Mliječna žlijezda

Mliječna žlijezda Mliječna žlijezda glandula lactifera glandula lactifera (mama)(mama)

glandula lactiferaglandula lactifera

Mliječne žlijezde su modificirane egzokrine kožne žlijezde koje vode poreklo od ektoderma. Vime-mliječna žlijezda - smatra se polnom žlijezdom, koja se kao i druge polne žlijezde i organi mijenja u anatomskom i fiziološkom pogledu u toku rasta i razvoja organizma. U goveda se nalazi u ingvinalnoj regiji i vrlo dobro je razvijena


Sekret ove Žlijezde-mlijeko služi kao hrana mladuncima (teladima) u periodu sisanja.

Razvoj i funkcija mliječne Žlijezde zavisi od aktivnosti neuroendokrinog sistema. Mliječna žlijezda se ubrzano razvija (raste) u toku prve bremenitosti i njena funkcionalna aktivnost prvi put počinje sa porođajem, a prestaje završetkom sisanja, odnosno prestankom muže krava, kada nastupa period visoke bremenitosti (posle 7 mjeseci). Ovaj zasušeni period - prestanak lučenja mlijeka krave u prosjeku traje između 50 i 60 dana.

FOR MORE INFO...

Ratko Lazarević

Savremeno govedarstvo Beograd 2003

MliječnaMliječna žlij žlijezda ezda kkrava, rava, sshematskihematski I I

pprirodni Izgledrirodni Izgled

Mliječna žlijezda je potpuno razvijena kod ženki, dok je kod mužjaka rudimentirana i ne funkcionira. Ona se sastoji od mamarnih kompleksa, čiji je broj karakterističan za svaku vrstu domaćih životinja. Krava ima četiri dosta ujednačeno razvijena mamarna kompleksa.

Svaki mamarni kompleks vimena krave sastoji se iz žljezdanog tijela (tkiva) i sise. Žljezdano tijelo sastoji se iz žljezdanog parenhima i intersticijuma, a obloženo je fascijama i kožom. Osnova ovog tijela je vezana za trbušni zid i ventralno se sužava u vidu izbočine na koju se nastavlja sisa.

Na presjeku mliječne žlijezde-vimena, u makro-građi se uočavaju: žljezdani parenhim - režnjevi (lobuli), kanali (ductus lactiferi), mliječna cisterna, sisni kanal (ductus papilaris) i potporno tkivo - intersticium.

FOR MORE INFO...


Ratko Lazarević

Savremeno govedarstvo Beograd 2003

Žljezdano tkivo je isprepletano pregradama od vezivnog tkiva, koje sačinjavaju manje ili veće režnjeve -lobule, čija je dužina 0,5-5 mm i različitog su oblika (kruškast, bubrežast, srcast i sl).

Mliječni kanali nisu iste dužine i širine, već se naizmjenično sužavaju i šire. Svaki režanj ima svoj odvodni kanalić, koji se u pojedinim četvrti ma vimena ti1iva u 10-12 većih kanala, a ovi se ulijevaju u mliječnu cisternu.

Mliječna cisterna se dijeli na žljezdani (okrugao ili jajolik oblik) i sisni dio (oblika gljive). Žljezdani dio m1ečne cisterne je elastičan i ima sposobnost da se prilikom sekrecije mlijeka raširi, u zavisnosti od količine mlijeka.

Sisni kanal (ductus papilaris) je dugačak između 8 i 10 mm, a može da varira od 6-12 mm, dok je širok nekoliko milimetara. Također, i prečnik sisnog kanala varira plus-minus jedan milimetar, najveći je u gornjoj, a najmanji u donjoj polovini. Sluzokoža ovog kanala obrazuje veći broj nabora i ograničena je pločasto slojevitim epitelom.


Potporno tkivo - intersticijum - obavija mliječnu žlijezdu i čini njenu ovojnicu. Potporno tkivo mliječne Žlijezde se sastoji od vezivnih ćelija i vlakana kolagene i elastične prirode. Taj mrežasti splet je bogat krvnim kapilarama. U toku razvića parenhima mliječne žlijezde nastaje regresija intersticijuma. Pred kraj bremenitosti krava, alveole se proširuju, jer se u njima nagomilava znatna količina laktoproteina uslijed aktivnosti žljezdanih ćelija. Također, u lumenu alveola nalaze se leukociti i histociti.

