Mộtchiếnthắngbịbỏlỡ

WilliamColby

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfree

CộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach

TableofContentsMỘTCHIẾNTHẮNGBỊBỎLỠ

LỜIGIỚITHIỆU

PHẦNMỘT:ĐÔINGÃTRƯỚCTHẤTBẠI

PHẦNHAI:CUỘCGẶPGỠGIỮAHAITHÁICỰC

PHẦNBA:MỘTSỰCẮTBỎTỰNGUYỆN(TỰCHẶTĐỨTTAYMÌNH)

PHẦNBỐN:ĐITÌMMỘTCHIẾNLƯỢC

PHẦNNĂM:KHÁMPHÁRAMỘTCHIẾNLƯỢC

PHẦNSÁU:CHIẾNTHẮNG

PHẦNBẢY:CHIẾNTHẮNGBỊBỎLỠ

PHẦNTÁM:MỘTCONĐƯỜNGTỐTĐẸPHƠN

LỜIGIỚITHIỆU

WILLIAMCOLBY(1920-1996)

TrướckhiđặtchântớiViệtNam,trởthànhGiámđốcC.I.A.ỞSàiGòn,WilliamColbyđãcómộtquátrìnhcôngtácrấtlâutrongngànhtìnhbáo.LàmộtthànhviêncủaO.S.S(…)CơquantìnhbáochiếnlượcMỹ,ôngtổcủaC.I.A.,trongChiếntranhthếgiớithứhai,W.ColbyđãđạidiệnchoC.I.A.ỞÝvàThụyĐiển.Saumộtthờigiantừ1962đến1968phụtráchPhâncụctìnhbáoViễnĐông,nhưngtrọngtâmvẫnlàtheodõivàchỉđạocôngtáctìnhbáoởViệtNam,ColbylạitrởlạiSàiGònvớihàmđạisứvàchứcdanhlàcốvấncủatổngchỉhuyquânđộiMỹởNamViệtNam.Từ1973đến1976,ColbytrởthànhGiámđốcCụctìnhbáotrungươngMỹ.

Nhưvậycóthểnóitrongngànhtìnhbáo,W.ColbylàmộtnhânvậtchủchốtđãtrựctiếpchứngkiếnvàcandựvàocáctìnhhuốngmấuchốtcủachiếntranhViệtNamvàsuốtnămđờitổngthốngMỹ-Eisenhower,Kennedy,Johnson,NixonvàFord-ColbyđãphụcvụchochiếntranhcủaMỹởViệtNam.

Vớicươngvịvàquátrìnhcôngtácnhưtrên,W.Colbyđãcónhữngđiềukiệnthuậnlợiđểnhìnnhận,phântích,đánhgiávàsuyngẫmvềcuộcchiếntranhViệtNam,vànăm1989,nghĩalàmộtthoảngthờigianítnhiềuđãcóđủđộlùiđểnghiêncứuxemxétcuộcchiếntranhấy,W.Colbyđãchoramắtngườiđọccuốn“Mộtchiếnthắngbịbỏlỡ”(LostVictory),mộtcuộnsáchviếtvềchiếntranhcủaMỹởViệtNam.

Khôngmôtảlạicảquátrìnhcuộcchiếntrongcuốnsách,W.Colbychỉđisâuvàomộtsốgiaiđoạn,mộtsốthờiđiểmmàôngcholàquantrọng,cótínhquyếtđịnhtớidiễntiếncủacuộcchiến.Nhưgiaiđoạntừ1959đến1962,khiôngcộngtácvớiDiệm-Nhu,đặcbiệtlàNhu,ngườimàôngcangợilàđãđưaraýtưởngvề“ấpchiếnlược”;thờiđiểmnăm1967màôngcoilàmột“bướcngoặt”,vớisựxuấthiệncủaJohnson,ngườiđãkêugọiphảichútrọngtiếnhànhmột“cuộcchiếntranhkhác”,nghĩalàphảinângcuộcchiếntranhbằngchínhtrịlênngangtầmvớichiếntranhbằngquânsự-củaNguyễnVănThiệu,ngườimàsaumộtthờikỳhỗnloạndocái

chếtcủaDiệm-Nhu,cuốicùngngườiMỹđãpháthiệnra;vàgiaiđoạnsauXuân1968,màColbyxácđịnh làmột “bướcnhảyvọt” trong cuộc chiếnởViệtNam,với việcMỹvà chínhquyềnSàiGònrasứcđẩymạnhcôngtácbìnhđịnh,ổnđịnhtìnhhìnhnôngthôn…

Điđôivớinhữngtrìnhbàylịchsửấy,W.Colbyđãnêu-vàđâymớilàýđịnhchủyếucủaông-nhữngnhậnxétđánhgiávàquanđiểmcủariêngmìnhvàcủaC.I.A.vềhànhđộngcủaMỹởViệtNam,cáchxửsựcủachínhquyềnSàiGònvànhữngphươngphápcủa“BắcViệt”.NhữngýkiếnđócủaColby,theolờigiớithiệucủaNhàxuấtbảncuốnsách,nhiềukhilà“khắcnghiệtđốivớicácchínhphủMỹ”nhưngmặcdùvậy,nóđãđược“Kissingerđánhgiácaovàkhôngcógìphảnbác”.

Trongcuốnsách,vớicươngvịlàngườilãnhđạoC.I.A.ỞNamViệtNamtrongmộtthờigiantươngđốidài,W.Colbyđãcungcấpchongườiđọcmộtsốnhữngthôngtin(vềnộitìnhNamViệtNam,vềchủtrươngchiếnlượccủaMỹ,vềvaitròvàmộtsốhoạtđộngcủaC.I.A….)cùngvớinhữngphântích,đánhgiá,nhậnđịnhcủaông-điềuđósẽgópphầnchongườiđọchiểuthêmvềmộtcuộcchiếnđãqua.Tuynhiên,trongkhitrìnhbàylịchsửvàítnhiềucũngđểbiệnhộchobảnthânvàngànhmình,ôngcũngđãcókhông ítnhữngchỗnhầmlẫn, thậmchícảxuyêntạc,bópméo.Mặcdùvậy,đểgópthêmtưliệu,gópthêmcáchnhìnnhậnlịchsửtheomộtconmắtkhác,mộtquanđiểmkháccủađốiphươngtrongchiếntranhViệtNam,chúngtôixingiớithiệucuốnsáchđểbạnđọcthamkhảo.

NhàxuấtbảnCôngAnNhânDân

PHẦNMỘT:ĐÔINGÃTRƯỚCTHẤTBẠIVàotuầncuốithángTưnăm1975,ngàynàotôicũngđếnNhàTrắng.Lúcbấygiờ,cóhaivấn

đềchoángầnhếtthờigiancủatôi.Trướchết,đólàQuốchộiđangmởcuộcđiềutrađặcbiệtvềnhữnghoạtđộngbấthợpphápmàC.I.Abịcáobuộclàđãtiếnhànhtừkhithànhlậpđếnnay.Sauđólànhữngròrỉtrongthôngtấnbáochí,đặcbiệtlànhữngcốgắngcuốicùngvàvôíchcủachúngtôivềvụgiấukhôngchobáochí,cónghĩalàcảngườiNga,biếtvềchuyệnchúngtađangcốgắngtrụcvớttừbiểnkhơiTháiBìnhDươngchiếctàungầmXôViếtmangvũkhíhạtnhânbịchìmởđó.Nhưngtrênhếttấtcảnhữngvấnđềấy,nhữngcuộchọpcủaNhàTrắngđiềuhànhưutiênđểxemxéttìnhhìnhởNamViệtNam,bởilúcđó,SàiGònđanghiểnnhiênđứngtrướcmộtthấtbạihoàntoàn.

Sáng28thángTư,mộtlầnnữatôibướcxuốngphòngtìnhhình[1]nằmdướitầngngầmbêncánhtây.Xuốngđếnnơi,tôiđãthấyngồixungquanhchiếcbànhọplớn:HenryKissinger,lúcđólàbộtrưởngNgoạigiaovàcốvấnHộiđồngAnninhquốcgia;JimSchlesinger,bộtrưởngQuốc phòng; Bill Cléments, thứ trưởngQuốc phòng; Bob Jngerboll, thứ trưởngNgoại giao;GeorgeBrown,TổngTưlệnhquânđộivàBrentScowcroft,phóCốvấnAnninhquốcgia.ChúngtôihọpthànhNhómhànhđộngđặcbiệtcủaWashington[2]-mộtphânbanthuộcHộiđồngAnninhquốcgialàmnhiệmvụứngchiếnđểgiảiquyếtnhữngvụkhủnghoảng.

