M Resleki ehberlik ve

ariyer anışmanlığıK DKuramdan Uygulamaya

Binnur YEŞİLYAPRAKEditör

8. Baskı

Editör: Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak

MESLEKİ REHBERLİK VE KARİYER DANIŞMANLIĞI: Kuramdan Uygulamaya

ISBN 978-605-364-174-2DOI 10.14527/ 9786053641742

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2016, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Eylül 2011, Ankara8. Baskı: Ekim 2016, Ankara

Yayın-Proje: Elif Turanlıoğlu BultanDizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

Kitabımızı,

meslek yaşamımızda hep daha iyi olmak için

bizleri motive eden ve esin kaynağımız olan

ÖĞRENCİLERİMİZE ithaf ediyoruz…

Editör ve yazar grubu

KİTAP İLE İLGİLİ WEB SİTESİ

Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı: Kuramdan Uygulamaya kitabını destekleyici bağlantılı kaynak ve materyallere aşağıdaki web adreslerinden ulaşılabilir.

http://www.meslekirehberlik.info

http://www.kariyerdanismanligi.info

Konularla ilgili materyallere (sunu, uygulama ve etkinlikler, vaka örnekleri, ölçekler vb.) ulaşmak için web sitemizi ziyaret ediniz.

Web

Sekizinci Baskı İçin Birkaç SÖZ

2011 Eylül ayı sonunda büyük bir heyecan ile okuyucu ile buluşan kitabımızın ilk baskısı 4 ay içinde, ikinci baskısı 7 ay içinde tükendi. ''Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı" kitabımızı büyük bir ilgi ile karşılayan PDR alanındaki akade-misyenlerimize, öğrencilerimize ve meslektaşlarımıza yürekten teşekkürler. Övgü dolu dönütler bizler için çok anlamlı ve teşvik edici muhteşem bir ÖDÜL oldu!

Kısa sürede hazırladığımız ikinci baskıda, kitap gözden ge-çirilip bazı küçük düzeltmeler ve eklemeler yapıldı. İlk sayfalara "Kitaptan yararlanma kılavuzu" ile son sayfalara "Dizin" eklendi. Dördüncü baskıda ise gerekli güncellemeler ile birlikte bazı bö-lümler gözden geçirildi, geliştirildi veya sadeleştirildi.

Kitabımızın bu yeni baskısını kariyer yolculuğunu daha iyi anlamak ve biçimlendirmek isteyen tüm bireylere, bu işi öğreten ve öğrenenlere yararlı olması dileğiyle sunuyoruz.

Sevgi ve saygı ile...

Ekim 2016, EditörAnkara Binnur YEŞİLYAPRAK

ÖNSÖZ“……

Yaşamak şakaya gelmez,

Büyük bir ciddiyetle yaşayacaksın

Bir sincap gibi mesela,

Yani, yaşamanın dışında ve ötesinde hiçbir şey beklemeden,

Yani bütün işin gücün yaşamak olacak…”

Yaşamı ciddiye alan herkes için iş/meslek en önemli yaşam rolüdür, çünkü Freud’un belirttiği gibi “İş, bireyin gerçekle bağlantısıdır”. Mesleki Rehberlik ve Ka-riyer Danışmanlığı kitabı, bireyin yaşamının merkezinde yer alan “çalışan rolü” ile oluşturduğu kariyer sürecini açıklamayı, yönlendirmeyi ve geliştirmeyi hedefleyen tüm bireylerin, özellikle bu süreci desteklemeyi öğreten akademisyenlerin ve uygu-layıcıların ihtiyaç duyduğu bilgi, beceri, tutum ve anlayışları kazandırmak amacıyla hazırlandı.

Mesleki Rehberlik/Kariyer Danışmanlığı alanında güçlü bir kadro ile hazırlanan bu kaynak, öncelikle Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik alanındaki;

lisans öğrencileri için bir DERS KİTABI,alan uygulamacıları için bir YARDIMCI KİTAP,yüksek lisans/doktora öğrencileri için bir KAYNAK KİTAP,ve alanla ilgili herkes için temel bir BAŞVURU KİTABI olmaya adaydır.Kitabın kapsamı oluşturulurken ilgili derslerin YÖK kur tanımları yanı sıra üst-

teki amaçlanan nitelikler esas alınmıştır. Bu düşünce ile oluşturulan kitap, mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı alanındaki kuram ve uygulamaları birlikte sunma amacındadır. Kitabın içeriği ve sunuş biçimi oluşturulurken derslerin amacı, öğren-cilerin hazır bulunuşluk düzeyleri ve hedeflenen yeterlikler göz önünde bulundurul-muştur.

Kitabın tasarımında şu noktalar esas alınmıştır:*Kitabın kapsamı bu alanda çalışacak olanların taşıması gereken yeterlikler dik-

kate alınarak kuramsal ve uygulamaya dönük konularla “bütünlük ve aşamalılık” için-de oluşturulmuştur.

*Konuların açıklanmasında; soyut, karmaşık, anlaşılması güç ayrıntılar yerine somut, açık ve anlaşılır bir dil ve sunum biçimi tercih edilmiş, dikkat çekici, özetleyici ve açıklayıcı tablo, grafik ve şekillere yer verilmiştir.

*Bölümlerin başında konunun ana hatlarına ve kazanımlara yer verilmiş, genel bir yapılandırmanın yapıldığı ‘giriş’ten sonra bilgiler genelden özele doğru sunulmuş, ilgili yerlere dikkat çekme ve tartışma soru ve örnekleri konulmuştur.

*Her bölümde ilgili kuramsal bilgilerin yanı sıra uygulama ve etkinlik örneklerine önemli bir yer verilmiştir. ABD'de geliştirilen kuramlar ile bu konularda Türkiye’deki ilgili programlar, ölçekler, ilgili tezler, uygulamalar ile bütünleştirilerek gerekli bağ-lantılar kurulmuştur.

*Konuların kapsamı, öğrencilerin “sorgulayıcı, irdeleyici, değerlendirici” olmala-rını teşvik edici şekilde sunulmuş, farklı görüş ve düşünceleri tartışmalarını sağlamak amaçlanmıştır. Kitabın bu alanla ilgilenenler için “ufuk açıcı” bir işlevi olması bek-lenmektedir.

*Kitabın içerik ve biçimsel tasarımı “bütünlük, tekrar, çağrışım, merak, uygula-ma, araştırma, motivasyon vb.” öğrenme ilke ve süreçlerini esas alarak yapılandırıl-mıştır.

*Kitap, ilgili bir web sitesi ile desteklenmiştir. Özellikle kitaptan yararlanan aka-demisyenler, öğrenciler ve uygulayıcılara, kitapta yer alan konu ve uygulamalarda, bu site çok zengin materyaller ve kaynaklar sunarak destek olabilecektir.

