Upload
hoanghanh
View
220
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Monografia jest rezultatem badań nad zarządzaniem w sytuacji kryzysowej
przedsiębiorstwa z punktu widzenia organizacyjnego uczenia się. Podjęte
badania umożliwiły poszukiwanie niestandardowych sposobów i metod za-
rządzania przedsiębiorstwem w sytuacji kryzysowej. W procesie badawczym
uprawomocniono analizy jakościowe, jako współistotne do analiz ilościowych.
Pozwoliło to na aplikację zarządzania wiedzą i organizacyjnego uczenia się
do przestrzeni biznesu turystycznego, sformułowanie i wykorzystanie metodyki
paradoksów sytuacji kryzysowej w analizie przedsiębiorstw turystycznych, iden-
tyfikację modeli zarządzania w sytuacjach trudnych, a także zaproponowanie
metodyki tworzenia potencjału do zarządzania kryzysowego oraz kreowania
modeli biznesu przedsiębiorstwa uczącego się w kryzysie.
www.wuj.pl
„Interesująca i doniosła z naukowego punktu widzenia problematyka rodziny
oraz małżeństwa była dotąd podejmowana w konwencji tradycyjnej socjologii,
z uwzględnieniem aspektu demograficznego, instytucjonalnego, społecznego,
aksjologicznego i wychowawczego. Książka prezentuje tytułowe zagadnienia
z perspektywy feministyczno-genderowej, wpisując się w ważne studia nad
socjologią rodziny w jej nowatorskim ujęciu i tym samym przecierając ścieżki
w badaniach familiologicznych. Jest to nowa opcja widzenia na gruncie polskim,
bardziej adekwatna dla analiz rodzin w ponowoczesnym świecie. Mimo jedno-
litego tematu praca porusza całe spektrum zjawisk, od ogólnych problemów,
takich jak płeć kulturowa czy ponowoczesne rodziny, po kwestie szczegółowe,
takie jak nowe ojcostwo, rodziny sprawujące opiekę nad chorym i starszym blis-
kim, praca zawodowa kobiet, bezdomność”.
Z recenzji prof. dr hab. Urszuli Swadźby
ZAGADNIENIA MAŁŻEŃSTW
A I RODZIN W PERSPEKTYW
IE FEMINISTYCZNO-GENDEROW
EJ pod redakcją Krystyny Slany
ZAGADNIENIA
MAŁŻEŃSTWA I RODZIN
W PERSPEKTYWIE
FEMINISTYCZNO-GENDEROWEJ
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Gender Studies
ISUJ
Gender_okladka_wybor.indd 1 2013-02-13 12:55:19
ZAGADNIENIA
MAŁŻEŃSTWA I RODZIN
W PERSPEKTYWIE
FEMINISTYCZNO-GENDEROWEJ
Seria powstała w ramach istniejącego już ponad dekadę programu gender studies
w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego i stanowi odbicie dynamicznie
rozwijających się studiów nad społeczno-kulturową tożsamością płci, prezentując
najnowsze dokonania zarówno krakowskiego środowiska naukowego,
jak i badaczek z innych ośrodków w Polsce.
Redaktor serii
prof. dr hab. Krystyna Slany
Ukazały się:
Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie
Homoseksualizm. Perspektywa interdyscyplinarna
Migracje kobiet. Perspektywa wielowymiarowa
Kalejdoskop genderowy. W drodze do poznania płci społeczno-kulturowej w Polsce
Women in New Migrations. Current Debates in European Societies
Gender w społeczeństwie polskim
Gender Studies
ISUJ
pod redakcją Krystyny Slany
ZAGADNIENIA
MAŁŻEŃSTWA I RODZIN
W PERSPEKTYWIE
FEMINISTYCZNO-GENDEROWEJ
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Seria: Gender Studies ISUJ
Książka dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Instytutu Socjologii
RECENZENTdr hab. Urszula Swadźba, prof. UŚ
PROJEKT OKŁADKIAgnieszka Winciorek
© Copyright by Krystyna Slany & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2013 All rights reserved
Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.
