Mizoram Politics

Embed Size (px)

Citation preview

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    1/63

    A CHHUNGA THU AWMTE

    1. Thuhmahruai

    2. Political Education thuhma

    3. Political Education-in a tum4. Kohhran leh Pol itics

    5. Mizoram awpna hi

    6. Mizoram politics chanchin tlangpui

    7. Mizoram poli tics chanchin tlangpui sawihona khaikhawmna

    8. Poli tical Education - Tunlai Mizoram mamawh

    9. Political Education - Tunlai Mizoram mamawh sawihona khaikhawmna

    10. Kohhran leh Sawrkar inkar

    11. Mizoram poli tics chungchang zirhona

    12. Hmalakna tur thlirhona

    13. Political Education chungchanga rawtnate

    14. Poli tical Education zawhna leh chhanna

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    2/63

    THUHMAHRUAI

    Kum 1966 (ram buai) a\ang khan poli ti cs leh khawtlang nun hruaina lamah a theih angangin l ehkha chhuahte nena \angin Mizoram Presbyterian Kohhran hian mipuite a lo zirtir tawh\hin a. Hetianga thuchhuah hmanga zirtirna hi a sawt khat bawka hriat a nih laiin, tawng khawp

    lo leh uar zawk deuhva hma lak duhna a lo awm chho zel a.

    Kum 1979-ah Synod Social Front Committee, Synod Khawmpuiin a rel anga din a lo nihkhan, a hnathawh tura ruahman thil tam tak zingah Kohhran mite poli ti cs lamah Pathian thu lehKohhran duh ang zawnga zirtir leh chumia kaihhruai tih a tel a. Tin, hei hi kum 1983 Synodkhan Social Front hmalakna atana hmachhawpah a lo dah leh a. Tin, hemi bakah hian kum 1989

    Synod-ah Kohhran Upate, political party-a an dinhmun tur ti hchian tih te, 1990-ah KohhranUpate, politi cs-a an dinhmun tur kaihhruaina siam rawtna te, 1991-ah poli ti cal party unit khua/venga din lo tura ngen chungchang rawtna te sawi ho a niin Khawmpui chuan, Politics chungchanginzirtirna hi Synod Social Front hian lo bawhzui zel rawh se, ti in a rel a.

    Social Front Committee chuan theih ang angin Seminar te hmangin a bawhzui a. Hei hianMizoram tan leh Kohhranho tan pawh rah \ha a chhuah ngei ang tih kan beisei a ni. Poli ti cs lamaKohhranin inzirti rna a pek innghahna leh a tum ber chu -

    Pathian - engkim siamtu, neitu leh enkawltu chu ram rorelna politi cs chungah te, khawsakrelna (economics)-ah te, hnam nun (culture)-ah te Thuneitu leh Lalber a ni a. Chuvangin, leilungleh a chhunga awm zawng zawng hi Pathian in leh lo, a mi leh sate vek kan ni. Pathian lalna

    hnuaia ram roreltute leh mipuiten khawi hmunah pawh, eng hunah pawh Pathian kan \ih tur a ni,tih a ni a. He zirti rna hi uluk zawk leh chik zawka ngaihtuahin zir ni se a \ha hle ang.

    Tin, he lehkhabuah hian Political Education Seminar-a kan paper-te bakah, Dt. 19-21.5.1992-a Synod Conference Centre-a Trainers Training neiha thu sawi tura sawm - Rev.

    Lalchhuanliana, Rev. Lalngurauva Ralte leh Rev. Dr. Zairema-te thu sawi tlangpuite leh Pu V.L.Zaikima leh Upa J.H. Ramnghinglova-te paper ziakte telh a ni. Heng bakah hian Mizoram hmunhrang hranga Seminar kan neihnaa sawihona khaikhawm leh questionaire chhanna pawh telh a nibawk. Heng paper ziak leh thu sawi te bakah, sawihonate hi Kohhran ngaihdan leh duh dan angapawm mai tur ni lovin, kan zirhonate a ni ti h hriat a \ha hle ang e.

    Dated Aizawl Sd/- Rev. C. BiakmawiaThe 20th Oct. 1992 Executive Secretary i/c Social Front, etc.

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    3/63

    POLI TICAL EDUCATI ON THUHMA

    Poli ti cs hi Mizo zingah khawvel riauva ngaihna a awm avangin, Poli ti cal Educationpawh Kohhran hmalakna wm lova hriatna a awm theih phah a. Chuvangin, Political Educationhian eng nge a tum a, engte nge a huam hriat a \ul a ni.

    Pathian remruatna hnuaia sawrkar insiamah hian mi tinin kan mawhphurhna kan hriat a\ul. Kawng dik kan zawh theih nan leh kan zalenna hmang dik tura inzirtir hi a pawimawh em ema ni. In\henawm khawven dan thiam tur l eh inlaichinna \ha nei zawnga inzirtir kan mamawh a,mi zawng zawng \hattlanna ngaihtuah tura thuneihna leh rorelna hmang tur leh sum leh paia inleimai mai \hat lohzia inzirtir a ngai a. Pathian thu chuan, miin kan chunga an tiha kan duh tur anga

    mi chunga ti turin min zirtir. Heng kan sawi takte hi Political Education tum pawimawh tak,Pathian thu nena inrem \ha bawk si a ni.

    Political Education kan tih chuan Social Education te, Economic Education leh MoralEducation te a huam thei a, luhkhung vek sen pawh a ni lo. Chuvangin, kan ram boruak mil lehmipui ri lru sukthlek dan en chunga thil pawimawh zual inzirti r a \angkai wm e. A hnuaia kantar lan tlangpuite hi min kaihruaitu atan a pawimawh theiin a rinawm.

    Kan ramah hian politics awmzia kan man fuh tawk loh avangin politics awmze dik inzirtira \ul. Kan chenna khawvel, chenna tl aka siam turin Pathianin mawhphurhna ropui tak min pe a;chu thil tihlawhtling tur chuan politics hi hmanraw pawimawh tak a ni. Kristianna hian kan nunpum a huap a, politi cs pawh Kristi anna huang chhunga awm a ni tih kan hriat a \ul. Thuthlung

    Hlui hun leh khawvel history a\angin sakhaw hruaituten ram rorelna an lo chelh tawh dantepawh zi r ngun a pawimawh.

    Kristianna thuchah pawimawh tak, INREMNA hi politics tum a ni ve a; chuvangin, poli-tics huang chhungah hian inbumna leh dawt thu a leng bik lo. Mipui tam ber Kristian kan nih

    avangin Zoramah hian sawrkar dik, \ha leh thil ti thei siam turin Kohhran mite hian mawh kanphur a. Kristiante hi sawrkar finchhuahtu leh \anpuitu tur kan ni.

    Politi cs ruihpui hian mi mal zalenna a nek chep a, tharum thawhna hial a thlen thei. Hengthil \ha lo laka inthiarf ihlim hi a tawk mai lo va, mi zawng zawng \hattl anna kawng a ni zawk tihhi hriat chian a \ul hle a ni. Chuvangin, mahni hlawkna uma poli ti cs khelh hi a dik lo hulhual ani. Sawrkar siamtu chu mipui kan ni a, sawrkar \ha siam tura mawhphurtu pawh mipui bawk kanni. Kristiante hi khua leh tui \ha kan ni tur a ni. Kum tli ng lo, Electoral Roll-a ziah luh leh inziah

    luhtir hi sual a ni a. Hriat loh hlana an lo ziak lut a nih pawhin paihtir leh theih a ni a, vote thlakloh theih a ni bawk a. Kum tl ing lo, party hmanruaa hman hi poli ti cian tan pumpelh tum a \ha a,nu leh pa pawhin mahni fate ven \hat a \ul.

    Sawrkar hi mipui tan, mipuiin kan siam a ni a, neitu rilru kan pu tur a ni. Kan thil hluenkawl tur chuan mi kan duhtui em em \heuh. Chutiang bawk chuan kan ram enkawltu tur atanpawh duhtui a \ul a, ruih theih thil ti mi leh hmeichhiat mipat kawnga tladah leh mi rinawm lohnawl in, mi\ha, dik leh rinawm kan zawn taihmak a \ul em em a ni. Hruaitu atana kan thlante chukan zahin kan chawimawi thiam tur a ni. Insawisel hian mi a siam \ha lo va, intihchhiatna a ni

    fo. Ngaihdan inan loh vanga inhmuhmawhna leh inhmelmakna hial thleng thei hi pumpelh hram a\ha. Mi mal zalenna zah leh hlut thiam a ngai a; mi dang ngaihdan pawm lo mah ila, hriatthiamhram tum hi a pawimawh em em a ni.

    Ruling party hian mi zawng zawng tana \ha a ngaihtuah tur a ni a, party intihbingna nasalutuk hi chhiatna bul a ni. Opposition party mi , biakrawn, zah thiam leh thawhpui thiam hi ramleh hnam tan thil pawimawh tak a ni. Opposition party pawhin sawrkar dik l ohna ngawt buaipuiasawisel tum mai lovin, an tihdik loh siam \hat tumin f inchhuah tum tur a ni a. An dik lohnaahpawh a tawk a fang, a mawi tawka kawng \ha kawhhmuh dan zawn thiam a \ul. Hruaitute hi

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    4/63

    mipui entawn ber leh hmun pawimawha awm an nih avangin nungchang leh \awngkamah mientawn tlaka nun tum hram hram a \ul . Heng kan sawi takte hi sawi uar a \ul in, a pawimawh emem a. Politi cal Education kan buaipui mek lai hian mahni leh mi dang siam \ha thei tur zawnginri lru leh theihna i hmang tam deuh deuh ang u.

    POLI TI CAL EDUCATION-IN A TUM

    - Rev. Lal thanmawia

    Kan thupui hi Kristianten politics lam thil kan inzirti rnaa kan tum tur inkawhhmuhna a ni

    ber mai a. Zirna pangngaia politics zir ang a ni chiah dawn lo va. Heta kan tum ber chu -Kristinte Poli tics Thli r Dan (Poli tical Philosophy) a ni ber dawn a ni. Thil chi l i kan thlur bing

    ang a. Hengte hi kan politi cs ngaihtuahna min kaihruaitu atana pawimawh bik, a bulpuite an ni.1. Pol it ics \obul dik hr iat : Kristianten politics \obul dik tak kan hriat hi a \ul hle mai.Thil reng reng a \obul kan hriat dan azirin kan thawh chhuahpui \hin a. Politics hi mihringa\anga chhuak a nih chuan mihringah bawk a tawp ang a; Pathian a\anga chhuak a nih chuanPathianah a tawp ang a, Pathian a inrawlh bawk ang.

    Khawvel thl irna a\ang chuan poli ti cs hi Pathian a\anga chhuak, Pathian din a ni tih chuthil nuihzatthlak, hmanlaia ngaih a ni a. Chuvangin mihring din chhuah tih loh theih a ni lo.Mihring awm khawm nun khawchhuahna tura \ul in a nawr chhuah nia ngaih a ni ber a. Hei hi

    pawnlawi deuhva ngaih chuan a ang hle. Mahse, thuk zawka chik chuan, mihring rilru lehnunphungte chu Pathian a\anga chhuak a ni tih kan hria. Chuvangin, politi cs hi Pathian a\anga

    chhuak, Pathian din kan ti dawn a ni.

    Pathianin mihring a siam phungah hei hi a tel a ni. Mihring chu rannung angin min siam lova, Pathian ang - finna, hriatna, thiamna, ngaihtuahna neiin min siam a. Mihring chu thil siamdangte chunga thuneia rorel turin min dah bawk a. Chuvangin, mihring siam phung rengah poli-tics mi, rorel tur a ni hrim hrim a ni.

    Pathian leilung enkawlnaah hei hi a tel nghal a ni. Pathianin Adama chu Eden huan venga,enkawl turin a dah a (Gen. 2:15). Hetah hian veng tih leh enkawl tih hi chhinchhiah bik tur ani. Veng tih chuan tichhetu leh chhiat theihna laka venghim a kawk nghal a. Ram humhim hna hi

    poli tics hna pawimawh berte zinga mi a ni. Tin, enkawl tih hian siam \hat deuh deuh, hmasawnna

    lam a kawk a. Poli ti cs hna pui ber chu ram leh hnam humhim leh ti hhmasawn a ni ber a. Hei hiAdama hnena Pathian thuthlung, a dahna hmun pawimawh tak a ni.

    Sualna leh tlukna avangin Adama chu Eden huan ata hnawh chhuah a ni a. Mahse Pathianina thuthlung bulpui ber chu a hnuk kir chuang lo. Adaman a tih tur chu harsatna tam tak nen athawk chhuak tur a ni ta zawk a (Gen. 3:16-19). He dinhmunah chiah hian tunla khawvel hi aawm ta a ni. Pathian leilung leh a chhunga thil wm kan enkawlnaah hian harsatna tam tak nenthawh a \ul ta a. Beka thlantui far zawih zawih chunga thawh a lo \ul ta a ni.

    He leilung enkawl hna hi Pathianin Nova leh a chhungte hnenah khan a hri lhfiah thar leha (Gen. 9:1-3). Leilung awm chhung chu hei hi mihringte tih tur leh nih tur chu a ni.

    Pathianin Abrahama a koh khan thi l chi thum ropui tak tak a tiam a, chungte chu - ram, chithlah leh ropuina a ni (Gen. 12:1-3). Heng ram leh chi (hnam) leh ropuinate hi politics nun leh

    tum bul pui ber a ni a. Heta \ang mai pawh hian Pathian pawh hi a politi cian a ni. He thutiam hi

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    5/63

    Pathian chuan tihhlawhtlin ngei a tum a, a hlawhtling ta ngei bawk a. Hnam ropui tak Israelhnam chu a lo ding chhuak ta a. He hnam hi a bik takin Pathianin a enkawl a. An \hatna turin danleh thupek \ha tak tak a pe a. Chung thupekte an zawm chuan malsawmna ropui tak a tiam bawk(Deut. 10:8-28). Heng dante hi Thuthlung Thara Lal Isuan Pathian ram a din hlimthla a ni.