Yukarıda sıralanan özellikleri ile sizlerle buluşan bu kitap ve bağlantılı web site-miz, kuşkusuz ki yaşayan bir organizma gibi sizinle etkileşim sürecinde, sizden gele-cek geri bildirimler ekseninde büyüyüp gelişecektir. Bu konudaki öneri ve katkılarınız özenle değerlendirilecektir.

Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı kitabının; yaşamayı, yaptığı işi ve kendini önemseyen herkese zengin yaşantılar sağlaması umut ve dileğiyle…

Binnur Yeşilyaprak

Editör

Teşekkür"Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı: Kuramdan Uygulamaya” kitabı, dok-

tora tezimden sonra akademik çalışmalarım arasında bende heyecan ve coşku yaratan bir çalışma oldu diyebilirim. 2010-2011 öğretim yılında, yedinci yıl iznimi kullanarak Amerika’da geçirdiğim dört mevsim boyunca yaptığım tüm çalışmaları, yaşadığım tüm duyguları, 30 yıllık kariyerimin bana verdiği donanımı, yaşantı zenginliğini bu kitapla size aktarabilecek miyim bilemiyorum. Ancak ben bu kitabın oluşma sürecinde çok zengin-leştirici deneyimler yaşadım. Kariyer kuramlarının ışığında kendi kariyerimin ve yaşamı-mın bir değerlendirmesini yaptım. Sonunda, yaşamımda böyle bir fırsata sahip olduğum için ne kadar şanslı olduğumu düşündüm. Bu nedenle öncelikle bana bu fırsatı hazırlayan Ankara Üniversitesi rektörlüğüne, Eğitim Bilimleri Fakültesi dekanlığına ve yokluğumda benim yürüttüğüm görevleri de yüklenen bölüm arkadaşlarıma teşekkür ediyorum.

Kuşkusuz, kitabın ortaya çıkması, Penn State Üniversitesinde birlikte çalışma şansı yakaladığım, Kariyer Danışmanlığı alanında çok ünlü iki seçkin profesör, Dr. Edwin L. Herr ve Dr. Spencer G. Niles’ın bana verdikleri esinler ve destek ile gerçekleşti. Özellikle Dr. Niles’e beni konuk öğretim üyesi olarak davet ettiği, sürekli desteklediği ve bu kitaba da kendi modeli ile katkıda bulunarak bizi onurlandırdığı için teşekkürlerimi sunuyo-rum. Onların yanı sıra, alandaki birikimleri ve çalışmaları ile bu kitabın bölüm yazarlığını kabul eden (hepsi de benden daha genç) meslektaşlarımın katkı ve çabaları, benim bu alanda önemli bir ortak ürün ortaya koyma hayalimi gerçekleştirmemi sağladı. Bu alanda yaptıkları ve yapacakları çalışmalar ile Türkiye’de mesleki rehberlik ve kariyer danışman-lığı alanını geliştirecek olan bölüm yazarlarına çok teşekkür ediyorum.

Kariyerimde her zaman desteklerini gördüğüm aileme ve tüm çalışmalarımda destek ve katkılarını alçak gönüllülükle sunan arkadaşım Dr. A. Millioğulları’na yürekten teşek-kürler. Kuşkusuz ki kariyer gelişimi çocuklukta başlayan ve ömür boyu devam eden bir süreç. İşte bu süreçte olumlu yönlendirmeleri ile beni etkileyen üç önemli ismi saygı ve sevgiyle anmak istiyorum; İlkokul öğretmenim Yücel Yılmaz, hocam Meliha Kavak ve danışmanım Prof. Dr. İ. Ethem Özgüven…

Kuşkusuz bu girişim bir kitap yazma yanı sıra, bu alandaki çalışmalar için bir kılavuz olma, web sitesi ile birlikte alanda önemli gelişmelere öncülük etme, yeni uygulamaları teşvik etme ve etkileyebilme amacı ve umudu taşımaktadır. Bu konuda düşündüklerimi yaşama geçirmek için her isteğimi koşulsuz kabul eden Pegem Akademi Yayıncılığın de-ğerli elemanlarına teşekkür ediyorum.

Ve elbette, şu anda bu satırları okuyan siz değerli meslektaşlarıma ve öğrencilerime (çünkü sizlerle etkileşime dayalı bu akademik ortamdan beslenerek üretiyorum), uygula-yıcılar ile tüm okuyuculara binlerce teşekkürler…

Saygılarımla, Eylül 2011, ANKARA Binnur Yeşilyaprak, Editör

Bölümler ve Yazarlar

Bölüm 1. Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığına Giriş

Binnur Yeşilyaprak Ankara Üniversitesi

Bölüm 2. Kariyer Gelişim Sürecini Etkileyen FaktörlerMetin Pişkin Ankara Üniversitesi

Bölüm 3. Özellik-Faktör Uyumlu KuramlarFeride Bacanlı Gazi Üniversitesi

Bölüm 4. Psikodinamik YaklaşımlarOya Yerin Güneri Orta Doğu Teknik Üniversitesi

Bölüm 5. Gelişimsel Yaklaşımlar Diğdem Müge Siyez Dokuz Eylül Üniversitesi

Bölüm 6. Sosyal-Bilişsel YaklaşımlarRagıp Özyürek Medipol Üniversitesi

Bölüm 7. Yeni Yaklaşım ve ModellerFidan Korkut Owen ve Spencer G. Niles Hacettepe Üniversitesi - Penn State Üniversitesi

Bölüm 8. Kariyer Danışmanlığı SüreciSeher Aydemir Sevim Ankara Üniversitesi

Bölüm 9. Kariyer Eğitim ProgramlarıZeynep Hamamcı Gaziantep Üniversitesi

Bölüm 10. Kariyer Danışmanlığında DeğerlendirmeAlim Kaya Mersin Üniversitesi

Okuyucuya bölüm kapsamında yer alan

bilgilerin nasıl bir düzenlemeyle sunulaca-

ğını göstermekte ve öğrenmeye hazır oluşu

sorgulamaktadır.

Kitaptan Yararlanma Kılavuzu:Kitabımızı farklı amaçlar ile kullanabilecek öğretim elemanları, lisans ve lisan-

süstü öğrenciler ile alan uygulayıcılarının bu kaynaktan daha çok yararlanmaları için aşağıdaki açıklamalar bir kılavuz işlevi görebilir:

Öğrencilerin ulaşması beklenen hedefleri

tanımlayarak ünite sonunda bir değerlen-

dirme yapmayı sağlamaktadır.Kazanımlar

Kitapta 10 bölüm, 2 bölüm ara-sı ve 10 adet Ek bulunmaktadır.

Kapsam

İçindekiler

Kapsama ilişkin genel bir görüş kazandırma ve bilişsel bir çerçeve oluşturarak öğrenmeyi yapılandırmayı kolaylaştırmaktadır.

