περιλάμβαναν και αγγεία κοσμήματα και πή-λινα ειδώλια οι αναφορές που έχουμε από εκείνες τις ημέρες

2 σεφέρης 1996 σ 38-393 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 36

ndash σεφέρης 1996 = Γ σεφέρης Μέρες ε΄ 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951 αθή-να

350 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

όπως και οι σχετικές πασίγνωστες πλέον φωτογραφίες απότην προετοιμασία της laquoταφήςraquo των πολύτιμων εκθεμάτωνεστιάζουν κυρίως στα ελεύθερα γλυπτά διακρίνουμε τον Κούροτου σουνίου και τον ερμή της αταλάντης τον laquoΨευδο-αθλητήraquoτης Δήλου την αφροδίτη από τη συλλογή Hope μια σειρά κλα-σικών επιτυμβίων και άλλα σημαντικά αγάλματα της συλλογήςτου εθνικού Μουσείου μπροστά στο όρυγμα όπου επρόκειτονα εναποτεθούν Με laquoπολυάνδριαraquo παρομοιάζει σε πρόσφατοκείμενό του ένας από τους σημερινούς επιμελητές του Μουσείουτα σκάμματα αυτά μέσα στα οποία παρατάχθηκε laquoένα σαστι-σμένο πλήθος μορφώνraquo που μοιάζουν στις φωτογραφίες ναlaquoστέκονται αμήχαναraquo4middot laquoτα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άν-θρωποι σε διαδήλωσηraquo παρατηρούσε ο αυτόπτης ως εθελοντήςπρωτοετής φοιτητής της αρχαιολογίας τότε σπύρος ιακωβίδης5ο συστηματικός εξανθρωπισμός των κλασικών γλυπτών ndashαλλάκαι οι παρόμοιες αντιλήψεις για laquoτα αρχαίαraquo που συναντά κα-νείς διάχυτες στο πνευματικό τοπίο της ελληνικής νεωτερικό-τητας ndash φωτίζεται πιστεύω από τη σεφερική αρχαιολογία όπωςεκφράζεται στο παραπάνω απόσπασμα η οποία με τη σειράτης αντλεί από το ευρύ σχετικό ρεπερτόριο του ελληνικού μο-ντερνισμού με τον τρόπο που ο ίδιος ο σεφέρης οργανώνει καιεργαλειοποιεί

Το 1946 ο Γιώργος σεφέρης βρισκόταν περίπου στη μέση τηςπροσωπικής του laquoαρχαιολογικήςraquo πορείας που θα λέγαμε ότιαρχίζει το καλοκαίρι του 1938 όταν κατά τη διάρκεια μιας επί-σκεψης με φίλους στον ερειπιώνα της ασίνης οδηγείται στιςσκέψεις που δύο χρόνια αργότερα συμπυκνώνονται στο εμβλη-ματικό του ποίημα Ὁ Βασιλιὰς τῆς Ἀσίνης και κορυφώνεταιτο 1955 με την Ἔγκωμη όπου η συμμετοχή του ως παρατηρητήσε ανασκαφή στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο της Κύπρουένα-δύο χρόνια ενωρίτερα τον οδηγεί στην αποκαλυπτική εν-συνείδηση της ελληνικής διαχρονίας αν και ο σεφέρης μιλάσυχνά για αρχαιότητες στην ποίηση και τη δοκιμιογραφία του6τα δύο συγκεκριμένα ποιήματά του και το απόσπασμα απότις Μέρεςπου αναφέρθηκε πιο πάνω αποτελούν κατά τη γνώμημου τρεις καίριες στιγμές στην αρχαιολογική πορεία του ποιητήκαθώς είναι καθαρά ανασκαφικές συνιστούν δηλαδή στιγμέςπροσωπικής laquoαρχαιολογίαςraquo κατά τις οποίες ο ποιητής αρ-

4 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 365 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 366 Βλ σαΒΒιΔησ 1992middot επίσης GiannakoPoulou

2007 ιδιαίτ σ 244-285

ndash σαΒΒιΔησ [Γ Π] 1992= Οι Αρχαιολογικές Περιδιαβάσεις του Ποιητή ΓιώργουΣεφέρη λευκωσία

ndash GiannakoPoulou [l] 2007 = The Power of Pygmalion Ancient Greek Sculpturein Modern Greek Poetry 1860-1960 oxfordBern

351laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

χαιολόγος ερευνά ο ίδιος ndash είτε αγγίζοντας είτε συμμετέχονταςσε μια ανασκαφή με τον τρόπο που ένας σημερινός ανασκαφέαςεπιβλέπει το έργο των συνεργατών των φοιτητών και των ερ-γατών του ndash τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος ώστε να κα-ταλήξει σε συμπεράσματα ιστορικής φύσης αξίζει ίσως να επι-σημανθεί πως και τα δύο ποιήματα είδαν το φως της δημο-σιότητας δύο χρόνια μετά τα γεγονότα που τα ενέπνευσαν λεςκαι ο σεφέρης ακολουθεί εδώ το αρχαιολογικό πρωτόκολλοπου επιβάλλει την παρέλευση ικανού χρόνου από την ανασκαφήέως ακόμη και την πρώτη της δημοσίευση έτσι ώστε να ελεγχθείη βασιμότητα των πρώτων συμπερασμάτων στα οποία κατα-λήγει κανείς εν θερμώ επάνω από ή και μέσα στο σκάμμααυτό που κυρίως όμως προκύπτει από τα τρία κείμενα καιιδίως το ημερολογιακό λήμμα του 1946 είναι ο τρόπος με τονοποίο ο σεφέρης οργανώνει την προσωπική του αρχαιολατρίααλλά και προτείνει τον εαυτό του ως εμβληματικό πνευματικόηγέτη ενός έθνους του οποίου η ύπαρξη οφείλεται στη διαρκώςπροβαλλόμενη σχέση του με την κλασική αρχαιότητα

Ήδη από την πρώτη συγκριτική ανάγνωση του Βασιλιᾶ και τηςἜγκωμης ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως στην πορεία τωνδεκαπέντε περίπου χρόνων που τα χωρίζουν ο ποιητής έχειαλλάξει ριζικά τις απόψεις του σχετικά με το παρελθόν ως υλι-κή αλλά και ως μεταφυσική παρουσία η καλοκαιρινή επίσκεψηστην ασίνη ndashφανταζόμαστε νωχελικούς περιπατητές να επιθε-ωρούν τα χαλάσματα ενώ μεσημεριάζει ως ανάπαυλα από τηραστώνη του παραθερισμού στο γειτονικό Τολό ndash οδηγεί τονμελαγχολικό ποιητή στο συμπέρασμα πώς laquoδὲν ἀπομένει τί-ποτε παρὰ μόνο τὸ βάρος | ἡ νοσταλγία τοῦ βάρους μιᾶς ὕπαρ-ξης ζωντανῆςraquo (στ 48-49) και πως ο ίδιος ως ποιητής στέκειστη μέση του ερειπιώνα ως laquoἕνα κενόraquo (στ 54) η αισθητηριακήδιερεύνηση που εφαρμόζει εδώ ο σεφέρης (laquo᾽γγίζοντας κάποτεμὲ τὰ δάχτυλά μας τὴν ἁφή του [ενν του Βασιλιά] πάνω στὶςπέτρεςraquo) όπως αποδίδεται στον ακροτελεύτιο στίχο του ποι-ήματος (στ 60) έρχεται σε αντίθεση με τις παγιωμένες αρχέςτης νεωτερικής αρχαιολογίας που επιβάλλει την αποστείρωσητων υλικών καταλοίπων του παρελθόντος την καθαρτική με-τατροπή των ερειπίων σε μνημεία που φυλάσσονται σε κηρυγ-μένους αρχαιολογικούς χώρους και γενικά την πολιτική τουlaquoμην εγγίζετεraquo προτάσσοντας αναπόφευκτα την ανάγκη δια-τήρησης των αρχαίων αντικειμένων έναντι της ενδεχόμενης επι-θυμίας του θεατή να τα προσλάβει και με τις άλλες του αισθήσειςπέρα δηλαδή από την προνομιακή για την νεωτερική σκέψη αί-σθηση της όρασης Για άλλη μια φορά επομένως ο σεφέρηςαντλεί από το αρχείο του συνεπούς μοντερνισμού το παρελθόν

352 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Αρχαία Μακεδονία VI = Ανακοινώσεις κατά το έκτο Διεθνές Συμπόσιο Θεσσαλονίκη 15-19 Οκτωβρίου1996 Θεσσαλονίκη 1999

Β´ ΕλλΚερ = Β´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ρόδος 22-25 Μαρτίου1989 Αθήνα 1991

Γ´ ΕλλΚερ = Γ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Θεσσαλονίκη 24-27 Σεπτεμβρίου 1991 Αθήνα 1994

Δ´ ΕλλΚερ = Δ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Μυτιλήνη Μάρτιος1994 Αθήνα 1997

Ε´ ΕλλΚερ = Ε´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αθήνα 2000

ΕΑΜ = Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Εγνατία = Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπι-στημίου Θεσσαλονίκης Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας

ΕΕΒΜ = Επετηρίς της Εταιρείας Βοιωτικών Μελετών Εταιρεία Βοιωτικών ΜελετώνΑθήνα

ΕλλΚερ Αιγαίου = Ελληνιστική Κεραμική από το Αιγαίο Hellenistic Pottery from the AegeanΜυτιλήνη 1994 Αθήνα 1997

ΕλλΚερ Ηπείρου Αιτωλοακαρνανίας = Ελληνιστική Κεραμική από την Ήπειρο την Αιτωλοακαρνανία και τα Ιόνιακαι Ιονίων νησιών νησιά Αθήνα 2009

ΕλλΚερ Θεσσαλίας = Ελληνιστική Κεραμική από τη Θεσσαλία Βόλος 2000

ΕλλΚερ Κρήτης = Ελληνιστική Κεραμική από την Κρήτη Χανιά 1997

ΕλλΚερ Πελοποννήσου = Ελληνιστική Κεραμική από την Πελοπόννησο Αίγιο 2005

Ζ´ ΕλλΚερ = Ζ´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Αίγιο 4-9 Απριλίου2005 Αθήνα 2011

Η´ ΕλλΚερ = Η´ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Ιωάννινα 5-9 Μαΐου2009 Αθήνα 2014

ΘΑΜ = Θησαυροί της Αρχαίας Μακεδονίας Κατάλογος εκθέσεως Θεσσαλονίκη 1979

Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής = Θέματα Ελληνιστικής Κεραμικής στην Αρχαία Μακεδονία Topics on HellenisticPottery in Ancient Macedonia Αθήνα 2012

Θρεπτήρια = Μ ΤΙΒΕΡΙΟΣ Π ΝΙΓΔΕΛΗΣ Π ΑΔΑΜ-ΒΕΛΕΝΗ (επιμ) Θρεπτήρια Μελέτες για τηναρχαία Μακεδονία Θεσσαλονίκη 2012

ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑΜελετήματα = Έκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Τομέας Ελληνικής και ΡωμαϊκήςΑρχαιότητας Αθήνα

Παρνασσός = Περιοδικό του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός

ΣΤ΄ ΕλλΚερ = ΣΤ΄ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική Βόλος 17-23Απριλίου 2000 Αθήνα 2004

Τεκμήρια = Περιοδικό του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών - Ινστιτούτο Ιστορικών ΕρευνώνΤομέας Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας Αθήνα

Το Μουσείον = Περιοδική έκδοση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

ἠχάδιν II

4

IΙ

ABSTRACT

In June 1946 George Seferis the eminent Greek poet who was goingto become the Nobel-laureate patriarch of Greek modernist poetry by1963 witnessed the re-excavation of the statues and vases until thenhidden in the vaults of the National Museum in Athens in order toprevent their damage or looting by the Germans during the occupationAs he observes the bronze statue of Zeus a fifth-century BC work thatis still considered one of the masterpieces in the Museumrsquos collectionand of Greek art at large the poet fantasizes the godrsquos lovemaking witha woman whom Seferis himself ldquowould loverdquo as he unashamedly informsus in his diary from that day In the paper I use the concept ofhomosociality in order to explore the ways in which Seferis and manyof his contemporaries view classical antiquity and proceed to deploy itas a bio-political tool in order to claim a centralized role in Greekintellectual and political life To this end I re-visit Seferisrsquos two chiefldquoarchaeologicalrdquo poems ndashThe King of Asine and Engomindash in an effortto investigate the ways in which his sensory archaeologies manifestthemselves

ἠχάδιν II

Dimitris Plantzos ldquoThey are un-burrying the statues nowrdquo

The sensory archaeologies

of george seferis

Την Τρίτη 4 ιουνίου του 1946 ο Γιώργος σεφέρης ήτανπαρών κατά τη διάρκεια των εργασιών για την εκ νέου laquoανα-σκαφήraquo των εκθεμάτων του εθνικού αρχαιολογικού Μου-σείου της αθήνας που είχαν θαφτεί προληπτικά κάτω απότα δάπεδα του νεοκλασικού κτηρίου ήδη από το 1940 ώστενα προφυλαχθούν από τους βομβαρδισμούς ή και τις αρπα-κτικές διαθέσεις των Γερμανών που επρόκειτο εν τέλει νακαταλάβουν την πόλη στις 27 απριλίου του 19411

η στέλλα Δρούγου με έχει τιμήσει με την προσοχήκαι τη φιλία της κάπως απροσδόκηταmiddot αν και δενέχουμε συνυπάρξει ποτέ στο αμφιθέατρο ή τοσκάμμα τόσο τα κείμενά της όσο και οι απόψειςπου είχε την καλοσύνη να μοιραστεί μαζί μου στιςλίγες έως τώρα συναντήσεις μας έχουν επηρεάσειβαθιά την παρουσία μου και στο ένα και στο άλλοελπίζω ότι το ταπεινό αυτό αντίδωρο θα την ευχα-ριστήσει ευχαριστώ τον Δημήτρη Παπανικολάουπου μου μίλησε πρώτος για το επίμαχο κείμενο τουΓιώργου σεφέρη και συχνά συζήτησε μαζί μου μετον γνώριμο γόνιμο ενθουσιασμό του τις απόψειςμου για τις βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότηταςmiddotακόμη για τις εύστοχες παρατηρήσεις του σε μιαπρώτη γραφή του παρόντος άρθρου ευχαριστώεπίσης την αθηνά Βογιατζόγλου που σχολίασε μεκριτική οξυδέρκεια και ευθύτητα παλαιότερη εκ-δοχή του άρθρου μουmiddot τον αντώνη Κοτσώνα για τιςκρίσιμες laquoαρχαιολογικέςraquo του παρατηρήσειςmiddot καιτην Μαρίνα λαμπράκη υποψήφια διδάκτορα στοΠανεπιστήμιο της οξφόρδης με την οποία συζήτη-σα την σεφερική αρχαιολογία κατά τη διάρκειαενός ανεπίσημου tutorial τον Φεβρουάριο του 2013οι παραπομπές στα ποιήματα του σεφέρη ακο-λουθούν την στερεότυπη έκδοση του 1972 στηνανατύπωση του 1982 (σεφέρης 1982)middot σε όλα ταπαραθέματα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία τουπρωτοτύπου

1 ΠασχαλιΔησ 2013middot ΝιΚολαΚεα 2008middot ΠεΤρα-Κοσ 1994middot Καρουζου 1967 σ ιε´-ιζ´middot Καρουζου

2000 σ 5-9

ndash ΠασχαλιΔησ [Κ] 2013 = laquoΤα θαμμένα αγάλματα του πολέμουraquo Lifo 33328 Μαρτίου σ 34-37 [προσβάσιμο και ηλεκτρονικά httpwwwlifogrmagfeatures3704 (25 ιανουαρίου 2014)]

ndash ΝιΚολαΚεα [Ν] 2008 = laquoη προστασία των αρχαιοτήτων κατά τον Β´ Παγ-κόσμιο Πόλεμοraquo στο Μ ΤσιΠοΠουλου (επιμ) laquoἈνέφερα ἘγγράφωςraquoΘησαυροί του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αθήνασ 57-59

ndash ΠεΤραΚοσ [Β χ] 1994 = laquoΤα αρχαία της ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944raquo Ο Μέντωρ 31 σ 73-185

ndash Καρουζου [σ] 1967 = Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον Συλλογή Γλυ-πτών Περιγραφικός Κατάλογος αθήνα

ndash Καρουζου [σ] 2000 = laquoΤο εθνικό Μουσείο από το 1941raquo Το Μουσείον 1σ 5-14

ἠχάδιν II

laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo

Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

Δημήτρης Πλάντζος

στις Μέρες για το 1946 ο σαρανταεξάχρονος τότε ποιητής γρά-φει

[hellip] Τὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο Ξεθάβουντώρα ndashἄλλα σὲ κάσες καὶ ἄλλα γυμνὰ κατάσαρκα μέσαστὸ χῶμαndash τὰ ἀγάλματα σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς παλιὲς μεγάλεςαἴθουσες γνώριμες ἀπὸ τὰ μαθητικά μας χρόνια μὲ τὴστεγνὴ ὄψη ποὺ ἔφερνε κάπως πρὸς τὴ βαρετὴ δημόσιαβιβλιοθήκη οἱ ἐργάτες δουλεύουν μὲ φτυάρια καὶ μὲἀξίνες Τὸ δάπεδο ἂν δὲν κοίταζες τὴ στέγη τὰ παρά-θυρα καὶ τοὺς τοίχους μὲ τὶς χρυσὲς ἐπιγραφές θὰ μπο-ροῦσε νὰ ἦταν ἕνας ὅποιος τόπος ἀνασκαφῶν Τὰ ἀγάλ-ματα βυθισμένα ἀκόμη στὴ γῆς φαινόντουσαν ἀπὸ τὴμέση καὶ πάνω γυμνά φυτεμένα στὴν τύχη Τὸ μπράτσοκάποιου ὑπερφυσικοῦ θεοῦ καμπυλωμένο πρὸς τὸ μηρόξεπερνοῦσε κάτω ἀπὸ τὴ σκαλωσιάmiddot μιὰ γυμνὴ γυναίκαποὺ μοῦ γύριζε τὴν πλάτη ἦταν καπελωμένη μrsquo ἕναγκρίζο καλάθι ἐργάτη ποὺ ἄφηνε νὰ φαίνουνται μόνοτὰ γελαστά της καπούλια Ἦταν ἕνας ἀναστάσιμοςχορὸς ἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνποὺ σοῦ ἔδινε μιὰ παλαβὴ χαρά Ἀλλοῦ ἀγάλματα ξα-πλωμένα ἀνάγλυφα στημένα ἀνάποδα συγκίνηση ἀπὸαὐτὴ τὴν ξαφνικὴ οἰκειότητα Ὁ μπρούντζινος Δίας ἢΠοσειδών ξαπλωμένος πάνω σὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕναςκοινὸς κουρασμένος ἐργάτης Τὸν ἄγγιξα στὸ στῆθοςἐκεῖ ποὺ δένει τὸ μπράτσο μὲ τὸν ὦμο στὴν κοιλιά στὰμαλλιά του Μοῦ φάνηκε πὼς ἄγγιζα τὸ δικό μου σῶμασκέφτηκα πὼς θὰ τοῦ ἔδινα μrsquo εὐχαρίστηση νὰ γλεντήσειτὴ γυναίκα ποὺ θrsquo ἀγαποῦσα συλλογίστηκα ἀκόμη πὼςὁ τεχνίτης ποὺ ἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμα εἶχε στὰ χέρια τὴσυνείδηση πὼς ἔδινε ζωὴ σrsquo ἕναν θεὸ ποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητούςmiddot μοῦ φάνηκε παράξενοαὐτὸς ὁ μεγάλος ἄντρας πλαγιασμένος ἀνάσκελα εἶχεμιὰ διάταξη βρέφους [hellip]2

η συγκεκριμένη επιχείρηση είχε ήδη από τα πρώτα μεταπολε-μικά χρόνια επενδυθεί με τον μανδύα εθνικού θρύλουmiddot ακόμηκαι σήμερα περιγράφεται ως το laquoΈπος της απόκρυψηςraquo3 ανκαι τα μέτρα προφύλαξης των κλασικών αρχαιοτήτων του εθνι-κού Μουσείου περιλάμβαναν και αγγεία κοσμήματα και πή-λινα ειδώλια οι αναφορές που έχουμε από εκείνες τις ημέρες

2 σεφέρης 1996 σ 38-393 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 36

ndash σεφέρης 1996 = Γ σεφέρης Μέρες ε΄ 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951 αθή-να

350 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

όπως και οι σχετικές πασίγνωστες πλέον φωτογραφίες απότην προετοιμασία της laquoταφήςraquo των πολύτιμων εκθεμάτωνεστιάζουν κυρίως στα ελεύθερα γλυπτά διακρίνουμε τον Κούροτου σουνίου και τον ερμή της αταλάντης τον laquoΨευδο-αθλητήraquoτης Δήλου την αφροδίτη από τη συλλογή Hope μια σειρά κλα-σικών επιτυμβίων και άλλα σημαντικά αγάλματα της συλλογήςτου εθνικού Μουσείου μπροστά στο όρυγμα όπου επρόκειτονα εναποτεθούν Με laquoπολυάνδριαraquo παρομοιάζει σε πρόσφατοκείμενό του ένας από τους σημερινούς επιμελητές του Μουσείουτα σκάμματα αυτά μέσα στα οποία παρατάχθηκε laquoένα σαστι-σμένο πλήθος μορφώνraquo που μοιάζουν στις φωτογραφίες ναlaquoστέκονται αμήχαναraquo4middot laquoτα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άν-θρωποι σε διαδήλωσηraquo παρατηρούσε ο αυτόπτης ως εθελοντήςπρωτοετής φοιτητής της αρχαιολογίας τότε σπύρος ιακωβίδης5ο συστηματικός εξανθρωπισμός των κλασικών γλυπτών ndashαλλάκαι οι παρόμοιες αντιλήψεις για laquoτα αρχαίαraquo που συναντά κα-νείς διάχυτες στο πνευματικό τοπίο της ελληνικής νεωτερικό-τητας ndash φωτίζεται πιστεύω από τη σεφερική αρχαιολογία όπωςεκφράζεται στο παραπάνω απόσπασμα η οποία με τη σειράτης αντλεί από το ευρύ σχετικό ρεπερτόριο του ελληνικού μο-ντερνισμού με τον τρόπο που ο ίδιος ο σεφέρης οργανώνει καιεργαλειοποιεί