    Lal I sua chuan Pathian ram chungchang a swi te hi Matthaia bung 5-7-a kan hmuh anginpoli tics-in a tum chiah chiah tho a ni a. Pathian ram nun tunah a famkimin chang thei lo mah ila,a theih ang chen chen hmang tur kan ni a. I ram lo thleng rawh se, tia \awng\ai fo tur kan ni. Heram nun hi thinlung lam thil a ni ringawt thei lo, a taka ni tina lan chhuahtir tur a ni. Politics

    chuan hei chiah hi a tum hram hram zel a. Roreltu pangngaite chuan ram leh hnam himna lehhlimna tur zawng hlirin ram an kaihruai \hin a. Abrahama hun lai vela Hammurabi-a ram enkawlnadan leh Mosia dan kan tihte hi a inang thui viau a ni. Chutiangin, khawvel hnam tin chu Pathianinlalte hmangin ro a rel zel a. Ti rhkoh Paula chuan Ram roreltute chu Pathian ruat a ti a, kan \hatnatura Pathian hmanrua an ni a ti (Rom 13:1-6). Hetianga Pathianin ram a enkawl hi mithiamtechuan khawngaihna huap zau (common grace) an ti \hin. Pathianin mihring sualte a la duhsakzialanti rna a ni. Pathianin khawvel hi mihring sualna avangin a hlamchhiah lo va, a la enkawl zel a,

    rorelna fel a phut a, roreltu \ha lote a dah bo va. A tum tawp khawk chu ama duhzawnga engkim

    siam hi a ni. Kraws thisen chuan remna lo siamin, engkim - vana awm te, leia awm te, Kristaafawk khawm chu a tum a ni (Kol. 1:20).

    2. Polit ics leh Pathian rorel dan : Politics \obul chu Pa rorelna hi a ni tih lo pawm ta il a;a baka ngaihtuah tur lo wm chu - Politi cs chungchangah Pathian rorelna a inrawlh em, tih hi a ni.Deism an ti a, Pathian chu a awm ngei a, leilung pawh a ruahman angin a kal a; mahse,Pathianin a ngaihsak zui lo. Mihringin kan duh anga ngaihtuah turin a hnutchhiah a ni, an ti a.Sana siamtu chuan a siam zo vek a, sana nun zelna chu a siamtu kutah awm lovin, a neitu kutah a

    awm ta ang hi a ni, an ti . He ngaihdan hi mi tam takin tunah pawh hriain emaw, hre lovin emawan pawm tlat mai. Hemi thuah hian politics khawvel thlir dan chi hnih kan Bible-ah a lang a.Chung chu lo zir ve ila.

    Thlir dan pakhat chu - Nebukadnezzara thlir dan a ni. Daniela bua kan hmuh anginNebukadnezzara chu Babulon ropui vanglai taka lal a ni a, khawvel ropuina chu a pumhmawm ani ri ngawt a. Chutia ropui taka a awm chu a chapo ta a ni ang, a lal In ropui chungah vei veiin athlir kual a. He Babulon ropui hi keima chakna ngeia lal chenna tur leh ka ropui mawina tura kasiam chu a ni lo vem ni? a ti a (Dan. 4:30). Hei chiah hi Pathian tel lo politi cs thl ir dan chu ani. Nebukadnezzara thl ir dan hi a hmanlai lo va, a tunlai em em a ni.

    Nebukadnezzara thl ir dan dik lohzia chu a lang nghal mai a. Chutia chapo taka a sawi lai

    chuan van a\angin awin, Aw! Lal Nebukadnezzar, i hnenah thu a lo thleng e, lalna ram chuan ahransan ta che a ni. Chungnungbera chuan mihringte lalna ram chungah thu a nei a, a duhsak

    apiang hnenah a pe \hin a ni tih i hriat hma loh chuan... a rawn ti ta a. Hei hi Pathian chhan letnachu a ni ta a. Pathian thlirna a\ang chuan Babulon lalna leh ropuina chu Nebukadnezzara kutah aawm awzawng lo va, Ama kutah a awm a ni tih a chiang.

    Thl ir dan dang leh chu - Davida thl ir dan a ni. Davida chuan Nebukadnezzara ang bawkina lalna leh ropuina chu a mitin a hmu a. Ti hian a \awng chhuak ta thung a: Aw! Lalpa, ropuinate, thi ltihtheihna te, chawimawina te, hnehna te, lalna te hi i ta a ni a, mi zawng zawnga chungnungber i ni. Hausakna leh chawimawina te i hnena mi a ni a; engkim chungah thu i nei a; tin,

    thi ltihtheihna i kutah a awm a, i kutah hian mi zawng zawng tihropuina leh chakna pek theihna aawm... ti in (I Chro. 29:11,22).

    Heng thute hian mihring fate lalna ram hi tu thuin nge a kal, Pathian a inrawlh em, mihringin

    ama thu thuin a ti tluanchhuak em, tihte chu min chhansak nghal a ni. Mi \henkhatin, Davida chuPathian hre mi a ni a, Israel hnam chu a hnam thlan a ni a, Pathian a inrawlh reng ang chu, an tia. A dik a; mahse Israel hnam chungah chauh lo pawh Pathian a inrawlh a ni tih chu Babulon

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    6/63

    lalna ram chunga thil thlengah khan kan hmu a ni. Aigupta lal Pharaoa hnenah pawh heti hianMosian a sawi , Hemi avang ngawt hian ka tungding chia, ka thi ltihtheihna enti r tur che leh,khawvel zawng zawnga ka hming a than nan, ti in (Exod. 9:16). Zawlneite khan Israel hnam\henawmte sualna kha an vei a, an chunga Pathian rorelna lo thleng tur an sawi chhuak fo va.Ninevi khawpui phei chu chhiatna a pumpelh phah kha a ni a. Pathian chu ram tin, hnam tin, laltin te chunga roreltu leh thuneitu a ni tih kan Bible pum puiah a lang chiang em em a ni.

    Thuthlung Tharah kai ila. Lal Isua leh Setana inbeihnaah khan Setana chuan khawvel ramzawng zawng chunga thuneihna a hauh va, a duh duh pek a tiam a. Hei hi Isuan, Dawt a ni e, a

    ti hranpa lo va (Lk. 4:5ff ). Mahse, Leilung leh a chhunga thi l awm zawng zawng hi Lalpa ta ani, ti h nen a inkalh tlat a (Sam 24:1). Setana hian thuneihna thui tak chu a nei reng a, sual lamzawngin thu a nei a ni. Khawvel siam \ha thei chu Pathian chauh a ni si a. Chu chu Lal Isua rawnkal chhan a ni, Diabola leh a hnathawhte tihboral hi a ni si a (I Joh. 3:8). Lal Isuan mihringfate lalna ram chungah thu a nei tih hi Thupuan buah a lang chiang hle mai. Hetah hian KohhranLu ber a ni a, khawvela thil chhia emaw, a \ha emaw chungah thu a nei a (6:1-12; 8:1-9:21).Sakawlh leh a hote chungah thu a nei a (13-20). Halleluia! Chhandamna te, ropuina te,

    thi ltihtheihna te kan Pathian ta a ni; a rorelna chu a dikin a fel a ni; ani chuan nawhchizuar ropui

    tak, a mi ngaih chin avanga leilung tikhawlotu chu ro a rel a, a bawi te phuba chu a kutah a lak takhi, ti in vana mipuiho pwhin Pathian rorelna an au chhuahpui a ni (Thup. 19:1,2).

    Kristiante chuan mihring fate lalna ram chunga Pathian thuneihna leh lalna hi kan hmuchiang hle tur a ni. Politcs hi amahin a ding lo va, mihringin a tungding bawk lo va; Pathianrorelna nghenchhanin a ding a ni. Pathian chu ralkhat a\angin a inrawlh lo va, a hmunah, ram tin,lal ti n chungah, a hnam pum leh a mi mal chungah pawh a inrawlh a, ro a rel a ni. Miin poli ti csa khelhin, Pathian rorelna hnuaia khel a ni tih a inhre tur a ni. Politics - mihring dan siam hnuaia

    khelh tur a nih rual rualin, Pathian dan siam hnuaia mihringin politics khelh dan tur a duang tur ani. Inkhelh reng reng chu khelh dan tur zam sa hnuaiah a ni an tih \hin ni. Chuti a nih loh chuanmumal a awm lo vang a. Politi cs khelh kan tih pawh hi a \obul Pathian a ni angin, a khelh dan tur

    ruahmantu - Pathian rorelna hnuaiah kan khel tur a ni.

    3. Polit ics-a Kr istiante mawhphurhna : Politics-a Kristiante mawhphurhna pawimawhber chu Pathian laka mawhphurhna a ni ti h hriat a ni. Kan sawi tak ang khan, politi cs \obul chuPathian a ni a, Politi cs nunah Pathian a inrawlh nasa em em a. Kohhran chu Pathian din, a ta, aenkawl , ro a relsak, Krista chu lu ber a nihzia kan hria a; Kohhran thilah reng reng, Pathian lakamawhphurhna a ni tih kan hre nghal a ni. Politics-ah erawh chuan Pathian ta a nihna kan chian

    loh avangin Pathian laka mawhphurhna a nih kan chiang tawk lo. Tunah chuan poli tics hi mihringthil ni lovin, Pathian thil, a ram rorelnaa tel a ni tih kan hriat avangin thlarau takin a kalpui theihtih kan ring tur a ni.

    Politics hi Pathian thil a nih bakah Pathian rawngbawlna hna a ni a; chuvanginmawhphurhna a lian a ni. Israel lalte chu Pathian chhiahhlawh an ni a. Chutiang bawkin lalNebukadnezzara pawh chu Rawngbawl tu ti a vuah a ni hial a (Jer. 27:6). Lal Kura pawh, Kahriak thih, ka berampu, tia koh a ni bawk a (I sa. 44:28; 45:1). Rom roreltute chu Paulan,Pathian rawngbawltu a ti bawk (Rom 13:4). Pathian hre chiah lo lalte pawh hetia vuah an nih

    chuan; Pathian hretute phei chu an ni lehzual ang. He dinhmun hi Abraham Lincoln-a chuan ahmu chiang hle a, ti hian a ti , He ram hi Pathian ta a ni a; kei hi a chhiahhlawh tl awm tak ka ni(This nation, under God, and I, His humble instrument).

    Pathian rawngbawltu nihna chu Pathian rawngbawl dan \ha leh dik kengkawh turamawhphurhnain a zui nghal a. Pathianin Israel fate hnenah chuan, Ka thuthlunga in awm renga,

    ka dan in zawm phawt chuan he rama thi l \ha te hi in ei ang. a ti a. Thuawihna leh Pathian danhnuaia intukluhna hi rawngbawlna zawng zawng malsawmna hnar a ni a. Messia ram. zawlneitenan thl ir lawka an nghahhlelh em ema chu, Dikna lehFelnaa ro rel tur chu a ti . Retheite chu fel

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    7/63

    takin ro a relsak ang a, leia mi thuhnuairawlhte tan chuan thlei bik nei lovin a zilhhausak bawkang... Tin, felna hi a taihren a ni ang a, rinawmna hi a kawnghren a ni ang... (Isa. 11:4,5). Hei hiKrista rorel dan tur a ni a, amah nena politi cs lam rawngbawl tute chuan Krista chakna hmangaan rel ve dan tur a ni nghal a; tichuan, politics lama Kristiante mawhphurhna chu Messiamawhphurhna (Messianic responsibility) a ni.

    Pathian laka kan mawhphurhna a nih dan kan sawi hnuaiah hian Kristian tinte hianmawhphurhna hrang hrang kan nei leh ta

    1) Politi cs-a hun puma lutte mawhphurhna a awm a. Anni hi chuan sakhaw lamarawngbawltu inpete ang bawkin an hna chu Pathian kohna anga pawma Pathian kohchhan tihlawhtl ing tura an inpek a \ul a ni.

    2) Mipui mawh erawh chu roreltute tana \awng\ai leh an hruaina hnuaia kal a ni a. Tin,mipui thlan rorelna hnuaiah chuan Pathian \ih mi, roreltute thlan chhuah chu mipui

    mawhphurhna a ni bawk. Roreltu hian Pathian ruat chhan leh mipui thlan chhan kalpensanin dik lo takin rorel ta sela, mipui bawkin dan ang zela sawisel leh tihdik lehpaih thlak chu an mawhphurhna a ni bawk. Roreltu dik lo leh rorel dan dik lo paih

    thlak thuah hian tharum leh thisen chhuah lo zawnga tih hi Kristiante kal dan tur a ni.4. Kohhran leh sawrkar inlaichinna : Kohhran leh swrkar inlaichin danah hian thl ir danhrang hrang a awm a :

    1) Sawrkar chu Kohhran hnuaia awm tur anga ngaihna. Hei hi tunlai hunah chuan a awmtawh lo tih tur a ni. Europe-ah, Pope Gregory te hun laia an ngaih dan leh tun hnaiahchuan Iran rama Khomeini-a hote ngaihdan a ni.

    2) Kohhran chu sawrkar hnuaia awm tur a ni. Hei hi Communist sawrkar ngaihdan a ni.Kohhran chu hnam nun ngaihtuahtu (Cultural Ministry) hnuaiah dahin sawrkarenkawlna hnuaiah Pastor leh an rawngbawl dan tur siamsak a ni. He ngaihdan pawh

    hi tunlai taka Communist sawrkar inlumlet thar hian a thlak sawt hle.3) Kohhran leh sawrkar chu a hrang hlauhva awm ve ve tur. He ngaihdan hi tunlai

    Secular State (sakhuana tel lo sawrkarna) sawi vawngtute ngaihdan a ni. Mizoramleh India ramah pawh hetianga ngai an tam mai.

    4) Kohhran leh sawrkar chu \ang dun, hnathawh hrang si anga ngai an awm bawk. Hengaihdan hi Protestant mi tam ber ngaihdan a ni a. Presbyterian Kohhran phei chuanram ti nah an pawm dan a ni.