VớitưcáchGiámđốcC.I.Avàđúngvớithủtục,tôikhaimạcbuổihọp.QuânđộiBắcViệtđãởtrướccửangõSàiGònvàuyhiếpphitrườngTânSơnNhất.Thànhphốđangrốiloạntớicựcđiểm,tànbinhquânđộiViệtNamCộnghoàvàdânchúngnhiềuvùngnôngthônđổvềđây,trộnlẫnvớidânthànhphố,tấtcảđangcuốngcuồngvàtuyệtvọngtìmđườngtrốnchạytrướccuộctiếnquâncủabộđộicộngsản.

Saukhikếtthúclờimởđầu,chúngtôiđềcậpđếnvấnđềchủyếuđangđặtratrướcmắt:BâygiờkhimàcácsưđoànBắcViệtđãởtrướccửangõSàiGòn,lúcnàochúngtôinênkhuyêntổngthốngralệnhchotấtcảngườiMỹởđấyditản?Thựcra,từhainămtrướcđây,tứcnăm1973,saukhi“hiệpđịnhhoàbình”,hiệpđịnhđượcxemnhưkếtthúccuộcchiếntranhlâudàiởViệtNamđượckýkếtởParis,thìnhữngngườicuốicùngtrongsốnămtrămnghìnbinhsĩMỹcómặtởđấytừ1968đãrútvềnước.NhưngởlạiNamViệtNam,Mỹvẫncònvàitrămcôngnhânlàmviệcởđạisứquán,phòngtuỳviênquânsựvàmộtsốhãng,sởMỹkhác,GrahamMartin,đạisứcủachúngtôi,vẫntìmcáchtrìhoãnviệcditảncủahọ,trướchếtviệncớsựrađinàysẽcónguycơbịhiểulàmộtdấuhiệucủasựyếuớtcủachúngtôivàsaunữahyvọngsẽcóthểduytrìđượcmộtsựhiệndiệnnàođấy,dùlàyếuớt,trongnhữngbứctườngcủađạisứquán.NgoạitrưởngKissinger,ngườivẫncònchorằngcóthểquatrunggiancủaMatxcơvathươnglượngvớiHàNộivềmộtthoảhiệphoàbình,cũngtỏraủnghộsựhiệndiệnấy.CònbộtrưởngQuốcphòngJimSchlesingerthìđồngtìnhvớitôi:ôngchorằngLiênXôchẳngthểkiểmsoátđượcBắcViệtvànếukhôngcósựcanthiệpcủaMỹthìthấtbạiởNamViệtNamlàkhôngthểtránhkhỏi.ChúngtôikhôngmuốnbằngviệctrìhoãnthờicơditảnmàđểnhữngcôngdânMỹởSàiGònbịgiếthoặcbịbắt.

Tấtnhiên,khảnăngMỹcanthiệpvàoNamViệtNamđãtanbiếntừsauvụWatergate,khitổngthốngNixon,ngườihứasẽchiviệnchoSàiGònvềyểmtrợkhôngquânvàhậucầnnếuHà

Nộiviphạmhiệpđịnhhoàbình,đãtừchức.Hainămtrướcđây,tôiđãcảnhbáoquốchộivềmộtsốvụviphạmấy,nhưngtổngthốngGéraldFordđãuổngcôngkhixinquốchộichuẩnchichoquânđộiSàiGònmộtsốngânsách,lúchọđangbịuyhiếp.Nhiềulầnnữa,tôiđãcốgiảithích cho cácnghị sĩ quốchội rằngbộđộiBắcViệt chẳngnhữngđang chiếmđóngLào vàCampuchia,viphạmhiệpđịnh,màhọđangcònxâydựngởhainướcấycũngnhưởTâyNamViệtNammộtmạnglướiđườngsárộnglớnvàcảmộthệthốngốngdẫndầuđểtiếptếchobộđộicơgiớivàcáclựclượngkhác,chuẩnbịchomộtcuộctấncôngởdọcbiêngiớiNamViệtNam,thếnhưngcácvịấyđãchẳngbuồnnghetôi.

Trongkhi tránhkhôngphảnứng lạinhữngviphạmấy,ngườiMỹđã ítnhiều tỏ tháiđộ.ThángMộtnăm1975,muốn“nắngân”ngườiMỹ,BắcViệttừnhữngcăncứđóngởCampuchiađãtungramộtcuộctiếncôngvàoPhướcLong,mộttỉnhnằmcôlậpởphíaBắcSàiGòn.Mộtlầnnữa,Mỹkhôngmộtphảnứng.QuốchộikhướctừkhôngtăngviệntrợbổsungchoNamViệtNam.NhàTrắngbấtlựckhôngthểhànhđộngmộtmình,mặcdùđólàsựviphạmtrắngtrợnnhấtcủaBắcViệtđốivớihiệpđịnhthángMộtnăm1973màHoaKỳđãkývớiBắcViệt,vàchẳngnhữngthếcònépViệtNamCộnghoàphảiký,dọanếukhôngHoaKỳsẽcắtngaybấtcứthứviệntrợnào.

TừthángMườihainăm1974,tôiđãthôngbáovớiquốchộivềnhữngkếtluậncủaC.I.A,nhữngkếtluậnhoàntoàncócăncứ,màchứngcứhiểnnhiênnhấtlàsaunàykhichiếntranhkếtthúc,BắcViệtxácnhận:họđãchuẩnbịsẵnsàngđểmởmộtcuộctấncônglớnvàođầunăm1975,mộtcuộctiếncôngsẽđưahọtớitoànthắngvàocuốinăm1976,tứclàsaucuộcbầucửtổngthốngMỹ.TrongchừngmựccuộctiếncôngcủaBắcViệttỏracóhiệuquảhơnnhiềusovớimứcmàcảhọlẫnchúngtôidựkiến,trongmộtcuộchọpcủaW.S.A.GvàogiữathángTư,tôiđãđiềuchỉnhlạidựđoáncủatôi,là“NamViệtNamcóthểthấtbạihoàntoànvàđiềuđócóthểxảyratrongthờigianngắn”.

Đếncuộchọpngày28thángTưnăm1975thìtrongbáocáocủatôi,tôiđãchẳngcòngìphảiúpmởquanhco.

QuâncộngsảnhiệnnayđangởtrướccửangõSàiGòn,vàchắcchắnhọđãsẵnsàngtiếncôngvào.ChínhquyềncủatướngMinhđãbịcácsựkiệnvượtquavàviệcthànhphốthấtthủchỉlàchuyệnhômnayhoặcngàymaithôi.

Vấnđềđặtracũnggiốngnhưởđầutuần:liệuchúngtôicónênhaykhôngnênralệnhchongườiMỹhiệncòncómặtởSàiGònditản.Nhiềungườiđãrađitrongnhữngtuầnlễtrước,khimàởBắcvàTrungNamViệtNamtìnhhìnhmỗingàymộtxấuđivàquâncủaViệtNamCộnghoàthìđangbỏchạy.NhưngđạisứquánMartin,ngườimàKissingerủnghộvìchorằngđólàconngườiđang“tạichỗ”,thìhãycònhyvọnglàcóthểthươnglượngítnhấtcũnglàmộtsựđầuhànghoàbình.ViệcditảnnhiềungườiMỹvànhiềunhânvậtquantrọngngườiViệtđãbắtđầuđượctiếnhànhtừphicảngTânSơnNhấtởngoạiôSàiCòn.

GrahamMartinkiênquyết giữýkiến củamìnhđếnnỗi cuộchọpkết thúcmàkhông cóquyếtđịnhnàođượcđưara,dùrằngviệcSàiGònsụpđổvớichúngtôilàđiềurấtrõ.NhưngBắcViệtđãquyếtđịnhhộchúngtôi.4giờsáng,giờSàiGòn(tức16giờởWashington),rốckét

vàđạnpháocủahọđãnãtớitấpxuốngTânSơnNhất,pháhuỷnhiềumáybaytrênmặtđất,vôhiệuhoáphitrườngvàgâychosốngườiViệtđangtụtậpởđấyđểtrốnchạymộtsựhỗnloạnthựcsự.

TổngthốngFordtriệutậpHộiđồngAnninhquốcgiahọpkhẩncấpvàolúc19giờ30.TrongcuộchọptổngthốngFord,phótổngthốngRockefeller,ngoạitrưởngHenryKissinger(đồngthời với tư cách là cố vấnHội đồng An ninh quốc gia), bộ trưởngQuốc phòng và các thứtrưởng,TổngTưlệnhquânđộivàtôi(vớitưcáchcốvấn).Đươngnhiênlàphảitiếnhànhditảnnhưnggiờlàbằngtrựcthăng.VìTổngthốngmuốnthamkhảoýkiếnđạisứMartinmộtlầnnữanênKissingerngaylậptứcđứngratổchứccuộctraođổi.RốtcuộcthìMartincũngnhậnthấytìnhhìnhcủamìnhlàbấtkhảkhángvàTổngthốngralệnhchoôngtaphảiditảnngaynhữngngườiMỹcònlạivàcảnhữngngườiViệtNamcàngnhiềucàngtốt.