Giriş

Konularla ilgili olarak verilen somut

durumlar anlaşılmayı kolaylaştırıcı olarak

hazırlanmıştır. Örnek

Açıklanan konularla ilgili olarak öğrenilenlerin pekiştirilmesi, motivasyonun artırılması amacıyla yer verilmiş ve öğrencinin aktif katılımı amaçlanmıştır.

Uygulama

Kuramlara ilişkin bilgiler, kuram kapsamında

yapılan araştırmalar, geliştirilen ölçekler ve yapılan

uygulamalar ile birlikte sunulmuştur.

Yurtdışı literatür kadar alanda Türkiye'deki literatürü kapsayıcı

olması, farklı görüş ve düşünceleri içermesi, eski ve yeni para-

digmaların karşılaştırmalı olarak sunulması hedeflenmiştir.

Kitap kapsamında yer verilen her kuramın alana katkısı ve

sınırlılıkları, kurama ilişkin yapılan değerlendirmeler ile birlikte

sunularak öğrencilerin "Sorgulayıcı, İrdeleyici" olmalarını teşvik

etmek amaçlanmıştır.

Öğrencilerin konuyla ilgili beyin jimnastiği yapabilmesi, böylece dikkati sürdürme ve kavrama düzeyini artırma hedeflenmiştir.

Tartışma

Her bölümün sonunda genel bir değerlen-dirme yapılarak önemli noktalar vurgulan-mıştır.

Sonuç

Konuların sunulmasında yararlanılan

kaynaklar, metin içinde referans numarası

sistemiyle bölüm sonlarında yer almıştır.KoK

Kaynakça

(Web) Bu kitabın kuşkusuz ki en önemli ve en ayırd edici özelliği kendine ait bir web sitesine sahip olmasıdır. Konular içinde okuyucu, daha geniş bilgi ve uygula-ma örnekleri için web sitesine yönlendirilmektedir.

Web

İÇİNDEKİLER

Önsöz ...................................................................................................................................................viiTeşekkür ................................................................................................................................................ ixBölümler ve Yazarlar ...........................................................................................................................xi

İçindekiler ............................................................................................................................................ xv

1. BölümMesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığına Giriş

GİRİŞ ................................................................................................................................................................................ 2

İnsan Yaşamında Çalışmanın Anlam ve Önemi................................................................................................ 3

Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığının Dili: Temel Kavramlar ...................................................... 5

Mesleki Rehberlik (Vocational Guidance) ve Kariyer Danışmanlığı (Career Counseling): Kavramsal Değişim ............................................................................................................................................. 7

Kariyer Danışmanlığı ......................................................................................................................................... 8

Kariyer Danışmanlığı: Mitler ve Gerçekler .................................................................................................. 9

Kariyer Danışmanı Ne Yapar? ........................................................................................................................11

Kariyer Danışmanlığı ve Psikolojik Danışma ...........................................................................................14

Kariyer Danışmanlığı Yeterlikleri .........................................................................................................................17

TARİHSEL BIR YOLCULUK ........................................................................................................................................19

ABD'de Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı Hizmetlerinin Gelişimi ........................................19

Başlangıç ve Köşe Taşları .................................................................................................................19

Tarihsel ve Güncel Olarak Türkiye’de Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı Hizmetleri: Amerika’dan Avrupa’ya Adımlar… ..............................................................................................................22

Başlangıç Dönemi: Öncü Adımlar ( 1953-1975) ......................................................................22

Arayış Dönemi: Kararsız Adımlar (1976-1994) ........................................................................23

Gelişme Dönemi : Sistematik Adımlar (1995-2013) ..............................................................25

Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı Alanında Paradigma Değişimi .................................31

Globalleşmenin Yarattığı Yeni Eğilimler ve Sonuçları ........................................................32

Paradigma Değişiminin Kariyer Danışmanları Açısından Doğurguları .......................36

SONUÇ ..........................................................................................................................................................................38

Kaynakça......................................................................................................................................................................39

Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı: Kuramdan Uygulamayaxvi

2. Bölüm Kariyer Gelişim Sürecini Etkileyen Faktörler

GİRİŞ ..............................................................................................................................................................................44

KARİYER GELİŞİM SÜRECİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ....................................................................................44

Psikolojik Faktörler ...........................................................................................................................................45

Yetenek ..................................................................................................................................................45

Yetenek Alanları .........................................................................................................................47

Zihinsel Yetenekler ....................................................................................................................49

Çoklu Zekâ ...................................................................................................................................50

İlgi ............................................................................................................................................................53

Kişilik Özellikleri ..................................................................................................................................56

Geniş ve Dar Kapsamlı Kişilik Ölçümleri ve Kariyerle İlişkisi ........................................56

Beş Faktör Kişilik Modeli ...........................................................................................................57

İçe dönük ve Dışa dönük Kişilik Yapısı .................................................................................58

Meslek Değerleri ..................................................................................................................................59

Kariyer Danışmanlığında Değerlerin Önemi .....................................................................60

Meslek Değerlerinin Sınıflandırılması ..................................................................................61

Sosyolojik Faktörler .........................................................................................................................................63

Aile ..................................................................................................................................................................63

Sosyoekonomik Sınıf ................................................................................................................................65

Cinsiyet .................................................................................................................................................................66

Ekonomik ve Politik Faktörler .......................................................................................................................71

SONUÇ ..........................................................................................................................................................................74

Kaynakça......................................................................................................................................................................75

Bölüm ArasıMESLEKİ REHBERLİK ve KARİYER DANIŞMANLIĞI ALANINDAKİ KURAMLARA GİRİŞ ........................79

Kuramlar Ne İşe Yarar? ....................................................................................................................................80

Kariyer Kuramları: Gerçekler, Metaforlar ve Tartışmalar .....................................................................81

Kuramlar Nasıl Sınıflandırılır? .......................................................................................................................83

Kuramlar Nasıl Değerlendirilir? ...................................................................................................................84

Kuramlar Uygulamaya Nasıl Yansır? ..........................................................................................................86

Kaynakça ..............................................................................................................................................................87

İçindekiler xvii

3. Bölüm Özellik-Faktör Uyumlu Kuramlar

GİRİŞ ..............................................................................................................................................................................90

ÖZELLİK VE ETMEN KURAMI .................................................................................................................................90

Özellik ve Etmen Kuramı’nın Gelişimi ........................................................................................................91

Temel Kavramları ve Varsayımları ...............................................................................................................92

Kariyer Danışma Süreci ...................................................................................................................................93

Özellik ve Etmen Kuramının Değerlendirilmesi .....................................................................................97

İŞ UYUMU KURAMI ...................................................................................................................................................98

Temel Kavramları ve Varsayımları ................................................................................................................98

Kariyer Danışma Süreci ................................................................................................................................ 102

Danışmada Kullanılan Yöntem ve Teknikler .......................................................................... 106

İş Uyumu Kuramının Değerlendirilmesi ............................................................................................... 106

HOLLAND’ IN TİPOLOJİ KURAMI ....................................................................................................................... 107

