Money Policy handbook 2014

Æ.Áàòñàéõàí

ТӨРӨӨС МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ТАЛААР 2014 ОНД БАРИМТЛАХ ҮНДСЭН ЧИГЛЭЛ

Иргэдэд зориулав.

Арга зүйн хялбаршуулсангарын авлага

Улаанбаатар хот2014 он

Òөрөөс мөнгөний бодлогын mалаар 2014 онд баримтлах үндсэн чиглэл

2

Моíгол Улñыí Иõ Хурлààр õэлэлцэí бàòàлñàí “Төрөөñ мөíгөíиé бодлогыí òàлààр 2014 оíд бàримòлàõ үíдñэí чиглэл”-иéг Тà бүõэíд òàíилцуулж бàéгààдàà бàярòàé бàéíà.

Төрөөñ 2014 оíд бàримòлàõ мөíгөíиé бодлогыí íэг оíцлог íь мөíгөíиé бодлогыí шиéдвэр гàргàõ үéл àжиллàгàà, àргà õэрэгñлүүдиéí ил òод, íээлòòэé бàéдлыг õàíгàõ, иргэд олоí íиéòиéí ñàíõүүгиéí ñуурь мэдлэгиéг дээшлүүлэõ òàлààр òомооõоí зорилò, àргà õэмжээг дэвшүүлñэí явдàл юм.

Орчиí үеиéí бàíк, ñàíõүүгиéí бàéгууллàгууд ñàíõүүгиéí зàõ зээлд оролцогч-иргэд олоí íиéòиéí эрõ àшгиéг õàмгààлàõ, òэдгээриéí ñàíõүүгиéí боловñрол, мэдлэгиéг дээшлүүлэõ, õэрэгжүүлж буé бодлого, àргà õэрэгñлүүдээ олоí íиéòэд ил òодоор ñурòàлчлàí òàíиулàõ íь гàргàñàí бодлого, шиéдвэриéí үíдэñлэл, шàлòгààíыг иргэд, олоí íиéò зөв оéлгож õүлээж àвàõ болоí òүүíд зөв õàриу үéлдэл үзүүлэõ òөдиéгүé эргээд мөíгөíиé бодлогыí õэрэгжилò, ñàíõүүгиéí зàõ зээлиéí òогòворòоé бàéдàлд эерэг үр дүíгээр íөлөөлөõ болíо.

Улñыí Иõ Хурлààñ бàòàлñàí “Төрөөñ мөíгөíиé бодлогыí òàлààр 2014 оíд бàримòлàõ үíдñэí чиглэл”-иéí бàримò бичгиéг Тà бүõэíд òàíилцуулж буé эíэõүү гàрыí àвлàгà íь òөриéí мөíгөíиé бодлогыг иргэд олоí íиéòэд íээлòòэé, ил òод болгоõод òүлõэц болíо гэж үзэж бàéíà.

УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙНÁАЙНГЫН ХОРООНЫ ДАРГА

Á.ГАРАМГАЙÁААТАР


3

Эрõэм õүíдэò уíшигч Тàíы àмàр àмгàлàíг àéлòгàя.

Моíголбàíк олоí íиéòэд мөíгөíиé бодлогыí шиéдвэриéг шуурõàé, íээлòòэé, ил òод õүргэõэд цàг ямàгò àíõààрàí àжиллàж ирлээ. Төриéí мөíгөíиé бодлогыí гол зорилò íь иíôляôиéг íàм, òогòворòоé òүвшиíд бàéлгàж, мàкро эдиéí зàñгиéí дàрõлààг ñàéжруулàõàд чиглэдэг òул àрд иргэдиéí àõуé àмьдрàлд шууд íөлөөлдөг. Иéмд иргэí бүр òөрөөñ бàримòàлж буé мөíгөíиé бодлогыг ñàéòàр оéлгож, дэмжиж àжиллàõ íь òөриéí мөíгөíиé бодлогыí үр íөлөөг ñàéжруулдàг.

2014 оíд мàкро эдиéí зàñгиéí болоí ñàíõүүгиéí зàõ зээлиéí òогòворòоé бàéдлыг õàíгàõ, бàíкíы ñàлбàрыг бэõжүүлэõ õүрээíд àвч õэрэгжүүлэõ олоí чуõàл зорилò, õөòөлбөр эíэõүү гàрыí àвлàгàд òуñгàлàà олñоí.

Моíгол Улñыí Иõ Хурлыí Эдиéí зàñгиéí бàéíгыí õорооíооñ 2 дàõь жилдээ эрõлэí гàргàж буé “Төрөөñ мөíгөíиé бодлогыí òàлààр 2014 оíд бàримòлàõ үíдñэí чиглэл”-иéí õялбàршуулñàí òовõимол иргэí òàíы гàр дээр очиж бàéгàà íь иõээõэí àч õолбогдолòоé юм.

Эíэõүү гàрыí àвлàгà íь иргэí òàíы эдиéí зàñàг, ñàíõүүгиéí мэдлэгиéг дээшлүүлэõэд үíэòэé õувь íэмэр оруулíà гэдэгò иòгэж бàéíà.

МОНГОЛ ÁАНКНЫ ЕРӨНХИЙЛӨГЧ

Н.ЗОЛÆАРГАЛ


4

ГАРЫН АВЛАГААС ЮУ МЭДЭЖ БОЛОХ,ТҮҮНИЙГ ХЭРХЭН АШИГЛАХ ТУХАЙ

Оршил õэñэг íь àíõ удàà òөриéí мөíгөíиé бодлогоòоé òàíилцàж бàéгàà õүмүүñò зориулàгдñàí бөгөөд эíэ õэñгээñ мөíгө, бàíк яàгààд õэрэгòэé бàéдàг, мөíгөíиé бодлого гэж юуг õэлээд бàéгàà òàлààр õэí боловч мэдвэл зоõиõ оéлголòыг àвàõ болíо.

Нэгдүгээр хэсэг нь òөрөөñ мөíгөíиé бодлогыí òàлààр 2014 оíд бàримòлàõ үíдñэí чиглэлиéг õялбàршуулñàí õэлбэрээр òàíилцуулàõàд чиглэгдñэí бөгөөд эíэ õэñгээñ òөриéí мөíгөíиé бодлогыг òөлөвлөõөд õэрэглэгддэг гол гол үзүүлэлòүүд, òэдгээриéí òодорõоéлолò, òооцооíы зàрим àргàчлàл, 2014 оíд мөíгөíиé бодлогыí òàлààр òàвьж бàéгàà зорилòууд, õэрэгжүүлэõ àргà õэмжээíиé òàлààр, òүүíчлэí мөíгөíиé бодлогыí 2013 оíы урьдчилñàí гүéцэòгэлиéí явц, бàéдлыí òàлààр òовч оéлголò àвàõ боломжòоé.

Хоёрдугаар хэсэгт Улñыí Иõ Хурлыí òогòоол шààрдлàгàòàé зàрим àлбàí мэдээллиéг орууллàà.

Гàрыí àвлàгыí õэñэг òуñ бүриéí àгуулгыí зàдàргààг íàриéвчлàí дугààрлàñàí (1.1.1 гэõ мэò ) íь ñоíирõñоí зүéлòэéгээ õэñэгчлэí òàíилцàõ боломжиéг олгоíо. Үíдñэí чиглэлòэé “зорилò-àргà õэмжээ-өмíөõ оíы урьдчилñàí гүéцэòгэл” гэñэí дàрààллààр òàíилцàõ боломжòоé.

Мөíгөíиé бодлогыí зàрим гол үзүүлэлòүүд, òэдгээриéí íэр òомъёоíы òодорõоéлолò, òооцооíы зàрим àргàчлàлыí òàлààр òовч оéлголò өгөõ үүдíээñ òуñгàéлàí õàéрцàглàñàí “ òодруулгà ”-ыг õиéж өгөв.

Гàрыí àвлàгàд òуñгàгдñàí зорилò, àргà õэмжээ, òоо бàримò íь Улñыí Иõ Хурлыí 2013 оíы 11 дүгээр ñàрыí 14-íиé 62 дугààр òогòоол, Моíголбàíкíы Улñыí Иõ Хурàлд өргөí мэдүүлñэí 2014 оíы үíдñэí чиглэлиéí òогòоолыí òөñөл, òүүíиé òàíилцуулгà, õàвñрàлò òооцоо, òоо бàримòààñ эõ ñурвàлжòàé болíо.

Áоловñруулж, õэвлэлд бэлòгэñэí бàгиéí гишүүд


5

АГУУЛГА

ОРШИЛ ХЭСЭГ. БАНК, МӨНГӨНИЙ ТАЛААРХ ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТУУД

НЭГ. МӨНГӨ БА БАНКХОЁР. МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ТУХАЙ ТОЙМ ОЙЛГОЛТ

l ХЭСЭГ. ТӨРӨӨС МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ТАЛААР 2014 ОНД БАРИМТЛАХ ҮНДСЭН ЧИГЛЭЛ 1.1. 2014 оны мөнгөний бодлогын гол агуулга

1.1.1. Мàкро эдиéí зàñгиéí òогòворòоé бàéдàлд мөíгөíиé бодлогыí үзүүлэõ íөлөөлөл

1.1.2. Сàíõүүгиéí ñàлбàрыí òогòворòоé бàéдàлд мөíгөíиé бодлогыí үзүүлэõ íөлөөлөл

1.2. 2014 оны мөнгөний бодлогын үндсэн зорилтууд1.2.1. Мàкро эдиéí зàñгиéí òогòворòоé бàéдлыг бэõжүүлэõ

õүрээíд òàвигдàõ зорилò, àргà õэмжээ1.2.1à. Иíôляциéí òүвшиí 1.2.1б. Төгрөгиéí õàíш, òүүíиé òөлөв, бàéдàл

1.2.2. Сàíõүүгиéí ñàлбàрыí òогòворòоé бàéдлыг бэõжүүлэõ õүрээíд òàвигдàõ зорилò, àргà õэмжээ

1.2.2à. Áàíкуудыí эрñдэл дààõ чàдвàрыí дээшлэлò 1.2.2б. Áàíкíы õяíàлò, шàлгàлò 1.2.2в. Áàíкíы зээл, зээлиéí эрñдлиéí буурàлò

1.2.3. Сàíõүүгиéí зàõ зээлиéí дэд бүòэц, òүүíиé иíñòиòуциéг бэõжүүлэõ õүрээíд òàвигдàõ зорилò, àргà õэмжээ

1.2.3à. Төлбөр òооцооíы ñиñòемиéí õөгжил 1.2.3б. Áàíкíы бүòээгдэõүүí, үéлчилгээ, õàрилцàгчдыí

ñàíõүүгиéí боловñрол 1.2.3в. Мөíгөíиé бодлогыí ил òод бàéдàл

II ХЭСЭГ. АЛБАН МЭДЭЭЛЭЛ, ХАВСРАЛТУУД2.1. Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2014 онд баримтлах

үндсэн чиглэл батлах тухай УИХ-ын 2013 оны 11 дүгээр сарын 14-ний 62 дугаар тогтоол

2.2. Мөнгөний үзүүлэлтүүд: 2008-2014

67

13

17

18

192021

233136

39

4145

47

49

5153565960

6266


6

ÎÐØÈË ХЭСЭГМӨНГӨНÈЙ ТАËААÐХ ҮНДСЭН ÎЙËГÎËТÓÓД

Энэ хэсгээс:Мөнгө ба банкны талаарх тулгуур ойлголтын хүрээнд:• Мөнгө гэж юу болох, хэрхэн

үүссэн • Банк яаж мөнгийг үржүүлдэг • Төв банк, түүний үүрэг • Төв банкны бодлогын арга

хэрэгслүүд, тэдгээрийн агуулга

Мөнгөний бодлогын талаарх тойм ойлголтын хүрээнд:• Мөнгөний эрэлт,

нийлүүлэлтийн ерөнхий агуулга, зарчим

• Эдийн засаг дахь мөнгөний хэмжээнд нөлөөлөх арга хэрэгслүүдийн тухай ерөнхий мэдлэгтэй болж улмаар төрөөс мөнгөний бодлогын талаар жил бүр баримтлах үндсэн чиглэлийг боловсруулах, хэлэлцэх, батлах, гүйцэтгэлийг хангахад санаа бодлоо илэрхийлж байх боломжийг олно.


7

НЭГ. МӨНГӨ БА БАНК

А. МӨНГӨ ГЭЖ ЮУ ВЭ, ЯАЖ ҮҮССЭН БЭ?

Бараа үйлчилгээ, эд баялгын оронд төлбөр болгож авахыг бүх нийтээр зөвшөөрч байгаа солилцооны хэрэгслэлийг мөнгө гэдэг.

Дээр үед хүмүүс алт, мөнгөө хадгалуулдаг гол газар нь зориулалтын бөх савтай алтны дархчууд байв. Яваандаа дархан хадгалуулсан алт, мөнгөний оронд тасалбар өгдөг байсан ба тэр тасалбарыг авчирсан хэнд ч алт, мөнгийг нь өгөх тул хүмүүс арилжаа хийх болгондоо дархнаас очиж алт, мөнгө авахын оронд тасалбараа солилцох болжээ. Энэ нь цаасан мөнгөний анхны хэлбэр байв.

Нөгөө талаар хүмүүс наймаа хийх болгондоо алт шаардахгүй болсон тул дархан тэр хооронд алтыг нь ашиглах, хадгалуулсан алтаас илүү их тасалбар олгож зээлдүүлэх болсноор энэ нь банк үүсэх эхлэл болсон байна.

Орчин үед эдийн засаг дахь мөнгөнд улсаас баталгаажуулсан мөнгөн тэмдэгтүүд, банкны систем дэх хадгаламж хамаарагддаг. Мөнгөн тэмдэгтийг алт зэрэг үнэт металлаар чөлөөтэй солихоо больж, өөрөөр хэлбэл бодитой хязгаарлалтгүй болсон. Гэхдээ алтны хязгаарлалтгүй болсноор төрөөс шинэ мөнгө үйлдвэрлэх замаар орлогоос хэтэрсэн зардал гаргаж инфляци үүсгэх эрсдэл байгаагийн зэрэгцээ эдийн засаг дахь мөнгийг алт, мөнгөний олборлолтын хэмжээнд баригдуулахгүй, тухайн үеийн эдийн засгийн нөхцөл, ирээдүйн төлөвтэй уялдуулан зохицуулах бололцоотой болсон давуу талтай юм. Тиймээс үнийн өсөлтийг ард, иргэдийн амжиргааг бууруулахгүй түвшинд байлгахаар эдийн засаг дахь мөнгөний хэмжээг удирдах зорилго бүхий институтыг байгуулах хэрэгцээ бий болжээ. Арилжааны олон банкуудаас гадна зээл олгож, нөөцийг хянаж байдаг Төв банк гэж улс болгонд байдаг.Төв банк нь нийт эдийн засаг дахь мөнгөний хэмжээ, зээлийн нөхцөл зэргийг хянан зохицуулж байдаг.

Өнөөдөр зах зээлийн өндөр хөгжилтэй орнуудад хэдийгээр уг зориулалтаараа солилцооны хэрэгсэл биш боловч амархан хөрвүүлж болох “гүйлгээний” чадвар өндөртэй санхүүгийн


8

хэрэгслүүд олноор үүссэнийг “бараг мөнгө” гэж нэрлэх болсон. Жишээ нь: төрөл бүрийн хадгаламж, хадгаламжийн сертификат, чек, хувьцаа, бонд зэргийг мөнгөний адил худалдан авалт хийхэд ашиглах тул бэлэн мөнгөтэй ижил үүрэг гүйцэтгэдэг. Ийм учраас эдийн засагт байгаа мөнгөний хэмжээг бэлэн мөнгөнөөс гадна өргөн утгаар нь тодорхойлж, тооцоолох шаардлага бий болжээ. Үүнд:

• Гүйлгээнд байгаа бэлэн мөнгө• М1 буюу мөнгө-1 гэдэг үзүүлэлтэд гүйлгээнд байгаа

бэлэн мөнгө, хугацаагүй хадгаламж, аялагчдын чекийг оруулдаг. Зах зээлийн хөгжсөн орнуудад дунджаар М1 мөнгөний 1/4 нь бэлэн мөнгө, 3/4 хувь нь банкны хадгаламж эзэлж байдаг.

• М2 буюу мөнгө-2 гэдэг үзүүлэлтэд М1 дээр хугацаатай хадгаламж нэмэгддэг.

• М3 буюу мөнгө-3 гэдэг үзүүлэлтэд М2 дээр тухайн орны иргэдэд байгаа гадаадын мөнгийг оруулж тооцдог.

Ер нь орчин үед санхүүгийн салбарт электрон техник өргөн нэвтэрч байгаагийн улмаас эдийн засгийн үүднээс мөнгө, мөнгө биш хөрөнгийг ялгаж тооцох явдал улам нарийн төвөгтэй болж байна. Хэрэглэгчид /өрх гэрүүд/ баялгаа янз бүрийн хэлбэрээр хадгалдаг. Тухайлбал, банкин дахь хадгаламж, өөрт байгаа бэлэн мөнгө, үнэт цаас, худалдан авсан хөрөнгө оруулалт, газар байшин гэх мэт бодит капитал зэргийг дурдаж болно. Эдгээрийг ерөнхийд нь:

• Мөнгө, банкны хугацаагүй хадгаламж зэрэг өөрөө хүүгийн орлого оруулдаггүй боловч шууд солилцооны хэрэгслийн үүрэг гүйцэтгэж чаддаг, өөрөөр хэлвэл зуун хувийн “гүйлгээний” чанартай зүйлүүд,

• Хувьцаа, бонд зэрэг хүүгийн орлого оруулахын зэрэгцээ солилцооны үндсэн хэрэгсэл биш боловч үнэт цаасны зах зээл дээр онцын бэрхшээлгүй зарж бэлэн мөнгө болгож болох зүйлүүд,

• Машин, техник, байшин барилга зэрэг ашиг орлоготой боловч солилцооны хэрэгслийн хувьд үндсэндээ гүйлгээний чадваргүй бодит капитал гэж ялгаж болно.

