Aqronomluq ixtisasının “Bitki mühafizəsi” ixtisaslaşması üzrə

“Ümumi fitopatologiya” kursu

Mövzu 10. Həqiqi göbələklər aləmi – Mycota və ya Fungi

P L A N:

10.1 Mycota və ya Fungi aləmi göbələklərinin əsas əlamətləri10.2 Chytridiomycota şöbəsi göbələklərinin sinifləri, sıraları, xarakterik xüsusiyyətləri10.3 Zygomycota şöbəsi göbələklərinin əsas taksonomiki xüsusiyyətləri

ƏDƏBİYYAT

1. Cəfərov İ. Ümumi fitopatologiya. Bakı: Elm, 2007, 392 s.2. M.Timur Döken, Erkol Demirçi, Hüseyn Zengin Fitopatoloji. Erzurum: 2010, 256 s.3. Общая и сельскохозяйственная фитопатология / Ю.Т.Дьяков, М.И.Дементьева и др. М.: «Колос», 1984, 495 с. 4. Попкова К. Общая фитопатология. М.: Агропромиздат, 1989, 362 с.5. Семенкова И.Г., Соколова Э.С. Фитопатология. М.: Изд. Академия, 2003, 496 с.6. Чикин Ю.А. Общая фитопатология (часть 1). Учебное пособие - Томск: ТГУ, 2001, 170 с.www. google.ruwww.dic.academic.ruwww.tankonyvtar.hu/.www. agroteh-garant.ruwww.ual.es/GruposInv/ myco-ual/asexual.faculty.clintoncc.suny.edu/.

Əlamətləri

Şöbələr

Chytridio-mycota Zygomycota Ascomycota Basidiomycota Anamorphic

fungi

Qeyri cinsi çoxalma Zoosporlar Sporangi-

sporlar Konidilər Nadir halda hif, konidilər Konidilər

Cinsi çoxalma Ziqota Ziqosporlar Askosporlar Bazidisporlar Yoxdur

Septa Yoxdur Yoxdur İştirak edir, sadə deşilmə

İştirak edir, ixtisaslaşmış

deşilmə

İştirak edir, sadə deşilmə

Nümunələr

Kartofda xərcəng

xəstəliyinin törədicisi

Syhchytrium endobioticum

Boz kiflənmə (Mucor)

Adi kiflən-mələr

(Penicillium), unlu şeh

göbələkləri

Yeyilən və zəhərli

göbələklər, pas, surmə

Kiflənmələr (Aspergillus),

torpaq göbələkləri (Alternaria,

botrytis)

Mycota (Fungi) göbələklər aləmi şöbələrinin əsas əlamətləri

Fungi

Chytridiomy-cota

Zygomycota

Ascomycota

Basidiomycota

Anamorphic fungi

500-ə yaxın

600-ə yaxın

30000-ə yaxın

25000-ə yaxın

30000-ə yaxın

Chytridiomycota şöbəsi

Chytridiomycetes sinfi

Xitridiomikota şöbəsinin bir sinifi vardır- Chytridiomycetes.

Bu sinfə daxil olan göbələklərin həyat fəaliyyəti su ilə əlaqədardır.

Onların çoxu yosunlarda, suda yaşayan ali göbələklərdə parazitlik

edirlər. Vegetativ bədən zəif inkişaf etmiş, mitsel arakəsməsizdir.

Hüceyrə divarının polisaxarid tərkibinə xitin + β - qlyükan kompleksi

daxildir. Cinsi proses holo, izo, hetero və ooqamiyadır. Qeyri cinsi

çoxalma bir qamçılı zoosporların köməyi ilə həyata keçirilir.

Sinifin tərkibinə 6 sıra daxildir. Onların əsasları aşağıdakılardır:

Chytridiales, Blastocladiales, Monoblepharidales.