Holland’ın Tiplerinin Gelişimi ..................................................................................................................... 109

Kuramının Temel Varsayımları ve Kavramları ...................................................................................... 110

Holland’ın Tipleri ve Özellikleri .................................................................................................................. 112

Gerçekçi Çevre ............................................................................................................................................ 112

Gerçekçi Kişilik Tipi ......................................................................................................................... 113

Araştırmacı Çevre ...................................................................................................................................... 113

Araştırmacı Kişilik Tipi ................................................................................................................... 114

Sanatçı Çevre .............................................................................................................................................. 114

Sanatçı Kişilik Tipi ............................................................................................................................ 114

Sosyal Çevre ................................................................................................................................................ 115

Sosyal Kişilik Tipi ............................................................................................................................. 115

Girişimci Çevre............................................................................................................................................ 116

Girişimci Kişilik Tipi ......................................................................................................................... 116

Geleneksel Çevre ....................................................................................................................................... 116

Geleneksel Kişilik Tipi .................................................................................................................... 117

Tiplerin Kombinasyonları ....................................................................................................................... 117

Kariyer Danışma Süreci ........................................................................................................................................ 118

Holland’ın Tipoloji Kuramının Değerlendirilmesi ....................................................................................... 121

SONUÇ ....................................................................................................................................................................... 123

Kaynakça................................................................................................................................................................... 124

Ek.1 Holland'ın Kuramı ile ilgili bir UYGULAMA : Altıgen Bahçe Etkinliği ......................................... 127

Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı: Kuramdan Uygulamayaxviii

4. Bölüm Psikodinamik Yaklaşımlar

GİRİŞ ........................................................................................................................................................................... 136PSİKANALİTİK YAKLAŞIM ..................................................................................................................................... 136

Psikanalitik Yaklaşımda Meslek Seçimi .................................................................................................. 136Psikanalitik Yaklaşımda Kariyer Danışmanlığı Süreci ........................................................................ 138Sonuç ve Değerlendirme ............................................................................................................................ 139

ADLERİN YAKLAŞIMI ............................................................................................................................................. 140Temel Kavramlar ............................................................................................................................................. 140

Aile Bütünlüğü (Family Constellation) .................................................................................... 140Doğum Sırası (Birth Order) ......................................................................................................... 142Yaşam Tarzı (Life Style) .................................................................................................................. 143İlk Çocukluk Anıları (Early Recollections) ............................................................................... 145Sosyal İlgi (Social Interest) .......................................................................................................... 147

Adler Yaklaşımında Kariyer Danışmanlığı Süreci ................................................................................ 148Sonuç ve Değerlendirme ............................................................................................................................ 150

ROE’NUN YAKLAŞIMI ........................................................................................................................................... 151Erken Çocukluk Döneminde Aile İçi Deneyimler ............................................................................... 151I. İnsanlara yönelik meslekler .................................................................................................................... 153II. İnsanlara yönelik olmayan meslekler ................................................................................................. 153Sonuç ve Değerlendirme ............................................................................................................................ 155

MYERS BRİGGS TİP TEORİSİ................................................................................................................................. 155Temel Kavramları ........................................................................................................................................... 157

İçe dönüklük (Introversion) ve Dışa dönüklük (Extroversion) ...................................... 157Algılama (Perceiving) ve Yargılama (Judging) ...................................................................... 158Myers Briggs Tipolojisinin Kariyer Danışmanlığında Kullanımı ...................................... 163

Sonuç ve Değerlendirme ............................................................................................................................ 164

SONUÇ ....................................................................................................................................................................... 164

Kaynakça................................................................................................................................................................... 165

İçindekiler xix

5. Bölüm Gelişimsel Yaklaşımlar

GİRİŞ ........................................................................................................................................................................... 172

GİNZBERG ve ARKADAŞLARININ MESLEKİ GELİŞİM KURAMI ................................................................. 173

Fantezi (Hayal) Dönemi................................................................................................................................ 175

Deneme Dönemi ............................................................................................................................................ 175

Gerçekçi Dönem ............................................................................................................................................. 177

Ginzberg’in Gelişim Kuramının Psikolojik Danışma Sürecinde Kullanımı ......................................... 177

İlgili Araştırmalar ve Kuramın Değerlendirilmesi ............................................................................... 180

SUPER’IN YAŞAM BOYU-YAŞAM ALANI YAKLAŞIMI ................................................................................... 181

Super’in Varsayımları ve Temel Kavramları ........................................................................................... 182

Benlik Kavramı ................................................................................................................................................ 184

Yaşam Boyu-Yaşam Alanı ............................................................................................................................ 185

Kariyer Olgunluğu ......................................................................................................................................... 191

Kariyer Örüntüleri .......................................................................................................................................... 193

Super’in Kariyer Danışmanlığı Süreci ............................................................................................................. 195

Çocukların Kariyer Gelişimi: Super’in Modeli .............................................................................................. 197

İlgili Araştırmalar ve Kuramın Değerlendirilmesi ...................................................................................... 199

GOTTFREDSON’UN DARALTMA-UZLAŞMA KURAMI ................................................................................. 200

Gelişimsel Süreçler ve Temel Kavramlar ........................................................................................................ 201

Bilişsel Büyüme ............................................................................................................................................... 201

Öz Yaratım (Self-Creation) ........................................................................................................................... 202

Daraltma ........................................................................................................................................................... 202

Uzlaşma ............................................................................................................................................................. 209

Psikolojik Danışma Süreci .................................................................................................................................. 210

İlgili Araştırmalar ................................................................................................................................................... 211

SONUÇ ....................................................................................................................................................................... 213

Kaynakça................................................................................................................................................................... 214

Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı: Kuramdan Uygulamayaxx

6. Bölüm Sosyal-Bilişsel Yaklaşımlar

GİRİŞ ........................................................................................................................................................................... 220

KARİYER DANIŞMANLIĞINDA SOSYAL ÖĞRENME KURAMI ................................................................... 220

Kariyer Kararı Vermede Sosyal Öğrenme Kuramı ....................................................................................... 221

Kariyer Danışmanlığında Öğrenme Kuramı ................................................................................................ 225

Kariyer Danışmasının Hedefi ve Kariyer Danışmanlarının Rolleri ........................................................ 228

Kariyer Danışmanlığı Süreci, Müdahale Yöntemleri ve Uygulamalar .................................................. 230

Karar Verme, Problem Çözme, Hedef /Amaç Belirlemeyle İlgili Etkinlikler .............................. 233

Kariyer İnançlarıyla İlgili Etkinlik ............................................................................................................... 235

Değerlendirme ............................................................................................................................................... 237

SOSYAL BİLİŞSEL KARİYER KURAMI ................................................................................................................. 237

Kuramın Geçmişi .................................................................................................................................................... 238

Genel Kuramsal Kavram ve Sayıltılar ....................................................................................................... 239