Энд “гүйлгээ” буюу “ликвидити” гэдэг ойлголт нь санхүүгийн чөлөөтэй хөрвөх чадварыг хэлж байгаа болно.


9

Гэхдээ эдийн засаг дахь мөнгөний талын тэнцвэрийн тухай ойлголтыг хялбарчлах үүднээс зах зээлийн эдийн засгийн онолд төгс “гүйлгээний” чадвартай солилцооны хэрэгсэл буюу мөнгө, гүйлгээний чадвар нь төгс биш боловч хүү, орлого оруулж байдаг бусад хэрэгсэл буюу нийтэд нь “бонд” гэсэн санхүүгийн үндсэн 2 төрлийн хэрэгсэл байна гэж үздэг.

Бонд нь дараахь гол шинж чанартай байдаг.

• Бондын зах зээл дээр зарагдах үнэ нь түүнээс ирээдүйд орох орлогын урсгалын өнөөдрийн үнээр илэрхийлэгдэнэ.

• Зах зээлийн хүү ба бондын үнэ урвуу харьцаатай байдаг.

Зах зээлийн эдийн засагт хэрэглэгч хөрөнгө баялгаа мөнгө болгох уу, бонд болгох уу гэсэн асуудалтай байнга тулгардаг.

а. Мөнгө болговол хэзээ ч, юунд ч хэрэглэж болох төгс “гүйлгээ”-тэй солилцооны хэрэгсэлтэй болох боловч бондноос олох байсан ашиг, орлогыг алдана.

б. Бонд болговол хөрөнгө сул зогсохгүй, хүү авч байх боловч дуртай цагтаа хүссэн зүйлдээ зарцуулах төгс гүйлгээтэй хэрэгслээ алдана.

Б. БАНК ЯАЖ МӨНГИЙГ ҮРЖҮҮЛДЭГ ВЭ?

Банкны системд оруулсан 1 төгрөг нь банкны системээс гарч бодит эдийн засгийн гүйлгээнд зарцуулагдан буцаж банкны системд орон банкны хадгадамжийн хэмжээг нэмэгдүүлэх буюу энэ процесс хэдэн удаа давтагдахын хирээр мөнгөний хэмжээ хэд дахин үржигдэх нь тодорхойлогдоно. Банк шинээр орж ирсэн хадгаламжийн хэмжээгээр шинээр зээл олгох замаар мөнгө, зээлийн үзүүлэлтүүд үржигдэн нэмэгддэг.

Онолын хувьд эдийн засагт мөнгө дараах 2 сувгаар нийлүүлдэг гэж үздэг. Нэгдүгээрт, Төв банк мөнгөний сул бодлогыг хэрэгжүүлэхдээ нээлттэй цонхны үйл ажиллагаа, заавал байлгах нөөцийн хэмжээг бууруулах, бусад хэрэгслүүдээ ашиглан банкуудад санхүүжилт хийх, гадаад валютын арилжаагаар төгрөг нийлүүлэх тохиолодолд банкны системд мөнгө шинээр


10

нийлүүлэгдэнэ. Хоёрдугаарт, Засгийн газраас төсвийн зардлыг Төв банкин дахь данснаасаа санхүүжүүлэх замаар нөөц мөнгийг нэмэгдүүлдэг. Нөөц мөнгөний өсөлт нь мөнгө үржих үйл явцаар буюу зээл, хадгаламжийн үйл ажиллагаагаар мөнгөний нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлдэг.

Мөнгө үржих үйл явц

Банк-1 Банк-2 Банк-3

Компани-1 Компани-2 Компани-3 Компани-4

ЗБН=8¥ ЗБН=6¥

зээл

=100

¥

зээл=72¥

зээл=54¥

72¥ 100¥

хад=

80¥

хад=60¥

ЗБН-Заавал байлгах нөөц

Мөнгө үржих үйл явцыг дээрх схемд үзүүлсэнийг энгийн жишээгээр тайлбарлая.

(Заавал байлгах нөөцийн хувийг 10 хувь гэж үзье.) Эхний банк буюу “Банк-1” Төв банкнаас зээл авч, хугацааны t агшинд “Компани-1”-д 100 төгрөгийн зээл олгосон гэж үзэв. “Компани-1” нь банкнаас авсан зээлээ эдийн засгийн эргэлтэнд оруулж, “Компани-2”-т бараа, үйлчилгээ худалдан авсны төлбөр хийв. “Компани-2”-ийн орлого болох 100 төгрөгийн 20 төгрөг нь эдийн засагт бэлэн мөнгө хэлбэрээр байршсан гэж үзье. Тэгвэл үлдэх 80 төгрөг нь “Компани-2”-ийн харилцагч банк болох “Банк-2”-т харилцах, хадгаламж хэлбэрээр байршина. “Банк-2” нь шинээр нэмэгдсэн 80 төгрөгийн эх үүсвэрийн 10 хувь буюу 8 төгрөгийг заавал байлгах нөөцөд байршуулж, үлдсэн 72 төгрөгийг зээл хэлбэрээр гаргах боломжтой юм.

Иймээс “Банк-2” илүүдэл нөөц болох 72 төгрөгөө “Компани-3”-т зээл болгон олгож, “Компани-3” нь авсан зээлээ “Компани-4”-өөс бараа, үйлчилгээ худалдан авахад зарцуулжээ. Үүний 12 төгрөг нь эдийн засагт бэлэн мөнгө хэлбэрээр байршиж, үлдэх 60 төгрөг нь “Банк-3”-т “Компани-4”-ийн харилцах, хадгаламж хэлбэрээр байршина. “Банк-3” нь 60 төгрөгийн нэмэгдсэн эх


11

үүсвэрийн 10 хувийг ЗБН-д байршуулж, үлдэх 54 төгрөгийг зээлд гаргах боломжтой юм. Энэ процесс цаашид системийн илүүдэл нөөц шавхагдах хүртэл үргэлжилнэ. Доорх зурагт мөнгө үржих процессийг тоон утгаар үзүүллээ.

Хүснэгт 1. Мөнгө үржих үйл явц, тоон үзүүлэлтээр

Банк Хадгаламжийн хэмжээ

Зээл олгох боломжтой хэмжээ ЗБН

1 100 90 102 90 81 93 81 72.9 8.14 72.9

Мөнгө үржих процессоор үүссэн нийт хадгаламжийн хэмжээ

Мөнгө үржих процессоор үүссэн нийт зээлийн хэмжээ ЗБН-ийн өсөлт

271 243.9 27.1

В. ТӨВ БАНК ЯМАР ЧИГ ҮҮРЭГТЭЙ ВЭ?

1. Үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн тогтвортой байдлыг хангах

2. Төлбөр тооцооны гүйлгээний тасралтгүй, чөлөөт эргэлтийг хангах

3. Арилжааны банкны үйл ажиллагаанд хяналт тавих, банкны системийн тогтвортой байдлыг бэхжүүлэх

Г. ТӨВ БАНКНЫ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНД БОДЛОГЫН ЯМАР ХЭРЭГСЛҮҮД АШИГЛАДАГ ВЭ?

• Мөнгөний нээлттэй зах зээл дээр явуулах үйл ажиллагаа

Төв банк банк хоорондын захын нөөцийн илүүдлийг татах эсвэл дутагдлыг хангах зорилгоор банкуудад Төв банкны үнэт цаас худалдах, худадан авах үйл ажиллагааг нээлттэй захын үйл ажиллагаа гэнэ.

• Санхүүжилтийн хэрэгслүүд:

Богино хугацааны болон түр зуурын санхүүжилт


12

шаардлагатай нөхцөлд банк өөрийн эзэмшиж буй Засгийн газрын болон Төв банкны үнэт цаасыг барьцаалан санхүүжилт авахыг хэлнэ.

• Бодлогын хүүний өөрчлөлтийн бодлого:

Мөнгөний захын эрэлт, нийлүүлэлтээс гадна макро эдийн засгийн тухайн болон ирээдүйн нөхцөл өөрчлөгдөх төлөв дээр үндэслэн мөнгөний бодлогын хүү болох 7 хоногтой Төв банкны үнэт цаасны хүүгийн хэмжээг өөрчилдөг.

• Заавал байлгах нөөцийн хувийг өөрчлөх:

Төв банкин дахь дансанд банкуудын татан төвлөрүүлсэн хөрөнгийн тодорхой хувийг заавал байлгах нөөц хэлбэрээр байршуулахыг заавал байлгах нөөц гэнэ. Заавал байлгах нөөцийн хувийг өөрчлөх нь эдийн засаг дахь зээлийн хэмжээг түргэн хугацаанд хумих эсвэл өргөжүүлэхэд нөлөөлдөг.

Д. БАНКНЫ СИСТЕМД ЯАГААД ТОГТВОРГҮЙ БАЙДАЛ ҮҮСДЭГ ВЭ?

• Үндэсний валютын ханшны тогтворгүй байдлын улмаас

• Мөнгөний талаарх оновчгүй бодлогын уршгаас

• Улсын төсөв- санхүүгийн тэнцвэртэй бус бодлогын улмаас

• Хадгаламжийн даатгалын тогтолцоо байхгүйгээс

Е. БАНКНЫ СИСТЕМИЙГ ТОГТВОРТОЙ БАЙЛГАХЫН ТУЛД ЯАХ ВЭ?

• Банк-санхүүгийн тогтолцооны эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох

• Банкин дахь нөөцийн доод хэмжээний түвшин болон Төв банкны бодлогын хүүгийн түвшний тохиргоог хийх

• Банкны мөнгө санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний шинэ хэлбэрүүдийг хөгжүүлэх, мөнгөний зах зээлийн багтаамжийг зохицуулах


13

ХОЁР. МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ТУХАЙ ТОЙМ ОЙЛГОЛТ

Мөнгөний бодлогын мөн чанар нь эдийн засаг дахь мөнгөний нийлүүлэлт, зээлийн нөхцлийг өөрчлөх замаар макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүдэд нөлөөлөхөд оршдог.

Эдийн засаг хүчин чадлаа бүрэн ашиглаагүй байгаа нөхцөлд мөнгөний хэмжээг /нийлүүлэлтийг/ өсгөвөл үнийн өсөлтийг бий болгохгүйгээр нийт эрэлт болон үндэсний орлогын хэмжээг өсгөх боломжтой. Харин мөнгөний нийлүүлэлтийг багасгавал үүний сөрөг үзэгдэл явагдаж, эдийн засгийн өсөлтийг бууруулдаг.

Хэрэв эдийн засаг бүрэн ажиллаж байгаа нөхцөлд мөнгөний нийлүүлэлтийг ихэсгэвэл үндэсний үйлдвэрлэл өсөх хэдий ч нэрлэсэн өсөлтийн дийлэнх илүүдэл эрэлтийг бий болгож үнийн өсөлтийг дагуулдаг. Өөрөөр хэлвэл инфляцийг нэмэгдүүлнэ. Иймд эдийн засаг хүчин чадлаа бүрэн ашигласан үед инфляцийн дарамт нэмэгдэж, эдийн засаг “хэт” халдаг тул мөнгөний нийлүүлэлтийг багасгах эсвэл бодлогын хүүг өсгөх замаар нийт эрэлтийг бууруулан инфляцийг хазаарлах бодлогыг хэрэгжүүлдэг. Мөнгөний нийлүүлэлтийг багасгах болон хүүг өсгөх бодлогын арга хэмжээнүүд нь эцэстээ хөрөнгө оруулалтын бууралтаар дамжин үйлдвэрлэлт, нийт эрэлтийг бууруулах замаар инфляцийг бууруулах нөлөөг үзүүлдэг. Ийнхүү мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэхдээ мөнгөний биет хэмжээ болон хүүг өөрчлөх замаар нийт эрэлтийг өөрчилж, үндэсний орлогын тэнцвэрт хэмжээнд нөлөөлөхийг мөнгөний бодлогын нөлөөллийн суваг гэж нэрлэдэг.


14

“Мөнгөний бодлогын тайлбарыг бага зэрэг тодруулж сонирхоё. Тэнцвэртэй байгаа эдийн засагт мөнгөний нийлүүлэлтийг ихэсгэвэл илүүдэл нийлүүлэлт, багасгавал илүүдэл эрэлт үүснэ. Сонгодог эдийн засагт бол мөнгөний нийлүүлэлт ихэсвэл түүнийг зарцуулах нь өсөх тул эдийн засаг өснө, мөнгөний нийлүүлэлт багасвал зарцуулалт хорогдож, эдийн засгийн идэвхжил буурна гэсэн хэт хялбарчилсан үзэл ноёрхож байв. Харин шинэ Кейнсийн онолоор бол мөнгөний нийлүүлэлт эрэлтээс давахад хүмүүс мөнгөөрөө бонд авч эхэлнэ.

/Амьдрал дээр бонд гэдэгт ашиг орлоготой эд баялгийн бүхий л хэлбэрийг багтаан ойлгож болно/. Ингээд бондын үнэ өсөж, түвшин буурна. Хүү буурахад зээл авахад амар хямд болж удаан хугацааны хөрөнгө оруулсны өртөг зардал багасах учир удаан эдэлгээтэй бараа, борлуулаагүй барааны нөөц, орон сууц, барилга, хөрөнгө оруулалт бүгд өсөж, эдийн засаг нийтдээ идэвхжинэ гэж тайлбарладаг”

Төв банкнаас мөнгөний зах зээлд оролцож нийлүүлэлтэд нөлөөлөх энэ аргыг “нээлттэй зах зээлийн ажиллагаа” гэж нэрлэдэг.

Мөнгөний нийлүүлэлтэд нөлөөлөх өөр нэг зам бол арилжааны банкуудын заавал байлгах нөөцийн хувийг өөрчлөх арга юм. Банкуудын заавал байлгах нөөцийн хувийг багасгах нь тэдгээрийн Төв банкинд байршуулах нөөцийн хэмжээг ихэсгэдэг. Заавал байлгах нөөцийн хувь нэмэгдсэнээр банк заавал байлгах нөөц хэлбэрээр байршуулах нөөцийн хэмжээ нэмэгдэж, зээл гаргах эх үүсвэр нь буурна. Иймд нийт зээл буурч, эдийн засаг дахь мөнгөний нийлүүлэлт хорогдоно.

Бид мөнгөний эрэлт, нийлүүлэлт нь /хүмүүс бонд буюу мөнгө авах нь/ хүүгийн түвшингээс шалтгаалдаг талаар өмнө дурдсан. Мөнгөний эрэлт ба хүүгийн түвшин тогтвортой хамааралтай нөхцөлд Төв банкнаас мөнгөний хэмжээнд нөлөөлж болох нэг зам нь хүүг өөрчлөх арга болдог. Жишээ нь: Мөнгөний эрэлт, хүүгийн харьцаа тэнцвэртэй байх үед мөнгөний эрэлтийг нэмэгдүүлэх гэвэл хүүг буулгах хэрэгтэй болно гэсэн үг юм. Гэвч энэ тохиолдолд хүүгийн өөрчлөлт хөрөнгө оруулалт зэрэг эдийн засгийн бусад чухал хүчин зүйлүүдэд хэрхэн нөлөөлөхийг тооцох хэрэгтэй болдог.

Тайлбар:


15

Төв банкны мөнгөний хэмжээг хянах чадварт Төв банкны мэдлээс гадуур байдаг зарим хүчин зүйлс нөлөөлдөг. Үүнд: Засгийн газрын зарцуулалт, банкинд мөнгөө хадгалуулах, бэлнээр барих, бонд худалдаж авах талаарх банкны харилцагчийн шийдвэр болон банкны өөрийн үйл хөдлөл зэргээс шалтгаалан Төв банкны хамааралгүйгээр мөнгөний нийлүүлэлт өөрчлөгдөх боломжтой. Үүнийг мөнгөний бодлогын автимат нөлөөлөл гэж нэрлэдэг бөгөөд түүнийг мөнгөний бодлогын хэрэгслүүдээр засах шаардлага байнга тулгардаг байна.

* * *

БИД БАНÊ, МӨНГӨНИЙ ТАЛААРХ ТОÂЧ ОЙЛГОЛТОНДОО ТУЛГУУРЛААД 2014 ОНЫ ТӨРИЙН МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ҮНДСЭН ЧИГЛЭЛТЭЙ ТАНИЛÖАÖГААß


16

Энэ хэсгээс мөнгөний бодлогод хэрэглэгддэг зарим үндсэн үзүүлэлтүүдийн тодорхойлолт, тооцооны зарим аргачилалын талаар товч ойлголт авах бөгөөд 2014 оны мөнгөний бодлогын үндсэн чиглэлтэй “зорилт ---арга хэмжээ --- хүлээгдэж буй гүйцэтгэл” гэсэн дарааллаар танилцаж, улмаар Төрөөс мөнгөний бодлогын үндсэн чиглэлийг боловсруулах, хэлэлцэх, батлах, гүйцэтгэлийг хангахад “Та” иргэнийхээ хувьд оролцох, санал бодлоо илэрхийлэх боломжийг олно.