ISBN 978-83-233-3455-2
www.wuj.pl
Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-81, tel./fax 12-631-18-83Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98tel. kom. 506-006-674, e-mail: [email protected]: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325
spis treści
Krystyna Slany, W mozaice zagadnień życia małżeńsko-rodzinnego: wprowadzenie ...... 7
I. W STRONĘ ZŁOŻONOŚCI RODZIN
Anna Titkow, Płeć kulturowa (gender) – potencjalny kapitał niwelowanianierówności płci ....................................................................................................... 31
Krystyna Slany, Ponowoczesne rodziny – konstruowanie więzi i pokrewieństwa ............ 45Anna Kasten, Dyskurs naukowy w Polsce na temat macierzyństwa ................................ 65Emilia Garncarek, Niepodejmowanie roli rodzicielskiej jako przejaw procesów
indywidualizacji i upodmiotowienia jednostek ............................................................ 77
II. PONOWOCZESNE ZMIANY W PEŁNIENIU RÓLMACIERZYŃSKICH I OJCOWSKICH
Katarzyna Suwada, Dostrzeżenie ojców na nowo. Ojcostwo a polityka społecznaw społeczeństwach współczesnych .............................................................................. 93
Grzegorz Wójcik, Ojcowie „na obcasach”. Analiza wizerunków „nowych” ojcóww czasopiśmie „Wysokie Obcasy” ................................................................................ 107
III. JAKOŚĆ I PRAKTYKOWANIE RELACJIW ZWIĄZKACH MAŁŻEŃSKO-RODZINNYCH I INTYMNYCH
Joanna Ostrouch-Kamińska, Małżeńska bliskość w rodzinie partnerskiej ..................... 129Monika Grochalska, Kobiety w związkach jako ofiary dyskursu „szczęśliwej rodziny” .... 143Magdalena Żadkowska, Czy można nauczyć się prać? – feminizm a obowiązki domowe .... 157
IV. MIĘDZY SFERĄ PRYWATNĄ A PUBLICZNĄ
Lidia Willan-Horla, Strategie funkcjonowania współczesnych Polek w życiu rodzinnym ... 173Beata Tobiasz-Adamczyk, Wyzwania dla rodzin związane z opieką nad chorym
lub starszym bliskim ................................................................................................. 191Dominika Rudnik, Znaczenie pracy zawodowej kobiet-matek z perspektywy członków
rodziny ................................................................................................................... 213Anna Budzowska, Poza rodziną. Bezdomność kobiet..................................................... 235
NOTY O AUTORACH ........................................................................................... 255
Krystyna Slany
W mozaice zagadnień życia małżeńsko-rodzinnego: WproWadzenie
Celem niniejszej książki jest przedstawienie wybranych zagadnień związanych z małżeństwem i różnymi typami i formami rodzin ujmowanych w perspektywie feministyczno-genderowej1. Można na wstępie postawić tezę, że rozwój feminizmu jako nauki zmienia badania nad rodzinami oraz związkami intymnymi – wyłaniają się na świecie i w Polsce feministyczne nauki o rodzinie (Kowalska 2011; Majewska20092).
Tom ten ma obrazować, dokumentować, wyjaśniać ważność ustalenia tych nauk na gruncie polskim. Istnieje potrzeba przyglądnięcia się zagadnieniom rodzin właś-nie z takiego punktu widzenia, bowiem szybkie przemiany społeczne i ekonomiczne dekonfigurują rodzinę jako instytucję i arenę tradycyjnych relacji, zmieniają ocze-kiwania względem ról kobiet i mężczyzn. Podstawowe nurty feministyczne odno-szą się do tych zmian i często w sposób krytyczny odsłaniają sferę prywatną i jej powiązania ze sferą publiczną, podważają ustalenia paradygmatu funkcjonalno- -strukturalnego akcentującego separację tych sfer oraz płciowy podział ról (Renzetti, Curran 2005; Slany 2011). Nowe podejścia badawcze odsłaniają zagadnienia klu-czowe dla diagnozy współczesnej rodziny. Pokazują, jak feministyczno-genderowa perspektywa może być i jak jest zakorzeniona w rodzinie oraz szerszej społecznej i ekonomicznej strukturze. Z tej refleksji, dynamicznie rozwijającej się w Polsce od lat 90. XX wieku, odczytać można nowe relacje w rodzinie, status jej członków, roz-miary władzy przypisanej danej pozycji, zakres i rodzaj prac określonych rodzajowo oraz oczekiwań odnoszących się do danej płci, różnice płci i tożsamości, znaczenia seksualności. Feminizm odkrywa rodziny poprzez inne soczewki poznania, bardziej
1 Przez gender rozumiemy złożone i zróżnicowane relacje obejmujące system reprodukcji, płciowy podział pracy oraz kulturowe definicje kobiecości i męskości (Bradley 2008) lub inaczej jeszcze – system stosunków społecznych wytwarzających różnice między mężczyznami i kobietami.
