Çmontimi i financimit - transparency.org · ioneve dhe njerëzve të cilët pajtohen me ideologjitë dhe programet e tyre politike. Për partitë Për partitë politike financat

Çmontimi i financimit politik

Shpalosja e dukurive në financimin politik - Kosovë 2013 3

Çmontimi i financimit politik

Kosovë 2013

Projekti hulumtues CRINIS

Insituti Demokratik i Kosovës (KDI)/

Transparency International Kosova (TIK)

Ballina (vizatimi): Jeton Mikullovci

Qershor 2013

Insituti Demokratik i Kosovës (KDI) / Transparency International Kosova (TIK)43

Falënderimet

CRINIS – që në latinisht do të thotë rreze drite – është projekt i zhvilluar bashkërisht ngaTransparency International dhe Qendra Karter. Projekti vlerëson dhe krahason nivelet etransparencës dhe llogaridhënies në sistemet e financimit të subjekteve politike dhe tëfushatave zgjedhore, dhe mundëson avokimin për reformë të kornizës ligjore dhendryshimeve në praktikë. Duke përdorur rreth 150 indikatorë, projekti identifikon mangësitëdhe anët e forta në fushat kyçe. Aktualisht, CRINIS është duke u zbatuar në Kosovë, Kroaci,Maqedoni, Serbi dhe Shqipëri.

Ky hulumtim është produkt i përpjekjeve të kombinuara të shumë individëve dhe InstitutitDemokratik të Kosovës (KDI) / Transparency Internaional Kosova (TIK), i përkushtuar qëpërveç tjerash, të promovojë transparencë dhe llogaridhënie në financimin e subjekteve poli-tike në Republikën e Kosovës.

Falënderime të veçanta u takojnë:

Hulumtuesve

Kolegëve

Donatorëve

Falënderim i veçantë shkon për Sekretariatin e Transparency International në Berlin përmetodologjinë e shfrytëzuar për këtë hulumtim. Tinatin Ninua, Helen Turek dhe Andrew Mcde-vitt për angazhimin e tyre për orë të tëra në verifikimin e rezultateve dhe ofrimin e komentevepër raportin gjatë fazave të ndryshme të procesit.

Faleminderit të gjithëve.


Personeli:

Ismet KRYEZIU - Drejtor ekekutivEmail: [email protected]

Valmir ISMAILI - Koordinator i projekteveEmail: [email protected]

Vjollca VOGËL - Menaxhere e admin. dhe fin.Email: [email protected]

Leonora CIKAJ - Asistente për admin. dhe fin.Email: [email protected]

I Programi

Demokratizimi dhe Praktikat Parlamentare

Projekti:

10 vjet Parlamentarizëm

Driton SELMANAJ - Menaxher i programitEmail: [email protected]

Besnik RAMADANAJ - HulumtuesEmail: [email protected]

Project:

Rritja e Aktivizmit në Komunitete dhe Përf-

shirja e Qytetarëve në Vendimmarrje

Driton SELMANAJ - Menaxher i programitEmail: [email protected]

II Programi

Qeverisja Lokale dhe Pjesëmarrja Qytetare

Projekti:

Pjesëmarrja e qytetare dhe principet për një

qeverisje të mirë

Naim CAHANAJ - Menaxher i projektitEmail: [email protected]

Arben HOXHA– MonitoruesEmail: [email protected]

Project:

Përfshirja qytetare për transparencë dhe

llogaridhënie

Jetmir Bakija – Menaxher i projektitEmail: [email protected]

III Programi

Transparenca dhe Kundër-korrupsioni

Projekti:

Transparenca dhe llogaridhënia në

prokurimin publik

Merita MUSTAFA - Menaxhere e projektitEmail: [email protected]

Isuf ZEJNA – Hulumtues kryesorEmail: [email protected]

Shqipe GJOCAJ – HulumtuesEmail: [email protected]

Projekti:

Crinis

Besian BICURRI – AnalistEmail: [email protected]

IV Programi

Zgjedhjet e lira dhe të drejta

Dardan BERISHA - Koord. i Sekret. të DnV-sëEmail: [email protected]


Përmbajtja

Parathënie…...............…………………………….............……….……………………………................. 7

I. Përmbledhje .............……………………………….............……...........................….…........... 8II. Hyrje dhe historiku i studimit…........................……..............…………………...........……..….10III. Konteksti i përgjithshëm mbi financimin e partive politike ...………….…….….………..…..…11IV. Metodologjia………….………………..…………………..............……………….……..…..……14V. Rezultatet e hulumtimit: gjetjet e përgjithshme .......…..............……………….…..……..…...18

Kategoritë

1. Mbajtja e librave të kontabilitetit …............................………..............………...........…….… 192. Raportimi tek Institucioni Shtetëror Mbikëqyrës.….…….…...............……….…...…...….….. 203. Sa gjithëpërfshirëse janë raportet ..……………….………..…...............…………................. 224. Sa të detajuar janë raportet ...…………….…………….….….……..............….…................. 235. Besueshmëria e raportimit …………………………………………..............……….…...……. 246. Publikimi i raporteve ………….…..…………………….….….………….................................. 257. Masat parandaluese ....……………….……………………..…………….…..............…..……. 278. Sanksionet …………...……………………………….…..……….…………......................…… 289. Mbikëqyrja nga shteti .….…………………………….…..…………………...............……...…. 2910. Mbikëqyrja nga publiku ……………….……… ………………………...............................…… 30

VI. Rekomandimet ……….....…………………………..……………………….................…..…… 32

VII. Shtojcat

1. Partitë politike ……..…………...………………………….…..…….…..............…….…...….… 362. Vlerësimet sipas kategorive ...............……….…………..….………..............…….……….… 363. Lista e tabelave dhe figurave .………………........................................................................ 37

5


Numri i madh i partive politike që garojnë me filozofi dhe programe të ndryshme janëvendimtare për zhvillimin e mëtutjeshëm të demokracisë në Kosovë. Konkurrenca ndërmjetpartive politike krijon vlera demokratike dhe qeverisje më demokratike.

Në vendet demokratike, pluralizmi politik është një garë ndërmjet filozofisë, opsioneve, opin-ioneve dhe njerëzve të cilët pajtohen me ideologjitë dhe programet e tyre politike. Për partitëpolitike financat janë mjet i rëndësishëm për të zhvilluar dhe zbatuar idetë dhe programet.

Kosova në masë të madhe e ka transformuar qasjen e saj legjislative në rregullimin e finan-cave të partive politike. Sidoqoftë, partitë politike janë akoma në proces të zhvillimit dhe jogjithherë funksionojnë sipas parimeve demokratike. Mungesa e transparencës – nga brendadhe nga jashtë – në financimin e tyre, mungesa e demokracisë së brendshme, mungesa epjesëmarrjes në ndërtimin e platformave të partive politike, dështimi për të mbajtur kuvendezgjedhore brenda afateve të caktuara me statut, si dhe pushteti i jashtëzakonshëm i liderëvepartiak minojnë vlerat patriotike të cilat partitë politike i mbrojnë aq fuqishëm.

Niveli i ulët i demokracisë në partitë politike po ashtu reflekton në punën e institucioneveshtetërore që shpesh janë të karakterizuara nga procese vendimmarrëse jo demokratike.

Në Kosovë, partitë politike shpesh janë të sfiduara sepse disa nga fondet e tyre vijnë ngaparatë e taksapaguesve dhe ata nuk janë transparent dhe i keqpërdorin këto fonde publike.Shumë mënyra se si financohen partitë politike akoma mbesin të paditura për shkak tëhapësirave ligjore, moszbatimin e ligjeve në vend dhe aftësive të dobëta të organevembikëqyrëse që janë përgjegjëse për rregullimin e financimit të partive politike.

Në shumë raste, Instituti Demokratik i Kosovës (KDI)/Transparency International Kosova(TIK) janë përpjekur që të adresojnë këtë çështje dhe të fuqizojnë zërin kundër praktikavekorruptive në financimin e partive politike, që dëmton zhvillimin e partive politike dhe tëdemokracisë në Kosovë.

Me projektin “CRINIS”, qëllimi primar i KDI/TIK është që të “hedhë pak dritë në financat epartive politike” dhe të marrë pjesë në hartimin dhe zbatimin e legjislacionit adekuat, që even-tualisht do të kontribuonte në ndërtimin e një shoqërie demokratike bazuar në vlerat esundimit dhe respektimit të ligjit.

Parathënie


Që nga konflikti i vitit 1999, Kosova ka bërëprogres thelbësor në reformimin dhe rregul-limin e financave të partive politike si dhe kaorganizuar gjashtë zgjedhje të nivelit qendrordhe lokal. Duke mësuar nga gabimet e bëranë çdo palë zgjedhje, dhe me ndihmën e or-ganizatave ndërkombëtare si Organizata përSiguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE),Kosova ka reformuar në masë të dukshmelegjislacionin për financimin e partive politike.Me shumë reforma të ndërmarra në fi-nancimin e partive politike, Kosova ka zhvil-luar një kornizë ligjore të respektueshme përfinancimin e partive politike e cila ështëkonkurruese edhe me legjislacionin evendeve tjera në rajon. Sidoqoftë, përkundërasaj që legjislacioni është përmirësuar duk-shëm, zbatimi mbetet i dobët tek të gjitha in-stitucionet që janë përgjegjëse për rregullimine financave dhe aktiviteteve tjera të partivepolitike. Pengesa kryesore për transparencënë financimin e partive politike mbetet moni-torimi proaktiv i ligjeve si dhe dënimetpërkatëse për shkeljet e bëra.

Sa i përket raportimit, shumica e partive poli-tike nuk i bëjnë publik donatorët; vetëpërkrahësit janë të fshehur pasi që i frikëso-hen shantazheve. Kontributet në natyrë janëtë nënvlerësuara apo nuk raportohen fare. In-formatat sa i përket fushatës dhe financavetë rregullta paraqiten para delegatëve vetëmnë kongreset e partive. Partitë politike nëKosovë nuk përdorin formate të standard-izuara të njëjtë gjatë raportimeve. Për mëtepër, saktësia e raporteve është e vështirëtë matet sepse të hyrat dhe shpenzimet, për-jashto fondet publike, është vështirë të veri-fikohen dhe të llogariten në mënyrë të saktë.Krejt në fund, raportet nuk janë të be-sueshme sepse Komisioni Qendror Zgjedhor(KQZ) mbështetet vetëm në kompanitë pri-vate të auditimit për të siguruar saktësinë einformatave në raportet financiare të partivepolitike. Për më tepër, Zyra e Auditorit Gjen-eral, nuk i auditon donacionet private, kështuqë në Kosovë verifikimi i informatave bëhet

vetëm nga kompanitë private.

Partitë politike (përveç Lëvizjes Vetëven-dosje, VV) dhe KQZ-ja nuk i publikojnë tëdhënat e tyre financiare.1

Përderisa legjislacioni e obligon KQZ-në qëtë shpallë të gjitha dokumentet publike nëfaqen e saj elektronike, ligji nuk specifikon njëkohë të caktuar se kur duhet të publikohenato dhe mjetet e publikimit. Duke përfituarnga zbrazësitë ligjore, KQZ-ja nuk publikonnë mënyrë proaktive raportet financiare dhetë auditimit të partive politike. Shumica epartive politike nuk i publikojnë raportet vje-tore apo ato të fushatave zgjedhore. Kanaletnga të cilat publiku mund të marrë informatambi financat e fushatave janë të paqarta përshumicën e njerëzve pasi që është e paqartëse ku duhet të drejtojnë kërkesat e tyre.

Dënimet aktuale janë simbolike dhe nuk i nx-isin partitë politike që të zbatojnë ligjin.Shuma totale e dënimeve të shqiptuara gjatëvitit 2011 ka qenë 2,700 euro, që në mesa-tare i bie nga 451 euro për partitë e përfshiranë këtë hulumtim.2

Edhe pse shkeljet e ligjit janë të shumta, siçedhe është cekur në raportin e auditorit përvitin 2010, KQZ-ja nuk ka lëshuar asnjëdënim për mos-përputhje me rregullat ekontabilitetit (përveç për raportet e dërguarame vonesë). KQZ-ja rrallë merr vendime përdënime për shkelje të vogla, duke u lejuarpartive politike që të mos e ndjejnë presionpër të përmirësuar kapacitetin dhe burimet estafit të tyre administrativ që i përgatit ra-portet e tyre financiare.

Rezultatet nga testi me qytetarë (një grup iqytetarëve, gazetarëve dhe studentëvekërkuan informata nga akterë të ndryshëm,si parti politike, donatorë, stacione televizive,etj.) tregojnë që shumica e qytetarëve nuk edinë që taksat e tyre i financojnë partitë poli-tike, gjë që tregon që edhe mbikëqyrja pub-like është po ashtu e dobët. Ka nevojë për

7

1 KQZ-ja ka publikuar vetë raportet vjetore të Auditimit për vitin 2010, si dhe atë të zgjedhjeve në Kaçanik dheFerizaj të mbajtura në vitin 2012.2 Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ). Rarporti vjetor i punës dhe aktiviteteve të KQZ-së. Janar-dhjetor,2012, faqe: 24.

I. Përmbledhje


një edukim publik më të madh në lidhje meçështjen e financimit të partive politike. Shu-mica e njerëzve janë të painformuar, gjë qëqon në mbikëqyrje jo-adekuate, dhe si rezul-tat e krijon një klimë ku KQZ-ja dhe partitëpolitike nuk ndjenjë presion për ndryshim.Shumica e medieve në Kosovë nuk bëjnëgazetari hulumtuese në lidhje me financimine partive politike, ato janë vetëm reaktive dherrallë zbulojnë apo publikojnë shkeljet e dis-pozitave ligjore.

Për të përmirësuar ligjet dhe praktikat aktualenë financimin e fushatë zgjedhore, KDI/TIKrekomandon që të ndërmerren hapat nëvijim:

1. KQZ duhet të demonstrojë më shumëtransparencë

KQZ-ja duhet të publikojë në ueb faqen e sajmenjëherë pas përgatitjes së tyre të gjitha ra-portet financiare (të fushatës dhe vjetore),përfshirë edhe raportet e auditimit. Ata duhettë krijojnë një arkiv elektronik të të gjitha ra-porteve dhe dokumenteve relevante të pran-uara deri më tash. Dokumentet duhet të jenëtë kategorizuara në mënyrë të duhur (p.sh:raportet vjetore të partive politike, raportet efushatave, sanksionet, etj) në mënyrë që t’ilejohet publikut që lehtësisht të vlerësojë tëdhënat në kohën e duhur.

2. Zyra e Auditorit të Përgjithshëm (ZAP)

duhet të kontrollojë saktësinë e raporteve të

dorëzuara nga partitë politike.

ZAP duhet të auditoj financat e partive poli-tike, përfshirë edhe donacionet private. Prak-tika e gjertanishme e auditimit të jashtëm ngakompanitë private nuk është e mjaftueshmesepse ata nuk i verifikojnë në mënyrë sistem-atike saktësinë e raportimit të të hyrave dheshpenzimeve.