Ovaj proizvod aktivnosti mliječne žlijezde i spomenute ćelije zajedno čine kolostrum. Kolostrum je veoma dobar laksativ i ima izvjesna imunološka djelovanja, pa je kao takav nezamjenljiva prva hrana u ishrani teladi. U tim prvim danima po rođenju teladi za ishranu se isključivo preporučuje napajanje teladi kolostrumom i isključivo od svoje majke.


Ako se građa vimena posmatra mikroskopom, razlikuju se: primar ni, sekundarni i tercijarni režnjevi.

Primarni režnjevi su dužine 0,5-1,0 mm, dok su sekundarni i terci jarni znatno duži i sa većim variranjem (1,0-5,0 mm). Primarni režnjevi su na opip fino zrnasti i važni su za procjenu kvaliteta vimena. Ove režnjeve sačinjavaju alveole čiji prečnik varira od 40 do 140 mikrona. U režnjevima se nalazi 10-120 alveola, a u svakoj alveoli 15-50 epitelnih ćelija koje luče mlijeko.

FOR MORE INFO...

Kvaliteta vimenaKvaliteta vimena

Za proizvodnu sposobnost vimena značajnu ulogu ima struktura, odnosno udio pojedinih vrsta tkiva, od kojih zavisi količina proizvedenog mlijeka u toku dana i za vrijeme trajanja laktacije.

FOR MORE INFO...

OsobineŽljezdani Potporno Masno

parenhim tkivo tkivo

1. Grubo zrnasto, elastično, spužvasto vime, % 82,2 13,2 4,6

2. Grubo zrnasto, elastično, gumasto vime, % 74,2 19,1 6,7

3. Grubo zrnasto, elastično, meko vime, % 61,2 12,9 25,9

4. Fino zrnasto, elastično, spužvasto vime, % 79,4 13,7 6,9

5. Fino zrnasto, elastično, gumasto vime, % 79,4 13,7 6,9

6. Fino zrnasto, elastično, mehko vime, % 76,3 12,5 11,2

Izvor: Literaturni podatci

Tabela 1 Vrste tkiva vimena kravaTabela 1 Vrste tkiva vimena krava

Pored vezivnog tkiva, u potporno tkivo spadaju nervi i krvni sudovi. Njihov udio u prosjeku iznosi oko 10%, a kreće se u velikom intervalu od 2 do čak 50%. Također je u praksi poznato da vime krave s većim udjelom potpornog tkiva ima pozitivnu i srednje jaku korelaciju sa interalveolarnim tkivom (r = +0,541) i čini takozvano "mesnato vime" -nepoželjno vime, jer ono ima manju sposobnost da stvara i luči mlijeko. Ono istovremeno negativno utiče na kapacitet alveolarne šupljine (r = - 0,785) i ukupni žljezdani parenhim (r = - 0,728). Ovo, drugim riječima znači da je sa porastom udjela potpornog tkiva vimena, kvalitet vimena slabiji.


Masno tkivo zauzima značajno mjesto u ukupnoj masi vimena krave. U većini krava kreće se u prosjeku oko 5% od ukupnog tkiva u vimenu, a može da dostigne i čitavih 20%, a kod pojedinih krava čak i više.

Ako je udio masnog tkiva veći od prosjeka, onda govorimo o takozvanom "masnom vimenu", također nepoželjnom u praksi. Masno tkivo je u slaboj i pozitivnoj korelaciji sa potpornim tkivom (r = +0,198), u srednjoj i negativnoj korelaciji s alveolarnom šupljinom (r = - 0,357), u jakoj i negativnoj korelaciji sa žljezdanim parenhimom (r = - 0,671). Ovo znači da je kvalitet mliječne Žlijezde slabiji ukoliko je udio masnog tkiva u vimenu veći, a samim tim je i proizvodnja mlijeka laktaciji manja.