    Kohhran leh sawrkar \ang dun, hnathawh hrang si, tih ngaihdan hi Bible thu zirna lehKristian khawtlang nunhona kalphung nen a inmil hle a. A hma lama kan hmuh tawh ang khan lei

    leh vana thuneihna bulpui neitu chu Pathian a ni a. Engkim hi Pathian nena inrema hman tur a nihbawk avangin Pathian a\ang chuan Kohhran leh sawrkar chu unau ang an ni. Kohhran hnapui chu- Pathian leh mihring inremtirna leh mi thinlunga hmangaihna leh felna chi tuh hi a ni. Sawrkar

    chuan Kohhran chi tuh chu a tak taka khawvel khawsaknaa lo seng hi a tum a ni. Kohhran chuanmihring thar siam a tum a; sawrkar chuan mihring thar lo chhawr chu a tum thung a. Kohhran lehsawrkarin thuhmuna an lo tum chu Pathian nena engkim - vana awm te, leia awm te, Kristaafawkkhawm hna chu a ni. An pahnih hian Pathian hnen a\anga thuneihna dawng ve ve,mawhphurhna thuhmun, thawh chhuah dan leh hmanraw hrang si an ni. Hetah hian thi l in\awmtawn chin leh indaidan chin a awm a ngai a, chu chu sawrkar awm dan leh hun leh hmunin a zir

    ang zela siam chawp chi a ni.

    Tunah politics lam kawnga Kristiante kan inzirti r dan kawng li chauh kan thlir ta a. Hengkawng lite chhungah hian thil tam tak, tih tur leh tih loh tur a awm \euh va. Hei hi kan la zir zelturah kan la hmu ang a. A pawimawh hmasa ber chu politics khawve kan thlir dan dik a ni a,Pathian thlirna lama kan thlir thiam phawt chuan tuna kan politics chhaih vel dan hi a letin a \ha

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    8/63

    nghal mai thei a ni.

    Politi cs lama inhmangte chuan Pathian ram chhunga hna thawkah an inngaih thlap a \ul a.

    Pastor leh missionary-te ang bawka hun puma Pathian rawngbawl an ni tih an inhriat a pawimawha. Pathian in leh lo enkawltu pawimawh an nih ang takin an chungah Pathianin ro a rel a, anchhiat an \hatah lawmman an chungah a thleng dawn/lang dawn a ni tih an hriat a \ul bawk a.Pathian \ih leh zah chung zela ram leh hnam rawng an bawl chuan he leiah leh nakinah lawmmanvohbik tih an la hlawh dawn a; Pathian \ih lo leh khawlo taka ro an rel chuan anchhedawngteu tih an hlawh thung dawn a ni.

    Pathian ram thil a ni tih leh Pathian rawngbawl nih i nhriatna hian thlemna politicalcorruption lakah nasa takin a hum thei a. Pathian mitmei venna hian mihring mitmei venna aiin

    sual lakah mi a hum \ha zawk \hin a ni. He rilru dik tak pu chunga politics kalpui a nih hianhuaisenena dikah mi a hruai lut nghal a. Mi dik l o ti hdik ngamna leh dodaltute laka huaisenna,tumruh leh hma lam lana tlanna ri lru a pe bawk a ni. Kan politics kheltute hian Joshua dinhmunahan ding a ni tih an inhriat chuan Pathian awmpuina leh tihchakna - chak tak l eh huai takin awmrawh ti h kha an chakna hnar a ni ve ngei ang.

    He dinhmun takah mi a din chuan Pathian nen an leng dun a ni a. Hei tluka thlarau minihna dik leh thuk a awm chuang lo a ni. Thlarau mi nihna hi Biak In chhungah leh khuang bulahchauh a ni lo va, Pathian nena awmnaah tawh phawt chuan mi a thlarau mi a ni. Thlarau mi,

    poli ti cs lama inhmang kan mamawh ber a ni. Hetiang mi neih hi Pathian leh a Kohhran chuan atum a, a zawng a ni. A lama ri lru dik tak pute chunga a chakzia ti lang turin khawvel zawngzawngah Lalpa mit chu a leng ruai ruai a ni, (I I Chro. 16:9). Baal hmaa \hing\hi ngai lo mihmuh tur an awm ang em le? Baal hmaa \hing\hi tawh \hin pawh sima Lalpa lam lo hawi duh kanhmu thei ang em le?

    KOHHRAN LEH POLI TICS

    - Rev. Dr . Zair ema

    Synod Social Front Political Education Seminar neih \hin hruaitu turte zinga duh duhsawi tura min sawm hi ka lawm hle. Kan thupui hmingah Kohhran leh Politics kan vuah mai anga. Politics hi ram inawp leh sawrkar chungchang thu a ni a, ram chhunga mi kan nih ve miauavangin kan bang thei lo. Kohhran hmasate chuan khawvel a\anga inthiarf ihlim tur niin an ngaia, p

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    9/63

    1) Poli tics bei mite hian Kohhran vawn thianghlim duh ni wm takin hetiang zirti rna hian vaw lar a ni. Mi\ha nia kan hriat, Kohhran lama min kaihruaitu pangngaite hipoliti cs-ah lut sela, anni chu an chuang mai thei dawn; chu chu an hlau a ni thei ang.

    2) Kan Poli tical Party-a tel tur chuan chutiang mi chu kan duh em em; party danga an vatel veleh bawlhhlawh khawih turah kan puh ta a ni. Hetianga inpuh hi intih\haihna\ha angreng tak a ni a, ^wih pawh a awlsam; engmah ngaihtuah mang lo mipuitechuan an awih thei mai. | awng uchuak, chhui dawl lo hi pawisak lutuk tur a ni lo,chik zawka ngaihtuah a \ha.

    Politics lama kan rilru kaihruaitu tur chu kan Bible hi a ni. Min zirtir dan i lo thlir tehang.

    Mosia hun hma chuan chhung khat pa ber hi roreltu leh hruaitu a ni mai. Dam rei tak takchanchin kan chhiar, hengte pawh hi hrilhfi ahtu \henkhat chuan, Sailo lal, Palian lal, kan tih

    ang khan hnam khat lal chhung niin an ngai. Jakoba-hote Aigupta ramah an pem a, bawihah an losiam ta mai a.

    Mihring leh mihring inen hrana inthliar hi Pathian duhzawng a ni lo tih an hmuchhuak a,

    Mosia hovin Aigupta bawih ata chu an tal chhuak a, Kanaan an luah ta a. Chu Ideology chuan anram luah tur chu an fan chhuak tur a ni, chung rama lo chengte thah mang vek ai mahin chuideology chuan heng mite nunphung hi a luahlan vek tur tihna a ni mah. Lal an han nei a, chu danbu chu a chhiar turin an pe a. He dan bu hi lalin a zawm chuan siamtu Pathian chu lalberah a neihlo thei lo. Pathian dang, ideology dang nen neih kawp chi a ni lo. Neih kawp an tum veleh hnam

    chu a chhe \hin. Lalte lehkhabu kan zir kum a ni a, kan hmu chiang hle. Pathian chu lalber a ni a,a duhzawng, inlainattawnna chu an thupui ber a ni tur a ni. He thu an ngainep a, inthl iarna te,rethei ti hduhdah te an chin veleh an chhe ta \hin a ni. Lal lal\hutthleng leh a ram chu dikna leh\hatnaah a innghat a, anmahni hnam induhsak biknaah pawh a innghat lo.

    Juda-te chu sawrkar hrang hrangin an rawn pal a, mahni sawrkarna nei thei lovin rei takan awm. Pathian duhzawng tih an duh em avangin Pathian hnam thlan nih inhriatna thuk tak annei. Mizote takngial pawhin Pathian thu kan awiha a duhzawng tih kan tum tlat avangin Pathianhnam thlan ni ve ngeia inhriatna kan nei ve ta hial a. Isua lo kal lai hian Juda-te chuan indepen-

    dent politi cs an khel nasa; hel pawh an tam a, an hlawhtling lem lo; mahse hel tura inpeih rengan tam mai. Chutih hun lai, politics sosan lai tak chuan Isua pawhin Chanchin | ha a rawn hril a,a thu hri l hmasa kan hriat chu, Bawih chhuah thu a ni. A hote zingah pawh politi cs lama mifirf iak an tel. Politics lama Isua zirtirna hi a thlarau lam zirti rna hian a khuh hneh hle a, tisa takina ngaihdan dik pawh hriat a chakawm hle.

    Politics sosan laia Isua zirtirna hi thlarau lam zirtirnaah kan la ta zel a, kan tidik ang chu.Amaherawhchu, a thlarau lam chu dah \hain khawvel thi l takin han thl irsak i la, kan hnenah thuthar sawi a nei ang em? Ngaihdan danglam deuh min siamsak theih ka ri ng.

    Kaisara thilte chu Kaisara hnenah pe ula, Pathian thilte chu Pathian pe rawh u, ti in thuzawttu Farisai-te chu Isuan a chhang a. Hei hi Richard Wurmbrand-a chuan hetiang deuh hian ahri lhfiah, Kaisara chuan ram a nei a; helai ram hi Pathian ta a ni, Pathian ramah hian a lo lal tur

    a ni lo, chhuih chhuak ula, a chan tur tawk chu chang se, Pathian hi he ramah hian lal rawh se,ti in. Mizorama a lo kal khan ka lo zawt chiang a, Communist sawrkar hnuaia ringtu ch>p takaawmte hnena Pathian thu lo thlen dan chu chutiang chu a ni, ti in min chhang. Kan dinhmunathuin Pathian thu hian awmze thar a nei thei dawn a ni. Isua chhanna ngaithlatute khan mak an tinasa em em a. Thlarau lam thu a sawinaah keini chuan kan ngai ber a, a chhang thiam hlein kanhria, mak kan ti lutuk lo. Heti taka politics sosang karah hetianga a chhang ngam hi mak an tih emem chu a ni. Isua an h>kna pawh politi cs a ni. He mi hian kan chite a ti khawlo va, Kaisara

    hnena chhiah chawi a khap a, ti in lala insiam tumah an puh a ni (Lk. 23:21). Johana ziak lamah

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    10/63

    pawh Pilata chuan, Juda-te lal i ni em? ti in a zawt a. Pilata rorelna thu hi chhiar tur awm se,hetiang deuh hi a nih hmel - he mi hi ti hchhiat tumah an h>k a, thuhretu rinawm tak tak an awm\euh va, sawrkar tana mi hlauhawm a ni, khenbeh tur, a ti mai thei a ni.

    Tisa lama thlir chuan, Pathian ram a hnai ta, a tih te kha poli tics tak a ni. A ram leh afelna zawng hmasa ula, heng zawng zawng hi a pek belhchhah ang che u, a tih te pawh Pathiantihlal tur a ni, in ramah hian lal sela, a \ul phei chuan tharum thawhin lal dang tibo ula, ani chauhhi he ramah lalah neih rawh u, a tihna angah a ngaih theih a ni. A thu sawi dang tam tak pawhchutiang chuan ngaih theih a ni. Lei chi in ni e, te a ti a, Khawvel enkawl himtu tur in ni e,

    nangni l o chu titu tur dang an awm lo, kawng dang a awm lo. In >ng chu khawvel mi te zui tur ani, ro in rel dan chen hian khawvel entawn tur in ni, a ti a ang khawp mai. Thlarau lam thusawiah kan ngaihsak ber a, a dik tho, ti sa lam thil a kawh thukzia hi kan hmaih lu mah mah emaw, tih tur a ni zawk.

    Rom sawrkar milian pakhat Isua zuituah a \ang ve a. Rom mi nihna leh a ham\hatnazawng zawng a chang ve pha a, Rom sawrkar er ngai a ti lo. Rom khuaa Kri sti ante chu, roreltutehi Pathian ruat an ni a, an thu apiang zawm rawh u, ti zawngin a fuih a. Kristiante an tlem a,sawrkar tidanglam tham pawh an awm lo, Isua lo kal leh hnai ta ema an hriat avangin khawvelthilah an ri lru an nghat vak lo. Kristiante chu la lal tur ngei chu an ni tih a hria, Angelte chungah

    pawh ro kan rel dawn, a ti hial a ni. A zirtirna hi Europe rama lalte chuan an changchawi a,Divine Right of Kings an tih, Lalte chu Pathian ruat kan ni a, kan tih apiang Pathian thu a ni a,kan duh duhin kan rel ang a, mipui chuan an zawm mai tur a ni, an ti a, an inlek ta hle a. Frenchramah phei chuan an inlek hle ni tur a ni, French Revolution hmingthang tak chu a lo thleng tahial, milianho an tichimit vek deuhthaw. England ramah erawh Kohhran mite an tam em avanginlal thuneih lutuk an phal lo va. Parliament thiltithei tak an nei a, thil \ha lo tak a thleng ve lo.

    Russia ramah erawh chuan an lal Czar-te chu an lal em em a; Kohhran pawh an ropui a, Biak Inropui tak tak, ram zau tak tak te an nei diai duai a. Intihlal an thupui a ni a, mirethei an ch>p hle,Kohhran lam pawh an ngaihsak lo. Indopui hmasa zawhah Communist Revolution a lo thleng a,

    milian lam an tichimit deuhthaw a, Kohhran pawhin a tuar ngei mai, an ram zawng zawng anch^n a, an Biak In te pawh an sawisaksak nual. Communist-ho hian, Khawvel ro inrelnaahPathian tel a \ul lo, kan tih theih a ni, sum leh paia inthlauhna hi sual bul a ni a, kan tireh ang a,hma kan sawn wk ^wk mai ang, an ti a. Thu an nei khauh va, retheite an rethei leh ta em em a,

    tun hnai maiah Communist sawrkar chu a tlu ta rup a nih kha, Kohhran pawh a lo ding ve leh \anta.