3. KQZ duhet të ndjekë politikën zero toler-

ancë dhe të vejë dënime për të gjitha shkeljet

e mëdha dhe të vogla

Sanksionet dhe gjobat duhet të rriten dhe tëjenë të aplikueshme për të gjitha shkeljet emëdha dhe të vogla që i bëjnë partitë politike.Një politikë ‘zero tolerancë’ do të vepronte sinjë shtytje për partitë politike që të zbatojnë

ligjet. Përveç kësaj, KQZ-ja duhet të vendosnjë kamatë ditore të barabartë me kamatataktuale në treg për të gjitha gjobat e pa-paguara.

4. Kuvendi duhet të ndryshojë ligjin për të

eliminuar pragun prej 100 eurove, dhe të bëjë

të paligjshëm ose së paku të reduktojë dona-

cionet me para në dorë

Legjislacioni aktual u lejon partive politike qëmos të raportojnë donacionet dhe shpen-zimet deri në 100 euro ose më pak. Kjo masëduhet të hiqet pasi që ajo e zvogëlon trans-parencën duke lejuar partitë politike që tëkenë donacione diskrete dhe le hapësirë përdonacione të paligjshme.

5. Kuvendi duhet të hartojë një ligj të ri i cili

do të përfshinte të gjitha dispozitat ligjore dhe

rregullat të cilat aktualisht rregullojnë fi-

nancimin e partive politike në një ligj të vetëm

Kombinimi i të gjitha ligjeve dhe rregullave tëcilat rregullojnë financimin e partive politikenë një ligj të vetëm do të eliminontepaqartësitë, si dhe do të mundësonte qasjemë të shpejtë në informata. Ligjet që aktual-isht janë në fuqi krijojnë paqartësi, pasi qëato nuk janë të harmonizuara dhe ngan-jëherë janë në kundërshtim me njëra tjetrën.


Transparency International ka zhvilluarmetodologjinë vlerësuese CRINIS (nga latin-ishtja rreze drite) për të vlerësuar nivelin etransparencës në financimin e partive poli-tike. CRINIS është një formë vlerësuese qëvlerëson sistemet legjislative dhe studionpraktikat e akterëve kryesorë të përfshirë nëfinancat politike. Qëllimi është që të identi-fikohen zbrazëtitë dhe mangësitë në sistemete financimit të partive politike, me synimin qëtë promovohet transparenca në financimin epartive politike. Një gjë e tillë bazohet nëbindjen që transparenca është parakusht përmonitorimin e financave në politikë.

Partitë politike në Kosovë perceptohen si in-stitucionet më të korruptuara në vend.3

Tranzicioni në demokraci me sistem shumë-partiak pas konfliktit të vitit 1999 ka krijuarmundësinë që partitë politike të jenë ndikuaranë vendimmarrjen e tyre përmes donacion-eve. Për të reduktuar korrupsionin në finan-cat politike, CRINIS ka për qëllim që të bëjëtë gjitha donacionet të gatshme për çdonjëriqë dëshiron t’i shoh ato.

Ky hulumtim do të përdoret për të avokuar re-forma legjislative, veçanërisht në fushat qëkonsiderohen si më të dobëtat dhe për të in-formuar publikun në mënyrë që financat epartive politike të bëhen publike.

2.1 Një historik i shkurtër

Para konfliktit, shumica e shqiptarëve tëKosovës kanë qenë përkrahës të përkush-

tuar të Lidhjes Demokratike të Kosovës(LDK). Pas konfliktit, shumë parti të tjera poli-tike lindën nga shpërbërja e Ushtrisë Çlir-imtare të Kosovës (UÇK). Partitë politikekryesore që kanë dalë nga UÇK-ja janë Par-tia Demokratike e Kosovës (PDK)4 dheAleanca për Ardhmërinë e Kosovës (AAK).5

Aktualisht, PDK dhe LDK përgjithësisht edominojnë në përgjithësi skenën politike tëKosovës. Lëvizja Vetëvendosje (VV) kohëvetë fundit është duke e zënë momentuminduke fituar 13 ulëse në Kuvend. 20 vende nëKuvend janë të rezervuara për pakicat kom-bëtare7

Para deklarimit të pavarësisë me 17 shkurt2008, aktivitetet dhe financat e partive poli-tike janë rregulluar me rregullore të Misionittë Kombeve të Bashkuara në Kosovë(UNMIK) .8 Pas shpalljes së pavarësisë, Ku-vendi ka miratuar një numër ligjesh të cilat ikanë zëvendësuar rregulloret e UNMIK-utdhe aktualisht rregullojnë financat e partivepolitike.9 Komisioni Qendror i Zgjedhjeve(KQZ) ka hartuar një numër rregullash me ini-ciativë të vetë të cilat edhe me tutje e kanëdefinuar dhe rregulluar legjislacioninekzistues.10

Sidoqoftë, legjislacioni aktual akoma ka disazbrazësi dhe nuk është plotësisht i zbat-ueshëm nga partitë politike dhe institucionetpërgjegjëse për rregullimin e tyre. Përveç kri-tikave të vazhdueshme nga ana shoqërisëcivile, nuk ka pasur ndonjë presion të rëndë-sishëm nga jashtë për financimin e partive

9

3 Transparency International. 2012. 2011-2012 Global Corruption Barometer [Barometri Global i Korrupsionit]. Për më shumë informata: http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/gcb/2011

4 Kryeministri aktual i Kosovës, z. Hashim Thaçi, është lider i partisë. 5 Ish-kryeministri i Kosovës, z. Ramush Haradinaj, është lider i partisë.6 Lëvizja Vetëvendosje (VV) është një lëvizje e re politike, e cila kundërshton disa forma të përfshirjes sëndërkombëtarëve në punët e Kosovës. Ata konsiderohen po ashtu si nacionalist dhe dëshirojnë të mbajnë njëreferendum për bashkim të Shqipërisë me Kosovën.7 Dhjetë (10) ulëse për komunitetin serb dhe 10 ulëse të tjera për komunitetet: rom, Egjiptian, turk, goran dheboshnjak.8 Rregullorja e UNMIK-ut Nr. 2004/11 e datës 4 maj 2004 që ka zëvendësuar rregulloren 2000/16 të datës 21mars 2000. 9 Kuvendi i Kosovës. Ligji Nr. 03/L-073 për Zgjedhjet e përgjithshme, Ligji Nr. 03/L-072 për zgjedhjet lokale,Ligji Nr. 03/L-094 për Presidentin e Republikës së Kosovës, Ligji Nr. 03-174 për financimin e partive politikedhe ligji 04/L-058 për plotësim-ndryshimin e ligjit Nr. 03/L-174 për financimin e partive politike.10 Që nga viti 2008 KQZ-ja ka miratuar 16 Rregulla, e fundit për financimin e partive politike.

II. Hyrje dhe sfond i studimit


politike në Kosovë. Në të vërtetë, “partitë poli-tike janë skajshmërisht të centralizuara, jo-demokratike dhe gëzojnë imazhin e të qenitinstitucioni që i besohet më së paku”11

Më tepër se një dekadë ka kaluar nga mbajtjae zgjedhje të para lira, sidoqoftë, financatpolitike akoma mbesin në hije dhe partitëpolitike ballafaqohen me shumë probleme,siç janë: stafi jo-profesional (kontabilistë tëpa-certifikuar), pa programe dhe filozofi tëcaktuar, si dhe me mungesë të demokracisësë brendshme.

Sistemi zgjedhor në Kosovë nuk i përfaqësonnë mënyrë të duhur të gjithë qytetarët eKosovës, pasi që Kosova është vetëm njëzonë zgjedhore. Deputetët nuk i përfaqëso-jnë të gjitha rajonet në mënyrë të barabartë.Disa komuna janë të mbi-përfaqësuara, disatë tjera të nën-përfaqësuara apo nuk janë tëpërfaqësuara fare.

Duke pasur parasysh që financimi adekuatështë një nga mënyrat kryesore për tëpërkrahur një sistem demokratik, iniciativa eCRINIS-it bazohet në besimin që “parajaështë një element i domosdoshëm qëdemokracitë të funksionojnë lehtas, por fi-nancimi duhet të jetë transparent, i audituarnë mënyrë të duhur, i hapur për publikun dhesubjekt i mekanizmave qeveritar dheshoqëror të mbikëqyrjes.”12 Për të pasur njësistem të suksesshëm të financimit të partivepolitike dhe të bazuar në standarde të njo-hura ndërkombëtare, institucionet përkatëseduhet, krahas gjërave tjera, në mënyrëproaktive të monitorojnë zbatimin e ligjevedhe shkeljet të marrin dënimin e merituar.

Të gjeturat e hulumtimit tregojnë që theksi duhettë vihet në monitorimin e ligjeve të miratuara.Është e qartë që ka nevojë të madhe që institu-cionet relevante të monitorojnë në mënyrëproaktive zbatimin e ligjeve dhe të japin gjobatpërkatëse për shkelësit e tyre. Institucionetpërgjegjëse për zbatimin e ligjit duhet të refor-mohen në tërësi pasi që ato të tanishmet kanëvështirësi të mëdha në zbatimin e ligjit.

Ligjet për financimin e partive politike:periudhat zgjedhore dhe pas zgjedhore

Në Kosovën post konfliktuoze, 1999-2000, Mi-sioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë(UNMIK) ka qenë institucioni i parë që ka krijuarrregullat për financimin e partive politike me anëtë Rregulloreve Nr. 1999/1 dhe Nr. 2000/16,“Mbi regjistrimin dhe veprimin e partive politikenë Kosovë”.13 Këto rregullore kanë lejuar partitëpolitike që të financohen nga fondet publike,donacionet private dhe kontributet në natyrë,anëtarësia dhe të hyra tjera të gjeneruara ngapartitë politike duke përdorur burimet e tyre ve-tanake. Rregulloret e UNMIK-ut kanë obliguarpartitë politike që të dorëzojnë raporte vjetorenë Zyrën për Regjistrimin e Partive Politike dhetë njëjtat t’i bëjë publike. Sidoqoftë, në praktikëraportet financiare të partive politike asnjëherënuk janë bërë publike.14

“Ligji për financimin e partive politike

duhet të ndryshohet në atë mënyrë që

ndalon prerazi apo rregullon në mënyrë

strikte donacionet nga entitetet ligjore të

cilat ofrojnë mallra dhe shërbime për ad-

ministratën publike, të obligojë partitë

politike që të kenë vetëm një llogari

bankare dhe të definojë limitet kohore për

publikimin e raporteve financiare”

11 Instituti Demokratik i Kosovës. 2011. Studimi i Integritetit Institucional. Faqe: 226.12 Qendra Karter. 03 qershor 2007. Komunikatë për media, e qasshme në:http://www.cartercenter.org/news/pr/crinis_060407.html.13 KQZ. Rregulla Zgjedhore 10/2001.14 KQZ-ja ka publikuar vetëm raportin vjetor për vitin 2010 dhe të fushatës zgjedhore për zgjedhjet në Kaçanikdhe Ferizaj (2012), partitë politike (përveç VV-së) asnjëherë nuk i kanë bërë publike librat e tyre të kontabilitetit.

III. Konteksti i

përgjithshëm mbi

financimin e partive

politike


Kufizimet në të hyra dhe shpenzime

Mungesa e transparencës dhe efikasitetit tërregulloreve të atëhershme, e bindi UNMIK-un që të bëjë reformë të mëtutjeshme në fi-nancimin e partive politike.15 Rregulloret ereja u kërkonin partive politike që të deklaro-jnë të gjitha shpenzimet e fushatës, të hyratdhe pasuritë që i posedojnë. Ligji i ndryshuarka qenë një hap i rëndësishëm në reformënpër financimin e partive politike. Duke më-suar nga një seri e zgjedhjeve kombëtaredhe lokale, si dhe nga rekomandimet eOSBE-së, UNMIK ka nxjerrë një tjetër rreg-ullore e cila në mes të shumë gjërave tjera kabërë të mundur deklarimin e financave dhekufizimeve të shpenzimeve, si dhe dënimet ika bërë më të rrepta.16

Pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës me17 shkurt të vitit 2008, Kuvendi i Republikëssë Kosovës, miratoj një ligj i cili edhe më tutjerregullon financimin e zgjedhjeve, si dhe zg-jerojë sanksionet.17 Ligji ishte ndryshuar nëvitin 2010 në mënyrë që të adresoheshin pre-sione të shumta nga bashkësia ndërkom-bëtare dhe shoqëria civile. Sidoqoftë, ligji i rii ndryshuar i adresoj vetëm disa ngashqetësimet dhe shumë gjëra mbeten tëpazgjidhura, duke bërë që Kuvendi të mira-tojë një ligj plotësisht të ri në të njëjtin vit.18

Fondet publike

Ligji i ri, në mes shumë gjërave tjera, rregul-lojë edhe fondet publike të cilat merreshinnga partitë politike nga alokimi i 0,17% i bux-hetit të përgjithshëm të shtetit, fonde këto tëpërdorura për financimin e aktiviteteve tërregullta të partive politike, si dhe 0,05% ebuxhetit të përgjithshëm për të financuar zg-

jedhjet qendrore dhe lokale19

Raporti i Komisionit Evropian për Kosovën ivitit 2010 ka konfirmuar që “Ligji për fi-nancimin e partive politike është miratuar, pornuk është në vijë të plotë me standardetndërkombëtare. Një nga pikat më të dobëtatë këtij ligji është që as nuk i ndalon e as nuki rregullon në mënyrë të qartë donacionet ngaentitetet legale të cilat ofrojnë mallra dheshërbime për Administratën Publike”.20

Kuvendi miratojë një ligj tjetër21 por i cili nuk iadresojë vërejtjet e Komisionit Evropian, nëfakt, ai ligj ka shtuar një amendament nëfavor të partive politike duke rritur fondet pub-like nga 0,17% në 0,34% të buxhetit tëpërgjithshëm të Republikës së Kosovës.22

Amendamentet e vitit 2012 në ligjin për fi-nancimin e partive politike e fuqizuan më tutjelegjislacionin për financimin e fushatave zg-jedhore, por nuk rregulluan shqetësimet eKomisionit Evropian sa i përket donacionevenga entitetet legale që ofrojnë mallra dheshërbime për administratën publike. Raportii Progresit nga Komisioni Evropian për Par-lamentin Evropian dhe Këshillin e Evropëspër progresin e Kosovës në përmbushjen ekërkesave për udhërrëfyesin e liberalizimit tëvizave edhe një herë e konfirmojë që “ligji përfinancimin e partive politike duhet të amen-damentohet në atë mënyrë që ndalon oserregullon në mënyrë të qartë donacionet ngaentitetet legale të cilat ofrojnë mallra dheshërbime për administratën publike, i obligonpartitë politike që të kenë një llogari të vetmebankare dhe të definojë qartë afatet kohorepër publikimin e raporteve financiare”.23

Gjatë kohës së përgatitjes së këtij raporti,Ministria e Financave ka qenë duke punuar