Từđócácphicôngtrựcthăngphảibắttayvàothựchiệnmộtnhiệmvụcựcnhọclàđếnđónsốngườiditảntrêncácmáinhàvàtạinhữngbãiđáptìmđượcbấtchợtởtrongthànhphố.NhiềuđámđôngngườiViệtNamđanghoảngloạncốtìmcáchnhậpvàochiếndịchditản.TuycólẽtấtcảcáccôngdânMỹđãđượcđónđinhưngtìnhtrạnghỗnloạnđãlêntớimứcmàngườitakhôngthểđưahàngnghìnngườiViệtNammuốntrốnđi.NgaycảrấtđôngnhữngngườiđãtừnhiềunămphụcvụtrungthànhchonướcMỹvàđãtừngđượcnướcMỹhứahẹnsẽcứugiúphọkhicógiannguy.MộtsốsĩquanngườiViệtđãtựbắnvàođầutựvẫn,ngườithìvìdanhdựbịhoenốtrướcthấtbại,ngườithìlosợtrướcnhữngnhụchìnhtànbạođangchờđợihọtrongnhững“trạicảihuấn”củacộngsản.Cònởrấtxađấy,tạiWashington,tôikhôngcócáchnàođểcứuhọ.Suốtngàyhômấy,tôiđãsốngtrongmộttâmtrạngcayđắngêchềkhicảmthấymìnhbất lực trước thảmkịchcủanhữngsinhmạngbịmấtđivàcủabiếtbaonămnỗ lựccủacảngườiViệtNamvàngườiMỹđãtừngđổrađểhyvọngbiếnViệtNamthànhmộtđấtnướctựdo.Vào sớmhôm sau, ngày30 thángTưnăm1975, các chuyến trực thăng cuối cùng (củakhôngquânvàcảcủanhữngmáybayriêngcủaC.I.A.,nhữngphicôngđãtìnhnguyệnthamgiachiếndịchcứutrợ,sẵnsàngđươngđầuvớicảnhđịangụctrongnhữngngàycuốicùngcủaSàiGòn)đãrờinócnhàđạisứquánMỹvàcácđiểmhẹnkhácđểđápxuốngtàuCoralSeavàmộtsốtàucủahạmđộihùngmạnhHoaKỳđangchờđónhọởngoàikhơi.ỞSàiGòncũngnhưởphầncònlạicủaNamViệtNam,hàngtriệungườidânViệtbắtđầutựđặtchomìnhmộtcâuhỏimấuchốt:họcóthểsốngsótdướichếđộcộngsảnhaytốthơnlàtrốnchạybằngđườngbiển,màkhôngmộtsựtrợgiúp?

Cùnglúcấy,khoảng7giờ30sáng,nhữngchiếctăngT.54củaquânđộiBắcViệtdongườiNgavàngườiTrungHoacungcấp,đanglănbánhtiếnvàothànhphố.Khoảngcuốibuổisáng,mộttrongsốxetăngấyhúcđổcánhcổngDinhĐộclập,biểutượngnềntựdocủaNamViệtNam.Cùngvới“bộtrưởngNgoạigiao”VũVănMẫu(ngườinăm1963đãcôngkhaicạotrọcđầuđểphảnđốichínhsáchđànápPhậttửcủatổngthốngNgôĐìnhDiệm),tướngDươngVănMinh,ngườixúigiụccúđảochínhchốngDiệmcùngnămấy,đãchờđợithờikhắcđểtuyênbốsựđầuhàngcủaNamViệtNam.NhữngchiếnbinhBắcViệtđicùngxetăngnhảylêncácbậcthềmdinhtổngthốngvàlaovàobêntrong.Nghetiếngcủahọ,ngườitacóthểnhậnrađólànhữngbinhsĩđếntừmiềnBắc,nhữngchiếnbinhcókỷluậtvàkhôngkhoannhượngcủaHồChíMinh.HọtừchốithươnglượngvớitướngMinhvàcáiêkípthảmhạicủaông.“Chínhphủ”

củatướngMinhđãbịbắtvàgiảiđitrongkhihạmđộiHoaKỳbiếnmấtsauđườngchântrời.VậylàbắtđầuđốivớitướngMinhvànhữngngườicộngtáccủaôngtamộtcuộcthửtháchnặngnề,cuộcthửtháchchờđợitấtcảnhữngngườiViệtởmiềnNam,dùhọchiếnđấuchotựdohayủnghộchocộngsảnBắcViệt.

Vàcũngnhưvậy,cuộcchiếntranhlầnthứhaiởĐôngDương,cuộcchiếntranhkéodàitừ1959đến1975củaMỹ,đãkếtthúcvớisựthấtbạicủaHoaKỳvàcủaNamViệtNam.Lầnnày,chiếnthắngcủanhữngngườicộngsảnhiểnnhiênlàrõhơnvàtriệtđểhơnsovớicuộcchiếntranhmàngườiPháptiếnhànhtừ1945đến1954.Cuộcchiếntranhlầnsaucùnggâytổnthấtnhiềuhơnvềsinhmạngsovớilầntrước.HàngtriệungườiViệtNamđãbịgiếthại,hoặctrởthànhtànphế,phảixalìaquêhương,dùhọchiếnđấuởphíabênnàyhayphíabênkia,hoặchọbịkẹtgiữahailànđạn,bịđèbẹpbởihoảlựcrốckét,súngcốicũngnhưbởinhữngtráilựuđạncủaquânBắcViệthaycủanhữngdukíchmiềnNam.

CuộcchiếntranhnàyđãcướpđisinhmạngcủanămmươitámnghìnbinhsĩMỹ,làmbatrămnghìnngườikhácbịthươngvàlàmMỹthiệthạitớimộttrămnămmươitỉđôla.MộtsựrốiloạnsâusắcvềvănhoávàxãhộiởHoaKỳ,thậmchíởphầncònlạicủathếgiớilạicànglàmnhữngtổnthấtấytrầmtrọnghơn.Sựphảnkhángchốnglạichiếntranhđãbiếnthànhmộtphảnkhángchốnglạixãhội,màtrongnhiềutrườnghợp,nóđãđầuđộcnhữngcuộcxungđộtkhiếncáihốngăncáchvốncógiữacácthếhệcàngbịđàosâuthêm.Cảmộtthếhệ,hayítracũngmộtphầnlớncủanó,đãtựchốibỏmìnhbằngcáchlánhmìnhvàomatuývàtừchốicóthểnóilàbấtcứhìnhthứcnàocủaquyềnlực.Kếtiếpchosựtừchốitráchnhiệmlàthếhệcủa“cáitôi”,vàngườitađãđượcchứngkiếnrấtnhiềunhữngcôngdântrẻvấtbỏởmộtquymôđángbáođộngmọikháiniệmvềnghĩavụthamgiahoặchysinhchoxãhộiđểchỉtậptrungvào “cái tôi tuyệt đối” củamình.NhưGeorgeBushđãnói trongdiễn vănnhậm chức tổngthốngngày20thángMộtnăm1989củaônglàchiếntranh“tiếptụcchiarẽchúngta”.

TuynhiênvấnđềchủyếuliênquanđếnthấtbạiởViệtNamđượcnêuralà:tạisaonólạicóthểxảyranhưthế?HạmđộihùnghậucủaHoaKỳgồmnàohàngkhôngmẫuhạm,nàotuầndươnghạm,phóngngưlôihạmđộiSàiGònsaukhithànhphốsụpđổcóđủhoảlựcmạnhđểnghiềnnátvũkhícủaBắcViệtrathànhtrobụi.HàngmấychụcpháođàibayB-52củakhôngquânchiếnlượcHoaKỳcóthểdễdàngđếntừGuamđểdộixuốngđầukẻthùcủamìnhhàngtrăm“quảbomsắtthép”hoặcthậmchícảnhữngvũkhíhạtnhâncótrongtay.QuânđộiMỹhãycòntriểnkhaiởnhiềunơitrênkhắpthếgiớiđểgiúpđỡcácnướcbạnbèhoặcngăncảnquânthùhoạtđộng.ThếmàsứcmạnhkhổnglồấyđãkhôngthểthayđổigìđượckếtcụccủacuộcchiếntranhởViệtNam.MâuthuẫngiữatiềmlựcấyvớithựctếthấtbạiởViệtNamđòihỏimộtsựgiảithích,nhưngđồngthờingườitacũngcóthểtựhỏirằngnósẽbáohiệuđiềugìchotươnglai.

