Embed Size (px)
Citation preview
Monitor kształcenia i szkolenia 2015
Kształcenie i szkolenie
Polska
This publication is based on document SWD(2015)199. The Education and Training Monitor 2015 was prepared by the Direc-torate-General of Education and Culture (DG EAC), with contributions from the Directorate-General of Employment, Social Affairs and Inclusion (DG EMPL) and the Eurydice Network. DG EAC was assisted by the Education and Youth Policy Analysis Unit from the Education, Audiovisual and Culture Executive Agency (EACEA), the JRC’s Centre for Research on Education and Lifelong Learning (CRELL) and Institute of Prospective Technological Studies (IPTS), Eurostat and Cedefop. The Members of the Standing Group on Indicators and Benchmarks (SGIB) were consulted during the drafting phase. Manuscript completed in September 2015Additional contextual data can be found online (ec.europa.eu/education/monitor)
Europe Direct to serwis, który pomoże Państwuznaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące Unii Europejskiej.
Numer bezpłatnej infolinii (*):00 800 6 7 8 9 10 11
(*) Informacje są udzielane nieodpłatnie, większość połączeń również jest bezpłatna (niektórzy operatorzy, hotele lub telefony publiczne mogą naliczać opłaty).
Cover image: © Shutterstock.comWięcej informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w portalu Europa (http://europa.eu).
Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2015
ISBN 978-92-79-50653-6doi: 10.2766/319447
© Unia Europejska, 2015Powielanie materiałów dozwolone pod warunkiem podania źródła.
Printed in Belgium
Wydrukowano na papierze bielonym bez chloru pierwiastkowego (ECF)
POLSKA 1
Belgium
POLSKA
2 POLSKA
Kluczowe wskaźniki i poziomy odniesienia 1.
Źródła: Eurostat (LFS, UOE, GFS); OECD (PISA, TALIS). Uwagi: • Wartości odniesienia dla ET 2020; dane odnoszą się do
średniej ważonej UE i obejmują różną ilość państw członkowskich, w zależności od źródła informacji; b= przerwa w szeregu
czasowym, d= definicja różni się, p= dane tymczasowe, u= dane o niskiej wiarygodności, 12= 2012, 13= 2013. Więcej
informacji można znaleźć w odpowiedniej sekcji tomu 1 (ec.europa.eu/education/monitor).
Wykres 1. Pozycja w stosunku do najlepszych (zewnętrzne koło) i najgorszych wyników (centrum)
Źródło: Obliczenia DG ds. Edukacji i Kultury na podstawie danych Eurostatu (LFS 2014 i UOE 2013) oraz OECD (PISA 2012,
TALIS 2013). Uwaga: Wszystkie wyniki przedstawione są między wartościami maksymalnymi ( najlepsze wyniki zaznaczone są na zewnętrznym otoku wykresu) oraz minimalnymi (najgorsze wyniki zaznaczone są w centrum wykresu).
2011 2014 2011 2014
• : 10.6% 12 : 17.8% 12
• : 14.4% 12 : 22.1% 12
• : 9.0% 12 : 16.6% 12
5.5% 5.3% 13 5.1% 5.0% 13
12.5% 12.5% 13 10.5% 10.3% 13
7.4% 7.3% 15.2% 12.7%
3.7% 3.3% 11.5% 9.5%
• 5.6% 5.4% 13.4% 11.1%
30.0% 34.2% 31.0% 33.6%
43.2% 50.2% 38.7% 42.3%
• 36.5% 42.1% 34.8% 37.9%
• 78.4% 83.8% 13 93.2% 93.9% 13
: 93.7% 13 : 84.6% 13
: 57.6% 13 : 32.4% 13
: 4.9% 13 : 13.2% 13
: 51.5% 13 : 51.0% 13
79.0% 93.4% 12 63.0% : 12
48.3% 48.7% 13 50.4% 48.9% 13
65.8% 65.6% 71.3% 70.8%
82.6% 83.7% 82.5% 80.5%
• 75.3% 75.6% 77.1% 76.1%
: : 13 : : 13
: : 13 : : 13
• 4.4% 4.0% 8.9% 10.7%
Mobilność edukacyjna
Mobilność przyjazdowa absolwentów
(licencjat)Mobilność przyjazdowa absolwentów
(magisterium)
Uczestnictwo dorosłych w
procesie uczenia się przez
całe życie
(w wieku 25-64 lat)
ISCED 0-8 (ogółem)
Nauka języków obcychUdział uczniów ISCED 2 uczących się
dwóch lub więcej języków obcych
Udział Uczniów ISCED 3 w kształceniu i szkoleniu zawodowym
Wskaźnik zatrudnienia
nowych absolwentów
według wykształcenia
(w wieku 20–34 lat, którzy
zakończyli edukację od 1
do 3 lat przed rokiem
odniesienia)
ISCED 3-4
ISCED 5-8
ISCED 3-8 (ogółem)
Wczesna edukacja i opieka nad dziećmi
(od wieku 4 lat do wieku, w którym rozpoczyna się obowiązek
szkolny)
Uczestnictwo w
szkoleniach dla
nauczycieli
Wszystkie tematy (ogółem)
Kształcenie osób o specjalnych
potrzebach edukacyjnych
Środowiska wielokulturowe
Umiejętności ICT w nauczaniu
Liczba osób z
wykształceniem wyższym
(w wieku 30-34 lat)
Mężczyźni
Kobiety
Ogółem
Działania polityczne na rzecz włączenia społecznego, jakości i adekwatności
Poziom wykształcenia młodzieży w całej Europie
Odsetek osób, które
przedwcześnie rezygnują
z kształcenia lub szkolenia
(w wieku 18-24 lat)
Mężczyźni
Kobiety
Ogółem
Odsetek 15-latków
mających braki w:
Czytaniu
Matematyce
Naukach przyrodniczych
Inwestycje w szkolnictwo
Wydatki publiczne na edukację
jako procent PKB
Wydatki publiczne na edukację
jako odsetek wydatków publicznych
ogółem
Polska Średnia UE
Wykształcenie, ubóstwo i cięcia wydatków: wyzwania dla sektora edukacji
POLSKA 3
Główne atuty i wyzwania 2.
Polska ma jeden z najniższych odsetków osób przedwcześnie kończących naukę oraz uczniów
osiągających słabe wyniki w nauce w odniesieniu do umiejętności podstawowych . Odnotowano
również gwałtowny postęp pod względem uzyskiwania wyższego wykształcenia i zwiększyło się
uczestnictwo we wczesnej edukacji i opiece nad dzieckiem (ECEC). W polskim systemie
kształcenia i szkolenia wprowadzono radykalne zmiany dotyczące struktury, organizacji,
zarządzania i podstawowych programów nauczania w obliczu rosnących aspiracji społeczeństwa
w odniesieniu do wyższego wykształcenia.
Wciąż pozostaje jednak wiele problemów do rozwiązania. Obejmują one kwestie dostępu do
wysokiej jakości wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, zwłaszcza dla dzieci poniżej trzeciego
roku życia, nauczania umiejętności przekrojowych, atrakcyjności kształcenia i szkolenia
zawodowego (VET) oraz dostosowania szkolnictwa wyższego do potrzeb rynku pracy. Ponadto
niski poziom uczestnictwa dorosłych w uczeniu się przez całe życie i słabe umiejętności wśród
dorosłych, zwłaszcza w dziedzinie technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT)
stanowią nadal źródło obaw o przyszlość.
Inwestycje w kształcenie i szkolenie 3.
Ogólne wydatki publiczne na edukację jako odsetek PKB utrzymywały się na względnie
stabilnym poziomie od 2000 r. i były bliskie średniej UE (5,3 % w porównaniu ze średnią UE
wynoszącą 5 % w 2013 r.)1. Nie doszło do znacznego zmniejszenia wydatków na edukację z
powodu kryzysu gospodarczego i finansowego, który ogólnie dotknął polską gospodarkę jedynie
marginalnie. Udział wydatków przeznaczonych na edukację wynosi powyżej średniej UE (12,5 %
w porównaniu z 10,3 %). Projekty edukacyjne otrzymują znaczące środki finansowe z
europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, w szczególności z krajowego programu
operacyjnego „Wiedza, Edukacja, Rozwój” (PO WER) na lata 2014-20 oraz, w pewnym stopniu,
z 16 regionalnych programów operacyjnych.
W 2013 r. wydatki na edukację przedszkolną, szkolnictwo podstawowe i średnie wyniosły 3,2 %
PKB, przy uwzględnieniu zarówno budżetu krajowego, jak i budżetów władz regionalnych, w
porównaniu z 3,5 % dla całej UE. Polska zdecydowanie preferuje niektóre rodzaje wydatków na
edukację, np. na ECEC i na wychowanie przedszkolne (Ramka 1). Wydatki publiczne na
szkolnictwo wyższe w Polsce w 2013 r. wyniosły 1,4 % PKB w porównaniu ze średnią unijną
wynoszącą 0,8 %. Polska odnotowuje jeden z najwyższych w UE odsetków wydatków
prywatnych na edukację (podobnie jak Wielka Brytania i Cypr), a znaczna część studentów
uczęszcza do prywatnych instytucji szkolnictwa wyższego.
Zwalczanie nierówności 4.
Polska jest jednym z państw osiągających najlepsze wyniki w UE pod kątem zapobiegania
przedwczesnemu kończeniu nauki (odsetek osob przedwcześnie kończących naukę wynosi 5,4
% w porównaniu ze średnią UE wynoszącą w 2014 r. 11,1 %). Krajowy cel strategii „Europa
2020” wynosi 4,5 % i wygląda na to, że jest on osiągalny. Chłopcy częściej przedwcześnie
kończą naukę (7,3 %) niż dziewczęta (3,3 %). Jednak w ostatniej dekadzie odsetek osób
przedwcześnie kończących naukę pozostawał w znacznej mierze niezmieniony (już w 2010 r.
osiągnął poziom 5,4 %). Wskaźnik ten jest wyższy w słabiej rozwiniętych częściach kraju.
Przykładowo w województwie warmińsko-mazurskim wskaźnik ten stale rósł w ciągu ostatnich
dwóch lat i w 2013 r. był dwukrotnie wyższy niż średnia krajowa.
Polska poczyniła znaczne postępy w zapewnianiu ECEC, w szczególności jeżeli chodzi o edukację
przedszkolną, lecz wiele kwestii pozostaje w tym obszarze do rozwiązania (Ramka 1).
1 Źródło: Eurostat, General government expenditure by function, baza danych COFOG.