M2мөнгө 2880 4680 4955 5773 6064 М1мөнгө 651 1158 1182 1553 1676 Бараг мөнгө 2229 3522 3774 4220 4388

Гадаад цэвэр актив 1533 2739 2619 2950 3040 Гадаад цэвэр нөөц 1694 3023 2886 3260 3343 Төв банкны 1652 2628 2566 2951 3084 Арилжааны банкны 41 395 320 309 259 Бусад цэвэр зүйл -160 -283 -267 -310 -303

Дотоод цэвэр актив 1347 1941 2336 2823 3024 Дотоодын цэвэр зээл 1938 2430 2735 3380 3711 ЗГ-ын цэвэр зээл -717 -835 -996 -1173 -1350 Хөгжлийн банкны цэвэр зээл* ББ-аас авах авлага 2655 3265 3731 4553 5060 Бусад цэвэр зүйл -591 -489 -399 -557 -687

Төв банкНөөц мөнгө 733 945 1019 1260 1399

Гадаад цэвэр актив 1539 2529 2470 2850 2983

Дотоод цэвэр актив -806 -1584 -1451 -1590 -1584 ЗГ-ын цэвэр зээл -265 -492 -627 -827 -958 Хөгжлийн банкны цэвэр зээл* Банкинд олгосон зээл 198 131 128 215 118 Хасах нь: ТБҮÖ 393 1101 1173 1147 881 Бусад цэвэр зүйл -346 -122 221 169 137

l ХЭСЭГТӨÐӨӨС МӨНГӨНÈЙ БÎДËÎГЫН ТАËААÐ

2014 ÎНД БАÐÈМТËАХ ҮНДСЭН ЧÈГËЭË


17

1.1. 2014 ОНЫ МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ГОЛ АГУУЛГА

МАКРО ЭДИЙН ЗАСГИЙН ÁОЛОН САНХҮҮГИЙН САЛÁАРЫН ТОГТВОРТОЙ ÁАЙДЛЫГ ÁЭХÆҮҮЛЭХ,

ÁОДИТ САЛÁАРЫН ИДЭВХÆЛИЙГ ДЭМÆИХ ЗАМААР ЭДИЙН ЗАСГИЙН ДАРХЛААГ САЙÆРУУЛАХАД

МӨНГӨНИЙ ÁОДЛОГЫГ ЧИГЛҮҮЛНЭ.

Макр

о эд

ийн з

асг

ийн

тогт

ворто

й б

айдлы

г бэ

хжүү

лэх

Бод

ит

салба

ры

н

идэв

хжлийг

дэм

жих

Санхү

үгийнса

лба

ры

н(з

ах

зээл

ийн)

тогт

ворто

й б

айдлы

г

бэхж

үүлэх

ДУНД, УРТ ХУГАЦААНЫ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТОГТВОРТОЙ ÁАЙХ НӨХЦӨЛИЙГ ÁҮРДҮҮЛÆ, ЭДИЙН ЗАСГИЙН

ДАРХЛААГ САЙÆРУУЛНА

ҮР ДҮН


18

1.1.1. МАКРО ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТОГТВОРТОЙ БАЙДАЛД МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨЛӨЛ 2014 ОНД

МАКРО ЭДИЙН ЗАСГИЙН

ТОГТВОРТОЙ ÁАЙДЛЫГ

ÁЭХÆҮҮЛЭХ

Мөíгөíиé бодлогыí íөлөөлөõ чиглэл, àргà õэмжээíүүд:

Иíôляциéг íàм, òогòворòоé òүвшиíд бàéлгàõ

Төгрөгиéí гàдààд вàлюòòàé õàрьцàõ уяí õàòàí õàíшиéí бодлого бàримòлàõ

Гàдààд вàлюòыí õàíшиéí эрñдэлиéг бууруулàõ òогòолцоог бүрдүүлэõ

2014


19

1.1.2. САНХҮҮГИЙН САЛБАРЫН (ЗАХ ЗЭЭЛИЙН) ТОГТВОРТОЙ БАЙДАЛД МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨЛӨЛ 2014 ОНД

САНХҮҮГИЙН САЛÁАРЫН

(ЗАХ ЗЭЭЛИЙН) ТОГТВОРТОЙ

ÁАЙДЛЫГ ÁЭХÆҮҮЛЭХ

Мөíгөíиé бодлогыí íөлөөлөõ чиглэл, àргà õэрэгñлүүд:Сàлбàрыí

òөлбөриéí чàдвàрыг õàдгàлж, эрñдэлээñ õàмгààлàõ чàдàвõыг íэмэгдүүлэõ

Хяíàлò шàлгàлòыí òогòолцоог олоí улñàд мөрддөг зàрчим зоõицуулàлòàд íиéцүүлэí боловñроíгуé болгоõ

Зээлиéí бàрьцàà õөрөíгиéí эрõ зүéí орчиíг шиíэчлэõ

Зээл, õүүгиéí зàрдлыг íэмэгдүүлж буé õүчиí зүéлñиéí íөлөөллиéг бууруулàõ чиглэлээр эрõ зүéí орчíыг шиíэчлэõ

2014


20

1.2. 2014 ОНЫ МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ҮНДСЭН ЗОРИЛТУУД

ЗОРИЛТ

Хэрэглээíиé үíиéí иíдекñээр õэмжигдэõ иíôляциéг 2014 оíы эцэñò 8 õувь, 2015-2016 оíд 7 õувиàñ õэòрэõгүé òүвшиíд бàéлгàíà.

Төгрөгиéí гàдààд вàлюòòàé õàрьцàõ õàíш íь мàкро эдиéí зàñгиéí ñуурь íөõцөлòэé íиéцэж, уяí õàòàí òогòоõ, òөгрөгиéí òогòворòоé бàéдàл болоí үíдэñíиé эдиéí зàñгиéí òэíцвэрòэé õөгжлиéг дэмжиõ зàрчим бàримòàлíà.

Гàдààд вàлюòòàé õàрьцàõ õàíшиéí эрñдэлиéг бууруулàõ òогòолцоог бүрдүүлíэ.

Áàíкуудыí òөлбөриéí чàдвàрыг õàдгàлж, ñиñòемиéí шиíжòэé эрñдэлээñ õàмгààлàõ чàдàвõыг íэмэгдүүлíэ.

Олоí улñàд мөрддөг зàрчим, зоõицуулàлòыí àргà õэрэгñлиéг бàíкíы ñàлбàрыí үéл àжиллàгààòàé уялдуулàí, эрñдэлиéí үíэлгээíд ñуурилñàí õяíàлò шàлгàлòыг ñàéжруулíà.

Áàíкíы эрñдэл, зээлиéí õүү буурàõ íөõцөлиéг бүрдүүлэõ зорилгоор бàíкíы зээлиéí бàрьцàà õөрөíгиéí болоí зээл, õүүгиéí зàрдлыг íэмэгдүүлж бàéгàà буñàд õүчиí зүéлиéí íөлөөллиéг бууруулàõ эрõ зүéí орчíыг шиíэчилíэ.

Моíгол Улñыí òөлбөр òооцооíы ñиñòемиéí íàéдвàрòàé, òàñрàлòгүé àжиллàгààг õàíгàí, òөлбөр òооцооíы ñиñòемиéí шиíэчлэлиéг 2014-2016 оíд эрчимжүүлíэ.

Сàíõүүгиéí зàõ зээлиéí õàрилцàгчдыí эрõ àшгиéг õàмгààлàõ, олоí íиéòиéí ñàíõүүгиéí ñуурь мэдлэгиéг дээшлүүлэõ õөòөлбөр боловñруулàõ àжлыг õолбогдоõ бàéгууллàгàòàé õàмòрàí эõлүүлíэ.

Мөíгөíиé бодлогыí шиéдвэр гàргàõ үéл àжиллàгàà, àргà õэрэгñлиéí ил òод, íээлòòэé бàéдлыг õàíгàõ, гàргàñàí шиéдвэриéг олоí íиéò, бизíеñ эрõлэгчдэд õүрòээмжòэé õүргэõ зàмààр бодлогыí үр íөлөөг ñàéжруулíà.

2014


21

1.2.1. МАКРО ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТОГТВОРТОЙ БАЙДЛЫГ БЭХЖҮҮЛЭХ ХҮРЭЭНД ТАВИГДАХ ЗОРИЛТ, АРГА ХЭМЖЭЭ

ЗОРИЛТ

Хэрэглээíиé үíиéí иíдекñээр õэмжигдэõ иíôляциéг 2014 оíы эцэñò 8 õувь, 2015-2016 оíд 7 õувиàñ õэòрэõгүé òүвшиíд бàéлгàíà.


Гàдààд вàлюòыí õàíшиéí эрñдэлиéг бууруулàõ òогòолцоог бүрдүүлíэ.

2014


22

ХЭРЭГÆҮҮЛЭХ АРГА ХЭМÆЭЭ

• Монголбанкмөнгөнийуламжлалтбауламжлалтбусбодлогоàргà õэрэгñлиéг õоñлуулàí õэрэгжүүлэõ зàмààр доòоодыí үíиéí òогòворòоé бàéдлыг õàíгàж , иргэдиéí бодиò орлогыг õàмгààлíà.

• Мөнгөний уламжлалт бус бодлогын хүрээнд “Гол нэрийнбàрàà, бүòээгдэõүүíиé үíиéг òогòворжуулàõ õөòөлбөр”-иéг үргэлжлүүлж үр дүíг цààшид ñàéжруулíà.

• Суурь инфляци, импортлогдож буй инфляцийн нөлөөллийгбàгàñгàõ зорилгоор Моíголбàíкíààñ òөгрөгиéí орлогоòоé эòгээдиéí вàлюòыí õàíшиéí эрñдэлиéг бууруулàõ ñàíõүүгиéí бүòээгдэõүүíиéг илүү боловñроíгуé болгож, òүүíиé зàõ зээл дэõ õэрэглээг íь íэмэгдүүлíэ. Иíгэñíээр вàлюòыí õàíшиéí өөрчлөлòиéí иíôляцид үзүүлэõ íөлөөллиéг ñулруулж, иíôляциéí дуíд, урò õугàцààíы зорилòод õүрэõ боломжиéг эрñ ñàéжруулàõ юм.

• Улñыí òөñөв òогòворòоé, гàдààд вàлюòыí урñгàл өнөөгийнхөөсэрссайжирсанорчиндМонголбанкимпортыгорлох, экспортыг нэмэгдүүлэх дотоодын үйлдвэрлэлийгмөíгөíиé бодлогоòоé уялдуулàí дэмжиж àжиллàíà. Иíгэõдээ чàíàрòàé àжлыí бàéрыг олíоор биé болгодог эдиéí зàñгиéí бодиò ñекòор дàõь урò õугàцààòàé õөрөíгө оруулàлòыг õувиéí õэвшлээр дàмжуулàí íэмэгдүүлэõ зàрчим бàримòàлñíààр доòоодыí үéлдвэрлэл õөгжиõ, чàíàрòàé, òогòворòоé àжлыí бàéрíы òоо íэмэгдэõ, дуíдàж дàвõàргыí õүрээ òэлэõ, үíдэñíиé õэмжээíд õуримòлàл өñөõ, эдиéí зàñгиéí дàрõлàà ñàéжрàõ бөгөөд эдгээр íь цогцоороо иíôляциéг дуíд, урò õугàцààíд íàм, òогòворòоé òүвшиíд бàéлгàõ зорилòод õүргэõ болíо.

• Эдийн засгийн бодит салбарын идэвхжлийг дэмжихзорилгоор “Зээлиéí õүү буурàõ орчíыг бүрдүүлэõ” õөòөлбөриéг үргэлжлүүлэí õэрэгжүүлíэ.

• Бичил, жижиг, дунд бизнесийн санхүүжилтийг дэмжижàжиллàíà.

• Валютын захад тогтворгүй байдал үүсэхээс урьдчиланñэргиéлэõ àргà õэмжээг àвч àжиллàíà.

• Валютынзахадбанкбуссанхүүгийнбайгууллага,санхүүгийнзàõ зээлиéí буñàд оролцогчиéг идэвõòэé оролцуулàõ, õàíшиéí эрñдэлээñ õàмгààлàõ ñàíõүүгиéí үүñмэл õэрэгñлиéг зàõ зээлд íэвòрүүлэõ зорилгоор вàлюòыí àрилжààíы òогòолцоог биé болгоíо.


23

1.2.1а. ИНФЛЯЦИЙН ТҮВШИН 2014 ОНД

ЗОРИЛТ

Хэрэглээíиé үíиéí иíдекñээр õэмжигдэõ иíôляциéг 2014 оíы эцэñò 8 õувь, 2015-2016 оíд 7 õувиàñ õэòрүүлэõгүé òүвшиíд бàéлгàíà. Төñвиéí òогòворòоé бàéдлыí òуõàé õуулиéí дàгуу иíôляциéг õязгààрлàõ, мөíгө, òөñвиéí бодлогыí õоороíдыí уялдààг õàíгàõ чиглэлээр Зàñгиéí гàзàрòàé õàмòрàí àжиллàíà. Эдгээриéí үр дүíд дуíд болоí урò õугàцààíд мàкро эдиéí зàñàг òогòворòоé бàéõ íөõцөлиéг бүрдүүлíэ.

2014


24

ХЭРЭГÆҮҮЛЭХ АРГА ХЭМÆЭЭ

•“Хүíñíиé гол íэриéí бàрàà, бүòээгдэõүүíиé үíиéг òогòворжуулàõ”, “Шàòàõууíы жижиглэíгиéí õудàлдààíы үнийгтогтворжуулах”,“Өргөнхэрэглээнийимпортынбараа,бүòээгдэõүүíиé өрòгиéг бууруулàõ”, “Áàрилгыí ñàлбàрыг дэмжиõ, улмààр ороí ñууцíы үíиéг òогòворжуулàõ”, “Нүүрñíиé àюулгүéí íөөц бүрдүүлэõ, òүлш, эрчим õүчíиé ñàлбàрыí өвөлжилòиéí бэлòгэл õàíгàõ, эрчим õүчíиé үíэ, òàриôыг òогòворжуулàõ” гэñэí 5 дэд õөòөлбөриéг Зàñгиéí гàзàрòàé үргэлжлүүлэí õàмòрàí õэрэгжүүлíэ.

•Дээр дурдñàí õөòөлбөрүүдэд иж бүрэí дүí шиíжилгээ õиéõ, òүүíиé үр өгөөжиéг íэмэгдүүлэõ, àргà õэрэгñлиéг зàõ зээлиéí меõàíизмд ñуурилñàí õэлбэрò шàò дàрààòàé шилжүүлэõ, õяíàлòыí òогòолцоог ñàéжруулàõ, õөòөлбөр õэрэгжиж бàéгàà ñàлбàрò өрñөлдөөíиé шудàргà буñ орчиí биé болоõооñ урьдчилàí ñэргиéлэõ, ил òод, íээлòòэé бàéдлыг õàíгàж àжиллàíà.

•Иíôляциéг оíилоõ бодлогыí оíцлог, дàвуу òàл болоõ мàкро эдиéí зàñгиéí õэòиéí òөлөвò ñуурилàí, ирээдүéг õàрñàí мөíгөíиé бодлогыг õэрэгжүүлж õэвшиõ, иíôляциéí зорилòыг õàíгàõ зàмààр иíôляциéí õүлээлòиéг òөлөвшүүлэõэд оíцгоé àíõààрч “Төñөөлөл бодлогыí шиíжилгээíиé ñиñòем (FPAS)”-иéí зàгвàрыг àшиглàí òөñөөлөл õиéõ òогòолцоог 2014 оíд íэвòрүүлñíээр бодлогыí õàриу үéлдэл, эдиéí зàñàг дàõь ñөрөг íөлөөллиéí шàлòгààí, эдиéí зàñàг õэрõэí àжиллàдàг òàлààрõ òөрөл бүриéí òààмàглàлуудààñ гàрñàí эрñдэлүүдиéг àвч үзэõ боломжòоé болж, мөíгөíиé бодлогыí шиéдвэр гàргàлò ñàéжирíà.


25

Хэрэглээний үнийн индекс /инфляци/ 2013 оны эхний 11 сарын урьдчилсан гүйцэтгэлээр

Хэрэглээíиé үíиéí улñыí иíдекñ 2013 оíы 11 дүгээр ñàрыí эцэñò өмíөõ ñàрààñ 1.3 õувь, оíы эõíээñ 11,1 õувь, өмíөõ оíы мөí үеэñ 12.0 õувиàр òуñ òуñ өñлөө.

Моíголбàíкíы мөíгөíиé бодлогыí зөвлөл2013 оíы эõíээñ мөíгөíиé бодлогыí õүүг З удàà, íиéòдээ 2.75 íэгж õувиàр бууруулàí 10.5 õувь болгоод бàéíà. Гэõдээ мөíгөíиé бодлогоор эдиéí зàñгиéí идэвõжлиéг үүíээñ илүү дэмжиõэд гàдààд õудàлдàà, õөрөíгө оруулàлòыí орчíы òодорõоé буñ бàéдàл 2012 оíооñ эõлэí үргэлжилñээр бàéñàí íь гол õязгààрлàлò болж бàéв.

Гол íэриéí бàрàà бүòээгдэõүүíиé үíиéг òогòворжуулàõ” õөòөлбөриéг Зàñгиéí гàзàрòàé õàмòрàí õэрэгжүүлж íиéлүүлэлòиéí гàрàлòàé иíôляциéí дàрàмòыг эрñ бууруулж, эдиéí зàñàг дàõь бүòээмжòэé òөгрөгиéí íиéлүүлэлòиéг òуõàé бүр íэмэгдүүлэí, эдиéí зàñгиéí бодиò ñекòорò дэмжлэг үзүүлэõ, ñàíõүүгиéí болоí мàкро эдиéí зàñгиéí болзошгүé õямрàлààñ ñэргиéлэв.

Áàíкíы ñàлбàрыí чàдàвõыг ñàéжруулж, õàмгààлàõ, ñàíõүүгиéí òогòворгүé бàéдàл биé болоõ эрñдэлээñ ñэргиéлэõ зорилгоор бàíкуудàд 900 òэрбум òөгрөгиéí õàдгàлàмжиéг òодорõоé үе шàòòàé бàéршуулàв. Áàíкууд урò эõ үүñвэриéг эдиéí зàñгиéí бодиò ñекòорò àжлыí бàéр, үéлдвэрлэл, үéлчилгээг íэмэгдүүлэõ зээл болгоí гàргàñíààр зээлиéí òàñàлдàл биé болоõ эрñдэлээñ ñэргиéлж, бизíеñиéí идэвõжлиéг дэмжиí, эдиéí зàñгиéí бодиò өñөлòөд дэмжлэг болж бàéíà.