Tấtnhiênthấtbạiđókhôngchỉcómộtnguyênnhânduynhất,chẳnghạnnhưdomộtsailầmchiếnthuậttạichỗnhưtrongbuổisángthángMườihainăm1941,khimàngườiMỹởTrânChâucảng(PearlHarbor)đãkhôngcósựchuẩnbịđểchốnglạicuộctậpkíchcủaNhậtBản.NgườitacũngkhôngthểnóirằngTổngthốngHoaKỳcóthểthayđổiđượcbấtcứđiềugìnếunhưôngcómộtquyếtđịnhkhác.ĐiềuđãxảyracóthểvínhưsựsụpđổcủanướcPháp

trướcsựxâmlăngcủaquânđộiĐứcquốcxã:cónhiềuyếutốrảirácquanhiềunămđãlàmchonướcPhápsuyyếuvàdẫnđếnsựsụpđổcuốicùngcủanó.

Vấnđề“sụtthế”củaHoaKỳđượcđềcậptạiMỹcũngnhưởnhiềunướckhácbênngoài.Vớicặpmắtlolắng,cácđồngminhcủaMỹnhìnngóraxungquanh,tựhỏikhôngbiếthọcóthểtrôngcậyvàoquyếttâmvàkhảnăngcủaMỹtớimứcnàođểcóthểgiúphọchốnglạisựđedoạtừbênngoàicũngnhưnhữngnguycơdấylêntừbảnthânxãhộicủahọ.CũngchẳngcầnphảiđợilâuđểsaukhiSàiGònsụpđổ,cácnhàmịdânthùđịchvàcáckẻcuồngtíntôngiáohaydântộccựcđoanđãkhẳngđịnhrằngtừđầuđếnchânHoaKỳlàmộtcon“quáivậtkhổnglồ”chỉđángbịnguyềnrủa,vàrồicáccôngdânvàcácnhàngoạigiaoMỹbịlăngnhụcmàkhônghềbịtrừngphạt.

ỞHoaKỳ,phảnứngđếnmộtcáchdầndần.Thoạtđầu,ngườitabịsốckhitrôngthấynhữngtấmảnhchụpcảnhngườiMỹtúmtụmtrênnócnhàđượctrựcthăngđếnbốcđi,nhưngrồicúsốcấyđãđượcbùtrừbởitâmtrạngnhẹnhõmcủamọingườikhibiếtrằngcuốicùngchiếntranhđãkếtthúc.ToànbộngườiMỹởSàigònđãđượccứuthoátvàngườitakhôngcógìphảilolắngvềsốphậncủanhữngcontinhaynhữngngườibịbắt.NamViệtNamđãsụpđổmộtcáchhoàntoànđếnnỗingườiMỹcảmthấyhọkhôngthểlàmđượcbấtcứđiềugìđểthayđổikếtcụccủanó.RồisauđólànhữngchămsóccầnthiếtchomộttrămbamươinghìnngườiViệtNamchạy thoátđượcvàonhữnggiờphútcuốivàchonămtrămnghìnngườikhácđãphảiđươngđầuvớisónggióbiểnĐôngđểtrốnchạytrênnhữngtàuthuyềncũnát trongnhữngthángtiếptheo,vàcuốicùnglàviệcchuyênchởvàthuxếpnơiănchốnởchohọ,tấtcảnhữngviệclàmđóđãlàmchodưluậnMỹquênđimặccảmtộilỗicủahọđốivớiNamViệtNam.

SauđóHoaKỳđãnhândịpkỷniệmhaitrămnămthànhlậpnướcđểxâydựnglạilòngtựhàovàniềmtincủamìnhvàđểtăngcườngsựnhấttrítrongtoàndântộcbịtổnthươngnặngnềsauvụWatergatevà thấtbạiởViệtNam.QuânđộiMỹphảichịuđựnggánhnặngchiếntranhtrongnhữngnămởViệtNamnayđượcchuyêntâmvàonhữngnhiệmvụrõràngquenthuộc:khôiphụclạichínhsáchrănđevàchuẩnbịmộthìnhthứcchiếntranhthíchhợphơn,nếuchuyệnđóxảyra,trênđồngbằngphíabắcnướcĐức.

Thờigiankhôngchữalànhtấtcảcácvếtthương,nhưngnócũnglàmdịuđinhữngđammêmàcácvếtthươngấylàmnẩysinhra.Mộtthếhệmớiđãnổilênvànócốthửtìmhiểuxemtạisaonhữngđammêấylạidữdộiđếnnhưvậyvàmuốnđưaranhữngphánxétcủariêngmình.Vớiđộ lùicủathờigian,nhữngngườiđãtừngthamgiachiếntranhViệtNamtìmcáchgiảithíchchosựcuồngnhiệtđãquacủahọ,cốgắngbiệnminhchonhữnggìhọđãlàmvàthửtrảlờichonhữnglờicáobuộc.Cùngvớinămthángtrôiđi,rõrànglịchsửkhôngtựnóviếtmộtmình,mànóbịảnhhưởngbởinhữngsuynghĩ,nhữngđánhgiácủanhữngaiđãlàmnênnóbằngcáchđưaranhữngphánxétvàđềranhữngquyếtđịnhnàođấy.

Nhưvậy,cuộcthửnghiệmcủaMỹởViệtNamđãthoátrakhỏicáimớbòngbongcủanhữnglờivucáomànóbịgiamhãmtrongquánhiềunăm.Nhữngngườithamgia,ýthứchọchỉđóngmộtphầnvaitròtrongmườisáunămchiếntranhấy,mongmuốnđượcngườikhácgiảithíchchohọrằngđâulàvaitròvàvịtrícủahọtrongcáitoàncảnhấyvàmuốnbiếtnhữnghồiứccủahọcóphùhợpvớinhữngsựkiệnđặcbiệthaybìnhthườnghaykhông.Đãcónhữnggiảithích

mớichomộtsốsựkiện lịchsử,nhưnghiêncứucủaPeterBraestrupvềcuộc tiếncôngTết1968chẳnghạn.Mộtcáchnghiêmtúc,PeterBraestrupđãchứngminhrằngcuộctiếncôngấythựctếlàmộtthấtbạicủacộngsản,thếmàquacácphươngtiệnthôngtinđạichúng,nólạitrởthànhmộtđiềubáotrướcchothắnglợikhônggìcóthểcưỡngnổicủađốiphương.NghiêncứucủaPeterBraestrupcũngnhưnhữngnghiêncứumớivềmộtsốsựkiệnlịchsửkhácđãcáogiácvàbácbỏlạinhữngcáchgiảithíchnàođấychođếnnayđãđượcchấpnhậnvềmộtsốsựkiệnlịchsửcótínhquyếtđịnh.Nhữngcuộctranhluậnliênquanđếnnhữngvấnđềchínhtrịhiệnthời-từtrungMỹđếnPhilippines-đãđượccácnhàtranhluận(tuỳtheohọởphíabênnàyhaybênkiamàtừnàycóhàmýkhácnhau)gọilà“mộtViệtNamkhác”vàđiềuđólưuýchúng tôi rằngngườiMỹcầnphải cómộtquanniệmchungvà thốngnhấtvề các cuộc thửnghiệmbiếtchừngnào.

Quanniệmchungấychúngtôivẫnchưacóđược.Vàngườitakhôngthểkhôngnghĩtớicâuchuyệnngụngônvềcácngườimùxemvoi.Ngườisờvòithìbảo“voithuộcloàibòsát”,ngườinắnlưnglạicãi“nócóhọhàngvớicávoi”…

Dùhọlàngườitrựctiếpthamgia,haynhàquansáthoặcmộtgiáosưđạihọc,khôngmộtngườinàothuậtlạicuộcchiếntranhViệtNamgiốngnhau.

Trongbốicảnhấy,tôimuốnbàytỏýkiếncủatôi,nhữngýkiếnđượcnuôidưỡngbởikinhnghiệmcủamộttuổiđờicaohơnnhiềungườikhácvàdựavàomộtsốyếutốcònítđượcbiết.Nhưthếqualờichứngcủatôivàcủanhữngngườikhác,cólẽchúngtôisẽcóthểcómộtcáinhìntoàndiệnhơn,khôngbịphiếndiện,chiacắt,vềnhữnggìchúngtôiđãtrảiqua.TấtnhiênchúngtôiphảilàmnhưvậybởithậmchísauthửnghiệmcủachiếntranhViệtNam,đàitưởngniệmcácbinhsĩchếttrậnởđấy-dùtrongmốiquantâmhàngắnnhữngvếtthươngcóxúcđộngđếnthếnào-cũngchỉlàmộtbứctườnguámchichítnhữngcáitênmàýnghĩacủanótrongtâmtưởngcủamọingươicóthểlànhậpnhằngnướcđôi,bởingườitakhôngbiếtrằngnógợilênniềmtựhào,sựthươngtiếchaynỗixấuhổ,nhụcnhã.