SBKK’nın Çevresel Etkilere İlişkin Görüşleri ........................................................................... 242

Sosyal Ortam Etkileri .................................................................................................................... 243Kariyer Engelleri ve Kariyer Destekleri .................................................................................... 244

Kariyer Gelişimi ile İlgili Denenceler ve Günlük Yaşamdan Örnekler .................................................. 246İlgi gelişimiyle ilgili denenceler .................................................................................................. 248Yetenek ya da geçmişteki performans, değerler ve ilgilerle ilgili denenceler ............ 249

Hedefler ve performansla ilgili denenceler ............................................................................ 249

Çevresel değişkenlerin doğrudan ve dolaylı biçimlendirici etkileriyle

İlgili denenceler ................................................................................................................................ 251

Ülkemizdeki Araştırmalar ............................................................................................................................ 253

Uygulamalar .................................................................................................................................................... 253

Risk Grubundaki Gençlere Yönelik Öneriler ......................................................................................... 255

SBKK ve Kariyer Danışması ........................................................................................................................ 256

Seçim ve Başarıya Ulaşmak için Engellerin Aşılması ......................................................................... 258

Değerlendirme ............................................................................................................................................... 259

BİLGİ İŞLEME YAKLAŞIMI...................................................................................................................................... 259

Kariyer Danışma Süreci ................................................................................................................................ 263

Değerlendirme ............................................................................................................................................... 267

SONUÇ ....................................................................................................................................................................... 268

Kaynakça................................................................................................................................................................... 268

İçindekiler xxi

7. Bölüm Yeni Yaklaşım ve Modeller

GİRİŞ ........................................................................................................................................................................... 274

KARİYER DANIŞMANLIĞINDA POST MODERN YAKLAŞIMLAR ............................................................... 275

Brown’un Değer Temelli Kariyer Yaklaşımı ................................................................................................... 277

Bireyin Kendi Hikâyesini Oluşturması Yaklaşımı ......................................................................................... 280

Brott’un Hikâyelendirme Yaklaşımı ......................................................................................................... 280

Yaşam Düzenleme Psikolojik Danışmanlığı ................................................................................................. 282

KURAMLARI BİRLEŞTiRMEYE DOĞRU YÖNELİŞ ........................................................................................... 285

Sistemler Kuramı Çerçeve Çalışması (SKÇÇ) ................................................................................................. 286

Kariyer Yapılandırma Kuramı ............................................................................................................................. 288

KARİYER DANIŞMANLIĞINDA BAZI YENİ MODELLER ................................................................................ 292

Amundson ve Arkadaşlarının Teker Modeli ................................................................................................. 292

Kariyer Yelkenlisi Modeli ..................................................................................................................................... 295

Kariyer Akışı: Umut Odaklı Kariyer Gelişimi Modeli................................................................................... 297

Kariyer Akışı ..................................................................................................................................................... 297

Kariyer Akışı için Kuramsal Temeller: Umut Odaklı Kariyer Gelişimi Modeli (UOKGM) ......... 298

Kariyer Kuramlarının Durumu: Bir Değerlendirme .................................................................................... 302

SONUÇ ....................................................................................................................................................................... 304

Kaynakça................................................................................................................................................................... 305

Bölüm ArasıKARİYER DANIŞMANLIĞI ALANINDAKİ KURAMLARA İLİŞKİN BİR DEĞERLENDİRME ..................... 309

Kariyer Gelişim Kuramlarının Uygulamada Kullanılması ........................................................................ 309

Kuramlara Kısa Bir Bakış ...................................................................................................................................... 311

Kuramlar mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığında ne zaman ve nasıl işe yarar? ................. 318

Kaynakça................................................................................................................................................................... 321

Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı: Kuramdan Uygulamayaxxii

8. Bölüm Kariyer Danışmanlığı Süreci

GİRİŞ ........................................................................................................................................................................... 324

Kariyer Danışmanlığı Süreci ve Özellikleri ............................................................................................. 324

Kariyer Danışmanlığı Modelleri ................................................................................................................ 327

Egan’ın 3 Aşamalı Modelini Temel Alan Uygulamalar ...................................................... 328

Kariyer Danışmanlığı Teknikleri ................................................................................................................ 340

Alıştırmalar ....................................................................................................................................... 340

Kuvvet-Alan Analizi ........................................................................................................................ 344

Meslek Bilgisi .................................................................................................................................... 344

Akılcı olmayan İnançları Tartışma/Sorgulama ...................................................................... 345

Bilişsel Tartışma ....................................................................................................................... 346

İmgelemsel Tartışma ............................................................................................................. 346

Akılcı olmayan İnançların Duyarsızlaştırılması Müdahalesi ............................................. 347

Olumlu Kendilik Konuşması ........................................................................................................ 347

Metafor Kullanma ........................................................................................................................... 348

Model Olma ve Davranışın Prova Edilmesi ............................................................................ 350

Mesleki-Q-Gram .............................................................................................................................. 350

Öykü Anlatma .................................................................................................................................. 351

Kötümser ve iyimser yanım ......................................................................................................... 352

Yönlendirilmiş Fantazi ................................................................................................................... 352

Yaşam-Kariyer Değerlendirmesi ................................................................................................ 353

Kariyer Müdahalelerinin Etkileri ................................................................................................ 354

SONUÇ ....................................................................................................................................................................... 355

Kaynakça................................................................................................................................................................... 357

İçindekiler xxiii

9. BölümKariyer Eğitim Programları

GİRİŞ ........................................................................................................................................................................... 362

Kariyer Eğitimi Programları ................................................................................................................................ 362

Kapsamlı Rehberlik Programları İçerisinde Kariyer Eğitimi Uygulamaları ................................. 365

Kariyer Eğitimi Programlarının Geliştirilme Süreci ............................................................................. 366

Kariyer Eğitimi Programının Hedef Grubunu Belirleme ........................................................... 367

Hedef Grubun Eğitim İhtiyaçlarını Belirleme .............................................................................. 367

Kariyer Eğitim Programının Amaçlarını Belirleme ...................................................................... 368

İlköğretim Birinci Kademe Kariyer Eğitim Programlarının Amacı ................................ 369

İlköğretim İkinci Kademe-Kariyer Eğitiminin Amacı ......................................................... 371

Lisede Kariyer Eğitim Programlarının Amacı ...................................................................... 373

Programın Hangi Yöntemle Sunulacağına Karar Verme ........................................................... 375

Kariyer Eğitim Programının İçeriğini Yapılandırma .................................................................... 376

Kariyer Eğitim Programını Uygulama .............................................................................................. 377

İlköğretim Birinci Kademede Nasıl Uygulanmalı? ...................................................... 377

İlköğretim İkinci Kademede Nasıl Uygulanmalı? ........................................................ 380

Lisede Kariyer Eğitimi Programları Nasıl Uygulanmalıdır ? ...................................... 382