4 POLSKA
Odnośnie do umiejętności podstawowych, wskaźnik słabych wyników w nauce wśród 15-latków
w OECD PISA 2012 (OECD 2013c) jest zdecydowanie niższy niż średnia UE we wszystkich trzech
badanych dziedzinach (Wykres 2): 10,6 % w przypadku umiejętności czytania (w porównaniu ze
średnią UE wynoszącą 17,8 %), 14,4 % dla matematyki (w porównaniu ze średnią UE
wynoszącą 22,1 %) oraz 9,0 % dla nauk przyrodniczych (w porównaniu ze średnią UE
wynoszącą 16,6 %). Status społeczno-ekonomiczny uczniów wciąż ma jednak istotny wpływ na
wyniki. Znaczące są też różnice pod względem wyników w zależności od rodzaju szkół średnich
II stopnia (jeśli porównać szkoły ogólnokształcące ze szkołami zawodowymi). Na przykład w
2012 r. ponad 46 % uczniów zasadniczych szkół zawodowych miało słabe wyniki w czytaniu i
pisaniu. W ocenie poziomu podstawowych umiejętności polskich uczniów powinno się jednak
brać pod uwagę również średnie wyniki osiągnięte w Międzynarodowym Badaniu Wyników
Nauczania Matematyki i Nauk Przyrodniczych (TIMSS) i w Międzynarodowym Badaniu Postępów
Biegłości w Czytaniu (PIRLS) z 2011 r., szczególnie w dziedzinie matematyki. Ponadto poziom
umiejętności cyfrowych wśród 15-latków zmierzony w Międzynarodowym Badaniu Kompetencji
Komputerowych i Informacyjnych (ICILS) w 2013 r. był również wyjątkowo dobry. Polska
osiągnęła lepszy wynik niż np. Norwegia czy kraje sąsiednie, takie jak Niemcy i Słowacja (IEA
2014).
Wykres 2. Odsetek osób osiągających słabe wyniki w zakresie umiejętności podstawowych w wybranych krajach Europy Środkowej
Źródło: wyliczenia OECD (2013c) i Komisji Europejskiej
Polska nie posiada odrębnej strategii przeciwdziałania przedwczesnemu kończeniu nauki, ale
dysponuje szeregiem konkretnych środków, w tym instrumentami monitorowania, wytycznymi,
a także środkami służącymi zapobieganiu i reintegracji. Przykładowo wiek rozpoczęcia nauki
szkolnej został stopniowo obniżony z siedmiu do sześciu lat. Przed rokiem 2014 decyzję
rozpoczęcia przez 6-latków klasy 1. szkoły podstawowej pozostawiano rodzicom. W 2014 r.
nauka w szkołach podstawowych stała się obowiązkowa dla 6-latków urodzonych przed końcem
czerwca 2008 r. Począwszy od 2015 r. obowiązek szkolny dotyczyć będzie wszystkich 6-latków.
Aby wspierać równość szans, stopniowo wprowadza się w całej Polsce zapewnianie bezpłatnych
podręczników. System ten obowiązuje od 2014 r. w odniesieniu do pierwszej klasy szkoly
podstawowej. W roku 2015 wprowadzone zostaną bezpłatne podręczniki w drugiej i czwartej
klasie szkoły podstawowej oraz w pierwszej klasie gimnazjum. Od 2017 r. wszyscy uczniowie
szkół podstawowych i gimnazjalnych powinni otrzymywać bezpłatne podręczniki szkolne.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
czytanie matematyka nauki przyrodnicze
POLSKA 5
Ponadto wprowadzana jest ogólna reforma programu nauczania w szkołach średnich II stopnia,
co przykładowo oznacza, że kładzie się większy nacisk na nauczanie umiejętności innych niż
poznawcze (przekrojowych).
Na dodatek rząd rozpoczął niedawno program „Bezpieczna i przyjazna szkoła” na lata 2014-20.
Opiera się on na podobnej inicjatywie realizowanej w latach 2008–2013. Nowy program, który
ma raczej ograniczony budżet w wysokości 6 mln PLN rocznie, ma na celu stworzenie
bezpiecznego i przyjaznego środowiska w polskich szkołach poprzez: zwiększenie skuteczności
procesu kształcenia; wzmacnianie współpracy między uczniami, rodzicami i nauczycielami;
tworzenie atmosfery wsparcia opartej na wzajemnym szacunku i zaufaniu; i zapobieganie
nieuzasadnionej nieobecności w szkole.
Ramka 1: Wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem (ECEC) w Polsce Uczestnicy ISCED na poziomie 0: w wieku 3, 4 i 5 lat jako % populacji w kohorcie
Źródło: Główny Urząd Statystyczny (GUS)
Krajowy wskaźnik uczestnictwa w kształceniu dzieci w wieku 4–6 lat w Polsce rośnie w szybkim tempie. Wzrósł on z 76,3 % w 2010 r. do 83,8 % w 2013 r., w porównaniu ze średnią unijną wynoszącą 93,1 %. Polska zgłosiła w 2014 r. w ramach krajowego programu reform na 2015 r. wskaźnik 89,2 % (Rząd RP 2015). Wydatki publiczne na edukację przedszkolną w Polsce wynoszą około 0,6 % PKB, a prywatne około 0,1 %. Obie wartości są wyższe od odpowiednich średnich dla OECD i UE. Nadal jednak istnieją duże dysproporcje między regionami, a także
znaczne różnice w poziomie świadczeń na obszarach miejskich i wiejskich. Ponadto uczestnictwo
w edukacji dzieci w wieku poniżej trzech lat jest dużo niższe niż uczestnictwo dzieci starszych.
Polska posiada oddzielny podstawowy program nauczania przedszkolnego. W roku 2011 edukacja przedszkolna stała się obowiązkowa dla wszystkich 5-latków. Od września 2015 r. korzystanie z ECEC stało się dla dzieci w wieku 4 lat ustawowym prawem. Prawo to zostanie od września 2017 r. rozszerzone na dzieci w wieku 3 lat. Od września 2015 r. nauka języków obcych będzie obowiązkowa dla dzieci w wieku 5 lat, a we wrześniu 2017 r. zostanie ona rozszerzona na wszystkie dzieci uczestniczące w nauczaniu przedszkolnym.
Zmiany do ustawy o systemie oświaty (2013 r.) wprowadziły mechanizm maksymalnych dopuszczalnych opłat szkolnych, przy czym, aby wyrównać różnice w kosztach, władze lokalne otrzymają przeznaczone na ten cel specjalne dotacje. W celu zwiększenia dostępności wczesnej edukacji, państwo przeznacza dla władz lokalnych 1,5 mld PLN rocznie i gwarantuje poziom przydziału środków na jednego ucznia. Władze krajowe zapowiedziały jesienią 2014 r., że
inwestycje w nową infrastrukturę żłobków i przedszkoli zostaną dwukrotnie zwiększone z 50 mln PLN do 100 mln PLN rocznie. Polska zainwestuje również w okresie 2015–20 2 mld PLN w
budowę żłobków i innych placówek przedszkolnych dla przedsiębiorstw i wyższych uczelni. Ponadto rząd postanowił kontynuować program Maluch dla dzieci w wieku poniżej 3 lat. Program ten dysponuje w 2015 r. budżetem w wysokości 151 mln PLN i w jego ramach stworzono 36 000 nowych miejsc ECEC (należy jednak zauważyć, że w 2013 r. urodziło się około 372 000 dzieci). Polska poczyniła skoordynowane starania służące kierowaniu inwestycji z europejskich funduszy
0
20
40
60
80
100
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
3 year olds 4 year olds 5 year olds
6 POLSKA
strukturalnych i inwestycyjnych (EFSI) na lata 2014–20 na potrzeby związane z infrastrukturą ECEC. Niemniej jednak wysokość nowych nakładów jest nadal dość nierówna i często wynika z priorytetów władz regionalnych związanych z EFSI.
W przyszłości Polska będzie musiała rozwiązać kwestię uczestnictwa w edukacji dzieci w wieku poniżej 3 lat oraz niewystarczającej oferty na obszarach wiejskich. Ponieważ wzrasta liczba publicznych i prywatnych podmiotów świadczących odpowiednie usługi (np. ośrodków dla dzieci, świetlic), Polska będzie musiała również zapewnić monitorowanie ich jakości i dostępności. Ponadto należy zagwarantować długofalową trwałość inwestycji współfinansowanych z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, zwłaszcza po roku 2023, kiedy to zakończy się współfinansowanie ze środków unijnych.
Modernizacja edukacji szkolnej 5.
Według danych z międzynarodowego badania nauczania i uczenia się OECD z 2013 r (TALIS)
odsetek nauczycieli, którzy zgłosili, że brali udział w szkoleniach w zakresie doskonalenia
zawodowego w ciągu ostatnich 12 miesięcy jest wyższy od średniej UE (93,7 % w porównaniu z
84,7 %). Odsetek nauczycieli przydzielających uczniom różne zadania w oparciu o ich
indywidualne potrzeby jest również wyższy od średniej UE (55,5 % w Polsce w porównaniu z
46 % w całej UE). Odsetek nauczycieli korzystających z ICT do realizacji projektów uczniowskich
lub pracy w klasie (36,4 %) oraz uczestniczących w szkoleniach w zakresie ICT (51,5 %) jest
zbliżony do średniej UE. Wskaźnik uczestnictwa nauczycieli w szkoleniach dotyczących
kształcenia osób o specjalnych potrzebach edukacyjnych wyniósł w Polsce w 2013 r. 57,6 %,
czyli był znacznie wyższy niż średnia OECD wynosząca 31,7 %. Ponadto jedynie 13,6 %
nauczycieli uczestniczyło w szkoleniach z zakresu poradnictwa zawodowego, w porównaniu ze
średnią OECD wynoszącą 23,6 % (OECD 2014).
Polska ustawowa podstawa wynagrodzeń nauczycieli (mierzona według standardu siły
nabywczej) nadal utrzymuje się znacznie poniżej średniej OECD i należy do najniższych w UE.
Niemniej jednak, według władz polskich, wzrósł znacznie poziom premii i dodatków, co sprawia,
że są one około 30 % wyższe niż podstawa wynagrodzenia podstawowego. Pomimo starań na
rzecz stopniowego wzrostu płac nauczycieli pozostają one skromne w porównaniu z
wynagrodzeniem innych pracowników z wyższym wykształceniem zatrudnionych w pełnym
wymiarze czasu pracy przez cały rok (od 0,71 wspomnianego wynagrodzenia w edukacji
przedszkolnej do 0,82 w kształceniu na poziomie ponadgimnazjalnym w 2012 r.).
Konieczność wspierania bardziej innowacyjnych i kreatywnych sposobów uczenia się, zamiast
tradycyjnych metod akademickich, jest w Polsce powszechnie akceptowana. Niektórzy eksperci
twierdzą, że przesadny nacisk na przygotowywanie uczniów do testów może stwarzać problemy,
i próbują zachęcać do stosowania bardziej innowacyjnego podejścia. Jednym z głównych
wyzwań jest poprawa szkolenia nauczycieli w nauczaniu umiejętności przekrojowych, takich jak
praca w zespole, rozwiązywanie problemów, umiejętność przeprowadzania analizy i
kreatywność.
Podejmowane są również działania w celu poprawy szkolenia w zakresie metod nauczania, w
tym wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych w klasie. W ramach programu
„Cyfrowa szkoła” udostępniane są publicznie otwarte zasoby edukacyjne (e-książki). Aby
promować korzystanie z ICT, Polska poczyni również olbrzymie inwestycje w infrastrukturę ICT
oraz w internetowe materiały pomocnicze dla nauczycieli i uczniów, wykorzystując do tego
zwłaszcza europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne na lata 2014–20. Ponadto
Ministerstwo Edukacji Narodowej wydało w 2014 r. rozporządzenie, w którym przewidziano
obowiązkowe poradnictwo zawodowe, począwszy od poziomu gimnazjalnego.