Thựcrađãrấtlâu,mộttrunguýcoichiếntranhnhưmộtthảmhoạ.Ngườitaralệnhchoanhdẫndắtbinhlínhvàonhữngtìnhhuốnghếtsứckhókhăn,đôikhicáichếtcoinhưcầmchắc.Rấthiếmkhianhđượcbiếtvềchiếnlượcchungtrongkhicáccấptrêncủaanhhọlạiítbiếtbằnganhthếnàolàhiểmnguy.ĐóđúnglànhữnggìmànhữngngườilínhcủachúngtôiphảitrảiquaởViệtNam.Họphảichiếnđấuchốnglạimộtkẻthùvôhìnhvôảnhẩnhiệnnhưmộtcáibóng,giữamộtdânchúnglàmchohọsợvàkhônggâychohọmộtsựtintưởngnào,dướisựchỉhuycủanhữngsĩquanngồitrongtrựcthăngbaytíttrêncao.Bảnthântínhchấtcủacuộcchiếntranhnàycũngtướcđimấtcủahọniềmhứngkhởiđượctrôngthấychiếntuyếncủahọtiếnsâuvàođấtthù.Ngàylạingày,họđitìmmộtcáchhúhoạkẻđịchđểtiêudiệt,đểrồisauđóhọlạiphảilặplạivẫncôngviệctìmkiếmấyvàvẫncùngmộtchỗấynhưlúcbansáng.NhữngaitrongchúngtôitrướcđâychịutráchnhiệmchínhvềcuộcchiếntranhViệtNamthìnayhọcónhiệmvụcấpbáchlàphảigiảithíchchonhữngaiđãtừngchiếnđấuởViệtNamvàchonhândânMỹhiểurằngBộchỉhuyMỹđãnhìnthấynhữnggì,dựđịnhrasaovàthànhcông,thấtbạithếnào.

Càngquantrọnghơnnữalàphảigiảithíchchohọrằnglúcđónhữngcôngviệcấychúngtôi

đãkhônglàmđượctốt.

BasựviệcđãgâyấntượngmạnhđốivớitầnglớpngườiMỹtrungbìnhkhihọnghĩvềchiếntranhViệtNam:HoàthượngThíchQuảngĐứctựthiêutrênmộtđườngphốSàiGònnăm1963đểphảnđốichínhquyềntổngthốngNgôĐìnhDiệmđượcchínhquyềndânchủtựdocủaJohnF.Kennedyủnghộ;cuộctiếncôngtết1968màtrongđóViệtcộngđánhngayvàođạisứquánMỹởSàiGòn,chỉít lâusaukhichínhquyềnJohnsonbảođảmvớichúngtôilàngườiMỹđãvượtquađượcmộtgiaiđoạnkhókhănởViệtNam,kèmtheođólàcảnhtượngtànbạokhichỉhuytrưởngcảnhsátđôthànhtựtayhànhquyếtmộttùbinhViệtcộngnhưchúngtađượcxemquađoạnphimcủamộtnhàbáoMỹ;cuốicùnglàcuộcditảncuồngloạnbằngtrựcthăngđểcứunhữngngườiMỹcuốicùngtrênnhữngnócnhàSàiGònnăm1975.Họbámtừngchùmvàocầuthangcủamộtgianbuồnghẹpdùngđểchứacácdụngcụbảoquảntrênnócnhàđạisứquán,trongkhiởdướihọ,hàngtrămngườiViệtNambịbỏrơiđangcốgắngmộtcáchtuyệtvọngvàvôíchtrèoquatườngtoàđạisứđểtớiđượcchỗchiếcthang,cáithangmàđốivớihọlúcấynócóýnghĩalàđượccứuthoátvàcómộttươnglainàođấy.Nhìnnhữnghìnhảnhấy,ngaylậptứcngườitanghĩrằngcuộcchiếncủaMỹởViệtNamđãthấtbạivàngườiMỹchỉcómộtbàihọchợplýduynhấtđểrútra:đólàkhôngnêntáidiễnlạinónữa.

Tuynhiênbaogiờcũngthế,cảmgiácấymớichỉphảnánhmộtphần,trongkhithựctếlạiphứctạphơnnhiều.MườisáunămchiếntranhởViệtNamcóthểcungcấpchomộtngườiquansáttấtcảnhữnghìnhảnhnàomàngườiấymuốnthấy.Ngườidukíchtrongbóngtối,bácthợcàyyênphậnvớimảnhruộngcủamình,nhữngnạnnhâncủaquânkhủngbố,ôngtướngđầyvẻquantrọng,nhàtuhànhhuyềnbí,ngườidânmiềnnúidũngcảm,tayquanliêuhaycáukỉnh,nhàcảicáchtậntụy,côgáilănmìnhvàonhữngcánhtaynhớpnhúa-ngườitacóthểthấytấtcảnhữngcáiđóởngườiViệtNam,mặttốtcũngnhưmặtxấu.VàlịchsửcũngkhôngthểchốicãiđượcrằngnhữngkiểungườiấyngườitacũnggặpnhannhảntrongxãhộiMỹ.

TrongcuộctranhluậnvềcuộcchiếntranhViệtNamởMỹ,aicũngcóthểtìmđượcnhữngminhhọathíchhợpđểlàmchỗdựacholậpluậncủamình.Rấthiếmngườichọncáchtrunggian.Tuynhiênnhữngnămgầnđây,mốiquantâmtìmhiểusựthậtđãthắngthếtrongcuộcluậnchiến.NhữnglờidẫnhaythamkhảovềViệtNamnayđãmangđầyýnghĩavàkhôngcònlànhữngtranhcãidaidẳngnhưthườngthấytrướcđâykhimàMỹđangdấnsâuvàochiếntranhViệtNam.

Cuốnsáchnày làđónggópcủa tôivàonhucầutìmhiểuchungấyvànóđượckèmtheonhữngđánhgiávềnhữngbàihọcsốngcònmàcólẽítngườiMỹcó.VớiđạiđasốhàngtriệungườiMỹđãtừngchiếnđấuởViệtNamthìtrungbìnhthờihạnhọcómặtởđấylàmộtnăm(nhữngngườiđượcđộngviêncómộtnămhuấnluyệnvàmộtnămcómặttrênchiếntrường).Phầnlớnnhữngngườiđạidiệncủachínhphủ,ởWashingtonvàởnơikhác,cũngthườngchỉtiếpxúcvớinhữngsựkiệnởViệtNamtrongchừnghai,banăm.VàhầunhưtấtcảnhữnggìđãviếtvềvấnđềViệtNamđềudừnglạivàonăm1968,tứcphảibảynămnữachiếntranhmớikếtthúc(nhưcuốn“Hồsơlầunămgóc”[3]haycuốnsáchtrứdanhcủaHalsbertram[4],hoặccóviếtvềthờikỳcuốithìcũngchỉviếtmộtcáchqualoa(70trangtrêngần700trangtrongcuốnsáchcủaNeilSheehan[5].Tráilại,tôiđếnViệtNamtừdịptết(8thángHainăm1959),nămđánhdấubướcdấnsâucủaMỹvàochiếntranhViệtNamvàcuộcchiếnnàycònkéodàitớingày29thángTưnăm1975mớichấmdứt,khitôigửitừWashingtonbứcđiệncuốicùngralệnhchocơquanC.I.AởSàiGònđóngcửa.

LầnđầutiênlàmviệccủatôiởViệtNamkéodàigầnbanămrưỡi,đếntậnthángSáunăm1962.TôiđãđikhắpNamViệtNamtừkhuphiquânsựởvĩtuyến17đếnchótmũiCàMau.

TôitrởthànhngườitiếpxúcchínhcủaMỹvớiNgôĐìnhNhu,vừalàemvừalàngườiđồngmưuvàcốvấnthâncậnnhấtcủaNgôĐìnhDiệm.Sáunămtiếptheo,vớitưcáchGiámđốcbanViễnĐôngcủatổnghànhdinhC.I.AởWashington,tôicónhiệmvụbáocáotintứcvềViệtNamchoKennedyvàJohnson,tháptùngbộtrưởngQuốcphòngMcNamarasangViệtNamvàcùngtôi,mỗinămtôiđềusanglàmviệcnhiềulầnởđấy.Đúngsautết1968,mộtlầnnữatôiđượccửsangViệtNam,lầnnàytrongbanăm,làmđạisứvàphóchỉhuytrongcơquanviệntrợquânsựMỹởViệtNam.TôiđãđitớitấtcảcáctỉnhvàthamdựcáccuộchọpchínhphủcủatổngthốngNguyễnVănThiệu,trongkhivẫnchỉđạoviệcgiúpđỡcủaMỹchochươngtrìnhbìnhđịnhnôngthôn.ThángSáunăm1971tôitrởlạitổnghànhdinhC.I.A.,thamgiavàoviệcchuẩnbịvàtrìnhlênquốchộingânsáchcủaC.I.A.,trongđókèmtheocảnhữnghoạtđộngởViệtNam.HainămsautrởthànhGiámđốcC.I.A.vàogiữanăm1973,cùngvớicácphòng,bantìnhbáo,tôiđãtheodõisátcácchiếndịchcuốicùngtrongchiếntranhViệtNam.