Το 1946 ο Γιώργος σεφέρης βρισκόταν περίπου στη μέση τηςπροσωπικής του laquoαρχαιολογικήςraquo πορείας που θα λέγαμε ότιαρχίζει το καλοκαίρι του 1938 όταν κατά τη διάρκεια μιας επί-σκεψης με φίλους στον ερειπιώνα της ασίνης οδηγείται στιςσκέψεις που δύο χρόνια αργότερα συμπυκνώνονται στο εμβλη-ματικό του ποίημα Ὁ Βασιλιὰς τῆς Ἀσίνης και κορυφώνεταιτο 1955 με την Ἔγκωμη όπου η συμμετοχή του ως παρατηρητήσε ανασκαφή στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο της Κύπρουένα-δύο χρόνια ενωρίτερα τον οδηγεί στην αποκαλυπτική εν-συνείδηση της ελληνικής διαχρονίας αν και ο σεφέρης μιλάσυχνά για αρχαιότητες στην ποίηση και τη δοκιμιογραφία του6τα δύο συγκεκριμένα ποιήματά του και το απόσπασμα απότις Μέρεςπου αναφέρθηκε πιο πάνω αποτελούν κατά τη γνώμημου τρεις καίριες στιγμές στην αρχαιολογική πορεία του ποιητήκαθώς είναι καθαρά ανασκαφικές συνιστούν δηλαδή στιγμέςπροσωπικής laquoαρχαιολογίαςraquo κατά τις οποίες ο ποιητής αρ-

4 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 365 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 366 Βλ σαΒΒιΔησ 1992middot επίσης GiannakoPoulou

2007 ιδιαίτ σ 244-285

ndash σαΒΒιΔησ [Γ Π] 1992= Οι Αρχαιολογικές Περιδιαβάσεις του Ποιητή ΓιώργουΣεφέρη λευκωσία

ndash GiannakoPoulou [l] 2007 = The Power of Pygmalion Ancient Greek Sculpturein Modern Greek Poetry 1860-1960 oxfordBern

351laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

χαιολόγος ερευνά ο ίδιος ndash είτε αγγίζοντας είτε συμμετέχονταςσε μια ανασκαφή με τον τρόπο που ένας σημερινός ανασκαφέαςεπιβλέπει το έργο των συνεργατών των φοιτητών και των ερ-γατών του ndash τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος ώστε να κα-ταλήξει σε συμπεράσματα ιστορικής φύσης αξίζει ίσως να επι-σημανθεί πως και τα δύο ποιήματα είδαν το φως της δημο-σιότητας δύο χρόνια μετά τα γεγονότα που τα ενέπνευσαν λεςκαι ο σεφέρης ακολουθεί εδώ το αρχαιολογικό πρωτόκολλοπου επιβάλλει την παρέλευση ικανού χρόνου από την ανασκαφήέως ακόμη και την πρώτη της δημοσίευση έτσι ώστε να ελεγχθείη βασιμότητα των πρώτων συμπερασμάτων στα οποία κατα-λήγει κανείς εν θερμώ επάνω από ή και μέσα στο σκάμμααυτό που κυρίως όμως προκύπτει από τα τρία κείμενα καιιδίως το ημερολογιακό λήμμα του 1946 είναι ο τρόπος με τονοποίο ο σεφέρης οργανώνει την προσωπική του αρχαιολατρίααλλά και προτείνει τον εαυτό του ως εμβληματικό πνευματικόηγέτη ενός έθνους του οποίου η ύπαρξη οφείλεται στη διαρκώςπροβαλλόμενη σχέση του με την κλασική αρχαιότητα

Ήδη από την πρώτη συγκριτική ανάγνωση του Βασιλιᾶ και τηςἜγκωμης ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως στην πορεία τωνδεκαπέντε περίπου χρόνων που τα χωρίζουν ο ποιητής έχειαλλάξει ριζικά τις απόψεις του σχετικά με το παρελθόν ως υλι-κή αλλά και ως μεταφυσική παρουσία η καλοκαιρινή επίσκεψηστην ασίνη ndashφανταζόμαστε νωχελικούς περιπατητές να επιθε-ωρούν τα χαλάσματα ενώ μεσημεριάζει ως ανάπαυλα από τηραστώνη του παραθερισμού στο γειτονικό Τολό ndash οδηγεί τονμελαγχολικό ποιητή στο συμπέρασμα πώς laquoδὲν ἀπομένει τί-ποτε παρὰ μόνο τὸ βάρος | ἡ νοσταλγία τοῦ βάρους μιᾶς ὕπαρ-ξης ζωντανῆςraquo (στ 48-49) και πως ο ίδιος ως ποιητής στέκειστη μέση του ερειπιώνα ως laquoἕνα κενόraquo (στ 54) η αισθητηριακήδιερεύνηση που εφαρμόζει εδώ ο σεφέρης (laquo᾽γγίζοντας κάποτεμὲ τὰ δάχτυλά μας τὴν ἁφή του [ενν του Βασιλιά] πάνω στὶςπέτρεςraquo) όπως αποδίδεται στον ακροτελεύτιο στίχο του ποι-ήματος (στ 60) έρχεται σε αντίθεση με τις παγιωμένες αρχέςτης νεωτερικής αρχαιολογίας που επιβάλλει την αποστείρωσητων υλικών καταλοίπων του παρελθόντος την καθαρτική με-τατροπή των ερειπίων σε μνημεία που φυλάσσονται σε κηρυγ-μένους αρχαιολογικούς χώρους και γενικά την πολιτική τουlaquoμην εγγίζετεraquo προτάσσοντας αναπόφευκτα την ανάγκη δια-τήρησης των αρχαίων αντικειμένων έναντι της ενδεχόμενης επι-θυμίας του θεατή να τα προσλάβει και με τις άλλες του αισθήσειςπέρα δηλαδή από την προνομιακή για την νεωτερική σκέψη αί-σθηση της όρασης Για άλλη μια φορά επομένως ο σεφέρηςαντλεί από το αρχείο του συνεπούς μοντερνισμού το παρελθόν

352 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

IΙ

ABSTRACT

In June 1946 George Seferis the eminent Greek poet who was goingto become the Nobel-laureate patriarch of Greek modernist poetry by1963 witnessed the re-excavation of the statues and vases until thenhidden in the vaults of the National Museum in Athens in order toprevent their damage or looting by the Germans during the occupationAs he observes the bronze statue of Zeus a fifth-century BC work thatis still considered one of the masterpieces in the Museumrsquos collectionand of Greek art at large the poet fantasizes the godrsquos lovemaking witha woman whom Seferis himself ldquowould loverdquo as he unashamedly informsus in his diary from that day In the paper I use the concept ofhomosociality in order to explore the ways in which Seferis and manyof his contemporaries view classical antiquity and proceed to deploy itas a bio-political tool in order to claim a centralized role in Greekintellectual and political life To this end I re-visit Seferisrsquos two chiefldquoarchaeologicalrdquo poems ndashThe King of Asine and Engomindash in an effortto investigate the ways in which his sensory archaeologies manifestthemselves

ἠχάδιν II

Dimitris Plantzos ldquoThey are un-burrying the statues nowrdquo

The sensory archaeologies

of george seferis

Την Τρίτη 4 ιουνίου του 1946 ο Γιώργος σεφέρης ήτανπαρών κατά τη διάρκεια των εργασιών για την εκ νέου laquoανα-σκαφήraquo των εκθεμάτων του εθνικού αρχαιολογικού Μου-σείου της αθήνας που είχαν θαφτεί προληπτικά κάτω απότα δάπεδα του νεοκλασικού κτηρίου ήδη από το 1940 ώστενα προφυλαχθούν από τους βομβαρδισμούς ή και τις αρπα-κτικές διαθέσεις των Γερμανών που επρόκειτο εν τέλει νακαταλάβουν την πόλη στις 27 απριλίου του 19411

η στέλλα Δρούγου με έχει τιμήσει με την προσοχήκαι τη φιλία της κάπως απροσδόκηταmiddot αν και δενέχουμε συνυπάρξει ποτέ στο αμφιθέατρο ή τοσκάμμα τόσο τα κείμενά της όσο και οι απόψειςπου είχε την καλοσύνη να μοιραστεί μαζί μου στιςλίγες έως τώρα συναντήσεις μας έχουν επηρεάσειβαθιά την παρουσία μου και στο ένα και στο άλλοελπίζω ότι το ταπεινό αυτό αντίδωρο θα την ευχα-ριστήσει ευχαριστώ τον Δημήτρη Παπανικολάουπου μου μίλησε πρώτος για το επίμαχο κείμενο τουΓιώργου σεφέρη και συχνά συζήτησε μαζί μου μετον γνώριμο γόνιμο ενθουσιασμό του τις απόψειςμου για τις βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότηταςmiddotακόμη για τις εύστοχες παρατηρήσεις του σε μιαπρώτη γραφή του παρόντος άρθρου ευχαριστώεπίσης την αθηνά Βογιατζόγλου που σχολίασε μεκριτική οξυδέρκεια και ευθύτητα παλαιότερη εκ-δοχή του άρθρου μουmiddot τον αντώνη Κοτσώνα για τιςκρίσιμες laquoαρχαιολογικέςraquo του παρατηρήσειςmiddot καιτην Μαρίνα λαμπράκη υποψήφια διδάκτορα στοΠανεπιστήμιο της οξφόρδης με την οποία συζήτη-σα την σεφερική αρχαιολογία κατά τη διάρκειαενός ανεπίσημου tutorial τον Φεβρουάριο του 2013οι παραπομπές στα ποιήματα του σεφέρη ακο-λουθούν την στερεότυπη έκδοση του 1972 στηνανατύπωση του 1982 (σεφέρης 1982)middot σε όλα ταπαραθέματα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία τουπρωτοτύπου

1 ΠασχαλιΔησ 2013middot ΝιΚολαΚεα 2008middot ΠεΤρα-Κοσ 1994middot Καρουζου 1967 σ ιε´-ιζ´middot Καρουζου

2000 σ 5-9

ndash ΠασχαλιΔησ [Κ] 2013 = laquoΤα θαμμένα αγάλματα του πολέμουraquo Lifo 33328 Μαρτίου σ 34-37 [προσβάσιμο και ηλεκτρονικά httpwwwlifogrmagfeatures3704 (25 ιανουαρίου 2014)]

ndash ΝιΚολαΚεα [Ν] 2008 = laquoη προστασία των αρχαιοτήτων κατά τον Β´ Παγ-κόσμιο Πόλεμοraquo στο Μ ΤσιΠοΠουλου (επιμ) laquoἈνέφερα ἘγγράφωςraquoΘησαυροί του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αθήνασ 57-59

ndash ΠεΤραΚοσ [Β χ] 1994 = laquoΤα αρχαία της ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944raquo Ο Μέντωρ 31 σ 73-185

ndash Καρουζου [σ] 1967 = Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον Συλλογή Γλυ-πτών Περιγραφικός Κατάλογος αθήνα

ndash Καρουζου [σ] 2000 = laquoΤο εθνικό Μουσείο από το 1941raquo Το Μουσείον 1σ 5-14

ἠχάδιν II

laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo

Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

Δημήτρης Πλάντζος

στις Μέρες για το 1946 ο σαρανταεξάχρονος τότε ποιητής γρά-φει

[hellip] Τὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο Ξεθάβουντώρα ndashἄλλα σὲ κάσες καὶ ἄλλα γυμνὰ κατάσαρκα μέσαστὸ χῶμαndash τὰ ἀγάλματα σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς παλιὲς μεγάλεςαἴθουσες γνώριμες ἀπὸ τὰ μαθητικά μας χρόνια μὲ τὴστεγνὴ ὄψη ποὺ ἔφερνε κάπως πρὸς τὴ βαρετὴ δημόσιαβιβλιοθήκη οἱ ἐργάτες δουλεύουν μὲ φτυάρια καὶ μὲἀξίνες Τὸ δάπεδο ἂν δὲν κοίταζες τὴ στέγη τὰ παρά-θυρα καὶ τοὺς τοίχους μὲ τὶς χρυσὲς ἐπιγραφές θὰ μπο-ροῦσε νὰ ἦταν ἕνας ὅποιος τόπος ἀνασκαφῶν Τὰ ἀγάλ-ματα βυθισμένα ἀκόμη στὴ γῆς φαινόντουσαν ἀπὸ τὴμέση καὶ πάνω γυμνά φυτεμένα στὴν τύχη Τὸ μπράτσοκάποιου ὑπερφυσικοῦ θεοῦ καμπυλωμένο πρὸς τὸ μηρόξεπερνοῦσε κάτω ἀπὸ τὴ σκαλωσιάmiddot μιὰ γυμνὴ γυναίκαποὺ μοῦ γύριζε τὴν πλάτη ἦταν καπελωμένη μrsquo ἕναγκρίζο καλάθι ἐργάτη ποὺ ἄφηνε νὰ φαίνουνται μόνοτὰ γελαστά της καπούλια Ἦταν ἕνας ἀναστάσιμοςχορὸς ἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνποὺ σοῦ ἔδινε μιὰ παλαβὴ χαρά Ἀλλοῦ ἀγάλματα ξα-πλωμένα ἀνάγλυφα στημένα ἀνάποδα συγκίνηση ἀπὸαὐτὴ τὴν ξαφνικὴ οἰκειότητα Ὁ μπρούντζινος Δίας ἢΠοσειδών ξαπλωμένος πάνω σὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕναςκοινὸς κουρασμένος ἐργάτης Τὸν ἄγγιξα στὸ στῆθοςἐκεῖ ποὺ δένει τὸ μπράτσο μὲ τὸν ὦμο στὴν κοιλιά στὰμαλλιά του Μοῦ φάνηκε πὼς ἄγγιζα τὸ δικό μου σῶμασκέφτηκα πὼς θὰ τοῦ ἔδινα μrsquo εὐχαρίστηση νὰ γλεντήσειτὴ γυναίκα ποὺ θrsquo ἀγαποῦσα συλλογίστηκα ἀκόμη πὼςὁ τεχνίτης ποὺ ἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμα εἶχε στὰ χέρια τὴσυνείδηση πὼς ἔδινε ζωὴ σrsquo ἕναν θεὸ ποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητούςmiddot μοῦ φάνηκε παράξενοαὐτὸς ὁ μεγάλος ἄντρας πλαγιασμένος ἀνάσκελα εἶχεμιὰ διάταξη βρέφους [hellip]2

η συγκεκριμένη επιχείρηση είχε ήδη από τα πρώτα μεταπολε-μικά χρόνια επενδυθεί με τον μανδύα εθνικού θρύλουmiddot ακόμηκαι σήμερα περιγράφεται ως το laquoΈπος της απόκρυψηςraquo3 ανκαι τα μέτρα προφύλαξης των κλασικών αρχαιοτήτων του εθνι-κού Μουσείου περιλάμβαναν και αγγεία κοσμήματα και πή-λινα ειδώλια οι αναφορές που έχουμε από εκείνες τις ημέρες

2 σεφέρης 1996 σ 38-393 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 36

ndash σεφέρης 1996 = Γ σεφέρης Μέρες ε΄ 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951 αθή-να

350 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

όπως και οι σχετικές πασίγνωστες πλέον φωτογραφίες απότην προετοιμασία της laquoταφήςraquo των πολύτιμων εκθεμάτωνεστιάζουν κυρίως στα ελεύθερα γλυπτά διακρίνουμε τον Κούροτου σουνίου και τον ερμή της αταλάντης τον laquoΨευδο-αθλητήraquoτης Δήλου την αφροδίτη από τη συλλογή Hope μια σειρά κλα-σικών επιτυμβίων και άλλα σημαντικά αγάλματα της συλλογήςτου εθνικού Μουσείου μπροστά στο όρυγμα όπου επρόκειτονα εναποτεθούν Με laquoπολυάνδριαraquo παρομοιάζει σε πρόσφατοκείμενό του ένας από τους σημερινούς επιμελητές του Μουσείουτα σκάμματα αυτά μέσα στα οποία παρατάχθηκε laquoένα σαστι-σμένο πλήθος μορφώνraquo που μοιάζουν στις φωτογραφίες ναlaquoστέκονται αμήχαναraquo4middot laquoτα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άν-θρωποι σε διαδήλωσηraquo παρατηρούσε ο αυτόπτης ως εθελοντήςπρωτοετής φοιτητής της αρχαιολογίας τότε σπύρος ιακωβίδης5ο συστηματικός εξανθρωπισμός των κλασικών γλυπτών ndashαλλάκαι οι παρόμοιες αντιλήψεις για laquoτα αρχαίαraquo που συναντά κα-νείς διάχυτες στο πνευματικό τοπίο της ελληνικής νεωτερικό-τητας ndash φωτίζεται πιστεύω από τη σεφερική αρχαιολογία όπωςεκφράζεται στο παραπάνω απόσπασμα η οποία με τη σειράτης αντλεί από το ευρύ σχετικό ρεπερτόριο του ελληνικού μο-ντερνισμού με τον τρόπο που ο ίδιος ο σεφέρης οργανώνει καιεργαλειοποιεί

Το 1946 ο Γιώργος σεφέρης βρισκόταν περίπου στη μέση τηςπροσωπικής του laquoαρχαιολογικήςraquo πορείας που θα λέγαμε ότιαρχίζει το καλοκαίρι του 1938 όταν κατά τη διάρκεια μιας επί-σκεψης με φίλους στον ερειπιώνα της ασίνης οδηγείται στιςσκέψεις που δύο χρόνια αργότερα συμπυκνώνονται στο εμβλη-ματικό του ποίημα Ὁ Βασιλιὰς τῆς Ἀσίνης και κορυφώνεταιτο 1955 με την Ἔγκωμη όπου η συμμετοχή του ως παρατηρητήσε ανασκαφή στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο της Κύπρουένα-δύο χρόνια ενωρίτερα τον οδηγεί στην αποκαλυπτική εν-συνείδηση της ελληνικής διαχρονίας αν και ο σεφέρης μιλάσυχνά για αρχαιότητες στην ποίηση και τη δοκιμιογραφία του6τα δύο συγκεκριμένα ποιήματά του και το απόσπασμα απότις Μέρεςπου αναφέρθηκε πιο πάνω αποτελούν κατά τη γνώμημου τρεις καίριες στιγμές στην αρχαιολογική πορεία του ποιητήκαθώς είναι καθαρά ανασκαφικές συνιστούν δηλαδή στιγμέςπροσωπικής laquoαρχαιολογίαςraquo κατά τις οποίες ο ποιητής αρ-

4 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 365 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 366 Βλ σαΒΒιΔησ 1992middot επίσης GiannakoPoulou

2007 ιδιαίτ σ 244-285

ndash σαΒΒιΔησ [Γ Π] 1992= Οι Αρχαιολογικές Περιδιαβάσεις του Ποιητή ΓιώργουΣεφέρη λευκωσία

ndash GiannakoPoulou [l] 2007 = The Power of Pygmalion Ancient Greek Sculpturein Modern Greek Poetry 1860-1960 oxfordBern

351laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

χαιολόγος ερευνά ο ίδιος ndash είτε αγγίζοντας είτε συμμετέχονταςσε μια ανασκαφή με τον τρόπο που ένας σημερινός ανασκαφέαςεπιβλέπει το έργο των συνεργατών των φοιτητών και των ερ-γατών του ndash τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος ώστε να κα-ταλήξει σε συμπεράσματα ιστορικής φύσης αξίζει ίσως να επι-σημανθεί πως και τα δύο ποιήματα είδαν το φως της δημο-σιότητας δύο χρόνια μετά τα γεγονότα που τα ενέπνευσαν λεςκαι ο σεφέρης ακολουθεί εδώ το αρχαιολογικό πρωτόκολλοπου επιβάλλει την παρέλευση ικανού χρόνου από την ανασκαφήέως ακόμη και την πρώτη της δημοσίευση έτσι ώστε να ελεγχθείη βασιμότητα των πρώτων συμπερασμάτων στα οποία κατα-λήγει κανείς εν θερμώ επάνω από ή και μέσα στο σκάμμααυτό που κυρίως όμως προκύπτει από τα τρία κείμενα καιιδίως το ημερολογιακό λήμμα του 1946 είναι ο τρόπος με τονοποίο ο σεφέρης οργανώνει την προσωπική του αρχαιολατρίααλλά και προτείνει τον εαυτό του ως εμβληματικό πνευματικόηγέτη ενός έθνους του οποίου η ύπαρξη οφείλεται στη διαρκώςπροβαλλόμενη σχέση του με την κλασική αρχαιότητα

Ήδη από την πρώτη συγκριτική ανάγνωση του Βασιλιᾶ και τηςἜγκωμης ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως στην πορεία τωνδεκαπέντε περίπου χρόνων που τα χωρίζουν ο ποιητής έχειαλλάξει ριζικά τις απόψεις του σχετικά με το παρελθόν ως υλι-κή αλλά και ως μεταφυσική παρουσία η καλοκαιρινή επίσκεψηστην ασίνη ndashφανταζόμαστε νωχελικούς περιπατητές να επιθε-ωρούν τα χαλάσματα ενώ μεσημεριάζει ως ανάπαυλα από τηραστώνη του παραθερισμού στο γειτονικό Τολό ndash οδηγεί τονμελαγχολικό ποιητή στο συμπέρασμα πώς laquoδὲν ἀπομένει τί-ποτε παρὰ μόνο τὸ βάρος | ἡ νοσταλγία τοῦ βάρους μιᾶς ὕπαρ-ξης ζωντανῆςraquo (στ 48-49) και πως ο ίδιος ως ποιητής στέκειστη μέση του ερειπιώνα ως laquoἕνα κενόraquo (στ 54) η αισθητηριακήδιερεύνηση που εφαρμόζει εδώ ο σεφέρης (laquo᾽γγίζοντας κάποτεμὲ τὰ δάχτυλά μας τὴν ἁφή του [ενν του Βασιλιά] πάνω στὶςπέτρεςraquo) όπως αποδίδεται στον ακροτελεύτιο στίχο του ποι-ήματος (στ 60) έρχεται σε αντίθεση με τις παγιωμένες αρχέςτης νεωτερικής αρχαιολογίας που επιβάλλει την αποστείρωσητων υλικών καταλοίπων του παρελθόντος την καθαρτική με-τατροπή των ερειπίων σε μνημεία που φυλάσσονται σε κηρυγ-μένους αρχαιολογικούς χώρους και γενικά την πολιτική τουlaquoμην εγγίζετεraquo προτάσσοντας αναπόφευκτα την ανάγκη δια-τήρησης των αρχαίων αντικειμένων έναντι της ενδεχόμενης επι-θυμίας του θεατή να τα προσλάβει και με τις άλλες του αισθήσειςπέρα δηλαδή από την προνομιακή για την νεωτερική σκέψη αί-σθηση της όρασης Για άλλη μια φορά επομένως ο σεφέρηςαντλεί από το αρχείο του συνεπούς μοντερνισμού το παρελθόν