Доòоодыí мàкро эдиéí зàñгиéí орчиí, мөíгөíиé зàõ зээлиéí õөгжлиéí шààрдлàгà, мөíгөíиé бодлогыг õэрэгжүүлэõ олоí улñыí шилдэг òуршлàгàд ñуурилàí õүүíиé коридорыг шиíээр íэвòрүүлэв.


26

Тодруулга 1

Инфляци /үнийн ерөнхий түвшин/ :Эíэ íь эдиéí зàñàгò үíиéí ерөíõиé òүвшиí íэмэгдэõ бàéдлààр илэрдэг мөíгөíиé үíэгүéдэõ /мөíгөíиé үíэ цэíэ, õàíш буурàõ/ үéл явц бөгөөд үíиéí иíдекñиéí òуñлàмжòàé õэмжиж бàéгàà өргөí õэрэглээíиé бүлэг бàрààíы буюу õэрэглээíиé ñàгñ болгоí òооцñоí бàрààíы үíиéí дуíдàж òүвшиíгээр òодорõоéлогддог.

Өндөр инфляцийн үр дагавар:• Хүнамынамьдралынтүвшингбууруулна.• Хувийнхадгаламжийнбодитүнэцэнэболонбодит

орлого буурíà.• Хүнамынбодиторлогынхэмжээцалингнэмсэнч

мөí буурñààр л бàéõ болíо.• Татварнэмэгдүүлэххэрэглүүрболно.• Хөдөлмөрт урамших, үйлдвэрлэлийг өргөжүүлэх

ñоíирõол буурñíààñ үéлдвэрлэл буурíà.•Жолоодлогогүй инфляци нь эдийн засгийг бүхэлд

íь удирдлàгàгүé болгоíо.Өндөр инфляцийн эсрэг авах арга хэмжээ:

• Инфляцийнхүлээлтийгтогтворжуулах• Мөнгөний нийлүүлэлтийг хязгаарлах /Мөнгөний

õàòуу бодлого/• Төсвийн хумих бодлого хэрэгжүүлэх, алдагдлыг

бууруулàõ• Татварыншинэчлэлхийх• Валютийнханшийгтогтворжуулах• Эдийнзасгийнтаваарлагбайдлыгдээшлүүлэх• Мөнгөнийшинэчлэлхийх/онцгойтохиолдолд/

Нийлүүлэлтийн гаралтай инфляци:• Үйлдвэрлэл, нийлүүлэлтийн доголдлын улмаас

болоí õүлээгдэж буé өíдөр зàрдлыг íөõөõòэé õолбогдñоí үíиéí õөөрөлòөөр өдөөгдñөí иíôляциéг зàрдлыí буюу íиéлүүлэлòиéí гàрàлòàé иíôляци гэдэг.Мàõ,гурил, шàòàõууí, цàõилгààí, дулààí, импортынбараатүүнийтээврийнзардалгэхмэтньгол õүчиí зүéлñ íь юм. Мàíàé орíы õувьд мàõ болоí шàòàõууíы үíиéí өөрчлөлò íь иíôляци, òүүíиé õэлбэлзлиéг өдөөгч íиéлүүлэлòиéí үíдñэí õүчиí зүéл болж бàéíà.


27

Туõàéлбàл, ñүүлчиéí 3 жилиéí дуíджààр жилиéí иíôляциéí 40 гàруé õувиéг ñуурь иíôляци,20 гàруé õувиéг òөриéí зоõицуулàлòòàé бàрàà,үéлчилгээíиé иíôляци,үлдñэí 40 орчим õувиéг õүíñíиé бүòээгдэõүүíиé иíôляци,үүíээñ 24 õувиéг íиéлүүлэлò доголдñоíы улмààñ биé болñоí мàõíы үíиéí өñөлò òуñ òуñ эзэлж бàéíà.Ниéлүүлэлòиéí шàлòгààíòàé иíôляциéг мөíгөíиé бодлогоор бууруулàõ гэж оролдоõ íь эдиéí зàñгиéí өñөлòиéг ñààруулàõ íөлөөòэé òул Зàñгиéí гàзрыí зоõиоí бàéгуулàлòыí бодлого, àргà õэмжээ чуõàл àч õолбогдолòоé бàéдàг. Эрэлтийн гаралтай инфляци:

Илүүдэл эрэлòиéí улмààñ үүдñэí үíиéí õөөрөлòөөр өдөөгдñөí иíôляциéг эрэлòиéí гàрàлòàé иíôляци гэдэг. Эрэлòиéí гàрàлòàé иíôляциéг гол өдөөгч õүчиí зүéлñ íь òөñвиéí зàрдлыí òэлэлò, õөрөíгиéí урñгàлыí өñөлò, вàлюòыí õàíшíы õэò өíдөр õэлбэлзэл гэõ мэò болíо.Туõàéлбàл, òөñвиéí бодлого богиíо õугàцààíд õэò òэлэõ íь эдиéí зàñгиéí õàлàлòыг биé болгож, эрэлòиéí гàрàлòàé иíôляциéг өдөөдөг.Эíэ үед мөíгөíиé бодлогыг чàíгàруулàí эдиéí зàñгиéí идэвõжилиéг ñулруулàõ зàмààр иíôляциéí дàрàмòыг бууруулдàг.

Моíголбàíк үíдñэí зорилòыíõоо õүрээíд òөгрөгиéí òогòворòоé бàéдлыг õàíгàõыí òулд доòоодыí үíиéí өñөлòиéг òодорõоé òүвшиíд òогòворòоé бàриõ зорилго òàвьж àжиллàдàг.Гэõдээ Моíголбàíкíààñ òуõàéí зорилòыí õүрээíд àвч õэрэгжүүлж буé мөíгөíиé бодлогыí õэрэгñлүүдиéí үéлчлэõ õүрээ õязгààрлàгдмàл буюу зөвõөí эрэлòиéí шиíж чàíàрòàé иíôляциéí өñөлòиéг бууруулàõàд чиглэгддэг. Иéмээñ íиéлүүлэлòиéí гàрàлòàé õүчиí зүéлñиéí íөлөөг бàгàñгàõ àжил ерөíõиéдөө орõигдож ирñíиé улмààñ ñүүлиéí жилүүдиéí иíôляциéí өñөлòиéг íиéлүүлэлòиéí шиíж чàíàрòàé буюу мàõ, гурил, шàòàõууí, цàõилгààí дулààíы үíиéí өñөлò болоí импортлож буй барааны үнэ дэх тээврийн зардлынõувь õэмжээ өñч бàéгàà зэрэг íь голлоí òодорõоéлоõ болñоí. Иéм íөõцөлд Моíголбàíкíы зүгээñ эрэлòиéí шиíжòэé иíôляциéг бàгà бàéлгàõ, Зàñгиéí гàзрыí зүгээñ íиéлүүлэлòиéí шиíж чàíàрòàé àливàà иíôляциéí дàрàмòыг биé болгоõгүé бàéõ чиглэлд õàмòрàí àжиллàõ шààрдлàгàòàé бàéдàг.

Тодруулга 1-ийн үргэлæлэл


28

Үнийн тогтвортой байдлыг хангах нь Төв банкны зүгээс өндөр, тогтвортой эдийн засгийн өсөлтийг бий болгоход оруулж буй үндсэн хувь нэмэр юм. Манай улсын хувьд 8 орчим хувьд тогтвортой байх инфляци нь бодит эдийн засгийн өсөлтөд сөрөг нөлөөгүй, нийгмийн амьжиргааг хамгаалах боломж олгосон, эдийн засгийн бүтцийн өөрчлөлт эрчимтэй байх нөхцөл бүрдүүлсэн, нөөцийн хуваарилалт үр ашигтай байхад зохистой түвшин гэж Монголбанк үзэж байна. Энэ зорилго хэрэгжихэд макро эдийн засгийн бодлого цогцоороо эдийн засгийн тогтвортой өсөлтийг зорьсон байх нь нэн чухал юм. Түүнчлэн өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн болон түлш шатахууны нийлүүлэлтийн тогтвортой байдлыг найдвартай болгох арга хэмжээг Засгийн газар авсан байх шаардлагатай.

8 хувийн тогтвортой инфляци нь санхүүгийн зуучлал гүнгийрч, зээлийн хүү одоогийн түвшний 2/3-т хүрч буурах боломжийг олгож, эдийн засгийн тогтвортой, өндөр өсөлт хадгалагдах боломжийг олгоно. Эдийн засгийн 10 хувийн бодит өсөлт нь ерөнхий цалингийн түвшинг хамгийн багадаа энэ хувиар өсөх боломжийг бүрдүүлэх тул бодит цалингийн орлого жил бүр 2-оос дээш хувиар нэмэгдэх нөхцөл бүрдэх юм. Үүний үр дүнд зээлийн хүү буурснаар иргэдийн зээлийн эргэн төлөлт дэх хүүгийн төлбөр 2-3 дахин багасч, худалдан авах чадвар нь мөн 2-3 дахин нэмэгдэх боломжтой.

Тодруулга 1-ийн үргэлæлэл


29

Микро эдийн засгийн

загварууд8-12 улирлыí

òөñөөлөл

Тоон мэдээлэл:Тооí болоí íэмэлò

мэдээллиéг шиíэчлэõ

Монгол банкнаас инфляцийн тооцооны төсөөлөл хийдэг ерөнхий бүдүүвч

Анхны нөхцөл:Гàдààд болоí доòоод эдиéí зàñàгò гàрñàí

гол үéл õөдлөлүүд

НэмэлòЭргэцүүлэл

Гàдààд эдиéí зàñгиéí

òөлөв

Эрñдэлүүд

Áодлогыí шиíжилгээ, òөñөөллиéíòàíилцууулгà

Мөíгөíиé бодлогыí шиéдвэргàргàлò

Төñвиéíзөрдлыí

òөлөв


30

Эрэлт, нийлүүлэлтийн инфляцийг бууруулах хариу бодлого гаргадаг бүдүүвч зураглал

Моíголбàíк

Мөíгөíиé

бодлого

Төñвиéí

бодлого

Эрэлтийн шалтгаантай

Нийлүүлтийн шалтгаантай

Инфляци

Хүлээлт (инерци)

Монополь хүч

Зàñгиéí

гàзàр


31

1.2.1б. ТӨГРӨГИЙН ХАНШ, ТҮҮНИЙ ТӨЛӨВ БАЙДАЛ

ЗОРИЛТ


Гàдààд вàлюòыí õàíшиéí эрñдэлиéг бууруулàõ òогòолцоог бүрдүүлíэ.

2014

ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ АРГА ХЭМЖЭЭ

Улñыí гàдààд өр, òүүíиé эргэí òөлөлòиéí гàдààд вàлюòыí õàíшиéí эрñдэлиéг бууруулж, эрñдэлээñ õàмгààлàõ меõàíизм биé болгоíо.

Төñвиéí òөñөл, òөñвиéí õүрээíиé мэдэгдэл, òөñвиéí òөñөөлөл боловñруулàõàд àшиглàõ òөгрөгиéí гàдààд вàлюòòàé õàрьцàõ õàíшиéí òөñөөллиéг òогòñоí àргàчлàл, эõ ñурвàлжид үíдэñлэí боловñруулíà.

Моíголбàíкíààñ òөгрөгиéí гàдààд вàлюòòàé õàрьцàõ õàíш íь мàкро эдиéí зàñгиéí ñуурь íөõцөлòэé íиéцòэéгээр уяí õàòàí òогòоõ зàрчмыг òуушòàé бàримòлàí, õàíшиéí огцом õэлбэлзлиéг зөөлрүүлэõ õүрээíд вàлюòыí зàõàд оролцоõ зàмààр гàдààд зàõ зээлиéí доòоодыí эдиéí зàñàг дàõь ñөрөг íөлөөллиéг зөөлрүүлж, гàдààд õудàлдààíд шààрдлàгàòàé òоõиргоо õиéгдэõ íөõцөлиéг бүрдүүлэí, зàõ зээлиéí өөрчлөлòөд дàñàí зоõицоõ, эрñдэлээ удирдàõ боломжиéг бодиò ñàлбàрò олгоíо.


32

Төгрөгийн ханш, 2013 оны эхний 11 сарын урьдчилсан гүйцэтгэлээр

Төгрөгиéí гàдààд вàлюòòàé õàрьцàõ õàíш íь мàкро эдиéí зàñгиéí ñуурь íөõцөл, гàдààд эдиéí зàñгиéí орчíы өөрчлөлò, вàлюòыí зàõыí íөõцөл бàéдàлòàé íиéцэí уяí õàòàí òогòож бàéíà.

Моíголбàíкíы òөгрөгиéí àм доллàрòàé õàрьцàõ íэрлэñэí õàíш 2013 оíы 11 дүгээр ñàрд 1733.5 òөгрөг болж, өмíөõ оíы мөí үеэñ 337.1 òөгрөгөөр ñулàрñàí бàéíà.


33

* Төгрөгиéí õàíш уяí õàòàí òогòоõ íь гàдààд зàõ зээлиéí гэíэòиéí өөрчлөлòиéí доòоодыí эдиéí зàñàгò үзүүлэõ ñөрөг íөлөөллиéг бууруулж, эдиéí зàñгиéí тогтвортойбайдлыгхангах,экспортынболондотоодынүéлдвэрлэлиéí өрñөлдөõ чàдвàрыг дэмжиõ зàмààр урò õугàцààíы өñөлòөд эерэгээр íөлөөлíө.

* Дэлõиéí улñ орíуудыí ñүүлиéí 30 гàруé жилиéí õàíдлàгààñ õàрàõàд гàдààд зàõ зээлиéí огцом өөрчлөлòиéí үíдэñíиé эдиéí зàñàгò учруулàõ ñөрөг íөлөөлөл íь уяí õàòàí, зоõицуулàлòòàé õөвөгч õàíшиéí дэглэмòэé орíуудыг õàíшàà òогòмол òүвшиíд, òодорõоé õязгààрò бàрьдàг орíуудòàé õàрьцуулàõàд 1.5 дàõиí бàгà, íэг õүíд íогдоõ ДНÁ-иé өñөлò íь дуíджààр 0.85 õувиàр өíдөр бàéñàí бàéíà.

Валютын ханшийг тодорхойлдог хүчин зүйлүүд: Эдиéí зàñгиéí гол үéл явдлууд /àргà õэмжээíүүд/Áүòээмжиéí өөрчлөлòМөíгө, ñàíõүүгиéí òàлààрõ òөриéí бодлогоҮíэ, зээлиéí õүүУлñ òөр, ñэòгэл зүéí õүчиí зүéлүүдХүлээлòГàдààд вàлюòыí эрэлò íиéлүүлэлò

Валютын зах зээлийг зохицуулах талаар Засгийн газраас авч байгаа арга хэмжээ нь өөрийн үндэсний валютын ханшид девальваци болон ревальваци хийх чиглэлээр валютын зах зээлийг өдөөж байдаг. Девальваци гэдэг íь өөриéí орíы вàлюòыí

ñолилцооíы õàíшиéг бууруулàõàд чиглэгдñэí Зàñгиéí гàзрыí үéлдлиéг õэлдэг. Девàльвàциéí үед буñàд орíуудààñ õудàлдàí àвñàí бàрààíд бàгà вàлюò òөлөõ учрààñ òуõàéí орíы бàрàà үéлчилгээíиé үíэ олоí улñыí зàõ зээл дээр õямдàрíà. Хилиéí чàíàдààñ õудàлдàí àвñàí бàрàà үéлчилгээíиé үíэ нэмэгдэж, улмаар импорт хумигдахад нөлөөлж,доòоодыí эрэлò буурдàг.

Ревальваци íь өөриéí орíы вàлюòыí ñолилцооíы õàíшиéг өñгөõөд чиглэгдñэí Зàñгиéí гàзрыí үéлдлиéг õэлдэг.

Валютын интервенци íь Төв бàíкгàдààд вàлюòыí дээр гàдààд вàлюò õудàлдàõ, õудàлдàí àвàõ зàмààр вàлюòыí õàíшид íөлөөлөõ үéлдэл.



34

ТӨЛБӨРИЙН ТЭНЦЭЛ бол улñ орíы гàдààд эдиéí зàñгиéí òуõàéí үеиéí бàéдлыг илэрõиéлдэг чуõàл оéлголò, өөрөөр õэлбэл, òуõàéí орíы гàдààд буñàд улñуудòàé õиéñэí вàлюòыí гүéлгээ, урñгàлыí õэмжээг íэгòгэí илэрõиéлдэг чуõàл ñòàòиñòик юм.Төлбөриéí òэíцэл íь òуõàéí жилиéí õугàцààíд àль нэг орны хувь хүмүүс, пүүс компани, Засгийн газрынбàéгууллàгуудààñ буñàд орíуудыí мөí òиéм õэмжээíиé ñубъекòүүдòэé õиéñэí гэрээ, õэлцлүүдиéí íэгòгэñэí òэíцэл бөгөөд дàрààõ 3 õэñгээñ бүрддэг.I. Урсгал дансны тэнцэл (а+б+1.5.+1.6.)