11

15 Rregullorja Nr. 2001/16 e cila e ndryshon Rregulloren Nr. 2000/16 për Regjistrimin dhe Veprimin e Partive Poli-tike në Kosovë.16 UNMIK. Rregullorja 2004/12 për Zgjedhjet për Kuvend të Kosovës, Kapitulli 6, Kufizimi i shpenzimeve përfushatë dhe raporti financiar.17 Ligji Nr. 03/L-073 për zgjedhjet e përgjithshme në Republikën e Kosovës.18 Ligji Nr. 03/L-174 për financimin e partive politike. 19 Ligji Nr. 03/L-174 për financimin e partive politike, Neni 10. 2.1 dhe 10.2.2.20 Komisioni Evropian. 2010. Raporti i Progresit 2010, Politika Kundër Korrupsion, f: 12.21 Ligji Nr. 04/L-058 për “Ndryshim plotësim të ligjit Nr. 03/L-174 për financimin e partive politike.22 Ligji Nr. 04/L-058 për “Ndryshim plotësim të ligjit Nr. 03/L-174 për financimin e partive politike, Neni 2.3.23 Komisioni Evropian. Raporti i Progresit drejt liberalizimit të vizave, konfiskimi i pasurisë, f: 14.


në draftin e ri të ligjit në mënyrë që të rregul-lohet edhe një herë mënyra e financimit tëpartive politike. Projektligji i ri i merr në kon-sideratë shqetësimet e Komisionit Evropiandhe pritet që të shkojë për miratim në Ku-vendin e Kosovës gjatë tetorit të vitit 2013.24

Krahas të gjitha ligjeve të përmendura mëlartë (përjashto rregulloret e UNMIK-ut) tëcilat rregullojnë financimin e partive politike,KQZ-ja ka miratuar Rregullat e veta.25 Rreg-ullat e reja të KQZ-së e kanë fuqizuar legjis-lacionin e financimit të partive politike edhemë shumë. Këto rregulla në mes tjerash imbajnë ligjërisht përgjegjës liderët e partivepolitike dhe kontabilistët për të gjitha infor-matat e dërguara në KQZ. Rregullat po ashtuvendosin kufizime në shpenzime gjatëfushatës duke lejuar vetëm 500 euro për1000 votues (0.50 për votues). Sipas rreg-ullave të KQZ-së, partitë politike nuk mund tëpranojnë donacione nga njerëzit apo entitetetqë nuk mund të ofrojnë emrin e tyre të plotë,adresën dhe numrin e tyre personal.

Fatkeqësisht, ligjet që aktualisht janë në fuqishkaktojnë konfuzion, pasi që ato nuk janë tëharmonizuara madje nganjëherë janë nëkundërshtim me njëra tjetrën. Një shembull imirë i kësaj amullie është rregulla e KQZ-sëe cila thekson që partitë politike nuk mund tëpranojnë kontribute “më të mëdha se 20.000euro për një vit kalendarik26 dhe ligji për fi-nancimin e partive politike i cili thekson qëpartitë politike mund të pranojnë donacione“nga entitetet legale në vlerë prej jo meshumë se 10.000 euro brenda një viti kalen-darik”.27 Rregullimet e ardhshme ligjore duhettë inkorporojnë të gjitha ligjet që rregullojnëfinancimin e partive politike në një ligj tëvetëm që i sjellë të gjitha aktivitetet e partivepolitike në një vijë, përfshirë financat.

Metodologjia e përdorur nga CRINIS për këtëstudim është përqendruar në dy lloje të fi-nancimit të subjekteve politike: financat e

subjekteve politike që nuk ndërlidhen me zg-jedhjet dhe financat për fushatat zgjedhorepër zgjedhjet parlamentare, e ku gjen aplikimedhe për zgjedhjet presidenciale. Ky raportka në fokus vlerësimin e financimit për ak-tivitetet gjatë fushatës zgjedhore të vitit 2010të subjekteve politike në Kosovë, ku partitëpolitike kanë mobilizuar resurse për të garuarnë fushatë zgjedhore.

Metodologjia përfshin ekzaminimin e ko-rnizës rregullative për transparencën e fi-nancimit të subjekteve politike, dhekrahasimin me parimet e njohura ndërkom-bëtarisht. Përmes metodave të ndryshme tëhulumtimit, synohet të vlerësohet edhe zba-timi i tyre në praktikë. Duke vlerësuar në de-taje kornizën ligjore dhe praktikat aktuale,ofrohen dëshmi të forta empirike që tregojnëqartë fushat të cilat duhet ti nënshtrohen re-formës.

Informatat e mbledhura gjatë hulumtimit janëshfrytëzuar për ndërtimin e një indeksi sasiorpër transparencën e financimit të subjektevepolitike. Niveli i transparencës është vlerë-suar duke u bazuar në 10 kategoritë në vijim(Tabela 1).

24 Bazuar në praktikat aktuale të Kuvendi, rekomandimet e Komisionit Evropian shkojnë për votim në Kuvendmë shpejt sesa çështjet tjera.25 KQZ. Rregulla Nr. 01/2008 për Regjistrimin dhe aktivitetet e partive politike; Rregulla Nr. 12/2009 Kufizimi ishpenzimeve të fushatës dhe raportet financiare, si dhe Rregulla 14/2009 për Shkeljet dhe sanksionet.26 Rregulla e KQZ-së Nr. 01/2008 për Regjistrimin dhe aktivitetet e partive politike, Neni 17.1 (a). 27 Ligji Nr. 03/L-174 për Financimin e Partive Politike, neni 5.1.1 dhe 5.1.2

IV. Metodologjia


Mbajtja e librave të kontabilitetit (kategoria1) ndërlidhet më mënyrën në të cilën subjek-tet politike menaxhojnë nga brenda financatdhe resurset e tyre. Raportimi tek institu-

cioni shtetëror mbikëqyrës (kategoria 2) ireferohet vlerësimit të nivelit të raportimit tekorgani mbikëqyrës shtetëror, nga ana e sub-jekteve politike apo kandidatëve. Tri kate-goritë tjera: sa gjithëpërfshirës janë

raportet (kategoria 3), sa të detajuar janë

raportet (kategoria 4) dhe besueshmëria e

raporteve (kategoria 5) – përqendrohen teknatyra e të dhënave të cilat përfshihen në ra-portet financiare, e që ndihmojnë në përcak-timin e kualitetit të informacioneve tëdorëzuara në organet mbikëqyrëse. Këto kat-egori vlerësojnë disa nga aspektet kryesoresi aktivitetet relevante financiare, menax-himin e parasë të gatshme, shërbimet jomonetare dhe transaksionet tjera, identi-fikimin e donatorëve, kredibilitetin e të dhënavetë ofruara dhe perceptimet e akterëve kryesorë

13

Kategoritë Pyetjet specifike rreth kategorive të caktuara

1. Mbajtja e librave të

kontabilitetit

A është mbajtja e librave të kontabilitetit e obliguar me ligj? Saështë profesional personeli përgjegjës për kontabilitetin?

2. Raportimi tek institu-

cioni shtetëror

mbikëqyrës, Komisioni

Qendror i Zgjedhjeve

(KQZ)

A obligohen me ligj subjektet politike, ofruesit e shërbimeve, do-natorët dhe mediat të pasqyrojnë të dhënat për rolin e tyre në fi-nancimin e subjekteve politike? Kur dhe në çfarë formati?

3. Sa gjithëpërfshirës janë

raportet

A përfshihen në kuadër të raportit burimet financiare publike dhe

private? A përfshijnë raportet të dhëna mbi të hyrat dhe shpen-

zimet? A përfshihen në kuadër të raportit kontributet monetare,

kontributet jo monetare, zbritjet për shërbimet e ofruara etj?

4. Sa të detajuar janë

raportet

A është obligative me ligj që raportet të përfshijnë informacione

për donacionet individuale? A identifikohet qartë në raporte dona-

tori për secilin donacion të evidentuar?

5. Besueshmëria e

raportimit

A shpalosen të gjitha resurset në raportet e akterëve të ndryshëm?

Sipas vlerësimeve të ekspertëve, sa janë të besueshëm raportet?

6. Publikimi i raporteve

A është obligative për institucionin shtetëror (KQZ-në) dhe sub-jektet politike që të publikojnë raportet financiare? Në praktikë, sajanë të qasshme ato informata për ekspertët, gazetarët dhe qyte-tarët e rëndomtë?

7. Masat parandalueseA qarkullojnë donacionet vetëm përmes llogarive zyrtare bankare?

A ekzistojnë zbrazëtira për kontributet anonime?

8. Masat ndëshkuese /

sanksionet

Aktualisht cilat janë masat ndëshkuese / sanksionet - civile, penale

dhe politike, që parashihen me ligj? A zbatohen ligjet ekzistuese

në mënyrë strikte?

9. Mbikëqyrja nga shteti

(Komisioni Qendror i

Zgjedhjeve / KQZ)

A vlerësohen institucionet mbikëqyrëse të shtetit si të pavarura

nga ana e ekspertëve? A konsiderohen si institucione efikase?

Nga këndvështrimi i vetëvlerësimit, a kanë këto institucione

resurse njerëzore të mjaftueshme? A ka nevojë për trajnime?

10. Mbikëqyrja nga

publiku

A ekzistojnë organizata të shoqërisë civile që monitorojnë fi-nancimin e aktiviteteve politike? Në cilat aspekte të financimit,përqendrohen aktivitetet e tyre? A vlerësohet mbikëqyrja nga pub-liku si e pavarur nga ana e ekspertëve?

Tabela 1: Dhjetë kategoritë për Transparencën e Financimit të Subjekteve Politike.


rreth besueshmërisë së raporteve. Publikimi

i informacioneve për publikun (kategoria 6),i referohet qasjes së publikut në informacionetqë ndërlidhen me financat e subjekteve poli-tike. Grupi i tretë, në të cilin përfshihen masat

parandaluese (kategoria 7), masat

ndëshkuese/sanksionet (kategoria 8), dhembikëqyrja nga shteti (kategoria 9), përqen-drohen në monitorimin e zbatimit të rregullavenë fuqi. Këtu përfshihen masat parandalueseqë mundësojnë mbikëqyrjen efikase, ekzistimii masave ndëshkuese që mund të aplikohennë rastet e shkeljeve dhe funksionimi efikas iinstitucioneve përgjegjëse për mbikëqyrje. Dhee fundit, mbikëqyrja nga publiku (kategoria10), adreson rolin e monitorimit dhe mbikëqyr-jes së financimit të aktiviteteve politike nga anae organizatave të shoqërisë civile dhe medi-ave, pa marrë parasysh faktin që atombikëqyren edhe nga organet kompetenteshtetërore.

Informacionet e mbledhura nga përfshirja enjë spektri të gjerë të burimeve dhe metodate ndryshme të hulumtimit, kanë rezultuar mezhvillimin e 75 indikatorëve për vlerësim(baza ligjore dhe zbatimi në praktikë) Pyetjete përfshira në secilin indikator, krijojnëhapësirë për përgjigje të ndryshme, të cilatvlerësohen secila veç e veç dhe në fund ofro-jnë vlerësimin përfundimtar për secilin indika-tor. Vlerësimi për secilin indikator është nga0 deri në 10, ku vlerësimi maksimal (10)nënkupton që shteti në fjalë ka përmbushurtë gjitha kriteret në lidhje me transparencëndhe llogaridhënien, dhe vlerësimi minimal (0)nënkupton se asnjë nga këto kritere nukështë përmbushur. Vlerësimi në mes të 0 dhe10, është ndarë në tri kategori të vlerësimit:pamjaftueshëm (0) deri 3.3, mesatar (3.4 deri6.6) dhe mirë (6.8 deri 10).

Kategoritë Numri i indikatorëveNiveli i vlerësimit: Bazaligjore / Zbatimi në prak-tikë

1. Mbajtja e librave të kontabilitetitTotali (5)Baza ligjore (3)Zbatimi në praktikë (2)

Baza ligjore 50%Zbatimi në praktikë 50%

2. Raportimi tek Institucioni Shtetëror Mbikëqyrës (Komisioni Qendror i Zgjedhjeve)

Totali 6Baza ligjore 3Zbatimi në praktikë 3


3. Sa gjithëpërfshirës janë raportetTotali 4Baza ligjore 2Zbatimi në praktikë 2


4. Sa të detajuar janë raportetTotali 5Baza ligjore 3Zbatimi në praktikë 2


5. Besueshmëria e raportimit Totali 3 Zbatimi në praktikë 100%

6. Publikimi i raporteveTotali 14Baza ligjore 6Zbatimi në praktikë 8


7. Masat parandalueseTotali 10Baza ligjore 5Zbatimi në praktikë 5


8. Masat ndëshkuese / sanksionetTotali 12Baza ligjore 6Zbatimi në praktikë 6


9. Mbikëqyrja nga shteti(Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ)

Totali 5Baza ligjore 2Zbatimi në praktikë 3


10. Mbikëqyrja nga publiku Totali 5 Zbatimi në praktikë 100%

Tabela 2: Indeksi sasior i transparencës në financat e subjekteve politike: Kategoritë, indika-torët dhe vlerësimi i bazës ligjore dhe zbatimit në praktikë.


Në pajtim me metodologjinë e CRINIS-it tëpërdorur për këtë raport, legjislacioni dhe zba-timi i ligjeve për financimin e partive politikegjatë fushatës zgjedhore ka marrë një notëmesatare të 5.5 nga 10. Rezultatet e pozi-cionojnë Kosovën në kategori mesatare, sido-qoftë, kur mesatarja për legjislacion dheimplementim në praktikë llogariten ndarazi,kemi një tjetër pasqyrë. Vlerësimi mestar përlegjislacionin që rregullon financat publikeështë 7.2, që e vendos Kosovën në kategorinëe “të mirëve” në aspekt të ligjeve. Sidoqoftë,vlerësimi mesatar për zbatimin e këtyre ligjeveështë 4.6 nga 10, gjë që tregon nevojën që in-stitucionet përgjegjës të monitorojnë nëvazhdimësi zbatimin e ligjeve dhe që shkeljettë dënohen me masat e duhura.

Kategoritë që kanë marrë vlerësimin më tëulët, edhe për ligj edhe për zbatim janë: Ra-portimi (tek KQZ-ja në këtë rast) me një mesa-tare prej 5.2, deklarimi (4.8), sanksionimi (3.3)dhe mbikëqyrja publike (4.9).28 Rezultatet tre-gojnë qartë që Kosova ka zbrazëti ligjore,mbikëqyrje të dobët publike dhe shtetërore andzbatim të dobët të ligjeve në fuqi.

Burimet e të dhënave

Ky studim ka shfrytëzuar burimet primare dhesekondare për mbledhjen e të dhënave. Përvlerësimin e kornizën ligjore janë ekzaminuartë gjitha ligjet dhe rregulloret relevante. Për tëanalizuar zbatimin në praktikë, ekipi hulumtueska ekzaminuar raportet nga subjektet politikedhe organet mbikëqyrëse dhe ka zhvilluar in-tervista me njohës të mirë të kësaj fushe për tësiguruar informacionet dhe këndvështrimet etyre në lidhje me funksionimin dhe mbikëqyrjene sistemit për financimin e subjekteve politike.