352 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

ABSTRACT

In June 1946 George Seferis the eminent Greek poet who was goingto become the Nobel-laureate patriarch of Greek modernist poetry by1963 witnessed the re-excavation of the statues and vases until thenhidden in the vaults of the National Museum in Athens in order toprevent their damage or looting by the Germans during the occupationAs he observes the bronze statue of Zeus a fifth-century BC work thatis still considered one of the masterpieces in the Museumrsquos collectionand of Greek art at large the poet fantasizes the godrsquos lovemaking witha woman whom Seferis himself ldquowould loverdquo as he unashamedly informsus in his diary from that day In the paper I use the concept ofhomosociality in order to explore the ways in which Seferis and manyof his contemporaries view classical antiquity and proceed to deploy itas a bio-political tool in order to claim a centralized role in Greekintellectual and political life To this end I re-visit Seferisrsquos two chiefldquoarchaeologicalrdquo poems ndashThe King of Asine and Engomindash in an effortto investigate the ways in which his sensory archaeologies manifestthemselves

ἠχάδιν II

Dimitris Plantzos ldquoThey are un-burrying the statues nowrdquo

The sensory archaeologies

of george seferis

Την Τρίτη 4 ιουνίου του 1946 ο Γιώργος σεφέρης ήτανπαρών κατά τη διάρκεια των εργασιών για την εκ νέου laquoανα-σκαφήraquo των εκθεμάτων του εθνικού αρχαιολογικού Μου-σείου της αθήνας που είχαν θαφτεί προληπτικά κάτω απότα δάπεδα του νεοκλασικού κτηρίου ήδη από το 1940 ώστενα προφυλαχθούν από τους βομβαρδισμούς ή και τις αρπα-κτικές διαθέσεις των Γερμανών που επρόκειτο εν τέλει νακαταλάβουν την πόλη στις 27 απριλίου του 19411

η στέλλα Δρούγου με έχει τιμήσει με την προσοχήκαι τη φιλία της κάπως απροσδόκηταmiddot αν και δενέχουμε συνυπάρξει ποτέ στο αμφιθέατρο ή τοσκάμμα τόσο τα κείμενά της όσο και οι απόψειςπου είχε την καλοσύνη να μοιραστεί μαζί μου στιςλίγες έως τώρα συναντήσεις μας έχουν επηρεάσειβαθιά την παρουσία μου και στο ένα και στο άλλοελπίζω ότι το ταπεινό αυτό αντίδωρο θα την ευχα-ριστήσει ευχαριστώ τον Δημήτρη Παπανικολάουπου μου μίλησε πρώτος για το επίμαχο κείμενο τουΓιώργου σεφέρη και συχνά συζήτησε μαζί μου μετον γνώριμο γόνιμο ενθουσιασμό του τις απόψειςμου για τις βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότηταςmiddotακόμη για τις εύστοχες παρατηρήσεις του σε μιαπρώτη γραφή του παρόντος άρθρου ευχαριστώεπίσης την αθηνά Βογιατζόγλου που σχολίασε μεκριτική οξυδέρκεια και ευθύτητα παλαιότερη εκ-δοχή του άρθρου μουmiddot τον αντώνη Κοτσώνα για τιςκρίσιμες laquoαρχαιολογικέςraquo του παρατηρήσειςmiddot καιτην Μαρίνα λαμπράκη υποψήφια διδάκτορα στοΠανεπιστήμιο της οξφόρδης με την οποία συζήτη-σα την σεφερική αρχαιολογία κατά τη διάρκειαενός ανεπίσημου tutorial τον Φεβρουάριο του 2013οι παραπομπές στα ποιήματα του σεφέρη ακο-λουθούν την στερεότυπη έκδοση του 1972 στηνανατύπωση του 1982 (σεφέρης 1982)middot σε όλα ταπαραθέματα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία τουπρωτοτύπου

1 ΠασχαλιΔησ 2013middot ΝιΚολαΚεα 2008middot ΠεΤρα-Κοσ 1994middot Καρουζου 1967 σ ιε´-ιζ´middot Καρουζου

2000 σ 5-9

ndash ΠασχαλιΔησ [Κ] 2013 = laquoΤα θαμμένα αγάλματα του πολέμουraquo Lifo 33328 Μαρτίου σ 34-37 [προσβάσιμο και ηλεκτρονικά httpwwwlifogrmagfeatures3704 (25 ιανουαρίου 2014)]

ndash ΝιΚολαΚεα [Ν] 2008 = laquoη προστασία των αρχαιοτήτων κατά τον Β´ Παγ-κόσμιο Πόλεμοraquo στο Μ ΤσιΠοΠουλου (επιμ) laquoἈνέφερα ἘγγράφωςraquoΘησαυροί του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αθήνασ 57-59

ndash ΠεΤραΚοσ [Β χ] 1994 = laquoΤα αρχαία της ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944raquo Ο Μέντωρ 31 σ 73-185

ndash Καρουζου [σ] 1967 = Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον Συλλογή Γλυ-πτών Περιγραφικός Κατάλογος αθήνα

ndash Καρουζου [σ] 2000 = laquoΤο εθνικό Μουσείο από το 1941raquo Το Μουσείον 1σ 5-14

ἠχάδιν II

laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo

Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

Δημήτρης Πλάντζος

στις Μέρες για το 1946 ο σαρανταεξάχρονος τότε ποιητής γρά-φει

[hellip] Τὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο Ξεθάβουντώρα ndashἄλλα σὲ κάσες καὶ ἄλλα γυμνὰ κατάσαρκα μέσαστὸ χῶμαndash τὰ ἀγάλματα σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς παλιὲς μεγάλεςαἴθουσες γνώριμες ἀπὸ τὰ μαθητικά μας χρόνια μὲ τὴστεγνὴ ὄψη ποὺ ἔφερνε κάπως πρὸς τὴ βαρετὴ δημόσιαβιβλιοθήκη οἱ ἐργάτες δουλεύουν μὲ φτυάρια καὶ μὲἀξίνες Τὸ δάπεδο ἂν δὲν κοίταζες τὴ στέγη τὰ παρά-θυρα καὶ τοὺς τοίχους μὲ τὶς χρυσὲς ἐπιγραφές θὰ μπο-ροῦσε νὰ ἦταν ἕνας ὅποιος τόπος ἀνασκαφῶν Τὰ ἀγάλ-ματα βυθισμένα ἀκόμη στὴ γῆς φαινόντουσαν ἀπὸ τὴμέση καὶ πάνω γυμνά φυτεμένα στὴν τύχη Τὸ μπράτσοκάποιου ὑπερφυσικοῦ θεοῦ καμπυλωμένο πρὸς τὸ μηρόξεπερνοῦσε κάτω ἀπὸ τὴ σκαλωσιάmiddot μιὰ γυμνὴ γυναίκαποὺ μοῦ γύριζε τὴν πλάτη ἦταν καπελωμένη μrsquo ἕναγκρίζο καλάθι ἐργάτη ποὺ ἄφηνε νὰ φαίνουνται μόνοτὰ γελαστά της καπούλια Ἦταν ἕνας ἀναστάσιμοςχορὸς ἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνποὺ σοῦ ἔδινε μιὰ παλαβὴ χαρά Ἀλλοῦ ἀγάλματα ξα-πλωμένα ἀνάγλυφα στημένα ἀνάποδα συγκίνηση ἀπὸαὐτὴ τὴν ξαφνικὴ οἰκειότητα Ὁ μπρούντζινος Δίας ἢΠοσειδών ξαπλωμένος πάνω σὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕναςκοινὸς κουρασμένος ἐργάτης Τὸν ἄγγιξα στὸ στῆθοςἐκεῖ ποὺ δένει τὸ μπράτσο μὲ τὸν ὦμο στὴν κοιλιά στὰμαλλιά του Μοῦ φάνηκε πὼς ἄγγιζα τὸ δικό μου σῶμασκέφτηκα πὼς θὰ τοῦ ἔδινα μrsquo εὐχαρίστηση νὰ γλεντήσειτὴ γυναίκα ποὺ θrsquo ἀγαποῦσα συλλογίστηκα ἀκόμη πὼςὁ τεχνίτης ποὺ ἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμα εἶχε στὰ χέρια τὴσυνείδηση πὼς ἔδινε ζωὴ σrsquo ἕναν θεὸ ποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητούςmiddot μοῦ φάνηκε παράξενοαὐτὸς ὁ μεγάλος ἄντρας πλαγιασμένος ἀνάσκελα εἶχεμιὰ διάταξη βρέφους [hellip]2

η συγκεκριμένη επιχείρηση είχε ήδη από τα πρώτα μεταπολε-μικά χρόνια επενδυθεί με τον μανδύα εθνικού θρύλουmiddot ακόμηκαι σήμερα περιγράφεται ως το laquoΈπος της απόκρυψηςraquo3 ανκαι τα μέτρα προφύλαξης των κλασικών αρχαιοτήτων του εθνι-κού Μουσείου περιλάμβαναν και αγγεία κοσμήματα και πή-λινα ειδώλια οι αναφορές που έχουμε από εκείνες τις ημέρες

2 σεφέρης 1996 σ 38-393 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 36

ndash σεφέρης 1996 = Γ σεφέρης Μέρες ε΄ 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951 αθή-να

350 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

όπως και οι σχετικές πασίγνωστες πλέον φωτογραφίες απότην προετοιμασία της laquoταφήςraquo των πολύτιμων εκθεμάτωνεστιάζουν κυρίως στα ελεύθερα γλυπτά διακρίνουμε τον Κούροτου σουνίου και τον ερμή της αταλάντης τον laquoΨευδο-αθλητήraquoτης Δήλου την αφροδίτη από τη συλλογή Hope μια σειρά κλα-σικών επιτυμβίων και άλλα σημαντικά αγάλματα της συλλογήςτου εθνικού Μουσείου μπροστά στο όρυγμα όπου επρόκειτονα εναποτεθούν Με laquoπολυάνδριαraquo παρομοιάζει σε πρόσφατοκείμενό του ένας από τους σημερινούς επιμελητές του Μουσείουτα σκάμματα αυτά μέσα στα οποία παρατάχθηκε laquoένα σαστι-σμένο πλήθος μορφώνraquo που μοιάζουν στις φωτογραφίες ναlaquoστέκονται αμήχαναraquo4middot laquoτα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άν-θρωποι σε διαδήλωσηraquo παρατηρούσε ο αυτόπτης ως εθελοντήςπρωτοετής φοιτητής της αρχαιολογίας τότε σπύρος ιακωβίδης5ο συστηματικός εξανθρωπισμός των κλασικών γλυπτών ndashαλλάκαι οι παρόμοιες αντιλήψεις για laquoτα αρχαίαraquo που συναντά κα-νείς διάχυτες στο πνευματικό τοπίο της ελληνικής νεωτερικό-τητας ndash φωτίζεται πιστεύω από τη σεφερική αρχαιολογία όπωςεκφράζεται στο παραπάνω απόσπασμα η οποία με τη σειράτης αντλεί από το ευρύ σχετικό ρεπερτόριο του ελληνικού μο-ντερνισμού με τον τρόπο που ο ίδιος ο σεφέρης οργανώνει καιεργαλειοποιεί

Το 1946 ο Γιώργος σεφέρης βρισκόταν περίπου στη μέση τηςπροσωπικής του laquoαρχαιολογικήςraquo πορείας που θα λέγαμε ότιαρχίζει το καλοκαίρι του 1938 όταν κατά τη διάρκεια μιας επί-σκεψης με φίλους στον ερειπιώνα της ασίνης οδηγείται στιςσκέψεις που δύο χρόνια αργότερα συμπυκνώνονται στο εμβλη-ματικό του ποίημα Ὁ Βασιλιὰς τῆς Ἀσίνης και κορυφώνεταιτο 1955 με την Ἔγκωμη όπου η συμμετοχή του ως παρατηρητήσε ανασκαφή στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο της Κύπρουένα-δύο χρόνια ενωρίτερα τον οδηγεί στην αποκαλυπτική εν-συνείδηση της ελληνικής διαχρονίας αν και ο σεφέρης μιλάσυχνά για αρχαιότητες στην ποίηση και τη δοκιμιογραφία του6τα δύο συγκεκριμένα ποιήματά του και το απόσπασμα απότις Μέρεςπου αναφέρθηκε πιο πάνω αποτελούν κατά τη γνώμημου τρεις καίριες στιγμές στην αρχαιολογική πορεία του ποιητήκαθώς είναι καθαρά ανασκαφικές συνιστούν δηλαδή στιγμέςπροσωπικής laquoαρχαιολογίαςraquo κατά τις οποίες ο ποιητής αρ-

4 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 365 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 366 Βλ σαΒΒιΔησ 1992middot επίσης GiannakoPoulou

2007 ιδιαίτ σ 244-285

ndash σαΒΒιΔησ [Γ Π] 1992= Οι Αρχαιολογικές Περιδιαβάσεις του Ποιητή ΓιώργουΣεφέρη λευκωσία

ndash GiannakoPoulou [l] 2007 = The Power of Pygmalion Ancient Greek Sculpturein Modern Greek Poetry 1860-1960 oxfordBern

351laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

χαιολόγος ερευνά ο ίδιος ndash είτε αγγίζοντας είτε συμμετέχονταςσε μια ανασκαφή με τον τρόπο που ένας σημερινός ανασκαφέαςεπιβλέπει το έργο των συνεργατών των φοιτητών και των ερ-γατών του ndash τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος ώστε να κα-ταλήξει σε συμπεράσματα ιστορικής φύσης αξίζει ίσως να επι-σημανθεί πως και τα δύο ποιήματα είδαν το φως της δημο-σιότητας δύο χρόνια μετά τα γεγονότα που τα ενέπνευσαν λεςκαι ο σεφέρης ακολουθεί εδώ το αρχαιολογικό πρωτόκολλοπου επιβάλλει την παρέλευση ικανού χρόνου από την ανασκαφήέως ακόμη και την πρώτη της δημοσίευση έτσι ώστε να ελεγχθείη βασιμότητα των πρώτων συμπερασμάτων στα οποία κατα-λήγει κανείς εν θερμώ επάνω από ή και μέσα στο σκάμμααυτό που κυρίως όμως προκύπτει από τα τρία κείμενα καιιδίως το ημερολογιακό λήμμα του 1946 είναι ο τρόπος με τονοποίο ο σεφέρης οργανώνει την προσωπική του αρχαιολατρίααλλά και προτείνει τον εαυτό του ως εμβληματικό πνευματικόηγέτη ενός έθνους του οποίου η ύπαρξη οφείλεται στη διαρκώςπροβαλλόμενη σχέση του με την κλασική αρχαιότητα

Ήδη από την πρώτη συγκριτική ανάγνωση του Βασιλιᾶ και τηςἜγκωμης ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως στην πορεία τωνδεκαπέντε περίπου χρόνων που τα χωρίζουν ο ποιητής έχειαλλάξει ριζικά τις απόψεις του σχετικά με το παρελθόν ως υλι-κή αλλά και ως μεταφυσική παρουσία η καλοκαιρινή επίσκεψηστην ασίνη ndashφανταζόμαστε νωχελικούς περιπατητές να επιθε-ωρούν τα χαλάσματα ενώ μεσημεριάζει ως ανάπαυλα από τηραστώνη του παραθερισμού στο γειτονικό Τολό ndash οδηγεί τονμελαγχολικό ποιητή στο συμπέρασμα πώς laquoδὲν ἀπομένει τί-ποτε παρὰ μόνο τὸ βάρος | ἡ νοσταλγία τοῦ βάρους μιᾶς ὕπαρ-ξης ζωντανῆςraquo (στ 48-49) και πως ο ίδιος ως ποιητής στέκειστη μέση του ερειπιώνα ως laquoἕνα κενόraquo (στ 54) η αισθητηριακήδιερεύνηση που εφαρμόζει εδώ ο σεφέρης (laquo᾽γγίζοντας κάποτεμὲ τὰ δάχτυλά μας τὴν ἁφή του [ενν του Βασιλιά] πάνω στὶςπέτρεςraquo) όπως αποδίδεται στον ακροτελεύτιο στίχο του ποι-ήματος (στ 60) έρχεται σε αντίθεση με τις παγιωμένες αρχέςτης νεωτερικής αρχαιολογίας που επιβάλλει την αποστείρωσητων υλικών καταλοίπων του παρελθόντος την καθαρτική με-τατροπή των ερειπίων σε μνημεία που φυλάσσονται σε κηρυγ-μένους αρχαιολογικούς χώρους και γενικά την πολιτική τουlaquoμην εγγίζετεraquo προτάσσοντας αναπόφευκτα την ανάγκη δια-τήρησης των αρχαίων αντικειμένων έναντι της ενδεχόμενης επι-θυμίας του θεατή να τα προσλάβει και με τις άλλες του αισθήσειςπέρα δηλαδή από την προνομιακή για την νεωτερική σκέψη αί-σθηση της όρασης Για άλλη μια φορά επομένως ο σεφέρηςαντλεί από το αρχείο του συνεπούς μοντερνισμού το παρελθόν

352 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

Την Τρίτη 4 ιουνίου του 1946 ο Γιώργος σεφέρης ήτανπαρών κατά τη διάρκεια των εργασιών για την εκ νέου laquoανα-σκαφήraquo των εκθεμάτων του εθνικού αρχαιολογικού Μου-σείου της αθήνας που είχαν θαφτεί προληπτικά κάτω απότα δάπεδα του νεοκλασικού κτηρίου ήδη από το 1940 ώστενα προφυλαχθούν από τους βομβαρδισμούς ή και τις αρπα-κτικές διαθέσεις των Γερμανών που επρόκειτο εν τέλει νακαταλάβουν την πόλη στις 27 απριλίου του 19411

η στέλλα Δρούγου με έχει τιμήσει με την προσοχήκαι τη φιλία της κάπως απροσδόκηταmiddot αν και δενέχουμε συνυπάρξει ποτέ στο αμφιθέατρο ή τοσκάμμα τόσο τα κείμενά της όσο και οι απόψειςπου είχε την καλοσύνη να μοιραστεί μαζί μου στιςλίγες έως τώρα συναντήσεις μας έχουν επηρεάσειβαθιά την παρουσία μου και στο ένα και στο άλλοελπίζω ότι το ταπεινό αυτό αντίδωρο θα την ευχα-ριστήσει ευχαριστώ τον Δημήτρη Παπανικολάουπου μου μίλησε πρώτος για το επίμαχο κείμενο τουΓιώργου σεφέρη και συχνά συζήτησε μαζί μου μετον γνώριμο γόνιμο ενθουσιασμό του τις απόψειςμου για τις βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότηταςmiddotακόμη για τις εύστοχες παρατηρήσεις του σε μιαπρώτη γραφή του παρόντος άρθρου ευχαριστώεπίσης την αθηνά Βογιατζόγλου που σχολίασε μεκριτική οξυδέρκεια και ευθύτητα παλαιότερη εκ-δοχή του άρθρου μουmiddot τον αντώνη Κοτσώνα για τιςκρίσιμες laquoαρχαιολογικέςraquo του παρατηρήσειςmiddot καιτην Μαρίνα λαμπράκη υποψήφια διδάκτορα στοΠανεπιστήμιο της οξφόρδης με την οποία συζήτη-σα την σεφερική αρχαιολογία κατά τη διάρκειαενός ανεπίσημου tutorial τον Φεβρουάριο του 2013οι παραπομπές στα ποιήματα του σεφέρη ακο-λουθούν την στερεότυπη έκδοση του 1972 στηνανατύπωση του 1982 (σεφέρης 1982)middot σε όλα ταπαραθέματα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία τουπρωτοτύπου

1 ΠασχαλιΔησ 2013middot ΝιΚολαΚεα 2008middot ΠεΤρα-Κοσ 1994middot Καρουζου 1967 σ ιε´-ιζ´middot Καρουζου

2000 σ 5-9

ndash ΠασχαλιΔησ [Κ] 2013 = laquoΤα θαμμένα αγάλματα του πολέμουraquo Lifo 33328 Μαρτίου σ 34-37 [προσβάσιμο και ηλεκτρονικά httpwwwlifogrmagfeatures3704 (25 ιανουαρίου 2014)]

ndash ΝιΚολαΚεα [Ν] 2008 = laquoη προστασία των αρχαιοτήτων κατά τον Β´ Παγ-κόσμιο Πόλεμοraquo στο Μ ΤσιΠοΠουλου (επιμ) laquoἈνέφερα ἘγγράφωςraquoΘησαυροί του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αθήνασ 57-59

ndash ΠεΤραΚοσ [Β χ] 1994 = laquoΤα αρχαία της ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944raquo Ο Μέντωρ 31 σ 73-185

ndash Καρουζου [σ] 1967 = Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον Συλλογή Γλυ-πτών Περιγραφικός Κατάλογος αθήνα

ndash Καρουζου [σ] 2000 = laquoΤο εθνικό Μουσείο από το 1941raquo Το Μουσείον 1σ 5-14

ἠχάδιν II

laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo

Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

Δημήτρης Πλάντζος

στις Μέρες για το 1946 ο σαρανταεξάχρονος τότε ποιητής γρά-φει

[hellip] Τὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο Ξεθάβουντώρα ndashἄλλα σὲ κάσες καὶ ἄλλα γυμνὰ κατάσαρκα μέσαστὸ χῶμαndash τὰ ἀγάλματα σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς παλιὲς μεγάλεςαἴθουσες γνώριμες ἀπὸ τὰ μαθητικά μας χρόνια μὲ τὴστεγνὴ ὄψη ποὺ ἔφερνε κάπως πρὸς τὴ βαρετὴ δημόσιαβιβλιοθήκη οἱ ἐργάτες δουλεύουν μὲ φτυάρια καὶ μὲἀξίνες Τὸ δάπεδο ἂν δὲν κοίταζες τὴ στέγη τὰ παρά-θυρα καὶ τοὺς τοίχους μὲ τὶς χρυσὲς ἐπιγραφές θὰ μπο-ροῦσε νὰ ἦταν ἕνας ὅποιος τόπος ἀνασκαφῶν Τὰ ἀγάλ-ματα βυθισμένα ἀκόμη στὴ γῆς φαινόντουσαν ἀπὸ τὴμέση καὶ πάνω γυμνά φυτεμένα στὴν τύχη Τὸ μπράτσοκάποιου ὑπερφυσικοῦ θεοῦ καμπυλωμένο πρὸς τὸ μηρόξεπερνοῦσε κάτω ἀπὸ τὴ σκαλωσιάmiddot μιὰ γυμνὴ γυναίκαποὺ μοῦ γύριζε τὴν πλάτη ἦταν καπελωμένη μrsquo ἕναγκρίζο καλάθι ἐργάτη ποὺ ἄφηνε νὰ φαίνουνται μόνοτὰ γελαστά της καπούλια Ἦταν ἕνας ἀναστάσιμοςχορὸς ἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνποὺ σοῦ ἔδινε μιὰ παλαβὴ χαρά Ἀλλοῦ ἀγάλματα ξα-πλωμένα ἀνάγλυφα στημένα ἀνάποδα συγκίνηση ἀπὸαὐτὴ τὴν ξαφνικὴ οἰκειότητα Ὁ μπρούντζινος Δίας ἢΠοσειδών ξαπλωμένος πάνω σὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕναςκοινὸς κουρασμένος ἐργάτης Τὸν ἄγγιξα στὸ στῆθοςἐκεῖ ποὺ δένει τὸ μπράτσο μὲ τὸν ὦμο στὴν κοιλιά στὰμαλλιά του Μοῦ φάνηκε πὼς ἄγγιζα τὸ δικό μου σῶμασκέφτηκα πὼς θὰ τοῦ ἔδινα μrsquo εὐχαρίστηση νὰ γλεντήσειτὴ γυναίκα ποὺ θrsquo ἀγαποῦσα συλλογίστηκα ἀκόμη πὼςὁ τεχνίτης ποὺ ἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμα εἶχε στὰ χέρια τὴσυνείδηση πὼς ἔδινε ζωὴ σrsquo ἕναν θεὸ ποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητούςmiddot μοῦ φάνηκε παράξενοαὐτὸς ὁ μεγάλος ἄντρας πλαγιασμένος ἀνάσκελα εἶχεμιὰ διάταξη βρέφους [hellip]2