    Paula thu ziak hi South Africa mihangte thlir dan han en leh ila. South Africa-ah hianmingo tam tak an pem lut a, mihangho an hneh a, hneh deuhvin an awp a, sawrkarah thuneihnaengmah an neih ve an phal lo. Mingo leh mihang inthl iarna (apartheid) an ti nasa em em, bawihang maiin mihangho chu an chhawr a, nun dan kawng chi ti nah apartheid an tih chu an rawlh a ni.

    Chung mihangte chuan Paula thu hi hetiang hian an ngai, Rei lo te thi l tur Paula hian a sawi .Roreltute hi Pathian duhzawng anga rel tur an ni, chutianga an rel loh chuan Pathian ruat an ni

    thei lo, an ti a. South Afri ca mingoho rorel hi khawvel sawrkar zawng zawng deuhthawin andem. W.C.C. pawhin a dem hle. An rorel dan duh lova hel, an ram chhuahsan, raltlanho chuW.C.C. chuan theihtawpin a \anpui a ni. South Africa sawrkar chuan nem a chhuah ta a, apart-heid pawh a reh fel thuai beisei a ni.

    Kohhran leh politi cs thu hi Calvin-a te chuan an ngaihtuah nasa hle. An thu tlangpui chu,Kohhran hian a hna thawk sela, sawrkarah inrawlh suh se; sawrkar pawh hian a hna thawksela, Kohhranah inrawlh suh se, ti h a ni. Sawrkar hian a thawh tur ang a thawh duh loh va, diklo taka ro a rel erawh chuan Kohhran lam an inrawlh a \ul fo. Protestant ramah chuan Kohhranin

    sawrkarna chelh an tum lo, siam \hat erawh chu an tum \hin. Grik ramah chuan Orthodox Kohhranchuan sawrkarna an chang. Philippines ramah an President Marcos-a chuan a lal chhungin thildik lo tih a ngah hle, an haw hle a ni. Inthlan te a rawt duh bawk si lo. A tawpah chuan inthlanna

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    11/63

    an nei a, Mrs. Aquino chu Kohhranin an pui vak a, thlan tlin a ni ta. England-ah chuan anMinister che mawi lo chu an ban tawp mai a ni. Kohhran ngaihdan tlangpui kalha an chet mipuiinan phal lo. USA-ah pawh Kohhran chuan rorelna chu an chuh ngai lo, Kohhran ngaimawh zawngachete erawh chu thlan an ni lo. Tun hnai lawkah President chuan hna li an takah mi pakhat a ruata; mahse, mi mit a tlung lo va, Rorel Pawl (Senate) chuan a remtihpui thei lo. Nulat tlangvalnalamah te, ruih theih thil lama insum thei mang lo te, hleprukna lama inhnamhnawihte chu ram

    hruaituah an duh lo. India ramah chuan Court-in a thiam loh hnu chauh kan hmang thei lo. Kristianram tih tur, ram dangah chuan Kohhran mit tl ing lo chi chu poli tics lamah pawh an inrawlh thukthei lo.

    Europe ram a\angin Ameri ca chhim leh hmarah an pem lut zut zut a. America hmara lutchu Protestant, Presbyterian Kohhran lam a tam zawk an ni a, tunah chuan khawvela sawrkarropui ber leh hausa bera ngaih an ni. South America hmar lam khu ram thuah chuan Cathol ic pemlut an tam ber a, tun thlengin ram hnufual zinga chhiar an ni hlawm. Kohhran thlek zawng hianram hmasawnna hi a keng tel a nih hi maw, tih loh theih lohvin thi l a awm a ni. Ram inawpnaahte Kohhran an inrawlh duh loh emaw, inrawlh hlei thei lova an siam emaw chuan ramin chhiat

    lam a pan \hin niin a lang. Eng chen nge an inrawlh ang a, engtin nge an inrawlh dan tur ni ang tih

    hi chhut ngun a \ul hle a ni.

    Mizoram poli tics

    Briti sh hun hmain kan politi cs a mawl hle, kan lalte an \hat loh chuan kan pemsan mai a.Vawi khat chu lalho an sual tak deuh avangin a huhova \ang tlangin vantlangin an sawi a. Briti shhun laiin politics-a ham\hat duh vena a lo awm a; mahse min awp hneh hle a, a reh leh ta a.Independence a lo hnai a, Bri ti sh sawrkar chuan min ngaihtuah a, hmanhmawh takin politi cs minzirtir an tum a. Thi l chinchang hre wm chin chu - sawrkar hnathawk te, Pastor te pawh kan phek\an a. Indian Independence rilru kan hotuten an entawn ve a. British sawrkar duh lohna minzirtir a, kan tana thil \ha tih an tumte chu kan ringhlel zo va. Political Party - Mizo Union a lo

    piang a, a tam thei ber he party-a tel tur hian kan insawm a. Kan lal \henkhatte chu an lo duh^mve deuh va, lo neih thuah te duhsak bik an lo ngah a, mipui chu ch>p hlein kan inhria. MizoUnion-a kan tel chak chhan ber chu kan ram hi engtin nge kan inrel ang tih ai mahin lal banpoliti k kan khel ta a. Politi cal Party thar UMFO chu a lo piang a, lal \ha deuh khuaa mite upa ni\hin te, lal vuavang te chuan an bawr ta deuh ber a. Mizo Union chu a chak em em a, party danglo awm pawh chu an ngaimawh a, hla an phuah a, Union-in kawng dal a ti che, ti in, eng angpawha tihchimih duhna ri lru chu hla chuan a tuh a. Vawi khat phei chu \henawmte in kan deng

    hial a nih kha. Kohhran mite Union lama kan tel tam avangin pawl dang palzut kha tih dan tur^wm rengah kan ngai a ni thei, khatiang thil \ha lo awm kha kan dem lem lo. Party l ian huat kanhlauh avangin thi l \ha lo kan hmuh chu kan sawisel ngam lo pawh a ni thei. Kan Pastor-te pawhparty pakhat lung tihawi loh kan hlauh em avangin poli ti cs-a tel kan khap ta a. A chhan chu eng

    pawh ni se, political party inkara inngeih lohna thuk tak, reh hlei thei lo chu a lo chhuak a,ramdangmiin, Hetiang hian ti ula, in ram in tihrehawm thei ang, min ti ni ang hrimin, keimahni

    leh keimahni kan intihrehawm a, Kohhran lahin thu sawi harsa a ti .

    District Council kan nei a, mahni party i nduhsakna kan ti nasa ta hle a, in hmun leh ram,

    sawrkar hna, contract - heng thi lahte hian party mi kan induhsak ta a. Sikul \ha tak nei \hin, kansikulte chu a \ha ta lem lo thluah mai. Zi rtirtu nih ch^k lem lo, hlawh hmuh duh ringawt party mian nih avangin zirtirtuah te kan dah thl iah thluah a. U.T. kan niha, State kan nih hnu phei chuanthuneihna zawng zawng kan kutah a awm ta a, min sawiseltu an awm ta lo. Mahni party duhsakin,inthlan lehah min thlang se tih beisei ranin kan ram sawrkar chu kan kalpui ta niin a lang. Henghian corruption chi tinreng a tichhuak a. Kohhran hian inthlan dawnin, Mi\ha, hming\ha, thlang

    rawh u kan ti \hin a. Hei hi misual a ni, thlang suh u, kan ti leh ngam si lo. Kohhran miten thil

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    12/63

    \ha lo an sawisel pawhin, party \an bik a nei ti zawngin kan inpuh ta a, thu \ha pawh sawi hleithei lovin kan insiam a, thu dik pawh kan ngaihtuah/ngaithla hlei thei tawh lo.

    India sawrkarin thilphal takin kan ramah sum a rawn seng tam hle a. Kawng te, tui te,electric te, Damdawi In te, sikul te - kawng engkimah hma kan sawn hle. In \ha pui pui te kan neia, kan changkang sawt hle a ni. Hemi karah hian mihausate leh miretheite inkar a inhlat ta hle.Mihausate an hausa tawntaw a, retheiten ei tur pawh an nei fumfe tawh lo va. Hetiang hi tunakan dinhmun a ni. Sawrkar leh mipui chu kan corrupt vek a, pawisa hmuh theihna tur a nih chuankan hming \ha pawh kan ui lo.

    Hetiang hun hi kan lo thleng ta a. Kohhran hi kan ngawi reng mai ang a, kan uipui tui l ianthl ir mai mai dawn em ni ang? Engtin nge, eng chen nge kan ram politi cs-ah hian a inrawlh tur ni

    ang? Sawrkarna chang turin a bei tur a ni lo tih hi erawh chu hre chiang sa ila. Kan ramacorruption nasatzia, mipui pawh, tu pawh kan fihlim loh dan hi kan en ngun chuan hetiang zelathi l a kal chuan ram pumin kan tuar nasa ang tih a hlauhawm hle a ni.

    Sawi hona

    1) Mizote hian thlarau mi tih hi kan dah sang hle a. Thlarau mi nih dan dik eng nge ni ang?Thlarau mi nihna hi khawvelah kan hmang ve tur a ni ang em?

    Chhanna :Lal Isua thlarau mi nihna hi kan nih ve dan tur a ni. Mihringte tan a inpea a thawkangin kan mihringpuite tan kan thawk ve tur a ni a; mi dangte tana entawn tlak leh chhawrb^wktlakah kan insiam ang a, thil dik lo leh \ha lo siam \hat nan kan thlarau mi nihna hi kan hmang tura ni. Tin, thlarau mi nihna hi khawvelah lo chuan hmanna tur a awm lo.

    2) Kan ram sawrkar hi vantlang rorel a tling em?

    Chhanna :Kan aiawha kan thlante hi a thlangtu zawng zawng a\anga chh

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    13/63

    hmalakna tur leh kan tih tur pawimawh ber a ni.

    MIZORAM AWPNA HI

    - Lalngurauva Ralte

    Ram khata mi cheng hlawmah lei thuneihna (state) a awm a, chu ram leh mipuitea thuneihnachu hmanlai chuan lalber (king)-ah a awm nasa. Democracy ramah chuan mipuiah a awm. Statechu a inthlak lo va; sawrkar - mipui aiawha siam erawh chu a inthlak. State thuneihna chusawrkarin a hmang a, sakhaw bik nei ram an awm a, sakhaw bik nei lo ram an awm bawk.

    Sakhua hi ram leh hnam awpnaah kori tu thuk ber a ni reng.

    Mizoram poli ti cs : Economics thila intodelh lo ramin political independence an neihin

    politi cs hman sual a awm a, ram a buai duh bik. Mizoram hi India independence rochungtu a nive a, intodelh anga kan lo awm vena kha - mi ei ang ei phak lo, mi neih ang nei phak lo, mi hmanang hmang phak lo, khawsa tawk nun a ni. Chu bakah, ngaihsak loh leh mawlna avangin politi csa kal sual. Politi cs kal sual chuan hlemhletna (corruption) a hring chak. Poli ti cs leh sawrkarna,ram awpna hi a inzawm tlat avangin poli tics \ha lo chu mipuiin an tuar l o thei lo. Poli ti cs lamacorruption hi aiawha thuneihna leh thuneihna dinhmun mahni hlawkna atana hman dik loh ti ila,

    chu chuan sum leh pai a khawih nasa.

    Mizoram poli ti cs leh corr uption : District Council rorel laiin Mizoramah thuneihna a

    t>, sum hlawm che vel pawh a t>. Sum leh paia corruption awm a nih pawhin a langsar tham loa ni ang. Mizoram buaiin rilru ngil leh thlarau lam zung kaihnghehna a s^wi der. Pawn lam mi

    leh pawn lam thil nen kan inchawhchawrawi zual. District Council hunah pawh kan politi cs-ahspoil system, sa kah sa chu khuaa mi zawng zawngin insem lo va, a kaptu party chauhvin insemnari lru a awm thuk tawh. In hmun lo ram inpek thuah khawpui leh thingtlangah pawh hriat tham taka ni. Ram pum tan leh ram chhunga mi zawng zawng tana \an lak hi party-ten an ngaihtuah phaklo.

    U.T. kan lo nihin thuneihna leh sum leh pai a pung thut. Poli ti cs leh ram awpnaah te, sum

    leh pai dehnaah te corruption-in a chim sang nasa lehzual sauh, mipui ri lruah zam lutin zung azam. U.T. sum a\anga man\ang ei, ram leh mipui chan tur l ambun a tam. U.T. chhungin a hluarzel, State nih pawhin a tinep chuang lo. Hetih rual hian spoil system pawhin a tinep chuang lo.Hetih rual hian spoil system pawh a nasa zual.

    Inthlan apiangin sawrkar kan thlak, President s Rule-ah te kan awm thul. Kan inpuhchhiatnaber chu corruption a ni. Party tumah lahin thlan tl inte an election manifesto behchhana vi l vanghnai tura \anlak tak tak nachang hre lovin, an sezawl chhuah mai mai a. Sawrkar hmasa programmeduan an paihin, mahni pual programme an siam a, tihlawhtling hman lovin an tla a, crore tam takan tipilri l a. Lal inchuh leh man\ang ei tumna ringawtin kan politics kan tikhat. Mipui tan pawisa

    a vang, thil man a to chak si. Inreh hlum em ni kan hmabak? Party-ten thlan tlin an nihin anelection manifesto an ngaihsak zui tawh hek lo.

    Corruption lah hian hnang thluakin, \ang\ial ri l angin mi a phuar a, mi pakhat chauh lakhran theih chi a ni lo. Han pawt ila, thui tak a nghing. Mi t> a\angin milian a thleng, milian

    a\angin mi t> a thleng. Mi mal fel fal tan chet a har. M i dik hl ir pawh sawrkar chelhtu han neiila, hetiang karah hian thil ti \ha nghal turin an che thei ang em? He mipui harsatna hi mipui \havek lo chuan a sukiang thei dawn lo.

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    14/63

    Mizoramah mipuite hi Kristian kan ni. Kan ri a ring a, kan pianthar thawm pawh a na.Mizoram mipui tam ber hi kan piangthar tawh lo maw? Engati nge ram awpnaa thil incher dik lohi kan sutkian theih si loh? Kohhran lama piangthar, khawvel lama tih \ih nei chuang si lo kannih vang em ni? Pathian duhzawng zawn aiin, ziak mam dan leh sawi mam dan zawn kan ti nasaa ni lom ni? Poli ti cs leh ram kaihhruaina hi Pathian thu thlen phak loh tur em ni?

