Mowa cia³a. Praktycznewprowadzenie

Dlaczego powinieneœ poznaæ mowê cia³a?Ile razy pad³eœ ofiar¹ prostej sztuczki? Zbyt szybko przysta³eœ na czyj¹œ propozycjê? Pozwoli³eœ komuœ przejrzeæ swoje myœli? Niepotrzebnie da³eœ siê zastraszyæ? Ktoœ œwiadomie wyprowadzi³ Ciê z równowagi?

A ile razy doœwiadczy³eœ fenomenu „chemii”? Spotka³eœ kogoœ, kto znalaz³ siêw grupie nieznanych sobie ludzi, i w mgnieniu oka zdoby³ ich sympatiê? Czy jestktoœ, kto bez konkretnego powodu doprowadza Ciê do sza³u? Czy znasz kogoœ,komu potrafisz godzinami wylewaæ ¿ale?

Jeœli na którekolwiek z tych pytañ odpowiedzia³eœ twierdz¹co, to znaczy, ¿e ju¿ przekona³eœ siê, jak potê¿nym narzêdziem jest mowa cia³a. Mo¿e warto poœwiêciæ trochê czasu i wysi³ku, aby j¹ poznaæ i opanowaæ? Móg³byœ zjednywaæ sobie ludzi, przyci¹gaæ ich uwagê i sterowaæ ich emocjami. Mia³byœ równe szanse w starciu z tymi, którzy stosuj¹ mowê cia³a przeciwko Tobie. Wiedzia³byœ, co mówi¹ ludzie, gdy milcz¹.

Dlaczego powinieneœ wybraæ akurat tê ksi¹¿kê?Bo jest intuicyjna, pe³na wnikliwych obserwacji, a uczenie siê z niej to dobra zabawa. Czytaj¹c o zachowaniach i gestach, otworzysz umys³ na nowy wymiar komunikacji. Zaczniesz dostrzegaæ wokó³ siebie ró¿ne spojrzenia: d³u¿sze, krótsze, zabójcze, pe³ne sympatii, fa³szywe i znudzone. Potem sam zaczniesz stosowaæ podobne gestyi sprawdzaæ, jak reaguj¹ na nie inni. Co z tego wyniknie? Po pierwsze, bêdziesz siê dobrze bawiæ. Po drugie, zrozumiesz jêzyk gestów. Po trzecie, zaczniesz œwiadomie u¿ywaæ wiêcej ni¿ jednej twarzy (a masz ich wiele).

Z tej ksi¹¿ki dowiesz siê:

• jak wyra¿aæ podstawowe stany emocjonalne: zadowolenie, smutek, zdziwienie, niesmak, strach i gniew;• jak prze³amywaæ lody podczas pierwszego spotkania;• jak kontrolowaæ mimikê, spojrzenie, postawê i ruchy cia³a;• jak sk³aniaæ innych ludzi do s³uchania albo mówienia;• jak dotyk i bliskoœæ fizyczna wp³ywaj¹ na emocje;• w jakim tempie mówiæ: harmonijna wymiana zdañ, pauzy i milczenie;• jak dojœæ do s³owa podczas burzliwej dyskusji.

Autor: Gordon R. WainwrightT³umaczenie: Joanna SugieroISBN: 83-246-0150-3Tytu³ orygina³u: Teach YourselfBody Language (Teach Yourself)Format: 122×194, stron: 248

Spis treści

Wstęp 7

Część pierwsza Umiejętności i techniki 13

01 Kontakt wzrokowy 15Gramatyka oka 20Wykorzystanie kontaktu wzrokowego 22Badania nad kontaktem wzrokowym 24Czego mogą nas nauczyć nasze źrenice 25Lepsze wykorzystanie naszych oczu 27Ćwiczenia i eksperymenty 28

02 Wyraz twarzy 31Zakres wyrazów twarzy 35Twarze i pierwsze wrażenie 38Mowa twarzy 39Fakty na temat twarzy 41Uśmiechnij się, a poczujesz się lepiej 43Ćwiczenia i eksperymenty 44

03 Ruchy głowy 47Gadające głowy 50Słuchające głowy 52Zależy, jak na to spojrzysz 53Jak używać swojej głowy 55Potakuj, jeżeli chcesz, żebym mówił dalej 56Ćwiczenia i eksperymenty 57

Spis treści

4

Spis treści

04 Gesty i ruchy ciała 59Niech Twoje ciało zacznie mówić 64Mapa gestów Morrisa 66Obserwowanie ludzi 68Psychologia gestów 70Jak mówić w języku ciała 72Ćwiczenia i eksperymenty 73

05 Postawa i poza 77Czytanie w myślach na podstawie sylwetki 80Jestem panem w swoim domu 83Jestem skłonny cię polubić 84Badania postawy 85Wyolbrzymione pozy 87Ćwiczenia i eksperymenty 88

06 Dystans i kierunek 91Układ miejsc siedzących 96Skąd pomysł kozetki u psychiatry 98Status, dystans i kierunek 100Nie podchodź bliżej 101Ułatwianie wzajemnych kontaktów 104Ćwiczenia i eksperymenty 105

07 Kontakt fizyczny 109Kontakt fizyczny i dotykanie 113Potrzebujesz rąk 116Przytulanie i całowanie 117Nie naciskaj 119Lepszy kontakt fizyczny 120Ćwiczenia i eksperymenty 121