Akterët kryesorë të përfshirë në anketim kanëpërfshirë gjashtë (6) parti politike, të përzgjed-hura bazuar në numrin e ulëseve të fituar nëzgjedhjet e fundit (shih Shtojcën A). Dy de-putetë nga gjashtë partitë e përfaqësuara nëKuvend po ashtu janë përfshirë në anketim.Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ), si njënga organet mbikëqyrëse kryesore, ka shër-byer si një nga burimet primare, e që po ashtu

ka siguruar qasje edhe në disa të dhënasekondare siç është raporti i Auditorit për vitin2010, si dhe pikëpamjet e tyre mbi legjisla-cionin aktual dhe praktikat e financimit. Sido-qoftë, KQZ-ja nuk ka publikuar deklaratatfinanciare origjinale, dënimet e dhëna dhe ra-portet e përditësuara të auditimit. KQZ-ja e lidhmos-transparencën e saj me çështje teknikesiç është mungesa e stafit.

Për të vlerësuar se sa është e lehtë për qyte-tarët të kenë qasje në informatat që ndërlidhenme financimin e subjekteve politike, dhe num-rin e përgjigjeve të kthyera nga institucionet endryshme si subjektet politike, institucionetshtetërore mbikëqyrëse, kompanitë medialedhe donatorët, janë zhvilluar edhe teste në ter-ren. Testimi i qasjes në informacione ështëzhvilluar nga ekipi hulumtues duke shfrytëzuarprocedurat standarde për të kontaktuar me ak-terët e lartpërmendur. Testi i dytë është zhvil-luar nga një grup i vullnetarëve i përbërë ngaqytetarë të rëndomtë. Qëllimi i testit ka qenëvlerësimi i dallimit të mundësive për të siguruarqasje në të njëjtat informata nga akterë menivel të ndryshëm të njohurive dhe kontakteve.

Metodat e mbledhjes së të dhënave

Akterët kryesorë, duke përfshirë këtu KQZ-në, zyrtarët financiar të subjekteve politikedhe donatorët që sigurojnë para për subjektetpolitike janë intervistuar personalisht, duke ubazuar në pyetësorin e anketës. Kompanitëmediale, donatorët dhe subjektet politike janëkontaktuar fillimisht përmes dërgimit të le-trave, ku kërkoheshin raportet për të hyratdhe shpenzimet, si dhe detajet rreth kohëssë transmetimit që u është vënë në dispozi-cion apo u është shitur nga ana e mediave.Në eksperimentin e zhvilluar me qytetarë, tëshpjeguar më lartë, pjesëmarrësve u ështësiguruar një listë me informacione specifikeqë duhet kërkuar, rreth financimit të subjek-teve politike, përmes shfrytëzimit të mjetevetë ndryshme të komunikimit si interneti, tele-foni apo letrat zyrtare.

Tabela në vijim ofron një përmbledhje të in-formatave të mbledhura, burimin dhemetodën e shfrytëzuar për mbledhjen e tyre.

28 Për një prezantim vizual shih figurën 1 dhe 2 në faqe 19

15


Kufizimet e studimit

Ka disa kufizime të këtij studimi, përfshirëedhe sfidat me të cilat është përballur ekipihulumtues gjatë implementimit të projektit.Në kontekstin kosovar, financimi i subjektevepolitike si fushë e studimit është skajshmër-isht e re dhe ka pak dialog mbi këtë çështje.Deri në kohën e përgatitjes së këtij studimi,nuk ka pasur ndonjë hulumtim të thellë sa ipërket financimit të partive politike, përveçnjë hulumtimi për financimin e rregullt tëpartive politike të përgatitur nga KDI/TIK. Kjoka bërë që ekipi hulumtues të ketë shumëpak burime sekondare në dispozicion dhe kapasur vështirësi në kontaktimin e akterëvekryesorë. Për më tepër, ekipi hulumtues nukka qenë në gjendje të që verifikojë informatate mbledhura nga disa akterë pasi që KQZ-januk u ka lejuar hulumtuesve qasje në ra-portet e shpenzimeve të fushatës. KQZ-jaështë e obliguar që të publikojë raportetorigjinale të partive politike dhe raportet e au-ditimit. Raportet e fushatës së zgjedhjeve tëvitit 2010 nuk janë publikuar akoma (mars2013). Partitë politike (përveç Vetëvendosjes)kanë refuzuar që tu japin hulumtuesve qasjenë raportet e tyre financiare. Partia kryesore

në vend (PDK) dhe partia më e madhe ngapakicat (SLS) kanë refuzuar në tërësi që tëbashkëpunojnë me ekipin hulumtues, ata nuki janë përgjigjur asnjërës nga kërkesat tona.

Lloji i informatës Burimi i informatësMetoda e mbledhjes

së informatës

Korniza ligjoreLigjet dhe rregulloret relevante

Shqyrtimi i këtyre akteve juridike

Praktikat e brendshme të sub-

jekteve politike për çështjet

financave

Raportet e subjektevepolitike, regjistrat zyrtardhe informatat publike

Analizat e ekipit, të zhvilluarapas intervistimit të zyrtarëvefinanciar të subjekteve poli-tike dhe ekspertëve

Publikimi i informatave

Subjektet politike, insti-tucionet mbikëqyrëse,kontribuuesit, shtëpitëmediale

Hulumtimi i informatave pub-like në dispozicionTestimi i disponueshmërisësë informatave nga akterët endryshëm përmes dërgimit tëkërkesave

Të hyrat dhe shpenzimet e

subjekteve politike

Subjektet politike, insti-tucionet mbikëqyrëse,kontribuuesit, organi-zatat monitoruese tëshoqërisë civile

Intervistat

Praktikat e përgjithshme për

financat e subjekteve politike

Subjektet politike, depu-tetët KQZ, OSHC-të dheekspertët

Intervistat

Tabela 3: Llojet dhe burimet e informatave


Kategoria 1: Mbajtja e librave të

kontabilitetit

Faza e parë e raportimit nga partitë politikeështë kontabiliteti i brendshëm. Obligimet ligjorenë fushën e kontabilitetit dhe në kulturën politikejanë faktor që mund të ndikojnë këtë kategori.Në mënyrë që partitë politike të përmbushinkërkesat ligjore dhe të mbajnë vlerat dhe

parimet e tyre, është thelbësore që ato të kenënjë administratë funksionale, me kapacitetet edomosdoshme.

Në këtë studim, mbajtja e librave të kontabilitetitështë matur me pesë indikatorë tëpërgjithshëm. Këto përfshijnë kërkesat ligjorepër partitë që të mbajnë librat e të hyrave, sh-penzimet dhe pasuritë si dhe praktikat e tyre ak-

17

10

98.8

5.2

8.3

7.5

2.2

4.84.4

3.3

6.2

4.95.5

8

7

6

5

4

3

2

1

Mba

jtja

e lib

rave

tëko

ntab

ilite

tit

Rap

ortim

i tek

Inst

ituci

oni

mbi

këqy

rës

shte

tëro

rS

a gj

ithëp

ërfs

hirë

s

janë

rapo

rtet

Sa

të d

etaj

uar

janë

rapo

rtet

Bes

uesh

mër

iae

rapo

rteve

Pub

likim

i ira

porte

veM

asat

par

anda

lues

e

San

ksio

net

Mbi

këqy

rja n

ga s

htet

iM

bikë

qyrja

nga

pub

liku

Gith

sej

10

9

10

7.5

4.6

5.7 5.8

9

7.5 7.57.6

7.5

2.22.2

5

7

3.7

5.34.9

4.6

7.28

7

6

5

4

3

2

1

Mba

jtja

e lib

rave

të k

onta

bilit

etit

Rap

ortim

i tek

Inst

ituci

oni

mbi

këqy

rës

shte

tëro

rS

a gj

ithëp

ërfs

hirë

s

janë

rapo

rtet

Sa

të d

etaj

uar j

anë

rapo

rtet

Bes

uesh

mër

iae

rapo

rteve

Pub

likim

i ira

porte

veM

asat

par

anda

lues

eS

anks

ione

tM

bikë

qyrja

nga

sht

eti

Mbi

këqy

rja n

ga p

ublik

u

Gjit

hsej

Tabela 1: Indeksi i CRINIS-it, të gjeturat kryesore me mesataret e agreguara

Indeksi i CRINIS-it: Mesataret e agreguara

Tabela 2: Rezultatet e përgjithshme ligji dhe praktika

LIGJI PRAKTIKAIndeksi i CRINIS-it: Ligji dhe Praktika

1. Të gjeturat e hulumtimit

tuale në këtë aspekt. Indikatorët e tjerë adreso-jnë pyetje të deklarimit të informatave tek anë-tarët e partisë, standardet që zbatohen nëprocedurat e kontabilitetit, personat e autorizuarpër të nënshkruar raportet financiare tëkontabilitetit dhe nëse raporte për dosjet e finan-cave mbahen përgjatë periudhës kohore tëkërkuar me ligj.

Edhe pse dispozitat ligjore sa i përket mbajtjessë librave të brendshëm të kontabilitetit janëadekuate, zbatimi në praktikë mbetet i dobët siçmund të shihet edhe nga figura më lartë.

Ligji29 dhe rregulloret e KQZ-së30 u kërkojnëpartive politike që të mbajnë libra në të hyra, sh-penzime dhe pasuri. Sipas disa kontabilistëvetë subjekteve politike të përfshirë në këtë hu-lumtim, ata i përditësojnë librat e tyre çdo tremuaj, edhe pse ekipi hulumtues e kishte të pa-mundur që të verifikonte që partitë politike kanëzbatuar këtë dispozitë ligjore për shkak se atyrenuk i është dhënë qasje në libra të kontabilitetit.

Sidoqoftë, nëse shikohen raportet e auditimittë vitit 2010 ,32 mund të shihet qartazi se nëpraktikë pothuajse asnjëra nga partitë politikenuk kanë vepruar në pajtim me ligjin. Shumicae partive politike nuk i zbulojnë të gjithë dona-torët, vetë mbështetësit janë të matur sepse“ata i frikësohen shantazheve nga partitë tjera,

qoftë nga inspektimet e kohëpaskohshme,sanksionet, apo problemeve në proceset eprokurimit publik”.33 Shumica e partive politikekanë pranuar donacione më shumë sesa limitii lejuar.34 Sa i përket shpenzimeve, raportimetnuk janë të detajuara. Për shembull, sipas njëartikulli të botuar në të përditshmen Zëri, nëvitin 2012, Partia Demokratike e Kosovës

(PDK) ka shpenzuar 52.252 euro për vetura,por nuk kanë treguar tipin e tyre.35

Problemi primar me librat e kontabilitetit ka tëbëjë me “kontributet në natyrë” të cilat janëtë nënvlerësuara apo të mos-raportuarafare.36 Kontributet në natyrë, zakonisht tëdefinuar si të mira dhe shërbime të çfarëdovlere të ofruar falas, janë fusha ku partitë poli-tike i fshehin më së shumti donatorët e tyre.Për shembull, në raportin e auditimit të vitit2010 shumica e partive politike kishin nën-vlerësuar shpenzimet e tyre në kategoritë nëvijim: qiratë e zyrave, pagat dhe shërbimetkomunale. Vetëm disa parti politike pretendo-jnë të mbajnë zyra të cilit do lloj.37

Të gjitha partitë politike kanë degë dhe nën-degë në tërë Kosovën, sidoqoftë ato nukkanë deklaruar shpenzime për zyrat edegëve apo selitë kryesore.38 Prandaj, në sit-uatë të tillë duhet supozohet se zyrat e tyrejanë të ofruara pa pagesë nga anëtarët apo

Figura 1:


29 Ligji Nr. 03/L-174 për Financimin e Partive Politike, Neni 6.230 Rregulla e KQZ-së Nr. 01/2008 për regjistrimin dhe aktivitetet e partive politike, neni 20.31 Kontabilistët e LDK, AKR, dhe KDTP.32 KQZ. Raporti i Auditimit 2010. Gjendet në: http://www.kqz-ks.org/SKQZ-WEB/al/materiale/raportiiauditmit2010.pdf33 Pyetësori 11, pyetja 124, përgjigjur nga një akademik që ka dëshiruar që të mbetet anonim.34 KQZ. Raporti i Auditimit 2010. Gjendet në:: http://www.kqz-ks.org/SKQZ-WEB/al/materiale/raportiiauditmit2010.pdf35 Zëri (Kosovë), “Kryeministri nuk i Deklaron Financuesit e Partisë”, 18 mars 201336 KQZ. Raporti i Auditimit 2010. Gjendet në:: http://www.kqz-ks.org/SKQZ-WEB/al/materiale/raportiiauditmit2010.pdf37 KQZ. Raporti i Auditimit 2010. Gjendet në:: http://www.kqz-ks.org/SKQZ-WEB/al/materiale/raportiiauditmit2010.pdf38 Intervistë personale me një kontabilist të një partie politike me 22.11.2012 dhe me një kryetar të një dege tënjë partie politike me datën 12.01.2013.

Praktika:

Ligji:

7.5

10

1086420

Mbajtja e librave të kontabilitetit

Baza ligjore: 10Zbatimi në praktikë: 7.5

përkrahësit e subjekteve politike, mirëpo atonuk raportohen si kontribute në natyrë ashtusiç kërkohen me ligj. Sipas kontabilistëve tëpartive39 informatat në lidhje me financimet efushatave dhe ato të rregullta u jepen dele-gatëve të partisë vetëm gjatë konventave vje-tore partiake. Disa anëtarë të partisë tëintervistuar për këtë raport kanë pranuar qëata nuk e dinë se si janë të financuarafushatat e tyre.40

Në shumicën e rasteve, edhe personat tëcilat garojnë për postin e deputetit nuk e dinëse si financohet fushata e saj/tij nga partia tëcilën ajo/ai përfaqëson. Ardian Gjini, deputetnga radhët e Aleancës për Ardhmërinë eKosovës (AAK), ka thënë: “Ju garantojë qëas vetë partitë politike nuk e dinë se nga uvinë donacionet”41

Sipas ligjit,42 kontabilistët e partisë dhe liderii partisë duhet të nënshkruajnë çdo raport tëkontabilitetit. Pasi që raportet financiare tëfushatës zgjedhore të vitit 2010 nuk janë tëqasshme, ekipi hulumtues nuk ka mundur tëverifikojë nëse është përmbushur kjo kërkesëligjore. Sidoqoftë, sipas kontabilistit të LDK-së, z. Lutfi Zharku, udhëheqësit e partive dhekontabilistët nuk kanë nevojë të nënshkrua-jnë raportet sepse edhe nëse nuk i nënshkru-ajnë, ata prapë janë ligjërisht përgjegjës përtë gjitha informatat e ofruara në raport.43

Ligji nuk kërkon që kontabilistët e partive poli-tike të jenë të certifikuar, aty vetëm ceket se

ata duhet të jenë të trajnuar në mënyrë tëduhur.44

Si rezultat shumica e stafit që menaxhon fi-nancat e partive politike është e pakualifikuardhe jo-profesionale.45

Krejt në fund, ligji u kërkon partive politike qëtë mbajnë dosjet e të gjitha dokumenteve përnjë periudhë prej shtatë (7) vitesh.46

Sipas kontabilistëve të partive politike, kjopjesë e ligjit zbatohet.47

2: Raportimi në institucionin mbikëqyrës

Për këtë kategori, studimi është përqendruarnë pesë indikatorë që mbulojnë kornizënligjore dhe praktikat aktuale të raportimit nëKQZ. Në kuadër të këtyre indikatorëve janë

përfshirë pyetje që kanë të bëjnë me atë sea duhet subjektet politike të dorëzojnë ra-portet në KQZ apo institucionet tjerashtetërore relevante, a duhet që donatorët,bizneset dhe kompanitë mediale të raporto-jnë për transaksionet e tyre me subjektet poli-tike, a ekziston një format standard përdorëzimin e këtyre informatave dhe sa sh-pesh kërkohet të raportohen ato.