1.1.Барааныэкспорт1.2.Барааныимпорт

à. Гàдààд õудàлдààíы òэíцлиéí үлдэгдэл(+-) àшигòàé эñвэл àлдàгдàлòàé

1.3.Үéлчилгэíиé орлого1.4.Үéлчилгээíиé зàрлàгà

б.õудàлдàà үéлчилгээíиé òэíцлиéí үлдэгдэл(+-)1.5.Хөрөíгө оруулàлòààñ ороõ цэвэр орлого (+-)

- гàдàгш шилжүүлñэí íогдол àшиг- õàмòàрñàí үéлдвэриéí õиéñэí дàõиí õөрөíгө

оруулàлòыí õэмжээ 1.6.Урñгàл шилжүүлгүүд /цэвэр/ [+-]

- Зàñгиéí гàзрыí шилжүүлгүүд- Хувиéí гуéвуулгууд

II. Капиталын хөдөлгөөн буюу Санхүүгийн болон хөрөнгийн дансны тэнцэл

2.1. Сàíõүүгиéí дàíñíы òэíцэл 2.1.1. Урò бà дуíд õугàцààíы õөрөíгө оруулàлò

- Шууд õөрөíгө оруулàлò- Càíõүүгиéí õөрөíгө оруулàлò- Áуñàд õөрөíгө оруулàлò / àшиглàñàí

зээл / 2.2.Хөрөíгиéí дàíñíы òэíцэл

2.2.1. Хөрөíгиéí шилжүүлэг 2.2.2. Үéлдвэрлэдэггүé, ñàíõүүгиéí буñàл àкòив

Сàíõүүгиéí бà õөрөíгиéí òэíцлиéí үлдэгдэл (+ - )



35

III Гадаад валютын албан нөөцТөлбөриéí òэíцлиéí òэíцвэргүé бàéдàл болоí гàдààд гэíэòиéí цочирлыí ñөрөг íөлөөллиéг гàдààд вàлюòыí àлбàí íөөциéг àшиглàõ эñвэл õàíшиéí õэлбэлзлэлиéг õүлээí зөвшөөрөõ зàмààр дàвàí òуулж болдог. Гадаад валютын цэвэр албан нөөцийг гàдààд

àкòив /вàлюòыí õàрилцàõ, õàдгàлàмж, кàññыí үлдэгдэл, мөíгөжñөí àлò, гàдààд орíы Зàñгиéí гàзрыí үíэò цààñ/ болон гадаад пассив /богино хугацаатай гадаад өр,гàдààдыí õөрөíгө/ -ыí зөрүүгээр òооцдог.

+ Гадаад актив (вàлюòыí õ à р и л ц à õ + õ à д г à л à м ж + к à ñ ñ ы í үлдэгдэл+мөíгөжүүлñэí àлò+гàдààдыí Зàñгиéí гàзрыí үíэò цààñ)

- Богино хугацаатай гадаад пассив (гàдààд өр+гàдíы õөрөíгө)

= Гадаад валютын цэвэр албан нөөц

Мөнгөжсөн алт нь олборлоñоí àлòыг õàéлуулàí цэвэршүүлж гàдàгш õудàлдàõàд бэлэí болгоñíыг õэлдэг бөгөөд гàдààд вàлюò гэж òооцогддог.

Ниéò òөлбөриéí òэíцэл=Урñгàл дàíñíы òэíцэл(l)+ñàíõүүгиéí болоí õөрөíгиéí дàíñíы òэíцэл(ll)

Тодруулга 3-ын үргэлæлэл


36

1.2.2. САНХҮҮГИЙН САЛБАРЫН ТОГТВОРТОЙ БАЙДЛЫГ БЭХЖҮҮЛЭХ ХҮРЭЭНД

ТАВИГДАХ ЗОРИЛТ, АРГА ХЭМЖЭЭ

ЗОРИЛТ

Áàíкуудыí òөлбөриéí чàдвàрыг õàдгàлж, ñиñòемиéí шиíжòэé эрñдэлээñ õàмгààлàõ чàдàвõыг íэмэгдүүлíэ.

Олоí улñàд мөрддөг зàрчим, зоõицуулàлòыí àргà õэрэгñлиéг бàíкíы ñàлбàрыí үéл àжиллàгààòàé уялдуулàí эрñдэлиéí үíэлгээíд ñуурилñàí õяíàлò шàлгàлòыг ñàéжруулíà.

Áàíкíы эрñдэл, зээлиéí õүү буурàõ íөõцөлиéг бүрдүүлэõ зорилгоор бàíкíы зээлиéí бàрьцàà õөрөíгиéí болоí зээл, õүүгиéí зàрдлыг íэмэгдүүлж бàéгàà буñàд õүчиí зүéлиéг íөлөөллиéг бууруулàõ эрõ зүéí орчíыг шиíэчилíэ.

2014


37



Моíголбàíк бàíкíы ñàлбàрыí òөлбөриéí чàдвàрыг õàдгàлж, ñиñòемиéí õяíàлò шàлгàлò, зоõиñòоé õàрьцààíы дүрэм журмыг ñàéжруулàí, ñàíõүүгиéí ñекòорò иòгэõ иòгэлиéг íэмэгдүүлэõ àргà õэмжээ àвíà.

Сàíõүүгиéí òогòворòоé бàéдàлд чуõàл íөлөөлөõ үзүүлэлò болоõ ороí ñууцíы үíиéí иíдекñ (ОСҮИ)-иéг õàрààò буñ бàéгууллàгààр ñàр бүр үíэí зөв òооцуулàõ, улмààр олоí íиéòэд зàрлàõ àжлыг зоõиоí бàéгуулíà. Үүíиé ñàцуу бàíкíы зээлиéí õүү òооцоõ олоí улñыí жишигò ñуурилñàí àргàчлàлыг боловñруулж, бàíкуудààñ зээлиéí õүүíиé бодиò дàрàмòыг õàрилцàгчдàд үíэí зөвөөр òàíилцуулдàг бàéõ òогòолцоог íэвòрүүлíэ. Иíгэñíээр бàíк ñàíõүүгиéí үéлчилгээг иргэдэд жигд, õүрòээмжòэé болгоõ, иргэдиéí ñàíõүүгиéí ñуурь боловñролыг íэмэгдүүлíэ.

Монголбанк орон сууцны ипотекийн санхүүжилтийн тогтвортойтогтолцоог бүрдүүлэх ажлыг цаашид Монголын Ипотекийнкорпораци,Барилга,хотбайгуулалтыняам,банкуудтайхамтрангүéцэòгэíэ. Эíэ òогòолцооíы õүрээíд үл õөдлөõ õөрөíгөөр бàòàлгààжñàí үíэò цààñíы зàõ зээл õөгжиж, Ниéгмиéí дààòгàлыí ñàí дàõиí õөрөíгөжиж, õөдөлмөриéí зàõ зээл, òàòвàр, шимòгэлиéí орчиí илүү ил òод болíо. Иíгэñíээр òуñ ñàíгиéí орлого íэмэгдэõиéí зэрэгцээ òогòолцоог õэрэгжүүлэгч òàлууд ñàíõүүгиéí õувьд үлэмж чàдàвõижиõ бà уг òогòолцоо íь цààшдàà Моíголбàíкíы оролцоогүéгээр òогòворòоé õэрэгжиõ боломж бүрдэнэ. Монголбанкнаас орон сууцны ипотекийнñàíõүүжилòиéí òогòворòоé òогòолцоог биé болгоñíоор иргэдиéí орлого õэрэглээíээñ õуримòлàл руу шилжиõ болíо. Иргэдиéí õөдөлмөриéí õөлñ, үíэлгээ, бүòээмж íэмэгдэж, эдиéí зàñгиéí ил òод, òуíгàлàг бàéдàл бүõэлдээ ñàéжрàí, Ниéгмиéí дààòгàлыí ñàíгиéí õуримòлàл өñíө.

Сàíõүүгиéí зàõ зээлиéí бүòциéг олоí òулгуур бүõиé чөлөөò өрñөлдөөíиé орчíыг бүрдүүлэõ, ñàíõүүгиéí олоí òөрлиéí бүòээгдэõүүí биé болгоõ, ñàíõүүгиéí зуучлàлыг гүíзгиéрүүлэõ чиглэлээр 2014-2016 оíд õэрэгжүүлэõ бодлогыí бàримò бичгиéг боловñруулж, Моíгол Улñыí Иõ Хурàлд өргөí мэдүүлíэ.

Сàíõүүгиéí òогòворòоé бàéдлыí зөвлөлиéí үéл àжиллàгààг òөлөвшүүлэõ, эдиéí зàñгиéí урò õугàцààíы òогòворòоé өñөлòиéí ñуурь íөõцөлиéг бүрдүүлэõ зорилгоор мàкро зоõиñòоé бодлогыг õàрилцàí уялдààòàé õэрэгжүүлэí, ñàíõүүгиéí ñàлбàрыí бàéдлыг улирàл бүр олоí íиéòэд мэдээлэõ àргà õэмжээ àвч àжиллàíà.


38

1.2.2а. БАНКУУДЫН ЭРСДЭЛ ДААХ ЧАДВАРЫН ДЭЭШЛЭЛТ 2014 ОНД

ЗОРИЛТ

Áàíкуудыí òөлбөриéí чàдвàрыг õàдгàлж, ñиñòемиéí шиíжòэé эрñдэлээñ õàмгààлàõ чàдàвõыг íэмэгдүүлíэ

2014


39


Сиñòемиéí íөлөө бүõиé бàíкуудыí өөриéí õөрөíгиéí зоõиñòоé õàрьцààíы үзүүлэлòиéг íэмэгдүүлñэí, бàíкуудыí õувь íиéлүүлñэí õөрөíгиéí õэмжээг 2 дàõиí өñгөñөí зэрэг àргà õэмжээíиé үр дүíд бàíкíы ñиñòемиéí эрñдэл дààõ чàдвàр íэмэгдэж бàéгàà бөгөөд цààшид гàдààд болоí доòоод õүчиí зүéлиéí өөрчлөлò, эдиéí зàñгиéí íөõцөл бàéдàлòàé уялдуулàí бàíкíы ñàлбàрыí òөлбөриéí чàдвàрыг õàдгàлàõ, òогòворòоé õөгжлиéг õàíгàõ àргà õэмжээг үргэлжлүүлэí àвч àжиллàíà. Áàíкíы өөриéí õөрөíгиéí шààрдлàгыг эдиéí зàñгиéí мөчлөг, үүñч болзошгүé ñөрөг үр дàгàврààñ урьдчилàí ñэргиéлэõэд чиглэñэí, бàíкíы үéл àжиллàгààíы оíцлог, эрñдэлиéí òүвшиíòэé уялдñàí бàéõ шààрдлàгыг шàò дàрààòàéгààр íэвòрүүлíэ.

Áàíкíы эрñдэл дààõ чàдвàрыг илэрõиéлдэг өөриéí õөрөíгиéí зоõиñòоé õàрьцààг òооцоõод àшиглàгдàõ àргàчлàл, өөриéí õөрөíгө болоí эрñдэлээр жигíэñэí àкòивыí бүòэц, àíгиллыí òàлààрõ шààрдлàгàòàé мэдээллиéг íиéòэд ил òод болгоõ, òодорõоé буñ бàéдлыг àрилгàõ, Моíголбàíкíààñ àрилжààíы бàíкуудàд õиéж буé õяíàлò шàлгàлòыí үéл àжиллàгààг íиéòээр õүлээí зөвшөөрөгдñөí үр àшигòàé õяíàлò шàлгàлòыí үíдñэí зàрчмуудòàé íиéцүүлэõ àжлыг үргэлжлүүлэõ, бàíкíы үéл àжиллàгààíд õиéгдэõ õяíàлò шàлгàлòыí эрõ зүéí орчиíг ñàéжруулàõ зэрэг àргà õэмжээг õэрэгжүүлэõ болíо.

Áàíкíы эрñдэлээр жигíэñэí àкòивыг òооцооõод эрñдэл өíдөрòэé ñàлбàрò олгож буé зээлиéí эрñдэлиéí жиíг íэмэгдүүлж, улмààр бàíкуудыí зээлиéí үéл àжиллàгààíààñ үүñэõ эрñдэл, өөриéí õөрөíгиéí зоõиñòоé õàрьцààíы үзүүлэлòүүдиéг бодиòоор үíэлíэ.

Áàíкуудыí гàдààд вàлюòààр òàòñàí эõ үүñвэр íэмэгдэõэд үүñч болзошгүé эрñдэлиéг òогòворжуулàõ, íиéò ñиñòемд учрàõ õоõирлыг бууруулàõ зорилгоор гàдààд вàлюòыí эõ үүñвэриéг бàíкíы үéл àжиллàгààíы цàр õүрээ, оíцлогò òоõируулàí àкòив õөрөíгөд оíовчòоé бàéршуулàõ мàкро-зоõиñòоé бодлогыí àргà õэрэгñлүүдиéг àшиглàõ боломжиéг ñудàлж íэвòрүүлíэ.

Áàíкíы ñàлбàрыí õэмжээíд òөлбөр òүргэí гүéцэòгэõ чàдвàрыг õàдгàлàõ, õөрөíгө гэíэò гàдàгшлàõ эрñдэлд оруулàõгүé бàéлгàõ зорилгоор õөрвөõ чàдвàрыí эрñдэлиéг удирдàõ, òөлбөриéí чàдвàрыí õүíдрэлиéг дàвàí òуулàõ íэгдñэí òөлөвлөгөө боловñруулж õэрэгжүүлíэ.


40

Банкны эрсдэл даах чадварыг дээшлүүлэх талаарх арга хэмжээ, 2013 оны 11 дүгээр сарын байдлаар

Áàíкуудыí эрñдэл дààõ чàдвàрыг дээшлүүлж, õувьцàà эзэмшигчдиéí ñàíõүүгиéí õàриуцлàгыг өíдөржүүлэõ зорилгоор Моíголбàíкíы Ерөíõиéлөгчиéí 2011 оíы 7 дугààр ñàрыí 8-íы өдриéí 404 дүгээр òушààлààр бàíкíы õувь íиéлүүлñэí õөрөíгиéí доод õэмжээг 2 дàõиí íэмэгдүүлж 16 òэрбум òөгрөг болгоñоí бөгөөд бүõ бàíкууд эíэõүү шààрдлàгыг õàíгàж àжиллàлàà. Моíголбàíкíы Ерөíõиéлөгчиéí 2010 оíы 7 дугààр ñàрыí 30-íы өдриéí 460 дугààр òушààлààр бàòлàгдñàí “Áàíкíы үéл àжиллàгààíы зоõиñòоé õàрьцààíы шàлгуур үзүүлэлòиéг òогòооõ, òүүíд õяíàлò òàвиõ журàм”-д зààñàí зоõиñòоé õàрьцààíы шàлгуур үзүүлэлòүүдиéí биелэлòэд Моíголбàíкíààñ ñàр бүр õяíàлò òàвьж àжиллàв. Эíэ õүрээíд 2013 оíы 8 дугààр ñàрыí 31-íиé өдриéí бàéдлààр өөриéí õөрөíгиéí õүрэлцээíиé үзүүлэлòиéг бүõ бàíкууд õàíгàñàí бол, зээлиéí òөвлөрлиéí үзүүлэлòүүдиéг 4 бàíкíààñ буñàд бүõ бàíкууд õàíгàж àжиллàñàí бàéíà. Иéмд зàрим шààрдлàгà õàíгààгүé бàíкуудàд зөрчлиéг àрилгуулàõ õугàцààòàé үүрэг дààлгàвàр өгөөд бàéíà.

Áàíкíы ñиñòемиéí òогòворòоé бàéдлыг õàíгàõ зорилгоор гàзàр дээр õиéõ õяíàлò шàлгàлòыг õувààриéí дàгуу гүéцэòгэж, 2013 оíы 9 дүгээр ñàрыí 20-íы өдриéí бàéдлààр бүõ бàíкуудàд дàвõàрдñàí òоогоор íиéòдээ 15 удààгиéí иж бүрэí болоí õэñэгчилñэí шàлгàлò явуулж үíэлгээ дүгíэлò гàргàí, õолбогдоõ үүрэг дààлгàвàр өгч, биелэлòэд õяíàлò òàвиí àжиллàлàà. Үүíээñ гàдíà гàзàр дээрõ шàлгàлòыг бàíкíы эрñдэлиéí удирдлàгыí òогòолцоог үíэлэõ чиглэлд òүлõүү õàíдуулж, бàíкíы эрñдэлиéí үíэлгээíиé àргàчлàл íь оíовчòоé эñэõ, õүлээж болзошгүé эрñдэлиéг бууруулàõ бодлого íь үр дүíòэé эñэõ, доòоод õяíàлòыí ñиñòем íь õàíгàлòòàé эñэõ зэрэгò үíэлгээ өгч бàéíà.

Хàдгàлàмж бàíкиíд õяíàлò шàлгàлòыí дуíд õугàцààíы õөòөлбөриéг өíгөрñөí 2 жилиéí õугàцààíд õэрэгжүүлñэí боловч үр дүí íь õàíгàлòгүé бàéñàí òул 2013 оíы 7 ñàрд Моíголбàíкíы Ерөíõиéлөгчиéí òушààлààр òуñ бàíкиíд эрõ õүлээí àвàгч òомилж, банкнызаримактив, пассив хөрөнгийгТөрийнбанкиндажлыннэгõоíогò бàгòààí àмжилòòàé шилжүүлñэí. Үүíиé үр дүíд Хàдгàлàмж бàíкíы 1.7 ñàя õàрилцàгч, õàдгàлàмж эзэмшигчдиéí õөрөíгиéг õàмгààлж чàдñàí. Áàíкуудыг ñиñòемиéí õэмжээíиé õямрàл болоí òөлбөриéí чàдвàрыí õүíдрэл үүñэõэд àвàõ шààрдлàгàòàé àргà õэмжээíиé бэлòгэлиéг õàíгуулàõ зорилгоор болзошгүé õямрàлыí үед àвч õэрэгжүүлэõ òөлөвлөгөөг бàíк òуñ бүрээр гàргуулàí àвñàí бөгөөд эíэ чиглэлээр Дэлõиéí бàíкíы òөñлиéí íэгжòэé õàмòрàí 2013 оíы 10 дугààр ñàрд ñургàлò зоõиоí бàéгуулàõààр болоод бàéíà.