08 Wygląd zewnętrzny i budowa ciała 123Pierwsze wrażenie 126Musisz mieć styl 127Oddzielamy kobiety od mężczyzn 129Wymiary ciała i sylwetka 131Ludzie się zmieniają 133Poprawa wizerunku 134Ćwiczenia i eksperymenty 135

09 Wyczucie czasu i synchronizacja 139Upływ czasu 142Raz na wozie, raz pod wozem 143Cisza i pauzy 144

5Spis treści

Harmonijna dyskusja 145Aby dojść do słowa 147Jak skutecznie wykorzystywać czas 148Ćwiczenia i eksperymenty 150

10 Mowa ciała i język mówiony 153Poparcie wypowiadanych słów 156Błędy w mowie 157Zaprzeczanie temu, co mówimy 158Mowa ciała w polityce 158Śmiej się, a świat będzie się śmiał razem z Tobą 162Ćwiczenia i eksperymenty 162

Część druga Konteksty 165

11 Mowa ciała na świecie 167Różnice kulturowe 170Uniwersalne zachowania niewerbalne 172Style negocjowania 173Jak zwykle biznes 175Co robić, gdy nie znamy języka 177Ćwiczenia i eksperymenty 178

12 Mowa ciała w pracy 179Zawodowa mowa ciała 181Skuteczne zebrania 185Postawa wobec kolegów z pracy 187Mowa ciała a zarządzanie w przemyśle 187Motywowanie innych 188Tworzenie zespołów 188Ćwiczenia i eksperymenty 189

13 Codzienne spotkania 191Pierwsze pięć minut 193Rozpoczynanie i kończenie rozmowy 195Jak rozpoznać kłamcę 196Rozmowy towarzyskie 197Ćwiczenia i eksperymenty 200

14 Pociąg fizyczny 203Chłopak spotyka dziewczynę 207Spójrz na swoich przyjaciół 210Radzić sobie z innymi 211Cechy gwiazdy 212Jak być bardziej atrakcyjnym 214Ćwiczenia i eksperymenty 216

6

Spis treści

15 Rozwój osobisty 217Nawiązywanie dobrych stosunków 220Otwarcie się 221Umiejętności komunikacyjne 222Synergia 223Robienie notatek na temat mowy ciała 224Ćwiczenia i eksperymenty 225

Zakończenie 229

Bibliografia 233

Skorowidz 237

04. Gesty i ruchy ciała

Gesty i ruchy

ciała

W tym rozdziale dowiesz się:• o tym, że gesty i ruchy ciała

są najważniejsze;• o tym, że są gesty, które ma-

ją w określonych kulturachszczególne, stałe znaczenie;

• o tym, że istnieje wiele języ-ków gestów, do których na-leży między innymi język mi-gowy.

60

Gesty i ruchy ciała

Spośród wszystkich elementów mowy ciała gesty mają najwięk-szą wymowę. Kontakt wzrokowy, wyrazy twarzy i ruchy głowysą bardzo ważne, jednak mają pewne ograniczenia. Użycie ge-stów pozwala na osiągnięcie takiego stopnia ekspresji i subtel-ności, który nie jest możliwy w przypadku żadnego innego aspek-tu komunikacji niewerbalnej. To właśnie za pomocą gestówprzekazujemy informacje, które większość ludzi kojarzy z mowąciała. W tym rozdziale omówimy rozmaite komunikaty, jakie mo-żemy przekazać przy użyciu gestów.

Kilka osób próbowało sklasyfikować gesty według kategorii. Mi-chael Argyle zaproponował podział gestów w oparciu o pięć funk-cji, jakie mogą pełnić:

• ilustratory i inne sygnały związane z mową;• znaki konwencjonalne i języki znaków;• ruchy, które wyrażają emocje;• ruchy, które wyrażają osobowość;• ruchy, które są wykorzystywane w różnych religiach i rytu-

ałach.

Paul Eckman i Wallach Friesen również wyróżnili pięć grup, aleich kategorie są zupełnie inne:

• emblematy (ruchy, które zastępują słowa);• ilustratory (ruchy, które towarzyszą mowie);• regulatory (ruchy, które podkreślają rolę osoby słuchającej

lub mówiącej albo sygnalizują jej zmianę);• adaptory (ruchy, takie jak drapanie się po głowie, zacieranie

rąk albo bawienie się przedmiotami, które zazwyczaj wska-zują na stan emocjonalny danej osoby);

• oznaki emocji (ruchy, które ujawniają emocje w sposób bar-dziej bezpośredni, takie jak wyrazy twarzy).

Jakkolwiek je sklasyfikujemy, nie ulega wątpliwości, że gesty mo-gą wyrażać szereg różnych emocji, postaw, a także przekazywaćwiele innych komunikatów. Michael Argyle opisał kilka konwen-cjonalnych gestów, których znaczenie jest niemalże uniwersalne.Należą do nich na przykład potrząsanie pięścią w okazywaniu

61G

esty i ruchy ciałazłości, zacieranie rąk w oczekiwaniu na coś, klaskanie na znakaprobaty, podnoszenie ręki w celu zdobycia czyjejś uwagi, zie-wanie z nudów, klepanie kogoś po plecach na znak zachęty i po-cieranie brzucha z głodu. Gerard Nierenberg oraz Henry Calerotwierdzą, że za pomocą gestów wyrażamy między innymi po-stawę otwartą, defensywną, a także gotowość, otuchę, frustrację,pewność siebie, zmieszanie, akceptację, oczekiwanie, podejrze-nie oraz wskazujemy na relacje z innymi ludźmi. Udowodnilioni, że ludzie używają tych gestów nawet w sytuacjach, w któ-rych nie mogą zobaczyć swojego rozmówcy, na przykład pod-czas rozmowy telefonicznej albo kiedy nagrywają swój głos nadyktafonie.