POLSKA 7
Modernizacja szkolnictwa wyższego 6.
Odsetek osób, które zdobyły wykształcenie wyższe, w wieku od 30 do 34 lat (Wykres 3) wzrósł
w Polsce gwałtownie z 12,5 % w 2000 r. do 42,1 % w 2014 r., przekraczając średnią UE
wynoszącą 37,9 %. Rozbudowa prywatnego sektora szkolnictwa wyższego jest istotnym
czynnikiem tłumaczącym tę zmianę. Krajowym celem strategii „Europa 2020” jest poziom 45 %
i wygląda na to, że jest on osiągalny. Więcej kobiet (50,2 %) niż mężczyzn (34,2 %) zdobyło
dyplomy ukończenia studiów wyższych. Wskaźnik zatrudnienia niedawnych absolwentów szkół
wyższych2 wynosił w 2014 r. 83,7 %, co wciąż sytuuje się powyżej średniej UE wynoszącej
80,5 %, ale w porównaniu z 2008 r. obniżył się on z 87 %. Wskaźnik ukończenia nauki (OECD
2013a) w Polsce (uczniowie, którzy ukończyli co najmniej program ISCED 1997 na poziomie 5B
lub 5A) jest niższy niż średnia OECD (62 % w porównaniu z 68 % w 2011 r.) oraz
charakteryzuje się znaczną nierównością płci (wskaźnik ukończenia nauki wśród kobiet wynosi
74 % w porównaniu z 48 % dla mężczyzn). Mobilność studentów jest stosunkowo niska, w 2012
r. tylko 1,3 % wszystkich studentów pochodziło spoza Polski.
Bardzo niewielu studentów kończy studia doktoranckie, a współpraca z przedsiębiorstwami jest
nadal niewystarczająca. Przykładowo doktoranci w dziedzinie nauk przyrodniczych i technologii
stanowili w 2012 r. jedynie 0,2 % ludności w wieku 20–29 lat, wobec 0,7 % w Szwecji i 0,5 %
w całej UE. Liczba badaczy naukowych w Polsce (1 753 na milion mieszkańców) jest również
bardzo niska w porównaniu z innymi państwami członkowskimi UE i istnieje oczywisty problem
pod względem stopnia umiędzynarodowienia polskiej nauki i badań.
Wykres 3. Odsetek osób z wyższym wykształceniem (w wieku 30-34 lat) dla
wybranych krajów Europy Środkowej
Źródło: Eurostat.
Obecnie absolwenci szkół wyższych mają trudności ze znalezieniem odpowiedniego zatrudnienia
po ukończeniu studiów, a odsetek osób zatrudnionych na stanowiskach poniżej poziomu ich
kwalifikacji zwiększył się w latach 2002–2012 z 11 % do 19 %, co stanowi jeden z najwyższych
wzrostów w tej dziedzinie w UE. Jednocześnie organizacje pracodawców często skarżą się, że
niedawnym absolwentom brak umiejętności przekrojowych, takich jak umiejętność pracy w
grupie, rozwiązywania problemów czy krytycznego myślenia. Aby rozwiązać ten problem, w dniu
1 października 2014 r. weszła w życie zmieniona ustawa o szkolnictwie wyższym. Głównym
celem zmian jest poprawa jakości szkolnictwa wyższego poprzez wprowadzenie mechanizmu
monitorowania ścieżek kariery absolwentów w celu lepszego dopasowania przyszłej oferty
edukacyjnej do zmian w zapotrzebowaniu rynku pracy. Rząd ogłosił także, że uczniowie będą
mogli wziąć udział w specjalnym programie staży w instytucjach sektora publicznego.
2 Osoby w wieku 20-34 lat, które ukończyły edukację na rok do trzech lat przed rokiem odniesienia.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
UE
Polska
Czechy
Słowacja
Węgry
8 POLSKA
Ponadto, aby promować doskonałość, rząd ogłosił, że rozpocznie program dotacji dla
najlepszych studentów, który począwszy od roku 2016 umożliwi im studiowanie na przodujących
uniwersytetach zagranicznych. Jednakże, aby uniknąć „drenażu mózgów” (emigracji osób o
wysokich kwalifikacjach), skorzystanie z takiej opcji możliwe będzie pod warunkiem, że po
ukończeniu studiów beneficjenci będą przez pięć lat pracować lub odbywać studia doktoranckie
w Polsce. Prowadzone są również działania mające na celu umiędzynarodowienie polskich
instytucji szkolnictwa wyższego dzięki nowoprzyjętemu programowi na rzecz wzmocnienia ich
międzynarodowego wymiaru, jak również poprzez kampanie informacyjne, takie jak „Ready,
Study, Go! Poland”. Znacząca liczba tych inicjatyw wspierana jest także dzięki finansowaniu z
EFS.
Modernizacja kształcenia i szkolenia zawodowego oraz promowanie 7.uczenia się dorosłych
W 2013 r. udział uczniów poziomu 3 ISCED uczestniczących w kształceniu i szkoleniu
zawodowym wyniósł 48,7 %, w porównaniu ze średnią unijną wynoszącą 48,9 %. W roku
szkolnym 2013/14 uczniowie uczestniczący w kształceniu i szkoleniu zawodowym (IVET)
(zasadnicze szkoły zawodowe i technika) stanowili 55,3 % wszystkich uczniów na poziomie
ponadgimnazjalnym (GUS 2015). Wskaźnik zatrudnienia nowych absolwentów szkół średnich II
stopnia3 (65,6 % w 2014 r.) plasuje się poniżej średniej UE. W czwartym kwartale 2014 r. stopa
bezrobocia wśród absolwentów techników i szkół policealnych wynosiła 30,2 %, czyli o 12,6
punktów procentowych mniej niż w czwartym kwartale 2013 r., a wśród absolwentów
zasadniczych szkół zawodowych – 37,3 % czyli o 11 punktów procentowych mniej niż w
czwartym kwartale 2013 r. Pomimo iż stopa bezrobocia wśród absolwentów IVET spada (GUS
2014), mają oni wciąż większe trudności ze znalezieniem zatrudnienia niż absolwenci szkół
wyższych (stopa bezrobocia wśród absolwentów szkół wyższych wynosiła 21,1 %).
Poziom uczestnictwa dorosłych w uczeniu się przez całe życie w Polsce spadł w 2014 r. do 4 %.
Jednocześnie odsetek osób dorosłych (w wieku 18-59/64) w Polsce, które w 2014 r. zgłosiły, że
uczestniczyły w ciągu ostatnich 12 miesięcy w jakiejś formie kształcenia lub szkolenia
(szkolenia, kształcenia formalnego, pozaformalnego lub nieformalnego), pozostawał niemal bez
zmian i wyniósł 37 %. Uczestnictwo w uczeniu się jest przeważnie najniższe wśród osób z
wykształceniem podstawowym, osób w wieku powyżej 50 lat i osób nieaktywnych zawodowo na
rynku pracy. Kształcenie i szkolenie dorosłych w Polsce jest głównie związane z pracą. W 2014 r.
62 % wszystkich przypadków szkoleń i kształcenia w Polsce, w których uczestniczyły osoby
dorosłe, sfinansowane zostało przez ich pracodawców. Jednocześnie 60 % osób, które
uczestniczyły w kształceniu lub szkoleniu w 2014 r., podało zapotrzebowanie pracodawców na
konkretne umiejętności jako główny powód uczestniczenia (PARP 2015). Niemniej jednak nie
przeprowadzono dogłębnej analizy w celu zbadania niskiego wskaźnika uczestnictwa dorosłych
w uczeniu się przez całe życie.
Poziom podstawowych umiejętności osób dorosłych, w szczególności w zakresie ICT, jest
źródłem poważnego zaniepokojenia. W dziedzinie umiejętności związanych z ICT istnieje luka
pokoleniowa. Podczas gdy 15-latkowie mają bardzo dobre umiejętności w zakresie ICT,
umiejętności starszych grup są znacznie poniżej średniej OECD, o czym świadczą wyniki PIAAC
(Międzynarodowe Badanie Kompetencji Osób Dorosłych) (OECD 2013b). Istnieje również
wyraźna granica wieku, jako że osoby poniżej 34. roku życia dysponują znacznie wyższym
poziomem podstawowych umiejętności w porównaniu z innymi grupami wiekowymi. Odsetek
osób, które odmawiają lub nie są w stanie rozwiązać problemów z wykorzystaniem komputera,
był jednym z najwyższych w badaniu PIAAC, co również wskazuje na problem dostępności
sprzętu cyfrowego w Polsce. Słabe wyniki w zakresie umiejętności podstawowych, umiejętności
ogólnych i uczestnictwa w kształceniu lub szkoleniu znajdują odzwierciedlenie na rynku pracy. W
3 Osoby w wieku 20-34 lat, które ukończyły edukację na rok do trzech lat przed rokiem odniesienia.
POLSKA 9
2014 r. 80 % rekrutujących miało trudności z przyciągnięciem pracowników o wymaganych
umiejętnościach (PARP 2015) w porównaniu z 39 % w całej UE (Eurofund, 2013). Ponadto od
2010 r. wskaźnik ten stale rośnie (PARP 2015). Jednocześnie w 2014 r. 43 % pracodawców
twierdziło, że ich pracownikom potrzebne jest podniesienie kwalifikacji, a 3 % nie było
zadowolone z poziomu umiejętności swoich pracowników (PARP 2015).
W odniesieniu do zmian w zakresie IVET, rozpoczęte przez Polskę w roku szkolnym 2012/13
wdrażanie reformy VET jest w toku i zostanie zakończone do końca roku 2016/17. Minister
edukacji narodowej ogłosiła rok szkolny 2014/15 „Rokiem Szkoły Zawodowców” i przedstawiła
szereg inicjatyw i działań, finansowanych zarówno z budżetu państwa, jak i z europejskich
funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Działania objęły ustanowienie Komitetu Doradczego
ds. VET (składającego się z przedstawicieli biznesu w celu doradzania na temat wyzwań w
systemie kształcenia i szkolenia zawodowego), stworzenie i uruchomienie mapy szkół
zawodowych, uruchomienie portalu internetowego poświęconego doradztwu i czterostronne
porozumienie między ministrami edukacji, pracy, gospodarki i skarbu ukierunkowane na rozwój
współpracy w zakresie VET. Planowane są dalsze działania w ramach perspektywy finansowej na
lata 2014-20, takie jak ustanowienie rad ds. umiejętności sektorowych przyczyniających się do
zmiany programów nauczania i ściślejszej współpracy z pracodawcami; poprawa usług
doradztwa zawodowego oraz lepsze wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych;
finansowanie sprzętu i szkolenia nauczycieli; organizowanie szkoleń pozaformalnych i
nieformalnych; propagowanie kształcenia i szkolenia zawodowego wśród kluczowych
zainteresowanych podmiotów; monitorowanie ścieżek kariery absolwentów i włączenie
przedstawicieli biznesu do komisji egzaminacyjnych.