η συγκεκριμένη επιχείρηση είχε ήδη από τα πρώτα μεταπολε-μικά χρόνια επενδυθεί με τον μανδύα εθνικού θρύλουmiddot ακόμηκαι σήμερα περιγράφεται ως το laquoΈπος της απόκρυψηςraquo3 ανκαι τα μέτρα προφύλαξης των κλασικών αρχαιοτήτων του εθνι-κού Μουσείου περιλάμβαναν και αγγεία κοσμήματα και πή-λινα ειδώλια οι αναφορές που έχουμε από εκείνες τις ημέρες

2 σεφέρης 1996 σ 38-393 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 36

ndash σεφέρης 1996 = Γ σεφέρης Μέρες ε΄ 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951 αθή-να

350 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

όπως και οι σχετικές πασίγνωστες πλέον φωτογραφίες απότην προετοιμασία της laquoταφήςraquo των πολύτιμων εκθεμάτωνεστιάζουν κυρίως στα ελεύθερα γλυπτά διακρίνουμε τον Κούροτου σουνίου και τον ερμή της αταλάντης τον laquoΨευδο-αθλητήraquoτης Δήλου την αφροδίτη από τη συλλογή Hope μια σειρά κλα-σικών επιτυμβίων και άλλα σημαντικά αγάλματα της συλλογήςτου εθνικού Μουσείου μπροστά στο όρυγμα όπου επρόκειτονα εναποτεθούν Με laquoπολυάνδριαraquo παρομοιάζει σε πρόσφατοκείμενό του ένας από τους σημερινούς επιμελητές του Μουσείουτα σκάμματα αυτά μέσα στα οποία παρατάχθηκε laquoένα σαστι-σμένο πλήθος μορφώνraquo που μοιάζουν στις φωτογραφίες ναlaquoστέκονται αμήχαναraquo4middot laquoτα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άν-θρωποι σε διαδήλωσηraquo παρατηρούσε ο αυτόπτης ως εθελοντήςπρωτοετής φοιτητής της αρχαιολογίας τότε σπύρος ιακωβίδης5ο συστηματικός εξανθρωπισμός των κλασικών γλυπτών ndashαλλάκαι οι παρόμοιες αντιλήψεις για laquoτα αρχαίαraquo που συναντά κα-νείς διάχυτες στο πνευματικό τοπίο της ελληνικής νεωτερικό-τητας ndash φωτίζεται πιστεύω από τη σεφερική αρχαιολογία όπωςεκφράζεται στο παραπάνω απόσπασμα η οποία με τη σειράτης αντλεί από το ευρύ σχετικό ρεπερτόριο του ελληνικού μο-ντερνισμού με τον τρόπο που ο ίδιος ο σεφέρης οργανώνει καιεργαλειοποιεί

Το 1946 ο Γιώργος σεφέρης βρισκόταν περίπου στη μέση τηςπροσωπικής του laquoαρχαιολογικήςraquo πορείας που θα λέγαμε ότιαρχίζει το καλοκαίρι του 1938 όταν κατά τη διάρκεια μιας επί-σκεψης με φίλους στον ερειπιώνα της ασίνης οδηγείται στιςσκέψεις που δύο χρόνια αργότερα συμπυκνώνονται στο εμβλη-ματικό του ποίημα Ὁ Βασιλιὰς τῆς Ἀσίνης και κορυφώνεταιτο 1955 με την Ἔγκωμη όπου η συμμετοχή του ως παρατηρητήσε ανασκαφή στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο της Κύπρουένα-δύο χρόνια ενωρίτερα τον οδηγεί στην αποκαλυπτική εν-συνείδηση της ελληνικής διαχρονίας αν και ο σεφέρης μιλάσυχνά για αρχαιότητες στην ποίηση και τη δοκιμιογραφία του6τα δύο συγκεκριμένα ποιήματά του και το απόσπασμα απότις Μέρεςπου αναφέρθηκε πιο πάνω αποτελούν κατά τη γνώμημου τρεις καίριες στιγμές στην αρχαιολογική πορεία του ποιητήκαθώς είναι καθαρά ανασκαφικές συνιστούν δηλαδή στιγμέςπροσωπικής laquoαρχαιολογίαςraquo κατά τις οποίες ο ποιητής αρ-

4 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 365 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 366 Βλ σαΒΒιΔησ 1992middot επίσης GiannakoPoulou

2007 ιδιαίτ σ 244-285

ndash σαΒΒιΔησ [Γ Π] 1992= Οι Αρχαιολογικές Περιδιαβάσεις του Ποιητή ΓιώργουΣεφέρη λευκωσία

ndash GiannakoPoulou [l] 2007 = The Power of Pygmalion Ancient Greek Sculpturein Modern Greek Poetry 1860-1960 oxfordBern

351laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

χαιολόγος ερευνά ο ίδιος ndash είτε αγγίζοντας είτε συμμετέχονταςσε μια ανασκαφή με τον τρόπο που ένας σημερινός ανασκαφέαςεπιβλέπει το έργο των συνεργατών των φοιτητών και των ερ-γατών του ndash τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος ώστε να κα-ταλήξει σε συμπεράσματα ιστορικής φύσης αξίζει ίσως να επι-σημανθεί πως και τα δύο ποιήματα είδαν το φως της δημο-σιότητας δύο χρόνια μετά τα γεγονότα που τα ενέπνευσαν λεςκαι ο σεφέρης ακολουθεί εδώ το αρχαιολογικό πρωτόκολλοπου επιβάλλει την παρέλευση ικανού χρόνου από την ανασκαφήέως ακόμη και την πρώτη της δημοσίευση έτσι ώστε να ελεγχθείη βασιμότητα των πρώτων συμπερασμάτων στα οποία κατα-λήγει κανείς εν θερμώ επάνω από ή και μέσα στο σκάμμααυτό που κυρίως όμως προκύπτει από τα τρία κείμενα καιιδίως το ημερολογιακό λήμμα του 1946 είναι ο τρόπος με τονοποίο ο σεφέρης οργανώνει την προσωπική του αρχαιολατρίααλλά και προτείνει τον εαυτό του ως εμβληματικό πνευματικόηγέτη ενός έθνους του οποίου η ύπαρξη οφείλεται στη διαρκώςπροβαλλόμενη σχέση του με την κλασική αρχαιότητα

Ήδη από την πρώτη συγκριτική ανάγνωση του Βασιλιᾶ και τηςἜγκωμης ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως στην πορεία τωνδεκαπέντε περίπου χρόνων που τα χωρίζουν ο ποιητής έχειαλλάξει ριζικά τις απόψεις του σχετικά με το παρελθόν ως υλι-κή αλλά και ως μεταφυσική παρουσία η καλοκαιρινή επίσκεψηστην ασίνη ndashφανταζόμαστε νωχελικούς περιπατητές να επιθε-ωρούν τα χαλάσματα ενώ μεσημεριάζει ως ανάπαυλα από τηραστώνη του παραθερισμού στο γειτονικό Τολό ndash οδηγεί τονμελαγχολικό ποιητή στο συμπέρασμα πώς laquoδὲν ἀπομένει τί-ποτε παρὰ μόνο τὸ βάρος | ἡ νοσταλγία τοῦ βάρους μιᾶς ὕπαρ-ξης ζωντανῆςraquo (στ 48-49) και πως ο ίδιος ως ποιητής στέκειστη μέση του ερειπιώνα ως laquoἕνα κενόraquo (στ 54) η αισθητηριακήδιερεύνηση που εφαρμόζει εδώ ο σεφέρης (laquo᾽γγίζοντας κάποτεμὲ τὰ δάχτυλά μας τὴν ἁφή του [ενν του Βασιλιά] πάνω στὶςπέτρεςraquo) όπως αποδίδεται στον ακροτελεύτιο στίχο του ποι-ήματος (στ 60) έρχεται σε αντίθεση με τις παγιωμένες αρχέςτης νεωτερικής αρχαιολογίας που επιβάλλει την αποστείρωσητων υλικών καταλοίπων του παρελθόντος την καθαρτική με-τατροπή των ερειπίων σε μνημεία που φυλάσσονται σε κηρυγ-μένους αρχαιολογικούς χώρους και γενικά την πολιτική τουlaquoμην εγγίζετεraquo προτάσσοντας αναπόφευκτα την ανάγκη δια-τήρησης των αρχαίων αντικειμένων έναντι της ενδεχόμενης επι-θυμίας του θεατή να τα προσλάβει και με τις άλλες του αισθήσειςπέρα δηλαδή από την προνομιακή για την νεωτερική σκέψη αί-σθηση της όρασης Για άλλη μια φορά επομένως ο σεφέρηςαντλεί από το αρχείο του συνεπούς μοντερνισμού το παρελθόν

352 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στις Μέρες για το 1946 ο σαρανταεξάχρονος τότε ποιητής γρά-φει

[hellip] Τὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο Ξεθάβουντώρα ndashἄλλα σὲ κάσες καὶ ἄλλα γυμνὰ κατάσαρκα μέσαστὸ χῶμαndash τὰ ἀγάλματα σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς παλιὲς μεγάλεςαἴθουσες γνώριμες ἀπὸ τὰ μαθητικά μας χρόνια μὲ τὴστεγνὴ ὄψη ποὺ ἔφερνε κάπως πρὸς τὴ βαρετὴ δημόσιαβιβλιοθήκη οἱ ἐργάτες δουλεύουν μὲ φτυάρια καὶ μὲἀξίνες Τὸ δάπεδο ἂν δὲν κοίταζες τὴ στέγη τὰ παρά-θυρα καὶ τοὺς τοίχους μὲ τὶς χρυσὲς ἐπιγραφές θὰ μπο-ροῦσε νὰ ἦταν ἕνας ὅποιος τόπος ἀνασκαφῶν Τὰ ἀγάλ-ματα βυθισμένα ἀκόμη στὴ γῆς φαινόντουσαν ἀπὸ τὴμέση καὶ πάνω γυμνά φυτεμένα στὴν τύχη Τὸ μπράτσοκάποιου ὑπερφυσικοῦ θεοῦ καμπυλωμένο πρὸς τὸ μηρόξεπερνοῦσε κάτω ἀπὸ τὴ σκαλωσιάmiddot μιὰ γυμνὴ γυναίκαποὺ μοῦ γύριζε τὴν πλάτη ἦταν καπελωμένη μrsquo ἕναγκρίζο καλάθι ἐργάτη ποὺ ἄφηνε νὰ φαίνουνται μόνοτὰ γελαστά της καπούλια Ἦταν ἕνας ἀναστάσιμοςχορὸς ἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνποὺ σοῦ ἔδινε μιὰ παλαβὴ χαρά Ἀλλοῦ ἀγάλματα ξα-πλωμένα ἀνάγλυφα στημένα ἀνάποδα συγκίνηση ἀπὸαὐτὴ τὴν ξαφνικὴ οἰκειότητα Ὁ μπρούντζινος Δίας ἢΠοσειδών ξαπλωμένος πάνω σὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕναςκοινὸς κουρασμένος ἐργάτης Τὸν ἄγγιξα στὸ στῆθοςἐκεῖ ποὺ δένει τὸ μπράτσο μὲ τὸν ὦμο στὴν κοιλιά στὰμαλλιά του Μοῦ φάνηκε πὼς ἄγγιζα τὸ δικό μου σῶμασκέφτηκα πὼς θὰ τοῦ ἔδινα μrsquo εὐχαρίστηση νὰ γλεντήσειτὴ γυναίκα ποὺ θrsquo ἀγαποῦσα συλλογίστηκα ἀκόμη πὼςὁ τεχνίτης ποὺ ἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμα εἶχε στὰ χέρια τὴσυνείδηση πὼς ἔδινε ζωὴ σrsquo ἕναν θεὸ ποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητούςmiddot μοῦ φάνηκε παράξενοαὐτὸς ὁ μεγάλος ἄντρας πλαγιασμένος ἀνάσκελα εἶχεμιὰ διάταξη βρέφους [hellip]2

η συγκεκριμένη επιχείρηση είχε ήδη από τα πρώτα μεταπολε-μικά χρόνια επενδυθεί με τον μανδύα εθνικού θρύλουmiddot ακόμηκαι σήμερα περιγράφεται ως το laquoΈπος της απόκρυψηςraquo3 ανκαι τα μέτρα προφύλαξης των κλασικών αρχαιοτήτων του εθνι-κού Μουσείου περιλάμβαναν και αγγεία κοσμήματα και πή-λινα ειδώλια οι αναφορές που έχουμε από εκείνες τις ημέρες

2 σεφέρης 1996 σ 38-393 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 36

ndash σεφέρης 1996 = Γ σεφέρης Μέρες ε΄ 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951 αθή-να

350 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

όπως και οι σχετικές πασίγνωστες πλέον φωτογραφίες απότην προετοιμασία της laquoταφήςraquo των πολύτιμων εκθεμάτωνεστιάζουν κυρίως στα ελεύθερα γλυπτά διακρίνουμε τον Κούροτου σουνίου και τον ερμή της αταλάντης τον laquoΨευδο-αθλητήraquoτης Δήλου την αφροδίτη από τη συλλογή Hope μια σειρά κλα-σικών επιτυμβίων και άλλα σημαντικά αγάλματα της συλλογήςτου εθνικού Μουσείου μπροστά στο όρυγμα όπου επρόκειτονα εναποτεθούν Με laquoπολυάνδριαraquo παρομοιάζει σε πρόσφατοκείμενό του ένας από τους σημερινούς επιμελητές του Μουσείουτα σκάμματα αυτά μέσα στα οποία παρατάχθηκε laquoένα σαστι-σμένο πλήθος μορφώνraquo που μοιάζουν στις φωτογραφίες ναlaquoστέκονται αμήχαναraquo4middot laquoτα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άν-θρωποι σε διαδήλωσηraquo παρατηρούσε ο αυτόπτης ως εθελοντήςπρωτοετής φοιτητής της αρχαιολογίας τότε σπύρος ιακωβίδης5ο συστηματικός εξανθρωπισμός των κλασικών γλυπτών ndashαλλάκαι οι παρόμοιες αντιλήψεις για laquoτα αρχαίαraquo που συναντά κα-νείς διάχυτες στο πνευματικό τοπίο της ελληνικής νεωτερικό-τητας ndash φωτίζεται πιστεύω από τη σεφερική αρχαιολογία όπωςεκφράζεται στο παραπάνω απόσπασμα η οποία με τη σειράτης αντλεί από το ευρύ σχετικό ρεπερτόριο του ελληνικού μο-ντερνισμού με τον τρόπο που ο ίδιος ο σεφέρης οργανώνει καιεργαλειοποιεί

Το 1946 ο Γιώργος σεφέρης βρισκόταν περίπου στη μέση τηςπροσωπικής του laquoαρχαιολογικήςraquo πορείας που θα λέγαμε ότιαρχίζει το καλοκαίρι του 1938 όταν κατά τη διάρκεια μιας επί-σκεψης με φίλους στον ερειπιώνα της ασίνης οδηγείται στιςσκέψεις που δύο χρόνια αργότερα συμπυκνώνονται στο εμβλη-ματικό του ποίημα Ὁ Βασιλιὰς τῆς Ἀσίνης και κορυφώνεταιτο 1955 με την Ἔγκωμη όπου η συμμετοχή του ως παρατηρητήσε ανασκαφή στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο της Κύπρουένα-δύο χρόνια ενωρίτερα τον οδηγεί στην αποκαλυπτική εν-συνείδηση της ελληνικής διαχρονίας αν και ο σεφέρης μιλάσυχνά για αρχαιότητες στην ποίηση και τη δοκιμιογραφία του6τα δύο συγκεκριμένα ποιήματά του και το απόσπασμα απότις Μέρεςπου αναφέρθηκε πιο πάνω αποτελούν κατά τη γνώμημου τρεις καίριες στιγμές στην αρχαιολογική πορεία του ποιητήκαθώς είναι καθαρά ανασκαφικές συνιστούν δηλαδή στιγμέςπροσωπικής laquoαρχαιολογίαςraquo κατά τις οποίες ο ποιητής αρ-

4 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 365 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 366 Βλ σαΒΒιΔησ 1992middot επίσης GiannakoPoulou

2007 ιδιαίτ σ 244-285

ndash σαΒΒιΔησ [Γ Π] 1992= Οι Αρχαιολογικές Περιδιαβάσεις του Ποιητή ΓιώργουΣεφέρη λευκωσία

ndash GiannakoPoulou [l] 2007 = The Power of Pygmalion Ancient Greek Sculpturein Modern Greek Poetry 1860-1960 oxfordBern

351laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

χαιολόγος ερευνά ο ίδιος ndash είτε αγγίζοντας είτε συμμετέχονταςσε μια ανασκαφή με τον τρόπο που ένας σημερινός ανασκαφέαςεπιβλέπει το έργο των συνεργατών των φοιτητών και των ερ-γατών του ndash τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος ώστε να κα-ταλήξει σε συμπεράσματα ιστορικής φύσης αξίζει ίσως να επι-σημανθεί πως και τα δύο ποιήματα είδαν το φως της δημο-σιότητας δύο χρόνια μετά τα γεγονότα που τα ενέπνευσαν λεςκαι ο σεφέρης ακολουθεί εδώ το αρχαιολογικό πρωτόκολλοπου επιβάλλει την παρέλευση ικανού χρόνου από την ανασκαφήέως ακόμη και την πρώτη της δημοσίευση έτσι ώστε να ελεγχθείη βασιμότητα των πρώτων συμπερασμάτων στα οποία κατα-λήγει κανείς εν θερμώ επάνω από ή και μέσα στο σκάμμααυτό που κυρίως όμως προκύπτει από τα τρία κείμενα καιιδίως το ημερολογιακό λήμμα του 1946 είναι ο τρόπος με τονοποίο ο σεφέρης οργανώνει την προσωπική του αρχαιολατρίααλλά και προτείνει τον εαυτό του ως εμβληματικό πνευματικόηγέτη ενός έθνους του οποίου η ύπαρξη οφείλεται στη διαρκώςπροβαλλόμενη σχέση του με την κλασική αρχαιότητα

Ήδη από την πρώτη συγκριτική ανάγνωση του Βασιλιᾶ και τηςἜγκωμης ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως στην πορεία τωνδεκαπέντε περίπου χρόνων που τα χωρίζουν ο ποιητής έχειαλλάξει ριζικά τις απόψεις του σχετικά με το παρελθόν ως υλι-κή αλλά και ως μεταφυσική παρουσία η καλοκαιρινή επίσκεψηστην ασίνη ndashφανταζόμαστε νωχελικούς περιπατητές να επιθε-ωρούν τα χαλάσματα ενώ μεσημεριάζει ως ανάπαυλα από τηραστώνη του παραθερισμού στο γειτονικό Τολό ndash οδηγεί τονμελαγχολικό ποιητή στο συμπέρασμα πώς laquoδὲν ἀπομένει τί-ποτε παρὰ μόνο τὸ βάρος | ἡ νοσταλγία τοῦ βάρους μιᾶς ὕπαρ-ξης ζωντανῆςraquo (στ 48-49) και πως ο ίδιος ως ποιητής στέκειστη μέση του ερειπιώνα ως laquoἕνα κενόraquo (στ 54) η αισθητηριακήδιερεύνηση που εφαρμόζει εδώ ο σεφέρης (laquo᾽γγίζοντας κάποτεμὲ τὰ δάχτυλά μας τὴν ἁφή του [ενν του Βασιλιά] πάνω στὶςπέτρεςraquo) όπως αποδίδεται στον ακροτελεύτιο στίχο του ποι-ήματος (στ 60) έρχεται σε αντίθεση με τις παγιωμένες αρχέςτης νεωτερικής αρχαιολογίας που επιβάλλει την αποστείρωσητων υλικών καταλοίπων του παρελθόντος την καθαρτική με-τατροπή των ερειπίων σε μνημεία που φυλάσσονται σε κηρυγ-μένους αρχαιολογικούς χώρους και γενικά την πολιτική τουlaquoμην εγγίζετεraquo προτάσσοντας αναπόφευκτα την ανάγκη δια-τήρησης των αρχαίων αντικειμένων έναντι της ενδεχόμενης επι-θυμίας του θεατή να τα προσλάβει και με τις άλλες του αισθήσειςπέρα δηλαδή από την προνομιακή για την νεωτερική σκέψη αί-σθηση της όρασης Για άλλη μια φορά επομένως ο σεφέρηςαντλεί από το αρχείο του συνεπούς μοντερνισμού το παρελθόν