Teraz przyjrzymy się bogactwu niemej komunikacji. Ale najpierw,tak samo jak w poprzednich rozdziałach, przeprowadzimy ćwi-czenie, które przygotuje nas na to, o czym będzie mowa.

Ćwiczenie: Codzienna pantomimaSpróbuj zaobserwować dwie osoby, które nie mogą komuniko-wać się ze sobą przy użyciu słów z dowolnego powodu: jest zbytgłośno, muszą zachować ciszę, są zbyt daleko od siebie, abysię usłyszeć itp. Komunikacja ta może odbywać się na przykładw hałaśliwej fabryce, w restauracji, na placu budowy, w biblio-tece albo na sali egzaminacyjnej. Obserwuj te osoby i notuj swojeuwagi na temat gestów, które wykonują, aby przyciągnąć czyjąśuwagę, skierować kogoś w określone miejsce, powiadomić ko-goś, że ma odebrać telefon, przywołać drugą osobę, przywitać sięi pożegnać, wskazać na upływ czasu, zachować ciszę, a takżeprzekazać dowolną inną informację.

Jakie podobieństwa i różnice zauważyłeś? Czy napotkałeś przy-kłady zastosowania specjalnych kodów? Czy sądzisz, że gestysą skutecznym środkiem komunikacji? Jakie są ich zalety? Jakiesą ich ograniczenia?

Jak bardzo są przydatne gesty w komunikacji z kimś, kto niezna naszego języka? Jakie potrzeby i prośby najłatwiej jest prze-kazać za pomocą gestów? Które z nich jest najtrudniej wyrazić?

62

Gesty i ruchy ciała

Których w ogóle nie da się wyrazić? Czy słowa dobrze przekła-dają się na gesty? Czy za pomocą gestów można wyrazić emo-cje? Czy można przekazać szczegółowe informacje?

Jeżeli masz możliwość przeprowadzenia doświadczenia w grupieosób (na przykład jesteś jednym z uczestników kursu, który wy-korzystuje tę książkę), możesz zaproponować grę w „rebusy”,w której dwie drużyny będą zgadywały tytuły książek, filmów,programów telewizyjnych i radiowych. Jeżeli drużyna zgadnie tytułw określonym czasie, powiedzmy — w ciągu dwóch minut, otrzy-muje punkt. Jest to nie tylko wspaniałe ćwiczenie na wykorzy-stywanie gestów, ale również świetna zabawa — kto w końcupowiedział, że nauka nie może być przyjemna?

Jakie sytuacje i jakie tytuły najłatwiej jest zgadnąć na podsta-wie samych gestów? Jacy ludzie najlepiej komunikują się przyużyciu gestów? Dlaczego niektórzy nie są w stanie zrozumiećkomunikatu, który jest przekazywany za pomocą gestów? Jakijest sekret zwycięstwa w „rebusy”? W jaki sposób identyfikujeszkluczowe elementy sytuacji albo tytułu, aby zaprezentować jew formie gestów i mowy ciała?

Omówienie ćwiczeniaJeżeli zauważyłeś, że obserwowani przez Ciebie ludzie wykorzysty-wali te same gesty w bardzo różnych kontekstach, prawdopodobniemiałeś do czynienia z gestami „uniwersalnymi” albo konwencjonal-nymi — mówiliśmy o nich nieco wcześniej. Z pewnością zwróciłeśuwagę na to, że im większa jest odległość między osobami, którestarają się porozumieć, tym bardziej wyraźne stają się ich gesty —nieraz nawet robią wrażenie przesadnych. Być może zauważyłeśróżnicę między gestami wykonywanymi wewnątrz budynku, a tymi nazewnątrz — te pierwsze są bardziej kontrolowane i subtelne. A możezwróciłeś uwagę na różnice w wykonywaniu gestów przez kobietyi mężczyzn, dorosłych i dziećmi (fascynującym przedmiotem badańgestów są małe dzieci na placach zabaw) oraz ludzi reprezentującychróżne klasy społeczne; na to, że gesty wykonywane w ciągu dniaróżnią się od tych, które są wykorzystywane w nocy, podobnie jakróżnią się między sobą gesty wykonywane w pracy oraz poza nią.