Ponadto w czerwcu 2014 r. rozpoczęła się druga edycja konkursu „Pracodawca Jutra”. Celem
konkursu jest zaprezentowanie pracodawców, którzy z powodzeniem realizują projekty
edukacyjne skierowane do młodych ludzi, by pomóc im przygotować się do wejścia na rynek
pracy. Konkurs przeprowadzony zostanie znów w 2015 r. Choć środki te zmierzają we
właściwym kierunku, aby zagwarantować zwiększenie liczby wysokiej jakości praktyk i
zwiększanie udziału uczenia się poprzez praktykę w miejscu pracy, poprawa kształcenia i
szkolenia zawodowego musi być procesem ciągłym. Pozostają szczególne problemy do
rozwiązania, w tym w szczególności zachęcanie pracodawców do współpracy z instytucjami
kształcenia i szkolenia zawodowego, uaktualnianie kwalifikacji nauczycieli i metod nauczania
tych instytucji, a także zapewnienie dobrej jakości doradztwa zawodowego.
Oferty uczenia się przez całe życie opracowywane są na podstawie dwóch ogólnych dokumentów
strategicznych („Strategia rozwoju kapitału ludzkiego 2020” i „Perspektywa uczenia się przez
całe życie”). Przy współfinansowaniu z Europejskiego Funduszu Społecznego, z programu
„Wiedza, Edukacja, Rozwój (PO WER)”, oraz 16 regionalnych programów operacyjnych, w celu
rozwiązania problemu niskiego uczestnictwa dorosłych w uczeniu się przez całe życie
wprowadzone zostały zgodnie z tymi strategiami nowe środki. Ewolucja w kierunku sterowanych
zapotrzebowaniem systemów wspierania ustawicznego szkolenia zawodowego,
współfinansowanych przez Europejski Fundusz Społeczny, oraz zwrócenie szczególnej uwagi na
jakość wsparcia w ramach EFS są głównymi zasadami, jakimi należy się kierować w działaniach
na rzecz poprawy sytuacji. W działaniach tych podkreśla się również istotną rolę, jaką mają do
odegrania partnerzy społeczni i organizacje pracodawców w podnoszeniu świadomości
pracodawców o płynących z edukacji korzyściach, w rozpoznawaniu potrzeb rynku pracy oraz
zachęcaniu pracodawców do inwestowania w pracowników.
Jednocześnie Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przedstawiło w 2013 r. poprawkę do
Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Od 2014 r. przedsiębiorstwa mogą
współfinansować szkolenia dla swoich pracowników, korzystając z Krajowego Funduszu
Szkoleniowego. Ponadto poprzez niedawną reformę VET wprowadzono możliwość uznawania
pełnych kwalifikacji zdobytych poza formalnym systemem kształcenia. Dzięki zmianom do
10 POLSKA
ustawy o szkolnictwie wyższym z października 2014 r. wprowadzono również możliwość
uznawania takiego wykształcenia na poziomie wyższym. Dodatkowo Polska zobowiązała się do
przyjęcia przed końcem 2015 r. aktu ustawodawczego w sprawie zintegrowanego systemu
kwalifikacji, obejmującego formalne, nieformalne i pozaformalne kształcenie i do
zagwarantowania, że cały system kwalifikacji (dla kwalifikacji pełnych i częściowych) będzie
operacyjny do końca 2016 r. Jest to bardzo ambitny cel, zwłaszcza w kontekście obecnej
sytuacji politycznej i kalendarza wyborczego w Polsce. Większość wyżej wymienionych działań i
inicjatyw znajduje się na wczesnym etapie realizacji i nie jest jeszcze możliwe dokonanie pełnej
oceny ich wpływu.
Źródła
Rada Unii Europejskiej (2015), zalecenie Rady z dnia 14 lipca 2015 r. w sprawie krajowego programu reform Polski na 2015 r. oraz zawierające opinię Rady na temat przedstawionego przez Polskę programu konwergencji na 2015 r., 2015/C 272/16, http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/csr2015/csr2015_council_poland_pl.pdf
Eurofound (2013), Trzecie Europejskie Badania Przedsiębiorstw, http://www.eurofound.europa.eu/surveys/ecs/2013/european-company-survey-2013
GUS (2014), Kwartalna informacja o rynku pracy w IV kwartale 2014 r.
IEA (2014), Międzynarodowe Badanie Kompetencji Komputerowych i Informacyjnych ICILS,
http://www.iea.nl/icils_2013.html
OECD (2013a), Education at a Glance, http://www.oecd.org/edu/eag2013%20%28eng%29--FINAL%2020%20June%202013.pdf
OECD (2013b), Międzynarodowe Badanie Kompetencji Osób Dorosłych (PIAAC), http://www.oecd.org/site/piaac/
Wyniki OECD (2013c) i PISA 2012: What Students Know and Can do. Student Performance in Mathematics, Reading and Science (Volume I), http://www.oecd.org/pisa/keyfindings/pisa-2012-results-volume-I.pdf
Wyniki OECD (2014) i TALIS 2013: An International Perspective on Teaching and Learning, Paryż: Publikacja OECD
PARP (2015), Bilans Kapitału Ludzkiego w Polsce. Badania ludności 2010-2014, http://en.bkl.parp.gov.pl/
Rząd RP (2015), Krajowy program reform 2015, http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/csr2015/nrp2015_poland_pl.pdf
Pytania i uwagi dotyczące niniejszego sprawozdania są mile widziane i można je przesyłać pocztą elektroniczną na adres: Joanna BASZTURA [email protected] lub [email protected]
STRESZCZENIE 11
Belgium
STRESZCZENIE Najważniejsze wnioski z analizy na szczeblu ponadnarodowym Najważniejsze wnioski z analizy na szczeblu
krajowym
12 STRESZCZENIE
Najważniejsze wnioski z analizy na szczeblu ponadnarodowym 1.
Niniejsze pierwsze wydanie Monitora kształcenia i szkolenia opracowane przez Komisję pod przewodnictwem Jeana-Claude’a Junckera jest publikowane w momencie, w którym po raz kolejny wyraźnie uwidoczniło się w Europie zapotrzebowanie na długoterminowe rozwiązania nasilającego się kryzysu społecznego. Kształcenie jest podstawą przyszłej aktywności gospodarczej Europy, ponieważ wpływa na zdolność do zatrudnienia, wydajność, innowacyjność oraz przedsiębiorczość osób, które wchodzą w wiek produkcyjny.
Przygotowywanie do zatrudnienia to jednak tylko jedna strona medalu. Kształcenie odgrywa równie istotną rolę w tworzeniu lepszego społeczeństwa. Osoby dobrze wykształcone są mniej
zagrożone marginalizacją i wykluczeniem społecznym. Skuteczne kształcenie polega na integracji i zapewnieniu każdemu obywatelowi możliwości rozwoju jego talentów i poczucia, że jest częścią wspólnej przyszłości. Tworzenie skutecznych systemów kształcenia i szkolenia
wymaga skoncentrowania się na integracji, która stanowi nieodłączny element szerzej zakrojonego dążenia do doskonałości, jakości i dostosowania do potrzeb rynku pracy. Cele te zostały bardzo dobrze odzwierciedlone w głównym celu strategii „Europa 2020” dotyczącym kształcenia. Najnowsze dostępne dane wskazują jednak na trwający trzeci rok z rzędu niepokojący spadek inwestycji w kształcenie, który zagraża osiąganiu przez UE postępów w realizacji tych celów. Do
państw członkowskich, w których przez co najmniej trzy lata z rzędu odnotowywano cięcia wydatków, należą: NL, FI, PT, IT, ES, IE i UK, przy czym ostatnie cztery są najbardziej problematyczne z demograficznego punktu widzenia. Monitor kształcenia i szkolenia 2015 pokazuje, że mając na uwadze zwiększenie skuteczności i efektywności wydatków, kluczową rolę odgrywają wzajemne uczenie się i tworzenie polityki opartej na dowodach.
Integracyjny charakter
Ubóstwo edukacyjne, czyli odsetek osób młodych, które nie osiągają minimalnych standardów w zakresie kształcenia, stanowi jedno z największych wyzwań dzisiejszej Europy. Chociaż kształcenie powinno wyrównywać szanse dla wszystkich, możliwości i wyniki nadal w dużej mierze zależą od statusu społeczno-ekonomicznego oraz pochodzenia imigracyjnego osób. W rezultacie żadne państwo członkowskie UE nie zdołało obniżyć wskaźnika słabych wyników w
nauce wśród piętnastolatków o niskim statusie społeczno-ekonomicznym do poziomu poniżej 15%. W BG, CY, RO, EL, SK i HU ponad połowa osób o niskim statusie społeczno-ekonomicznym nie jest w stanie rozwiązać bardzo podstawowych zadań matematycznych. Kolejnym wskaźnikiem ubóstwa edukacyjnego jest odsetek osób kończących naukę przed uzyskaniem wykształcenia średniego II stopnia. Podobnie jak w przypadku słabych wyników w
nauce w odniesieniu do kompetencji kluczowych odsetek osób przedwcześnie kończących naukę
– wynoszący obecnie 11,1% w UE – w dużej mierze zależy od sytuacji rodziców uczniów. Ponadto około 60% osób przedwcześnie kończących naukę jest później biernych zawodowo lub bezrobotnych, co pokazuje, że ubóstwo edukacyjne ma długoterminowe i poważne skutki. Brak integracji we wcześniejszych latach nauki utrudnia zwiększanie dostępu do szkolnictwa wyższego. Odsetek osób z wyższym wykształceniem w UE wynosi obecnie 37,9%, lecz problemem pozostaje wymiar społeczny szkolnictwa wyższego. Na dostęp do szkolnictwa
wyższego w grupach o niedostatecznej reprezentacji ma wpływ szereg czynników, w tym dobre wyniki i zaangażowanie takich osób na wcześniejszych etapach kształcenia. Jednocześnie wraz z rosnącym zróżnicowaniem populacji studentów szkolnictwo wyższe będzie musiało przystosować się, aby pomóc w zapobieganiu przedwczesnemu kończeniu studiów przed zdobyciem dyplomu przez studentów znajdujących się w niekorzystnej sytuacji.
Znakomitym przykładem tego, jak kształcenie może stwarzać równe szanse dla wszystkich, są postępy w realizacji jednego z głównych celów strategii „Europa 2020” wśród studentów urodzonych za granicą. W przypadku osób młodych urodzonych za granicą, które przybyły do nowego państwa zamieszkania przed rozpoczęciem realizacji obowiązku szkolnego, odsetek osób przedwcześnie kończących naukę i odsetek osób z wykształceniem wyższym są praktycznie takie same jak w przypadku osób urodzonych w danym państwie. Z kolei studenci urodzeni za
STRESZCZENIE 13
granicą, którzy przyjechali w trakcie realizacji obowiązku szkolnego, osiągają gorsze wyniki i wymagają ukierunkowanego wsparcia.
Wielu dorosłych, którzy nie zdobyli wystarczającego poziomu wiedzy, umiejętności, kompetencji i predyspozycji podczas kształcenia formalnego, znajduje zatrudnienie tylko na stanowiskach niskiej jakości, które dają niewielkie możliwości rozwoju kariery zawodowej lub nie zapewniają motywacji do podjęcia dalszego kształcenia. Co czwarty dorosły w Europie wpada w pułapkę niskich umiejętności, która ogranicza dostęp do rynku pracy, a jednocześnie zamyka drogi do dalszego kształcenia lub szkolenia.