Alveolarnu šupljinu, pored alveola, sačinjavaju intralobularne sabirne šupljine i manji broj mliječnih kanala. Alveolarna šupljina obuhvata 60% volumena i ona je u negativnoj i visokoj korelaciji s potpornim i masnim tkivom (r = - 0,898), što ukazuje na bolji kvalitet vimena, odnosno na mogućnost stvaranja veće količine mlijeka toku dana i za vrijeme cjele laktacije.

Epitelno tkivo obuhvata oko 9% vimena, sa variranjima od 7-11 %, a sastoji se iz alveola, tkiva sabirnog prostora i manjih mliječnih kanala. Epitelno tkivo je u pozitivnoj srednjoj korelaciji s epitelnom šupljinom (r = +0,498), a u slaboj i negativnoj korelaciji s potpornim i masnim tkivom (r = - 0,135 i r = - 0,216).


Ako se posmatra struktura tkiva između prednjih i zadnjih četvrti na vimena, u većini krava nema bitnih razlika, iako se one mogu povremeno javiti. Ako se pak posmatra lijeva i desna polovina vimena, onda se može uočiti da je sadržaj žljezdanog tkiva nešto veći u 1evoj, nego u desnoj polovini vimena. Također, žljezdano tkivo je gušće u zadnjim, a manje zgusnuto u prednjim četvrtinama vimena.

U odgajanju goveda, posebno onih za proizvodnju mlijeka, treba znati da veličina vimena krava ne utiče na strukturu tkiva, posebno ne na žljezdani parenhim. Pored navedenih činjenica, treba istaći i to, da se može pojaviti ili da postoji razlika u četvrtinama vimena u pogledu kvaliteta parenhima kod iste krave, kao i da se na kraju laktacije, kada je proizvodnja mlijeka smanje na, povećava udio vezivnog i masnog tkiva na račun alveolarnog prostora (šupljine).


Pravilna graPravilna građđa i izglea i izgledd vimena krava vimena krava

Kvalitet vimena se ne procjenjuje nikada prije muže, odnosno izmuzivanje mlijeka, već isključivo posle muže krave.

Na bazi prikazanih vrsta tkiva vimena (tabela 1.) posle muže, za praksu, to jest količinu mlijeka u laktaciji, najbolje su one krave koje posjeduju fino ili grubo zrnasto elastično vime, pri čemu je ono pri prestanku laktacije (krave u zasušenju) spužvasto, dok je zrnasto i meko vime sa većim sadržajem masnog, a manje žljezdanog tkiva, kako za selekciju tako i za praksu nepoželjno vime za visoku proizvodnju mlijeka krava.


Kapacitet VimenaKapacitet Vimena

Pri ocjenjivanju mliječnosti krava u selekciji se posebno obraća pažnja na veličinu, dubinu, širinu i na jasno izražene krvne sudove (vene) koje prekrivaju površinu vimena. Jednom riječju, vodi se računa o kapacitetu vimena, to jest o mogućnosti da primi što veću količinu mlijeka u jednoj muži. U praksi, pa i u selekciji, smatra se da je veliko i pravilno postavljeno vime znak visoke proizvodnje mlijeka, odnosno tada se govori o visokoj mliječnosti krave u laktaciji. Međutim, i vime srednje veličine može biti značajno u selekcijskom i odgajivačkom radu, a posebno ako je bogato žljezdanim tkivom. Malo vime nema većeg značaja za selekciju i odgoj krava, jer je poznato u praksi da malo vime daje i malu proizvodnju mlijeka u toku dana i laktacije.

Kapacitet vimena krave je osnovna pretpostavka da se može govoriti da u optimalnim uslovima ishrane, njege i držanja, krava može u toku dana da proizvede 30-40 i 50 kg mlijeka, a u laktaciji od 305 dana, 6.000 kg, 8.000 kg i 10.000 kg mlijeka i više. Drugim riječima, takvo vime treba da bude sposobno da prihvati količinu mlijeka u jednoj muži u danu i do 20-25 kg, odnosno, ako se krava muze dva puta u toku dana (što je većinom slučaj), vime omogućava proizvodnju 40-50 kg mlijeka u dvije muže.


Iz prikazane tabele 2 jasno se vidi da veličina - kapacitet vimena - nije uvijek konstantna i zavisi od perioda laktacije i od toga koja je laktacija po redu.