63G

esty i ruchy ciałaPrawdopodobnie zauważyłeś, że ludzie zatrudnieni w tym samymmiejscu pracy mają swoje własne kody na określenie znaczenia po-szczególnych gestów. Jest to szczególnie widoczne w takich miej-scach jak studia telewizyjne, w których osoby odpowiedzialne za ob-sługę sprzętu są zobowiązane do zachowania ciszy. Być możedoszedłeś do wniosku, że gesty są przydatne, ale mają pewneograniczenia. Zaletą gestów jest to, że towarzyszą komunikacji w sy-tuacjach, w których ludzie nie mogą porozumiewać się przy użyciusłów, a także to, że mogą służyć jako przydatne skróty myślowe, do-dając ekspresji do naszych codziennych kontaktów z innymi ludźmi.Ograniczeniem jest to, że za pomocą gestów możemy przekazać nie-wiele informacji. Niektórych rzeczy nie da się powiedzieć przy użyciugestów (spróbuj przekazać informacje o swoim nazwisku i adresie,korzystając wyłącznie z gestów), a w określonych kontekstach gestymogą być po prostu nie na miejscu (na przykład kiedy ostrzegamykogoś przed zbliżającym się niebezpieczeństwem). Jeżeli miałeś moż-liwość zaobserwowania ludzi mówiących w różnych językach, którzypróbowali porozumieć się ze sobą, z pewnością zauważyłeś, żew dużym stopniu polegali oni na gestach.

Dużo łatwiej jest powiadomić o prostych, podstawowych potrzebachznanych każdemu (takich jak głód czy pragnienie), niż przekazać in-formacje bardziej złożone i wyszukane (na przykład położenie naj-lepszego nocnego klubu albo określona marka produktu, której niema na wystawie sklepowej). Niektóre komunikaty są tak długie i za-wiłe, że nie da się ich przedstawić za pomocą gestów. Ogólnie rzeczbiorąc, łatwiej jest pokazać rzeczowniki i czasowniki niż przymiotniki,przysłówki i inne słowa. Gesty są najbardziej przydatne w wyrażaniupostaw i emocji — tak samo jak w przypadku większości aspektówmowy ciała.

Jeżeli grałeś w „rebusy” i zgadywałeś tytuły pokazywane przez ucze-stników zabawy, przekonałeś się, że sytuacje lub tytuły, które odno-siły się do czynności albo ruchu były łatwiejsze do przedstawienia zapomocą gestów niż te, które dotyczyły pojęć abstrakcyjnych (takichjak prawda, sprawiedliwość, demokracja czy wiara) albo przedmiotównieruchomych (takich jak dom, droga, płot czy krzesło — musiałeśpokazywać gestami ich kształt, co było pewnym oszustwem). Praw-dopodobnie okazało się, że ludzie otwarci i towarzyscy lepiej radzilisobie w grze niż osoby nieśmiałe, chociaż te bardzo często mająwiele ukrytych talentów. Niektórzy ludzie czują się skrępowani i nie

64

Gesty i ruchy ciała

potrafią komunikować się w ten sposób. Nasza książka pomoże imsię odprężyć, nawet jeżeli nie wykonają żadnych zaprezentowanychtutaj ćwiczeń. Sekretem udanego pokazywania tytułów i zwycięstwaw grze w „rebusy” jest koncentrowanie się na czynnościach i ruchu,następnie na kształtach i na elementach podobnych do czynności,które można łatwo przekazać za pomocą gestów (na przykład przed-stawienie słowa „ogon” poprzez ruch machania ogonem).

Niech Twoje ciało zacznie mówićGesty mogą być wykonywane przy użyciu dowolnej części ciała.Omówiliśmy już wykorzystanie głowy (zobacz rozdział 3.), a te-raz uzupełnimy tę wiedzę o pozostałe elementy ciała. Dzięki temubędziemy potrafili zidentyfikować większość gestów i ruchówciała, które mają wartość komunikacyjną.

Ten aspekt mowy ciała jest zazwyczaj określany jako kinezyka.Twórcą tego terminu jest amerykański naukowiec, Ray Birdwhi-stell, który jako jeden z pierwszych zajął się badaniem komuni-kacji niewerbalnej, gdy psychologowie zaczęli poważnie intere-sować się tym tematem pod koniec lat czterdziestych. Kine jestnajmniejszą jednostką ruchu ciała, którą można zaobserwować,a słowo „kinezyka” oznacza badania naukowe gestów oraz in-nych ruchów ciała.

Jeżeli chodzi o ramiona, najbardziej popularnym ruchem jest ichwzruszenie, które zazwyczaj niesie ze sobą informacje: „Niewiem”, „Nie obchodzi mnie to”, „Wątpię” albo „Nic na to nie po-radzisz” (kiedy sytuacja jest naprawdę beznadziejna). Wzrusze-nie ramion to krótki ruch obu ramion w górę i w dół. Może mutowarzyszyć odpowiedni wyraz twarzy, a także ruch głowy. Wzru-szenie tylko jednym ramieniem zazwyczaj oznacza: „Zabierz rękęz mojego ramienia (albo z mojej ręki)” albo „Zostaw mniew spokoju”.

Wydęcie klatki piersiowej może oznaczać dumę z jakiegoś osią-gnięcia i często używane jest żartobliwie albo autoironicznie. Je-żeli ktoś wykonuje ten gest na poważnie, inni prawdopodobnieuznają go za osobę przemądrzałą.

65G

esty i ruchy ciałaWciągnięty brzuch to informacja, że „Jestem w świetnej kondy-cji” albo „Nie jestem taki gruby, na jakiego wyglądam”. Mimoże mężczyźni często nieświadomie wciągają brzuch, kiedy znaj-dą się w towarzystwie atrakcyjnych kobiet, gest ten ma raczejżartobliwy charakter.

Gesty można wykonywać również za pomocą miednicy i poślad-ków, jednak tego rodzaju ruchy ciała są najczęściej uważaneza nieprzyzwoite i większość ludzi interpretuje je jako zapro-szenie o podtekście seksualnym. Jeżeli używasz takich gestów,Twoja znajomość języka ciała jest, mówiąc łagodnie, mało wy-szukana.