    Kan ram leh a mipuite harsatna sukiang tur hian Kohhran mipuite \ha a \hat ber ka ring -Pathian ringtute \ha hi. Khawi i lama mipui dangin emaw an sut chuan a nu bulh ang a, \ha chuangmang si lovin, harsatna a thlen ang tih a hlauhawm thei. Sutkian a nih si loh chuan kan \ha dawnbawk si lo, thil \ha lo, chhuak thei tur tam tak a awm zel. Tum mumal neih a hun, kan tum tur

    pawh a chiang.

    Engtin nge?

    1. Party ri lru tihthar a ngai : Party hrang hrang lal inchuh leh party khat rau rauvah pawh

    dinhmun inchuhna te hi thlangtu mipui mit tikhamtu a ni. An lal laia kan nin em em hnu vek an ni.La lal ve ngai lo pawh awm se, ri lru thuhmun, party dang tihchhiat ri lru pu an nih chuan an tum

    an zawrh hi an tihlawhtl ing bik lo vang.

    Lal leh man\ang ei tumna party thlarau hi paih bovin ram leh mipui tana hek leh tuarkhawpin unit a\anga a sang ber thlengin chet a hun. Hmui ringawt chu eng nge a nih kan hre tawh.Poli tical party-te nun leh thlarau tipiangthar turin mahni leh mipui zirtira kaihhruai a \ul. Hei hikan ram chhe tur chhanna a ni ang a, mipuite tan a \ha ang a, party-te tan a \ha ang. Tihmakmawha ni.

    2. Party-ten election manifesto \ha tak tak an siam an zawrhho ram leh mipuite tantihhlawhtlin a nih theih nan an party ticket-a chuh turte thlang uluk sela, thutiam urhsun taktiamtirin record sela, vil zui rawh se.

    3. Ram leh mipui chan tur sawrkar sum mahni tana lambun miah lo tur leh nungchang lehhnathawh dana entawn tlaka awm turin party tinin an ticket-a thlan tlinte ngunthluk takin vil zui

    rawh se. Hei pawh hi ram leh mipui tan leh party tana \ha tur a ni. Rinhlelh awma an awm chuanaction la zel sela, mipuite pawhin hei hi i vi l zui ngun ang u.

    4. Vawi khat inthlan thil tidanglam vek dawn lo mah se, inthlan lo awm leh tur hi a \annarahbiah hman ni se.

    5. Ram mipuite kheuh harh hna hi Kristian ram ni ^wm renga kan politics leh a vuakvet thila danglam hma chuan Kohhranin ngawrh takin bei zel sela. Party thliar bik nei lo mah ila, thilnih dan turah kan tum a chian chuan kan hlawhchham chuang lo vang.

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    15/63

    6. Kohhran tina Social Front Committee-te hian Kohhran pawl l eh politics pawl zawngzawng huapin, mipui tih\han harh nan public meeting siam \hin sela. Kohhran mipuite chuan\awiawm ngei sela, dan leh thil kalhmang dik mipuite zirti r zel ni sela.

    U.T. inthlan hmasak ber \um a\anga Synod lehkha chhuah tih leh thlan tlinte kawm tih\hin a\ang khan pen chhuah a ngai ta a ni e.

    MIZORAM POLI TI CS CHANCHIN TL ANGPUI

    - U pa Dr . Lalchungnunga

    1. Politics

    Poli tics hi thil ngaih sual theih tak a ni. Thil thianghlim lo, Kristiante tel vena chi loh

    tawpa ngai pawl pawh an awm. Hei hi ngaihdan zim tak a ni. Ram leh hnam \hatna tur ngaihtuahnaa ni a; mi mal, chhungkua, Kohhran leh khawtlang nun a khawih avangin, politics a\angin tumah

    kan ralbang tak tak thei lo. Kristian ramah politics a bawlhhlawh a nih chuan, Kristiannainpoli tics a fan hneh lo tihna a ni thei ang. Poli ti cs han tih hian a kawh ber chu a tawizawnginhan sawi ila - ram (state) thuneihna (power) siam dan leh hman dan chungchang thu a ni ber.Ram rorel dan kawnghmang hrang hrang a awm a. Keinin kan han hriat lar ber leh kan hman laihi Liberal Democracy a ni mai a. Democracy hi a hlawhtlinna tak tak chu mipuite felnaah leh

    taihmaknaah a innghat thui hle a ni. Politics thupui ber chu thiltihtheihna/thuneihna inchuhna(struggle for power) tih a ni \hin a.1 Democracy-ah chuan power inchuh dan ber chu inthlannaamipui vote hmuh tam tuma inbeihna hi a ni. Rambung khata dan siam pawl (Legislature)-a seatchang tam ber pawl (party) kha sawrkarna siamtu an nih mai avangin a seat la tam tura inbeihnachu poli tical party-te thil tum lian ber a ni \hin.

    Mithiamten politics lo in\an dan nia an rin chu hetiang hi a ni : mihring chhung khata\anga kan lo i nthlah pun zelin chhung khatah zau zawk leh dal deuh zawk clan (chi) hranghrang an lo awm a, chi eng emaw zat awm khawm chu tribe an ni a. A ti rah chuan leilunga thil

    awmte hi neitu bik tumah awm lovin an chhawr tlang mai a. Chutiang hun chu Primiti ve Com-munism an ti a. Mihring an lo pun zelin mi mal thi l neih bik a lo awm ta a. Mihring inkarthubuaite a lo awm ta fo mai a, khawvel thil thlengin mihring nunphung a khawih bawk a.Chuvang chuan mihring nun ho tlan theih nan rorel a lo ngai ta a, chu chuan poli ti cs hi a ti chhuakta mai a ni. Hun a lo danglam angin pol iti cs kalpui dan pawh a lo danglam chho ve zel a ni.

    2. Lal lal lai hun

    Mizovin lal kan neih dan kha mipuite mamawhna leh ngenna vang niin a lang. Tunlaia

    kan tih ang, party-a insiama, policy leh programme neia politi cs kalpui (organised politi cs) a laawm lo. A chi te tea awm hrang thliah an nih avang khan mahni chipui lote chu an inhmelma endeuh mai \hin; khaw hrang leh khaw hrangte pawh. Hruaitu nei lova awm kha hmelma, ral lakah

    him lova an inhriat avangin chhungkaw rual deuh leh hnathawk thei deuh zinga mi kha an lal niturin an sawm a, tl awmngaih thil tak takin an lal ta mai a ni thei. An fate an lal zui zel ang tihpawh a awm chiah lo a ni ang.

    Kum 1551 A.D. l ai vel khan Khawkawkah leh Tlangpuia an awm laiin Hnamteho lal athi a. An lal atan chhung rual deuh Zahmuaka leh a fate an sawm a. Rei lo te chhung an lal hnuahan khuaa ki rsan leh an tum a. Hnamteho chuan anmahni ui beh nan in tinin buh pek (buh chhun) antiam a, chu chu Fathang lo chhuahna chu a ni. Chutiangin lal hnena chhiah pek leh thi rdengsa

    tihte hi a lo awm chho zel niin a lang.2 Mizo dante khan a phuarna lai awm ve bawk mah se, lalchu a lo lal telh telh ta mai a ni. Organised Politi cs a la awm theih loh avangin lal laka khua lehtui lungawi loten an tih theih ber chu pem a ni mai. Hun a lo kal zelin, lal laka lungawi si lo,

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    16/63

    pem mai a lo harsat tawh si avanga awm ta mai mai an lo pung zel a. Politi cal Party a awm hmapawhin lal duh lohna a lian hle hman tawh a ni.3 Mizo lalten khua te tea min lo awp \hin dan khasociety hluiah chuan a \hatna tam tak a awm. Mahse mipui an lo harh chho zel a, khawvel huninherin a rawn hril ang zela hun thar lo chhuakah chuan khatiang ringawta ro inrelna khan duhtawk loh a lo hlawh ta a ni.

    Kan lalte khan ram leilung humhalh nachang an lo hre viau mai. Bri ti sh East India Com-pany sum hmuhna hnar \ha tak, phai-kina thingpuia huan an rawn siam te kha an ngaimawh hle.Chuvangin an lo zuk run \hin a. Chu chuan vail ian a rawn tawng chhuak ta a nih kha. Mizote minhmangaiha min rawn tihchangkan an duh avang ni hran lovin an sum hmuhna kan tihbuai \hin

    avangin min rawn luhchilhin min rawn awp ta mai a ni.

    Kan lalte kha vailian lo dang turin an chak tawk lo va, \an rual an thiam tawk lo bawk a.

    Sapho chuan tukdawl kan nih khan kan hmasawnna lam ngaihtuah em em lovin kan lalten tualchhungro an relnaa inrawlh lutuk lovin min awp ta a. Kha kha British tana sum hek si l ova khawi ngamkan nih theih nana hmanraw remchang tak a lo ni reng mai a. Kan lalte, tun hmaa anmahni khuaah

    na na na chuan an aia lal awm lo \hin kha an thuneihna te an rawn tihhniamsakin Bawrhsapchuan lal a banin lal thar te a lo siam thei ta a, lal sual te a hrem thei bawk a. Chutia an chungalal zawk an lo awm tak a, an lalna a lo tlakhniam khan an khuate lakah an lal a lo na sawt a; lal

    leh mipuite inkar a zau va, Bawrhsap hnena inhek te a ti tam a ni. A lehlamah Chanchin | ha lehzirna - sapho vekina min pek chuan mi ri lru a tiharh zel bawk si a. Chung chuan poli ti cs lamahpawh mi ti h dan anga Democracy rorelna neih ve thuai thuai duhna te a rawn siam zel a. Mahsesapho khan tunlai poli ti cs ang hi kan chelek thiam ve tak tak kha an ring thei meuh lo. Pawl engeng emaw han ding \hin mah se, Bawrhsap khan politics an khawih a phal ngai lo. Macdonald-an bial aiawh thlan theihna a siam District Conference tih tak pawh kha tunlaia poli tics kan tihang chi kalpui nan tak tak chuan a ti lo nii n a lang.5 Khatiang dinhmunah khan sapho khan min

    kalsan ta thut mai si a; poli ti cs lamah kan la inpeih lovin kan la naupang nasa mai si a, tun anghun a\anga zuk ngaihtuaha ti h wm tak tak tih loh pawh a lo awm thei ta reng a ni.

    Mahse Mizote hi politics lamah hian kan \hang chak viau mai a. Saphovin min rin aidaihin kan tum pawh a lo sang chho ta mai a. Saphovin min \insan dawn lai pawh khan mi\henkhat chuan independence te pawh an lo ngaihtuah hman tawh a ni. Mizo Union ngei pawhkhan India ram chhunga awm reng tur anga intihluih kha thi l tihsualte a lo awm thei mai ang eti in, kum sawm hnua ennawn leh theih ni se, Mizote hian an duh chuan India a\anga chhuah lehthlenga duh an thlan leh theihna nei se, tihte pawh an memorandum-ah an ziak tel a ni. Mahse,

    tun hnua zuk zir leh hian eizawnna leh sum leh pai lama kan dinhmun a la hniam em avang khan,mahni kea din te chu an la zuam hlawl lo nii n a hriat theih. Hetia politi cs-a kan tum a lo sang ta

    vak mai hi chhan leh vang tam tak a awm thei ang. A bul nia lang erawh chu Mizo hnam angachhuah kan duhna li an tak hi a ni ber ang.

    3. Party pol it ics-ah kan lut

    Mizo lalte kha an sual leh sual loh chu thu hran ni se, lal kan neih dan (system) hrim hrimkha, khawvel hun inher zelah hnam anga \han chhoh duhna awm tawh bawk si karah a \ha tawktawh lo tihna a lo li an tial tial a. Y.L.A. (Y .M.A)-ah lah khan politics sawi a rem bawk si l o va.Tichuan, kan mi hmasate khan hlau leh khur chungin Apri l 9, 1946-ah poli tical party an lo din tarawih mai a ni. Chu chu Mizo Union tih tak zel kha a ni a. Party din belh nachang pawh kan

    hriain politics pawh kan tuipui thei hle mai. Han chhiar theih maiah pawh Mizoramah politicalparty 30 dawn lai chu a chhuak tawh ngei a ni ti h kan hre thei a ni. Tunah phei chuan kan lo ti rei

    ve ta deuh va, party thil kalpui an pawh kan thiam ve sawt ta viau. Mahse, thil \ha lo a bo tak takthei lo.

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    17/63

    Mizo poli tics-a hnuhma nei deuh deuh poli tical party-te chanchin tlangpui lo chhui i la :

    1) Mizo Union : April 9, 1946-a din Mizo political party hmasa ber a ni. Ziaka a

    policy ni chiah lo mah se, lal duh lohna boruak rawn pianpui a ni a. Mizo lalte lalna ti tawpa,democracy la luttu a ni. Chutia Mizo politics an kutah a awm a ni tih mai tur a nih lai chuan Indiaramin independence a lo hmu a, Mizoram (Lushai Hi lls) pawh chu Independent India-ah a lo betchho ve ta zel a. India ramah Assam hnuaia Autonomous District-ah min luhpuiin State nghahnan U.T-ah min luh chhohpui zel a.

    Autonomous District-a kan awm lai pawhin Assam rama kan tlangmipuiten Hi ll State ansawimawite pawh chu an han rim deuh na a, an tuipui hlei thei meuh lo va. Mizo hnam anga abika identity neih duhna lam hawi Mizo State kha an lo tin ta zawk a. Tual\o party mah ni se,

    Assam Pradesh Congress nena inngaihzawnna thuk tak nei \hin an ni a. A tawpah phei chuan ansawimawi ber \hin, khuangpui leh l^ma an lo hmuah - State ram thlen hmain Indian NationalCongress-ah January 1974 khan an inchhung lut ta a ni.6 Mizo poli ti cal history-ah chuan partyinhlawm ruh \ha rei thei ber an ni a. A member-te pawh an inpawhin an inngaina bik. Politicsthlarau chang thuk zualho phei chu inti laina takin an awm \hin. Mizo \awng ti lartu leh Mizotepumkhat kan nih theihna tura bei hmasatu an ni. Lal lalna ti tawptu an nih avangin Mizo lalte lehan thlahte chuan an ngaina thei lo deuh niin a lang.