Kariyer Eğitimi Programını Değerlendirme ........................................................................... 384

Örnek Kariyer Eğitimi Programları ................................................................................................... 387

Eğitim ve Kariyer Araştırma Programı ..................................................................................... 388

Gerçek Oyun (Real Game) ......................................................................................................... 389

Kaynakça................................................................................................................................................................... 393

Ek 1. Ülkemizde Uygulanan KGRP'da Yer Alan Kariyer Kazanım Örnekleri ................................ 397

Ek 2. İlköğretim Ders Programlarında Yer Alan Kariyer Kazanımlarından Örnekler ............... 399

Ek 3. Kariyer Eğitimi Öğrenci İhtiyaç Analizi Form Örneği (9. - 12. sınıflar için) ....................... 400

Ek 4. Kariyer Eğitim Programları İle İlgili Kaynaklar Listesi .............................................................. 401

Ek 5. Lise İçin Kariyer Planlama Etkinlik Örneği ................................................................................... 403

Ek 6. Kariyer Eğitimi Öğrenci Değerlendirme Formu Örneği (9. - 12. sınıflar için) .................. 405

Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı: Kuramdan Uygulamayaxxiv

10. Bölüm Kariyer Danışmanlığında Değerlendirme

GİRİŞ ........................................................................................................................................................................... 408

Psikolojik Ölçme Araçları .................................................................................................................................... 408

Test ve Envanterlerin Psikometrik ve Pratik Nitelikleri ..................................................................... 409

Değerlendirmede Amaçlar ................................................................................................................................ 411

Değerlendirme Yaklaşımları............................................................................................................................... 412

Klinik Değerlendirme ................................................................................................................................... 414

Formal (Nicel-Standart-Objektif ) Değerlendirme .............................................................................. 415

Yeteneklerin Değerlendirilmesi ve Yetenek Testleri ................................................................... 416

Yetenek Testleri Açısından Türkiye’deki Durum .......................................................................... 419

İlgilerin Ölçülmesi ve İlgi Envanterleri ............................................................................................ 421

İlgilerin Ölçülmesi ve İlgi Envanterleri Açısından Türkiye’deki Durum .............................. 425

Meslek Değerlerinin Ölçülmesi ve Değer Ölçekleri ................................................................... 428

Meslek Değerlerinin Ölçülmesi ve Değer Ölçekleri Açısından Türkiye’deki Durum ...... 433

Kişiliğin Ölçülmesi ve Kişilik Ölçekleri ............................................................................................. 434

İnformal (Nitel) Değerlendirme ................................................................................................................ 436

Kontrol Listeleri (Checklists) ve İnformal Derecelendirme Ölçekleri

(Informal Rating Scale) ................................................................................................................ 438

Kart Sıralama .................................................................................................................................... 440

Kariyer Soy Ağacı (Genogram) ................................................................................................... 441

Kariyer Stili Değerlendirmesi (Career Style Assessment) ................................................ 442

Değerlendirmede Bilgisayar Teknolojilerinin Kullanımı .......................................................................... 443

Bilgisayar Destekli Mesleki Rehberlik Sistemleri (BDMRS) .............................................................. 444

Türkiye’de Bilgisayar Destekli Mesleki Rehberlik Sistemleri ........................................................... 447

İş Yaşamı ve Mesleklerin Değerlendirilmesi ................................................................................................ 449

Mesleklerin Sınıflandırılması ...................................................................................................................... 450

Meslek İnceleme ..................................................................................................................................... 451

Mesleki Bilgi Kaynakları ....................................................................................................................... 452

Türkiye’de Meslek Danışmanlığı Alanında Kurumsal Gelişmeler.......................................................... 453

Kaynakça................................................................................................................................................................... 455

Dizin ........................................................................................................................................................................... 487

İçindekiler xxv

EklerEk A Kariyer Danışmanlığı Yeterlikleri ve Performans Göstergeleri ..................................................... 461

Ek B Kariyer Danışmanları İçin Etik İlkeler ..................................................................................................... 471

Ek C Amerikan Okul Danışmanları Derneğinin (ASCA) Ulusal Modeli: Öğrenciler İçin Kariyer Gelişimi Standartları ............................................................................................... 483

Şekiller ListesiŞekil 2.1 BECERİ = Potansiyel Kapasite + İlgi Düzeyi + Çevresel Olanaklar ..........................................46

Şekil 3.1 Holland’ın Tipleri Arasındaki İlişkiler ............................................................................................. 109

Şekil 5.1 Yaşam-Kariyer Gökkuşağı .................................................................................................................. 185

Şekil 5.2 Super’ın Yaşam Dönemleri ve Alt Basamakları .......................................................................... 186

Şekil 5. 3 Su Kemeri Modeli: Kariyer Belirleyicileri ..................................................................................... 190

Şekil 5. 4 Kariyer Olgunluğunun Boyutları ................................................................................................... 192

Şekil 5. 5 Çocukların Kariyer Gelişim Modeli ................................................................................................ 198

Şekil 5. 6 Gottfredson’un Gelişimsel Kuramı ................................................................................................ 201

Şekil 5. 7 Gottfredson’un Daraltma Sürecinin Dört Aşaması ................................................................. 204

Şekil 5. 8 Mesleklerin Bilişsel Haritası ile İlgili Örnekler ............................................................................ 207

Şekil 6. 1 SBKT’sindeki Kavramların Birbirleriyle Ilişkileri......................................................................... 247

Şekil 6. 2 Karar Piramidi ...................................................................................................................................... 261

Şekil 6. 3 İASDU Döngüsü ................................................................................................................................... 262

Şekil 6. 4 Karar Modeli .......................................................................................................................................... 263

Şekil 6. 5 Kariyer Danışmanlığı Süreci Uygulama Adımları ..................................................................... 265

Şekil 7. 1 Sistemler Kuramı Çerçeve Çalışması ............................................................................................ 287

Şekil 7. 2 Kariyer Uyumluluğu Yapısının Boyutları ve İgili Gelişimsel Görevler ................................ 291

Şekil 7. 3 Amundson ve arkadaşlarının Kariyer Tekeri Modeli (2005) ................................................. 293

Şekil 7. 4 Kariyer Yelkenlisi Modeli ................................................................................................................... 296

Şekil 7. 5 Kariyer Akışı Yeterlilikleri: Umut Odaklı Kariyer Gelişimi Modeli ........................................ 299

Şekil 10. 1 Ölçme Araçlarının Sahip Olması Gereken Özellikler ............................................................ 410

Şekil 10. 2 Değerlendirme Yaklaşımlarının Sınıflandırılması .................................................................. 413

Şekil 10. 3 Yeteneklerin Sınıflandırılması ....................................................................................................... 416

Şekil 10. 4 Kariyer Soy Ağacı .............................................................................................................................. 442

Şekil 10. 5 O*Net'in İçeriğine İlişkin Model................................................................................................... 446