Ramiona, dłonie i palce są wykorzystywane w rozmaitych ge-stach. Niektórym z nich przyjrzymy się dokładnie w następnympodrozdziale. Nie jesteśmy w stanie omówić wszystkich gestówwykonywanych przy użyciu rąk, ponieważ jest ich zbyt wiele.Jednym z najciekawszych gestów rąk jest wieżyczka, która po-lega na tym, że łączymy czubki palców (jak w modlitwie), a dło-nie rozdzielamy. Nierenberg i Calero uważają ten gest za oznakępewności siebie, albo przynajmniej chęć sprawienia, żeby roz-mówca odebrał nas jako osobę pewną siebie.

Nogi można krzyżować lub nie. Wielu badaczy próbowało przy-pisać tym gestom różne znaczenia. Przesadą byłoby stwierdze-nie, że kobieta, która kładzie nogę na nogę i naciąga spódnicęw dół, aby zakryć kolana, daje innym sygnał, że nie chce, abyktokolwiek do niej podchodził. Jednak, co ciekawe, kobiety za-kładają nogę na nogę nawet wtedy, gdy mają na sobie dżinsy lubinne spodnie. Z kolei mężczyźni są zadowoleni, gdy mogą usiąśćswobodnie, nie łącząc ani nie krzyżując nóg.

Stopy to ciekawy temat. Delikatne przytupywanie albo potrzą-sanie nogą może zostać odebrane jako wyciek, czyli jako nie-udana próba ukrycia określonych informacji przed rozmówcą.Doświadczony gracz w pokera zawsze potrafi rozpoznać, że jegoprzeciwnik ma dobre karty po tym, że jego noga drży — nawetjeżeli ten przybrał kamienną twarz pokerzysty. Wycieki są charak-terystyczne dla dolnej części ciała, prawdopodobnie dlatego że

66

Gesty i ruchy ciała

koncentrujemy się przede wszystkim na najbardziej widocznychelementach ciała, takich jak wyraz twarzy.

Innym interesującym fenomenem jest echo gestów. Przyjrzyj sięgrupie rozmawiających ze sobą osób i zwróć uwagę na to, w jakisposób członkowie grupy używają gestu, który wcześniej zostałwykonany przez jednego z nich. W kolejnym rozdziale przeko-nasz się, że podobnie dzieje się z całą sylwetką. Na marginesiedodam, że taka sama zasada dotyczy wypowiadanych słów.

Mapa gestów MorrisaDesmond Morris jest autorem wielu popularnych publikacji natemat komunikacji niewerbalnej. Razem z zespołem badaczyz Uniwersytetu Oksfordzkiego opracował podręcznik na tematpochodzenia i zastosowania 20 wybranych gestów. Na podsta-wie informacji zebranych w 40 miejscach Europy określili oni,jak często ludzie wykonują poszczególne gesty i jakie jest ich zna-czenie. Okazało się, że znajomość kontekstu, w którym danaosoba wykonuje określony gest, jest niezbędna do tego, aby traf-nie go zinterpretować. Badania te wykazały również, że jedengest może oznaczać coś zupełnie innego w dwóch różnych miej-scach kontynentu. Niektóre z przykładów zostały zilustrowanena rysunku 4.1.

Pierwszym gestem, który zbadał zespół Morrisa, był pocałunekkoniuszków palców. Gest ten polega na tym, że łączymy palcejednej ręki, całujemy ich końcówki, a następnie szybko odsuwa-my dłoń od ust i rozpościeramy palce. Jest to symbol pocałunkuw usta, który na całym świecie oznacza sympatię. W Hiszpanii,Francji, Niemczech i Grecji gest ten oznacza pochwałę. Z koleiw Portugalii, na Sardynii i Sycylii jest wykonywany podczaspowitania. Rzadko możemy go spotkać w Wielkiej Brytanii orazwe Włoszech.

Gestem, który ma takie samo znaczenie w całej Europie, jestkciuk przy nosie: dotykamy kciukiem czubka nosa i rozkładamypozostałe palce, czasami wachlując nimi. Gest ten oznacza drwi-nę albo zniewagę.

67G

esty i ruchy ciała

Rysunek 4.1. Niektóre popularne gesty

Skrzyżowanie palców, czyli splecenie palca wskazującego i środ-kowego i umieszczenie pozostałych palców pod kciukiem, może

68

Gesty i ruchy ciała

mieć kilka znaczeń. Głównym z nich jest ochrona: kiedy mó-wimy kłamstwo, krzyżujemy dwa palce (czasami w obu rękach),wierząc przesądnie, że to uchroni nas od gniewu bogów za na-sze oszustwo. To znaczenie jest najbardziej popularne w WielkiejBrytanii i w Skandynawii. Z kolei w Turcji gest ten oznacza ze-rwanie przyjaźni. W jeszcze innych kręgach kulturowych możeznaczyć, że wszystko jest w porządku; wyrażać przysięgę albosymbolizować kopulację.

Pociągnięcie powieki, czyli położenie palca wskazującego nakości policzkowej i pociągnięcie skóry w dół, aby oko otwarłosię nieco szerzej, we Francji, Niemczech, byłej Jugosławii i Turcjioznacza: „Jestem czujny”. W Hiszpanii i we Włoszech gest manieco inne znaczenie: „Bądź czujny”. Z kolei w Austrii wskazujena znudzenie.