W Monitorze kształcenia i szkolenia 2015 określono trzy rodzaje środków realizacji polityki, które mogłyby pomóc zwiększyć integracyjny charakter europejskich systemów kształcenia i
szkolenia, zwalczając tym samym ubóstwo edukacyjne. Proces ten zaczyna się od wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, która pomaga zmniejszyć wpływ statusu społeczno-ekonomicznego na późniejsze osiągnięcia edukacyjne. Istotne są działania w zakresie docierania do grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji i, w niektórych przypadkach, dyskryminacji pozytywnej, na przykład za pośrednictwem programów nauki języka, ukierunkowanego wsparcia
na rzecz obszarów o niekorzystnych warunkach, celów ilościowych dla grup w niekorzystnej sytuacji i wytycznych dotyczących nauki indywidualnej w domu.
Po drugie, ważną rolę w edukacji włączającej odgrywają nauczyciele. Konieczność szkolenia nauczycieli w obszarach kształcenia osób o specjalnych potrzebach edukacyjnych, środowisk wielokulturowych i indywidualnej nauki będzie musiała zostać spełniona w ramach zawierającej odpowiednie zachęty i pozbawionej barier oferty ustawicznego kształcenia i doskonalenia zawodowego. Kształcenie nauczycieli powinno obejmować kwestie ubóstwa edukacyjnego, w tym słabych wyników w nauce w odniesieniu do kompetencji kluczowych i czynników ryzyka związanych z przedwczesnym kończeniem nauki.
Po trzecie, system kształcenia i szkolenia musi umożliwiać bardziej elastyczne przejścia czy to między poziomami kształcenia, czy kształceniem zawodowym a ogólnym, czy wreszcie między
rynkiem pracy a uczeniem się dorosłych. W szczególności osoby uczące się znajdujące się w niekorzystnej sytuacji korzystają z przenikalnych ścieżek kształcenia, nietradycyjnych dróg dostępu do szkolnictwa wyższego i kształcenia wyrównawczego. Kształcenie ustawiczne ma zasadnicze znaczenie dla 66 milionów dorosłych, którzy zdobyli co najwyżej wykształcenie
średnie I stopnia, lecz zaledwie 4,4% z nich uczestniczy w uczeniu się dorosłych.
14 STRESZCZENIE
Jakość Zwiększanie dostępu do kształcenia i szkolenia jest kluczowym aspektem integracji. Niemniej
opracowanie skutecznych, wydajnych i sprawnie reagujących systemów kształcenia i szkolenia oznacza wykraczanie poza poziomy wykształcenia i silne skoncentrowanie się na jakości programów kształcenia. Pomimo coraz powszechniejszego wykorzystania ram kwalifikacji i nacisku na wyniki uczenia się oceny międzynarodowe w dalszym ciągu wykazują, że między państwami występują znaczne różnice w zakresie poziomów kompetencji. W Monitorze kształcenia i szkolenia 2015 zwrócono uwagę na cztery obszary środków realizacji
polityki. Po pierwsze, o jakość trzeba dbać od samego początku. Chociaż uczestnictwo we wczesnej edukacji i opiece nad dzieckiem jest niemal powszechne w coraz większej liczbie
państw członkowskich, niewiele wiadomo o jakości takiej edukacji i opieki czy o niezbędnych interakcjach między dziećmi, personelem, właściwymi organami i rodzicami. Wiele państw członkowskich (BE de, BG, CZ, FR, IT, CY, PL, PT, SK, UK-WLS i UK-NIR) nie zapewnia wytycznych edukacyjnych w odniesieniu do całego etapu wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem. Brakuje spójnej wizji takiej edukacji i opieki, szczególnie jeżeli chodzi o zarządzanie i
finansowanie potrzeb. Po drugie, jakość oznacza rozwiązanie problemu słabych wyników w nauce w odniesieniu do kompetencji kluczowe i podejmowanie działań, aby pomóc uczniom i studentom w rozwinięciu kompetencji, których potrzebują na coraz bardziej międzynarodowym i konkurencyjnym rynku pracy. Jako jeden z wielu możliwych przykładów w Monitorze kształcenia i szkolenia 2015
przeanalizowano kompetencje w zakresie znajomości języków obcych i dostępną infrastrukturę nauczania i uczenia się języków.
Coraz większy odsetek uczniów, którzy w domu porozumiewają się w języku innym niż język, w którym prowadzone są zajęcia, sprawia, że państwa członkowskie muszą opracować nowe podejścia do nauczania i uczenia się języków, wykorzystując istniejącą różnorodność do zwiększenia świadomości i umiejętności metajęzykowych. W dalszym ciągu 18% uczniów szkół
podstawowych i 10,3% uczniów ogólnokształcących szkół średnich II stopnia nie uczy się żadnego języka obcego. Aby przezwyciężyć bariery językowe utrudniające mobilność edukacyjną i zawodową, konieczne jest obniżenie tych wskaźników i poprawa wyników uczenia się.
STRESZCZENIE 15
Po trzecie, jakość można lepiej wykorzystać za pośrednictwem innowacji i technologii cyfrowych. Na przykład w szkolnictwie wyższym ma to wpływ na sposób nauczania, przyjęcie lepszych metod oceny i nowych form akredytacji. Masowe, otwarte kursy internetowe (MOOC) i
inne osiągnięcia cyfrowe stanowią wyzwanie dla roli i struktury instytucji szkolnictwa wyższego. Z kolei analiza dużych zbiorów danych z doświadczeń w zakresie edukacji cyfrowej może zostać wykorzystana do poprawy procesów i wyników, a także może pomóc w walce z przedwczesnym zakończeniem nauki. Ponadto wszystkie wspomniane wysiłki mające na celu podniesienie jakości systemów kształcenia i szkolenia w Europie zależą w dużej mierze od kompetencji nauczycieli oraz od
ustanowienia wysokich standardów kształcenia, szkolenia wprowadzającego oraz ustawicznego kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli. Jest to czwarty obszar środków realizacji
polityki służących poprawie jakości określony w Monitorze kształcenia i szkolenia 2015. Dotyczy on również dyrektorów szkół, którzy powinni poświęcić czas i środki na zachęcanie nauczycieli do współpracy, tak aby zróżnicować metody nauczania i poprawić indywidualną naukę i wytyczne kierowane do uczniów przez cały okres ich kariery edukacyjnej.
Dostosowanie do potrzeb rynku pracy Uznając bezrobocie młodzieży za trwałe wyzwanie dla Europy, w Monitorze kształcenia i szkoleń 2015 zidentyfikowano trzy obszary środków realizacji polityki służących lepszemu dostosowaniu kształcenia do potrzeb rynku pracy. Po pierwsze, dzięki połączeniu uczenia się w szkole z uczeniem się poprzez praktykę w miejscu pracy kształcenie i szkolenie zawodowe zwiększa
dostosowanie kształcenia do potrzeb rynku pracy. Zapewnia ono ciągłe sprzężenie zwrotne między wymaganiami pracodawców a opracowywaniem i oceną programów nauczania, standardów zawodowych i egzaminowania studentów. Najbardziej znanym przykładem takiego
połączonego uczenia się w szkole z uczeniem się poprzez praktykę w miejscu pracy jest przyuczanie do zawodu. Analiza pokazuje jednak, że w państwach członkowskich występują znaczne różnice zarówno w
wynikach kształcenia i szkolenia zawodowego, jak i w dostępie do wysokiej jakości kształcenia i szkolenia zawodowego. Ponadto uczenie się poprzez praktykę w miejscu pracy nie jest w równym stopniu rozpowszechnione w systemach kształcenia i szkolenia zawodowego pomimo jego znaczenia dla poprawy dostosowania kształcenia do potrzeb rynku pracy. W przypadku kształcenia i szkolenia zawodowego jakość i dostosowanie do potrzeb rynku pracy są ze sobą ściśle związane. Większość państw członkowskich ma jednak jeszcze wiele do zrobienia w dziedzinie kształcenia i szkolenia zawodowego, a lepsze wykorzystanie tego potencjału może
przyczynić się również do zwiększenia atrakcyjności. Po drugie, w porównaniu z kształceniem i szkoleniem zawodowym, absolwenci uczelni wyższych
mają większe szanse na znalezienie zatrudnienia (80,5%) niż osoby młode posiadające dyplom ukończenia szkoły średniej II stopnia (70,8%). Niemniej o ile szanse na znalezienie zatrudnienia przez osoby, które ukończyły szkołę średnią II stopnia, powoli rosną, o tyle wskaźniki
zatrudnienia absolwentów studiów wyższych pozostają bez zmian. Ponadto z ograniczonych dostępnych danych na poziomie ponadnarodowym wynika, że niedopasowanie umiejętności zawodowych nadal występuje w przypadku absolwentów studiów wyższych, przy czym 25% z nich pracuje na stanowiskach, które tradycyjnie są postrzegane jako niewymagające ukończenia studiów wyższych. Ustalenia te podają w wątpliwość dostosowanie umiejętności i kwalifikacji do potrzeb rynku pracy.
Wyzwaniem dla państw członkowskich jest uczulenie swoich instytucji szkolnictwa wyższego na potrzeby rynku pracy. W Europie nadal niedostatecznie wykorzystuje się szereg możliwych rozwiązań w tym zakresie. Po raz kolejny okazuje się, że wzajemne uczenie się i tworzenie polityki opartej na dowodach mają kluczowe znaczenie. Poprawę można osiągnąć dzięki
lepszemu, systematycznemu wykorzystaniu informacji pochodzących z prognoz dotyczących rynku pracy lub monitorowania karier zawodowych absolwentów. Kolejnym udoskonaleniem byłoby bardziej zdecydowane włączenie uczenia się poprzez praktykę w miejscu pracy do
szkolnictwa wyższego, tak jak zrobiono to już w niektórych częściach Europy.
16 STRESZCZENIE
Ponadto umiejętności i kwalifikacje z czasem się dezaktualizują. W ramach trzeciego obszaru środków realizacji polityki uznano, że podnoszenie kwalifikacji i przekwalifikowanie zawodowe są
konieczne, aby zapewnić powiązanie umiejętności ludności w wieku produkcyjnym ze zmieniającym się rynkiem pracy. W Monitorze kształcenia i szkolenia 2015 wyraźnie pokazano, że państwa członkowskie będą musiały przemyśleć podejmowane przez siebie interwencje w zakresie uczenia się dorosłych, aby zwiększyć uczestnictwo w szkoleniach po zakończeniu kształcenia formalnego – obecnie ten wskaźnik dla Europy wynosi 10,7%.
Najważniejsze wnioski z analizy na szczeblu krajowym 2.
Tom 2 Monitora kształcenia i szkolenia 2015 składa się z dwudziestu ośmiu sprawozdań dotyczących poszczególnych krajów, które można znaleźć w internecie (ec.europa.eu/education/monitor). Struktura sprawozdań dotyczących poszczególnych krajów
przypomina strukturę tomu 1, lecz analiza na poziomie ponadnarodowym jest uzupełniona danymi i informacjami na temat środków z zakresu polityki i ostatnich reform w poszczególnych
krajach.