352 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

όπως και οι σχετικές πασίγνωστες πλέον φωτογραφίες απότην προετοιμασία της laquoταφήςraquo των πολύτιμων εκθεμάτωνεστιάζουν κυρίως στα ελεύθερα γλυπτά διακρίνουμε τον Κούροτου σουνίου και τον ερμή της αταλάντης τον laquoΨευδο-αθλητήraquoτης Δήλου την αφροδίτη από τη συλλογή Hope μια σειρά κλα-σικών επιτυμβίων και άλλα σημαντικά αγάλματα της συλλογήςτου εθνικού Μουσείου μπροστά στο όρυγμα όπου επρόκειτονα εναποτεθούν Με laquoπολυάνδριαraquo παρομοιάζει σε πρόσφατοκείμενό του ένας από τους σημερινούς επιμελητές του Μουσείουτα σκάμματα αυτά μέσα στα οποία παρατάχθηκε laquoένα σαστι-σμένο πλήθος μορφώνraquo που μοιάζουν στις φωτογραφίες ναlaquoστέκονται αμήχαναraquo4middot laquoτα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άν-θρωποι σε διαδήλωσηraquo παρατηρούσε ο αυτόπτης ως εθελοντήςπρωτοετής φοιτητής της αρχαιολογίας τότε σπύρος ιακωβίδης5ο συστηματικός εξανθρωπισμός των κλασικών γλυπτών ndashαλλάκαι οι παρόμοιες αντιλήψεις για laquoτα αρχαίαraquo που συναντά κα-νείς διάχυτες στο πνευματικό τοπίο της ελληνικής νεωτερικό-τητας ndash φωτίζεται πιστεύω από τη σεφερική αρχαιολογία όπωςεκφράζεται στο παραπάνω απόσπασμα η οποία με τη σειράτης αντλεί από το ευρύ σχετικό ρεπερτόριο του ελληνικού μο-ντερνισμού με τον τρόπο που ο ίδιος ο σεφέρης οργανώνει καιεργαλειοποιεί

Το 1946 ο Γιώργος σεφέρης βρισκόταν περίπου στη μέση τηςπροσωπικής του laquoαρχαιολογικήςraquo πορείας που θα λέγαμε ότιαρχίζει το καλοκαίρι του 1938 όταν κατά τη διάρκεια μιας επί-σκεψης με φίλους στον ερειπιώνα της ασίνης οδηγείται στιςσκέψεις που δύο χρόνια αργότερα συμπυκνώνονται στο εμβλη-ματικό του ποίημα Ὁ Βασιλιὰς τῆς Ἀσίνης και κορυφώνεταιτο 1955 με την Ἔγκωμη όπου η συμμετοχή του ως παρατηρητήσε ανασκαφή στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο της Κύπρουένα-δύο χρόνια ενωρίτερα τον οδηγεί στην αποκαλυπτική εν-συνείδηση της ελληνικής διαχρονίας αν και ο σεφέρης μιλάσυχνά για αρχαιότητες στην ποίηση και τη δοκιμιογραφία του6τα δύο συγκεκριμένα ποιήματά του και το απόσπασμα απότις Μέρεςπου αναφέρθηκε πιο πάνω αποτελούν κατά τη γνώμημου τρεις καίριες στιγμές στην αρχαιολογική πορεία του ποιητήκαθώς είναι καθαρά ανασκαφικές συνιστούν δηλαδή στιγμέςπροσωπικής laquoαρχαιολογίαςraquo κατά τις οποίες ο ποιητής αρ-

4 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 365 ΠασχαλιΔησ όπ (σημ 1) σ 366 Βλ σαΒΒιΔησ 1992middot επίσης GiannakoPoulou

2007 ιδιαίτ σ 244-285

ndash σαΒΒιΔησ [Γ Π] 1992= Οι Αρχαιολογικές Περιδιαβάσεις του Ποιητή ΓιώργουΣεφέρη λευκωσία

ndash GiannakoPoulou [l] 2007 = The Power of Pygmalion Ancient Greek Sculpturein Modern Greek Poetry 1860-1960 oxfordBern

351laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

χαιολόγος ερευνά ο ίδιος ndash είτε αγγίζοντας είτε συμμετέχονταςσε μια ανασκαφή με τον τρόπο που ένας σημερινός ανασκαφέαςεπιβλέπει το έργο των συνεργατών των φοιτητών και των ερ-γατών του ndash τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος ώστε να κα-ταλήξει σε συμπεράσματα ιστορικής φύσης αξίζει ίσως να επι-σημανθεί πως και τα δύο ποιήματα είδαν το φως της δημο-σιότητας δύο χρόνια μετά τα γεγονότα που τα ενέπνευσαν λεςκαι ο σεφέρης ακολουθεί εδώ το αρχαιολογικό πρωτόκολλοπου επιβάλλει την παρέλευση ικανού χρόνου από την ανασκαφήέως ακόμη και την πρώτη της δημοσίευση έτσι ώστε να ελεγχθείη βασιμότητα των πρώτων συμπερασμάτων στα οποία κατα-λήγει κανείς εν θερμώ επάνω από ή και μέσα στο σκάμμααυτό που κυρίως όμως προκύπτει από τα τρία κείμενα καιιδίως το ημερολογιακό λήμμα του 1946 είναι ο τρόπος με τονοποίο ο σεφέρης οργανώνει την προσωπική του αρχαιολατρίααλλά και προτείνει τον εαυτό του ως εμβληματικό πνευματικόηγέτη ενός έθνους του οποίου η ύπαρξη οφείλεται στη διαρκώςπροβαλλόμενη σχέση του με την κλασική αρχαιότητα

Ήδη από την πρώτη συγκριτική ανάγνωση του Βασιλιᾶ και τηςἜγκωμης ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως στην πορεία τωνδεκαπέντε περίπου χρόνων που τα χωρίζουν ο ποιητής έχειαλλάξει ριζικά τις απόψεις του σχετικά με το παρελθόν ως υλι-κή αλλά και ως μεταφυσική παρουσία η καλοκαιρινή επίσκεψηστην ασίνη ndashφανταζόμαστε νωχελικούς περιπατητές να επιθε-ωρούν τα χαλάσματα ενώ μεσημεριάζει ως ανάπαυλα από τηραστώνη του παραθερισμού στο γειτονικό Τολό ndash οδηγεί τονμελαγχολικό ποιητή στο συμπέρασμα πώς laquoδὲν ἀπομένει τί-ποτε παρὰ μόνο τὸ βάρος | ἡ νοσταλγία τοῦ βάρους μιᾶς ὕπαρ-ξης ζωντανῆςraquo (στ 48-49) και πως ο ίδιος ως ποιητής στέκειστη μέση του ερειπιώνα ως laquoἕνα κενόraquo (στ 54) η αισθητηριακήδιερεύνηση που εφαρμόζει εδώ ο σεφέρης (laquo᾽γγίζοντας κάποτεμὲ τὰ δάχτυλά μας τὴν ἁφή του [ενν του Βασιλιά] πάνω στὶςπέτρεςraquo) όπως αποδίδεται στον ακροτελεύτιο στίχο του ποι-ήματος (στ 60) έρχεται σε αντίθεση με τις παγιωμένες αρχέςτης νεωτερικής αρχαιολογίας που επιβάλλει την αποστείρωσητων υλικών καταλοίπων του παρελθόντος την καθαρτική με-τατροπή των ερειπίων σε μνημεία που φυλάσσονται σε κηρυγ-μένους αρχαιολογικούς χώρους και γενικά την πολιτική τουlaquoμην εγγίζετεraquo προτάσσοντας αναπόφευκτα την ανάγκη δια-τήρησης των αρχαίων αντικειμένων έναντι της ενδεχόμενης επι-θυμίας του θεατή να τα προσλάβει και με τις άλλες του αισθήσειςπέρα δηλαδή από την προνομιακή για την νεωτερική σκέψη αί-σθηση της όρασης Για άλλη μια φορά επομένως ο σεφέρηςαντλεί από το αρχείο του συνεπούς μοντερνισμού το παρελθόν

352 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

χαιολόγος ερευνά ο ίδιος ndash είτε αγγίζοντας είτε συμμετέχονταςσε μια ανασκαφή με τον τρόπο που ένας σημερινός ανασκαφέαςεπιβλέπει το έργο των συνεργατών των φοιτητών και των ερ-γατών του ndash τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος ώστε να κα-ταλήξει σε συμπεράσματα ιστορικής φύσης αξίζει ίσως να επι-σημανθεί πως και τα δύο ποιήματα είδαν το φως της δημο-σιότητας δύο χρόνια μετά τα γεγονότα που τα ενέπνευσαν λεςκαι ο σεφέρης ακολουθεί εδώ το αρχαιολογικό πρωτόκολλοπου επιβάλλει την παρέλευση ικανού χρόνου από την ανασκαφήέως ακόμη και την πρώτη της δημοσίευση έτσι ώστε να ελεγχθείη βασιμότητα των πρώτων συμπερασμάτων στα οποία κατα-λήγει κανείς εν θερμώ επάνω από ή και μέσα στο σκάμμααυτό που κυρίως όμως προκύπτει από τα τρία κείμενα καιιδίως το ημερολογιακό λήμμα του 1946 είναι ο τρόπος με τονοποίο ο σεφέρης οργανώνει την προσωπική του αρχαιολατρίααλλά και προτείνει τον εαυτό του ως εμβληματικό πνευματικόηγέτη ενός έθνους του οποίου η ύπαρξη οφείλεται στη διαρκώςπροβαλλόμενη σχέση του με την κλασική αρχαιότητα

Ήδη από την πρώτη συγκριτική ανάγνωση του Βασιλιᾶ και τηςἜγκωμης ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως στην πορεία τωνδεκαπέντε περίπου χρόνων που τα χωρίζουν ο ποιητής έχειαλλάξει ριζικά τις απόψεις του σχετικά με το παρελθόν ως υλι-κή αλλά και ως μεταφυσική παρουσία η καλοκαιρινή επίσκεψηστην ασίνη ndashφανταζόμαστε νωχελικούς περιπατητές να επιθε-ωρούν τα χαλάσματα ενώ μεσημεριάζει ως ανάπαυλα από τηραστώνη του παραθερισμού στο γειτονικό Τολό ndash οδηγεί τονμελαγχολικό ποιητή στο συμπέρασμα πώς laquoδὲν ἀπομένει τί-ποτε παρὰ μόνο τὸ βάρος | ἡ νοσταλγία τοῦ βάρους μιᾶς ὕπαρ-ξης ζωντανῆςraquo (στ 48-49) και πως ο ίδιος ως ποιητής στέκειστη μέση του ερειπιώνα ως laquoἕνα κενόraquo (στ 54) η αισθητηριακήδιερεύνηση που εφαρμόζει εδώ ο σεφέρης (laquo᾽γγίζοντας κάποτεμὲ τὰ δάχτυλά μας τὴν ἁφή του [ενν του Βασιλιά] πάνω στὶςπέτρεςraquo) όπως αποδίδεται στον ακροτελεύτιο στίχο του ποι-ήματος (στ 60) έρχεται σε αντίθεση με τις παγιωμένες αρχέςτης νεωτερικής αρχαιολογίας που επιβάλλει την αποστείρωσητων υλικών καταλοίπων του παρελθόντος την καθαρτική με-τατροπή των ερειπίων σε μνημεία που φυλάσσονται σε κηρυγ-μένους αρχαιολογικούς χώρους και γενικά την πολιτική τουlaquoμην εγγίζετεraquo προτάσσοντας αναπόφευκτα την ανάγκη δια-τήρησης των αρχαίων αντικειμένων έναντι της ενδεχόμενης επι-θυμίας του θεατή να τα προσλάβει και με τις άλλες του αισθήσειςπέρα δηλαδή από την προνομιακή για την νεωτερική σκέψη αί-σθηση της όρασης Για άλλη μια φορά επομένως ο σεφέρηςαντλεί από το αρχείο του συνεπούς μοντερνισμού το παρελθόν

352 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

επιστρατεύεται ως εργαλείο πρόσληψης της παρούσας κατά-στασης ενός νεωτερικού laquoτώραraquo το οποίο ο ποιητής φροντίζεινα προσεγγίσει με την κατάλληλα σκηνοθετημένη αναπολητικήδιάθεση Περίφροντις ο ποιητής δοκιμάζει την απτικότητα τουπαρελθόντος μέσω της υλικής του παρουσίας laquoΤὴν ἄγγιξες[ενν την εντάφια χρυσή προσωπίδα του Βασιλιά]7 θυμᾶσαιτὸν ἦχο της κούφιο μέσα στὸ φῶς | σὰν τὸ στεγνὸ πιθάρι στὸσκαμμένο χῶμαmiddotraquo (στ 17-18)8 οι ήχοι που περιγράφει εδώ οσεφέρης η υφή του σκαμμένου χώματος με τα χρώματα καιτις οσμές του επιστρατεύονται όχι για να εξαρθεί η συμβολήτων αρχαιολογικών ανασκαφών στη μελέτη και ανάδειξη τουκλασικού παρελθόντος αλλά αντιθέτως για να επισημανθεί τογνωστό laquoαρχαιολογικό παράδοξοraquo του μοντερνισμού όσο ηεπίσημη αρχαιολογία ανασκάπτει ανακαλύπτει αναστηλώνεικαι ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο τόσο διευρύνεται το χάσμαανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν έτσι ώστε εν τέλει τοπαρελθόν να καθίσταται απροσπέλαστο από τη νεωτερική διά-νοια9 ακολουθώντας το ηγεμονικό παράδειγμα του ΒάλτερΜπένγιαμιν (ο οποίος με τη σειρά του είχε κατά δική του ομο-λογία εμπνευστεί από τις προσεγγίσεις του Μπωντλαίρ) ο σε-φέρης αντιμετωπίζει το ερείπιο όχι ως laquoυλικό κατάλοιποraquo μιαςιστορικής πραγματικότητας που έχει πλέον εκλείψει ούτε ωςσύμβολο μιας διαχρονικής ιδέας αλλά ως αλληγορία της ίδιαςτης νεωτερικής κατάστασης10 ο laquoκενόςraquo κόσμος που αποκα-λύπτεται στον επίσης laquoκενόraquo ποιητή έτσι όπως σκοντάφτειlaquoἀνάμεσα στὶς χαλασμένες τοῦτες γραμμὲς τὶς ἀκμὲς τὶς αἰχμὲςτὰ κοῖλα καὶ τὶς καμπύλεςraquo (στ 42) είναι ένας κόσμος ρευ-στότητας και αλλαγής ένας κόσμος θνητών όπου το υπαρκτόπροσλαμβάνεται αενάως ως μη συντελεσμένο11 Παρrsquo όλη τηννεωτερική αρχαιολογική σκευή του ποιητή (πρβλ την επιστη-μονικίστικη ορολογία του παραπάνω στίχου) ο ίδιος γνωρίζειπως η αποκαθαρμένη εικόνα ενός αρχαιολογικού χώρου η απο-

7 ενδεχομένως την έμπνευση για την laquoπρο-σωπίδαraquo στον Βασιλιά να έχει δώσει ο λε-γόμενος laquoΆρχων της ασίνηςraquo πήλινο κε-φάλι ενός μυκηναϊκού ειδωλίου πουβρέθηκε κατά τις ανασκαφές των Froumldinκαι Persson (βλ παρακάτω) και σήμερα φυ-λάσσεται στο Μουσείο Ναυπλίου Πιθανόνη σχηματική απόδοση του προσώπου στοπήλινο ειδώλιο να μετασχηματίζεται στοποίημα σε προσωπείο κάτω από το οποίοκρύβεται το laquoκενόraquo σώμα του ξεχασμένουβασιλιά Το κεφάλι δημοσιεύτηκε το 1938μαζί με τα ευρήματα των σουηδικών ανα-σκαφών στην ασίνη κατά την περίοδο 1922-1930 (FroumlDin Persson 1938 σ 307-308 εικ211) στη δημοσίευση το κεφάλι θεωρείταιότι αποπνέει laquoευγενή χαρακτήραraquo και ωςεκ τούτου του αποδίδεται το συμβατικόόνομα που διατηρεί έως και σήμερα έστωκι αν είναι πλέον βέβαιο ότι ανήκει σε γυ-ναίκα και όχι σε άνδρα (κάτι που πιθανο-λογούν για να το απορρίψουν και οι ανα-σκαφείς του)

8 η αρχαιολογία φαίνεται εδώ να ακολουθείτην πάγια εμμονή του σεφέρη με την ηχώ ηοποία εμφανίζεται να εργαλειοποιεί τονlaquoκενόraquo ποιητή ώστε να ακουστεί μέσωαυτού Όπως και ο ποιητής έτσι και ο αρχαι-ολόγος στέκονται αδύναμοι ndash κοίλα ηχεία ndashμπροστά στο υλικό ίχνος και τον χρόνο πουαυτό σηματοδοτεί πρβλ laquoὉ τόπος μας εἶναικλειστός [hellip] δὲν ἔχουμε πηγές | μονάχαλίγες στέρνες ἄδειες κι αὐτές ποὺ ἠχοῦν καὶποὺ τὶς προσκυνοῦμε | Ἦχος στεκάμενοςκούφιος ἴδιος μὲ τὴ μοναξιά μας | ἴδιος μὲτὴν ἀγάπη μας ἴδιος μὲ τὰ σώματά μαςraquo(Μυθιστόρημα ι΄ στ 1-6)

9 Βλ με ιδιαίτερες αναφορές στη σεφερικήποίηση JusDanis 2004 επίσης την απάντησητου Γιάννη χαμηλάκη (HaMilakis 2004)όπου σκιαγραφείται η κατεύθυνση πουφαίνεται να παίρνει μια αρχαιολογία μετα-μοντερνιστικών επιδιώξεων (λιγότεροεμπειρική αλλά περισσότερο εμπειριακήαισθητηριακή περισσότερο μνημονική καιλιγότερο μνημειακή ή και ιστορική)

10 από την αχανή βιβλιογραφία σχετικά με τηθεωρία περί ερειπίων του Μπένγιαμιν όπωςεκφράζεται κυρίως στα έργα του Ursprungdes deutschen Trauerspiels (1928) Das Paris desSecond Empire bei Baudelaire (1938) και τοημιτελές Das Passagen-Werk βλ ενδεικτικάsTeaD 2003 και CoWan 1981

11 Πρβλ αντίστοιχους προβληματισμούς πουεκφράζονται πάλι με άξονα τα υλικάκατάλοιπα μιας μυθικής όσο και μυθοποι-ημένης αρχαιότητας στο λίγο παλαιότεροποίημα Μυκῆνες (στ 12-19) laquoΒουλιάζειὅποιος σηκώνει τὶς μεγάλες πέτρεςmiddot | τοῦτες

ndash FroumlDin [o] Persson [a W] 1938 = Asine Results of the Swedish Excavations1922-1930 stockholm

ndash JusDanis [G] 2004 = laquoFarewell to the Classical excavations in ModernismraquoModernismmodernity 111 σ 37-53

ndash HaMilakis [Y] 2004 = laquoThe Fragments of Modernity and the archaeologiesof the Future response to Gregory Jusdanisraquo Modernismmodernity 111 σ55-59

ndash sTeaD [n] 2003 = laquoThe value of ruins allegories of destruction in Benjaminand speerraquo FormWork An Interdisciplinary Journal of the Built Environment6 σ 51-64

ndash CoWan [B] 1981 = laquoWalter Benjaminrsquos Theory of allegoryraquo New German Cri-tique 22 έκτακτο τεύχος Modernism σ 109-122

353laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στειρωμένη laquoαύραraquo ενός επιστημονικά αναστηλωμένου μνη-μείου ο αρχαιολογικός πολιτισμός του βλέμματος δεν μπορείνα αποδώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει τη σχέση μας μετο παρελθόν αντίθετα από την απαστράπτουσα κομψότηταενός αναστηλωμένου μνημείου και την πεπατημένη των του-ριστικών γραφείων ο ποιητής (δηλώνει πως) επιλέγει την κατάμόνας περισυλλογή12

στο τέλος του Βασιλιᾶ laquoμιὰ νυχτερίδα τρομαγμένηraquo εμφανί-ζεται ξαφνικά ίσως ως μετεμψύχωση του από αιώνες πεθαμέ-νου και ξεχασμένου ήρωα laquoποὺ τὸν γυρεύουμε τόσο προσεχτι-κὰ σὲ τούτη τὴν ἀκρόποληraquo (στ 56 59) Δεκαπέντε χρόνια αργό-τερα ο ποιητής φαίνεται να έχει κάνει περισσότερα βήματαπρος αυτήν την κατεύθυνση εμφανιζόμενος πλέον και ως εθνι-κός προφήτης οραματίζεται την αποκαλυπτική επιφάνεια μιαςαφροδίτης Παναγίας στον laquoπλατὺ καὶ στρωτὸraquo κάμπο της Έ-γκωμης η περίοδος από το 1953 όταν ο σεφέρης πρωτοβρέθηκεστον συγκεκριμένο χώρο έως το 1955 όταν δημοσιεύθηκε ηποιητική του συλλογή Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ (μεαρχικό τίτλο το ευριπίδειο παράθεμα laquoΚύπρον οὗ μrsquo ἐθέσπι-σενhellipraquo) σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του κυπριακού αγώναγια ανεξαρτησία από την αγγλική αποικιοκρατία και ένωση μετην ελλάδα Τα ποιήματα της συγκεκριμένης συλλογής laquoτοῦδόθηκανraquo όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής laquoὡς ἀποκάλυψη ἑνὸςκόσμουraquo13 στην Κύπρο μακριά από τις laquoπρωτεύουσες τοῦ με-γάλου κόσμου [hellip] τὸ θαῦμα λειτουργεῖ ἀκόμηraquo καταλήγει ηβιβλικών αναλογιών ανάληψη της θεϊκής γυναικείας μορφήςπου τη μια στιγμή laquoἔβγαινε ἀπὸ τὸ χεροπάλεμα ξεγυμνωμέν[η]| μὲ τrsquo ἄγουρα βυζιὰ τῆς ὁδηγήτριαςraquo (στ 29-30) ενώ την άλληεικονίζεται να ανεβαίνει στον ουρανό γιατί αυτός laquoἦταν ἡμήτρα | ποὺ τὴν ἐγέννησε καὶ τὴν ξανάπαιρνε μάνα καὶ βρέφοςraquo(στ 42-43) σκηνοθετείται από τον ποιητή στο αφηγηματικόπλαίσιο μιας συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφής ndashαλλάκαι σε αντίθεση με το επιστημονικό πρόταγμα της τελευταίαςπάνω και πέρα από laquoτὸ γύρισμα χεριῶν ποὺ σκάβανraquo (στ 2)στο επέκεινα του τοπίου που τώρα ορίζεται από laquoγυναῖκες κιἄντρες μὲ τrsquo ἀξίνια σὲ χαντάκιαraquo (στ 9) κείται το παρελθόνως υλικό απομεινάρι ως laquoξοδεμένη δύναμηraquo (στ 12)14 ο σε-

τὶς πέτρες τὶς ἐσήκωσα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὶς ἀγάπησα ὅσο βάσταξα | τοῦτεςτὶς πέτρες τὴ μοίρα μου | Πληγωμένος ἀπὸτὸ δικό μου χῶμα | τυραννισμένος ἀπὸ τὸδικό μου πουκάμισο | καταδικασμένος ἀπὸτοὺς δικούς μου θεούς | τοῦτες τὶς πέτρεςraquo(1935)