Như vậy là trong hơn mười sáu năm, làm những công việc chiến lược khác nhau ởWashingtoncũngnhưởViệtNam,tôiởvàomộtvịtrícóđiềukiệnthuậnlợiđểquansátđượcmột cách sâu sắc tấn thảmkịch xảy ra trong chiến tranhViệtNam.Tôi thuộc số rất hiếmnhữngngườiMỹđãtừngbiếtnhữngchiếnbinhcủacácthônxómViệtNamvàgiúphọbiếncuộcchiếntranhmangtínhđịaphươngcủahọlênthànhcuộcchiếntranhcótínhquốcgia.TôiđãcùnghọpvớicácthôntrưởngvàchúngtôiđãnóivớinhauvềchuyệnhọcầnphảicónhữngvũkhítốtđểchốnglạinhữngkhẩuAK-47doLiênXôvàTrungQuốccungcấpchocộngsản.TôiđãdựnhữngcuộchọptrongphòngcốvấnởNhàTrắngtrongđónhữngngườicótráchnhiệmđưarabànvềđềnghịnhíchtuyếnoanhtạccủachúngtôilênthêmmộtđộvềphíaHàNộiđểkhôngmộtaicóthểnghingờvềquyếttâmvàkhảnăngcủangườiMỹtrongviệcngănchặncộngsảnxâmlăngNamViệtNam.

CôngviệcởcáccơquantìnhbáochophéptôiđánhgiánhữnghyvọngvàthấtvọngcủamộtloạtcácnhàlãnhđạoViệtNamtrongnỗlựcđiềuhànhcuộcđấutranhcủanhândânhọchốnglạisựxâmnhậpcủachếđộcộngsản.ĐiềuđócũnggiúptôihiểurõhơnnhữngmốiquanhệgiữacácnhàlãnhđạoMỹvàViệtNam.Mộtmặt,tôihoàntoànhiểungườiViệtNamcóýthứchọphảinhờcậyvàphụthuộcvàongườiMỹbiếtbaotrongkhitôibiếthọvẫnkhăngkhăngvấtbỏquychếcủamộtđốitácđóngvaitròphụthuộckhiđụngchạmđếnchuyệnxácđịnhcáchthứctiếnhànhchiếntranhnhưthếnào,mộtcuộcchiếntranhmàhọcoilàcủahọ.Mặtkhác,cuốicùngtôicũnghiểuđượcdotácđộngcủanhữngquanhệấymànhiềungườiMỹchúngtôitinrằngnhữnggiảiphápMỹđưarađểgiảiquyếtvấnđềViệtNamsởdĩthấtbạilàdosựbấtlực,cốtìnhhayhữuý,củangườiViệtNamkhihọkhôngchịucôngnhậnnhữnggiảiphápấylàcócăncứ,thậmchícòntốiưunữa,vàkhôngchịuthựchànhnótừngcâutừngchữ.

TừđódẫnđếnviệccuốicùngtôiđãxemxétsựthamgiacủaMỹvàochiếntranhViệtNamvớiquanđiểmcủangườiViệtNamcũngngangnhưvớiquanđiểmcủangườiMỹ.Chứctráchcủatôiđòihỏi tôiphảihiểutổngthốngThiệucũngnhưhiểutướngAbrams,vàhiểusựvậnhànhcủaquátrìnhchínhtrịcủaphíabênnàycũngnhưcủaphíabênkia.Nhữngcôngviệccủa

tôiđòihỏitôiphảinhìnnhậncuộcchiếntranhViệtNambằngconmắtcủanhữngngườicộngsảnBắcViệtvàđánhgiátìnhhìnhnhưhọđánhgiá,kểcảhọđánhgiángườiMỹmạnhyếuthếnào.

Từvịtríquansátđặcbiệtưutiêncủatôi,tấtnhiênsẽxuấthiệntrướcmặttôitìnhtrạngmâuthuẫndaidẳnggiữakhovũkhíkhổnglồMỹtriểnkhaiởViệtNamvớivẻbấtlựccủahọtrongviệcđánhthắngkẻthù,vàmâuthuẫnđóđãdẫnngườiMỹtớichỗtựhỏikhôngbiếtcácnhàlãnhđạocủahọcóbiếthọđãlàmgìkhông?Nhữngnghingờấyđươngnhiêncósựthổiphồng củabáo chíMỹ, vừa tựdovừa thích chỉ trích, nhưngnó cũngđưa ranhững căn cứ,nhữngdữliệuvềbảnthântìnhhìnhmàkhôngphảitấtcảđềulàsảnphẩmcủabáochí.QuyếttâmcủaMỹởViệtNamkhôngphảibịđánhquỵbởisứcmạnhưuthếcủađốiphươngmàchínhlànóbịmàimònbởiniềmtin,rồiniềmtinnàytrởthànhmộtsựnhấttrí,chorằngviệcthựchiệnnhữngýđồcủaMỹởViệtNamđềulàvôhiệu,thậmchícònphảntácdụng.

NướcMỹkhôngdànhsựchúýlâucủamìnhvàomộtviệcgì.Ngườitamuốncónhữngkếtquảtrongthờigianngắn.Việctiếnhànhnhữngcuộcthămdòbầucửđềuđặn,trongđóchínhsáchquốcgiađượcdưluậnchungđánhgiávànhữngứngcửviênphảivộivãđưaranhữnggiảiphápđơngiảnchonhữngvấnđềphứctạp,đãlàmtăngthêmmongmuốnđó.Vìvậykhichínhsáchquốcgiađangtrongquátrìnhtiếnhành,người tarấtkhóbiệnminhchosựtiếntriểntừngbướccủanó,điềuthườngcầnthiếtchoviệctheođuổinhữngmụctiêudàihạn.

CuốicùngquátrìnhdânchủởMỹcũngvậnhành.ChínhsáchcủaMỹđốivớichiếntranhViệtNamđãđộtngộtchuyểnhướng,chuyểntừủnghộsangtrựctiếpđốiđầu,vàđiềuđóđãphảnánhsựthayđổidưluậncủanhândânMỹ.ChủnghĩathựcdụnglàxétnghiệmcuốicùngcủachínhsáchMỹ.Nếuthấtbại,ngườitasẽkhôngdodựmàvấtbỏđivàđólàtrườnghợpởViệtNam.

Tuynhiênlàmthếkhôngcónghĩalàchúngtôitrốntránhnợ,vàcũngkhôngcónghĩalàchủnghĩathựcdụngcủanhândânMỹlúcnàocũngnhấtthiết,lúcnàocũngđúnghaycócăncứ,nhấtlàđốivớimộtvấnđềđặcbiệtvàđòihỏiphảicógiảiphápđặcbiệt.SựghêtởmcủachúngtôikhiphảiđươngđầuvớimốiđedọacủaHitlerđốivớinềnvănminhphươngTâyđãlàmchocuộcchiếnkhôngthểtránhkhỏicủachúngtôichốnglạichủnghĩaphátxítcàngthêmnặngnềvàđẫmmáuhơn.

Những“thuyềnnhân”đãphảichịubaocơcựctrênbiểnđểtrốnchạykhỏiViệtNamhiệnnay,sựbiếnmấtcủanhữngngườicộngsảnNamViệtNamdướiáchxiềngxíchcủaBắcViệt,rồiquânđộiBắcViệtvẫnphảicómặtởmiềnNamtrongnhiềunămnữa,tấtcảnhữngđiềuđóchứngtỏrằngNamViệtNamđãbịgụcngã trướcáchngoạixâmcủaBắcViệt, tức làchiếnthắngtuyệtđốicủamộtkếtcụcmànhiềuđờitổngthốngMỹđãtìmcáchngăncảnnóbằngmọigiá.SựsụpđổcủaCampuchiavàLàongaytrongthờigianđầu,rồinhữngthấtbạichínhtrịcủaMỹởĂnggôla,IranvàNicaragoa,đólàmộttrongnhữnghậuquảthấtbạicủaMỹtrongchiếntranhViệtNam.MộthậuquảkhácnữalàtháiđộdodựvàkhóănkhónóicủaMỹkhiphảiđốiđầuvớitháchthứctrongnộibộnướcmình:mọithảoluận,vàchắcchắnmọiquyếtđịnhvềtháiđộmàHoaKỳcầnphảicóđểbảovệnhữngquyềnlợibịđedoạcủamìnhởTrungMỹvàTrungĐôngđềubịtróibuộcbởikhảnănglàcóthểnhữngtiếnghô“ViệtNam!ViệtNam!”sẽlạimộtlầnnữađượcvanglên[6].