Përveç raporteve vjetore, rregullat e KQZ-sëu kërkojnë partive politike që të dorëzojnë ra-portet financiare të fushatave zgjedhore paspërfundimit të zgjedhjeve.48

Figura 2:


39 Lutfi Zharku, Ilir Cacaj dhe Enis Kervan kontabilistë të LDK-së, VV-së dhe KDTP-s.40 Naser Osmani dhe Safete Hadergjonaj. 41 Zëri. 18 mars 2013. “Kryeministri Nuk i Deklaron Financuesit e Partisë”.42 Kuvendi i Kosovës. Ligji për Zgjedhjet e Përgjithshme, Neni 14.2.43 Intervistë personale me Lutfi Zharkun. Nëntor 2012.44 Kuvendi i Kosovës. Ligji për Zgjedhjet e Përgjithshme, Neni 40.745 KQZ. Raporti i Auditimit 2010, http://www.kqz-ks.org/SKQZ-WEB/al/materiale/raportiiauditmit2010.pdf, faqe: 7.46 Kuvendi i Kosovës. Ligji për Zgjedhjet e Përgjithshme, Neni 40.647 Enis Kervan, Lutfi Zharku, Ilir Cacaj

19

Praktika

Ligji

4.6

5.7

1086420

Raportimi tek Institucioni Shtetëror Mbikëqyrës

Baza ligjore: 5.7Zbatimi në praktikë: 4.6


Ligji nuk u kërkon partive politike që të dorë-zojnë raportet e tyre të kontabilitetit në njëformat të standardizuar.

Ligji po ashtu nuk u kërkon donatorëve që tëdorëzojnë tek KQZ-ja detaje të donacionevetë tyre. Zyrtarët e KQZ-së e arsyetojnë këtëduke shpjeguar që partive politike me ligj ukërkohet që të mbajnë shënime të hollë-sishme për të gjithë donatorët dhe të njëjtattë dorëzohen në KQZ, kështu që është epanevojshme që edhe donatorët të raporto-jnë në KQZ, duke dyfishuar kështu punën.49

Pengesat më të mëdha për të kontaktuar,ekipi hulumtues i ka pasur me donatorët, pasiqë ata kanë qenë mjaftë diskret dhe kanëdashur që të mbesin anonim. Ky fakt ështëkonfirmuar edhe nga akademikët që kanëplotësuar formularin.50

Ekipi hulumtues ka përdorur metoda tëndryshme të kontaktimit (postën, emailat,thirrjet telefonike dhe vizitat në zyrat e tyre) porja ka arritur që të intervistojë vetëm disa ngadonatorët, edhe atë vetëm pas sigurimit që dotë mbesin anonim. Donatorët e intervistuar ekanë përshkruar nevojën e mbetjes anonimpër kontributin e dhënë për shkak të frikës sërevanshizmit nga cilado parti që do të jetë nëpushtet. Për të shmangur një gjë të tillë, disadonatorë japin donacione për të gjitha subjek-tet politike përfshirë edhe zyrat lokale nëmënyrë që mos të “ndërhyjnë në bizneset etyre të përditshme”51 Një donator përmendi njëshembull kur vetëm pas dhënies së shumavetë mëdha parash për degën e partisë nëpushtet në atë komunë, inspektorët e higjienëse kanë lejuar që të vazhdojë biznesin e tij.Sipas këtij donatori, është e pamundur që tëbësh biznes në këtë komunë nëse nuk jep

donacione për cilindo parti që është nëpushtet. Për më tepër, ai përmendi edheshembuj të tjerë kur atij i është dashur që tëpaguaj para ekstra nga faturat e rregullta nëmënyrë që kompania për grumbullimin e mbe-turinave të kryejë punën e vetë. Pas dhëniessë donacionit për partinë në pushtet, kompaniapër mbledhjen e mbeturinave filloj t’i mbledhato në mënyrë të rregullt.52

Për shkak të mungesës së dispozitave tëduhura ligjore, kompanitë mediale nuk rapor-tojnë tek KQZ detajet e reklamave të trans-metura, qofshin ato me pagesë apo papagesë, ato raportojnë vetëm tek Komisioni iPavarur për Media (KPM). Sidoqoftë, në zg-jedhjet lokale të vitit 2009, shumica e kom-panive mediale kanë dështuar që tëraportojnë oraret ditore tek KPM-ja53 ashtusiç u kërkohet me ligj gjatë zgjedhjeve.54

Kompanive mediale iu kërkohet që të dorë-zojnë raporte vjetore tek KPM-ja, por jo tekKQZ-ja. KPM-ja nuk i bënë këto raporte pub-like. Ekipi hulumtues i ka kërkuar ato ngaKPM por të njëjtat nuk na janë ofruar.55

Ekipi hulumtues ka përdorur një raport tëvjetër të KPM-së (2009)56 në mënyrë që tëtrajtojë se si raportohen financimi i reklamavetë transmetuara, por ka qenë e vështirë që tëkuptohet, duke pasur parasysh që reklamate fushatës nuk ishin ndarë nga ato të rreg-ullta. Për më tepër, raporti nuk ka paraqiturreklamat indirekte të partive politike, siç janëmbulimi gjatë fushatës dhe debatet ededikuara për partitë politike.

Edhe pse donatorët dhe kompanitë medialenuk raportojnë drejtpërdrejtë në KQZ, atanormalisht raportojnë tek organet tjera rreg-ulluese, siç janë autoritetet e tatimeve,57

ashtu siç kërkohet nga rregullat e tatimit.

48 KQZ. Rregulla Nr. 12/2009 për kufizimin e shpenzimeve dhe raportet financiare, Neni 4.3.49 KDI. 22.01.2013. Takim pune. Pjesëmarrës: Safete Hadergjonaj, Naser Osmani, Agim Kuleta, MiradijeMavriqi nga ZRPP dhe ekipi hulumtues nga KDI/TIK.50 Pyetësori 11, i mbushur nga një profesor që ka dëshiruar të mbetet anonim e që është ekspertë në çështjet ee përgjithshme të partive politike dhe financimin e tyre.51 Përgjigjur nga një donator i partive politike që ka dëshiruar të mbetet anonim.52 Një biznesmen që udhëheq një kompani me qarkullim multimilionësh dhe që operon në njërën nga komunate Kosovës. 53 http://www.kpm-ks.org/materiale/dokument/1283523293.5373.pdf pg.2654 Ligji për zgjedhjet e përgjithshme, Neni 49.755 Letër dërguar në zyrat e KPM-së me datën 12/08/2012 dhe përmes emailit me datën 10/08/2012, për të cilënne kemi pranuar një email konfirmimi për pranim të letrës dhe që ajo do të trajtohej nga personi përgjegjës.56 http://www.kpm-ks.org/materiale/dokument/1283523293.5373.pdf

Është më rëndësi të përmendet që ekipi hu-lumtues nuk ka mundur të gjejë ndonjë faktqë dëshmon që KQZ-ja ka kërkuar informatanga autoritetet përkatëse të tatimeve për tëverifikuar detajet nga donatorët dhe ngaKPM-ja që të verifikojë kohën e reklamimit.Një anëtar i KPM-së ka thënë që ata nuk janëtë obliguar me ligj që të raportojnë tek KQZ-ja, kështu që ata nuk bashkëpunojnë.58

Në shumicën e vendeve në rajon, përdorimii formave të standardizuara gjatë raportimitështë i domosdoshëm. Sidoqoftë, kjo nukndodhë në Kosovë. Gjatë kohës së përgatit-jes së këtij raporti, Fondacioni Ndërkombëtarpër Sisteme Zgjedhore (IFES), ka qenë dukepunuar me KQZ-në për të zhvilluar një formëtë standardizuar me të cilën partitë politikeduhet të raportojnë financat e tyre të rregulltadhe ato të fushatave.

Kategoria 3: Sa gjithëpërfshirëse janë ra-portet

Vlerësimi i kësaj kategorie përqendrohet tek dyindikatorë kryesorë: 1) Cilat burime të fi-nancimit përfshihen në raport (p.sh. kontributetnga fondet publike), dhe 2) Cilat shpenzimejanë të përfshira në raport (p.sh shpenzimetnga donacionet private dhe shpenzimet ngafondet publike).

Legjislacioni në fuqi në lidhje me gjerësinë nëtë cilën partitë politike janë të obliguara të ra-portojnë është në përputhje me standardet enjohura.60 Legjislacioni i obligon partitë politikeqë të përfshijnë në raportet e tyre të fushatavekëto elemente: donacionet financiare nga indi-vidët/kompanitë, kontributet private në natyrë,si dhe paratë nga aktivitetet për ngritje tëfondeve.61 Për më tepër, ligji i obligon partitëqë të mbajnë shënime për të gjitha shpenzimetgjatë fushatës zgjedhore, si dhe një bilanc tëpagesave, i cili tregon pasuritë dhe obligimet90 ditë para zgjedhjeve dhe 45 ditë pas zgjed-hjeve. Subjektet politike të cilat marrin pjesë nëzgjedhje duhet të ruajnë të gjitha faturat mbi100 euro për një periudhë prej shtatë (7)viteve. Ligji, sidoqoftë, nuk u kërkon partivepolitike që të përfshijnë në raportet e fushatëszbritjet që ata i marrin në të mira dhe shërbime.

Ligji po ashtu u kërkon partive politike që tëraportojnë të gjitha shpenzimet dhe vendosnjë limit të shpenzimeve në 1.000 euro për500 votues (0.50 centë për votues) gjatë peri-udhës zgjedhore. Të gjitha partitë politike nëmasë të madhe kanë shkelur këtë kufizimgjatë zgjedhjeve të vitit 2010.62

Figura 3:


57 Administrata Tatimore e Kosovës58 Bisedë telefonike me Drita Begolli, anëtarë e KPM-së (02.01.2013)59 KDI/TIK ka një kopje të kërkesës për propozim dhe ofertë, për formë të raportimit të financave të partive politikenga IFES, e cila përkufizon punën me KQZ-në për të zhvilluar një format të standardizuar për raportim elektronikdhe të printuar.60 Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar (IFRS)61 Ligji Nr. 03/L-174 mbi Financimin e Partive Politike, Ligji Nr. 04/L-058 për Plotësimin dhe Ndryshimin e Ligjitpër Financimin e Partive Politike, Ligji Nr. 03/L-072 për Zgjedhjet Lokale, Rregulla e KQZ-së Nr. 01/2008 përRegjistrimin dhe Funksionimin e Partive Politike dhe Rregulla e KQZ-së Nr. 12/2009 për Kufizimin eShpenzimeve dhe Raportet Financiare.62 KDI/TIK. Nëntor 2010. Monitorimi i Kostos së Fushatës Parazgjedhore, Zgjedhjet e Përgjithsme Për Ku-vendin e Republikës së Kosovës. Raporti ka krahasuar shpenzimet e bëra kundrejt atyre të raportuara. Ra-porti ka gjetur se pothuajse të gjitha partitë kanë nënvlerësuar shpenzimet e tyre.

21

Praktika

Ligji

7.6

9

1086420

Sa gjithëpërfshirës janë raportet


Kategoria 4: Sa të detajuara janë raportet

Niveli i detajeve në informatat e ofruara,është po aq i rëndësishëm sa edhe niveli igjithë-përfshirjes së informatave. Në raportetfinanciare duhet te përfshihet çdo donator,data dhe shuma e mjeteve të ofruara si dhedetajet e shpenzimeve. Ky nivel i detajeve umundëson institucioneve mbikëqyrëse, orga-nizatave të shoqërisë civile dhe votuesve tëkuptojnë se kush mund të influencon subjek-tet e tyre politike dhe punën e tyre, p.sh rastetkur nga veprimet e subjektit politik përfitojnëdonatorët që mbështesin financiarisht atë,dhe jo qytetarët. Kjo kategori është vlerësuarduke u përqendruar në disa indikatorë siçështë niveli i detajeve për të hyrat dhe shpen-zimet si dhe ekzistimi një pragu për shumënminimale të të hyrave dhe shpenzimeve qëduhet te deklarohen në raportet financiare.

Legjislacioni që ka të bëjë me nivelin e deta-jeve të raporteve është relativisht i fortë pasi

që të gjitha donacionet dhe shpenzimet mbi100 euro duhet të identifikohen dhe të kate-gorizohen. Legjislacioni aktual e ka një pragprej 100 eurosh, dhe çdo gjë që e kalon këtëshumë duhet të raportohet.63 Ky prag është idëmshëm për transparencën dhe krijonzbrazësi për donacionet e paligjshme, dukekrijuar një situatë ku donatorët politikë mundtë japin shuma të mëdha tek partitë përmesdonacioneve të vogla të shpërndara tek indi-vid pa pasur nevojë që t’i raportojnë ato.64

Raportet për të hyrat duhet të përfshijnë tëdhënat në vijim për të gjitha donacionet mbi100 euro, si gjatë periudhës së raportimit të

rregullt ashtu edhe për atë të fushatës zgjed-hore: datën, shumën e secilit donacion, emrindhe regjistrimin të secilit donatorë.

Kërkesat ligjore për raportim të shpenzimevejanë po ashtu të kënaqshme pasi që raportetduhet të përfshijnë informata si: datën kurështë bërë secili shpenzim, shumën e secilitshpenzim, emrin e secilit operator ekonomikdhe regjistrimin zyrtar të secilit shitës. Zbatimii ligjit në praktikë megjithatë është i dobëtsepse mungojnë detajet e shpenzimeve, tëcilat shpeshherë grumbullohen si “shpenzimetjera, pa qartësuar fare me teje.”

Legjislacioni aktual u lejon KQZ-së, OJQ-vedhe votuesve që të kontrollojnë saktësinë einformatave të ofruara në raporte. Sidoqoftë,në praktikë, partitë politike nuk zbulojnë de-tajet e plota të donatorëve të tyre dhe detajetjera me rëndësi65. Kjo e bënë të vështirë

identifikimin e partive të cilat varen në masëtë madhe nga donatorë të caktuar, nëmënyrë që të monitorohen në të ardhmen atoparti politike për të shikuar nëse ato ndërmar-rin ndonjë veprim që mund të shkojë në për-fitim të donatorëve.