Dotknięcie nosa, czyli dotykanie palcem wskazującym jednejstrony nosa, oznacza w Wielkiej Brytanii i na Sardynii współ-udział, dyskrecję albo polecenie zachowania tajemnicy. We Wło-szech znaczy: „Bądź czujny”. Jeżeli ktoś dotyka nosa z przodu,osoba mieszkająca w Wielkiej Brytanii, Holandii i Austrii możeto odczytać jako: „Pilnuj swoich interesów”.

Mapa gestów skonstruowana przez Desmonda Morrisa i jegozespół, obejmująca 20 wybranych gestów, jest co najmniej fa-scynująca. Ma ona również wartość praktyczną. Na przykładjeden z gestów, podniesiony kciuk, jest powszechnie używanyprzez autostopowiczów na całym świecie. Jeżeli jednak podró-żują oni w niektórych miejscach Belgii, Sycylii, Sardynii, Maltyalbo Grecji, powinni uważać, ponieważ ich gest może zostaćzinterpretowany jako obelga o podtekście seksualnym.

Obserwowanie ludziLudzie zajmują się obserwowaniem i badaniem gestów od co naj-mniej 1600 roku, choć w rzeczywistości badania gestów sięgająaż starożytnego Rzymu — wtedy to Cyceron napisał słynne

69G

esty i ruchy ciaładzieło De Oratore (O mówcy). A zatem ludzie od dawna obser-wują się nawzajem i próbują interpretować swoje gesty.

Badania prowadzone obecnie mają charakter bardziej naukowyi systematyczny. Większość z nich koncentruje się na tym, codzieje się, gdy mowa ciała nie jest wykorzystywana w zwykłysposób. U osób cierpiących na choroby umysłowe możemy za-obserwować różne niewerbalne zachowania, których niecodzien-ność ułatwia nam zdefiniowanie gestów, które są zwyczajowoprzyjęte w codziennych interakcjach społecznych. Nieżyjący jużAlbert Scheflen, wybitny psychiatra amerykański, zdefiniowałzachowania, którym nadał nazwę quasi-zalotnych. Są to za-chowania normalne w relacjach między osobami, które się dosiebie zalecają, jednak u pacjentów chorych psychicznie obser-wujemy je w kontaktach z terapeutami oraz z innymi pacjen-tami. W życiu codziennym w ten sposób zachowują się ludzie,którzy czują do siebie pociąg fizyczny. Gotowość do zalotów jestsygnalizowana za pomocą takich elementów jak silnie napiętemięśnie, zmniejszone worki pod oczami, opuszczona żuchwa,wyprostowana sylwetka i ramiona oraz wciągnięty brzuch. Mo-żemy również zaobserwować zachowania stanowiące swego ro-dzaju „muskanie piórek”: przeczesywanie włosów, prostowaniekrawata i innych elementów ubrania czy poprawianie makija-żu. Inne zachowania sygnalizujące pociąg fizyczny i stanowiąceswoiste zaproszenie to flirtujące spojrzenia, kładzenie nogi nanogę ukazujące udo i tak dalej.

Inny badacz zidentyfikował fenomen znany jako synchronia ge-stów. Kiedy człowiek mówi, jego ciało wykonuje swoisty taniecw rytm wypowiadanych słów. Ruchy osoby, która go słucha,również tańczą do tej samej „melodii”. U pacjentów chorychpsychicznie ten rytm ginie — to kolejny przykład na to, że za-uważamy coś dopiero wtedy, gdy tego nie ma; można powie-dzieć — ruch stał się widoczny przez swoją nieobecność.

Ekman i Friesen odkryli, że niektórym gestom towarzyszą okre-ślone postawy. Kołowe obracanie dłońmi zazwyczaj wskazuje nauczucie niepewności i zakłopotania. Jeżeli ktoś nagle potrząsa

70

Gesty i ruchy ciała

dłonią, prawdopodobnie czuje, że nie kontroluje swojego zacho-wania. Powtarzane przesuwanie nóg jest często obserwowaneu pacjentów, którzy rozpoczynają leczenie w zakładach dla umy-słowo chorych. Gesty wykonywane stopami są dużo bardziejzróżnicowane i ożywione, gdy pacjenci opuszczają zakład pozakończonym leczeniu.

Pewien zespół badaczy odkrył, że ludzie aktywni, którzy wyko-nują wiele gestów i ruchów, są oceniani jako osoby ciepłe, swo-bodne, energiczne i skłonne do zgody. Kiedy ci sami ludzie robiąsię sztywni i zmniejszają ilość wykonywanych ruchów, zostająuznani za zimnych, logicznych i skłonnych do analitycznego my-ślenia. Ciekawe jest równanie ruchu i energii — najwyraźniejjeżeli chcesz zrobić wrażenie osoby entuzjastycznej i energicz-nej, powiedzmy — w trakcie rozmowy kwalifikacyjnej, możeszto osiągnąć, zwiększając ilość wykonywanych gestów.