2 Ewa Majewska w swej książce Feminizm jako filozofia społeczna. Szkice z teorii rodziny (Difin SA, Warszawa), wykorzystując koncepcje feministyczne i te z zakresu filozofii społecznej, analizuje rodzinę jako przestrzeń władzy. Jak twierdzi: „proponowany namysł nad politycznym wymiarem sfery uznawanej często za »prywatną« będzie okazją nie tylko do namysłu nad filozo-ficzną konceptualizacją płci, ale również nad całokształtem relacji społecznych, w których nierów-ność płci jest nadal nie tylko praktyką, ale także elementem teorii” (2009: 13).
8 Krystyna Slany8
złożone; jest nowym aparatem analitycznym, dzięki któremu podstawowa instytucja, jaką jest rodzina, zostaje niejako „odczarowana” i ukazana w krytycznej perspektywie. To myśl feministyczna i genderowa odsłania znaczenie zmieniającego się miejsca kobiet w społeczeństwie i ich upodmiotowienie. Ruchy społeczne, prawo, dyskurs feministyczny zwracają uwagę na nowe przestrzenie analizy rodziny, sferę pracy płat-nej i nieodpłatnej – inaczej pracy produkcyjnej i reprodukcyjnej, sferę władzy nad kobietami widoczną w języku, wizerunkach płci, instytucjach społecznych (rodzina, szkoła, zakłady pracy) i sytuację ekonomiczną kobiet. Podnosi się znaczenie pełnego obywatelstwa społecznego kobiet (Warat 2010) – odpowiada się między innymi na pytanie, jak praktykować obywatelstwo, odnosząc je do aktywności kobiet, ich roz-woju, zaangażowania na różnych poziomach życia, stworzenia warunków nie tylko w sferze publicznej i na rynku pracy, ale i pracy w sferze prywatnej (obywatelstwo genderowe) (ibidem).
Podejmowane zatem badania w perspektywie genderowej i feministycznej, jeszcze nie tak dawno nieobecne w polskim dyskursie gamologicznym i familiologicznym, są wskaźnikiem dokonującej się rewolucji paradygmatycznej w zakresie wyjaśniania małżeństwa i rodzin. Ta nowa dla Polski soczewka poznania jest, jak już wskazano, krytyczna, demaskująca status quo poprzednich konstrukcji, nieadekwatnych w wielu wymiarach dla rodzin określanych jako tradycyjne i posttradycyjne w nowym, złożo-nym, ponowoczesnym społeczeństwie. Małgorzata Sikorska twierdzi, że zachodzące w Polsce przemiany
w sposób nierównoznaczny dotykają i determinują funkcjonowanie różnych grup społecz-nych. I dlatego też, opisując polskie rodziny, można mówić i o tradycyjnym wzorze rodziny, w którym ważny jest patriarchat i sztywny podział obowiązków wyznaczony przez płeć, ale także i podbudowanym indywidualizacją – która jest jednym z ważniejszych wyznaczników życia społecznego współczesnych społeczeństw – modelu rodziny opartej na idei partnerstwa i współodpowiedzialności (Sikorska 2009: 5).
Należy w tym miejscu omówić kilka najważniejszych przemian, które wprowadzą w sposób ogólny w szczegółowe tematy przygotowanej pracy.
Jak pokazują badania socjologiczne, nie ma chyba w Polsce drugiej grupy spo-łecznej, która budziłaby tak szerokie zainteresowanie społeczne jak małżeństwo i rodzina, ze względu na przypisywaną im misję społeczną, pełnione role, znaczenie zarówno dla całego społeczeństwa, jak i dla poszczególnych jednostek. Tradycyjne spojrzenie na małżeństwo i rodzinę przez pryzmat instytucji powoduje, że traktuje się je jak swoisty kapitał, dzięki któremu możliwe jest zaspokajanie popędu seksual-nego, realizowanie celów prokreacyjnych i ekonomicznych (Kocik 2002, 2006; Giza--Poleszczuk 2005; Slany 2002; CBOS 2010; Swadźba, Budzyńska 2010; Swadźba 2001). Małżeństwo daje wsparcie, opiekę, zaspokaja potrzebę miłości i bliskości, wy-znacza sens życia człowieka. Familocentryczna orientacja życiowa Polaków osadzona jest na tradycyjnym podłożu aksjologicznym, które obok rodziny akcentuje także pa-triotyzm, honor i religijność (Kocik 2002; Baniak 2012; Mariański 2012).
noty o autoracH
Anna Budzowska – studentka SUM Wydziału Humanistycznego AGH Akademii Górniczo--Hutniczej w Krakowie.