    2) United Mizo Freedom Organisation (UMFO) : July 5, 1947-a din, India zawm

    aiin Mizote tan Burma zawm a \ha zawk ang tih ngaihdan sawimawi pawl an ni. IndependentIndia-a kan tel chian tawh hnuah Assam-a tlangmite huapa Hill State nawrnaah an phusa hle.1957 vel lai phei kha chuan Mizo Union, District Council-a chak tak \hin kha a han vaw chhepha mai dawn emaw tih khawp khan an lo chak chho ve a. Mizo Union peng (faction) nen,Eastern India Tribal Union (EITU)-ah an han inzawm tak na a, M.N.F. politics a lo lan chinahchuan EITU pawh chu a lo rawih ve leh ta a ni. Pawih Lakher Regional Council neih chungchangahan \angkai hle a. District Council-ah pawh P.L. Region lam mi chu UMFO lamah an \ang \hin.

    Mautam | am (1960), Mizoten kan tuar dan Assam hotute hrilh hriat chungchangah \an an la nasahle a. District Council -a rorel lai, Mizo Union nen pawh an inhmuh thiam loh phah lek lek a ni.UMFO policy hmasa a\ang khan Burma sawrkar pawhin Mizote a ngaihsak phah sawt niin ahriat theih a ni.

    3) Mizo Nat ional Front : Assam M.L.A. Election an chuh ve chhungte leh tunaoverground politics-a sawrkarna an chelh chhung kar a rei lo hle mai a. India Constitutionchhunga ro an relna chungchangah an hnuhma sawi tur a la tam hman lo va, an chanchin sawithiam a har deuh. Political party-ah chuan a thil tum a la sang ber a (tunah lo inhnuk hniam ta

    mah se),a hmanraw lak pawh a hruanghrauvin, a nghawng pawh a thui. Mizo ri lru a hip thiamhle a, International politics khawih khawpa thil kalpui tawh a nih avangin khawvelah Mizote

    hriat kan nih phah ve hial a. A ti rin tharum thawh lo politics kalpui tur angin insawi mah se, anthil tum \hin kha thu maia tih tum an ni lo tih a chiang thuai a. Mizote independence an sawi tamber \hin khan mipu ri lru a hipin a hneh hle a, underground-a an awm lai pawh khan a hlauhawmina harsa hle nachung khan an thi l tum - Mizo Independence kha chu mipui tam takin an hlut reng ani. Overground poli ti cs-ah pawh an malsawmna dawng leh dawng lo chu an inang lo hle \hin a

    nih kha. Mahse, an thil tum chu hlutsak reng chung siin thil awlai a lo ni lo tih a tak ngeia kanhriat hnu khan India sawrkar nena remna siam mai kan lo duh tlang ta a ni.

    4) Peoples Conference : Party nihphungah chuan tun hmaa Mizo Union nihphungchiah, tual\o party ni si, India sawrkar rin kai tak bawk si a ni a. An hruaitute, ram buai vangaIndia sipai laka mipui tawrhna chhawktu anga hriat lar an lo nih a\angin party ang pawhin an

    lakah mipuii n beiseina an nghat \hin a. Party naupang te ni siin rei lo te chhungin party chak taka lo ni chho va. Tualchhung politi cs-ah na na na chuan a huhang pawh a na hman hle. Develop-ment l am a uar a. Hnam dangte chim ral nih mai hlauhawmzia inzirtirna lamah a bei nasa hle.

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    18/63

    Mizo hnahthlak inzawmkhawm tih lamah pawh \an a la. Mahse, an policy pawimawh tak pakhatRemna leh Muanna chunghangah mipui rinhlelh an kai a, sipai hlauhna lam a lo reh tawh bawksi a; M.N.F. an lo chhuaha sawrkarna an siam hnu chuan party te chan an chang ta hrih a.Democratic Party (DP)-ah inletin Central Party l ian tak, V.P. Singh-a hruai Janata Dal-ah an lutleh ta a ni.

    5) Congr ess : All India Party zinga Mizoram mipui nei thei awm chhun a ni \hin a.Mizorama din a nihna chu August 10, 1961 a ni. A ti rah chuan Mizo zinga Congress han sawimawichuan hralh a tl a lo hle a.7 Mizote zinga a lo len chhoh theih takna chhan ber chu - pol icy mawi

    tak Remna leh Muanna vuana M.N.F. not> tih mai theih wm taka a lo awm avang khan a ni.| henkhatte phei chuan overground MNF an lo tih \hin a ni. Central-a sawrkarna chelhtu nibawk si, M.N.F-te pawh \ha thei bawk si party a nih avang khan miin an lo bawh ve ta deuh zela. Khatia an party a lo din tak bawk siah chuan Central-a Congress hruaitute pawhin tihchak anchak hle a; mahse hruaitu nih inchuhna neuh neuh khan a tibuai reng a. Mizoramah sawrkarnachelh zawk changte pawh nei \hin mah se, Mizo Union kha a ti chhe tak tak hleithei lo va. MizoUnion party upa tawh tak, India ram state pakhat nih ve sawimawi \hin nen khan an in-merger ta

    rup mai a ni. Mizo Union mi \hinin an han pawlh takah chuan M.N.F leh India sawrkar inkara

    remna palai atan mipuiten rin harsa an ti leh ta a; P.C. an rin leh loh hnuah remna siamchungchangah mipui rin an hlawh ta a ni.

    Heng party lian deuh deuh - sawrkarna lo chelh tawhtute hi an chak laia an chak chhannia an hriat, mi chi hrang hrangte ngaihdan lak khawm a\anga a lan danin hetiang vang hi a nitlang - a hun laia thi l awm dan azir, an policy, an hruaitute, Central sawrkar nena inlaichinna \hazawk beisei avang te, Kohhran duh dan, party-in an ngaih pawimawh dan athu te, sum leh pailama chhenfakawm a nih beisei avang te. Party hrang hrang changchangah, heng chak chhan leh

    vangten mi ri lrua hmun an chan san dan chu a inang lo nual.

    Mizo political party system zirtute chuan Mizoramah hial All India Party hian hmun a

    khuar ve tawh avang hian regional party system ringawtin thil a kal thei ta lo va. All India Partytihchak nge, regionalism tihchak tih hi kan k chhoh zel dan tur ni ^wm takin an ngai, regionalparty (tual\o party) pakhatah regionalist-ho hi i nhlawm khawm thei se chu Al l India Party tanchuan din chhuah a harsa deuh vang. Pakhat chauh awm se, All India Party pakhat awm bawk se,mipuiten duh zawk zawk laltir \hin ila, eng nge a an ang, tih pawh a ngaihtuah theih. Mizorampolitics-ah thil chhinchhiah theih chu - inthlanna a\angin party pakhat aia tam sawrkar in\awmngai a la awm ngai lo hi a ni.

    4. M izo politics-a thu lian tham deuh deuhte

    Mizote hian politics-ah thu buaipui l ian tak tak kan nei \hin a. Chungte chu lo thlir thuakthuak i la :

    1) Mizoram dinhmun (Mizoram political status) : Lalin khaw hrang hrang inde-pendent-a min awp f ir fer lai khan, ram leh hnam pum huap politi cs sawi thu a cheng lo. State

    Society-ah kan luh chhoh hmain sapin min han awp a, an tana awpbeh remchan dan tur ang anginmin \hen darh a. Govt. of India Act, 1919 hnuaiah, Lushai Hills chu ram hnufual (backwardtracts) zinga chhiar telin a hnua Govt. of Act, 1935 hnuaiah excluded area an tihte zinga telhzelin Assam Governor aiawhin Bawrhsapin min awp a. Governor chu Shillong-ah a awm a.Mizoram chungchangah chuan Bawrhsap thu thu a ni mai; Governor lah chuan mi a rawn tlawhkhat si a. Assam Provincial Legislature in kan chungchangah thu an nei lo va, kan aiawh pawh

    kan dah/thlang thei bawk hek lo. Sapho an \in dawn thleng khan chutiang dinhmunah chuan kanawm a. Bordoloi Committee khan India a lo zalen huna Indiaa awm zel tur angin min cheibawl

    a; Mizo Union nen khan Assam hnuaiah Autonomous District (mahni hnam dana mahnia ro inrelve theihna) dinhmunah min dah fel ta a. Khatih lai khan Crown Colony (British awp ram) la nizel ila tih te, Burma zawm i la tih te, India wn lam hawi lo reng reng ngaihdan kha chuan ngaih

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    19/63

    thupui a hlawh lo a ni. Bordoloi Committee hmaah pawh Mizote ngaihdan/duh dan chi hranghrang chu sawi a ni hlawm a. Mahse, Mizo Union, party lian ber anga lo ding chho tawh khaMizo mipui aiawhtu ber an ni a; an thu a lal ta ber a ni. Anni pawh khan Mizote dinhmun kum 10hnua ennawn leh theih ni se, tih te chu an sawi ve a; mahse awmzia a nei zui lem lo.

    District mai kan nih laiin MNF-in Mizoram Independence a lo puang ta mai si a; kum 20meuh ram buai kan lo ni ta a. Ram buai chinfel nan State aia sang a awm thei tak tak dawn lo tihhre rengin India sawrkar chuan U.T. lamah min han la kual leh te te a. District Council budget-anuai bi tl em te tea lo kalpui bek bek \hin hotute khan Central a\anga pawisa lo haw, a maktaduai

    leh vaibelchhe tel nen, rorelna sang zawkah min han chhunzawm chhohpui ta a. Inzir pahin kanhan che chho va, Central sum hi kan hman thiam chuan kan ram leh hnam tan \hatna tham a tlinge, tih kan zir thiam hman dawn chauh va; a aia thuneihna sang zawk nei state chu MNF leh Indiasawrkar inremna a\angin kan lo nei ta a ni. State hi kum 1963 June thla a\anga Mizo Union-in alo nawr \an tawh kha a ni a.8 MNF-in independence an puana kan buai tak khan nawr zui theidinhmunah an ding ta lo a ni.

    Tuna state kan neih hi U.T. \ha mi tih ang deuh khan state \ha mi kan ti thei ^wm e.Mahse Nagaland erawh chu kan tluk lo deuh a ni. 1986 inthlan hma lawka research beitute hmuhdan a\ang chuan Mizote hi kan lungawina ber tak tak tur nia lang chu - Independence Greater

    Mizoram hi a la ni reng tho mai.9 Hetah hian thi l pakhat kan ngaihtuah ngai erawh chu - politi caldinhmun (status) sang hi a \ha lo tih rual a ni lo va; mahse, kan dinhmun a san rual hian kanmawhphurhna a sang ve a ni, tih hi a ni. Economic lama sang mang si lova poli ti cs lama san viauringawt pawh hi a pawina a awm thei bawk. Politics leh Economics a inzawl \hat loh (imbalanced)lutuk chuan society-in a \hatpui aiin a chhiatpuina a tam zawk thei. A pawimawh ber chu, Kanthlen chin chinah hian engtin nge Mizo society hi a \ha zawnga kan kal theih ang? tih hi a ni.

    2) Mizo hnahthlak inpumkhatna (Mizo Unification) : He thu hi Mizo Union a\angtawhin party t inte thil tum leh policy-ah a tel zel. Saphovin administrative purpose (inawpna

    atana remchang) avang chauhvin Mizo hnahthlak, ram inzawm chin fel tak, l uah ngheh nei sitekha mi an \hen sawm a; India rama State leh District hrang hrang leh ram dang (foreign)-ah te,kan ram luah chu ram inzawm (compact area) ni siin kan lo in\hen darh ta nuaih a ni. Mizoinzawm khawm tih thu hi a thuah chuan party-te leh mipuite pawh kan inlungrual tlanna ber pawla ni ^wm e.

    Tunah hian kan unaute ni ve tho burma mi ti a duh lohna deuh a lo awm ta mai pawh a.Hei pawh hi mi tlem te, mi\ha lo an awm vang nii n a lang. Burma lam a\anga thi l \ha lo la lutduh leh lak luhpuitu Mizorama mite avangin kan inunauna a chhe mek. MNF pawh khan a ngai

    pawimawh hle \hin a, a tahtawl deuhva tih tur ni in an ngai \hin. Mahse, anni pawhin an tihlawhtlingthei ta bik hrih lo. A ti r a\anga tih a lo nih tawh loh avang khan a harsa tial tial dawn pawh niin

    a lang. Kan ngaihtuah hma daih khan Sapho pawhin an lo ngaihtuah tawh a. January 25, 1892-aCalcutta-a Chin-Lushai Conference Recomendation te,10 Prof. R. Couplan-an, Crown Colonyof Western Agency India leh Burma inkara tlangmite independence-a an awm theihna tur a loruahman te chu a lo puitling lo zo tawh a.11

    Tunah hian thil a lo inremfel (settle) tawh si a, a harsa em em tawh a ni. India ramchhungah hi chuan state ramri te chu tihdanglam theih mai a ni a (mahse chu pawh chu politicsthi la sang taka kal loh chuan a harsa), beiseiawm deuh pawhin lo ngai ta ila. Mahse, Burma ram

    te, Bangladesh te khawih buai tur chi phei chu eng emaw international poli tics-a thil thleng li antak tak a awm loh phei chuan a harsa viau tawh ang. Amaherawhchu, he thu hi Mizo poli ti cs-ahhian a reh mai dawn lo niin a lang. Congress leh P.C. pawh khan chawh nun an tum viau na a,

    eng a ang thei rih tak tak lo a ni. A pawimawh chu - Mizoram mite maiin kan duh hi a tawk lo va,a pawna kan Mizopuite hian an duh tak tak a ngai a ni.