AT Wskaźnik przedwczesnego kończenia nauki w Austrii jest poniżej średniej UE. Austriacki system kształcenia i szkolenia zawodowego jest dobrze dostosowany do potrzeb rynku
pracy, co przyczyniło się do tego, że wskaźnik bezrobocia młodzieży w tym państwie jest jednym z najniższych w UE. Niemniej w przypadku uczniów urodzonych za granicą prawdopodobieństwo przedwczesnego zakończenia nauki jest jednak trzy razy większe w porównaniu z uczniami urodzonymi w Austrii, a wyniki w nauce nadal są wyraźnie uzależnione od statusu społeczno-ekonomicznego rodziców. Szkolnictwu wyższemu brakuje spójnej orientacji strategicznej i jest ono niedofinansowane. Liczba osób przedwcześnie kończących naukę w szkołach wyższych jest nadal wysoka i zaczyna
brakować absolwentów matematyki, kierunków ścisłych i technologicznych.
BE Co do zasady belgijski system kształcenia nadal działa sprawnie. Uczestnictwo we wczesnej edukacji i opiece nad dzieckiem jest niemal powszechne wśród dzieci powyżej trzeciego roku życia, a wskaźnik przedwczesnego kończenia nauki wykazuje tendencję spadkową. Odsetek wydatków publicznych na edukację jest jednym w najwyższych w
UE, a wszystkie trzy wspólnoty językowe przeprowadzają istotne reformy szkolnictwa. Występują jednak duże nierówności edukacyjne związane ze statusem społeczno-ekonomicznym i imigracyjnym, a także duże różnice w wynikach poszczególnych szkół.
STRESZCZENIE 17
Między wspólnotami i regionami występują również znaczne różnice dotyczące wyników w zakresie opanowania umiejętności podstawowych oraz wskaźników przedwczesnego kończenia nauki. Osiągnięcia edukacyjne uczestników kształcenia i szkolenia
zawodowego są niezadowalające. Szkołom znajdującym się w najbardziej niekorzystnej sytuacji brakuje doświadczonych nauczycieli i dyrektorów, a ponadto występują problemy dotyczące wydolności i jakości infrastruktury edukacyjnej. Przejście od kształcenia do zatrudnienia jest bardzo trudne dla osób młodych, które kończą kształcenie i szkolenie na poziomie co najwyżej szkoły średniej I stopnia. Wdrożenie reform będzie wymagało podjęcia znacznych wysiłków przez szereg podmiotów.
BG Bułgaria poprawiła ostatnio swoje wyniki w zakresie wskaźnika opanowania kompetencji kluczowych i osób z wykształceniem wyższym. W dalszym ciągu konieczna jest jednak
poprawa ogólnej jakości i wydajności szkolnego systemu kształcenia oraz zdolności szkolnictwa wyższego do reagowania na potrzeby rynku pracy. Nieustannym wyzwaniem jest dostęp do edukacji dzieci znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, w szczególności Romów. Jakość kształcenia i szkolenia zawodowego w Bułgarii jest niewystarczająca, także pod względem włączenia go do powszechnego systemu
kształcenia. Odsetek osób dorosłych uczestniczących w uczeniu się jest jednym z najniższych w UE.
CY W ostatnich latach liczba osób przedwcześnie kończących naukę na Cyprze stale spadała, a odsetek osób z wyższym wykształceniem jest jednym z najwyższych w UE. Zjawisko to maskuje jednak brak efektywności wydatków publicznych oraz stosunkowo
niską jakość wyników edukacyjnych. Problemem Cypru jest jeden z najniższych w UE wskaźników zatrudnienia niedawnych absolwentów oraz niewystarczające wyniki w zakresie kompetencji kluczowych zarówno wśród uczniów, jak i młodych dorosłych.
Wskaźnik uczestnictwa w kształceniu i szkoleniu zawodowym na Cyprze jest również jednym z najniższych w UE, ale ostatnie reformy i nowe inicjatywy w tym zakresie obejmują stopniowe rozszerzanie oferty kształcenia i szkolenia zawodowego.
CZ Ogólne wyniki edukacyjne i szanse na zatrudnienie absolwentów szkół i szkół wyższych w Republice Czeskiej są dobre. Wskaźnik przedwczesnego kończenia nauki utrzymuje się na niskim poziomie i następuje gwałtowny wzrost liczby osób, które zdobyły wykształcenie wyższe. W 2014 r. przyjęto nową kompleksową strategię na rzecz kształcenia, w której podkreślono potrzebę zmniejszenia nierówności, objęcia wsparciem nauczycieli i poprawy zarządzania systemem kształcenia i szkolenia. Zwiększany jest dostęp do wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem. Wyzwanie stanowi
zwiększenie uczestnictwa dzieci znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, szczególnie Romów, w głównym nurcie kształcenia. W porównaniu z innymi państwami wynagrodzenie nauczycieli jest niskie; ponadto kadra nauczycielska starzeje się.
Absolwenci różnych ścieżek kształcenia i szkolenia zawodowego nie zawsze posiadają umiejętności wymagane na rynku pracy. Ponieważ coraz więcej młodych ludzi rozpoczyna obecnie naukę w szkołach wyższych, konieczne będzie podjęcie dalszych
środków w celu zapewnienia jakości i dostosowania studiów do potrzeb rynku pracy.
DE Wyniki edukacyjne studentów, w tym studentów znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, są coraz lepsze. Niemcy osiągnęły swój krajowy cel strategii „Europa 2020” w zakresie przedwczesnego kończenia nauki; ponadto uczestnictwo we wczesnej edukacji i opiece nad dzieckiem stale wzrasta. Skuteczny dualny system kształcenia i szkolenia zapewnia zdobywanie umiejętności potrzebnych na rynku pracy. W niektórych sektorach i regionach występują jednak braki wysoko wykwalifikowanych osób, co
częściowo jest spowodowane negatywnymi tendencjami demograficznymi. W związku z tym dalsza poprawa wyników edukacyjnych i rozluźnienie silnego związku między osiągnięciami edukacyjnymi a statusem społeczno-ekonomicznym są konieczne dla utrzymania gospodarki opartej na umiejętnościach i ukierunkowanej na eksport.
Oznacza to większą powszechność i lepszą jakość wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, zwiększenie liczby i poprawienie jakości placówek szkolnych zapewniających całodzienną opiekę oraz promowanie dostępu do szkoleń dla osób o niskich
kwalifikacjach. Ponadto ważne wyzwania, z którymi będzie trzeba się zmierzyć, stanowią włączenie licznych niedawno przybyłych migrantów do systemu kształcenia i przygotowywanie ich wejścia na rynek pracy.
18 STRESZCZENIE
DK Dania osiąga dobre wyniki w wielu obszarach kształcenia i szkolenia, w tym pod względem przedwczesnego kończenia nauki, wykształcenia wyższego, uczestnictwa we wczesnej edukacji i opiece nad dzieckiem, uczestnictwa dorosłych w uczeniu się oraz
wskaźników zatrudnienia niedawnych absolwentów. Poziom wydatków publicznych na edukację pozostaje jednym z najwyższych w UE. Do głównych wyzwań Danii należą zmniejszenie wysokiego odsetka uczniów pochodzenia imigranckiego osiągających słabe wyniki w nauce w odniesieniu do kompetencji kluczowych oraz zmniejszenie odsetka osób wcześnie kończących naukę w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego. Podjęte w 2014 r. reformy w sektorze szkolnym i sektorze kształcenia i szkolenia zawodowego dają szansę rozwiązania tych problemów.
EE Poziom opanowania kompetencji kluczowych i odsetek osób z wyższym wykształceniem
są w Estonii bardzo wysokie. Liczba absolwentów kierunków ścisłych, technologicznych, inżynieryjnych i matematycznych wyraźnie wzrasta i stanowi ponad jedną czwartą wszystkich absolwentów szkół wyższych. Po kryzysie gospodarczym wskaźnik zatrudnienia niedawnych absolwentów szybko wrócił do dawnego poziomu. Poziomy finansowania kształcenia są nadal dość wysokie i w miarę stabilne. Występują jednak
pewne wyzwania strukturalne związane z dostosowaniem estońskiego systemu kształcenia do gwałtownie pogarszającej się sytuacji demograficznej oraz do przyszłych wymogów rynku pracy opartego na technologii. Problemem pozostaje atrakcyjność kształcenia i szkolenia zawodowego oraz możliwości odbycia przyuczenia do zawodu. Potrzebny jest ściślejszy związek z gospodarką. Ponadto kwestią problematyczną są różnice pomiędzy płciami w zakresie wykształcenia, co dotyczy w szczególności młodych
mężczyzn.
EL Wyniki Grecji są lepsze od średniej UE pod względem przedwczesnego kończenia nauki i
zbliżone do średniej UE pod względem liczby osób, które zdobyły wykształcenie wyższe. W ostatnich latach w sektorze kształcenia i szkolenia nastąpiła rygorystyczna konsolidacja budżetowa, a w ramach programu dostosowań gospodarczych przeprowadzono liczne istotne reformy strukturalne. Grecja rozpoczęła istotne działania
zmierzające do reorganizacji kształcenia ogólnego, modernizacji kształcenia i szkolenia zawodowego oraz zreformowania zarządzania szkolnictwem wyższym i jego organizacji. W niedawno przyjętym ustawodawstwie wskazano zamiar powrotu do polityki edukacyjnej z okresu sprzed 2010 r. Grecki system kształcenia i szkolenia wymaga dalszej modernizacji pod względem wydajności i sposobów funkcjonowania, w szczególności w odniesieniu do nauki kompetencji kluczowych, oraz pod względem jego zdolności do przygotowania młodych ludzi do wejścia na rynek pracy.
ES Odsetek osób z wyższym wykształceniem w Hiszpanii jest jednym z najwyższych w Europie; odnotowano również wzrost uczestnictwa w kształceniu i szkoleniu
zawodowym, przy czym szczególnie rozwinął się dualny model szkolenia w miejscu pracy połączonego ze szkoleniem w szkole zawodowej. Uczestnictwo we wczesnej edukacji i opiece nad dzieckiem jest niemal powszechne. Pomimo stałego spadku liczby
osób przedwcześnie kończących naukę w ciągu ostatnich sześciu lat Hiszpania, odsetek tych osób jest nadal najwyższy w Europie, przy czym występują znaczne różnice pomiędzy regionami. Obserwowane są również znaczne rozbieżności w wynikach uczniów w zakresie opanowania kompetencji kluczowych pomiędzy kohortami, szkołami i regionami, które są głównie związane ze statusem społeczno-ekonomicznym. Oczekuje się, że ostatnia reforma systemu kształcenia i szkolenia przyczyni się do dalszego obniżenia wskaźnika przedwczesnego kończenia nauki przy jednoczesnym podniesieniu
poziomu opanowania kompetencji kluczowych wśród osób osiągających słabe wyniki. Reforma ta wdrażana jest na różne sposoby we wspólnotach autonomicznych. Głównym problemem pozostają szanse na zatrudnienie absolwentów szkół wyższych, w szczególności w określonych dyscyplinach, a także znaczy odsetek absolwentów
zatrudnionych na stanowiskach niewymagających dyplomu ukończenia studiów wyższych.