Emilia Garncarek – socjolożka, pracuje w Zakładzie Socjologii Płci i Ruchów Społecznych w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego. Jej zainteresowania naukowo-badawcze kon-centrują się wokół problematyki płci kulturowej, a także wokół zagadnień związanych z socjologią rodziny (m.in. problematyką bezdzietności z wyboru), socjologią ciała oraz socjologią Internetu.
Monika Grochalska – adiunkt w Katedrze Pedagogiki Społecznej Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Rozprawę doktorską Kobiety i mężczyźni wobec zmiany statusu społecznego w perspektywie biograficznej. Studium socjopedagogiczne obroniła na Wydziale Nauk Społecznych i Sztuki UWM w Olsztynie w 2008 roku. Pełni funkcje prezeski Stowarzyszenia Kofe(m)ina, zajmującego się podnoszeniem świadomości i wrażliwości na prob-lematykę płci. Jest autorką publikacji z pogranicza pedagogiki, socjologii i studiów genderowych.
Anna Kasten – doktorantka na Wydziale Kulturoznawstwa na Uniwersytecie Europejskim Viadrina. W swojej pracy doktorskiej bada „samotne” macierzyństwo w Polsce i w Niemczech. Od 2011 roku jest stypendystką programu wspierającego młodą kadrę naukową „Kobiety w nauce” Wyższej Szkoły Prawa i Ekonomii w Berlinie.
Joanna Ostrouch-Kamińska – profesor na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Jest kierownikiem Pracowni Badań nad Rodziną i Płcią w Edukacji. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół problemów różnicowania pro-cesów społecznych oraz edukacyjnych ze względu na płeć, ze szczególnym uwzględnieniem środowiska i relacji rodzinno-małżeńskich. Autorka licznych artykułów z pogranicza socjologii edukacji, pedagogiki społecznej i studiów genderowych, a także książek: Rodzina partnerska jako relacja współzależnych podmiotów. Studium socjopedagogiczne narracji rodziców przeciążonych rola-mi (Kraków 2011), Nieuchwytne. Relacje matek i córek w codzienności (Olsztyn 2004), Mężczyźni na przełęczy życia. Studium socjopedagogiczne (wspólnie z I. Chmurą-Rutkowską, Kraków 2007); redaktorka książek Researching gender in adult learning (wspólnie z E. Ollagnier, Frankfurt am Main 2008), Przywiązanie i przekraczanie. Płeć w studiach empirycznych (Olsztyn 2006), oraz Multicultural Europe. Challenge for Teaching and Learning (wspólnie z E. Wołodźko, Olsztyn 2005). Od 2007 roku pełni funkcję przewodniczącej ESREA (European Society for Research on the Education of Adults) Network on Gender and Adult Learning.
Dominika Rudnik – studentka SUM Wydziału Humanistycznego AGH Akademii Górniczo--Hutniczej w Krakowie.
256 Anna Budzowska256
Krystyna Slany – pracuje w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego i na Wydziale Humanistycznym AGH Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie na stanowisku profeso-ra. Specjalizuje się w demografii społecznej, socjologii migracji oraz socjologii rodziny i płci. Jest członkinią Komitetu Badań nad Migracjami i Komitetu Nauk Demograficznych PAN oraz redak-cji „Roczników Socjologii Rodziny”, „Studiów Migracyjnych – Przegląd Polonijny”, recenzentką „Studiów Socjologicznych”.
Katarzyna Suwada – absolwentka socjologii na Wydziale Humanistycznym AGH Akademii Górniczo-Hutniczej. Doktorantka w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN.
Anna Titkow – emerytowany profesor Instytutu Filozofii i Socjologii PAN; w latach 1994–2011 kierownik Zespołu Badań nad Kobietami i Rodziną w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Uwzględnienie charakteru przemian zachodzących w treści kulturowych zasad określających wi-zerunek kobiecości i męskości oraz zasad określających relacje kobiet i mężczyzn stanowiło za-sadniczy kontekst kierowanych przez nią projektów badawczych, poświęconych budowaniu wie-dzy o statusie kobiet w różnych sferach życia społecznego, gospodarczego, w polityce, rodzinie. Autorka siedmiu książek, w tym wydanej w 2007 roku przez Wydawnictwo IFiS PAN pracy Tożsamość polskich kobiet. Ciągłość, zmiana, konteksty.