Гол íэриéí бàрàà, бүòээгдэõүүí íиéлүүлэлòиéí òогòворòоé бàéдлыг õàíгàõ, үíиéг òогòворжуулàõ дуíд õугàцààíы õөòөлбөриéí õүрээíд Моíголбàíкíы Ерөíõиéлөгчиéí 2012 оíы 11 дүгээр ñàрыí 16-íы өдриéí А/176 дугààр òушààлààр бàòàлñàí “Áàíкíы өөриéí õөрөíгөд дэмжлэг үзүүлэõ òүр журàм”-ыí õэрэгжилòиéг õөòөлбөрò оролцогч бàíк òуñ бүрээр õяíàж, õолбогдоõ үүрэг дààлгàвàр өгч àжиллàж бàéгàà болíо.


41


Динамик эрсдлийн сан:

Диíàмик буюу Мөчлөг ñөрñөí эрñдлиéí ñàíгиéí тухай ойлголтыг анх Испанийн төв банкнаас 2000 ондòàíилцуулж, òуõàéí үед íүүрлээд бàéñàí õэò иõ зээлиéí өñөлòиéг òогòворжуулàõ зорилгоор õэрэгжүүлж эõэлжээ. Туñ улñàд 1990-ээд оíы дуíд үеэñ бàíкуудыí õоороíд õямд, бàгà õүүòэé зээлиéí үéлчилгээгээр өрñөлдөõ õàíдлàгà иõэññэíээр зээлиéí õэмжээ огцом өñч, íиéò зээл дэõь чàíàргүé зээлиéí õувиéí жиí буурч эõэлñэí бөгөөд чàíàргүé зээлд õàргàлзàõ зээлиéí эрñдэлиéí ñàíгиéí õувиéí жиí íь буñàд орíуудòàé õàрьцуулàõàд õàмгиéí бàгà (1999 оíы бàéдлààр) үзүүлэлòòэéд òооцогдож бàéжээ.Туñ улñыí зээлиéí эрñдэлиéí ñàíгиéí õувь õэмжээ íь эдиéí зàñгиéí мөчлөгиéг дàгàñàí буюу эдиéí зàñгиéí өñөлòиéí үед бàгàñч, õямрàлыí үед иõñэõ шиíжòэé болñíооñ гàдíà, өñөлòиéí үед зээлиéí эрñдэлиéí бодиò үíэлгээг бууруулàõ, эрñдэл өíдөрòэé òөñөлд зээл олгоõ үзэгдэл иõэñч бàéжээ. Иéмээñ бàíкуудààñ олгоñоí зээлиéг òàéлàí òэíцэлд цэвэр дүíгээр òуñгàõдàà бодиò эрñдлиéí òүвшиíг бууруулж эñвэл өñгөж òуñгàõ зөрчлиéг àрилгàõ, íуугдмàл шиíжòэé бàéñàí эрñдлиéí ñàíгиéí õэмжээг òàéлàíд òуñгуулàõ үүдíээñ диíàмик эрñдэлиéí ñàíг õэрэгжүүлж эõэлñэí бàéíà. Испанийн төв банкнаас нэг талаас нуугдмал шинжтэйбàéгàà зээлиéí эрñдлиéг бодиòоор òàéлàí òэíцэлд òуñгàõ, íөгөө òàлààñ зээлиéí өñөлòөд õàмààрàõ эрñдлиéí ñàí бàéгуулàлòыí цàг õугàцààíы õоцрогдлыг àрилгàõ зорилгоор Ерөíõиé эрñдэлиéí ñàíгиéí оíовчòоé õэмжээг òооцоолоõ ñòàòиñòик зàгвàрчлàлыг боловñруулàí õэрэгжүүлжээ. Диíàмик эрñдлиéí ñàíг бàéгуулñíààр зээлиéí õэò өíдөр өñөлòиéг õязгààрлàõ, õямрàлыí буñ цàгò òүүíээñ õàмгààлàõ íөөц ñàíг бүрдүүлэõ боломжиéг олгоíо гэж үзжээ. Ниéò эрñдэлиéí ñàíг 1) Ерөíõиé болоí 2) Туñгàé эрñдэлиéí ñàíд àíгилñàí бàéдàг.

Ерөíõиé эрñдэлиéí ñàíгиéí эдиéí зàñгиéí уòгà ñàíàà íь òуõàéí зээлиéí зориулàлò, эдиéí зàñгиéí ñàлбàр íь íуугдмàл эрñдлиéг дàгуулж бàéдàг òул уг эрñдлиéг бàíкуудààñ àíõ олгоõ зээлиéí үíэлгээíд шиíгээõ шààрдлàгàòàé гэñэí бàéр суурийгИспанийтөвбанкбаримталжэхэлжээ.

Зээлиéí зориулàлò, эдиéí зàñгиéí ñàлбàр болоí ерөíõиé эрñдлиéí òүвшиíгээñ õàмààрч ерөíõиé эрñдлиéí ñàíгиéí òооцоог 6 òөрлиéí зээлиéí àíгиллыí õувьд ялгàвàрòàéгààр òогòоодог бàéíà.


42

Банкны өөрийн хөрөнгө:Банкныөөрийнхөрөнгөндхувьцааткапитал(энгийн

õувьцàà,дàвуу эрõòэé õувьцàà гэõ мэò), буñàд өмч (íэмэлò õувьцàà, дàõиí үíэлгээíиé болоí õàíдивыí капитал),хуримтлагдсанашиг,алдагдал,хоёрдогчөглөг,íиéгмиéí õөгжлиéí ñàí орж òооцогддог.

Банкны үйл ажиллагааны зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтүүд:

Áàíк íь өөриéí үéл àжиллàгààíд учирч болзошгүé эрñдлиéг дàрààõ шàлгуур үзүүлэлòиéí дàгуу òооцож àжиллàдàг.• Өөрийнхөрөнгийнхүрэлцээнийүзүүлэлт (өөриéí õөрөíгө, эрñдлээр жигíэñэí àкòивыí

õàрьцààгààр òодорõоéлогддог) • Зээлийнтөвлөрлийнэрсдэлийнзохистойхарьцаа (Ниéò өөриéí õөрөíгөíд íэг зээлдэгчиéí àвч болоõ

зээлиéí эзлэõ õувиàр òодорõоéлогдоíо)• Үндсэнхөрөнгийнхарьцаа• Гадаад валютын ханшийн эрсдлийн зохистой

õàрьцàà (Гадаадвалютынактив,пассивынзөрүүгийнөөрийн

õөрөíгөд эзлэõ õувиàр òодорõоéлогдоíо )• Төлбөртүргэнгүйцэтгэхчадварынзохистойхарьцаа (òүргэí борлогдоõ àкòив, буñдààñ òàòàí òөвлөрүүлñэí

õөрөíгиéí õàрьцààгààр òодорõоéлогдоíо)№ Зоõиñòоé õàрьцààíы шàлгуур үзүүлэлòүүд

1 “Áàíкíы өөриéí õөрөíгиéí õүрэлцээ” = > 12%

2 “Нэгдүгээр зэрэглэлиéí өөриéí õөрөíгө,эрñдэлээр жигíэñэí àкòивыí зоõиñòоé õàрьцàà” = > 6%

3 Зээлиéí òөвлөрлиéí эрñдэлиéí үзүүлэлòүүд:А.Нэг зээлдэгч,òүүíд õолбогдоõ эòгээдэд олгоñоí зээлиéí íиéò өөриéí õөрөíгөíд эзлэõ õувь < = 20%Á.Хувь íиéлүүлэгч, бàíкíы àжилòàí, òэдгээрò õолбогдоõ эòгээдэд олгоñоí зээл: - Ниéò àжилòíуудыí õувьд өөриéí õөрөíгөíд эзлэõ õувь < = 20% - Нэг эòгээдиéí õувьд өөриéí õөрөíгөíд эзлэõ õувь < = 5%

4 Үíдñэí õөрөíгиéí õàрьцàà < = 8%

5 Төлбөр òүргэí гүéцэòгэõ чàдвàрыí зоõиñòоé õэмжээ > =25%



43

1.2.2б. БАНКНЫ ХЯНАЛТ, ШАЛГАЛТ 2014 ОНД

ЗОРИЛТ

Олоí улñàд мөрддөг зàрчим, зоõицуулàлòыí àргà õэрэгñлиéг бàíкíы ñàлбàрыí үéл àжиллàгààòàé уялдуулàí, эрñдэлиéí үíэлгээíд ñуурилñàí õяíàлò шàлгàлòыг ñàéжруулíà.

2014


Áàзелиéí õяíàлò шàлгàлòыí õорооíооñ гàргàñàí бàíкíы òөлбөриéí чàдвàр, өөриéí õөрөíгиéí òàлààр íиéòээр õүлээí зөвшөөрñөí ñòàíдàрòàд íиéцүүлэí Моíголбàíкíààñ 2013-2019 оíд õяíàлò шàлгàлòыí үéл àжиллàгààíы òàлààр бàримòлàõ дуíд õугàцààíы ñòрàòегиéí бàримò бичигò òуñгàñàí àжлыí òөлөвлөгөөòэé уялдуулàí эрñдэлиéí үíэлгээíд ñуурилñàí õяíàлò шàлгàлòыг õэрэгжүүлíэ.

Áàíкíы òуõàé õууль òогòоомжид оруулàõ шààрдлàгàòàé íэмэлò өөрчлөлòиéг Хяíàлò шàлгàлòыí дуíд õугàцààíы ñòрàòегиòàé уялдуулàí боловñруулíà.

Моíголбàíкíààñ бàíкíы íягòлàí бодоõ бүрòгэл, òàéлàгíàлыг Сàíõүүгиéí òàéлàгíàлыí олоí улñыí ñòàíдàрò, Нягòлàí бодоõ бүрòгэлиéí олоí улñыí ñòàíдàрòàд íиéцүүлэí өөриéí орíы бàíк ñàíõүүгиéí үéл àжиллàгààíы оíцлогò òоõируулж боловñруулñàí “Áàíкíы íягòлàí бодоõ бүрòгэлиéí бàгц мàòериàл”-ыг 2014 оíооñ íэвòрүүлэõээр òөлөвлөж бàéíà.

“Áàíкíы зоõиñòоé зàñàглàлыí зàрчмыг õэрэгжүүлэõ журàм”-ыг шиíэчлэí бàòàлж, Моíголыí бàíкíы ñàлбàрò зоõиñòоé удирдлага,компанийнзасаглалхөгжихүндсийгтавьсанбөгөөдбàíкíы зоõиñòоé зàñàглàлыí õэм õэмжээг бүрэí биелүүлэõ шààрдлàгыг бàíкуудàд òàвьж, õэрэгжилòиéг гàзàр дээр íь шàлгàж, зàéíààñ õяíàлò òàвиí àжиллàíà. Áàíкíы зоõиñòоé зàñàглàлыг ñàéжруулàõ, бàíкíы õàрилцàгч, зàõ зээлиéí буñàд оролцогчиéí зүгээñ бàíкиíд òàвиõ õяíàлòыг ñàéжруулàõ зорилгоор бàíкíы зоõиñòоé зàñàглàлыí үíэлгээíиé àргàчлàлыг Áàзелиéí õорооíооñ гàргàñàí ñòàíдàрò болоí Эдиéí зàñгиéí хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллагын компанийнзàñàглàлыí үíдñэí зàрчмуудòàé íиéцүүлэí боловñруулж, мөрдүүлж àжиллàíà.


44

Банкны хяналт шалгалт, 2013 оны 11 дүгээр сарын байдлаар

Сàíõүүгиéí үéл àжиллàгàà явуулдàг бàéгууллàгуудàд õиéõ õяíàлò шàлгàлòыí Олоí улñыí ñòàíдàрò, зàрчмуудààñ бодлогыí õувьд õэрэгжүүлэõ боломжòоé àргà õэрэгñлүүдиéг íэвòрүүлж эõлээд бàéíà. Эíэ õүрээíд ñиñòемиéí íөлөө бүõиé бàíкуудыг òодорõоéлж, өөриéí õөрөíгиéí õүрэлцээíиé шàлгуур үзүүлэлòиéг íэмэлò шààрдлàгà õэлбэрээр 2012 оíы 2 дугààр улирлààñ 2013 оíы 2 дугààр улирàл õүрòэл õàгàñ жилиéí дàвòàмжòàéгààр, шàò дàрààлàí íэмэгдүүлэõээр òогòñоí бөгөөд íэмэгдүүлñэí шààрдлàгыг 2013 оíы 8 дугààр ñàрыí 31-íиé өдриéí бàéдлààр ñиñòемиéí íөлөө бүõиé бàíкууд болоõ Голомò, Хààí, Хàñ, Худàлдàà õөгжлиéí бàíкууд òуñ òуñ õàíгàñàí бàéíà.

2013 оíы 3 дугààр ñàрд õяíàí шàлгàгч íàрò зориулàí олоí улñыí зөвлөõòэé õàмòрàí Áàзел ñòàíдàрò, Мàкро зоõиñòоé бодлогыí òàлààрõ гүíзгиéрүүлñэí ñургàлòыг зоõиоí бàéгуулàв.

Áàíкíы íягòлàí бодоõ бүрòгэлиéí үéл àжиллàгààг Сàíõүүгиéí òàéлàгíàлыí олоí улñыí ñòàíдàрòàд íиéцүүлэí боловñроíгуé болгоõ зорилгоор бàíкуудыí мөрдөж буé “Нягòлàí бодоõ бүрòгэлиéí бàгц мàòериàл”-ыг шиíэчлэí боловñруулààд бàéíà. Ниéгмиéí дуíдàж дàвõàргàд зориулñàí чàíàрòàé àжлыí бàéрыг биé болгодог бàрилгà, боловñруулàõ үéлдвэр, òээвэр бà àгуулàõыí ñàлбàрыг õөгжүүлэõ Зàñгиéí гàзàр, Моíголбàíкíààñ õэрэгжүүлж буé бодлогыг бàíкíы ñàíõүүжилòээр дэмжиõ, òэдгээриéí өөриéí õөрөíгиéí õүрэлцээíиé үíэлгээ, эрñдэлиéí òүвшиíг оíовчòоé òодорõоéлоõ зорилгоор “Áàíкíы үéл àжиллàгààíы зоõиñòоé õàрьцààíы шàлгуур үзүүлэлò òогòооõ, òүүíд õяíàлò òàвиõ журàм”-д õолбогдоõ өөрчлөлòиéг оруулàí мөрдүүлж эõэллээ.

Моíголбàíкíààñ íэгдñэí õяíàлò шàлгàлòыí журмыí òөñлиéг боловñруулж, Сàíõүүгиéí зоõицуулàõ õорооòоé õàмòрàí òуршилòààр зàрим бàíк ñàíõүүгиéí íэгдэлд шàлгàлò õиéñэí бөгөөд гàрñàí үр дүíг журмыí òөñөлд òуñгàõààр àжиллàж бàéíà. “Áàíкíы зоõиñòоé зàñàглàлыí зàрчмыг õэрэгжүүлэõ журàм”-д зààñíы дàгуу бàíкуудààñ õàгàñ жил òуòàм ирүүлñэí зоõиñòоé удирдлàгыí òàéлàíг õяíàж, шààрдлàгàòàé үед гàзàр дээр íь шàлгàж бàéñàí бөгөөд бàíкíы зоõиñòоé зàñàглàлыг õөгжүүлэõ, òүүíиéг үíэлэõ àргàчлàлыг ñàéжруулàõ үүдíээñ òуñ журмыг шиíэчлэí боловñруулàв.

Áàíкíы үéл àжиллàгààíы цàр õүрээ өргөжиж бàéгààòàé уялдàí “Áàíкíы зөвшөөрлиéí журàм” болоí “Áàíкíы íэгжиéí журàм”-ыг õууль эрõ зүéí шиíэчлэл, зàõ зээлиéí íөõцөл бàéдàл болоí Моíголбàíкíààñ бàримòлàõ бодлогод íиéцүүлэí шиíэчилж бàéíà.


45

1.2.2в. БАНКНЫ ЗЭЭЛ, ЗЭЭЛИЙН ЭРСДЭЛИЙН БУУРАЛТ 2014 ОНД

ЗОРИЛТ

Áàíкíы эрñдэл, зээлиéí õүү буурàõ íөõцөлиéг бүрдүүлэõ зорилгоор бàíкíы зээлиéí бàрьцàà õөрөíгиéí болоí зээл, õүүгиéí зàрдлыг íэмэгдүүлж бàéгàà буñàд õүчиí зүéлиéí íөлөөллиéг бууруулàõ эрõ зүéí орчíыг шиíэчилíэ.

2014


Зээлиéí бàрьцàà õөрөíгиéí өмчлөõ эрõиéг бàíкíы мэдэлд шилжүүлэõэд иõ õэмжээíиé зàрдàл, õугàцàà зàрцуулдàг òүгээмэл зөрчлиéг àрилгàõ, бàрьцàà õөрөíгөөр үүргиéí гүéцэòгэлиéг оíовчòоéгоор õàíгуулàõ зорилгоор Моíгол Улñыí íэр бүõиé 7 õуулиéí 59 зүéл, зààлòàд íэмэлò, өөрчлөлò оруулàõààр òөñөл боловñруулààд бàéгàà бөгөөд УИХ-д зоõиõ журмыí дàгуу өргөí бàрьж бàòлуулíà.

Áàрьцàà õөрөíгиéí õудàлдàí борлуулàõ эрõиéг бàíкиíд шуурõàé шилжүүлэõ боломжиéг õàíгàñíààр бàíкíы үíдñэí үéл àжиллàгààíы эрñдэл буурч, өмíө íь зàрцуулж бàéñàí үр àшиггүé зàрдлыг õэмíэж, бàíкíы àшигò àжиллàгààг íэмэгдүүлэõ, улмààр зээлиéí õүүг бууруулàõ зэрэг эерэг íөõцөл юм.