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    20/63

    3) Hnam dangte chim ral nih hlauhna (Assimilation) : Hnam tlem te an ramahthawl taka an awm laia an bul velah hnam tam zawk leh upa tawh bawk si, tawt taka an awmbawk si chuan, a tl em zawk tan thil hlauhawm a ni reng thei. Kan state \henawm a\ang pawhin aram neitute ngei pawhin dawih zawk leh t> zawk chan a chan theih tih kan hre thei ^wm e.| henkhatah phei chuan thisen chhuahna hial a thleng tawh a ni. Heng boruakin min tuam vel meklai hian, keini engtin nge ni ve ang? tih hi Mizo hnam hmangaih intitu tan chuan ngaihthah chi a

    ni lo. Hnamdangmite hi a mi malin emaw, a hnamin emaw huat hrim hrim tur tihna lam a ni lo va;mahse a hnam anga kan din chhuah zelna tur atan an hnawksak em tih chauh a ni.

    Inchim ral dan kawng hrang hrang a awm a, sakhuana a\ang te, economic lam a\ang te,inneih pawlh a\ang leh pem luha, ram inneih zawhsak a\angtein a awm thei. Hnam anga kan dinchhuah loh chuan mi mal tlem tlem ding chhuak awm mah se, mipuiin kan hlim phah tak tak l o.Heng thute hi ngun taka mipuiin kan ngaihtuah fo a \ul. Politi cs hruaitute kut leh party-te tiha dahngawt chi pawh a ni mang lo. Kan ram leh hnam hi hmangaiha, ding chhuak se ti kan nih chuannaupang te, nula/tlangval te, puitling te, zirlai te, nu leh pa te, sawrkar hnathawk te lehsumdawngten tih tur kan nei \heuh. Research a\anga hmuh danin Mizo tam ber ngaihdanah chuan

    Mizoramah hnam dang an tam lutuk tawh tih a ni. Kalkawngte a lo \ha tawh a, tun hmaa kan ram

    tlawhpawh a harsatnain min venhimna thui tak a neih \hin kha a lo bo tial tial a; rilru leh politi cslam a\anga invenhim kan thiam si loh chuan kan kawng \ha leh kan sumdawnna lian tual tual lehthlawhna lian chi \um theihnate hi kan ralna bul a ni thei. A hmuh theih lama \hanna (physicaldevelopment) hi ri lru lama \hannain a buk tawk loh chuan tute emaw an dingchang ang a, Mizoteerawh chu kan rethei tulh tulh ang.

    4) Ram changkanna lam thu (Economic Development) : Politi cs lama huhang neithei tak tak tur chuan economic lamah kan san a ngai. Development pawh hi party ti nten thupui

    taka an neih chu a ni. Mahse, tu kutah pawh, a thu hi a takin a umpha lo deuh \hin a ni. Ramdevelopment thil hi, a thu petu leh thutawp siamtu chu politics mite ni mah se, zei nei thil(technical) a nih avangin thawkaphita, Chutiang khatiang chu a ni ang, tih ngawt theih a ni lo.

    Party i nchirhtheh leh inbeih nan mai maia hman tur pawh a ni lo. Ram hmasawnna tak tak tur chungun taka mithiam bikte nena engkim, a kaihhnawih thilte nena chhut ki lh kelha, thil duan lawkneia fel taka tih chi a ni. Party dang tih a nih avanga chhunzawm duh loh chin te hi ram hmangaihtak taktu tih dan tur a ni lo. Party mi induhsak nan hman mai mai tur pawh a ni lo.

    Hetah hian Mizote hian a lian a tein zir tur kan la nei. Mipuite pawh hi kan harh lo lutukfo. Mipui ham\hatna tur ei ral leh hmang sualtute hi kan hmelma an ni tih kan hre tawk lo. An

    zarzo tur ang ziazangin kan hlauhtlawn mah mah em aw tih mai tur a ni. Milian leh eng off icer,MLA, Minister pawh ni se, mipui leh ram tihhmasawnna tur, mahni tana hai duak duaktu kanhriat phawt chuan an tih zel loh dan tur i ngaihtuah ang u. Chutiang mi chu hmusit i la, dinhmunsang phei chu pek miah loh tur a ni lo va. Kan rama Central pawisa lo luang lut hi \hatpui nana

    hmang lova, chhiatpui nana kan hman zel chuan development ni lovin de-development zawnginkan kal ang. Pawisa a tam ang a, inthah a tam ang a, mihring \hatna a lal lo vang a, hna hmuh nan

    thiam a sawt lo vang; thatchhiat a zual ang a, society a hrehawm ang. Economy thi l hi politi cstaka chinfel theih pawh a ni lo; tum fel tak (objective) neia ruahmanna mumal taka ti h chi a ni.Tunah poli ti cs lamah thi l tum bik tehchiam kan neih loh takah hian economic development kalchhoh zel dan hian nakina kan politi cs awm leh zel dan tur pawh thui tak a rel dawn tih i hria angu. Kri stianna hian khawsak danah hnuhma \ha a nei lo a nih phei chuan, inenfiah a ngai. Retheileh hausa inkar zau lutuk turte hi kan dan thiam loh chuan poli tics thikthuchhia leh rawngra takahpawh kan luh phah thei a ni tih i hre reng ang u.

    5) Remna leh Muanna : He thu hi \hangkhat l ian zet Mizoram poli ti cs-a a thu

    nawn tih mai tur khawpa lar a ni a. A sawitu leh duh inti \heuh \heuh si, inrem lo \heuh si karah,a inrem lo lian bera te an lo inrem tak avangin rem chu kan lo nei ta a. Mahse, hei hian muannatluantling min thlen chho zel dawn em tih erawh chu kan chhan chhoh zel tur a lo ni ta a ni.

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    21/63

    Mihring rilru tihhrehawm leh society nawm lohna thlen \hintu hi silai chauh a ni l o va. Silai tunringawta muan pawh a ni chuang lo. Mite dinhmun leh chanvovah hian rilru muang siaia kanawm theih dawn leh dawn loh chu a innghat. Kan buai leh tho tho vang, kan ti thei lo ang chiahhian, Kan buai leh ngai tawh lo reng reng ang, kan ti thei chuang lo. Buai hi a hautak em em a,buai leh \ul tawh lo tura \an kan lak tlan a pawimawh hle.

    5. Mizoten polit ics kan kalpui dana a duhawm lo lai chhinchhiahte

    Democracy hi Swi tzerland ram te anga hmang thiam ram nih a la harsa deuh a nih pawhin,keini Zofate anga hnam inpawh \ha, tlem si, lehkhathiam si, inunauna \ha tak la nei si tante hichuan, state dang entawn tur khawpa han hman thiam theih mai te hi a beiseiawm \hin. Chutianglam hawi thei tur chuan thi l kan sim ngai a awm thei ang. Chungte chu sawi vek seng lo mah ila,

    a \hen \hen tar lan i han tum teh ang.

    1) Sawrkarna changtu nih a hlawk lutuk hian mimawl ber thl irna a\ang pawhin

    thuneihnaah hian sum a awm tih a tilang. Chu chuan sawrkarna inchuhna a tinain atihrisel lo \hin. Minister leh MLA kuangbang chang mi, Principle nei lo kan tamphah.

    2) Party ruih chi lh leh poli ti cs-a ngaihdan inan loh avanga intihchhiat duhna(victimisation) hi a la bo tak tak lo.

    3) A senso tam zawnga politics khelh leh campaign kan ching ta lutuk. Party supporter-ten candidate-te laka kan thi l phut dan pawh hi a hrisel tawk lo fo.

    4) Minister leh MLA-te laka mipuiten thil kan beisei danah pawh hian thil hrisel tawklo a awm. Kan Minister leh MLA-te corrupt lo thei lovin kan siam, ti i la a sualtam pui wm lo ve. Mi duh tawh loh, spoil system kan din thar l eh a ang riau mai.

    5) Inthlan boruak kan siam dan leh naupang kum tl ing lo kan chetti r leh hman dan hi a\ha lo.

    6) Vote hmuhna tur a nih chuan eng pawh, ti ang ziazanga dawt sawi pawh kan pawisalo lutuk ta hi kan chhiatna tur pakhat a ni.

    7) Mirethei leh hausa inkar zau zel danna kan nei \ha tawk lo. Mi rethei chawikan nanahman tur - mihausate chhiah pek tamtir dan kan lo siam \ha tawk lo. Sawrkar tanasum kan lak l uh dan pawh hi ennawn a \ha ang.

    8) Sawrkarah chhiah kan pek loh lutuk avangin sawrkar hi kan ta neih lo va; sawrkarleh vantlang thi l hlut nachang kan hre mawh hle. Khawi emaw a\anga sum hman sen

    loh lo kal leh mai tur angin thil kan hisap a, kan thawh rim leh kan thawh khawma\angin sawrkar hian hna a thawk tih ri lru kan la nei thei lo.

    9) A tam lama eng ni l awi lo hian a thu lamah kan sang a, inpekna \ha tak tak nenapoli tics kalpui aiin kawng awlsam leh hlawk lam kan zawh leh \hin. Inhlawk chhawkturin inlal chhawk mai mai ila kan ti a ang viau.

    10) Mizo society-a kan neih \hin pawh ni lo, tu tu tih dan emaw hmanraw chi hrang hrangkan hawh a; hmang thiam leh tak tak si lovin bandh leh strike te pawh tih nachang kanhre lutuk ta deuh.

    11) Lungrual tham lek, kan phirsi lutuk reng reng. Mi\ha leh felte thawh ho dial dial zairel lovin party hrang hrangah hotu nih duhin an awm darh a, an felna leh an felna anindotir a, chu chu mipuiin kan tuar. Hotu ber nih \heuh tum hi simin, thawh ho \hat

    zai rel a hun tawh hle.12) Politics-ah thil awm sa siam \hat aiin thil tihthar kan ching lutuk. Political Tradition

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    22/63

    (thil chin nghet) \ha neih a hun tawh. Ruling lama kan awm lai leh Oppositi on lamakan awm lai a inang lo \hin lutuk. Thil siam \ha zawng leh, a \ha lo do tura in-organise kan peih lo.

    13) Ram leh hnam thil tak takah kan \angrual \ha tawk thei lo.

    14) Kan party candidate a nih phawt chuan tu pawh ka vote ang, tih rilru hi kan la paih

    tak tak thei lo.15) Poli ti cs-a dinhmun inchuh lutukna avanga mi nihna, a chhe zawnga hotute hnena

    inhek a awm \hin hi Kristian, unau \heuh kan nihna nen hian a inmil thei dawn em ni?Mahni policy pawh hre lo l eka a mihringa inbeih kan ching.

    16) Mahni dan siam ngei pawh kan zawm thei lo lutuk.

    17) Kum tli ng lo, Electoral Roll -a thun kan ching.

    6. Mizo polit ics-a a duhawm lam

    1) Poli ti cs thi lah inngaihdamtawnna kan nei sang. Kan Kristianna avang ni ngeiin alang.

    2) Social Organisation (vantlang rawngbawlna pawl) thi lah party hrang hrang mi lehneutral te, politi cs ri lru pu lova Mizo kan nihna anga inunauna \ha tak kan la kalpuitheite hi thil \ha tak a ni.

    3) Inthlan dawna mipui kal khawma candidate-te thu insawi chhawktir mai kan ching\hin hi a \ha khawp mai.

    4) Chhiatni \hatnia party hrang hrang mite kan la inhretawn liam li am thei hi a hlungawt mai. Hnam dangmi pakhatin Mizote nun dan a sawinaah, Minister leh Driver-ten dawhkan pakhatah chawhlui an ki l ho thei, a ti a. Chu chuan kan nunphunga thi lmawi dang tam tak awm mi a ngaihtuahtir thei.

    5) Inthlan nia YMA-in mi zawng zawng tana hmun khata thingpui lumna an buatsaih maihi thi l chin \han atana \ha tak a ni.

    6) Eng party-ah pawh awm ila, Mizona ri lru kan lo pu sang hle \heuh niin a lang.

    7) Party kal danah Pathian kan zah dan leh zah loh dan chu thu hran ni se, party meetingleh thi l pawimawh tih dawn apiangah Pathian hming kan lam a, inserhna kan nei \hinhi thil \ha tak a ni.

    7. Politics-in Mizo society a khawih dan

    Kristianna leh zirna leh poli tics-te hi a khawi hian nge Mizo Society khawih nasa ber t i

    ila, chhan thiam a har viau wm e. Politics-in Mizo society a khawih danglam dan hi a \hazawngleh a chhezawnga a khawih dan sawi tur a awm thei ang.

    A. A CHHEZAWNGA A K HAWIH DAN

    1) Chhungkaw inthununna a tibuai.

    2) Inbumna leh inhekna a ti tam a, inrintawnna a tichhia.

    3) Mihring nun zahna a tihniam.

    4) Mi tih dan \ha lo lakluhna kawng a hawng.

    5) Society leh aia upa zah lohna a tipungin a ti l ian.

    6) Mizo society-ah party feeling a tichhuak.

    7) Mi \hatna tehna - nungchang leh mizia (ethical standard) leh Kristianna lam (reli -

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    23/63

    gious standard) ni lo, tehna dang (politi cal standard) a siam chhuak.

    8) Sakhuana a tidal, nun inthlahdahna a tipung.

    9) Hausak thut theihna a tipung a, chumi tuar lova chhiatpui an tam. Hruaitu nih tumna a

    tipung a, ram hmangaih der, mi zaktheilo a titam a, mi mal insawichhiatna lehintihchhiat duhna a tihluar.

    10) Mi, ri lru lama hmin chiah si lova inhlauh zui mai mai a ti tam.

    B. A | HAZAWNGA A KHAWI H DAN

    1) A huhova ram leh hnam tana thil tih nachang mi a hriattir.

    2) Society zim tak leh phirsi tak (clan based society) a\angin, society zau leh sangzawk (state society)-ah min hlang chho va. Nation-state hial min tihpui zuau zuau.