Vime je najveće na početku laktacije, i to posebno u prvih 100 dana, zatim se blago smanjuje u drugih 100 dana, dok se pri kraju laktacije 250-305-320 dana vime osjetno smanjuje, a to znači da se funkcija stvaranja i lučenja mlijeka svodi na najmanju količinu. Ovo je sasvim normalna pojava, jer je u trećem periodu trajanja laktacije (250-320 dana) krava visoko gravidna, te se osnovne funkcije organizma prilagođava razvoju i porastu embriona-teleta, na račun funkcije stvaranja i lučenja mlijeka.

Broj laktacija, odnosno laktacija po redu, znatno utiče na povećanje kapaciteta vimena. U selekciji se zna, a praksa je potvrdila da se sa brojem laktacija, povećava količina mlijeka, odnosno kapacitet vime na. Dobro je poznato da krava najveću količinu mlijeka ostvaruje u III i IV laktaciji, tako da je cilj svakog odgajivača - farmera da ostvari u svom stadu najmanje četiri teljenja po kravi, odnosno četiri i više laktacija.

Tabela 2. ProsjeTabela 2. Prosječčne Dimenzije Vimena, U Cm (Witt I Sar., 1974.)ne Dimenzije Vimena, U Cm (Witt I Sar., 1974.) I laktacija (n=539) III laktacija (n=260)

Osobine6. sedmica 38. sedmica 6. sedmica 38. Sedmica

Dužina vimena 36,5 30,0 42,1 33,1

Širina vimena naprijed 31,926,1

36,4 26,9

Širina vimena u sredinu 27,0 22,0 13,1 22,9

Širina vimena pozadi 22,6 18,3 26,1 19,2

Dubina vimena pozadi 21,8 22,4 30,0 28,7

Dubina vimena naprijed 22,3 22,0 29,8 27,1

Udaljenost vimena od zemlje 55,9 56,6 48,1 50,3

Obim vimena 22,1 15,0 39,8 21,4

Razmak prednjih sisa 19,8 16,5 23,2 16,9

Razmak zadnjih sisa 10,9 8,5 13,3 9,5

Razmak između prednjih I zadnjih sisa 9,6 8,1 12,1 9,4

Veličina i oblik sisa krava imaju značajnu ulogu u selekcijskom i odgojnom radu. Ovo zato što sva količina mlijeka treba da pređe kroz sisni kanal i preko otvora u kantu, odnosno sistem za mužu i prihvaćanje mlijeka.

O prednjim sisama se govori da su pravilno razvijene ako im je dužina u prosjeku 7 cm, s varijacijama od 5,5-11 cm. Zadnje sise su nešto kraće, u prosjeku 6-6,5 cm, s varijacijama od 4,5-10 cm. Obim sisa (prednje i zadnje) treba da iznosi između 10-12 cm.

U praksi muže krava, bilo da je to ručna, a posebno mašinska mu ža, nisu poželjne tanke i debele, kao ni duge i kratke sise. Tanke i duge sise aparat za mužu gnječi, te se javljaju češća oštećenja, koja nepovoljno utiču na zdravstveno stanje krava i tok laktacije. Do sada se u praksi odgajanja krava pokazalo da je za mašinsku mužu krava najbolja dužina sisa između 6 i 7 cm sa obimom od 9-10 cm, jer dobro priliježu u sisne čaše, pa je tok muže normalan.


Za mašinsku mužu krava bitan je i razmak između prednjih i zadnjih sisa (rako, 1974; Gotschalk, 1983, R. Lazarević, 1990). Taj razmak u prvoj laktaciji treba da iznosi 8-9 cm, a u trećoj laktaciji 11-12 cm. Razmak između prednjih i zadnjih sisa u periodu između prve i treće laktacije treba da iznosi 19-22 cm, a između zadnjih sisa 10-14 cm.

Također, za odgojno-selekcijski rad i praksu veoma je bitno istaći da postoji visoka vrijednost heritabiliteta za veći broj osobina vimena (tabela 3.)