İçindekiler xxvii

Tablolar ListesiTablo 1.1 Kariyer Danışmanlığı Odaklarının Sürekliliği ve Danışman Rolleri ...........................................16

Tablo 1. 2 İş/Meslek Yapısı ve Meslek Sahibi Olma Anlayışındaki Değişimler ...........................................35

Tablo 1. 3 Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı Hizmetleri Anlayışındaki Değişme ..................36

Tablo 2. 1 Mesleki Seçim ve Kariyer Gelişimi Yaklaşımlarını Sınıflama ........................................................84

Tablo 3. 1 Holland’ın Tipolojisine Göre Tipler, Anahtar Sözcükler ve Meslekler .................................... 111

Tablo 5. 1 Ginzberg ve ark. Gelişim Kuramındaki Dönemler ve Alt Basamakları .................................. 174

Tablo 5. 2 Super’ın Yaşam Dönemleri ve Alt Basamakları ............................................................................. 187

Tablo 5. 3 Super’ın Mesleki Gelişim Görevleri ................................................................................................... 191

Tablo 6. 1 Kariyer İnançları Envanterinden Örnek Maddeler ....................................................................... 232

Tablo 6. 2 Ülkemizdeki Eğitim ve Sınav Sistemine Özgü Kariyer İnançlarıyla İlgili Tartışma İfadeleri ..................................................................................................................................... 236

Tablo 6. 3 Sosyal Bilişsel Kuramın Anahtar Kavramları: Bilişsel-Birey Değişkenleri ............................ 239

Tablo 6. 4 SBKK’nın İkinci Düzey Kavramları: Birey Dışı Ortama Özgü Değişkenler ............................. 243

Tablo 7. 1 Danışanlar, Danışma Süreci Yapısı ve Kariyer Kuramları Arasındaki Etkileşimler ............. 311

Tablo 7. 2 Kuramlara Kısa Bir Bakış: Temel Önermeleri, Anahtar Kavramları ve Sonuçları ................ 312

Tablo 7. 3 Kariyer Danışmanlığı Alanındaki Temel Yaklaşımların İstihdam Çağındaki Gençlere Olası Katkılarına İlişkin Örnekler ...................................................................................... 318

Tablo 10. 1 GATB, ASVAB ve DAT’ın Alt Testleri .................................................................................................. 419

Tablo 10. 2 Genel Mesleki Tema Ölçekleri ve Temel İlgi Ölçekleri .............................................................. 423

Tablo 10. 3 KDE’nin Ölçtüğü Yetenek, İlgi ve Mesleki Değer Alanları İle Alt Ölçeklerin İç Tutarlık ve Kararlılık Katsayıları .................................................................................................... 427

Tablo 10. 4 ABKÖ’nin Ölçtüğü İlgi Yetenek ve İlgi Alanları İle Madde Sayıları........................................ 428

Tablo 10. 5 6 Meslek Değeri ve 21 İhtiyaç ve Örnek Maddeler .................................................................... 430

Tablo 10. 6 SWVI-R’nin Ölçtüğü Meslek Değerleri, Örnek Maddeler ve Güvenirlik Katsayıları ........ 432

Tablo 10. 7 16 PF’nin Ölçtüğü Kişilik Faktörleri ve Soru Sayıları .................................................................. 435

Tablo 10. 8 MBS’de Ölçülen İlgi, Yetenek ve Mesleki Değer Alanları ve İç Tutarlık Katsayıları .......... 449

Giriş

İnsan Yaşamında Çalışmanın Anlam ve Önemi

Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığının Dili: Temel Kavramlar

Kariyer Danışmanlığı: Mitler ve Gerçekler

Kariyer Danışmanlığı ve Psikolojik Danışma

Kariyer Danışmanlığı Yeterlikleri

Tarihsel Bir Yolculuk: ABD'de Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı Hizmetlerinin Gelişimi

Tarihsel ve Güncel Olarak Türkiye’de Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı Hizmetleri: Amerika’dan Avrupa’ya Adımlar

Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı Alanında Paradigma Değişimi

1. Mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı alanındaki kavramlar bilgisi2. Kariyer danışmanlığı yeterlilikleri,rol ve görevlerini kavrama3. Tarihsel süreç içinde mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı hizmetlerini

değerlendirebilme4. Meslek ve iş dünyasındaki paradigma değişimlerinin nedenleri ve kariyer

danışmanlığı açısından sonuçlarını kavrama

5. Kariyer danışmanlığına yönelik olumlu ve geçerli tutumlar geliştirme

Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı: Kuramdan Uygulamaya2

GİRİŞ

Mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı, psikolojik danışma ve rehberlik hiz-metlerinin çıkış noktasını ve bu alanın gelişiminin temel taşlarını oluşturur. Böyle olması da bir bakıma doğaldır, çünkü bireyin yaşam içindeki konumunu, kendini ve yaşamını anlamlandırması büyük ölçüde işiyle/mesleği ile biçimlenir. Eğitim kade-mesinin hangi aşamasında görevli olursa olsun, psikolojik danışmanlardan beklenen en önemli işlev, öğrencilerin gelecek meslek ve kariyerlerine yönelik seçimler, kararlar ve hazırlıklarda yardımcı olmasıdır. Üstelik değişen çalışma koşulları ve yaşam ger-çeklerine bağlı olarak artık bu işlev sadece öğrenciler için değil, her yaş grubundan yetişkinler için de önemli bir ihtiyaç hâline gelmiştir.

İşte bu bölümde bu alana yönelik bilgi ve beceriler kazanmanıza temel oluştu-racak genel ve gerekli açıklamalar, kavramlar ve anlayışlar üzerinde durulmuştur. Bu alanı doğru algılamanızı sağlayacak temel yaklaşımı edinmeniz için mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı alanındaki kavramlar, bu alandaki hizmetlerin niteliği, tarih-sel süreç içindeki paradigma değişimi, bugünkü durum, kariyer danışmanlığı yeter-likleri ve rolleri açıklanmıştır. Bu bölümdeki bilgiler, 21. yüzyılda bu rolü oynayacak aday psikolojik danışmanlar olarak mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı alanına giriş yapmanız ve kendinizi bu konuda geliştirmeniz için genel bir perspektif sağlaya-cak şekilde tasarlanmıştır.

İlgili açıklamalar ile bu alana yönelik uygun ve doğru bir tutum geliştirmenize yardımcı olacak bir zemin oluşturmanız amaçlanmıştır. Bölüm içinde yer verilen tar-tışma ve uygulamalar, mitler ve gerçekler sizin profesyonel kariyer danışmanlığı rolü-nü benimsemeye ne kadar hazır olduğunuzu değerlendirmeniz için önemli ip uçları sağlayacaktır.