12 ο σεφέρης επρόκειτο να γνωρίσει τον ανα-σκαφέα της ασίνης σουηδό αρχαιολόγο ax-el Persson ο οποίος είχε ανασκάψει τη μυ-κηναϊκή ακρόπολη μαζί με τον otto Froumldinκατά τη δεκαετία του 1920 μόλις το 1947όπως μας πληροφορεί ο ίδιος (σεφέρης 1996όπ [σημ 2] σ 111 laquoἜνιωσα συγγένειαμαζί τουraquo) Τον ιούνιο του 1950 ο σεφέρηςξανασυναντά τον Persson αυτή τη φοράστην ανασκαφή του στα μικρασιατικά λά-βρανδα όπου γίνεται μάρτυρας νέων αρ-χαιολογικών ανακαλύψεων laquoΠαράξενη ἡφώτιση ποὺ φέρνει ἕνα εὕρημα αὐτὴ ἡ ξαφ-νικὴ ἀχτῖναraquo (σεφέρης 1996 όπ [σημ 2]σ 189-191)

13 σεφέρης 1982 σ 335-336 (από τη σημείωσητης πρώτης έκδοσης των ποιημάτων γραμ-μένη τον σεπτέμβριο του 1955)

14 Για το ποίημα βλ ΚεχαΓιοΓλου1991middot krikos-Davis 1994 σ 152-157middot GiannakoPoulou όπ(σημ 6) σ 271-285

ndash σεφέρης 1982 = Γ σεφέρης Ποιήματα αθήναndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 1991 = laquoΠροτάσεις για την lsquoἜγκωμηrsquo του σεφέρηraquo στο

Π ΠαρασΚευασ (επιμ) Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη Αγία Νάπα 14-16Απριλίου 1988 λευκωσία σ 253-270

ndash krikos-Davis [k] 1994 = Kolokes A Study of George Seferisrsquo Logbook III (1953-1955) amsterdam

354 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

φέρης δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε στην τόσο κοινότοπη πα-ρομοίωση της ανασκαφής με την χειρουργική επέμβαση (στ 13)το μάτι του αρχαιολόγου ξεγυμνώνει το παρελθόν από την ίδιατου τη ζωτικότητα όπως κάνει ένας χειρουργός με την απα-ραίτητη βέβαια παρέμβαση του laquoναρκοδότηraquo αναισθησιολόγουΌμως εδώ η παρομοίωση δεν έχει σκοπό να εξάρει τον εκλε-πτυσμένο επιστημονισμό της ανασκαφικής διαδικασίας αλλάνα τονίσει ακριβώς αντίθετα το αποστειρωτικό της αποτέλε-σμα Το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται αλλού

ως ιεροφάντης ταγμένος στην υπηρεσία του έθνους ο ποιητήςευαγγελίζεται τη σωτηρία του laquoκόσμου μαςraquo η μαρμάρινηαφροδίτη αναλαμβάνεται εις τους ουρανούς ως Βρεφοκρατού-σα ενώ τα πόδια της παραμένουν laquoἀκόμη μαρμαρένιαraquo (στ44) αφήνοντας μια ξεκάθαρα δοξαστική και ως εκ τούτου αι-σιόδοξη επίγευση στο κατά τα άλλα συνοφρυωμένο ποίημαΔιαπερνώντας το ελληνικό φολκλόρ τη διάχυτη μεταβυζαντινήθρησκευτικότητα της ελληνικής υπαίθρου και τον συστηματικόαφηρωισμό του λαϊκού που είχε επιχειρήσει η γενιά του ο σε-φέρης μοιάζει εδώ να ξαναγράφει τον Ἀρχαιολόγο του Καρ-καβίτσα όπου η τυχαία ανακάλυψη ενός γυναικείου αγάλματοςοδηγεί στο ξεχώρισμα της νεοκλασικής ήρας από το γνήσιο σι-τάριτης αυθεντικής ελληνικής κουλτούρας (που επιβιώνει αναλ-λοίωτη στα μύχια της λαϊκής ψυχής)15 η Έγκωμη αλλά και ηΚύπρος συλλήβδην ο τόπος όπου laquoθεσπίζονταιraquo ταμένοι ποι-ητές για να laquoτοὺς δοθοῦνraquo τα μελλοντικά τους ποιήματα χαρ-τογραφείται ως κατrsquo εξοχήν ελληνική πατρίδα μέσα από μιασυστηματική διαδικασία τοπογράφησης του μείζονος ελληνι-σμού σύμφωνα με την καίρια περιγραφή της αρτέμιδος λεο-ντή16 Το φάσμα της ελληνικότητας αναζήτηση βαθύτατα και

15 Βλ σχετικά PoliTi 1988middot DiaManDi 2008middotPlanTzos 2014

16 leonTis 1995 σ 67-99 επίσης CaloTYCHos

2003 σ 176-194 και το ιδιαίτερα πολεμικόάρθρο του Μάριου Κωνσταντίνου (ΚωΝ-σΤαΝΤιΝου 2003) όπου υποστηρίζεται πωςο σεφέρης laquoυποτάχθηκε σrsquo ένα εθνικό υπε-ραφήγημα μυθοπλαστικής απλοποίησηςκαι αφομοίωσης το οποίο δεν σεβάστηκε τηβιωματική δυσκολία που απαιτεί η θραυ-σματική και ανομοιογενής νεωτερικότητατης κυπριώτικης ετεροτοπίαςraquo

ndash PoliTi [J] 1988 = laquoThe Tongue and the Penraquo στο r BeaTon (ed) The GreekNovel AD 1-1985 london σ 42-53

ndash DiaManDi [M] 2008 = laquoThe archaeologist in contemporary Greek novelraquo στοD DaMaskos D PlanTzos (eds) A Singular Antiquity Archaeology and HellenicIdentity in Twentieth-Century Greece αθήνα σ 383-399

ndash PlanTzos [D] 2014 = laquoDead archaeologists buried gods archaeology as anagent of modernity in Greeceraquo στο D Tziovas (ed) Re-imagining the Past An-tiquity and Modern Greek Culture oxford σ 147-164

ndash leonTis [a] 1995 = Topographies of Hellenism Mapping the Homeland ithacandash CaloTYCHos [v] 2003 = Modern Greece A Cultural Poetics oxfordnew Yorkndash ΚωΝσΤαΝΤιΝου [Μ] 2003 = laquoη Κύπρος του σεφέρη το ελλαδικό βλέμμα και

η καβαφική ανυποταξίαraquo Θέσεις 84 (ιούλιος-σεπτέμβριος) [προσβάσιμοστο Διαδίκτυο httpwwwtheseiscomindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=826 (28 Μαρτίου 2014)]

355laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

απόλυτα μοντερνιστική λανθάνει ndash υποστηρίζει ο σεφέρης ndashστην προνεωτερική περιφερειακή μείζονα ελλάδα των laquoχε-ριῶν ποὺ σκάβουνraquo στον τόπο laquoμὲ τrsquo ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ τὴσύγχρονη θλίψηraquo (Βασιλιάς στ 39) όπου ο (Έλληνας) άνθρω-πος και η ουσία του laquoξοδεύουνε πολὺ καιρὸ γιὰ νὰ πεθάνουνraquo(Ἔγκωμη στ 54)17 Πρόκειται βέβαια για το ισχυρό μίγμαlaquoπνευματικού εθνικισμού και φυλετικής αυτογνωσίαςraquo που μετόση συνέπεια καλλιέργησε η Γενιά του Τριάντα στον δημόσιοβίο της χώρας18 κυρίως όμως ως εργαλείο για την καθιέρωσητων μελών της ως πνευματικών ηγετών ενός έθνους το οποίοοι ίδιοι είχαν ορίσει ως φαντασιακή κοινότητα εμφορούμενηαπό την νοσταλγία για την κλασική αρχαιότητα και ταυτόχρονααφοσιωμένη στην αναζήτηση μιας πρόσκαιρα ξεχασμένης λαϊ-κής αυθεντικότητας Τα υλικά κατάλοιπα του κλασικού παρελ-θόντος (όπου εδώ συναθροίζονται με εμφατική διάθεση παρα-βίασης του στενού ndash και laquoπεζούraquondash αρχαιολογικού κανόναδείγματα γραφής από όλους τους χρόνους του ελληνισμού απότα προϊστορικά και κατά συνέπεια προ-ελληνικά ειδώλια έωςτα ελληνίζοντα γλυπτά της αυτοκρατορικής περιόδου) επιστρα-τεύονται ως απτές μαρτυρίες διαχρονίας αλλά και ως εμβλη-ματικά στοιχεία μιας συστηματικά κατασκευασμένης laquoαισθη-τικής της ιθαγένειαςraquo με άξονα τον τόπο και την ιστορία του19

η αίσθηση του κενού επομένως που αφήνει στον σεφέρη ηπεριδιάβαση στον ερειπιώνα της ασίνης το 1938 πληρούται απότο αποκαλυπτικό όραμα που βιώνει καταμεσής του ανασκαπτό-μενου αρχαιολογικού χώρου της Έγκωμης το 1953 ως αντίδοτοστην αδυναμία της αρχαιολογικής έρευνας (την οποία ο ίδιοςαντιλαμβάνεται ως απόπειρα καθολικής αναστήλωσης) να οδη-γήσει στην κατανόηση του παρελθόντος ο σεφέρης αντιπροτείνειμια προσωπική αισθητήρια αρχαιολογία βασισμένη στη μεταφυ-σική προσέγγιση του τόπου και του υλικού καταλοίπου πουκρύβεται στα σπλάχνα του ως εθνικός αρχαιολόγος προσέρχεται

17 είναι ενδιαφέρον ότι ο σεφέρης αναφερότανκαι στον Βασιλιά τῆς Ἀσίνης ως ένα ποίημαπου laquoτοῦ εἶχε δοθεῖraquo βλ krikos-Davis 1994όπ (σημ 14) σ 151 σημ 120

18 ΤζιοΒασ 2006 σ 127 Βλ επίσης leonTis 2005σ 103-225middot ΤζιοΒασ 2011

19 Βλ ΤζιοΒασ 2006 όπ (σημ 18) σ 73-93 Γιατην ένταξη της προϊστορικής τέχνης μεχαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρωτοκυ-κλαδικά ειδώλια στον κανόνα του ελληνικούμοντερνισμού από τους διανοούμενους τηςΓενιάς του Τριάντα βλ και PlanTzos 2006

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 20062 = Οι Μεταμορφώσεις του Εθνισμού και το Ιδεολόγηματης Ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο αθήνα

ndash leonTis [a] 2005 = laquoMediterranean Topographies before Balkanizationraquoστο M Peressini r HaDJ-Moussa (eds) The Mediterranean Reconsidered Rep-resentations Emergences Recompositions Canadian Museum of Civilization Mer-cury series Cultural studies Paper 79

ndash ΤζιοΒασ [Δ] 2011 = Ο Μύθος της Γενιάς του Τριάντα Νεοτερικότητα Ελ-ληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία αθήνα

ndash PlanTzos [D] 2006= laquoGregravecemensongegravere Christianzervos and the rehabilitationof Cycladic artraquo στο Ν σΤαΜΠολιΔησ (επιμ) Γενέθλιον Ίδρυμα ΝΠ Γου-λανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αθήνα σ 335-345

356 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

στο πεδίο φέροντας εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικαθα έλεγε κανείς την ενσυναίσθηση της ιστορίας του τόπου καιτων ανθρώπων του την συνείδηση τόσο της συλλογικής κατα-γωγής όσο και του πεπρωμένου του Τα αρχαιολογικά minutiaeπου με τόση σχολαστικότητα επιχειρούν να συγκεντρώσουν οιεπαγγελματίες του είδους δεν τον αφορούνmiddot αυτοί απουσιάζουνχαρακτηριστικά και από την ούτως ή άλλως έρημη ασίνη αλλάκαι από την πολύβουη Έγκωμη (όπως άλλωστε και από τονεμβληματικό Ἀρχαιολόγο του Καρκαβίτσα) αν και προφανώςσυνομιλεί μαζί τους20 ο ποιητής επιλέγει στα ποιήματά του τηναρχαιολογία του ανώνυμου εργάτη Πρόκειται για μια αντικανο-νική αρχαιολογία η οποία φαίνεται να φέρνει και σε κάποιααμηχανία τους μελετητές του σεφερικού έργου21 η αιτία αυτήςτης αμηχανίας κρύβεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι κεντρικήιδέα των δύο ποιημάτων δεν είναι ούτε η αρχαιολογία ούτε ηγλυπτική αλλά οι βιοπολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας στοννεωτερικό βίο

η παρουσία του αγάλματος ως μαρμάρινου σώματος στην ποίησητου σεφέρη έχει ιδιαίτερα συζητηθεί22 από το laquoμαρμάρινο τοῦτοκεφάλιraquo στο Μυθιστόρημα του 1935 (Γ΄ στ 1) έως τα αγάλματαπου laquoδὲν εἶναι στὸ μουσεῖοraquo αλλά laquoσὲ κυνηγοῦν [hellip] μὲ τὰσπασμένα μέλη τουςraquo από την Κίχλη του 1947 (Ὁ ἠδονικὸςἘλπήνωρ στ 26-28) ο ποιητής επιχειρεί να συγκροτήσει μιαολιστική πρόσληψη του κλασικού παρελθόντος την οποία καιπροβάλλει ως καταστατική εθνική στρατηγική αν το βαθύτερονόημα της σεφερικής αρχαιολογίας δείχνει να μας διαφεύγειακόμη αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου στην προσπάθεια τωνπερισσότερων μελετητών να δείξουν τη συνάφεια και συνέχειατου σεφερικού ιδιώματος με την ποίηση κυρίως του Καβάφη τουΠαλαμά ή του σικελιανού ενώ στην πραγματικότητα οι παρεμ-βάσεις του σεφέρη συνιστούν ρήξεις και εμφατική αλλαγήπαραδείγματος οι απόψεις του ποιητή για μια νεωτερικήενσώματη αρχαιολογία του ελληνισμού εκφράζονται με ενάργειαστο ημερολογιακό απόσπασμα από τις Μέρες του 1946 και ηδημοσιοποίησή τους από τον ίδιο στο πλαίσιο της δημοσίευσηςτου συνόλου αυτών των υποτίθεται ιδιωτικών κειμένων εντάσ-

20 Πβ λουϊζοσ 1961 σ 404 περιγράφοντας τηνεπίσκεψή του στην Έγκωμη με τον ποιητήκαι την Μαρώ σεφέρη στις 13 Νοεμβρίου1953 laquoαπό μέρες μούχε πη [ενν ο Γσ] ναπάμε στην Έγκωμη που έκανε ανασκαφές ογάλλος καθηγητής Claude schaeffer [] Τοαυτοκίνητό μας σταμάτησε κάπου στη μεριάτου δρόμου κι ο Γιώργος άρχισε την κου-βέντα με τον καθηγητήhellipraquo (αναδημοσίευσηΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ 14] σ 258-259)στις 16 οκτωβρίου 1954 η επίσκεψη επανα-λήφθηκε αλλά η ανασκαφή είχε πλέον ολο-κληρωθεί και ο χώρος ήταν ερημωμένοςπρβλ το ημερολογιακό λήμμα του ίδιου τουσεφέρη από τις Μέρες για το 1954 laquoΠρωῒμπάνιο Τrsquo ἀπόγεμα στὴν Ἔγκωμη οἱ ἀρχαι-ολόγοι εἶχαν φύγειmiddot ἔρημος ὁ τόπος μονάχαὁ φύλακας Ἔξοχη πλατωσιὰ αὐτὸς ὁ κά-μπος ἔξοχηraquo (ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ [σημ14] σ 258)

21 είναι ενδιαφέρον ότι από την πολύ σοβαρήμελέτη της αρχαιολογίας ως μοντερνικήςτροπικότητας στη νεοελληνική ποίηση τουΓρηγόρη Τσουσδάνη (JusDanis όπ [σημ 9])απουσιάζει κάθε αναφορά στην Ἔγκωμηενώ και η λιάνα Γιαννακοπούλου στην ιδιαί-τερα συστηματική και χρήσιμη δουλειά τηςγια τις χρήσεις της κλασικής γλυπτικής στηνεοελληνική ποίηση (GiannakoPoulou όπ[σημ 6]) επιχειρεί να εντάξει το συγκεκρι-μένο ποίημα σε ένα κάπως δύσκαμπτοσχήμα όπου ο ποιητής εναλλάσσεται με τονεαυτό του στον ρόλο του Πυγμαλίωνα αλλάκαι του μαρμαρωμένου σώματος (σ 278-285) αλλού όπως για παράδειγμα ΒαΓεΝασ

1979 σ 294-295 η έμφαση δίνεται στο φολ-κλορικό στοιχείο

22 Βλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) με παλαι-ότερη βιβλιογραφία επίσης krikos-Davis

2001 σ 206-208 όπου με άξονα τον Βασιλιὰτῆς Ἀσίνης το άγαλμα στη σεφερική ποίησηθεωρείται σύμβολο της δημιουργικής διαδι-κασίας στην ποίηση

ndash λουϊζοσ [ε λ] 1961 = laquoΈνα απόγεμα στην Έγκωμηraquo στο [ανυπόγραφο]Για τον Σεφέρη Τιμητικό Αφιέρωμα στα Τριάντα Χρόνια της Στροφήςαθήνα σ 404-408

ndash ΒαΓεΝασ [Ν] 1979 = Ο Ποιητής κι ο Χορευτής Μια Εξέταση της Ποιητικήςκαι της Ποίησης του Σεφέρη αθήνα

ndash krikos-Davis [k] 2001 = laquoThe king of asine Makriyannis seferis andourselvesraquo Byzantine and Modern Greek Studies 25 σ 198-214

357laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

σεται πιστεύω σε μια ευρύτερη στρατηγική αυτοπροσδιορισμούτου ως εθνικού διανοούμενου ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον τογεγονός ότι η σεφερική βιβλιογραφία προσπερνά μάλλοναμήχανη το συγκεκριμένο απόσπασμα

Το ημερολογιακό λήμμα της Τρίτης 4 ιουνίου 1946 ξεκινά αιφ-νίδια laquoτὸ μεσημέρι στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖοraquomiddot σαν ο ποιητήςνα ξύπνησε απότομα από ένα όνειρο ndash ή μάλλον σαν να βρέθηκεξαφνικά μέσα σε αυτό23 Και πάλι λείπουν οι αρχαιολόγοι αυ-τοί που laquoξεθάβουν τώρα [hellip] τὰ ἀγάλματαraquo είναι εργάτες έναςμάλιστα έχει με αφέλεια σκεπάσει με το καλάθι του laquoμιὰ γυμνὴγυναίκαraquo κάποια αφροδίτη προφανώς που τώρα μοιάζει laquoνὰγυρίζει τὴν πλάτηraquo στον ποιητή laquoκαπελωμένηraquo ο σεφέρηςσυνεχίζει την απτική αναζήτηση του Βασιλιᾶ αγγίζει τον ορει-χάλκινο Δία του αρτεμισίου που βρίσκεται laquoξαπλωμένος πάνωσὲ μιὰ κασέλα σὰν ἕνας κοινὸς κουρασμένος ἐργάτηςraquo νοιώ-θοντας πως αγγίζει laquoτὸ δικό του σῶμαraquo24 Την ίδια στιγμή ταμισοθαμμένα αγάλματα επιδίδονται σε έναν laquoἀναστάσιμο χορὸἀναδυομένων μιὰ δευτέρα παρουσία σωμάτωνraquo εδώ ο λόγοςτου ποιητή προοικονομεί την αποκαλυπτική αίσθηση της Ἔγκω-μης λέει παρακάτω στο ίδιο λήμμα

Τρελὸς ἀπὸ τὸν τόπο Κάθε μέρα συνεπαρμένος περισ-σότερο ἀπὸ αὐτὴ τὴ μέθη Τὴ θάλασσα τὰ βουνὰ ποὺχορεύουν ἀκίνηταmiddot τὰ ἦβρα τὰ ἴδια σrsquo αὐτοὺς τοὺςχιτῶνες ποὺ κυματίζουν ndashμαρμαρωμένο νερὸ γύρω ἀπὸτὰ στήθια καὶ τὰ πλευρὰ τῶν ἀκέφαλων συντριμμιῶνΞέρω πὼς ὁλόκληρη ἡ ζωή μου δὲ θὰ μοῦ φτάσει γιὰ νὰἐκφράσω αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ πῶ ἐδῶ καὶ τόσες μέ-ρεςmiddot αὐτὴ τὴν ἕνωση τῆς φύσης μrsquo ἕνα ἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμα [hellip] Ὡστόσο εἶμαι τρελὸς ἀπὸ αὐτὰ τὰ πράγματαμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶς25

η μέθη του ποιητή μετατρέπεται σε ερωτικό παροξυσμό καθώςφαντασιώνεται αυτόν τον μπρούτζινο θεό laquoποὺ εἶχε πολὺ μοι-χέψει ἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo να laquoγλεντᾶraquo όπως με σχεδόναποκρουστική ωμότητα μας λέει τη δική του γυναίκα που θατου την έδινε laquoμὲ εὐχαρίστησηraquo αίφνης η αισθητηριακή αρ-χαιολογία του σεφέρη αποκαλύπτει τον έμφυλο χαρακτήρατης αυτό που τον ενώνει με τον αρχαίο θεό πέρα από τηνlaquoξαφνικὴ οἰκειότηταraquo που προκαλεί η διατάραξη της μουσει-ακής τάξης είναι το νήμα εκείνου του καλά θαμμένου αλλάόχι ξεχασμένου φαλλοκρατικού ήθους που με ιδιαίτερο ενθου-σιασμό είχαν αναστήσει οι εκπρόσωποι της Γενιάς του Τριάνταχαρακτηριστικό και αντίστοιχης βιβλικής πνοής παράδειγμαείναι πιστεύω το Ἄξιον Ἐστὶ του οδυσσέα ελύτη γραμμένο

23 Πρβλ τον πολύ γνωστό στίχο από τοΜυθιστόρημα Γ΄ laquoἔπεφτε στὸ ὄνειρο καθὼςἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειροraquo (στ 3) ο αφηγητήςεδώ αναφέρεται στο περίφημο laquoμαρμάρινοκεφάλιraquo που αναφέρθηκε και παραπάνω μετο οποίο αναμετριέται στο συγκεκριμένοποίημα

24 ο σεφέρης φαίνεται να παρακάμπτει τογεγονός ότι ο Δίας του αρτεμισίου δεν ήτανένα από τα γλυπτά που είχαν θαφτεί laquoγυμνὰκατάσαρκα μέσα στὸ χῶμαraquo αλλά τυλιγ-μένος σε πισσόχαρτο και εγκιβωτισμένος σεξύλινο κιβώτιο (προφανώς την laquoκασέλαraquoεπάνω στην οποία τον βρήκε ξαπλωμένο οποιητήςmiddot πρβλ Καρουζου 2000 όπ [σημ 1]σ 7 εικ 4) Προσπερνώντας την ενδεχο-μένως βαρετή διαδικασία της αποσυσκευα-σίας ο σεφέρης φαίνεται να μένει προσηλω-μένος στο τελετουργικό της εκταφήςανα-σκαφής το οποίο και θεματοποιεί σύμφωναμε τη δική του ατζέντα