Моíгол Улñыí зээлжиõ зэрэглэл, òүүíиé өөрчлөлòөд íөлөөлñөí õүчиí зүéлиéí шиíжилгээг òогòмол õиéж, зээлжиõ зэрэглэлиéг ñàéжруулàõ чиглэлээр зөвлөмж боловñруулàí, Улñыí Иõ Хурлыí Эдиéí зàñгиéí бàéíгыí õороо болоí Сàíõүүгиéí òогòворòоé бàéдлыí зөвлөлд òàíилцуулж бàéõ болíо.


46

Банкны зээл, 2013 оны 11 дүгээр сарын байдлаар

2013 оíы 11 дүгээр ñàрыí эцñиéí бàéдлààр зээлиéí өриéí үлдэгдлиéí õэмжээ 10822.4 òэрбум òөгрөгò õүрч, өмíөõ оíы мөí үеэñ 57.6 õувиàр өññөí бàéíà.

Хугàцàà õэòэрñэí зээлиéí өриéí үлдэгдэл 11 ñàрыí эцэñò 161.1 òэрбум òөгрөг болж, өмíөõ оíы мөí үеиéíõээñ 9.1 õувиàр өñчээ.

Чàíàргүé зээл 11 ñàрыí эцэñò 572.5 òэрбум болж, өмíөõ оíы мөí үеиéíõээñ 274.0 òэрбум буюу 91.8 õувиàр өññөí бàéíà. .


47

1.2.3. САНХҮҮГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН БҮТЭЦ, ТҮҮНИЙ ИНСТИТУЦИЙГ БЭХЖҮҮЛЭХ ХҮРЭЭНД ТАВИГДАХ ЗОРИЛТ, АРГА ХЭМЖЭЭ

ЗОРИЛТ

Моíгол Улñыí òөлбөр òооцооíы ñиñòемиéí íàéдвàрòàé, òàñрàлòгүé àжиллàгààг õàíгàí, òөлбөр òооцооíы ñиñòемиéí шиíэчлэлиéг 2014-2016 оíд эрчимжүүлíэ.



2014


48


Эдиéí зàñгиéí өñөлòиéг дэмжиõ, мөíгөíиé эргэлòиéг õурдàñгàõ, ñàíõүүгиéí òогòворòоé бàéдлыг õàíгàõàд òөлбөр òооцооíы ñиñòемиéí íàéдвàрòàé, òàñрàлòгүé àжиллàгààг õàíгàõ õүрээíд 2014-2016 оíд ñàíõүүгиéí цогц үéлчилгээг иргэí бүрд үр өгөөжòэé, íàéдвàрòàé õүргэõ òөлбөриéí ñиñòемиéí шиíэчлэлиéг эрчимжүүлíэ.

Сàíõүү, бàíкíы ñàлбàрыí өñөлò эрчимжиж бàéгàà өíөө үед ñàíõүүгиéí ñàлбàрыí 95 õувиéг дàíгààрàà эзэлж бàéгàà бàíкуудыí íàéдвàрòàé, òогòворòоé бàéдлыг õàíгàõ, ñàíõүүгиéí ñàõилгà бàòыг өíдөржүүлэõ, шудàргà өрñөлдөөíиéг бэõжүүлэõ зорилгоор бàíкуудыí бүòээгдэõүүí, үéлчилгээг õүрòэж бàéгàà õàрилцàгч, õàдгàлàмж эзэмшигч íàрыí эрõ àшгиéг õàмгààлàõ, òэдгээриéí ñàíõүүгиéí мэдлэгиéг дээшлүүлэõ àргà õэмжээг àвíà.


49

1.2.3а. ТӨЛБӨР ТООЦООНЫ СИСТЕМИЙН ХӨГЖИЛ 2014 ОНД

ЗОРИЛТ

*Моíгол Улñыí òөлбөр òооцооíы ñиñòемиéí íàéдвàрòàé, òàñрàлòгүé àжиллàгààг õàíгàí, òөлбөр òооцооíы ñиñòемиéí шиíэчлэлиéг 2014-2016 оíд эрчимжүүлíэ.

2014


Бэлэн бус төлбөр тооцооны чип, соронзон тууз, зайнаасõàíдàõ òеõíологи õоñолñоí кàрò гàргàõ, үíдэñíиé брэíд Т кàрòàд òулгуурлàí òөриéí үéлчилгээг иргэдэд шуурõàé õүргэõ боломжиéг íэмэгдүүлэõ, гàр уòàñòàé õолбоõ, иргэíиé уõààлàг үíэмлэõиéг òөлбөр òооцооíд àшиглàõ, иíòерíеòиéí орчиíд òөлбөр õиéõ боломжиéг боловñроíгуé болгоõ бà õөдөлгөөíò бàíкíы үéлчилгээíиé íэгдñэí ñиñòемиéг íэвòрүүлíэ.

Үүíиé үр дүíд бàíкíы үéлчилгээíд бүрэí õàмрàгдàõ боломжоор õязгààрлàгдмàл иргэдэд мэдээллиéí òеõíологиéí дэвшлиéг àшиглàí бàíк, ñàíõүүгиéí үéлчилгээг шуурõàé õүргэж, бэлэí буñ òөлбөр òооцооíы õүрòээмжиéг íэмэгдүүлíэ.


50

Төлбөр тооцооны систем, 2013 оны 11 дүгээр сарын байдлаар

Үíдэñíиé брэíд “Т” кàрò õэрэглэгчдиéí òоо эрчимòэé íэмэгдэж, 2013 оíы эõíиé õàгàñ жилиéí бàéдлààр бàíкууд 453.5 мяíгàí ширõэг “Т” кàрòыг гàргàñàí бàéíà. Иргэíиé уõààлàг үíэмлэõэд ñуурилñàí үíдэñíиé òөлбөриéí “Т” кàрòыг АТМ, ПОС, ПОÁ òөõөөрөмжөөр дàмжуулàí òөлбөр òооцооíд àшиглàõ боломжиéг иргэдэд олгоõ àжлыí õүрээíд Улñыí бүрòгэлиéí ерөíõиé гàзàр болоí Моíголбàíк õàрилцàí òоõиролцож “Хàмòыí àжиллàгààíы ñàíàмж бичиг” бàéгуулàí àжиллàж бàéíà.

“Áàíкñүлжээ ñиñòем, бàгà дүíòэé болоí үíэò цààñíы òөлбөр òооцооíы íàéдвàрòàé, òàñрàлòгүé àжиллàгààг õàíгàí àжиллàж бàéíà. 2013 оíы 01 дүгээр ñàрыí 01-íиé өдрөөñ 2013 оíы 9 дүгээр ñàрыí 19-íиé өдриéг дууñòàлõ õугàцààíд:

- ҮЦГТ-өөр íиéò 800.3 òэрбум òөгрөгиéí дүíòэé 15.9 ñàя ширõэг кàрòыí гүéлгээ, 590.5 òэрбум òөгрөгиéí дүíòэé 12 ñàя ширõэг бàгà дүíòэé гүéлгээ,

- Áàíкñүлжээ ñиñòемээр 36 иõ íàяд òөгрөгиéí дүíòэé 724.7 мяíгàí ширõэг иõ дүíòэé гүéлгээ òуñ òуñ àмжилòòàé боловñруулàгдñàí бàéíà.

“Төлбөриéí ñиñòемиéí шиíэчлэл” òөñлиéг Азиéí õөгжлиéí бàíк /АХÁ/-íы õөíгөлөлòòэé зээлээр ñàíõүүжүүлэõ òуõàé ТЭЗҮ-г боловñруулж ЭЗХЯ-íд õүргүүлñэí. 2013 оíы 6 дугààр ñàрыí 15-íы өдриéí Зàñгиéí гàзрыí õурàлдààí, УИХ-ыí õолбогдоõ бàéíгыí õороодоор уг àñуудлыг òуñ òуñ õэлэлцэж дэмжив.


51


Моíгол Улñыí эдиéí зàñàг, ñàíõүүгиéí зàõ зээлиéí өñөлòòэé õолбооòоéгоор òөлбөр òооцооíы ñиñòемээр дàмжиí õиéгдэж буé бàíк õоороíдыí гүéлгээíиé òоо жилээñ жилд өñөí íэмэгдэж бàéíà.

Төлбөриéí ñиñòемиéí оролцогч õоороíд 2013 оíы 9 дүгээр ñàрыí 01-íиé өдриéí бàéдлààр 33.3 иõ íàяд òөгрөгиéí 9.5 ñàя ширõэг гүéлгээ õиéгдñэí íь өíгөрñөí оíы мөí үеиéíõээñ гүéлгээíиé дүí 78 õувиàр буюу 14.6 иõ íàяд òөгрөгөөр, гүéлгээíиé òоо 2.3 дàõиí буюу 6.7 ñàя ширõгээр өññөí үзүүлэлòòэé бàéíà.

Төлбөриéí кàрòààр 2013 оíы 9 дүгээр ñàрыí 01-íиé бàéдлààр íиéò 731 òэрбум òөгрөгиéí, 14.6 ñàя ширõэг гүéлгээ õиéгдэж, өмíөõ оíы мөí үеиéíõээñ кàрòыí гүéлгээíиé дүí 280.7 òэрбум òөгрөг буюу 42 õувиàр, кàрòыí гүéлгээíиé òоо 4.3 ñàя ширõэг буюу 62 õувиàр òуñ òуñ өñчээ.


52

1.2.3б . БАНКНЫ БҮТЭЭГДЭХҮҮН, ҮЙЛЧИЛГЭЭ, ХАРИЛЦАГЧДЫН САНХҮҮГИЙН БОЛОВСРОЛ

ЗОРИЛТ


2014


53


Моíголбàíк ижил òөñòэé ñàíõүүгиéí бүòээгдэõүүíүүдиéí өрòөг болоí íөõцөлиéг õàрьцуулàõ боломжиéг өөриéí цàõим õуудñààрàà олгоíо. Иргэдиéí ñàíõүү, бàíкíы ñуурь мэдлэгиéг дээшлүүлэõ

àжлыí õүрээíд Сàíгиéí яàм, Сàíõүүгиéí зоõицуулàõ õороо, Áоловñрол, шиíжлэõ уõààíы яàм, Шудàргà өрñөлдөөí, õэрэглэгчдиéí òөлөө гàзàр зэрэг òөр, зàõиргààíы бàéгууллàгуудòàé õàмòрàí “Олоí íиéòиéí ñàíõүүгиéí ñуурь мэдлэгиéг дээшлүүлэõ õөòөлбөр”-иéг үе шàòòàéгààр, íэгдñэí бодлогыí ñàíõүүгиéí ñуурь мэдлэгиéг дээшлүүлэõ õөòөлбөр”-иéг үе шàòòàéгààр, íэгдñэí бодлогыí õүрээíд íиéгмиéí дàвõàргà, òэдгээриéí ерөíõиé боловñролыí òүвшиíòэé íь уялдуулàí боловñруулж эõэлíэ. Áàíкíы үéлчилгээг õүрòэж бàéгàà õàрилцàгчдыí эрõ

àшгиéг õàмгààлàõ зорилгоор бàíкуудыí ёñ зүéí дүрмиéг шиíэчлэí боловñруулж, òүүíиé õэрэгжилòэд õяíàлò òàвиõ, зөрчñөí òоõиолдолд õàриуцлàгà õүлээлгэõ, õàрилцàгчдààñ ирэõ ñàíàл гомдлыг шиéдвэрлэõ, иргэдиéí ñàíõүүгиéí мэдлэгиéг дээшлүүлэõ àжлыг õàриуцàí àжиллàíà. Шиíэ бүòээгдэõүүí,, ñàíõүүгиéí õэрэгñэл, àжил үéлчилгээ

олíоор биé болж бàéгààòàé уялдàí мобàéл бàíк, иíòерíеò бàíк, элекòроí мөíгөí гүéлгээíиé үéл жиллàгààг зоõицуулàõ болоí õàрилцàгчдыí эрõ àшгиéг õàмгààлàõòàé õолбооòоé õууль эрõ зүéí орчиíг боловñроíгуé болгоí àргà õэмжээ àвíà.


54


Банкны эрхлэх үйл ажиллагаа- мөíгөí õàдгàлàмж- зээл- òөлбөр òооцооíы үéлчилгээ- өөриéí íэриéí өмíөөñ гурàвдàгч эòгээдэд

бàòàлгàà, бàòлàí дààлò гàргàõ - гàдààд вàлюò õудàлдàõ, õудàлдàí àвàõ, õàдгàлàõ,

õàдгàлуулàõ- үíэò меòàлл, эрдэíиéí чулуу õудàлдàõ, õудàлдàí

àвàõ, õàдгàлàõ,õàдгàлуулàõ- үíэò зүéл õàдгàлàõ- гàдààд òөлбөр òооцоо õиéõ- үíэò цààñ гàргàõ, õудàлдàõ, õудàлдàí àвàõ- ñàíõүүгиéí òүрээñиéí үéл àжиллàгàà- зээл болоí ñàíõүүгиéí буñàд õэрэгñлиéг

õудàлдàõ, õудàлдàí àвàõ - ñàíõүү, õөрөíгө оруулàлòыí чиглэлээр зөвлөгөө,

мэдээлэл өгөõ- иòгэлцлиéí үéлчилгээ- дààòгàлыí зуучлàгч- àíдеррàéòериéí үéлчилгээ- кàñòодиàí- ôàкòориíгиéí үéлчилгээ- õàрилцàгчиéí íэриéí өмíөөñ òүүíиé

дààлгàврààр гүéцэòгэõ õөрөíгө оруулàлòыí буñàд àжил, үéлчилгээ

Санхүүгийн түрээс:Сàíõүүгиéí òүрээñ гэж òүрээñлүүлэгч íь òүрээñлэгчиéí зàõиàлгыí дàгуу бàрилгà бàéгуулàмж, òоíог òөõөөрөмж, òээвриéí õэрэгñэл зэрэг àшиглàлòыí явцàд үíдñэí шиíж чàíàрàà àлддàггүé,үíдñэí õөрөíгөд õàмààрàõ биеò эд õөрөíгиéг өөрөө үéлдвэрлэõ буюу гурàвдàгч эòгээдээр үéлдвэрлүүлэõ, эñõүл òүүíээñ õудàлдàí àвч гэрээíиé үíдñэí дээр òодорõоé õугàцààíд, òөлбөрòэéгээр òүрээñлэгчиéí эзэмшил, àшиглàлòàд шилжүүлэõ, òүрээñлэгч íь òогòмол õугàцààíд òүрээñиéí òөлбөр òөлөõиéг оéлгоõ бөгөөд үүíиéг “àíõдàгч òүрээñ” гэдэг.


55

Итгэлцлийн үйлчилгээ:Иòгэлцлиéí үéлчилгээ гэж иòгэмжлэгчиéí бэлэí мөíгө, зээл, буñàд àкòивыг үíэгүéдлээñ õàмгààлж,àшиг олж өгөõ зорилгоор òэдгээрòэé õàрилцàí òоõиролцож бàéгуулñàí õөрөíгө иòгэмжлэí удирдàõ гэрээíиé үíдñэí дээр иòгэмжлэгдэгчээñ гэрээíд зààñàí õугàцààíд õяíàõ, àшиглàõ, зàõирàí зàрцуулàõ үéл àжиллàгààг õэлдэг.

Даатгалын зуучлагч:Дààòгàлыí зуучлàлыí үéлчилгээ гэж дààòгàгч болоí дààòгуулàгчààñ олгоñоí бүрэí эрõиéí дàгуу,òүүíиé àшиг ñоíирõлыí òөлөө, õэлцэл õиéõ эòгээдòэé õолбож өгөõ, үүíиéõээ òөлөө õөлñ, шàгíàл àвàõ эрõ бүõиé үéл àжиллàгààг õэлдэг.

Андеррайтерын үйлчилгээ:Үíэò цààñыг íь бүõэлд íь буюу зàрим õэñгиéг òодорõоé үíээр àвàõыг бàòàлгààжуулñàíы үíдñэí дээр õàрилцàгчиéíõàà үíэò цààñыг гàргàж àíõлàí бàéршуулàõ òàлààрõ õөрөíгө оруулàлòыí үéл àжиллàгàà юм.

Факторингийн үйлчилгээ:Зээлдүүлэгч буюу үүрэг гүéцэòгэгчээñ мөíгөí òөлбөриéí үүргиéг шààрдàõ эрõээ гурàвдàгч эòгээдэд бүõэлд íь шилжүүлэõ, эíэõүү эрõиéг õүлээí àвàгч íь эрõээ õэрэгжүүлэõ болоí үүñэí гàрàõ үр дàгàвàрыг бүрэí õàриуцàõ үéл àжиллàгàà юм.

Кастодиан:Гэрээíиé дàгуу эд, үíэò зүéлñ õàдгàлàõ, орлого цуглуулàõ, өмчлөгчиéí үүрэг болгоñíоор эд, үíэò зүéлñòэé õолбогдñоí үéл àжиллàгàà явуулàõ үéлчилгээ юм.



56

1.2.3в. МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ИЛ ТОД БАЙДАЛ 2014 ОНД

ЗОРИЛТ


2014


57


Моíголбàíкíы õàрààò буñ бàéдлыг бэõжүүлэõ, зàñàглàлыí бүòэц, зоõиоí бàéгуулàлòыг олоí улñыí жишигò íиéцүүлэõ зорилгоор õàрààò буñ гишүүд бүõиé мөíгөíиé бодлогыí зөвлөлиéг биé болгоõ чиглэлээр Төв бàíк /Моíголбàíк/-íы òуõàé õуульд õолбогдоõ өөрчлөлò оруулàõ õуулиéí òөñлиéг боловñруулíà.