Kategoria 5: Besueshmëria e raportimit

Besueshmëria e raportimit, apo besimi se tëdhënat e ofruara në raportet financiare tësubjekteve politike janë të sakta, është njënga elementet thelbësore të raportimit,meqenëse ndërlidhet direkt me trans-

Figura 4:


63 Ligji Nr. 03/L-174 për Financimin e Partive Politike, neni 15.3.4 dhe Rregulla e KQZ-së Nr. 01/2008 përRegjistrimin dhe Funksionimin e Partive Politike, neni 20.3.d dhe 21.1.b64 Pragu krijon mundësinë që donatorët politikë të shpërndajnë shumën totale tek njerëz të ndryshëm dhe të japinatë në mënyrë të fshehtë.65 KQZ. Raporti i Auditimit 2010. Gjendet në: http://www.kqz-ks.org/SKQZ-WEB/al/materiale/raportiiaudit-mit2010.pdf, fq: 8.

Praktika

Ligji

7.5

7.5

1086420

Sa të detajuar janë raportet


parencën. Andaj, kjo kategori bazohet në per-ceptime dhe nuk ekzistojnë indikatorë qëndërlidhen me bazën ligjore (shih figurën mëposhtë). Besueshmëria e raportimit i refero-het, mundësisë së publikut për tu qasur nëkëto informacione dhe verifikimit të vërtetë-sisë së tyre. Nëse besueshmëria e të dhë-nave është e dyshimtë, interesi i publikut nëmonitorim natyrisht që do të zbehet. Indika-torë të shumëfishtë janë shfrytëzuar për tupërgjigjur në pyetjen se: sa janë të sakta ra-portet (p.sh në përqindjen e donacioneve tëcilat mund të jenë raportuar) dhe a ka

mundësi të krijohet një parashikim për fi-nancimin e subjekteve politike, duke i shikuarraportet e tyre zyrtare.

Vlerësimi i vërtetësisë së të dhënave është ivështirë. Metodologjia e CRINIS përqendro-het në sigurimin e pikëpamjeve të njohësvetë mirë të kësaj fushe, siç janë zyrtarët finan-ciar të subjekteve politike, zyrtarët e institu-cioneve mbikëqyrëse dhe përfaqësuesit eshoqërisë civile. Në Kosovë, aktorët kryesorëqë nuk kanë marrë pjesë në anketim janë au-ditorët e zgjedhjeve pasi që KQZ-ja nuk kaauditorë që auditojnë financat e fushatave.Prandaj, ekipi hulumtues nuk ka mundur tëmbështetet në opinionin e tyre për besuesh-

mërinë e raporteve të financave. Pas reko-mandimeve nga Zyra e Auditorit tëPërgjithshëm, KQZ-ja ka punësuar një audi-tor, i cili nuk auditon financat e partive, porvetëm financat e brendshme të KQZ-së.66

Sipas disa deputetëve,67 në ligjin e amenda-mentuar rishtazi, ata nuk kanë dashur që tëpolitizojnë financat e partive politike duke au-torizuar auditorë brenda KQZ-së për të audi-tuar raportet financiare, edhe pse anëtarët eKQZ-së janë përfaqësues të partive politike.Auditori i brendshëm i KQZ-së po ashtu katheksuar që saktësia dhe besueshmëria e ra-

porteve është vështirë të matet.68

Besueshmëria e raportimit ka marrë notë tëdobët sepse KQZ-ja për saktësinë e infor-matave në tërësi mbështetet në firma privatetë auditimit dhe ka mungesë të mbikëqyrjesnga Zyra e Auditorit të Përgjithshëm.69

Kontabilistët e partive dhe auditorët e brend-shëm të KQZ-së kanë pranuar që ky institu-cion nuk është kompetent për të verifikuarinformatat të cilat ata i pranojnë.70 Fakti qëKQZ-ja ka pranuar disa raporte të pakomple-tuara nga partitë politike,71 gjë që ështëshkelje e ligjit, është dëshmi shtesë e jo-kom-petencës dhe mungesës së profesionalizmit.Anëtarët e KQZ-së e konfirmojnë mungesën

Figura 5:


66 Pyetësori Nr. 8 i plotësuar nga Auditori i Brendshëm i KQZ-së, z. Sylejman Gashi, 10.12.201267 Naser Osmani dhe Safete Hadergjonaj68 Pyetësori Nr. 8 i plotësuar nga Auditori i Brendshëm i KQZ-së, z. Sylejman Gashi, 10.12.201269 Zyra e Auditorit të Përgjithshëm auditon fondet publike por jo edhe donacionet private pasi që nuk janë tëobliguara me ligj.70 Intervistë me Enis Kervan, kontabilist nga Partia Demokratike Turke (KDTP), 05.10.2013. 71 Zyra e Auditorit të Përgjithshëm. Maj 2012. Raporti i Auditimit për pasqyrat vjetore financiare të Komisionit Qen-dror të Zgjedhjeve për vitin e përfunduar me 31 dhjetor 2011, fq: 21.72 Pyetësori Nr. 8, pyetja 343, përgjigjur nga z. Sylejman Gashi, Auditor i Brendshëm në KQZ i cili ka shkruar:“Lëvizjet e shpeshta të punëtorëve të KQZ-së, padyshim që e dëmtojnë performancën e KQZ-së” dhe PyetësoriNr. 9, pyetja 122, përgjigjur nga z. Alban Krasniqi, anëtar i KQZ-së i cili ka komentuar që “Parregullsitë që shfaqennë raportet financiare mund të jenë si rezultat: a) mungesa e legjislacionit përkatës b) mungesa e punëtorëveprofesional të cilët i përgatisin raportet e kontabilitetit c) mungesa e vullnetit politik për të qenë më transparentnë marrëdhëniet ndërmjet politikës dhe bizneseve”.

23

Praktika

Ligji

2.2

1086420

Besueshmëria e Raporteve

Zbatimi në praktikë: 2.2

e profesionalizmit.72 Për shkak të mungesëssë auditorëve brenda KQZ-së funksioni i tëcilëve do të mund të ishte analizimi i thellë ifinancave të partive politike, ky institucion sh-pesh dështon të shtrijë mbikëqyrjen e vetëpërtej verifikimit të informatave të pranuaranga partitë politike. Me pak fjalë, këtij institu-cioni i mungojnë ‘dhëmbët’ për t’i detyruarpartitë politike që të dorëzojnë raporte të be-sueshme.

Saktësia e raporteve është vështirë të matetpër shkak se të hyrat dhe shpenzimet, për-jashto fondet nga buxheti publik, janëvështirë të identifikohen, dhe që të llogaritennë mënyrë të saktë. Në raportin e auditorit tëvitit 2010, disa parti nuk kanë treguar asnjëinformatë në lidhje me donatorët e tyre,përderisa parti të tjera nuk kanë ruajtur num-rat personal të donatorëve, gjë që kërkohetme ligj në mënyrë që ata të identifikohen.73

Prandaj, ekipi hulumtues nuk ka qenë nëgjendje që të identifikojë shumë donatorë.

Kategoria 6: Publikimi i informatave

Publikimi i informacioneve financiare ështëelement thelbësor në sigurimin e llogarid-hënies së subjekteve politike ndaj votuesvetë tyre. Publikimi i informacioneve, u mundë-son qytetarëve, mediave, organizatave tëshoqërisë civile dhe atyre që aspirojnë tëjenë zyrtar të zgjedhur që të jenë të përfshirënë monitorimin e financimit të subjektevepolitike. Një efekt tjetër i kësaj është kërkimii llogaridhënies nga subjektet politike të cilat

kanë rol të rëndësishëm në shoqëritëdemokratike dhe për më tepër pjesërishtfunksionojnë me mbështetjen financiare qëvjen nga taksat e qytetarëve. Kjo kategoribazohet në indikatorë që vlerësojnë se nëç’masë subjektet politike respektojnë një sërëkërkesash si: publikimi i informatave për sub-vencionet publike, publikimin e informatavepër donacionet private, sa shpesh publikohenkëto informata dhe kanalet përmes të cilaveqytetarët njoftohen për këto informata.

Për më tepër, bazuar në të gjeturat e testevenë terren janë përdorë edhe indikatorë sht-esë për të matur praktikën e publikimit. Këtuështë përfshirë një test me qytetarë, në tëcilin një grup i qytetarëve, gazetarëve dhestudentësh kanë kërkuar informata nga ak-terë të ndryshëm (si partitë politike, donatorëtdhe televizionet). Këta indikatorë janë tëbazuar në pyetjet në vijim: çfarë informatashjanë marrë nga testet në terren të bëra ngavullnetarët? Cili ka qenë niveli i përgjigjeve tëmarra nga kërkesat e dërguara nga ekipethulumtuese lokale? A i deklarojnë partitë vull-netarisht informatat financiare?

Legjislacioni në Kosovë i obligon institucionetpublike – në këtë rast KQZ-në – që të pub-likojë raportet financiare të partive politike,por ligji nuk specifikon kohën e saktë dhemënyrat e publikimit.74

Duke ju falënderuar këtyre zbrazëtiraveligjore, KQZ-ja nuk publikon raportet finan-ciare të partive politike.

Për të vlerësuar gatishmërinë e partive poli-tike për të qenë të hapura dhe transparente,

Figura 6:


73 KQZ. Raporti i Auditimit 2010. Gjendet në: http://www.kqz-ks.org/SKQZ-WEB/al/materiale/raportiiauditmit2010.pdf 74 Ligji Nr. 03/L-174 për financimin e partive politike, neni 15.4 “KQZ-ja duhet të publikojë të gjitha raportet fi-nanciare vjetore së bashku me deklaratat e auditimit të partive politike në faqen e vetë elektronike”.75 Gjatë kohës së shkrimit të këtij raporti, faqja elektronike e KQZ-së ka qenë shumë herë jashtë funksionit. Rish-tazi, IFES ka përkrahur KQZ-në për të zhvilluar një faqe të re elektronike e cila është më e lehtë për përdorimdhe përmban më shumë dokumente.

Praktika

Ligji

2.2

7.5

1086420

Publikimi i Raporteve



ekipi hulumtues kërkojë raportet financiaredirekt nga partitë politike, por përveç LëvizjesVetëvendosje, asnjëra nga to nuk u përgjigjnë kërkesat tona. Partitë tjera politike na drej-tuan tek KQZ-ja. Ndërkaq KQZ-ja në sug-jerojë ne dhe qytetarëve që të vizitojmë faqenelektronike të këtij institucioni, i cili në mo-mentin e shkrimit të këtij raporti, përmbanshumë pak informata dhe nuk ka të pub-likuara raportet vjetore financiare dhe ra-portet e fushatave zgjedhore (përveçraporteve të vitit 2012 për zgjedhjet lokale nëKaçanik dhe në Ferizaj). Për më tepër, faqjaelektronike e KQZ-së shumë shpesh nukfunksionon75. Përkundër rekomandimeve tëofruara vitin e kaluar për të ndryshuar ligjindhe për të specifikuar një periudhë të saktëkohore se kur duhet të bëhen publike finan-cat e partive politike, raportet vjetore dhe atotë fushatave zgjedhore akoma nuk janë pub-likuar76. Përsëri këtë vit ekipi hulumtues kahasur në shumë vështirësi në marrjen e ra-porteve financiare dhe dokumente tjera rele-vante të cilat janë kërkuar. Mungesa e njëkohe të caktuar nuk e arsyeton mos-pub-likimin e raporteve nga ana e KQZ-së.

Ligji i cili e ngarkon KQZ-në për publikimin edokumenteve publike është i qartë. Ai nëmënyrë të qartë e specifikon që “KQZ-jaduhet të publikojë të gjitha raportet financiarese bashku me deklaratat e auditimit në faqenelektronike të KQZ-së.”77 KQZ-ja dhe institu-cionet e tjera publike kanë krijuar një sistemkompleks burokratik për të marrë raportet fi-nanciare që një qytetar i thjeshtë ështëvështirë t’i ndjekë në mënyrë që të gjejë këtoraporte dhe informatat e duhura.78

Testi i qytetarëve79 ka treguar që një qytetari zakonshëm nuk është në gjendje që tëmarrë informatë të përditësuar mbi financimin

e partive politike në Kosovë. Për shembull,duke shumëzuar shumën totale të buxhetitme 0,34% dhe pastaj duke e ndarë këtëshumë me numrin e ulëseve në Kuvend,mund të llogaritet sesa merr një parti politikenga fondet publike. Gjatë zgjedhjeve,përqindja e fondeve publike rrite në 0,39%(0,34% nga financimi i rregullt dhe 0,05% ngazgjedhjet) të buxhetit të përgjithshëm të ven-dit. Sidoqoftë, procesi i mbledhjes së infor-matave është i vështirë për qytetarët pasi qëshuma që e marrin partitë politike nuk ështëmirë e qartësuar. Vetëm Vetëvendosja i pub-likon raportet financiare në mënyrë elektron-ike. Në një takim pune të organizuar ngaKDI80, znj. Miradije Mavriqi, Drejtoreshë eZyrës për Regjistrim të Partive Politike(ZRPP), tha që arsyeja e mos-publikimit tëdokumenteve është mungesa e stafit dheburimeve. Sidoqoftë, Kuvendi gjithmonë kaaprovuar fonde shtesë kurdo që ështëkërkuar nga KQZ-ja, kështu që ky institucionnuk ka pasur mungesë të fondeve, një fakt ikonfirmuar edhe nga auditori i brendshëm iKQZ-së.81

Kanalet nga të cilat publiku i merr informatatpër financimin e partive politike janë tëpaqarta për shumicën e njerëzve sepse nukdinë se ku t’i dërgojnë kërkesat. Ligji përQasje në Dokumente Publike82 i obligon tëgjitha institucionet publike (përfshirë edheKQZ-në) që të emërojnë një zyrtarë tëposaçëm për të trajtuar kërkesat zyrtare.KQZ-ja nuk ka ndonjë person përgjegjës përprocedimin e kërkesave dhe për publikimin eraporteve financiare dhe të auditimit. Për mëtepër, arkiva e faqes elektronike të KQZ-sëështë mjaft e varfër dhe publiku nuk mund t’iqaset të dhënave financiare të partive poli-tike.

76 Përveç raportit për shpenzimet e fushatës për zgjedhjet komunale në Kaçanik dhe Ferizaj.77 Ligji Nr-03/L-174 për financimin e partive politike, neni 15.4. 78 Në testin me qytetarë i ndërmarrë nga 13 qytetarë (2 gazetarë, 6 studentë dhe 5 qytetarë të rëndomtë), asnjëringa ta nuk ka mundur të marrë raportet financiare nga partitë politike. Të njëjtën eksperiencë e ka pasur edheekipi hulumtues.79 Testi është organizuar nga KDI/TIK. 80 KDI. 22.01.2013. Takim pune. Pjesëmarrës: Safete Hadergjonaj, Naser Osmani, Agim Kuleta, Miradije Mavriqinga ZRPP dhe ekipi hulumtues nga KDI/TIK.81 Pyetësori Nr. 8, pyetja 343, përgjigjur nga z. Sylejman Gashi, Auditor i Brendshëm i KQZ-së i cili ka potencuarqë nuk ka pasur shkurtime në staf dhe buxhet.82 Ligji Nr. 03/L-215 për qasje në dokumente publike.