Chytridiomycota şöbəsi

Chytridiomycetes sinfi

Chytridiales Blastocladiales Monoblepharidales

1- kələmdə qaraayaq; 2- kartofda xərçəng; 3- qarğıdalıda fizodermoz

Syhchytrium endobioticum göbələyinin bioloji və infeksion inkişaf tsikli [Agrios, 1978]

Xərçənglə yoluxmuş yumrular

Xərçənglə yoluxmuş yumrular

Xərçənglə yoluxmuş yumrular

Kələmdə qaraayaq

Sistalar

Zoosporlar

ProtoplastBitki hüceyrəsində

zoosporangilər

Olpidium brassicae göbələyi bitki hüceyrələrində

Olpidium brassicae göbələyinin zoosporları

AləmGöbələklər

Mycota (Fungi)

ŞöbəZiqomikotaZygomycota

SinifZiqomisetlərZygomycetes

SıraMucorales

SıraEndogonales

SıraEntomophthorales

Əhəmiyyətli cinslər:Mucor

Rhizopus

Əhəmiyyətli cinslər:Glomus

Əhəmiyyətli cinslər:Entomophthora

Ziqomisetlərin təsnifatı

Sinifin nümayəndələri təşkilatlanma səviyyəsi, tallomun diferen-

sasiyası, inkişaf xüsusiyyətləri, anomorf morfologiya, ekoloji trafik

əlamətlərə və s. görə fərqlənirlər.

Əsas sıralar aşağıdakılardır: Mucorales, Endogonales, Entomo-

phthorales, Zoopagales. Onların içərisində Mucorales və Entomo-

phthorales sıralarının nümayəndələri fərqlənirlər.

Zygomycetes sinfi

Zygomycetes sinfi

Mucorales sırası

Endogonales sırası

Entomophtho-rales sırası

Zoopagales sırası

Bütün mukor göbələkləri yaxşı inkişaf etmiş torlu mitselə malik-dirlər. Mitsel substrat üzərinə yayılır. O kifayət qədər qalın hiflərdən ibarətdir. Belə hiflərin üzərində göbələyin qeyri-cinsi çoxalma orqanları- sporangidaşıyanlarla sporangilər əmələ gəlirlər. Sporangi tünd rənglidir, başcığı adi gözlə belə yaxşı görünür. Sporangi yetişən zaman üzərində küllü miqdarda sporangi, spor əmələ gəlir və onlar yeni mitselə başlanğıc verirlər. Bu sıranın bəzi növlərində rizoidlər və hava stolonları mövcuddur. Mukor göbələkləri saprotrof olaraq torpaqda, bitki qalıqlarında, ot yeyən heyvanların peyinində yaşa-yırlar, bəziləri bitkilərdə parazitlik edirlər. Onlar adətən bitki mənşəli qida maddələrində boz və ya ağ rəngli kif örtükləri əmələ gətirirlər. Bundan əlavə saxlama zamanı toxumlarda da inkişaf edirlər.

Mucorales sırası

Mucor racemosus – kiflənmə

Mucor racemosus - sporangilər

Mucor racemosus - sporlar

Mucor priformis – şaftalıda kiflənmə

Mucor hiemalis – ziqosporlar

Mucor sp. – çörəkdə kiflənmə

Rhizopus cinsi göbələklərinin bioloji və infeksion inkişaf tsikli [Agrios, 1978]

Rhizopus nigricans

Rhizopus nigricans

Rhizopus nigricans

Rhizopus nigricans – pomidorda kiflənmə

Sporangilərdə ziqosporlar

Rhizopus nigricans – sporangilər

Rhizopus nigricans – zigisporangilər

Entomophtorales sırasına daxil olan göbələklər həşəratların parazitləridir

Entomophtora muscae

Entomophtora mouche

Bu sıraya daxil olan göbələklər sporokarpı adlanan meyvə

bədəni əmələ gətirirlər. Onlar kip yumrular şəklində olub, ölçüləri

bir neçə millimetrdən 2-3 sm diametrə qə¬dərdir. Adətən sporo-

kartlar torpaqda inkişaf edirlər. Sıranın göbələkləri torpaqda yaşayır

və ya bitki qalıqlarında saprotrof həyat tərzi keçirirlər. Onların

arasında mikoris göbələkləri də var. Belə növlər əsasən Glomus

cinsinə aiddirlər. Axırıncı onillikdə bu cinsin göbələklərinə diqqət

artmışdır. Ona görə ki, onlar ot bitkiləri ilə mikoriza əmələ gətirir və

kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığının artmasını təmin

edirlər.