25 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 39-40

358 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

το 1959 όπου πρέπει κανείς να φτάσει στο έκτο ανάγνωσμα(Προφητικὸν) για να μάθει πως ο (Έλληνας) Άνθρωπος πουκατοικεί και μεγαλουργεί σε αυτόν τον laquoκόσμο τὸν μικρὸ τὸνΜέγαraquo είναι αρσενικού γένους laquoΚαὶ [hellip] ὁ στερνὸς τῶν ἀνθρώ-πων [hellip] θὰ λατρέψει τὴ γυναίκα καὶ θὰ τὴν πλαγιάσει πάνουστὰ χόρτα καθὼς ποὺ ἐ τά χ θ ηraquo (η έμφαση δική μου)26είναι επομένως προφανές πως στο μυαλό αλλά και το έργοτων δύο εθνικών ποιητών η γυναίκα συνιστά ένα ιδιοπαθέςετεροπροσδιοριζόμενο ον που διατίθεται καταλλήλως από τονέμφυλο άνθρωπο-άνδρα της (περσόνα του οποίου αποτελεί κά-θε φορά ο ομιλών ποιητής) ώστε να laquoλάβουνεraquo επιτέλους laquoτὰὄνειρα ἐκδίκησηraquo (και μαζί τους και οι φαντασιώσεις) Όπωςκαι για τον ελύτη έτσι και για τον σεφέρη ζαλισμένο όπωςτον συναντούμε laquoμέσα σrsquo αὐτὸ τὸ φῶςraquo το laquoἁπλὸ ἀνθρώπινοσῶμαraquo που προσδοκά σε παραληρηματικό λόγο laquoτὴν ἕνωσημὲ τὴ φύσηraquo είναι το δικό του ο χιλιαστικός τόνος αυτών τωνκειμένων με τα αποκαλυπτικά όνειρα τις αιφνίδιες θεϊκές επι-φάνειες και την βαριά ζάλη κάτω από τον ανελέητο ήλιο τουμεσημεριού εγκαθιδρύει τον ποιητή στον θρόνο του εθνικούπνευματικού ηγέτη οραματιστή και προφήτη στον σεφέρη ει-δικά επιχειρείται η σύνδεση όχι μόνον με τις αρχαίες μορφέςτο ίχνος ή την ανάμνησή τους στον νεωτερικό βίο του έθνουςαλλά και η αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής ομοκοινωνικό-τητας όπως την διδασκόμαστε με αμείωτο θαυμασμό ως νε-οέλληνες

η συστηματική μελέτη εδώ και αρκετές πλέον δεκαετίες τωναρχαιοελληνικών ιδεών περί φύλου έχει οδηγήσει τις κλασικέςσπουδές σε μια πιο εκλεπτυσμένη αντίληψη για τον κεντρικόαυτό τομέα της ζωής και της κοσμοαντίληψης κατά την κλασικήαρχαιότητα27 Πέρα από κάθε διάθεση απλοϊκού φεμινισμού ήακόμη και γραφικών προσεγγίσεων στο πάντα ακανθώδες θέματης παιδεραστίας βρισκόμαστε πλέον σε θέση να μιλήσουμε μεπιο συγκροτημένο τρόπο για την ομοκοινωνική οργάνωση τηςαρχαιοελληνικής κοινωνίας Με τον όροομοκοινωνικότητα (homo-sociality) στις κοινωνικές επιστήμες αναφέρεται η κοινωνική σχέ-ση μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου28 η ομοκοινωνικότητα

26 Ἐλύτης 1979 σ 66-67 ο laquoστερνὸς τῶνἀνθρώπωνraquo παραλληλίζει έτσι τον αδάμτον πρώτο και επίσης άνδρα άνθρωπο μέσααπό το παιγνίδι με το βιβλικό διακείμενοοικουμενικοποιείται και ταυτόχρονα ελλη-νοποιείται το πατριαρχικό ήθος εκτός απόάνδρας ο laquoστερνὸς τῶν ἀνθρώπωνraquo είναικαι αυτός προφανώς Έλληνας

27 ΠλαΝΤζοσ 2014 κεφ 6 (με βιβλιογραφία)28 Για το θέμα της ομοκοινωνικότητας βλ τις

θεμελιώδεις μελέτες kosoFskY seDGWiCk

1985 ιδιαίτ σ 1-20 και kosoFskY seDGWiCk

2008

ndash Ἐλύτης 1979 = Ὀ Ἐλύτης Τὸ Ἄξιον Ἐστί αθήναndash ΠλαΝΤζοσ [Δ] 2014 = Αρχαιολογίες του Κλασικού Αναθεωρώντας τον Εμπει-

ρικό Κανόνα αθήναndash kosoFskY seDGWiCk [e] 1985 = Between Men English Literature and Male Ho-

mosocial Desire new Yorkndash kosoFskY seDGWiCk [e] 2008 = Epistemology of the Closet Berkeleylos ange-

les

359laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

περιγράφει κοινωνικούς δεσμούς ndash όπως η ανδρική φιλία οισχέσεις μεταξύ των μελών μιας ομάδας που βασίζεται στο φύλο(πχ ο στρατός) οι σχέσεις μαθητείας κοκ ndash που ενώ δεν είναιομοφυλοφιλικοί βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και φιλίαςπου φτάνουν στα όρια της ομοφυλόφιλης έλξης και επιθυμίαςχωρίς όμως να καταλήγουν σε ερωτική επαφή29 Το σεξιστικό ρατσιστικό παιγνίδι γενικότερα (ο αποκλεισμός και η υποβάθ-μιση των γυναικών των ομοφυλόφιλων αλλά και οι αντίστοιχεςσυμπεριφορές έναντι άλλων περιθωριακών ομάδων στις σύγ-χρονες κοινωνίες όπως οι μετανάστες) αποτελεί ασφαλιστικήδικλείδα των ομοκοινωνικών σχέσεων έτσι ώστε να μην αλλοιωθείο ετεροκανονικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινω-νιών η ανδρική ομοκοινωνικότητα λειτουργεί ως προσδιορισμόςτης κοινωνικής τάξης αλλά και ρυθμιστικός παράγοντας της(α)συμμετρίας των φύλων ουσιαστικά ως σύστημα σχέσεων πουορίζουν την κοινωνική πραγματικότητα Τόσο στη λογοτεχνία όσοκαι στις ρητορικές της καθημερινότητας η ομοκοινωνικότηταενεργοποιείται με σκοπό την εμπέδωση συνεκτικών τροπικο-τήτων της πατριαρχικής κοινωνίας όπως ο ανδρισμός ο πατριω-τισμός η φιλία η ελευθερία η πνευματικότητα κοκ30 ως εκτούτου η ομοκοινωνικότητα καθορίζει laquoπώς οργανώνεται [hellip] ηπορεία από τον παραδοσιακό στο νεωτερικό βίο σε κοινωνίεςόπου η πατριαρχία παραμένει ισχυρήraquo31 ως κοινωνία ανδρών ηκλασική ελλάδα εμπεδώνει το ετεροκανονικό ήθος προβάλ-λοντας το σώμα ως πεδίο εξιδανίκευσης της έμφυλης διαφοράςως ρυθμιστικό μηχανισμό της ιεράρχησης των φύλων και τωνφυλών Μrsquo έναν λόγο η ομοκοινωνικότητα οργανώνει προβάλλεικαι διδάσκει τις εξουσιαστικές οικονομικές και συμβολικέςδομές της αρχαιοελληνικής πατριαρχίας

είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη επίσκεψη στην Έγκωμηπεριγράφεται από έναν από τους συμμετέχοντες τον Κύπριοφίλο του ποιητή κοσμοπολίτη λόγιο ευάγγελο λουΐζο ακριβώςως μία τέτοια άσκηση ομοκοινωνικού ήθους οι τρεις τους οσεφέρης ο λουΐζος και η Μαρώ σεφέρη επισκέπτονται τον

29 Άλλωστε καταστατικό ήθος των περισσό-τερων ομοκοινωνικών συλλογικοτήτωνιδίως των ανδρικών (male bonding) είναι ηομοφοβία και η ρητορική της (πχ οι στρα-τιώτες οι οπαδοί μιας ομάδας ποδοσφαί-ρου κοκ) Βλ ΠαΠαΝιΚολαου 2010 με άξο-να τη μελέτη νεοελληνικών ανδρικώνπροτύπων από τη λογοτεχνία και το σινεμά(όπως ο ζορμπάς των ΚαζαντζάκηΚακο-γιάννη)

30 ΠαΠαΝιΚολαου2010 όπ (σημ 29) σ 439-44531 ΠαΠαΝιΚολαου 2010 όπ (σημ 29) σ 444

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2010 = laquolsquoαφεντικό άνθρωπο δεν αγάπησα σαν εσέναrsquo οΑλέξης Ζορμπάςκαι η ποιητική της ομοκοινωνικότηταςraquo στο σ ΝΦιλιΠΠιΔησ

(επιμ) Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα Πρακτικά του Διεθνούς Επιστη-μονικού Συνεδρίου laquoΝίκος Καζαντζάκης 2007 Πενήντα Χρόνια ΜετάraquoΠανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο και Ρέθυμνο 18-21 Μαΐου 2007ηράκλειοσ 435-475

360 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

αρχαιολογικό χώρο εν ώρα ανασκαφής ο ποιητής συνομιλείμε τον ανασκαφέα ενώ οι άλλοι δύο παρατηρούν laquoτὰ χαλά-σματαraquo

Για μια στιγμή προσέξαμε ένα ζευγάρι ωραίες γάμπεςαπό πίσω που φτυαρίζανε σκυμμένες κιrsquo αλληλοκυτ-ταχτήκαμε με τη Μαρώ και χωρίς να μιλήσουμε ή νασυνεννοηθούμε κάναμε ένα μεγάλο γύρο για να τηνιδούμε κιrsquo από μπροστά [hellip] στο μεταξύ ο Γιώργος είχεπιάσει ψιλοκουβέντα με τον schaeffer και τους άλλουςαρχαιολόγους κιrsquo ερχότανε προς το μέρος μας Τότε ηΜαρώ κιrsquo εγώ κατεβήκαμε να τους συναντήσουμε κιrsquoαφού γίναν οι αναγκαίες συστάσεις τράβηξα το Γιώργομε τρόπο και ξαναπήγαμε μαζί από κει που πρωτόειδατην εγκωμίτισσα από πίσω χωρίς να πω τίποτα Ότανφτάσαμε στο σημείο περίπου που είχαμε σταθεί με τηΜαρώ σταμάτησα νrsquo ανάψω τσιγάρο κιrsquo είδα το Γιώργονα προσέχει την εγκωμίτισσα με τις ωραίες γάμπες πουφτυάριζε στάθηκε για λίγη ώρα κυττάζοντας και μετάξεκίνησε μονάχος κιrsquo έκανε τον ίδιο γύρο που είχαμεκάνει προηγουμένως με τη Μαρώ για να τη δει απόμπροστά εγώ είχα μείνει στη θέση μου καπνίζοντας καιπαρακολουθούσα το Γιώργο σκουντουφλώντας στις πέ-τρες να κάνει το γύρο του32

είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκρι-μένη αφήγηση παρεμβαίνει στη δημιουργική διαδικασία συγ-γραφής της Ἔγκωμης ο αφηγητής εμφανίζεται ως ο άνθρωποςπίσω από την κρίσιμη εκείνη εμπνευσμένη στιγμή που έδωσεστον ποιητή την ιδέα για ένα ποίημα με τόσο καίρια θέση στοσεφερικό ανθολόγιο Μοιραία επομένως ο αφηγητής σκηνοθε-τεί τον εαυτό του στον ρόλο του προαγωγού με την σιωπηλήσυνενοχή της συντρόφου του οδηγεί τον σεφέρη στο κατάλληλοσημείο από όπου να μπορεί να εντοπίσει το ερωτικό αντικείμενοτου ομοκοινωνικού βλέμματος που μοιράζονται οι τρεις τους33Μια σειρά από γραφικές λεπτομέρειες (όπως το κάπνισμα τουαφηγητή για παράδειγμα) διανθίζουν την μικρή αυτή laquoπερι-πέτειαraquo των δύο ανδρών με έντονο το στοιχείο του φαλλοκρα-τικού αστεϊσμού εκ μέρους του λουΐζου που φαίνεται να ξέρειπώς γράφονται επιτέλους τα σωστά εθνικά ποιήματα εξαι-ρετικά ενδιαφέρων είναι εξ άλλου και ο τρόπος με τον οποίοη αφήγηση του λουΐζου laquoαντιγράφειraquo το σεφερικό ημερολόγιοτου 1946 τα μισοκαλυμμένα σώματα στη διάθεση του διαπε-ραστικού αρσενικού βλέμματοςmiddot η συνεννόηση μεταξύ ανδρώνγια την χρήση (το laquoγλέντιraquo) του γυναικείου σώματοςmiddot και κυρίως

32 λουϊζοσ όπ (σημ 20)middot αναδημοσίευση στοΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 258-259Βλ και ΚωΝσΤαΝΤιΝου όπ (σημ 16) περίτου σκοποφιλικού βλέμματος του σεφέρη μειδιαίτερη αναφορά στην παραμονή του στηνΚύπρο καθώς και σε αντιδιαστολή με laquoτονάρριζο kαβαφικό ελληνισμό της aνατολικήςMεσογείουraquo

33 ο αφηγητής ο ποιητής και η σύζυγος τουτελευταίου συγκροτούν στο πλαίσιο τουμικρού αυτού αφηγήματος ένα κατά κάποιοτρόπο laquoερωτικόraquo τρίγωνο μέσω του οποίουεμπεδώνεται το ομοκοινωνικό ήθος βλkosoFskY seDGWiCk 1985 όπ (σημ 28) σ 21-27

361laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

ο ρόλος της γυναίκας της ίδιας της laquoγυναίκαςraquo του ποιητήη οποία στο μεν αφήγημα του λουΐζου εμφανίζεται να διαμε-σολαβεί το ερωτύλο βλέμμα του συζύγου της στο δε ημερολόγιοτου ποιητή εκπροσωπείται από μια ανώνυμη περσόνα laquoποὺθrsquo ἀγαποῦσεraquo ο ίδιος και που θα τη μοιραζόταν με τον αρχαίοθεό λίγο-πολύ προεξοφλώντας την συναίνεσή της ο ερωτισμόςαυτών των συναντήσεων είναι απαραίτητος ώστε να επιτελεστείη ιεροτελεστία της έμπνευσηςmiddot συνεχίζοντας την αφήγησή τουο λουΐζος μάς πληροφορεί

Όταν έφτασε μπροστά της η κοπέλλα ανασηκώθηκε γιανα πάρει ανάσα [hellip] και τότε είδα το Γιώργο πώς τηνκύτταξε στάθηκε κάμποση ώρα εκεί συλλογισμένος καικυττώντας Ύστερα γύρισε προς τους ανθρώπους ξανά-κανε μια βόλτα ακόμα στάθηκε κύτταξε κατά τα βουνάστη δύση και γύρισε κοντά μας αμίλητος34

οι ομοκοινωνικές στρατηγικές είναι περισσότερο εμφανείς στοσεφερικό απόσπασμα που παρατέθηκε στην αρχή αυτής τηςμελέτης η σύνδεση με το αρχαιοελληνικό ομοκοινωνικό ήθοςκολακεύει τον πνευματικό (και όχι μόνον) ανδρισμό του σεφέρηως διανοούμενου και ταυτόχρονα ικανοποιεί τις πατριαρχικέςτου φιλοδοξίες Προσφέροντας τη γυναίκα laquoποὺ θrsquo ἀγαποῦσεraquoστον αρχαίο θεό για laquoνὰ τὴν γλεντήσειraquo έναν θεό που τον φαντά-ζεται laquoσὰν ἕναν κοινὸ κουρασμένο ἐργάτηraquo που όμως ταυτό-χρονα μοιράζεται με τον ποιητή laquoτὸ δικό του σῶμαraquo ο σεφέρηςεπιχειρεί να συγκροτήσει ένα αδιάλειπτο συνεχές μεταφυσικήςόσο και απτής τάξεως με το φάσμα της αρχαιότητας ανασυν-θέτει μια εκλεκτικιστική ταυτότητα που τον συνδέει μέσω τηςαισθητήριας διαδικασίας που ο ίδιος επινοεί ταυτόχρονα με τοναρχαίο τεχνίτη που laquoἔπλασε τοῦτο τὸ σῶμαraquo του ορειχάλκινουθεού γνωρίζοντας πως ο συγκεκριμένος laquoεἶχε πολὺ μοιχέψειἀνάμεσα στοὺς θνητοὺςraquo αλλά και τον σημερινό εργάτη πουlaquoκαπέλωσεraquo με το καλάθι του τη γυμνή γυναίκα έτσι ώστε οποιητής να βλέπει laquoμόνο τὰ γελαστά της καπούλιαraquo

Πέρα από το να αποτελεί απλή ανταλλαγή κάπως ρηχών αστεϊ-σμών μεταξύ ανδρών η σεφερική αρχαιολογία συνδέει όπωςθα εξηγήσω παρακάτω τον εμπνευστή της με το ομοκοινωνικόήθος της κλασικής αρχαιότητας το οποίο ο ίδιος επαναφέρειστο σήμερα ώστε να επιβεβαιώσει την πατριαρχική πρωτοκα-θεδρία του ενώπιον του έθνους η προτίμηση που δείχνει ο σε-φέρης στην ελληνική γλυπτική φωτίζεται έτσι και κάπως δια-φορετικά μορφές όπως αυτή της αναδυομένηςΠαναγίας στηνἜγκωμη συνδέονται με την κλασική αρχαιότητα όχι απλώς

34 ΚεχαΓιοΓλου 1991 όπ (σημ 14) σ 259Πρβλ και το κάπως αμήχανο σχόλιο τουφιλολόγου που σπεύδει να διαχωρίσει τηlaquoματιά του σεφέρηraquo από το laquoγραφικόraquo καιlaquoαισθησιακόraquo στοιχείο που παρατηρείταιστην αφήγηση του λουΐζου (ΚεχαΓιοΓλου

1991 όπ [σημ 14] σ 269 σημ 47) οφιλόλογος έτσι υπηρετεί αφrsquo ενός το μοντερ-νιστικό πρόταγμα σύμφωνα με το οποίο οποιητής τίθεται υπεράνω της γραφικότηταςτου βίου των πολλών και αφrsquo ετέρου τονεοκλασικό αφήγημα περί μιας laquoκαθαρήςraquoκαι laquoαιώνιαςraquo κλασικής αρχαιότητας πουδεν μπορεί να συσχετίζεται με τον φτηνόερωτισμό του συγκεκριμένου αποσπά-σματος Όπως λέει άλλωστε και ο ίδιοςlaquoβλέπουμε εκείνο που θέλουμε να δούμεraquo

362 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

γιατί είναι (ή θυμίζουν) αγάλματα αλλά γιατί ήταν το γλυπτόσώμα που συστηματικά εργαλειοποιήθηκε από την κλασική αρ-χαιότητα ως πεδίο έκφρασης άσκησης βιοπολιτικής35 χτισμένοως πύλη εισόδου στον κόσμο των ιδεών το σμιλεμένο σώμαεξέφραζε στην αρχαιότητα την κεντρική ιδέα που καλλιεργούσεο κλασικός πολιτισμός για τον εαυτό του36 στη σύγχρονη ελ-λάδα τα κλασικά γλυπτά εργαλειοποιούνται όχι μόνον ως σύμ-βολα μιας υπέρτατα ιδανικής αρχαιότητας αλλά και ως δείκτεςτης συμμόρφωσης του εθνικού υποκειμένου με το συλλογικόαρχαιολατρικό πρόταγμα οι πάσης φύσεως χειρονομίες οικειο-ποίησης των κλασικών αγαλμάτων (από την επίμονη ταύτισητων καταλοίπων της κλασικής γλυπτικής με τα κορμιά των συγ-χρόνων ελλήνων έως τις συνεχείς διεκδικήσεις για τον laquoεπα-ναπατρισμόraquo συλημένων μαρμάρωναπό τα μουσεία της Δύσης)εγκαθιστούν τα ορειχάλκινα και λίθινα σώματα της κλασικήςαρχαιότητας ως τοτεμικά αρχέτυπα της νεοελληνικής αυτοσυ-νειδησίας

η παρουσία των κλασικών αγαλμάτων στο νεωτερικό τώρα πι-στοποιεί τη συνέχεια με το κλασικό παρελθόν επισκεπτόμενοςτην Έφεσο στις 21 οκτωβρίου 1950 για παράδειγμα ο σεφέρηςαναζητά και πάλι στοιχεία επανασύνδεσης με τον τόπο (αλλάκαι τον χρόνο) καταγωγής του αν και τα laquoἑλληνορωμαϊκὰ μάρ-μαραraquo που βρίσκει στο Μουσείο τα χαρακτηρίζει laquoὄχι σπου-δαῖαraquo παρrsquo όλα αυτά θεωρεί ότι ακόμη κι έτσι laquoβρίσκεις κάπωςτὴν παρουσία τῆς ἁφῆςraquomiddot ένα ακρωτηριασμένο σύμπλεγμααφροδίτης με Έρωτα μάλιστα τον παρακινεί να σχολιάσειlaquoαἰσθησιακὴ μητρότηταraquo 37 αν και έχει εξηγηθεί πολύ διαφο-ρετικά από τους ειδικούς38 θα έλεγα ότι η πληροφορία laquoκαὶτὰ παιδιά του ἀγάλματαraquo (Βασιλιάς στ 22) για τους υποτι-θέμενους γιους του ξεχασμένου πλέον ηγεμόνα της ασίνης συ-νιστά μια παρόμοια προσπάθεια εκ μέρους του ποιητή να απο-κατασταθεί το ιστορικό και αρχαιολογικό κενό που μας χωρίζειαπό την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος αν ο ελάχιστα γνωστόςΒασιλιάς της ασίνης εκπροσωπείται στο σεφερικό αφήγημα

35 ο όρος χρησιμοποιείται εδώ σύμφωνα με τονόημα που του αποδίδει ο Φουκώ στιςεργασίες του περί βιο-εξουσίας δηλαδή ωςένα σύστημα μηχανισμών δια μέσου τουοποίου οργανώνεται ο κοινωνικός καιπολιτικός βίος πρβλ FouCaulT 2007 σ 1-27και FouCaulT 2008 Βλ επίσης PlanTzos