25

Kategoria 7: Masat parandaluese

Ky studim vlerëson kategorinë e mekanizmaveparandaluese në financimin e subjekteve poli-tike përmes pesë indikatorëve. Këtu përfshihet,ekzistimi i një sistemi të centralizuar bankar (injohur si llogaria e vetme) dhe ndalimi i de-ponimit të parave të gatshme që do të pa-mundësonte identifikimin e origjinës sëdonacioneve. Në kuadër të kësaj kategorie

është analizuar edhe ekzistimi i masave paran-daluese kundër keqpërdorimit të resurseveqeveritare, por edhe fakti se sa janë inkura-juese politikat fiskale për publikimin e dona-cioneve. Një indikator tjetër fokusohet në atënëse ka rregullore për media që parandalojnëkeqpërdorimin potencial të ndikimit politik.

Baza ligjore dhe zbatimi në praktike në masatparandaluese ka avancuar që nga raporti ynëi fundit, ku ka marrë një notë të keqe 3.0 (bazaligjore) 3.3 (zbatimi në praktikë) nga 10,83 porjo edhe në masë të madhe. Përsëri këtë vit, kjokategori ka marrë një notë shumë të ulët (shihfigurën 9 masat parandaluese), duke reflektuarmungesën e përmirësimeve ligjore dhe mosz-batimin në praktikë të ligjeve aktuale.

Ligji i fundit i cili rregullon financat politike,deklaron që të gjitha donacionet e personavefizik dhe juridik për partitë politike duhet bërënë një mënyrë transparente përmes llogarisëbankare dhe ato duhet të përfshihen në ra-

porte financiare të partive politike përfituese.”84

Sidoqoftë, ky ligj nuk i bënë të paligjshmedonacionet me të holla (duke krijuar mundësipër donacione anonime) si dhe nuk kërkon ngapartitë politike që të kenë vetëm një llogaribankare. Sipas ekspertëve dhe kontabilistëvetë partive politike, vetëm një shumë e vogël etransaksioneve bankare janë ekzekutuarnëpërmjet bankës. Në të shumtën e rastevekontabilistët fajësojnë operatorët ekonomik për

një sistem të varfër të infrastrukturës në lidhjeme pagesa që ata ofrojnë kështu që nuk kanëzgjidhje tjetër përveçse të paguajnë me paranë dorë, veçanërisht për transaksione tëvogla.85 Sidoqoftë pjesa e konsumatorëve esistemit bankar në Kosovë është përmirësuardukshëm dhe transferet prej bankës në bankëmund të bëhen në mënyrë të shpejt.86 Janëdisa dispozita ligjore për masat parandaluesekundër keqpërdorimit të burimeve publikepërgjatë fushatave zgjedhore, siç është shfry-tëzimi i ndërtesave publike, punonjësit publik,etj. Sidoqoftë, ato nuk po zbatohen në masëne duhur. Ligji ndalon shërbyesit civil që të shfry-tëzojnë zyret dhe pasuri tjera shtetërore përpërfitime të partive politike.87

Akuzat për keqpërdorimin e burimeve qever-itare janë të shumta,88 por është e vështirë qëtë vërtetohen pasiqë punonjësit publik janëshumë të kujdesshëm dhe nuk japin informatapër to.Për dallim nga disa vende të rajonit, si Kroa-

Figura 7:


83 KDI/ TIK. Nëntor 2011. Legjislacioni dhe Praktika në Financimin e Partive Politike. F: 26.84 Ligji Nr. 04/L-058 për ndryshim plotësimin e ligjit për financimin e partive politike, Neni 5.3.85 Intervistë personale me Ilir Cacaj, me datën 12.01.2012, kontabilist në VV dhe Enis Kervan kontabilist meKDTP me datën 02.10.2012.86 Banka Qendrore e Kosovës (2012). Raporti i Stabilitetit Financiar, Nr. 3, http://www.bqk-kos.org/repository/docs/2012/Financial%20Stability%20Report%202012.pdf.87 Ligji Nr. 03/L-073 për Zgjedhjet e Përgjithshme, neni 35. 88 Përdorimi i makinave që janë pronë e qeverisë, ndërtesave publike, madje edhe shërbyesit civil për qëllime tëfushatës.

Praktika

Ligji

3.7

5

1086420

Masat parandaluese

Baza ligjore: 5 Zbatimi në praktikë: 3.7

cia89 këtu tek ne nuk ka stimulime fiskale përdonatorët apo partitë politike për të publikuardonacionet. Për të parandaluar presionin po-tencial te ndikimit politik, ka ligje të cilat rreg-ullojnë mediat duke vendosur kufij nëreklama, hapësirë falas, qasje të garantuaretj.90 Ekipi hulumtues ka komunikuar me zyr-tarë të KPM-së dhe KQZ-së për të parë secili është niveli i bashkëpunimit në mes këtyreinstitucioneve91. Këto dy institucione nukbashkëpunojnë me njëra tjetrën që të vërte-tojnë hapësirën falas, reklamat e paguaraapo nëse shpërndarja e hapësirës falas nëradio dhe televizion i ka dhënë liri veprimipartive politike që të manipulojnë përgjatë zg-jedhjeve.

Kategoria 8: Sanksionet

Sanksionet luajnë një rol të rendësishëm përtë siguruar zbatimin e ligjeve aktuale dhejanë nxitës të mirë për parandalimin e shkel-jeve ligjore. Sikurse me shumicën e dimen-sioneve, indikatorë të shumëfisht qepërqëndrohen në kornizën ligjore dhe zba-timin në praktikë janë përdorur për te vlerë-

suar dimensionin e sanksioneve. A zbatohennë praktikë ligjet ekzistuese për financimin e

fushatave zgjedhore? A është adekuat legjis-lacioni i tanishëm në këtë fushë? A janë tëduhura sanksionet per shkeljen e rregullavete percaktuara? Në mënyrë që të vërtetohetnëse sanksionet janë aplikuar, raporti i KQZ-së për punën vjetore dhe aktivitetet e KQZ-së per Kuvendin e Republikës së Kosovësishte shqyrtuar për periudhën Janar – Dhjetor2011.92

Legjislacioni për sanksione është i varfër dheduhet të përmirësohet, sidoqoftë zbatimi iligjit është edhe më i varfër. Ligji aktual i bënëpërgjegjës liderët dhe kontabilistët e partivenë rast të parregullsive në financat e tyre.Dënimet për dështim në zbatimin e ligjit përf-shijnë edhe përjashtimin e partisë nga garazgjedhore.93 Në raportin e auditimit për vitin2010, janë gjetur shumë parregullsi, për tëcilat ligji i mban përgjegjës liderët dhekontabilistët e partisë.94 Në praktikë, asnjëlider partie apo kontabilist nuk janë mbajturpersonalisht përgjegjës për shkelje të ligjit.

Në raportin e auditorit për vitin 2010, shumëshkelje të bëra nga partitë politike janë zbuluarpor nuk janë dënuar.95 Shuma totale e sank-

sioneve në vitin 2011 ka qenë 2,700 euro, qënë mesatare do të thotë 451 euro për partipolitike që kanë qenë të dënuar.96 Nëse partitë

Figura 8:

Baza ligjore: 10 Zbatimi në praktikë: 5.8


89 Në Kroaci, entitetet ligjore mund të kërkojnë deri në 2% të të hyrave bruto si zbritje të taksave për donacionete dhëna për parti politike.90 Ligji Nr. 03/L-073 për zgjedhjet e përgjithshme, kapitulli VIII mediat gjatë fushatës zgjedhore, Neni 47, dispozitate përgjithshme, 47.1 “Kodi i Sjelljes për Mediat Transmetuese dhe Kodi i Sjelljes (KS) për Mediat e Shkruara,siç janë nxjerrë nga Komisioni i Pavarur për Media, zbatohet ndaj të gjitha aspekteve të prezantimit të fushatësdhe transmetimit të reklamave.91 Intervistë personale me znj. Miradije Mavriqi, drejtoreshë e Zyrës për Regjistrim të Partive Politike, me datën07 nëntor 2012 dhe bisedë telefonike me anëtaren e bordit të KPM-së, Drita Begolli, me datën 02 janar 2013.92 KQZ. Dhjetor 2011. Gjendet në: http://www.kqz-ks.org/en/annual-work-reports/Index.93 Ligji Nr. Nr. 03/L-174 për financimin e partive politike, neni 21.2.94 KQZ. Rregulla Nr. 01/2008 për Regjistrimin dhe Aktivitetet e Partive Politike, Neni 19.2.95 KQZ. Raporti i Auditorit 2010. Gjendet në:

http://www.kqz-ks.org/SKQZ-WEB/al/materiale/raportiiauditmit2010.pdf.96Aleanca për Ardhmërine e Kosovës (AAK), Crnogorska Demokratska Stranka (CDS), Nova Demokratska Stranka (NDS),Kosova Turk Birligi (KTB), Partia Liberale e Kosovës (PLK), dhe Partia Demokristiane e Kosovës për Intergrim (PDKI).

27

Praktika

Ligji

0.5

5.8

1010

Masat ndëshkuese / sanksionet

politike marrin 10,000 euro, dënimi prej 450eurosh nuk është asgjë duke e pasurparasysh që ata do të kenë në dispozicionedhe 9.549 euro. KQZ-ja nuk ka lëshuarndonjë dënim për mospërputhje me rregullatkryesore të kontabilitetit (përveç për raportete dërguara me vonesë), po ashtu KQZ-jarrallë lëshon dënime për shkelje të vogla, dukeu lejuar partive politike që të jenë pa presionpër të përmirësuar kapacitetet dhe burimet estafit të tyre administrativ që përgatisin ra-portet financiare.97

Kategoria 9: Mbikëqyrja nga shteti

Mbikëqyrja nga shtetitështë element i domos-doshëm për fuqizimin esistemit që rregullon fi-

nancimin e subjekteve politike. Për të arriturkëtë, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ)duhet ta ketë mandatin e qartë dhe të jetë i

pavarur. Gjithashtu, është shumë e rëndë-sishme që KQZ të ketë në dispozicion resursete nevojshme njerëzore dhe teknike për tëpërmbushur me efikasitet detyrat dhepërgjegjësitë e saj. Dy indikatorët e shfry-tëzuar për këtë studim përqendrohen në man-datin ligjor dhe organizimin e brendshëminstitucional për të vlerësuar nëse KQZ kakompetencat ligjore për të ushtruar në mënyrëtë pavarur mbikëqyrjen e financimit të subjek-teve politike. Indikatorët tjerë janë përqendruarnë analizimin e gjendjes në praktikë, respek-tivisht vlerësimin e e perceptimit të akterëve

relevant dhe njohësve të kësaj fushe përpavarësisë që gëzon KQZ, kapacitetet që kanë dispozicion dhe kufizimet që ka në resursetnjerëzore dhe teknike?

Kompetencat e KQZ-së janë të përshkruara nëKushtetutë98 ligji për zgjedhjet e përgjithshmerregullon funksionimin e KQZ-së.99 Janë disaparakushte për kualifikimin profesional përkryetarin e KQZ-së, megjithatë “Kryesuesin eKomisionit Qendror të Zgjedhjeve, e emëronPresidenti/Presidentja i/e Republikës sëKosovës nga radhët e gjyqtarëve të GjykatësSupreme dhe të Gjykatave me jurisdiksionapeli”100 Procesi i përzgjedhjes për nivelin mëtë lartë në KQZ nuk e fuqizon pavarësinë e in-stitucionit pasi që gara e hapur për kryesuesine këtij institucioni është e eliminuar. Anëtarët eKQZ-së përfaqësojnë partitë politike nëmënyrë proporcionale. Dikush mund të argu-mentojë që përkatësia partiake e anëtarëve tëKQZ-së mund të shërbejë si një kontrollues

dhe balancues i mirë pasi që gjithmonë ata dotë përpiqeshin që të vënin në pah shkeljet ebëra nga partitë kundërshtare. KQZ-ja ka au-toritetin që të punësojë një auditor të jashtëmpër të bërë hetime të kontabilitetit të partivepolitike dhe kandidatëve, sidoqoftë, në praktikëKQZ-ja përcakton vetëm një kompani privatekontabiliteti për të bërë auditimin e raportevevjetore dhe të fushatave, por ata nuk kontrol-lojnë në mënyrë sistematike apo nuk verifiko-jnë saktësinë e raporteve. Në momentin eshkrimit të këtij raporti, Raporti i fundit i au-ditimit është bërë në vitin 2010.

Figura 9:



97 KQZ. 2012. Raporti Vjetor i Punës dhe Aktiviteteve të KQZ-së, janar-dhjetor 2011, faqe: 2498 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Neni 139: Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ).99 Ligji Nr. 03/L-073 për zgjedhjet e përgjithshme, neni 64: Përgjegjësitë dhe funksionet e KQZ-së.100 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Neni 139.3.101 Kontabilist i një partie politike që dëshiron të mbetet anonim. Intervistë personale me 14 nëntor 2012.102 Pyetësori Nr. 8, pyetja 122, përgjigjur nga z. Sylejman Gashi, Auditor i Brendshëm i KQZ-së i cili ka theksuarse “Sa i përket saktësisë së paraqitjes së raporteve, ekziston mungesë e saktësisë së raporteve, sepse të ardhuratdhe shpenzimet, duke përjashtuar fondet e buxhetit të Kosovës janë vështirë të verifikueshme dhe nuk mund tëllogaritet me saktësi”

“KQZ është një

institucion pa

dhëmbë”

Praktika

Ligji

5.3

7

100

Mbikëqyrja nga shteti

Analizat e fundit kanë treguar që legjislacioniështë më i fuqishëm sesa implementimi nëpraktikë. Këtë vit përsëri, efektiviteti i KQZ-sëdhe implementimi i ligjeve nga KQZ-ja mbesintë dobëta. Burimet që dëshirojnë të mbesinanonime besojnë që: ‘KQZ-ja është një institu-cion pa dhëmbë’ dhe shumë lehtë mund tëmashtrohet duke modifikuar librat ekontabilitetit varësisht nga nevojat e tyre.101

Sipas një zyrtari tjetër të lartët një partie poli-tike, i cili po ashtu dëshiron të mbetet anonim,KQZ-së i mungon aftësia për të analizuar ra-portet e pranuara nga partitë politike, dhe ajoshpesh dështon që të zgjerojë ekzaminimin elibrave të kontabilitetit përkrah informatës sëmarrë nga partitë politike.102 Në aspektin eburimeve, KQZ-ja asnjëherë nuk ka pasurndonjë reduktim dhe Kuvendi gjithmonë kaaprovuar kerkesat për fonde shtesë.103 Për mëtepër, OSBE-ja vazhdimisht i ka dhënëmbështetje KQZ-së.104 Sidoqoftë KQZ-ja nuk imenaxhon fondet e saj në mënyrë efikase, njëfakt i përmendur nga Auditori i Brendshëm iKQZ-së dhe nga respondentët e pyetë-

sorëve.105 Pohimet e tyre janë po ashtu tëpranuara nga fakti që KQZ-ja nuk ishte e aftëqë të shpenzojë të gjitha burimet financiare përvitin fiskal të 2010-ës.106