Przeprowadzono ciekawe badania na temat stałych cech charakte-ryzujących kończenie spotkania dwóch osób. W trakcie ostatniejminuty osoba, która chce zakończyć spotkanie, zrywa kontaktwzrokowy, pochyla się do przodu i często potakuje. Zachowa-nie takie w szczytowej formie obserwujemy w ciągu ostatnich15 sekund przed wstaniem. Jeżeli druga osoba nie odczyta po-prawnie tych sygnałów i nie przerwie spotkania, pojawi sięfrustracja, ponieważ całą procedurę trzeba będzie powtórzyć nanowo. Trudno byłoby znaleźć bardziej dobitny dowód na to,jak ważne jest to, abyśmy zwracali uwagę na sygnały wysyłaneprzez innych.

Psychologia gestówTo, jakich gestów używamy, może zależeć od innych czynnikównatury psychologicznej. Na przykład osobowość danego czło-wieka ma ogromny wpływ na jego gestykulację — zarówno najej częstotliwość, jak i na rodzaj wykonywanych gestów. Dlategoobserwujemy gesty, gdy chcemy ocenić charakter drugiej osoby.

71G

esty i ruchy ciałaPewne badania wykazały, że większość kobiet, które siedząz wyciągniętymi nogami, trzymając kolana oraz stopy złączone,dba o utrzymanie porządku w miejscu pracy, lubi planować, nielubi zmian i niepewności i organizuje swoje życie według sztyw-nego schematu. Wyniki innych badań wskazują, że osoby despo-tyczne wykonują mniej ruchów niż ci, którzy są przeciwni au-torytetom. Kobiety, które wychowywały się bez ojca, częściejdotykają się podczas wykonywania gestów niż te, które ojcówmają. Córki rozwiedzionych rodziców częściej pochylają się doprzodu, rozkładają ręce i nogi i wykonują ponad trzy razy wię-cej gestów niż dziewczyny, które straciły ojca przed ukończe-niem piątego roku życia.

Jeden z badaczy odkrył, że kiedy słuchamy osób niepełnospraw-nych fizycznie, gestykulujemy mniej niż zwykle, a nasze gestysą dużo skromniejsze. Prawdopodobnie wynika to z tego, że niewiemy, jak powinniśmy komunikować się z niepełnosprawnąosobą.

Jeżeli już mówimy o różnicach w stosowaniu gestów między ko-bietami a mężczyznami, warto wspomnieć, że mężczyźni czę-ściej niż kobiety zmieniają pozycję siedzącą. Przeprowadzonodoświadczenie, w którym mężczyźni udzielali dwóch wywiadów.Podczas drugiego wywiadu mężczyźni wykonywali mniejsze ge-sty i rzadziej poruszali stopami. Kobiety, które wzięły udziałw takim samym doświadczeniu, zachowywały się odwrotnie.Wynika stąd, że podczas drugiego wywiadu mężczyźni czuli siębardziej rozluźnieni, a kobiety bardziej zestresowane.

Jeszcze inne badania wykazały, że ludzie, którzy — rozmawia-jąc ze sobą — używają takich samych gestów i ruchów ciała,postrzegają się nawzajem jako osoby podobne do siebie i żywiądo siebie większą sympatię. Na tej podstawie możemy stwier-dzić, że jeżeli ludzie chcą się ze sobą porozumieć, podobieństwow gestykulacji może im w tym pomóc. Tego rodzaju podobień-stwa mogą zupełnie niezauważalnie przyczynić się do powsta-nia przyjaznych stosunków między dwiema osobami.

72

Gesty i ruchy ciała

Otwarte i pozytywne gesty oraz inne elementy mowy ciała mogąnam pomóc w przekonaniu kogoś do naszego punktu widzenia.Ruchy, które wyrażają otwarcie i pewność siebie, są uznawaneprzez większość badanych za oznakę aktywności, pozytywnegopodejścia i silnego oddziaływania, podczas gdy gesty zamkniętei pełne wahania są interpretowane odwrotnie (zobacz ćwicze-nie 4. na stronie 74).

Jak mówić w języku ciałaZ tego, co dotychczas powiedzieliśmy na temat różnych sposo-bów wykorzystywania gestów do wyrażania swoich uczuć i emo-cji, możemy łatwo wywnioskować, że odpowiednia mowa ciałamoże pomóc nam w osiągnięciu pożądanego efektu.

Kiedy wykonujemy określony gest, powinniśmy zwrócić szcze-gólną uwagę na kontekst i upewnić się, że nasz gest jest odpo-wiedni do danej sytuacji. Pamiętaj, że ludzie z innych części świa-ta mogą przypisać Twojemu gestowi zupełnie inne znaczenie niżTy. Unikaj wykonywania gestów, które inni mogą mylnie zinter-pretować. Kobiety, które kładą nogę na nogę, ukazując w tensposób swoje udo, mogą nieświadomie przekazywać komunikat,który wcale nie jest ich zamierzeniem. Gesty, zwłaszcza te wy-konywane dolnymi częściami ciała, mogą ujawnić bystremu ob-serwatorowi uczucia, które dana osoba próbuje ukryć.

Jeżeli chcemy zrobić wrażenie osoby pewnej siebie, możemysobie pomóc, wykonując gest wieżyczki — pod warunkiem żenasz gest nie będzie sztuczny i zbyt oczywisty. Echa gestów mogąbyć pomocne, gdy chcemy pokazać grupie osób, że ich lubimyalbo się z nimi utożsamiamy. Nasze zachowanie nie może byćjednak rzucającą się w oczy próbą naśladowania innych.