    Tlangmi kawlh tak, wild hill tri be tia an lo hriat \hin, mawl bawk si \hin kha,mipui rorelna mumal taka kalpui theih kan lo ni ve tih politics hian a ti lang.

    3) Politics-a zalenna zau zawk kan neih tak avangin society-ah mi mal zahawmna (dig-nity) a lo sang ta. Society hmasaa dinchhuahna tur nei lo mi tam takin din chhuahtheihna kawng an lo hmu ta.

    4) Mizo hnam chu hnam dangte hriat khawp leh kan mawlpui \hinte zah kai khawpinmin siam. Mipui mimir a ti fing a, ngaihtuahna a tizau va, rilru a tisang a, khawvelkalphung zirna sikul \ha tak min pe.

    5) Zi rna sang zawk leh zau zawk tan kawng a hawng zel a; khawvel kan thli r danahMizo society a ti changkang.

    6) Mizo society, hnam dangte awpbehna leh chimralna lakah a veng.

    7) Politics avangin Mizo society-ah inpawhna (social communication) \ha zawk leh

    zau zawk a lo awm.8) Mizo society, hnam anga identity neihna kawng mi a siamsak.

    8. Thu tlangkawmna

    Kum 1914-ah Sap Pastor pakhatin Mizo Society chanchin heti hian a lo ziak a, Hmanlaiata tawh hla phuah thiam te, thu sawi thiam te, mifing te leh zawlnei te chuan society \ha tawp(ideal state), mi tinin danin a phut avang ni lova hmangaihna avanga thi l dik leh \ha an tih \hinnachu an lo suangtuah tawh \hin a. Tunah hian kan hriat theih chinah chuan chu society \ha nei teuhber chu Lushai-ho hi an ni, ti in.1 Hei hi mi mal thlir dan a ni a, a dik tluanchhuak kher l o pawha ni mai thei. Tuna kan society hi thl ir leh se, engtin tak ziak ang maw? Kawng engkimah hma

    kan sawn a; mahse hmanlai society nuam tak kha chu kan pha tawh lo. Khawtlang invawnna(social discipline) \ha nei si lova politics-a inawpna (politics discipline) ringawt hi chuansociety \ha leh nuam a siam mai lo.

    Ram leh hnam hmakhua tak tak chu mi tlem te chhawr ni mai lovin society-in a \hatpui turthi l hi a ni. Chi leh chi kan intihna nek nek a bo mai hi a tawk lo va, class-a inthliarna (hausa lehrethei inthlauhna) awm lo tur zawnga kan kal a \ul. Mizote hi nun hluia society \ha tak tak lo neithei kan nih chuan, politi cs hun tharah kan neih theih lohna tur a awm lo.

    Kan society hian politi cs In nuam tak sak theihna tur lungphum \ha tak a nei a. Chungtechu : Mizo mize \ha - tlawmngaihna te, Kristianna te, hnam \obul khat (common ethinici ty) te,\awng hman tlan theih (Mizo \awng) te, hnam changkang zawkte tih dan zulzuia \hang mek -

    culture te hi an ni. Heng lungphum \ha tak nei sia, politi cs in chhe tak kan din chho a nih chuan,a mawh chu kan phur \heuh vang. Hruaitute bik tih tur chi zawng a awm ngei ang; mahse, mipuitehian hruaitute kut tihchak leh khalh ngil hi kan mawh a ni tlat. Poli tics hmanruaa \ang mai lova,

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    24/63

    poli ti cs hi hmanraw \angkaia hmanga, dik lohna te, inrahbehna te, ineichhiatna te leh inthlauhlutukna te kan do peih zel chuan, Mizo society hi kan siam \hain, kan tinuam thei ang.

    Politics-ah thil ti chiam \hin mah ila, khawvel roreltute leh rorelna chunga thuneituEngkimtithei Pathian a awm tih hre rengin, M izo Kristian society ang tak hian kan politics hikalpui ngam ila. Chuti ni lova, kan society nena inmil lo, hnam dang tih dan \ha lo tak takte kanla lut zel a nih chuan, Mizoram hi a hmingin Mizoram la ni reng mah se, Mizote hlimna society ani lo thei tih hi hre reng ila. He ram lo hi khawvelah ram dang kan nei lo. Mizote hi Mizosociety-ah lo chuan kan hlim kan lawm a kim thei lo. Kan ram leh kan society hi kan hluta, kan

    tihnawm thiam chuan kan nihlawh ang a, kan thiam loh chuan kan chawh a ni mai. Thil \ha lododal turin, mi\hate hi pawngpaw dam duai ringawt lovin, insangmar peih sela. Chuti lo chuan,misual an pawng ang a, society nuam zawka siam chho zel lovin, a chhe zel ang a, politicsthikthuchhia leh rawngra takah kan lut mai thei ang. Mizo Kristiante hian, lei chi l eh khawvel>ng kan nih angin, kan society hi i han alin i han >n tak tak dawn teh ang. Ti-ala ti>ng turinKohhran pawh hian hmabak a la ngah hle a ni.

    NOTES & REFERENCES1. Hans. J. Morganthau; Poli tics Among Nations, p. 25.

    2. Rev. L iangkhaia, p.

    3. Chaltuahkhuma; Poli tical History of Mizoram, 1981, pp. 22-3.

    4. Rev. Zairema; Gods Mi racle in Mizoram, 1978, p. 1. R. Vanlawma; Ka Ram leh Kei,1972, p. 19. A. Roy; Mizoram Dynamics of Change, 1982, p. 5.

    5. Bial aiawh thlan hun hi Pu R. Vanlawma chuan January 14, 1946 niin a sawi (Ka Ramleh Kei, p. 84). Pu Chaltuahkhuma chuan Jan. 16, 1946 niin a sawi ve thung (PoliticalHistory of Mizoram, p. 21).

    6. Mizo Union, Congress-a an inchhun luh burh mai chhan an sawi \hin. Mizote, Indiapoliti cs-a kan hawi zau ve theih nan tih a ni.

    7. A. Thanglura, Mizo Poli tics inlumlet Dan, 1983, p. 172.

    8. R. Vanlawma; Ka Ram leh Kei, p. 205.

    9. Lalchungnunga; Regionalism in Mizoram Politics (Doctoral Thesis), NEHU, 1987, p.247.

    10. A. Roy; op.cit., p. 21.

    11. Ibid., p. 124.12. Rev. David Kyles; Lorrain of the 6 Lushai, Carey Press, London, 1945, p. 25.

    (A chunga reference kan pek tawh bakah Mizo politics chungchang zau zawk leh thuk

    zawka hre duhte tan hengte hi chhiar zui ni sela).

    1. K.S. Singh, Tribal Movement in India, Vol. I, N. Delhi, Manchar Publi cation, 1982.

    2. A.K. Nag, The Ups and Downs of Mizo Poli tics in North Eastern Affair - A Quarterly

    Study of Trends and Events, Shillong, Oct - Dec. Issue, 1972.

    3. B. Pakem, The Changing Power Structure of the Political Institution of Chieftainship in

    Mizoram, in the Journal of North-East India Council for Social Science Research, Vol.

    V, No. II, Oct. 1987.

    4. R.N. Prasad, Evolution of poli tics in Mizoram, 1987.

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    25/63

    5. MNF Pawl thil tumte hrilhfiahna, 1972.

    6. Laldenga, Mizoram Charches Towards Freedom.

    7. Lalhmingthanga, Exodus Politics.

    8. Tlangchhuaka, Mizoram Poli tics Chanchin.

    9. Zoramthanga, Zoram Zalenna Lungphum.10. Zoram Politi cs, MPF Hqrs. Publi cation, 1984.

    11. Speeches and Writing of Brig. T. Sailo, May 74, Jan. 1983.

    12. Congress | obul leh A Tum, Mizoram Congress Seminar papers, Feb - Apr. 1981.

    13. Hmartawnphunga, Vaiho Zawm Nge I Duh Mahnia din? 5.5.1974.

    14. P.K. Bandhyaopadhyay, Leadership Among the Mizos, 1985.

    15. J.D. Baveja, The Land where the Bamboo Lowers, 1970.

    16. Mrs. N. Chatterjee; The Mizo Chief and His Administration, 1975.

    17. S. Chaube; Hil l Politi cs in North-East India, 1973.

    18. B.B. Goswami; Mizo Unrest, 1979.

    19. T. Gougin; The Discovery of Zoland, 1980.

    20. J.V. Hluna; Church and Political Upheaval in Mizoram, 1985.

    21. B. Lalthangliana, History of Mizo in Burma, 1975.

    22. Mc. Call ; Lushai Chrysali s, 1949 (Reprint 1977).

    23. A.K. Nag; The Mizo Dilemma, 1984.

    24. N. Nibedon; Mizoram - The Daggar Brigades, 1982.25. North-East India - The Ethnic Explosion, 1981.

    26. Ramchuani; Love Mizoram, 1985.

    27. V.V. Rao; Century Tribal Poli tics in North-East India, 1976.

    28. H.K. Sareen; Insurgency in North-East India, 1980.

    29. K. Chawngliana; Christianity and Mizo Society (Doctoral Thesis), 1982.

    30. S.T. Ngaihte; History of Zmi (M. Phil . Thesis), 1979.

    31. Lalchungnunga; Parties and Poli tics in Mizoram (M. Phil. Thesis), 1982.

    32. Lal Rinawma; Politi cal Developments in Mizo Hil ls (M. Phil.), 1986.

    33. C. Nunthara; The Poli tics of the Mizo Hil ls (Doctoral Thesis), 1980.

    34. Sangkima; Society and Social Changes of the Mizos (Doctoral), 1985.

    35. Thansanga; Govt. and Poli tics in Mi zoram (Doctoral), 1981.

    36. Thanhranga; District Council s in the Mizo Hil ls (Doctoral), 1986.

    37. Vumson; Zo History.

    MIZO POLITICS-A THIL THLENGTE

    1891 Apr. : British-in Lushai Hills a awm tak tak \an.

    1946 Apr. : Mizo Union a piang, Sept.-ah Assembly hmasa ber an nei.

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    26/63

    1947 Apr. : Mizo Union a phir.

    Apr. : Bordoloi Com. leh Phizo-an Mizoram an rawn tlawh.

    Jul. : UMFO Party a piang.

    1948 Apr. : District Advisory Council inthlanna a awm.

    Dec. : Mizo Union nawrhpui a in\an.1952 Feb. : Mizoten District Council kan nei \an. MP, MLA leh District Council

    inthlanpui hmasa ber.

    1952 Mar : Mizo Union MLA-ten Assam Pradesh Congress Party Legislature party anzawm.

    1953 Apr. : Pu Nehru-an Mizoram a rawn tlawh. Lushai Hill s Vil lage Council Bil l anpassed.

    1954 Apr. : Lushai Hills tih \hin chu Mizo District tia thlak a ni.

    Aug. : Lal ban a ni a, V.C. inthlanna hmasa ber a awm.

    1957 Feb. : Inthlanpui vawi hnihna.

    Oct. : UMFO leh Mizo Union, Right Wing-ah an inchhung khawm.

    1959 : Mau a tam. Mizo National Famine Front a ding.

    1960 : Assam Minister for Tr ibal Areas Development Capt . W.A. SangmaMizoramah a lo zin. V.C. inthlan vawi hnihna neih a ni.

    1961 : Assam-in Assamese Official Language Bill an passed. All Party Hills LeadersConference a ding. Mizo District Congress a ding \an.

    Oct. : MNFF chu MNF-ah leh a lo ni ta.

    1963 : V.C. vawi thumna neih a ni. MLA bye-election neih a ni. Mizo Union-inpolicy-ah Mizo State an neih \an.

    1964 : Pu R. Thanhlira, MLA a ban avangin bye-election neih a ni.

    Apr. : M.U.-in Assam sawrkar laka lungawi lohna Direct Action neih a tum duhlohna vangin Mizo District Council CEM nihna a\angin Pu Saprawnga abang.

    Oct. : MNF hruaituten Prime Minister L.B. Shastri an bia.

    1966 Jan. : MNF hruaitute Tarlok Singh-a hmaah an lang.

    Feb. : MNF hruaituten Assam Governor Vishnu Sahay leh Pataskar Commission anhmu.

    Feb. Mar. zan : MNF-in Mizoram independence an puang.

    Mar. 2&3: Parl iament-ah Calling Attention Motion-ah Mizoram buaina chungchang an

    chai.

    1967 Feb. : Khaw sawikhawm a in\an. MP leh MLA inthlanna neih a ni.

    1970 Apr. : District Council inthlan, rambuai avanga a hun taka neih theih tak loh chu

    hemi kum hian neih a ni.

    1971 Jan. : Mizo Union leh Congress (H) lungrualin District Council -a sawrkar lai Con-gress (D) No-confidence Motion-in an paih thla.

  • 8/7/2019 Mizoram Politics

    27/63

    Mar. : Congress (H) CEM chu No-confidence Motion move a nih hmain CEM anihn ata a bang : Mizo Union leh Congress (D) \angrualin Mizo Union miCEM-ah an dah chho.

    : Pu Thangrideman Socialist party candidate angin MP bye-election a chuh.

    : V.C. inthlan vawi ngana neih a nih.

    Sept. : U.T. nge State tih thuah M.U. Assembly a phir.

    1972 Jan. : P.M. Indira Gandhi-in Mizoram chu U.T. a ni tih a puang.

    Apr. : U.T. Election hmasa ber neih a ni.

    1973 Mar. : Socialist party leh Mizo Labour party, Congress-ah an inchhung lut.

    May : Mizo Integration Council sawm nan Mizo hruaitu \henkhatten ManipuraMizote an tlawh. Mizo Union-a hruaituten Congress-a luh vek an ti tlu.

    1974 Jan. : Mizo Union - Congress merger puan a ni.

    Jun : Brig. T. Sailovan Human Rights Committee a din.

    1975 Jan. : MNF-in IGP leh Police Officer dang pahnih an that.

    Apr.