FI Finlandia posiada sprawiedliwy system kształcenia i szkolenia, który zapewnia bardzo dobre wyniki uczenia się. Wskaźnik przedwczesnego kończenia nauki jest stabilny, a poziom opanowania kompetencji kluczowych pozostaje wysoki pomimo nieco mniej korzystnych wyników w ostatnich badaniach międzynarodowych. Pojawiają się nowe
STRESZCZENIE 19
wyzwania, w szczególności dla uczniów pochodzenia imigranckiego, a także w świetle ostatnich tendencji do różnicowania szkół w gęsto zaludnionych obszarach miejskich. Pomimo wysokiego poziomu uczestnictwa w kształceniu i szkoleniu zawodowym oraz
faktu, że w ostatnim czasie utworzono nowe formy przyuczania do zawodu, ogólna liczba miejsc oferujących przyuczanie do zawodu jest stosunkowo niska.
FR Uczestnictwo we wczesnej edukacji i opiece nad dzieckiem jest niemal powszechne wśród dzieci powyżej trzeciego roku życia. Inwestycje publiczne w kształcenie są nadal wysokie, a od 2013 r. państwo angażuje się w ambitne reformy we wszystkich sektorach oraz na wszystkich poziomach kształcenia i szkolenia. W porównaniu z innymi
państwami wyniki są jednak przeciętne, a nierówności edukacyjne związane ze statusem społeczno-ekonomicznym ciągle rosną. Chociaż wskaźnik przedwczesnego
kończenia nauki jest poniżej średniej UE, utrzymują się znaczne różnice między regionami. Ponadto zbyt wiele osób młodych, w szczególności ze środowiska imigranckiego, nadal kończy naukę na poziomie co najwyżej szkoły średniej I stopnia, podczas gdy perspektywy na rynku pracy dla tej grupy uległy znacznemu pogorszeniu. Wzrosła liczba miejsc oferujących przyuczenie do zawodu na wyższym poziomie
kształcenia i szkolenia zawodowego, lecz w dalszym ciągu jest ona niewystarczająca dla osób posiadających niższe kwalifikacje. Ponadto poziom umiejętności czytania i pisania oraz liczenia wśród dorosłych jest jednym z najniższych w Europie w przypadku osób posiadających niższe kwalifikacje oraz osób ze starszych grup wiekowych.
HR Do głównych mocnych stron chorwackiego systemu kształcenia i szkolenia należą niski
wskaźnik przedwczesnego kończenia nauki i wysoki odsetek absolwentów średnich szkół zawodowych, którzy kontynuują naukę w szkołach wyższych. Pozytywne zmiany w państwie obejmują przyjęcie kompleksowej strategii na rzecz kształcenia, nauki i
technologii, która w najbliższych latach będzie stanowiła główną siłę napędową reformy. Z drugiej strony chorwacki system kształcenia i szkolenia musi sprostać licznym wyzwaniom, takim jak poprawa wyników edukacyjnych w matematyce w szkołach podstawowych i średnich, modernizacja kształcenia i szkolenia zawodowego (IVET) pod
kątem potrzeb rynku pracy oraz zwiększenie dostępu do szkolnictwa wyższego i poprawienie wskaźników ukończenia nauki na tym poziomie. Wskaźniki uczestnictwa zarówno we wczesnej edukacji i opiece nad dzieckiem, jak i w uczeniu się dorosłych są stosunkowo niskie. Chorwacja zmaga się z poważnymi problemami strukturalnymi w postaci przeciążonych placówek przedszkolnych oraz niedostatecznie uregulowanego i niedofinansowanego systemu uczenia się dorosłych.
HU W latach 2014–2015 Węgry przyjęły szereg strategii krajowych mających poprawić jakość krajowego systemu kształcenia i szkolenia: w zakresie przedwczesnego kończenia nauki, rozwoju szkolnictwa publicznego, kształcenia i szkolenia zawodowego,
szkolnictwa wyższego oraz uczenia się przez całe życie. Ponadto od września 2015 r. wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem jest obowiązkowa dla wszystkich dzieci powyżej trzeciego roku życia. Węgierski system kształcenia i szkolenia boryka się z
wieloma problemami: odsetek osób osiągających słabe wyniki w nauce w odniesieniu do kompetencje kluczowe zwiększa się, a różnice społeczno-ekonomiczne w zakresie wyników są nadal jednymi z największych w UE. Wyzwanie stanowi zwiększenie uczestnictwa uczniów znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, w szczególności Romów, w głównym nurcie edukacji włączającej oraz usprawnienie wsparcia poprzez ukierunkowane szkolenie nauczycieli. Szkoły zawodowe nie są atrakcyjne dla młodych ludzi, odnotowują wysoki odsetek osób przedwcześnie kończących naukę i nie
zapewniają elastycznych możliwości rozwoju kariery. Wielu studentów przedwcześnie kończy naukę w szkołach wyższych, a uczestnictwo dorosłych w uczeniu się utrzymuje się na bardzo niskim poziomie. Ogólne wydatki publiczne na edukację, wyrażone jako odsetek PKB, należą do najniższych w UE.
IE Odsetek osób z wyższym wykształceniem w Irlandii jest jednym z najwyższych w UE. Liczba osób przedwcześnie kończących naukę spada i jest dużo poniżej średniej UE.
Odnotowano również pozytywne zmiany w zakresie opanowania kompetencji kluczowych. Jednocześnie przekwalifikowanie zawodowe i podwyższanie kwalifikacji stanowią wyzwanie dla systemu kształcenia i szkolenia. W bardzo trudnej sytuacji budżetowej, przy malejących wydatkach publicznych na kształcenie, wdrożono reformy,
20 STRESZCZENIE
aby uzyskać system, który sprawniej reaguje na potrzeby rynku pracy i jest do nich lepiej dostosowany. Dostęp do opieki nad dziećmi w pełnym wymiarze godzin jest nadal ograniczony i kosztowny.
IT W ostatnich kilku latach Włochy poczyniły postępy w usprawnianiu swojego systemu kształcenia i szkolenia. Wdrażany jest system oceny szkół, poprawiły się wyniki w zakresie opanowania kompetencji kluczowych, wskaźnik przedwczesnego kończenia nauki wykazuje tendencję spadkową, a uczestnictwo dzieci w wieku od czwartego do szóstego roku życia we wczesnej edukacji i opiece nad dzieckiem jest niemal powszechne. Ponadto ostatnia reforma systemu edukacji szkolnej może pomóc w
stworzeniu warunków do dalszej poprawy wyników szkół. Wskaźnik przedwczesnego kończenia nauki nadal jest jednak znacznie wyższy od średniej UE. Występują duże
różnice między regionami pod względem opanowania kompetencji kluczowych. Odsetek osób młodych z wyższym wykształceniem jest najniższy w UE, a wielu studentów nadal przedwcześnie kończy naukę w szkołach wyższych. Uczenie się poprzez praktykę w miejscu pracy nie jest wystarczająco rozwinięte, a osobom młodym, w tym posiadającym wysokie kwalifikacje, trudno jest wejść na rynek pracy. Ogólne wydatki
publiczne na edukację, wyrażone jako odsetek PKB, należą do najniższych w UE, w szczególności na szczeblu szkolnictwa wyższego.
LT Przy niskim odsetku osób przedwcześnie kończących naukę i wysokim odsetku osób z wyższym wykształceniem Litwa uzyskuje dobre wyniki z punktu widzenia głównego celu strategii „Europa 2020” w zakresie kształcenia. Wyniki edukacyjne uczniów mogą się
poprawić dzięki niedawno wprowadzonym środkom z zakresu polityki, takim jak ustanowienie obowiązkowej wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem dla wszystkich dzieci powyżej piątego roku życia, opracowanie ogólnokrajowego systemu pomiaru
kompetencji uczniów, staże i bardziej profesjonalne wsparcie dla nauczycieli. Jednocześnie umiejętności nabywane na etapie kształcenia średniego i wyższego często nie spełniają potrzeb rynku pracy. Odsetek uczniów osiągających słabe wyniki w nauce czytania i matematyki jest wysoki, a uczestnictwo w kształceniu i szkoleniu zawodowym
jest stosunkowo niskie. Tylko niewielki odsetek dorosłych uczestniczy w uczeniu się. Ponadto kadra nauczycielska starzeje się i występują trudności z przyciągnięciem młodych ludzi do tego zawodu.
LU Luksemburg jest państwem trójjęzycznym i ta mnogość języków jest dobrze odzwierciedlona w systemie kształcenia i szkolenia. Luksemburg przeznacza na ten system znaczne środki finansowe i zaobserwowano bardzo wysoki wzrost liczby osób,
które zdobyły wykształcenie wyższe. Niemniej status społeczno-ekonomiczny w istotny sposób wpływa na wyniki edukacyjne. Co do zasady uczniowie o pochodzeniu imigranckim osiągają znacznie gorsze wyniki niż uczniowie o pochodzeniu
nieimigranckim. Podobnie, chociaż Luksemburg osiąga dobre wyniki pod względem przedwczesnego kończenia nauki, odsetek osób przedwcześnie kończących naukę jest dość wysoki wśród osób pochodzenia imigranckiego. Ponadto wyniki w zakresie
kompetencji kluczowych są nadal nieco poniżej średniej w odniesieniu do czytania, matematyki i nauk ścisłych. Luksemburg jest również drugim państwem w UE pod względem wysokości wskaźników powtarzania klasy w kształceniu średnim. Kluczem do dalszej poprawy będą postępy w zakresie planowanej reformy szkolnictwa.
LV W ostatnich latach Łotwa poczyniła ogromne postępy w zmniejszaniu wskaźnika przedwczesnego kończenia nauki przy jednoczesnym zwiększeniu odsetka osób z
wyższym wykształceniem oraz poprawie w zakresie opanowania umiejętności podstawowych – we wszystkich tych wskaźnikach Litwa osiągnęła wyniki powyżej średniej UE. Głównym wyzwaniem dla systemu kształcenia i szkolenia zawodowego jest umożliwianie zdobycia umiejętności dostosowanych do potrzeb rynku pracy. W sektorze
szkolnictwa wyższego istnieją duże możliwości, aby pomóc w zwiększeniu potencjału innowacyjnego łotewskiej gospodarki. W szczególności publicznemu finansowaniu szkolnictwa wyższego brakuje komponentu ukierunkowanego na wyniki. Wprowadzane
są jednak obiecujące reformy w tym zakresie. Ponadto wyzwanie o charakterze przekrojowym stanowią różnice pomiędzy płciami w zakresie wykształcenia, ponieważ kobiety niezmiennie osiągają znacznie lepsze wyniki niż mężczyźni zarówno pod względem kwalifikacji, jak i opanowania kompetencji kluczowych.