2012α και PlanTzos 2012β για τις βιοπολι-τικές χρήσεις της κλασικής αρχαιότητας στησύγχρονη ελλάδα

36 Βλ γενικά squire 2011 37 σεφέρης 1996 όπ (σημ 2) σ 21838 Βλ krikos-Davis 2001 όπ (σημ 22) σ 206-

207

ndash FouCaulT [M] 2007 = Security Territory Population Lectures at the Collegravege deFrance 1977-1978 new York

ndash FouCaulT [M] 2008 = The Birth of Biopolitics Lectures at the Collegravege de France1978-1979 new York

ndash PlanTzos [D] 2012α = laquoThe kouros of keratea constructing subaltern pastsin contemporary Greeceraquo Journal of Social Archaeology 12 σ 220-244

ndash PlanTzos [D] 2012β = laquoThe glory that was not embodying the classical incontemporary Greeceraquo Interactions 32 σ 147-171

ndash squire [M] 2011 = The Art of the Body Antiquity and its Legacy oxford

363laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

ποιητική αδεία προφανώς από τις χρυσές μάσκες του Τα-φικού Κύκλου α΄ των Μυκηνών ndash ταυτισμένες αρχαιολογικήαδεία αυτές από τον σλήμαν με αντίστοιχους αν και δια-σημότερους ομηρικούς βασιλείς όπως ο αγαμέμνωνndash ταπαντελώς αμαρτύρητα από τις πηγές παιδιά του εμφανί-ζονται στη συνείδηση του ποιητή ως laquoἀγάλματαraquo πέτρινεςνεκρωμένες αναμνήσεις της ελλάδας των ιστορικών χρόνωνπου ενδεχομένως περιμένουν τον κατάλληλο νεωτερικό δια-νοούμενο να τις επαναφέρει στο φως39 είναι ενδιαφέρον τοπώς ενώ ο σεφέρης επισκέπτεται προϊστορικές αρχαιολο-γικές θέσεις (Μυκήνες Έγκωμη ασίνη) οραματίζεται κυ-ρίως ίχνη του κλασικού πολιτισμού της 1ης χιλιετίας πχαποκαθίσταται έτσι η αλυσίδα της αρχέγονης ελληνικής πα-τριαρχίας για να επιστρέψουμε στο βιβλικό διακείμενο πουτόσο αγαπά ο σεφέρης ο αβραάμ αναγορεύεται ως πα-τριάρχης μόνον εφrsquo όσον μπορεί να χαρτογραφηθεί η βιο-λογική διαδοχή από τον αβραάμ στον ισαάκ και από τονισαάκ στον ιακώβ και από αυτόν στον laquoιούδαν και τουςαδελφούς αυτούraquo όπως πολύ καλά γνωρίζει ο Ματθαίος(12) αν για το νεοελληνικό συλλογικό φαντασιακό είναιαπαραίτητο να καταδειχθεί η οιονεί βιολογική σχέση τωνσύγχρονων ελλήνων με τους αρχαίους (έστω και μέσω τουαισθητικού αποτυπώματος της γλυπτικής τους) για ένανμοντερνιστή ποιητή που εργάστηκε για τη γεφύρωση αυτούακριβώς του χάσματος με το κλασικό παρελθόν ndash ενός ποιητήαξίζει να σημειωθεί χωρίς δικά του παιδιά ndash η οικειοποίησητου αρχαίου σπέρματος είναι αναγκαία ώστε να του επι-τραπεί να υπάρξει στο παρόν τα (πλασματικά) παιδιά τουσχεδόν ξεχασμένου Βασιλιά της ασίνης γίνονται έτσι παιδιάτου laquoκενούraquo ποιητή όπως και οι ερωμένες των μοιχών θεώνανταποκρίνονται φυσικώ τω τρόπω και στο δικό του βλέμ-μα αντίστοιχα στο παρόν ο σεφέρης οικειοποιείται τουςανώνυμους εργάτες στο μουσείο και την ανασκαφή ως γι-ουςαδελφούς του με τους οποίους μοιράζεται το σώμα τηςαρχαίας θεάς ή της νεωτερικής εργάτριας ως ερωτικό πλέοναντικείμενο

ο έμφυλος χαρακτήρας της σεφερικής αρχαιολογίας αλλάκαι το εμφατικά ομοκοινωνικό ήθος που τη διέπει ικανο-ποιούν και μια περαιτέρω στρατηγική ανάγκη του ποιητήδιαχωρίζουν το προσωπικό του αρχαιολατρικό ιδίωμα απόεκείνο άλλων αρχαιολογούντων ποιητών και κυρίως τουΚαβάφη του οποίου το έργο είχε πολλαπλώς απασχολήσειτον σεφέρη και πάντοτε με την προσεκτικά διατυπωμένησυγκατάβαση ενός νεώτερου αλλά ευρέως αποδεκτού και

39 Πρβλ και από τις Μυκῆνες (στ 38-39)laquoσώματα βυθισμένα στὰ θεμέλια | τοῦ ἄλλουκαιροῦ γυμνάraquo

364 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

καθιερωμένου δημιουργού απέναντι σε έναν σεβάσμιο αλλάεμφανώς αδύναμο και κάπως ξεπερασμένο πλέον προκά-τοχο Όπως με ευθύτητα όσο και ανακουφιστική σκληρότηταέχει παρατηρήσει ο Βασίλης λαμπρόπουλος ο σεφέρης ωςδοκιμιογράφος επεχείρησε συστηματικά να υποβαθμίσει τησημασία του Καβάφη εξυψώνοντας παράλληλα τον εαυτότου ως ποιητή ndashκαι προφανώς το πέτυχε40 απηχώντας τιςαπόψεις του Παλαμά (τον οποίο ο ίδιος φιλοδοξούσε να δια-δεχτεί ως ο Έλληνας εθνικός ποιητής par excellence) ο σεφέρηςεπιχειρεί με πολυσέλιδα κείμενά του να προκαταλάβει όποι-ον ενδεχομένως έβλεπε με κάποια συμπάθεια τα ποιήματατου ούτως ή άλλως περιθωριακού Καβάφη πως ο laquoἈλεξαν-δρινὸς ποιητὴςraquo ήταν ο laquoτελευταῖο[ς] ἐκπρόσωπο[ς] μιᾶςμακρόχρονης ἑλληνικῆς παράδοσης ποὺ ἔσβησεraquo ή ακόμηότι το να μιλάει κανείς γιrsquo αυτόν αποτελεί laquoσημάδι ἑνὸςσύγχρονου κόσμου ποὺ σβήνειraquomiddot και πως laquoὁ Καβάφης εἶναιἕνα τέλος δὲν εἶναι ἡ ἀρχήraquo 41 σε αυτά τα κριτικά κείμεναπροσεκτικά στημένα ώστε να είναι πάντοτε εμφανές ποιοςποιητής επιτυγχάνει εκεί που οι καβαφικοί στίχοι laquoβουλιά-ζουν μέσα στὰ ἀρώματαraquo42 οι χρήσεις της αρχαιότητας ανα-δεικνύονται σε κεντρικό διακύβευμα ο σεφέρης προωθείένα εντελώς αντι-καβαφικό αρχαιολατρικό ιδίωμα και είναιμάλλον ειρωνικό ότι συχνά laquoαπόηχοιraquo της καβαφικής αρ-χαιολογίας ανιχνεύονται από τους σύγχρονους μελετητέςστη σεφερική ποίηση και δοκιμιογραφία τη στιγμή που οδημιουργός της προσπάθησε με τόση έμφαση να αποκηρύξειτον laquoαλεξανδρινόraquo ως πρότυπο43 Όπως υποστηρίζει ο Δη-μήτρης Παπανικολάου για τον Καβάφη η κλασική αρχαι-ότητα δεν αποτελεί ένα παντοτινά χαμένο παρελθόν προςτο οποίο ο νεωτερικός εαυτός του στρέφεται με νοσταλγίαούτε όμως και αναλογία προς το μοντερνιστικό παρόν ο Κα-βάφης εργαλειοποιεί τους Έλληνες των κλασικών των ελ-ληνιστικών των αυτοκρατορικών ή και των βυζαντινών χρό-νων ως δυνητικούς εαυτούς μιας εναλλακτικής νεωτερικό-τητας την οποία προτείνει προς τους αναγνώστες του ndash έχο-ντάς την ο ίδιος πρωτίστως ανάγκηndash ως υλικό κατασκευ-ής νέων πολυ-εστιακών και χειραφετημένων κοινωνικών

40 laMBroPoulos 1988 σ 182-20841 σεφέρης 1981 σ 14-15middot σ 432-43342 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 447 (αναφο-

ρικά με το καβαφικό ποίημα Νέοι τῆςΣιδῶνος)

43 Πρβλ GiannakoPoulou όπ (σημ 6) σ 273

ndash laMBroPoulos [v] 1988 = Who has been Reading Masterpieces on Our BehalfGeorge Seferis Makriyannis and the Literary Canon Princeton

ndash σεφέρης 1981 = Γ σεφέρης Δοκιμές ι (1936-1947) αθήναndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2014 = laquoΣαν κrsquo εμένα καμωμένοιraquo Ο Ομοφυλόφιλος

Καβάφης και η Ποιητική της Σεξουαλικότητας αθήνα

365laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

πολιτικών εθνικών και έμφυλων ταυτοτήτων44 αντιθέτως οσεφέρης κατασκευάζει τον εαυτό του ως τον νεωτερικό συνο-μιλητή ndashαυθεντικό στιβαρό και βέβαιο για τη σημασία της πα-ρέμβασής του ndash της κλασικής αρχαιότητας στο παρόν ο συνεπής(ή απλά συντηρητικός) μοντερνισμός του απαιτεί laquoτην ορθο-λογική φωνή του φορμαλιστικού κλασικισμού την ήρεμη πα-ραδοχή του απολιτικού εθνικισμού και την εκλεπτυσμένη πόζατης αισθητιστικής ματιάςraquo45 που ο ποιητής καλλιεργεί και ε-μπεδώνει στον Βασιλιά και την Ἔγκωμη Το απόσπασμα απότις Μέρες του 1946 που μας απασχολεί εδώ περαιτέρω ανα-δεικνύει το φαλλοκρατικό ήθος της σεφερικής διαμεσολάβησηςη κλασική αρχαιότητα κατασκευάζεται και βιώνεται ως υπό-δειγμα καθυπόταξης του παρόντος χρόνου αλλά και ως εξα-σφάλιση για το σχήμα που θα έχει το μέλλον Και τον πρώτολόγο σε αυτήν την διαπραγμάτευση δεν μπορεί παρά να τονέχει εκείνος που έχει (ή δηλώνει πως έχει) laquoπολὺ μοιχέψει ἀνά-μεσα στοὺς θνητούςraquo

ο φαλλοκρατικός αισθησιασμός του σεφέρη αποκηρύσσει τονερωτισμό του Καβάφη όπως ο τελευταίος εκφράζεται μέσωτων λεγόμενων ιστορικών ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητήπότε ως laquoὑποδεέστερος αἰσθηματισμὸςraquo και πότε ως laquoστεγνὸςσὰν ἕνα ἀδειανὸ περίβλημα ἕνα σκιάχτρο [hellip]raquo46 Το απόσπα-σμα από τις Μέρες του 1946 δείχνει πώς ακριβώς ο σεφέρηςπροτείνει να χρησιμοποιηθεί το σώμα της αρχαιότητας ποιοακριβώς είναι το πρόταγμα της σεφερικής αρχαιολογίας πουέτσι προβάλλεται ως βιοπολιτική αισθητική για το έθνος συλ-λήβδην Όταν όμως οι εθνικοί αυτοί λογοτέχνες μιλούν μεταξύτους χωρίς να χρειάζεται πλέον να καταφεύγουν σε ευφημι-στικούς υπαινιγμούς τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιοξεκάθαρα σε μια επιστολή του προς τον σεφέρη την οποία μαςθύμισε πρόσφατα ο Δημήτρης Παπανικολάου επιστολή μάλι-στα γραμμένη τη χρονιά που ο σεφέρης έβλεπε laquoνὰ ξεθάβουντὰ ἀγάλματαraquo στο εθνικό Μουσείο ο Γιώργος Κατσίμπαληςτον συμβουλεύει

πολύ φοβάμαι πως θα rsquoσαι μπερδεμένος ανεπανόρθωταστα Καβαφικά στενοσόκακα και τα κλειστά του δωμάτιαμε τις ομοφυλόφιλες σεξουαλικές τους απόπνοιεςhellipΚρίμα λέγε ότι θες αλλά μου είναι αδύνατο να τονσυμπεριλάβω μέσα στους Καημούς της ρωμιοσύνης47

44 Βλ πιο πρόσφατα ΠαΠαΝιΚολαου 201445 laMBroPoulos όπ (σημ 40) σ 20046 σεφέρης 1981 όπ (σημ 41) σ 389 45647 επιστολή της 6ης Νοεμβρίου του 1946

απόσπασμα αναδημοσιευμένο στο ΠαΠαΝι-Κολαου 2011 σ 54 (με παραπομπές) Πρβλστο ίδιο άρθρο και την παλαιότερη αλλάαντίστοιχης θεματολογίας επιστολή τουΘεοτοκά προς τον σεφέρη γραμμένη τονοκτώβριο του 1931 όπου ο λογοτεχνικόςκύκλος που επρόκειτο να καθιερωθεί σταελληνικά γράμματα ως laquoΓενιά του Τριάνταraquoπεριγράφεται ως laquoάνθρωποι ρωμαλέοι καικαλοφαγάδες και καλογαμιάδεςraquo που δενείναι δυνατόν να ασχολούνται με τις sensibi-leries λογοτεχνών laquoσαν το σιχαμένο ΜαρσέλΠρουστraquo τους οποίους ο Θεοτοκάς περι-γράφει ως laquoασθενικούς ονειροπόλους καιπουσταρέλιαraquo

ndash ΠαΠαΝιΚολαου [Δ] 2011 = laquoανάμεσα στους Γιώργηδεςraquo The Books Journal10 αύγουστος σ 54-56

366 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

υπό αυτό το φως μπορεί κανείς να δει και τον σεφερικό Πρα-ματευτὴ ἀπὸ τὴ Σιδώνα ποίημα ομόσταβλο της Ἔγκωμηςγραμμένο μάλλον το 1954 αν και στο ποίημα αυτό ο αφηγητήςδεν εμφανίζεται ως αρχαιολόγος η δράση αρθρώνεται μέσααπό αρχαιολογικής φύσης παρατήρηση από την laquoχρυσὴ πόρπηraquo(στ 4) που κρατά στη θέση του τον χιτώνα του νέου στα laquoπέ-διλαraquo (στ 12) του Δία και τον ανάγλυφο laquoγοτθικὸ παραστάτηraquo(στ 13) ο σεφέρης αναπαριστά την κυπριακή διαχρονία ωςσυγχρονία μέσα από το υλικό αποτύπωμα του μακραίωνουπολιτισμού του νησιού με αποκορύφωμα την laquoτερακόταraquo πουβγάζει laquoἀπὸ τὸν κόρφο τουraquo (στ 16) και κοιτάζει ο πραματευ-τής σημάδι της ερωτικής του ιδιοτροπίας Το laquoγυμνὸ ποὺ γλι-στροῦσε ἀβέβαιοraquo στην ερωτικά ασαφή και ως εκ τούτου γοη-τευτική ζώνη laquoἀνάμεσα στὸν κοῖλο Ἑρμῆ καὶ τὴν κυρτὴἈφροδίτηraquo (στ 17-18) βοηθά τον απόμακρο αφηγητή να κα-τανοήσει το αντικείμενο της παρατήρησής του και να το ταξι-νομήσει αρχαιολογικά θα λέγαμε στην κατάλληλη θέση

Τόσο ο οριενταλιστικός τόνος του συγκεκριμένου στιχουργή-ματος όσο και ο εμφανής διάλογος με τον Καβάφη διαμεσο-λαβημένος μέσα από την ανατολίτικη ερωτογραφία έχουν ήδηεπισημανθεί με ενάργεια48 Καλό είναι όμως να ξαναδεί κανείςμε ποιους όρους τίθεται η συνομιλία με τον ιδιόρρυθμο ερωτισμόπου (φαίνεται να) εκπροσωπεί ο Καβάφης και το διακύβευματέτοιων απροσδόκητων συναντήσεων με τα ερωτικά ήθη μιαςσαφώς κατασκευασμένης και εργαλειοποιημένης ανατολήςΌπως έχει επισημανθεί από τον edward said και πολλούς με-ταγενέστερους μελετητές η laquoανατολήraquo κατασκευάζεται συ-στηματικά ως ετεροτοπική πραγματικότητα όπου προβάλλεταιη δυτική ψυχο-σεξουαλική ορθοδοξία49 Μέσα από τις δήθεναποστασιοποιημένες περιγραφές του laquoιδιόρρυθμου ή απροσ-δόκητου ερωτισμούraquo50 που ο δυτικός επισκέπτης (φαντασιώ-νεται ότι) συναντά διάχυτο στην ανατολή κατοχυρώνεται ndashανεξάρτητα από το εάν οι αναπαραστάσεις αυτές εμφανίζουντον ανατολίτη και τους ερωτικούς του τρόπους ως αντικείμεναπόθου ή αποστροφής ndash το ίδιο το δικαίωμα του αφηγητή νααφηγείται51 Πρόκειται για μια συστηματική διαδικασία εκθή-λυνσης του Άλλου μέσω της οποίας επιχειρείται η ταξινόμηση

48 Βλ ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπου ορθά τονίζονταικαι άλλες πέραν των καβαφικών διακειμε-νικές συνομιλίες που επιχειρεί το κατάφορτομε αναφορές ποίημα ουσιαστικά γραμμένοαπό τον σεφέρη ως laquoπαιγνίδισμαraquo

49 saiD 1979 σ 189-197middot Βλ επίσης Boone 199550 ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ 10751 Boone όπ (σημ 49) σ 90

ndash ΚεχαΓιοΓλου [Γ] 2002= laquoaνατολίτικη γραμματεία ευρωπαϊκός ανατολισμόςκαι δυτικοί φανταιζίστες στον σεφέρη η περίπτωση του lsquoΠραματευτή απότη σιδώναrsquoraquo Eλληνικά 521 σ 103-115

ndash saiD [e] 1979 = Orientalism new Yorkndash Boone [J a] 1995 = laquovacation Cruises or the Homoerotics of orientalismraquo

Publications of the Modern Language Association of America 110 σ 89-107

367laquoΞεθάβουν τώρα τὰ ἀγάλματαraquo Οι αισθητηριεσ αρχαιΟλΟγιεσ τΟυ γιωργΟυ σεφερη

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II

η κατάταξη και η αυθεντική αναπαράστασή του από την εννο-ούμενη ως ανώτερη πολιτικά αλλά και πνευματικά Δύση52

στο σεφερικό ποίημα ο αφηγητής διεκδικεί την φαντασιακήΚύπρο από τον επίτιτλο πραματευτή από τη σιδώνα (μια πόληεξ ίσου φαντασιακή παραδομένη στις εμπορικές δοσοληψίεςκαι στον εξωτισμό του αντικανονικού έρωτα) και επιτυγχάνειστη διεκδίκησή του αυτή ακριβώς με το να παρατηρεί από μα-κριά περιγράφοντας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση απλώς τηνιδιορρυθμία του ξένου ως Άλλου Κι αν η διαφορετικότητα τουξένου δείχνει να απειλεί το κύρος του αφηγητή53 η τελικήέκβαση του ποιήματος το αναδεικνύει και το επιβεβαιώνει ηαρχαιολογική παρατήρηση διευκολύνει τόσο την κατάταξη όσοκαι την ερμηνεία του επισκέπτη που μένει σιωπηλός καθrsquo όλητη διάρκεια της εξιστόρησης αφήνοντας τα υλικά αντικείμεναπου τον περιβάλλον να laquoμιλήσουνraquo γιrsquo αυτόν

Πίσω στο 1946 ας μην ξεχνάμε ο ποιητής ως εθνικός αρχαι-ολόγος είχε με σαφήνεια περιχαρακώσει τα όρια του ερωτισμούτου στο πλαίσιο του καταστατικού νεοελληνικού αρχαιολατρι-κού ήθους είναι επομένως η στιγμή που εκτός από την εκνέου ανασκαφή των αγαλμάτων του το Έθνος υπό την καθο-δήγηση των ποιητών του επιχειρεί και την συγκρότηση παγίωσηκαι εμπέδωση του οριστικού κανόνα κειμένων και δημιουργώνιδεών και αισθημάτων συμπεριφορών και laquoΚαημῶνraquo όπωςέλεγε ο Κατσίμπαλης βάσει του οποίου θα οργανωθεί η πορείαπρος το μέλλον προς το φασματικό δηλαδή επέκεινα του νε-ωτερικού laquoτώραraquo του οποίου την πρωτοκαθεδρία ο σεφέρηςδιεκδικεί τόσο πιεστικά είναι επιπλέον και η στιγμή που οθεσμικός Έλληνας αρχαιολόγος (στην ανασκαφή στο μουσείοστο αμφιθέατρο) αυτός στον οποίο συνήθως φαίνεται να ανα-λογεί ένας δευτερεύων και κατά κανόνα βουβός ρόλος διδά-σκεται πως θα πρέπει να υιοθετήσει τις αισθητηριακές πρα-κτικές και την αρχαιολατρική τροπικότητα των ποιητών εάνθέλει και ο ίδιος επιτέλους να ακουστεί στις δεκαετίες πουμεσολάβησαν δεν υιοθέτησαν όλοι αυτή την πρακτικήmiddot κι όσοιτο κάναμε μάλλον δεν υποπτευθήκαμε ευθύς εξ αρχής τις συν-δηλώσεις αυτού του ηγεμονικού πλέον αρχαιολατρικού ήθουςΓεγονός που επιβάλλει σήμερα την ανίχνευση της ποιητικήςτου γενεαλογίας

52 saiD όπ (σημ 49) σ 137-13853 Βλ την σύγκριση που επιχειρεί ο Κεχαγιό-

γλου (ΚεχαΓιοΓλου 2002 όπ (σημ 48) σ112-113) μεταξύ του Πραματευτή και τουκατά είκοσι χρόνια παλαιότερου Νιζίνσκιόπου ο αποπλανητικός χορός του ομοφυλό-φιλου χορευτή laquoεξελίσσεται σε σαφήπειρασμό-κίνδυνο του αφηγητήraquo Πρόκειταιγια ένα κοινότατο σχήμα οριενταλιστικούλόγου (Boone όπ [σημ 49]) όπου ο ίδιος οαφηγητής αφηγείται τον εαυτό του ως θύματου εξωτισμού της laquoανατολήςraquo σε έναπαιγνίδι αυτό-επιβεβαίωσης

368 Δ ΠλαντζΟσ

ἠχάδιν II