Endogonales sırası

Glomus sp. - sporokarplar

Glomus sp. - sporokarp

Glomus sp. - sporokarplar

Başqa orqanizmlərlə müqayisədə trixomisetlərin göbələk sis-temində rolu tam aydınlaşdırılmamışdır. Əbədiyyat məlumatlarına görə bu mənşədən olan orqanizmlər 100 ildən artıqdır ki, məlumdur və son 10 illikdə tədqiqatçılar tərəfindən intensiv surətdə öyrənilmiş-dir. Hətta belə bir fikir də söyləyirlər ki, trixomisetlər heç də göbələk yox, xlorofilli itirmiş yosunlardır. Yuxarıda göstərilənlərdən də məlum olur ki, trixomisetlər xəs-təlik törədiciləri kimi kənd təsərrüfatı bitkiləri üçün təhlükə törətmir-lər. Sinifə daxil olan göbələkləri 3 sırada birləşdirilər: amöbəoxşar (Amoebidiales), ekkrinlər (Eccrinoles), harpellər (Harpellales).

Trichomycetes sinfi

Amoebidiales sırası

Eccrinoles sırası

Harpellales sırası

Trichomycetes sinfi

1. Həqiqi göbələklər aləmi nümayəndələrinin əsas vegetativ bədəni

nədən ibarətdir ?

a) mitseldən ibarətdir

b) çılpaq plazmodidən ibarətdir

c) buğumsuz mitseldən ibarətdir

d) çoxhüceyrəli konidilərdən ibarətdir

e) sporodoxilərdən ibarətdir

Özünü yoxlama üçün mövzuya aid test sualları

2. Həqiqi göbələklər aləminə daxil olan şöbələri sıralayın ?

a) Chytridiomycota, Zygomycota, Ascomycota, Basidiomycota,

Anamorfic fungi

b) Oomycota, Zygomycota, Ascomycota, Basidiomycota

c) Oomycota, Myxomycota, Chytridiomycota, Ascomycota

d) Labyrinthulomycota, Oomycota, Ascomycota

e) Hyphachytridiomycota, Chytridiomycota, Zygomycota,

Ascomycota

3. Chytridiomycetes sinfinə mənsub zərərli növləri göstərin ?

a) Synchytrium endobioticum, Olpidium brassicae

b) Plasmopora viticola, Olpidium brassicae

c) Synchytrium endobioticum, Peronospora brassicae

d) Olpidium brassicae, Aspergillus niger

e) Monilia laxa, Tilletia caries

4. Zygomisetlərin meyvə bədəni nədən ibarətdir ?

a) çoxhüceyrəli mitseldən

b) plazmodidən

c) bir hüceyrəli mitseldən

d) zoosporlardan

e) təkhüceyrəli konidilərdən

5. Mucorales sırasına mənsub Mucor və Rhizopus cinslərinin nümayəndələri

hansı xəstəlikləri törədirlər ?

a) tərəvəz və digər ərzaq məhsullarında kif

b) yalançı unlu şeh

c) antraknoz

d) antraknoz və unlu şeh

e) tərəvəzlərdə peronosporoz, digər ərzaqlarda kif

6. Entomophtorales sırasına daxil olan göbələklər hansı xəstəliklərin

törədiciləridir ?

a) dənli bitkilərdə pas xəstəliyinin

b) meyvələrdə dəmgil

c) tərəvəzdə ağ çürümə

d) Həşəratların parazitləridir

e) alaq otlarının parazitləridir

7. Xitridiomisetlər sinifinə mənsub sıralardan hansı bitkilərə zərər vurmaq

baxımından maraq kəsb edir ?

a) Chytridiales

b) Blastocladiales

c) Monoblepharidales

d) Chyridiales, Blastocladiales

e) Blastocladiales, Monoblepharidales

8. Kartofda xərçəng xəstəliyinin törədicisi Synchytrium endobioticum qidalanma xarakterinə görə hansı

qrupa daxildir ?

a) Nekrotrofdur

b) Hemiobiotrofdur

c) Hüceyrədaxili obliqat parazitdir

d) Fakültətiv saprotrofdur

e) Obliqat saprotrofdur

9. Trichomycetes sinfi göbələkləri necə çoxalırlar?

a) vegetativ yolla

b) qeyri - cinsi yolla

c) cinsi yolla

d) qeyri cinsi və cinsi

e) vegetativ və reproduktiv yolla

10. Zygomycetes sinfinə mənsub sıraları göstərin ?

a) Mucorales, Endogonales, Entomophthorales, Zoopagales

b) Zoopagales, Peronosporales

c) Mucorales, Zoopagales, Peronosporales

d) Endogonales, Chytridiales

e) Zoopagales, Mucorales, Peronosporales, Chytridiales