STRESZCZENIE 21
MT W ostatnich latach Malta zainwestowała znaczne środki w swój system kształcenia i szkolenia. Przejście od kształcenia do zatrudnienia jest łatwiejsze niż w większości innych państw UE. Poziomy umiejętności siły roboczej nie poprawią się jednak w
dłuższej perspektywie, jeżeli niektóre wąskie gardła systemu kształcenia i szkolenia nie zostaną wyeliminowane. Po pierwsze, pomimo ostatnich postępów wskaźnik przedwczesnego kończenia nauki nadal jest wysoki. Po drugie, opanowanie kompetencji kluczowychjest niezadowalające w porównaniu z innymi państwami. Ponadto umiejętności uzyskiwane w ramach systemu kształcenia i szkolenia zawodowego nie zostały jeszcze dostosowane do wymogów rynku pracy.
NL Niderlandy posiadają wysoki odsetek osób z wyższym wykształceniem i poczyniły znaczne postępy w zmniejszaniu liczby osób przedwcześnie kończących naukę, co
można częściowo przypisać realizacji kompleksowej strategii przeciwdziałania przedwczesnemu kończeniu nauki. Odsetek uczniów szkół średnich uczestniczących w kształceniu i szkoleniu zawodowym, wskaźnik zatrudnienia niedawnych absolwentów szkół średnich II stopnia i uczestnictwo dorosłych w uczeniu się są znacznie powyżej średniej UE. Wyniki edukacyjne są dobre, ale w przeciwieństwie do innych państw nie
poprawiły się w ostatnich latach. Podejmowane są działania mające na celu zwłaszcza poprawę umiejętności liczenia w szkołach podstawowych, średnich i zawodowych. Do wyzwań należą również starzejąca się kadra nauczycielska i niedobór dobrze wykwalifikowanych nauczycieli, w szczególności nauczycieli języków obcych, matematyki, przedmiotów ścisłych oraz uczących uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
PL Polska ma jeden z najniższych w UE odsetków osób przedwcześnie kończących naukę i uczniów osiągających słabe wyniki w nauce w odniesieniu do kompetencji kluczowych.
Odnotowano również gwałtowny postęp w zakresie liczby osób z wyższym wykształceniem oraz w zakresie zwiększenia uczestnictwa we wczesnej edukacji i opiece nad dzieckiem. W polskim systemie kształcenia i szkolenia wprowadzono radykalne zmiany dotyczące struktury, organizacji, zarządzania i podstawowych programów
nauczania w obliczu rosnących aspiracji edukacyjnych społeczeństwa. Wciąż pozostaje jednak wiele problemów do rozwiązania. Należą do nich kwestie dotyczące dostępu do wysokiej jakości wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, w szczególności dla dzieci poniżej trzeciego roku życia, nauczania umiejętności przekrojowych, atrakcyjności kształcenia i szkolenia zawodowego oraz dostosowania szkolnictwa wyższego do potrzeb rynku pracy. Ponadto niski poziom uczestnictwa dorosłych w uczeniu się oraz niskie poziomy umiejętności wśród dorosłych, szczególnie w zakresie technologii
informacyjno-komunikacyjnych, będą w przyszłości źródłem obaw.
PT W Portugalii znacznie zmniejszył się wskaźnik przedwczesnego kończenia nauki i
zdecydowanie wzrosła liczba osób z wyższym wykształceniem. Rząd kontynuuje wdrażanie istotnych reform w celu podniesienia poziomu kompetencji kluczowych w społeczeństwie. Nadal zwiększa się udział w kształceniu i szkoleniu zawodowym oraz
uruchomiono pierwszą serię nowych krótkich kursów technicznych na poziomie wyższym (TeSP). Wysoki odsetek uczniów powtarzających klasę oraz zakres, w jakim status społeczno-ekonomiczny determinuje osiągnięcia edukacyjne, pokazuje, jak dużym problemem pozostaje zapewnienie sprawiedliwości w kształceniu podstawowym, pomimo licznych nowych programów i środków wprowadzonych w ostatnim dziesięcioleciu. W ostatnich trzech latach współczynnik skolaryzacji na poziomie szkolnictwa wyższego wykazywał pewne wahania.
RO Odsetek osób z wyższym wykształceniem w Rumunii stale zwiększał się w ostatnich latach, lecz nadal pozostaje drugim najniższym w UE. Rząd rumuński przyjął strategię w odniesieniu do szkolnictwa wyższego, która posiada dwa główne cele: zwiększenie
adekwatności szkolnictwa wyższego poprzez lepsze dostosowanie do potrzeb rynku pracy oraz zwiększenie dostępności szkolnictwa wyższego dla grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji. W czerwcu 2015 r. Rumunia przyjęła również strategię na rzecz
zmniejszenia liczby osób przedwcześnie kończących naukę. Wskaźnik przedwczesnego kończenia nauki nadal jest znacznie wyższy od średniej UE. Dostępność usług wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem oraz dostęp do nich są ograniczone, w szczególności na obszarach wiejskich oraz dla społeczności romskiej. Uczestnictwo dorosłych w uczeniu
22 STRESZCZENIE
się jest nadal znacznie poniżej średniej UE, a ogólne wydatki publiczne na edukację, wyrażone jako odsetek PKB, są najniższe w UE.
SE Szwedzki system kształcenia i szkolenia funkcjonuje sprawnie w wielu dziedzinach, takich jak wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem, wychowanie obywatelskie uczniów oraz kompetencje językowe w zakresie języka angielskiego jako języka obcego, odsetek osób z wyższym wykształceniem oraz uczestnictwo dorosłych w uczeniu się. Szwecja w
dalszym ciągu dokonuje znacznych inwestycji w kształcenie i szkolenie. Wyniki szkół pogorszyły się jednak pod względem opanowania kompetencji kluczowych oraz odnotowano spadek w zakresie równości w szkołach. Fakt, iż wyniki młodszych grup wiekowych są gorsze niż ich poprzedników, budzi niepokój, ponieważ wysoko wykwalifikowana siła robocza jest konieczna do utrzymania konkurencyjności, poziomu
życia i zdolności innowacyjnych w dłuższej perspektywie. Przejście od kształcenia do
zatrudnienia nastręcza trudności młodym ludziom, którzy kończą szkołę bez uzyskania wykształcenia na poziomie średnim II stopnia. Istotnym wyzwaniem jest włączenie do systemu kształcenia dużej liczby nowo przybyłych uczniów będących imigrantami.
SI Słowenia zajmuje drugie miejsce w UE wśród państw z najniższym wskaźnikiem przedwczesnego kończenia nauki, a odsetek osób z wyższym wykształceniem jest znacznie wyższy od średniej UE. Średnie opanowanie kompetencji kluczowych jest zadowalające, szczególnie w matematyce i naukach ścisłych. Odsetek uczniów szkół średnich II stopnia uczestniczących w kształceniu i szkoleniu zawodowym utrzymuje się powyżej średniej UE. System szkolnictwa wyższego charakteryzuje się jednak
nieproporcjonalnie dużą liczbą programów nauczania, wysokim wskaźnikiem przedwczesnego kończenia nauki i problemami związanymi z fikcyjnymi przyjęciami do uczelni. Ponadto system jest niedofinansowany, a co za tym idzie, jakość nauczania i zasobów jest nietrwała. W przypadku kształcenia na poziomie średnim II stopnia
odwracające się tendencje demograficzne i spadek liczby uczniów spowodowały, że szkoły w całym państwie funkcjonują przy niepełnym obłożeniu. Ponadto zauważalne są
wyraźne różnice regionalne, jeżeli chodzi o wyniki egzaminów państwowych, wskazujące na to, że status społeczno-ekonomiczny ma silny wpływ na osiągnięcia edukacyjne.
SK W Słowacji wskaźnik przedwczesnego kończenia nauki jest nadal niski, ale niedawny wzrost wymaga podjęcia ukierunkowanych środków. Potencjał w zakresie wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem jest zwiększany. Uchwalono nową ustawę o kształceniu i szkoleniu zawodowym, która ma poprawić gotowość absolwentów do wejścia na rynek pracy. Utrzymują się jednak nierówności i w ciągu ostatnich lat wyniki edukacyjne
uległy pogorszeniu. Problem stanowi zapewnienie uczestnictwa dzieci romskich w głównym nurcie kształcenia i w wysokiej jakości wczesnej edukacji i opiece nad dzieckiem. Zawód nauczyciela jest mało atrakcyjny dla utalentowanych młodych ludzi;
kształcenie nauczycieli oraz ich doskonalenie zawodowe również nastręczają problemów. Wyzwaniem pozostają jakość szkolnictwa wyższego i współpraca z pracodawcami; ponadto wzrósł odsetek absolwentów szkół wyższych wykonujących pracę poniżej swoich kwalifikacji.
UK Systemy kształcenia i szkolenia w Zjednoczonym Królestwie funkcjonują sprawnie w wielu obszarach, takich jak wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem dla dzieci od
czwartego roku życia, zdobywane w szkole kompetencje cyfrowe, zaangażowanie nauczycieli w kształcenie ustawiczne i doskonalenie zawodowe, odsetek osób z wyższym wykształceniem oraz uczestnictwo dorosłych w uczeniu się. Obecnie realizowana jest gruntowna reforma programów nauczania dla szkół podstawowych i średnich. Przeprowadzono pionierskie działania w obszarze wprowadzenia umiejętności z zakresu programowania komputerowego (kodowanie) do programu nauczania szkół
podstawowych. Do głównych wyzwań należą: dostęp do wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem dla dzieci poniżej czwartego roku życia; umiejętność czytania i pisania wśród
osób w wieku 18–24 lat, które mają zaledwie wykształcenie średnie I stopnia, umiejętność liczenia wśród 15-latków oraz trwały spadek wskaźnika przedwczesnego kończenia nauki. Jeżeli chodzi o przechodzenie od kształcenia do zatrudnienia, mimo że wskaźniki zatrudnienia niedawnych absolwentów na każdym poziomie wykształcenia w Zjednoczonym Królestwie są wyższe od średniej UE, dostępność wyższego kształcenia
zawodowego i technicznego jest znacznie gorsza niż w innych systemach europejskich.
JAK OTRZYMAĆ PUBLIKACJE UE
Publikacje bezpłatne:• jeden egzemplarz: w EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu)• kilka egzemplarzy (lub mapy, plakaty): w przedstawicielstwach Unii Europejskiej (http://ec.europa.eu/represent_pl.htm) w delegaturach Unii Europejskiej w krajach poza UE: (http://eeas.europa.eu/delegations/
index_pl.htm) kontaktując się z Europe Direct (http://europa.eu/europedirect/index_pl.htm) lub dzwoniąc pod numer 00 800 6 7 8 9 10 11 (numer bezpłatny w całej UE) (*).
(*) Informacje są udzielane nieodpłatnie, większość połączeń również jest bezpłatna (niektórzy operatorzy,
hotele lub telefony publiczne mogą naliczać opłaty).
Publikacje płatne:• w EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu)
Komisja EuropejskaDyrekcja Generalna Edukacji i Kultury
Kształcenie i szkolenie - Monitor kształcenia i szkolenia 2015 - Polska
Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2015
2015 — pp. 22 — 21 x 29.7cm
ISBN 978-92-79-50653-6ISSN 2466-9997doi: 10.2766/319447
NC-AN
-15-021-PL-N
ISBN 978-92-79-50653-6