Beata Tobiasz-Adamczyk – profesor, socjolog medycyny, Kierownik Katedry Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej i Kierownik Zakładu Socjologii Medycyny UJ CM. Specjalizuje się w badaniach nad różnymi aspektami jakości życia osób starszych, społecznymi uwarunkowaniami różnych form przemocy wobec osób starszych, a także zachowaniami w chorobie chorych z nowo-tworami. Autorka ponad 200 prac i artykułów z zakresu socjologii medycyny.
Lidia Willan-Horla – adiunkt w Katedrze Pedagogiki Społecznej na Uniwersytecie Warmińsko--Mazurskim w Olsztynie. Jest licencjonowaną trenerką Polskiego Towarzystwa Psychologicznego uprawnioną do prowadzenia treningów i warsztatów psychologicznych. W obszarze jej zainte-resowań znajduje się komunikacja interpersonalna, edukacja dorosłych, sztuka radzenia sobie ze stresem i przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu, asertywność, superwizja w pracy socjalnej, kobiece i męskie style porozumiewania się, równość płci.
Grzegorz Wójcik – doktorant w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie; absolwent socjologii na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz student filmoznaw-stwa UJ. Jego zainteresowania koncentrują się wokół mediów, współczesnej sztuki filmowej oraz zagadnienia tożsamości.
Magdalena Żadkowska – pracowniczka Instytutu Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego. Przewód doktorski otwarty na Wydziale Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Przygotowuje doktorat Codzienność, partnerstwo, domowe obowiązki. O współ-czesnej polskiej rodzinie w kontekście socjologii pary Jeana-Claude’a Kaufmanna. Zainteresowania badaw-cze: studia nad płcią kulturową, socjologia życia codziennego, socjologia rodziny i pary, work life balan-ce – godzenie życia zawodowego i domowego przez kobiety i mężczyzn, zarządzanie różnorodnością w miejscu pracy.
noty o autorach
REDAKTOR PROWADZĄCYMirosław Ruszkiewicz
ADIUSTACJA Agnieszka Toczko-Rak
KOREKTAKatarzyna Onderka
SKŁAD I ŁAMANIETomasz Pasteczka
Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-80, 12-631-18-81, fax 12-631-18-83
Monografia jest rezultatem badań nad zarządzaniem w sytuacji kryzysowej
przedsiębiorstwa z punktu widzenia organizacyjnego uczenia się. Podjęte
badania umożliwiły poszukiwanie niestandardowych sposobów i metod za-
rządzania przedsiębiorstwem w sytuacji kryzysowej. W procesie badawczym
uprawomocniono analizy jakościowe, jako współistotne do analiz ilościowych.
Pozwoliło to na aplikację zarządzania wiedzą i organizacyjnego uczenia się
do przestrzeni biznesu turystycznego, sformułowanie i wykorzystanie metodyki
paradoksów sytuacji kryzysowej w analizie przedsiębiorstw turystycznych, iden-
tyfikację modeli zarządzania w sytuacjach trudnych, a także zaproponowanie
metodyki tworzenia potencjału do zarządzania kryzysowego oraz kreowania
modeli biznesu przedsiębiorstwa uczącego się w kryzysie.
www.wuj.pl
„Interesująca i doniosła z naukowego punktu widzenia problematyka rodziny
oraz małżeństwa była dotąd podejmowana w konwencji tradycyjnej socjologii,
z uwzględnieniem aspektu demograficznego, instytucjonalnego, społecznego,
aksjologicznego i wychowawczego. Książka prezentuje tytułowe zagadnienia
z perspektywy feministyczno-genderowej, wpisując się w ważne studia nad
socjologią rodziny w jej nowatorskim ujęciu i tym samym przecierając ścieżki
w badaniach familiologicznych. Jest to nowa opcja widzenia na gruncie polskim,
bardziej adekwatna dla analiz rodzin w ponowoczesnym świecie. Mimo jedno-
litego tematu praca porusza całe spektrum zjawisk, od ogólnych problemów,
takich jak płeć kulturowa czy ponowoczesne rodziny, po kwestie szczegółowe,
takie jak nowe ojcostwo, rodziny sprawujące opiekę nad chorym i starszym blis-
kim, praca zawodowa kobiet, bezdomność”.
Z recenzji prof. dr hab. Urszuli Swadźby
ZAGADNIENIA MAŁŻEŃSTW
A I RODZIN W PERSPEKTYW
IE FEMINISTYCZNO-GENDEROW
EJ pod redakcją Krystyny Slany
ZAGADNIENIA
MAŁŻEŃSTWA I RODZIN
W PERSPEKTYWIE
FEMINISTYCZNO-GENDEROWEJ
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Gender Studies
ISUJ
Gender_okladka_wybor.indd 1 2013-02-13 12:55:19