Cuộctranhluậntrongdịpbầutổngthốngnăm1980đượctậptrungvàovấnđềđạođứccủanướcMỹvàsựtincậymàvaitròcủanướcMỹvớitươnglaicủathếgiớigâynên.Theomộtcáchhơiđơngiảnhoá,ngườitachongườiMỹlựachọngiữakinhnghiệmcủanhữngnămgầnđâyvàhìnhảnhcủamộtnướcMỹhùngcường,vữngtinởmìnhkiênquyếtsửdụngsứcmạnhvàcácnguồnlựccủaMỹđểápđặtnhữnggiátrịvàlợiíchcủamình,đồngthờigiúpđỡbạnbèvàngăncảncácthamvọngcủakẻthù.Vấnđềchínhtrịđãcósựchuyểndịch.NgườitathôikhôngtựhỏivàđốiđầuvớinhauvềvấnđềcầnbiếtlànướcMỹđangtheođuổimộtsốchínhsáchđángngờnàođấyvềmặtđạolýhaymộtsốchínhsáchkhácmàcóthểdosựtácđộngcủahệquả,nósẽbịthấtbại.NhândânMỹđãhưởngứngtổngthốngReaganmộtcáchnồngnhiệtkhiôngkhẳngđịnhquyếttâmcủaHoaKỳ,niềmtinvàosựnghiệpchínhnghĩacủanướcMỹvàsựđúngđắncủanhữnghànhđộngcủachúngtôi,vàtừchốikhôngtrảlờinhữnglờichỉtríchdấylêntừbênngoài.Trongcuộcbầucửnăm1988,ngườitađượcchứngkiếnsựxuấthiệntrởlạicủatháiđộấy,thậmchínócònmạnhmẽhơntrước,vàđượcnghevanglênlờithềtrungthành,kèmtheolờikêugọitinhthầnyêunước.

NhưngkhôngnênnhầmlẫnhaidữliệulàýchívàsựkhônngoancủaMỹ.ÝchícósuynghĩcânnhắccủaMỹ,nóitheocáchcủatổngthốngKennedykhiôngdùngnhữngtừnàyđểhàngắnlạikhốiđoànkếtdântộc,là“chịuđựngtấtcảcácgánhnặng,chiếnđấuchốnglạitấtcảcáckẻthù”.NhưngýchínàyđộclậpvớikhảnănglựachọncủachúngtôivềmộtchiếnlượcđúngđắnvàchấpnhậnmộtchiếnthuậttốtnhấtđểđạtđượcnhữngmụctiêucủanướcMỹ.ĐólàtạisaochúngtôicầnphảicómộtsựgiảithíchvàlàmrõvềcuộcchiếntranhViệtNam,mộtđiềungàycàngđòihỏichúngtôiphảilàmrõ.

Đếnlúcnày,chúngtôicầnphảimổxẻvàxemxétthậtkỹlưỡngcuộcthửnghiệmcủaMỹởViệtNam,cầnphảigiãtừkhỏitâmlýMỹcáibóngmacủacơnhấphốimàchúngtôiđãtừngtrảiquaởViệtNam.

Chúng tôi cầnphảixácđịnhxemhànhđộngcủachúng tôi cáinào là tốt, cáinào làxấu.Chúngtôicầnphảiphânbiệtchiếnlược-haylàthiếumộtchiếnlược-vớichiếnthuậtđểxemcáinàođánggiữlại,còncáinàothìrõrànglàsailầmvàcầnphảiloạibỏđi.Chúngtôicầnphảilàmmộtcuộcsànglọc,trongđốngngổnngangnhữngnỗlựcchúngtôibỏraởViệtNam,giữanhữnggìchúngtôiđượclựachọnvànhữnggìlàbấtkhảkháng;giữaviệclựachọnchiếnlượcvàvũkhísửdụngmộtbênvàbênkialàmộtsốhiệuứngphụdosựcómặtcủamộtlựclượngquânsựkhổnglồtrongmộtđấtnướckhácnhauvềdântộcvàvănhoá.

Chúngtôicầnphảitiếnhànhnhưvậy,trongkhicònphảichúýlàcuộcchiếntranhnàydiễnra trênchiến trườngNamViệtNam,mộtchiến trườngcónhữngđặcđiểmriêngcủanóvềruộngđồng,thônxóm,núicao,rừngrậm.Chúngtôicầnphảiđiểmlạimộtthờigiandài,từkhinhữngngườicộngsảnViệtNam,quyếtđịnhphátđộngcuộc“chiếntranhthứhai”chốnglạichínhquyềnMỹ-Diệmnăm1959chođếnngàyhọgiànhđượctoànthắngnăm1975.Dùmộtsốyếutốkhác,nhưcuộcđàmphánởParis,phongtràophảnđốicuộcchiếntranhcủaMỹ,vấnđềhậucầnhayđườnglốichínhsáchcủachínhquyềnSàiGòn,cóquantrọngđếnđâuthìnhữngtácđộngcủanóvẫnđượcxácđịnhtrênchiếntrườngtranhchấpgiữahaibên.Vậylàchúngtôicầnphảixemxéttìnhhình,nhưngđốikhángvànhữngchiếnlượccơbảntừđầucuộcchiếnnó

đãxuấthiệnnhưthếnàovàtrongquátrìnhchiếntranhnóđãđượcthayđổi,điềuchỉnhrasao.

Đólàtạisaomàbâygiờcuốnsáchnàyrađời.Cònvềnộidungcủanó,tôicóthểtómtắtbằngmộtcâuchuyệnnhỏnhưsau.SaukhichiếntranhViệtNamkếtthúc,đạitáMỹHarryG.SummerscógặpmộtđạitáBắcViệtởHàNội.Summersđiểmlạitìnhhìnhcuộcchiếntranhvànói:“Ôngthấyđấy,cácôngchưabaogiờđánhbạichúngtôitrênchiếntrường”.

ĐạitáBắcViệtđáp:“Rấtcóthểnhưthế.Nhưngđiềuđóchẳngdínhdánggìđếnvấnđề”.

Cuốnsáchnàykểtạisaotrênthựctế,nhữngthắng lợiquânsựthuầntuýquânsựấy lạichẳngcógìdínhdángtớivấnđề.

Vànócũngđưaramộtgiảiđápchocâuhỏi:Cócáchnàođểchúngtôilàmtốthơnkhông?

PHẦNHAI:CUỘCGẶPGỠGIỮAHAITHÁICỰC•Hainềnvănhoárưỡi.

Những gì tôi biết về TrungHoa lúc tôi còn thiếu thời, khi cha tôi,một sĩ quan chuyênnghiệpđóngquântạiThiênTân,đãchuẩnbịchotôimộthànhtrangvềChâuÁ.Phải,chắcchắntừdạoấychứkhôngphảichođếnkhicáinóngdữdộiùavàotôilúctôibướcrakhỏicửachiếcmáybayphảnlựccủahãngPanAmđểđặtchânxuốngphitrườngTânSơnNhấtdướicáinắngchangchangcủathủđôViệtNamCộnghoà,giađìnhtôicũngbướcratheo.LúcđólàvàodịptếtâmlịchcủangườiViệtNam,tínhradươnglịchlàngày8thángHainăm1959.NhữngrắcrốicủaviệctínhlịchấyhìnhnhưlàmộtđiềmbáochonhữngrắcrốimàsaunàytôigặpphảitrongmườisáunămởNamViệtNam.

Tronggasânbay,nhàcửabụibặmvàphaimàuvìnắnggió,chúngtôiphầnnàocảmthấydễchịukhiđượcởtrongbóngrâm,mặcdùnhàkhôngmắcđiềuhoànhiệtđộHộchiếucủachúngtôi-riêngtấmcủatôicóghiđếnlàmviệcởsứquánMỹ-đượcnhanhchóngđóngdấu,vàcảđốnghànhlýcủagiađìnhcũngchỉbịngóqualoa,vìơnchúalònglành,mấynhânviênhảiquancònđangmảichămchúvàomộtphụnụngườiHoa,nghirằngcóthểchịtagiấuvàngdướimớquầnáohaytrongmấychiếcđàibándẫn.

NắngnóngnhữngthủtụcquenthuộckhiravàosânbayvànhữngnghingờđốivớicánhbuônlậuđãđánhdấuviệctôiđếnnhậnchứcphógiámđốcsởC.I.A.ởSàigòndiễnranhưvậyđấy.

TừphicảngTânSơnNhấtdẫnvàotrungtâmSàiGòn,conlộchúngtôiđichạybăngquanhữngngoạiôquenthuộccủanhữngthànhphốlớnChâuÁ-nhữngngôibiệtthựtườngràovâyquanhgiốngnhưnhữngốcđảoxanhmướtvàthanhbìnhnằmgiữanhữngcănnhàtồitànnhớpnhúangườichậtních.Con lộmang tênNgôĐìnhKhôi,anhcảđươngkimtổng thốngNamViệtNam,năm1945đãbịcộngsảnhạsát.Đếnđầuthànhphố,nóđượcđổilạilàđườngCôngLý.Thànhphốrợpbóngcâyđượctrồngđềuđặnhaibênđườngvàmọclêncạnhnhaunhữngngôinhànhiệtđớithanhlịchquétvôitrắnghaymàusữa,tườngràovâykíngâychongườitamộtcảmgiáckínđáovàantoàn.Nhìnnó,kỷniệmvềnhữngthànhphốhàngtỉnhcủamiềnNamnướcPhápvụttrởlạitrongtâmtrítôi.