Сàíõүүгиéí òогòворòоé бàéдлыí зөвлөлиéí үéл àжиллàгààíы үр дүí, шиéдвэр гàргàõ меõàíизм, õàриуцлàгыí òогòолцоог ñàéжруулàõ, зөвлөлиéí бүрэлдэõүүíиéг өргөòгөõ, ñàíõүүгиéí ñàлбàрò үүñэж болзошгүé эрñдэлиéг үíэлэõ, òүүíээñ õàмгààлàõ бодлогыí уялдààг õàíгàõ үр дүíòэé иíñòиòуци болгоõ чиглэлээр Төв бàíк /Моíголбàíк/-íы òуõàé õууль болоí õолбогдоõ буñàд õуульд өөрчлөлò оруулàõ õуулиéí òөñлиéг боловñруулíà.

Моíголбàíкíààñ 2012 оíы 10 дугààр ñàрд “Мөíгөíиé бодлогыí зөвлөл”-иéг шиíээр бàéгуулàí àжиллуулñàí íь мөíгөíиé бодлогыí үр íөлөөг эрñ ñàéжруулж бàéгàà òул мөíгөíиé бодлогыí шиéдвэр гàргàõ үéл àжиллàгàà, бодлогыí àргà õэрэгñлиéí ил òод, íээлòòэé бàéдлыг цààшид үргэлжлүүлж, иргэдиéí Төв бàíкиíд иòгэõ иòгэлиéг íэмэгдүүлíэ. .


58

Ил тод байдал, хариуцлагын түвшин /2013 оны байдлаар/

2012 оíы 10 дугààр ñàрыí 26-íы өдөр Моíголбàíкíы Мөíгөíиé бодлогыí зөвлөл /МÁЗ-/иéг Моíголбàíкíààñ òомилогдñоí 8 гишүүí, òөриéí бàéгууллàгà, иõ ñургууль буюу àкàдеми, õàрààò буñ ñудлààчдыг òөлөөлñөí гишүүí, íиéò 13 гишүүíòэéгээр шиíээр бàéгуулàв. Туñ зөвлөл íь мөíгөíиé бодлогыí ñàíàлыг бàòлàгдñàí журмыí дàгуу 2-3 удààгиéí õурàлдààíààр õэлэлцэж, àñуудлыг òàл бүрээñ íь àвч үзñэí мэòгэлцээíиé үр дүíд бодлогыí шиéдвэр гàргàдàг, шиéдвэриéг õэвлэлиéí õурàл, мөíгөíиé бодлогыí мэдэгдлээр олоí íиéòэд íэí дàруé мэдээлж гàргàñàí шиéдвэриéí үíдэñлэлиéг òàéлбàрлàдàг, хуралдааныпротоколыгнийтэдтанилцуулдагболов.

Моíголбàíкíààñ õэрэгжүүлж буé бодлогыг олоí улñыí болоí доòоодыí õурàл, зөвлөгөөí, ñемиíàр, ñургàлòààр òàéлбàрлàí òàíиулж, ñàíõүүгиéí зàõ зээлд оролцогчид, ñудлààчид, мэргэжлиéí õолбоод, òөриéí буñ бàéгууллàгуудыí ñàíàл, шүүмжиéг õүлээí àвч, бодлого, үéл àжиллàгààíдàà òуñгàж àжиллàлàà.

Моíголбàíкíы цàõим õуудñààр дàмжуулàí цàг үеиéí болоí грàôикò мэдээ мэдээллиéг òуõàé бүр олоí íиéòэд õүргэõ àжлыг зоõиоí бàéгуулàõыí зэрэгцээ Гол íэриéí бàрàà, бүòээгдэõүүíиé үíиéг òогòворжуулàõ õөòөлбөр”иéí õэрэгжилòиéí явцыí òàлààрõ мэдээллүүдиéг цàõим õуудàñ, õэвлэл, мэдээллиéí õэрэгñлүүдээр òуõàé бүр мэдээлж, ярилцлàгà, òодруулгà, òàéлбàр өгөõ àжлыг үргэлжлүүлñэí.

Олоí íиéòиéí мэдлэг, боловñролыг дээшлүүлэõ зорилгоор Моíголбàíкíààñ мөíгөíиé бодлогыí үíдñэí зорилò, чиглэл, үéл àжиллàгàà, ил òод бàéдàл, бодлогыí õàрилцàí уялдàà, мàкро эдиéí зàñàг, ñàíõүүгиéí ñуурь оéлголò зэрэг өргөí õүрээòэé àñуудлààр олоí íиéò болоí õэвлэл, мэдээллиéí àжилòíуудàд зориулñàí цуврàл ñургàлò, эрдэм шиíжилгээíиé õурàл, зөвлөгөөíиéг òогòмол зоõиоí бàéгуулж, õэрэгжүүлж буé бодлогоòоé õолбооòоé бүõиé л эрõ зүéí бàримò бичиг, журàм, зààвàр,ñ удàлгààíы àжил, òàéлàí, мэдээлэл, ñòàòиñòик мэдээ, õэвлэмэл бүòээгдэõүүíиéг Моíголбàíкíы цàõим õуудàñò бàéршуулàí íиéòэд òàíилцуулж àжиллàв.


59


Өíөөдөр дэлõиéí иõэíõ Төв бàíк үéл àжиллàгààíы íээлòòэé, ил òод бàéдàл íь мөíгөíиé бодлогыг õэрэгжүүлэõэд шиéдвэрлэõ íөлөөòэé õэмээí үздэг болñоí бàéíà. Үéл àжиллàгààíы ил òод бàéдàл íь Төв бàíкíы бодлогыí õэрэгжилò, богиíо õугàцààíы зорилòууд, мàкро эдиéí зàñгиéí гэíэòиéí /õүлээгдээгүé/ цочирлыí íөлөө зэрэг àñуудлыг õàмàрдàг.

Эдиéí зàñгиéí íөõцөл бàéдлыг òогòмол үíэлэí, бодлогыí àргà õэмжээíүүдээ òàéлбàрлàõ íь мөíгөíиé бодлогыí үíдэñлэл,õàриу үéлдлиéг зөв оéлгоõ боломж олгоõ òөдиéгүé Моíголбàíкíы мөíгөíиé бодлогыг дуíд õугàцààíд òààмàглàгдàõуéц болгоõ àч õолбогдолòоé. Эíэ íь эргээд зàõ зээлиéí õүлээлòиéг зөв зоõиñòоé, үр àшигòàé бүрдүүлэõэд чуõàл õувь íэмэр оруулíà.


60

lI ХЭСЭГ

АЛБАН МЭДЭЭЛЭЛ, ХАÂСРАЛТУУД


61

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ТОГТООЛ

2013 оны 11 сарын 14 өдөр Дугаар 62 Төрийн ордон, Улаанбаатар хот

Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар2014 онд баримтлах үндсэн чиглэл

батлах тухай

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин тавдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 7 дахь заалт, Төв банк /Монголбанк/-ны тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийг үндэслэн Монгол Улсын Их Хурлаас ТОГТООХ нь:

1. “Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2014 онд баримтлах үндсэн чиглэл”-ийг хавсралтаар баталсугай.

2. Төсвийн тогтвортой байдлыг хангаж, гадаад валютын урсгалыг сайжруулан, импортыг орлох, экспортыг нэмэгдүүлэх дотоодын үйлдвэрлэлийг дэмжих арга хэмжээ авахыг Монгол Улсын Засгийн газар /Н.Алтанхуяг/-т, эдийн засгийн бодит салбарыг мөнгөний бодлоготой уялдуулан дэмжиж ажиллахыг Монголбанк /Н.Золжаргал/-нд тус тус даалгасугай.

3. Доор дурдсан арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхийг Монгол Улсын Засгийн газар /Н.Алтанхуяг/, Монголбанк /Н.Золжаргал/, Санхүүгийн зохицуулах хороо /Д.Баярсайхан/-нд тус тус даалгасугай:

1/санхүүгийн зах зээлийн бүтцийг олон тулгуур бүхий, зохистой болгох, чөлөөт өрсөлдөөний орчныг бүрдүүлэх, санхүүгийн олон төрлийн бүтээгдэхүүн бий болгох, санхүүгийн зуучлалыг гүнзгийрүүлэх чиглэлээр


62

2014-2016 онд хэрэгжүүлэх бодлогын баримт бичгийг боловсруулж, Монгол Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх;

2/эдийн засгийн бодит салбарын идэвхжлийг дэмжих зорилгоор “Зээлийн хүү буурах орчныг бүрдүүлэх” хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэх;

3/бичил, жижиг, дунд бизнесийн санхүүжилтийг дэмжиж ажиллах;

4/валютын захад тогтворгүй байдал үүсэхээс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг авч ажиллах;

5/валютын захад банк бус санхүүгийн байгууллага, санхүүгийн зах зээлийн бусад оролцогчийг идэвхтэй оролцуулах, ханшийн эрсдэлээс хамгаалах санхүүгийн үүсмэл хэрэгслийг зах зээлд нэвтрүүлэх зорилгоор валютын арилжааны тогтолцоог бий болгох;

6/Санхүүгийн тогтвортой байдлын зөвлөлийн үйл ажиллагааг төлөвшүүлэх, эдийн засгийн урт хугацааны тогтвортой өсөлтийн суурь нөхцөлийг бүрдүүлэх зорилгоор макро зохистой бодлогыг харилцан уялдаатай хэрэгжүүлэн, санхүүгийн салбарын байдлыг улирал бүр олон нийтэд мэдээлэх арга хэмжээ авч ажиллах.

4. Доор дурдсан арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхийг Монгол Улсын Засгийн газар /Н.Алтанхуяг/-т даалгасугай:

1/Монгол Улсын Засгийн газар, Монголбанкны хооронд 2012 оны 10 дугаар сарын 22-ны өдөр байгуулсан “Гол нэрийн бараа, бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах дунд хугацааны хөтөлбөрийг хамтран хэрэгжүүлэх харилцан ойлголцлын санамж бичиг”-ийн хүрээнд хэрэгжүүлж байгаа хөтөлбөрт иж бүрэн дүн шинжилгээ хийх, түүний үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх, арга хэрэгслийг зах зээлийн механизмд суурилсан хэлбэрт шат дараатай шилжүүлэх, хяналтын тогтолцоог сайжруулах, хөтөлбөр хэрэгжиж байгаа салбарт өрсөлдөөний шударга бус орчин бий болохоос урьдчилан сэргийлэх, ил тод, нээлттэй байдлыг хангаж ажиллах;


63

2/улсын гадаад өр, түүний эргэн төлөлтийн гадаад валютын ханшийн эрсдэлийг бууруулж, эрсдэлээс хамгаалах механизм бий болгох;

3/төсвийн төсөл, төсвийн хүрээний мэдэгдэл, төсвийн төсөөлөл боловсруулахад ашиглах төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханшийн төсөөллийг тогтсон аргачлал, эх сурвалжид үндэслэн боловсруулах.

5. Доор дурдсан арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхийг Монголбанк /Н.Золжаргал/-нд даалгасугай:

1/Монгол Улсын зээлжих зэрэглэл, түүний өөрчлөлтөд нөлөөлсөн хүчин зүйлийн шинжилгээг тогтмол хийж, зээлжих зэрэглэлийг сайжруулах чиглэлээр зөвлөмж боловсруулан, Улсын Их Хурлын Эдийн засгийн байнгын хороо болон Санхүүгийн тогтвортой байдлын зөвлөлд танилцуулж байх;

2/Монголбанкны хараат бус байдлыг бэхжүүлэх, засаглалын бүтэц, зохион байгуулалтыг олон улсын жишигт нийцүүлэх зорилгоор хараат бус гишүүд бүхий мөнгөний бодлогын зөвлөлийг бий болгох чиглэлээр Төв банк /Монголбанк/-ны тухай хуульд холбогдох өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийг боловсруулах;

3/Санхүүгийн тогтвортой байдлын зөвлөлийн үйл ажиллагааны үр дүн, шийдвэр гаргах механизм, хариуцлагын тогтолцоог сайжруулах, зөвлөлийн бүрэлдэхүүнийг өргөтгөх, санхүүгийн салбарт үүсч болзошгүй эрсдэлийг үнэлэх, түүнээс хамгаалах бодлогын уялдааг хангах үр дүнтэй институци болгох чиглэлээр Төв банк /Монголбанк/-ны тухай хууль болон холбогдох бусад хуульд өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийг боловсруулах.

6.Мөнгө угаах болон терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэхтэй холбоотой хууль тогтоомжийг Олон улсын байгууллага /ФАТФ/-аас тогтоосон стандарт, зөвлөмжтэй нийцүүлэх, Монгол Улсын үнэлгээг дээшлүүлэх арга хэмжээг хамтран зохион байгуулах, холбогдох журмыг батлах, хэрэгжилтэд хяналт тавьж ажиллахыг Монгол Улсын Засгийн газар /Н.Алтанхуяг/, Монголбанк /Н.Золжаргал/-нд тус тус даалгасугай.


64

7. Энэ тогтоолын хэрэгжилтийг зохион байгуулахыг Монгол Улсын Засгийн газар /Н.Алтанхуяг/, Монголбанк /Н.Золжаргал/, Санхүүгийн зохицуулах хороо /Д.Баярсайхан/-нд тус тус даалгасугай.

8. Энэ тогтоолын биелэлтэд хяналт тавьж ажиллахыг Улсын Их Хурлын Эдийн засгийн байнгын хороо /Б.Гарамгайбаатар/-нд үүрэг болгосугай.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА З.ЭНХБОЛД


65

Монгол Улсын Их Хурлын 2013 оны 62 дугаар тогтоолын хавсралт

ТӨРӨӨС МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ТАЛААР2014 ОНД БАРИМТЛАХ ҮНДСЭН ЧИГЛЭЛ

Мөнгөний бодлогын гол зорилт нь инфляцийг нам, тогтвортой түвшинд байлгаж, макро эдийн засгийн болон санхүүгийн салбарын тогтвортой байдлыг бэхжүүлэх, бодит салбарын идэвхжлийг мөнгөний бодлогоор дэмжих замаар эдийн засгийн дархлааг сайжруулахад чиглэнэ.

1.Мөнгөний бодлогын зорилтын хүрээнд:1.1.Хэрэглээний үнийн индексээр хэмжигдэх

инфляцийг 2014 оны эцэст 8 хувь, 2015-2016 онд 7 хувиас хэтрэхгүй түвшинд байлгана. Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн дагуу инфляцийг хязгаарлах, мөнгө, төсвийн бодлогын харилцан уялдааг хангах чиглэлээр Засгийн газартай хамтран ажиллана. Эдгээрийн үр дүнд дунд болон урт хугацаанд макро эдийн засаг тогтвортой байх нөхцөлийг бүрдүүлнэ.

1.2.Төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханш нь макро эдийн засгийн суурь нөхцөлтэй нийцэж, уян хатан тогтох, төгрөгийн тогтвортой байдал болон үндэсний эдийн засгийн тэнцвэртэй хөгжлийг дэмжих зарчим баримтална.

1.3.Гадаад валютын ханшийн эрсдэлийг бууруулах тогтолцоог бүрдүүлнэ.

2.Банкны салбарын тогтвортой байдлыг бэхжүүлэх хүрээнд:

2.1.Банкуудын төлбөрийн чадварыг хадгалж, системийн шинжтэй эрсдэлээс хамгаалах чадавхыг нэмэгдүүлнэ.

2.2.Олон улсад мөрддөг зарчим, зохицуулалтын арга хэрэгслийг банкны салбарын үйл ажиллагаатай уялдуулан, эрсдэлийн үнэлгээнд суурилсан хяналт шалгалтыг сайжруулна.


66

2.3.Банкны эрсдэл, зээлийн хүү буурах нөхцөлийг бүрдүүлэх зорилгоор банкны зээлийн барьцаа хөрөнгийн болон зээл, хүүгийн зардлыг нэмэгдүүлж байгаа бусад хүчин зүйлийн нөлөөллийг бууруулах эрх зүйн орчныг шинэчилнэ.

3.Санхүүгийн зах зээлийн дэд бүтэц, түүний институцийг бэхжүүлэх хүрээнд:

3.1.Монгол Улсын төлбөр тооцооны системийн найдвартай, тасралтгүй ажиллагааг ханган, төлбөр тооцооны системийн шинэчлэлийг 2014-2016 онд эрчимжүүлнэ.

3.2.Санхүүгийн зах зээлийн харилцагчдын эрх ашгийг хамгаалах, олон нийтийн санхүүгийн суурь мэдлэгийг дээшлүүлэх хөтөлбөр боловсруулах ажлыг холбогдох байгууллагатай хамтран эхлүүлнэ.

3.3.Мөнгөний бодлогын шийдвэр гаргах үйл ажиллагаа, арга хэрэгслийн ил тод, нээлттэй байдлыг хангах, гаргасан шийдвэрийг олон нийт, бизнес эрхлэгчдэд хүртээмжтэй хүргэх замаар бодлогын үр нөлөөг сайжруулна.


67

1


68

© Ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãûã ¿íýã¿é òàðààæ áàéãàà áºãººä àøèã îëîõ çîðèëãîîð îëøðóóëàõ, äàõèí

õýâëýõèéã õîðèãëîíî.

Áîëîâñðóóëñàí: Æ.ÁÀÒÑÀÉÕÀÍ Ðåäàêòîðëàñàí: Ñ.ÆÀÂÇÀÍÄÓËÀÌ

Õýâëýëèéí ýõèéã áýëòãýñýí: Ò.ÓÐÀÍ×ÈÌÝÃ

ÝÇÁÕ-íû Àæëûí àëáà

Óòàñ: 267451, 260749Ôàêñ: 327016


69

ТЭМДЭГЛЭЛ


70

ТЭМДЭГЛЭЛ


71

ТЭМДЭГЛЭЛ


72

ТЭМДЭГЛЭЛ

Documents

Money Policy handbook 2014