OsobineI laktacija (n=539)

6. sedmica,h2

III laktacija(n=260) 6. sedmica, h2

Dužina vimena 0,51 0,59

Širina vimena sprijeda 0,36 0,25

Širina vimena pozadi 0,58 0,09

Dubina vimena sprijeda 0,15 0,49

Dubina vimena pozadi 0,40 0,65

Udaljenost vimena od zemlja 0,52 0,32

Volumen vimena 0,76 0,60

Udaljenost sisa naprijed 0,24 0,08

Udaljenost sisa pozadi 0,38 0,88

Udaljenost između prednjih i zadnjih sisa

0,74 0,58

Dužina prednjih sisa 0,50 0,87

Dužina zadnjih sisa 0,69 0,13

Tabela Tabela 33. Koeficijenti heritabiliteta za osobine vimena (Witt i sar., 1974.). Koeficijenti heritabiliteta za osobine vimena (Witt i sar., 1974.)

Navedene veličine heritabiliteta za veći broj osobina vimena ukazuju da se u odgajivačko-selekcijskom radu važnije osobine vimena i sisa mogu uspješno popravljati. Ovo se naročito odnosi na dužinu, širinu, dubinu i volumen vimena, kao i na neke osobine sisa. Ali zato odgajivač-farmer mora da zna da ovaj selekcijski rad nije jednostavan, da ne traje kratko i da traži tačno i precizno napravljen plan rada u ovom pravcu. Ovaj stručan i odgovoran posao za nauku, a posebno za praksu, rade timovi u institutima, selekcijskim centrima i stočarsko-veterinarskim stanicama. Iz tabele 3 može se dalje zaključiti da što je vime pravilnijeg oblika sve je ujednačenije učešće žljezdanog parenhima u njemu. Takvo vime se smatra poželjnim za odgajivanje i selekciju, kao i za pravilnu primjenu i korištenje mašinske muže krava.


Oblici vimenaOblici vimena

Ova osobina vimena ima značajnu ulogu u proizvodnji mlijeka i iskorištavanju krava u laktaciji. Oblici vimena krava mogu biti različiti, odnosno dosta neujednačeni i nepravilnog - nepoželjnog oblika.

U glavnom se razlikuju: Pravilno, Viseće, kozje, Etažno i Okruglo vime.

Za praksu su najbolje krave koje imaju visoku proizvodnju mlijeka i posjeduju pravilan oblik vimena. Pravilno postavljeno vime, ili vime pravilnog oblika, odlikuje se izrazitom dužinom, proteže se daleko naprijed prema trbuhu i pozadi do pod samu vulvu, poluokruglog je oblika, a može biti i ravno. Pravilno-poželjno vime ne mora uvijek biti i veliko vime. Ono može biti i srednje veličine ali da sadrži veliki udio parenhima i da je bogato krvnim sudovima, to jest da posjeduje izražene krvne vene.

Dužina sisa treba da je između 6 i 7 cm, a obim oko 9 i 10 cm. Vime sa ovakvim osobinama nazivamo "vime za mašinsku mužu" ili "vime dobiveno pravilnim radom preko korištenja genetike i selekcije"


Ostali oblici vimena, kao što su: viseće, kozje, etažno i okruglasto vime, po pravilu su nepoželjni iz više razloga. Iako su u praksi zastupljena na u značajnom broju, ne omogućavaju ravnomjerno mašinsko izmuzivanje svih četvrtina vimena, kapacitet je po pravilu manji (različite dubine i širine vimena; nepravilan raspored i različite veličine sisa), podložna su raznim infekcijama i oboljenjima i, što je najvažnije, zbog različitog udjela pojedinih tkiva, kapacitet im je manji, a samim tim manja je i ukupna proizvodnja m1eka u laktaciji (tabela 4).

Vime za "mašinsku mužu"

Tabela 2Tabela 24. 4. Zastupljenost pojedinih tkiva u vimenu krava različitog oblika, u Zastupljenost pojedinih tkiva u vimenu krava različitog oblika, u % %

Vime

Tkivo, %pravilno etažno kozje viseće

Loptasto

okruglasto

Potporno11,8 14,4 14,2 18,7 12,3

Masno 8,5 7,9 6,5 7,5 6,7

Žljezdani parenhim 79,7 77,7 79,3 73,9 81,0

Alveolarna šupljina 61,5 59,5 62,2 54,3 61,7

Documents

Mliječna žlijezda