Powinieneś uważnie obserwować gesty, które wykonują inni:podobnie jak pozostałe formy mowy ciała, mogą one stanowićcenne uzupełnienie wypowiadanych słów. Na podstawie tego,jak aktywnie dana osoba gestykuluje, możemy wyciągnąć wiele

73G

esty i ruchy ciaławniosków na temat jej osobowości i prezentowanych przez niąpoglądów.

Gesty quasi-zalotne mogą pomóc nam w określeniu naszychrelacji z osobą płci przeciwnej. Szukaj oznak braku synchroniimiędzy rytmem wypowiadanych słów a rytmem ruchów ciała —mogą one nieść ze sobą informację o stabilności emocjonalnejtej osoby i o ogólnym stanie jej zdrowia psychicznego. Szcze-gólną uwagę zwracaj na gesty Twojego rozmówcy, gdy waszespotkanie dobiega końca. Nie ma powodu, żeby na siłę przecią-gać spotkanie z osobą, która wyraźnie chce już wyjść.

Otwarte gesty i ruchy ciała to wspaniały sposób, aby okazaćinnym ciepło, zaufanie i życzliwość. Wcześniej powiedzieliśmyjuż, że zachowania te są szczególnie przydatne, gdy chcemy prze-konać kogoś do tego, aby zmienił zdanie albo obrał zupełnieinny kierunek działań, niż zamierzał. Najważniejszą rolę odgry-wają tutaj słowa, logiczne prezentowanie faktów i argumentów,ale nie powinniśmy lekceważyć mocy, jaką niesie ze sobą odpo-wiednia mowa ciała. Negocjatorzy i sprzedawcy ignorują tę kwe-stię, ale robią to na własne ryzyko.

Ćwiczenia i eksperymenty1. PokerzystaObserwuj grupę ludzi grających w pokera albo w inną grę w karty.Najlepiej by było, gdybyś mógł widzieć karty przynajmniej jednegoz graczy. Zwracaj uwagę na gesty i ruchy ciała gracza, gdy tendostaje szczególnie dobre lub szczególnie złe karty. Charaktery-styczne ruchy graczy są najbardziej widoczne, gdy gra idzie o dużąstawkę. Jeżeli nie masz możliwości przyglądania się grze w pokera,obserwuj ludzi w kasynie. Zanotuj wszystkie gesty, które wskazująna stan emocjonalny graczy wraz z informacją o ich częstotliwości.Czy zaobserwowałeś u jakiejś osoby gest charakterystyczny tylkodla niej?

74

Gesty i ruchy ciała

2. Więcej codziennej mimikiZwracaj uwagę na sytuacje, w których słowa są niewystarczają-cym środkiem przekazu informacji. Obserwuj zakochanych, przyjrzyjsię komuś, kto cierpi po utracie ukochanej osoby i wyraża swojąwdzięczność za pomoc i wsparcie, komuś, kto wygrał dużo pienię-dzy, kto wygrał wyścig albo inne zawody sportowe albo komuś,kto jest szczęśliwy do szaleństwa. Zrób listę gestów, które wykonująte osoby, aby przekazać swoje uczucia. Czy gesty i ruchy ciałaskutecznie uzupełniają słowo mówione? Dlaczego w tak wielu sytu-acjach same słowa nie wystarczają?

3. Język migowyWykorzystaj dowolne źródło (miejscową bibliotekę, program telewi-zyjny albo osobę głuchoniemą), aby dowiedzieć się czegoś na tematjęzyka migowego. Ile znaków można bez trudu zrozumieć? Którez nich mogą Ci się przydać, gdy będziesz chciał się porozumiećz osobą, która nie zna Twojego języka?

4. Nigdy nie zamykamyĆwicz otwarte gesty, takie jak trzymanie nóg obok siebie, niekrzy-żowanie ramion na piersi, gesty otwartych dłoni i tym podobne. Jakajest reakcja Twoich rozmówców? Jak się czujesz, wykonując te ge-sty? Jeżeli chcesz czuć się swobodnie i „bezpiecznie”, musisz na-uczyć się komunikować się z innymi tak, aby nie czuć dyskomfor-tu, gdy Twoje ręce nie są skrzyżowane, a noga nie jest założonana nogę.

5. Mężczyzna i kobietaObserwuj ludzi w różnych sytuacjach społecznych. Wyszukujprzykłady takich gestów, które wykonują tylko mężczyźni albo tylkokobiety. Czy są gesty typowe dla gejów? Wypisz również gesty, któresą wykorzystywane przede wszystkim przez jedną tylko płeć. Jakiegesty są uniwersalne bez względu na płeć? Czy są gesty charak-terystyczne dla wyemancypowanych kobiet albo dla nowoczesnychmężczyzn odrzucających tradycyjny podział ról w rodzinie?

75G

esty i ruchy ciała6. Ulubione gestyObserwuj gesty, jakie wykonuje Twój przyjaciel. Jaki jest jego ulu-biony gest (taki, którego używa częściej niż jakiegokolwiek inne-go)? Drapie się po głowie, głaszcze brodę, ciągnie za ucho, doty-ka nosa, zgina rękę, zawija nogi wokół siebie, gdy siedzi w pozycji„noga na nogę”, nerwowo oblizuje usta? Czy wiesz, jaki jest Twójnajbardziej charakterystyczny gest? Zapytaj o to swoich najlepszychprzyjaciół.