Problemi kryesor me KQZ-në mbetet tek pa-siviteti i saj kur janë në pyetje shkeljet e gjetura

nga kompanitë private të auditimit (KQZ-jarrallë jap ndëshkime për mos raportim).107

Mungesa e auditorëve në KQZ ku puna evetme e tyre do të ishte auditimi i raporteve tëpartive politike p oashtu zvogëlon kapacitetine KQZ-së për të ndërmarrë veprim, fakt i kon-firmuar nga zyrtarët e KQZ-së, vëzhguesit,ekspertët, respondentët, me një notë të ulëtprej 5.3 për implementimin e ligjeve aktuale.108

Kategoria 10: Mbikëqyrja nga publiku

Përveç funksioneve të mbikëqyrjes të ushtru-ara nga institucionet shtetërore, akterë të tjerësiç janë media, akademia, organizatat eshoqërisë civile dhe qytetarët, dhe në të njëjtënkohë, partitë politike mund të përfshihen vetëpër të monitoruar fondet e partive politike. Mon-itorimi proaktiv i financimit politik nga shoqëriacivile dhe mediat mund të çoj drejt një qeverisjemë të mirë dhe më llogaridhënëse. Monitorimimund të përfshijë aktivitete të tilla si raportimine parregullsive tek institucionet përgjegjëse,analizimin e raporteve financiare për të infor-muar publikun dhe duke u bërë presion au-

toriteteve për të siguruar që mbikëqyrja e tyreështë funksionale dhe efektive. Ky studim kaadresuar këtë kategori duke u fokusuar ne ak-tivitetet mbikëqyrëse të bëra nga organizatat eshoqërisë civile dhe mediat. Ndër pyetjet e për-dorura në këtë pjesë janë përfshirë: A ekzisto-jnë organizata të shoqërisë civile që mbikëqyrin

Figura 10:


103 KDI. 22.01.2013. Takim pune. Pjesëmarrës: Safete Hadergjonaj, Naser Osmani, Agim Kuleta, Miradije Mavriqinga ZRPP dhe ekipi hulumtues nga KDI/TIK.104 Trajnime, përkrahje logjistike, etj.105 Pyetësori Nr. 8, pyetja 426, përgjigjur nga z. Sylejman Gashi, Auditor i Brendshëm i KQZ-së i cili ka theksuarqë: “Në vazhdimësi ne kërkojmë mënyra për të përmirësuar përdorimin e fondeve por ne akoma nuk kemi njëplan konkret për të menaxhuar shpenzimet dhe kualitetin e harxhimeve. Mungesa e një plani të mirë është thek-suar edhe në raportet e Auditorit të Përgjithshëm dhe atij të Brendshëm”.106 Zyra e Auditorit të Përgjithshëm. Raporti i vitit 2010.107 Intervistë personale me një kontabilist të një partie politike që ka dëshiruar të mbetet anonim, 14.11.2012.108 Pyetësori Nr. 8, përgjigjur nga z. Sylejman Gashi, Auditor i brendshëm në KQZ. Intervistë personale me ValmirIsmaili, vëzhgues në KQZ nga KDI.

29

Praktika

Ligji

4.9

1086420

Mbikëqyrja nga publiku

Praktika: 4.9


financimin e subjekteve politike dhe a janë atotë pavarura, aktive dhe me ndikim, janë këtodisa nga pyetjet që janë parashtruar si pjesë estudimit. Shkalla e raportimit të parregullsivenga ana e organizatave të shoqërisë civile dheqytetarëve tek institucioni shtetëror mbikëqyrës(KQZ), është një indikator tjetër që është marrëparasysh nga ekipi hulumtues.

Mbikëqyrja publike në analizën tonë të funditka qenë jo-adekuate dhe mbetet e tillë edhekëtë vit, duke marrë një notë të ulët prej 4.9nga 10 (shih figurën më poshtë).

OJQ-të luajnë një rol të rëndësishëm në gjet-jen e mangësive në legjislacion, identifikimine zbrazësirave në implementim, sikurse edhepropozimin e zgjidhjeve. Për këtë arsye,monitormi është esencial në mënyrë që të ar-rihet transparenca dhe llogaridhënia në finan-cat e partive politike.

Përveç OJQ-ve si KDI/TIK dhe ÇOHU,109

mbikëqyrja publike nga organizatat tjeracivile mbetet e dobët. Rezultatet nga testetme qytetarë tregojnë që shumica e publikutnuk e dinë që taksat e tyre financojnë ak-tivitete të ndryshme të partive politike.110 Kanevojë për një edukim më të madh të publikutsa i përket temës mbi financimin e partivepolitike, pasi që shumica prej tyre nuk janë tëinformuar, gjë që çon drejt një mbikëqyrje jotë duhur, dhe si pasojë mbretëron një gjendjeku KQZ-ja dhe partitë politike nuk ndiejnëndonjë presion për t’u përmirësuar. Ekipi hu-lumtues ka bërë monitorim të vazhdueshëmtë gazetave ditore, temat mbi financimin epartive politike kanë qenë shumë të rrallapasi që gazetarët i kushtojnë më shumë vë-mendje temave tjera si dialogu me Serbinëdhe çështje tjera politike. Është e rëndë-sishme të theksohet që transparenca në fi-nancimin e partive politike është një fenomenrelativisht i ri në Kosovë.

KDI/TIK është perfshirë në promovimin e

transparencës në financa politike qysh ngaviti 2009. Ekipi hulumtues paraprakisht kabërë rekomandime për përmirësimin e ko-rnizës ligjore mbi transparencën e financimittë partive politike,111 dhe po ashtu ishte e paraorganizatë që identifikojë hapësirën në meskornizës ligjore dhe praktikave aktuale tëpartive poltike.

Sipas zyrtarëve të KQZ-së, OJQ-të raporto-jnë shumicën e parregullsive. Pas tyre janëpartitë politike dhe mediat. Qytetarët rrallëndonjëherë raportojnë parregullsitë.112 Mediatluajnë një rol të rëndësishëm në zbulimin eshkeljeve në vende të tjera të rajonit siç ështëvërtetuar nga zbulimi i një skandali të korrup-sionit në financa politike në Kroaci.113 Sido-qoftë mediat në Kosovë bëjnë pak gazetarihulumtuese, ata janë shumë reagues dhenuk zbulojnë apo raportojnë mbi shkeljet edispozitave ligjore.

109 Një tjetër OJQ nga Prishtina, Organizata për Demokraci, Antikorrupsion dhe Dinjitet (ÇOHU)110 Në testin me qytetarë, 15 qytetarë të rëndomtë janë pyetur nëse e dinë se si financohet partitë politike, asnjëringa ta nuk e kanë ditur që partitë politike pjesërisht financohen nga paratë e taksapaguesve. 111 KDI/TIK. Nëntor 2011. Legjislacioni dhe praktika në financimin e partive politike. Faqe: 31-32. 112 Takimi me zyrtarë të KQZ-së (Fehmi Ajvazi dhe Miradije Mavriqi) me datën 08.10.2012.113 Shih: http://www.gong.hr/news.aspx?newsID=3529&pageID=1


Komisioni Qendror i Zgjedhjeve

1. KQZ-ja duhet të kultivojë transparencë

më të mirë

Transparenca në raportim kërkon publikimme kohë të raporteve financiare të cilat duhettë jenë të qasshme në internet. Transparencanë financat e partive politike është e rëndë-sishme për të parandaluar korrupsionin dhetë mbrojë të drejtat e votuesve. KQZ-ja duhettë sigurojë qasje për të gjithë qytetarët në ra-portet financiare të partive politike (fushatavedhe atyre vjetore), raporteve të auditimit dhendëshkimeve të bëra. Transparenca në ra-portime kërkon që raportet financiare tëpartive politike të publikohen me kohë dhe tëjenë të qasshme në internet.

2. KQZ-ja duhet të përcaktojë një format

të standardizuar të cilin duhet ta përdorin

partitë politike gjatë raportimit. Formati i

standardizuar duhet të përfshijë të gjitha

kategoritë relevante.

KQZ-ja duhet të përcaktojë një format tëstandardizuar për raportim me të cilin partitëpolitike i bëjnë publike të gjitha informatat ekërkuara për të lejuar publikut që t’i krahaso-jnë raportet. Raportet duhen të jenë tëkuptueshme për qytetarët dhe duhet të ketëdallim në mes të ardhurave dhe shpenz-imeve. Përveç kësaj, raportet duhet nëmënyrë të drejtë të specifikojnë donatorët pri-vat dhe publik brenda kategorive të standard-izuara. Raportet duhet të përfshijnë financatvjetore të partive politike dhe financat efushatave (ku aplikohen). Raportet duhet tëjapin detaje nëse shpenzimet janë bërë nëdobi të partisë apo të kandidatit dhe raportiduhet të sigurojë një shpjegim për të gjithashpenzimet e bëra.

3. KQZ-ja duhet të punësojë një auditor

profesional dhe të çertifikuar që të kon-

trollojë raportet që i paraqesin partitë poli-

tike

Praktika e tanishme për kontraktimin e au-ditimit të raporteve financiare nuk është emjaftueshme sepse firmat kontraktuese të

kontabilitetit nuk auditojnë në mënyrë proak-tive raportet apo nuk bëjnë ndonjë hetim.Kështu KQZ-ja duhet të punësojë njëkontabilist të çertifikuar puna e të cilit do tëishte që rregullisht të auditojë dhe monitorojëraportet financiare të partive politike.

Kuvendi dhe Qeveria e Kosovës

4. Të gjitha transaksionet duhet të ekzeku-

tohen përmes një llogarie të vetme

bankare, dhe pragu prej 100 eurosh duhet

të reduktohet ose të hiqet fare.

Kuvendi i Kosovës duhet të amendamentojligjin në mënyrë që t’u kërkojë të gjithapartive politike që të ekzekutojnë të gjithatransaksionet përmes një llogarie të vetmebankare. Përveç kësaj, të gjitha donacionetme para në dorë duhet të bëhen tëjashtëligjshme në mënyrë që të evitohendonacionet e fshehta.

5. Sanksionet të bëhen më të ashpra.

Nëse një parti politike nuk i shlyen obligimete saj, siç janë dënimet, taksat, urdhëresat egjykatave, asaj partie duhet t’i ndalohetpjesëmarrja në zgjedhje deri sa të qartëso-hen këto obligime. Përveç kësaj, për të gjithadënimet e papaguara, duhet të vendoset njëkamatë me interes ditor, e cila duhet të jetë ebarabartë por jo më e ulët sesa niveli aktuali interesit në tregun aktual të bankave.

6. Të harmonizohen dhe konsolidohen të

gjitha ligjet që e rregullojnë financimin e

partive politike në një ligj të vetëm.

Për tju shmangur konfuzionit dhe keqinter-pretimeve, të gjitha dispozitat ligjore të lid-hura me financimin e partive politike, dukepërfshirë financimin e fushatës, duhet të jenëtë përfshira në një ligj të vetëm.

7. Të ofrohen lehtësime në taksa për do-

natorët

Kosovës i duhet një sistem i taksave i cili dotë mund të tërhiqte kontribute me mjete tëndryshme, por që në të njëjtën kohë dekura-jon financimin jo-ligjor. Përjashtimi i pjesshëmose i tërësishëm nga taksat do të mund tabënte një gjë të tillë.

31

V. Rekomandimet


Partitë politike

8. Të profesionalizohet administrata për

përgatitje të raporteve

Duke pasur parasysh rekomandimet e audi-torit të vitit 2010, ku mungesa e stafit profe-sional ishte identifikuar si shkaktarë kryesorpër mbushjen gabimisht të raporteve, partivepolitike u rekomandohet që të punësojnëkontabilist profesional të çertifikuar.

9. Të caktohet një person përgjegjës për

publikim të raporteve financiare

Partitë politike dhe KQZ-ja duhet të caktojnënjë person i cili do të ishte përgjegjës përpërgjigje në kërkesa të informatave.

Shoqëria civile dhe media

10. Mediat dhe organizatat e shoqërisë

civile duhet të adresojnë këtë temë në

mënyrë të vazhdueshme

Mediat duhet të jenë proaktive dhe jo vetëmraportuese të lajmeve që lidhen me fi-nancimin e partive politike. Raportet hu-lumtuese dhe mbulimi i përhershëm nëmedia mund të kenë ndikim në reformim tëKQZ-së dhe partive politike. OJQ-të duhet qënë vazhdimësi të bëjnë presion tek deputetëtqë të bëjnë reformë në financimin e partivepolitike.


Emri i partisë

politike në

gjuhën e vetë

origjinale

Shkur-tesa

Numri i de-

putetëve në

Kuvend

Pozitë /

opozitë

1

PartiaDemokratike eKosovës

PDK 34 Pozitë

2

LidhjaDemokratike eKosovës

LDK 27 Pozitë

3LëvizjaVetëvendosje

VV 12 Opozitë

4

Aleanca përArdhmërinë eKosovës

AAK 12 Opozitë

5

Samostalna LiberalnaStranka

ISLS 9 Pozitë

6KosovaDemokratikTurk Partisi

KDTP 3 Pozitë

Nr Kategoria Baza ligjoreZbatimi nëpraktikë

1 Mbajtja e librave të kontabilitetit 10 7.5

2 Raportimi në institucionin mbikëqyrës 5.7 4.6

3 Sa gjithëpërfshirëse janë raportet 9 7.6

4 Sa të detajuara janë raportet 7.5 7.5

5 Besueshmëria e raportimit - 2.2

6 Publikimi i raporteve 7.5 2.2

7 Masat parandaluese 5 3.7

8 Sanksionet 5.8 0.5

9 Mbikëqyrja shtetërore 7 5.3

10 Mbikëqyrja publike 4.9

VI. Shtojca

Shtojca 1: Partitë politike

Shtojca 2a: Vlerësimi sipas kategorive


List of graphs

Figura 1 Mbajtja e librave të kontabilitetit

Figura 2 Raportimi në institucionin mbikëqyrës

Figura 3 Sa gjithëpërfshirëse janë raportet

Figura 4 Sa të detajuara janë raportet

Figura 5 Besueshmëria e raportimit

Figura 6 Publikimi i raporteve

Figura 7 Masat parandaluese

Figura 8 Sanksionet

Figura 9 Mbikëqyrja shtetërore

Figura 10 Mbikëqyrja publike

Shtojca 2b) Lista e figurave


Instituti Demokratik i Kosovës (KDI)

Transparency International Kosova (TIK)

Rruga Bajram Kelmendi, Nr. 38

Prishtinë, 10000

+381 (0) 38 248 038

www.kdi-kosova.org

www.ti-kosovo.org

Documents

Çmontimi i financimit - transparency.org · ioneve dhe njerëzve të cilët pajtohen me ideologjitë dhe programet e tyre politike. Për partitë Për partitë politike financat