En az üç kişiye “yaptığınız işin/mesleğin sizin için anlamı nedir?” sorusunu yönelti-niz. Yanıtları farklı mı?, Bu farklılık neden kaynaklanabilir? Aynı mesleği sürdüren üç kişiye aynı soruyu yöneltiniz. Yanıtlar farklı mı?, Neden?Uygulamayı sürdürerek aynı mesleği yapan aynı cinsiyet ve yaş grubundaki üç kişiye aynı soruyu yönelttiğinizde yine farklı sonuçlar alabilirsiniz. Nedenlerini tartışınız.

UYGULAMA

Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığına Giriş 3

İnsan Yaşamında Çalışmanın Anlam ve Önemi

Eğitim, bireyin tüm olarak gelişmesi ve yaşamdaki bütün rollerini en iyi şekil-de yerine getirmesi için gerekli olan nitelikleri kazandırmaya yönelik bir süreçtir. Bu süreç içinde birey yaşamdaki 3 farklı konumu açısından ele alınıp yetiştirilmeye ça-lışılır:

Birey olarak insan

Sosyal bir varlık olarak insan

Meslek elemanı olarak insan

Ülkelerin kalkınmasında bireylere, üretken ve gelişmeye açık nitelikleri kazan-dırmayı amaçlayan çağdaş eğitim anlayışı, bireyin kendi potansiyelini maksimum dü-zeyde ortaya koyabileceği en uygun mesleki seçimleri yapması ve kariyer gelişimini sürdürmesine önem verir. İşte, eğitim sürecinde bireye bu alanda yapılan hizmetler “Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı” kapsamında yer alır.

Bireyin, mesleki yönelişleri, tercihleri, seçimleri ve kariyer gelişimi sürecinde yer alan bazı mesleki gelişim görevleri, genel olarak eğitim süreci içinde gerçekleşir. An-cak, eğitimi bitirenler, yetiştikleri alanda iş bulabileceği gibi, mesleğini icra edeceği bir iş olanağı bulamayabilir. Mesleğini değiştirebilir, farklı bir alana uyarlayabilir. İşsiz kalabilir, yeni beceriler geliştirip iş arayabilir. Emekli olduktan sonra başka alana yö-nelebilir… Böylece mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı hizmetleri, sadece okul-da değil, yaşam boyu sürer.

Toplum yaşamında hepimiz bir meslek sahibi olma, bir iş yapma ve etkin olma ihtiyacı içindeyiz. Çünkü insan ile yaşam arasındaki en kuvvetli bağ, “iş”tir. Freud’a göre, “iş, bireyin gerçekle bağlantısı”dır. Tarih boyunca ‘iş’in anlamı değişse de, yaşam içindeki önemli yeri ve bireyin yaşamını etkileme gücü pek değişmemiştir. İş, yaşa-mın merkezine konur genellikle. Bireyin yaptığı iş/meslek, onun kimliğini oluşturan ve onu tanımlayan en önemli ögedir.1 Çünkü yaptığımız iş, yaşamdaki diğer rolleri-mizi ve yaşam içindeki tüm konumumuzu etkiler. Yaptığımız iş, düşüncelerimize ve yaşamımıza belli bir biçim verir. Bireyin sosyal statüsünü belirleyen en önemli kriter işidir. "Nasıl bir ortamda çalışacağız, kimlerle ilişki kuracağız, nasıl bir yaşam tarzı-mız olacak, ne kadar tatil yapacağız?" gibi soruların yanıtları işimizle bağlantılıdır. Bu nedenledir ki yeni tanıştığımız kişiye ilk sorduğumuz soru; “Ne iş yapıyorsunuz/mesleğiniz nedir?” olur genellikle.

Meslek, en genel tanımıyla “bir kimsenin hayatını kazanmak için yaptığı, kural-ları toplumca belirlenmiş ve belli bir eğitimle kazanılan bilgi ve becerilere dayalı et-kinlikler bütünü” şeklinde ifade edilebilir.2 Meslek, kazanç elde etmek amacı ile yürü-tülen etkinlikler bütünü olarak tanımlanmışsa da, sadece para kazanma aracı değildir.

Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı: Kuramdan Uygulamaya4

Çünkü insanlara; “Elinize yaşamınızı sağlayacak bir para geçse yine de çalışmak ister misiniz?” sorusunu yönelttiğimizde % 80-85’i “evet” yanıtı vermektedir. Çünkü biz sadece para kazanmak için meslek sahibi olmayız. Bir meslek edinmenin temelinde para kazanarak fizyolojik ihtiyaçları karşılamanın dışında sosyal ve psikolojik ihtiyaç-ların doyumu söz konusudur.3 Büyük ruh hekimi S. Freud bunu şöyle dile getirir:

“Sağlıklı insan sevebilen ve çalışabilen kişidir”

Meslek ve iş sahibi olmanın temelinde psiko-sosyal bazı etmenler yer alır: Ne-lerdir bunlar?

İnsanın doğuştan getirdiği yetenekleri, potansiyeli, gizil güçleri vardır. Biz yaşam içinde bunları ortaya koyma, kullanma ve geliştirmek isteriz. İşte sahip olduğumuz bu yetenekleri kullanma ve geliştirme olanağı sağlayacak alan, meslek alanlarıdır, işi-mizdir. Biz çalışırken aynı zamanda bu yetenekleri ifade etme, güçlerimizi artırma fırsatı elde ederiz. Böylece birey varoluşunun anlamını yakalar. Sahip olduğu yetileri, güçleri kullanarak doyuma ulaşır. Kendini, bir iş yaptığı, üretken olduğu için de daha değerli ve önemli görür. Böylece kendine saygısı ve güveni gelişir. Toplum içinde ya-rarlı olma, hizmet verme yoluyla toplumsal saygınlık kazanma söz konusudur. Meslek etkinlikleri içinde biz başkalarıyla etkileşimde bulunuruz, belli rol ve görevler yoluyla sosyal kimliğimizi kazanırız. O hâlde çalışmanın temelinde bireyin çok yönlü psiko-sosyal ihtiyaçlarının karşılanması söz konusudur.

İşte bireyin fizyolojik, psikolojik ve toplumsal ihtiyaçlarını karşılamada en önem-li araç durumunda olan meslek/iş, yaşama anlam veren ve yaşam doyumunu etkile-yen en önemli değişkendir.1 Amerika’da çalışanlar arasında yapılan geniş kapsamlı bir araştırmada yaşam kalitesine en fazla etki eden değişkenler şöyle sıralanmıştır:4

Erkekler için 1. sırada, iş doyumu; 2. sırada, aile ilişkileri; 3. sırada para

Kadınlar için ise, önce aile ilişkileri, sonra iş doyumu . .

Yaşamak için mi çalışılır? Çalışmak için mi yaşanır?

Her iki yaklaşımın da olumlu ve olumsuz yanları neler olabilir? Tartışınız.

Çevrenizde tanıdıklarınız içinden bu iki farklı çalışma anlayışına örnek verebile-ceğiniz kişiler var mı?

TARTIŞMA