ĐườngphốSàiGònkhôngcònmangtênnhữngngườiPháp,nhữngngườiđãtừngtiếnhànhcôngcuộcxâmchiếmvàthựcdânhoáđấtnướcnàyvàsauđóđãvẽnênthànhphốtừmộtthếkỷtrước.Tấtcảcácđườngphốnayđềuđượclấytêncácanhhùngdântộcđểđặtlại,vàngườiViệtchỉcòngiữlạihaitênngườiPháp:nhàbáchọcLouisPasteurvàcốAlexandredeRhodes,mộtgiáosĩdòngtênmàtiếngtămkhôngmấyaibiết.Từnăm111trướccôngnguyên,ViệtNamđãbịTrungQuốcđôhộ.SởdĩRhodeshãycònđượcViệtNamtônvinhlàbởivìvàonăm1640,saumộtthờigianmàngườiViệtđãkhôngcòndùngngônngữvàvănchươngkinhđiểnTrungHoa,RhodesđãthànhcôngtrongviệcLamãhoávăntựViệt.TừđóvănchươngViệtcómộtbướcpháttriểnđángkểvàngườiViệtNamcoinónhưmộttrongnhữngniềmtựhàodântộc.

ConđườngchúngtôiđichạydọctheodinhtoànquyềnPhápcũ-naylàdinhĐộcLậpnơilàmviệccủatổngthốngViệtNamCộnghoàNgôĐìnhDiệmvàdẫnđếnmộttoànhàtrôngramộtcôngviênnằmđốimặtvớihàngràosắtcócổngchínhdẫnvàodinh.Trôngquangcảnhnhàcửa,câycốivườntượcđẹpđẽ,tôikhôngthấycógìbáohiệulàrồiởđâysẽxảyranhữngthảmkịchmàcónhữngthảmkịchxảyratrướcmắttôivàgiađìnhtôi.

Đólàmộtthờikỳgiaothời.NhữngnămđấutranhcủacộngsảnViệtMinhchốnglạinướcPhápthựcdânđểgiànhlạiđộclậptựdođãkếtthúcbằngthắnglợicủaViệtMinhởĐiệnBiênPhủ,mộtchiếntrườngxaxôinằmtrênvùngnúiTâyBắcViệtNam.Cuộcchiếntranhấyhãycònđểlạinhữngdấuvết:lệnhcấmđốtpháongàyTếtđượcápdụngngaycảởChợLớn,khuđôngngườiHoanhấtSàiGòn,nhữnghàngràochốnglựuđạnởkháchsạnCầuVồng(Arc-en-Ciel),kháchsạnTàungonnhấtĐôngNamÁ,thậmchícảtrênthếgiới;sựcómặtởmiềnNamcủakhoảngchíntrămnghìndândicưBắcViệtNam,nhữngtínđồsùngđạocônggiáo,lòngđầykhinhthườngđốivớithóibiếngnhácvànhunhượccủangườimiềnNam.

Tuynhiên,hoàbìnhđã trở lạiởNamViệtNam.Cộngsảnđã tậpkếtkhoảngchínmươinghìncánbộcủahọraBắc,vàởđấyhọđượchọctập,huấnluyện,sẵnsànghễcóthờicơđầutiênlànhảyvàoNambắtđầucuộccáchmạng.MạnglướicònlạiởmiềnNamcủahọ,bịphávỡvàthụđộngnaychỉcòncốchốngđỡvớicácchiếndịchtiễutrừmàchínhphủNamViệtNamthườngkỳtungrađểtiêudiệthọ.Nỗlúccủacộngsảnđangtậptrungvàochiếndịchcảicáchruộngđất.ĐểtậpthểhoáruộngđấtvàtừđóthiếtlậpnhữngcơsởchoviệcĐảngkiểmsoáthoàntoàndânchúngvànềnkinhtế,biệnphápchínhcủacộngsảnlàtrừngphạtvàtrongkhánhiềutrườnghợplàxửbắnnhữngđịachủthôngquatoàánnhândân.

ỞmiềnNam,ngaynhữngnhómmuốngiànhchínhquyềnsaukhingườiPháprútluicũngngồiyên.MặcdùkhôngngừngcónhữnglờiđồnđạivềmộthuyềnthoạilàngườiPháptiếptụcđeođuổimộtâmmưunàođấy,nhưngđạisứPháptỏrahoàntoàntôntrọngchủquyềncủaViệtNamCộnghoà.NhữngnhàthựcdânPhápchỉchuyêntâmvàokhaithácđồnđiềncaosucuốicùngcủahọhaychămlonhữngcôngviệckinhdoanhbuônbánkhác.Ngaycác“cơquanđặcbiệt”Pháp,cáchoạtđộngcủahọcũngchỉhạnchếtrongviệcgiữsựtiếpxúccầnthiếtvớinhữngngườiViệtNamcókhảnăngcungcấptintứcvàphụcvụchoviệcthôngbáohayđưadưluậncủahọtrongtrườnghợpmàquyềnlợicủaPhápđòihỏicầnphảicómộthànhđộngmạnhmẽhơn.

BăngđảngBìnhXuyêntrướckiakiểmsoátSàigònnayđãbịđánhchotơitả.Họchỉcòncómộtkhunhàtườngràovâykíngọi là “ĐạiThếGiới”ởrìaChợLớn,ngàytrước làmột tiểuvươngquốccủađĩđiếm,cờbạc,nhaphiếnnaytrởthànhmộttrungtâmchothanhniênmàthỉnhthoảngcódukháchtòmòvìtiếngtămcủanóvẫnđếnthămviếng.QuânđộicácgiáopháiCaoĐài,HoàHảonăm1957đãbịgiải tán.Nhữngcuộcmặccảbuônbánvẫn tiếp tụckhônghạnchếtrongnhữngvùnghọcònảnhhưởngnhưngquyềnlựcnhấtthờiấynayđãbịthaythếbởiquyềnlựccủanướcCộnghoàtrẻtuổi.GiữanhữngkhuphốPhápvàkhucủangườiHoaởSàiGòn,sựphânbiệtlàrõrệtnhưngviệcđilạithìhoàntoàntựdo,dùngàyhayđêm,dùđibằngxehơihayxeđạp,xichlô,xemáy.

CáchsốngthoảimáicủasứquánMỹcũngphảnánhkhôngkhíchungcủathànhphố.Chúng

tôisốngtrongnhữngbiệtthựkiểuPháptrầncao,xungquanhlànhữngcâycaovúttrồngtừthờiPháp.Gianhâncórấtđôngvàhọtỏrathậtthà,hữunghị.Nhờhọ,Bartara,vợtôicóthờigianđểgiaotiếpvớicácbàvợcácquanchứccaocấpViệtNamhaycủacácvịtrongngoạigiaođoàn.Bacontrai tôi,Fonathan(mườibatuổi),Carl(chíntuổi)vàPaul(nămtuổi)đềuđếntrườnghọccủacộngđồngngườiMỹ(chúngtôiđịnhxinchocáccháuvàohọcmộttrườngcontraicônggiáonhưngởđấyngườitakhôngdạytiếngPhápmàchỉdạytiếngViệt,rấtkhóhọc).Còncongáitôi,Catherine,mườituổi,thìvàohọcởmộttrườngcongáicủabêncônggiáovàmaymắnchocháulàởđấymọimônđềudạybằngtiếngPháp.ChúngtôisinhthêmcháugáiChristineởSàiGònvàonămsau.BọntrẻrấtthíchquangcảnhvànhữngtiếngđộngcủanềnvănhoáphươngĐông,từtròmúarồngchúngtôiđượcxemởkhungườiHoangayhômsaungàychúngtôitớichođếnnhữngchuyệnsănvoitrênrừngđểbánchonhữngvườnthúChâuÂucủaôngbạn lánggiềngởgầnkềchúng tôi.Chúng tôi chẳnghềnghĩ rằng rồikhôngkhíthanhbìnhcủanhữngngàyấysẽbịđedọa.

TiếngPhápvẫnđượccộngđồngquốctếsửdụngvàtấtcảnhữngngườiViệtNamchúngtôitiếpxúcđềunóinómộtcáchtrôichảy.TiệctùngvànhữngcuộcđóntiếpngoạigiaochoánphầnlớnthờigiancácbuổitốicủachúngtôivànólạicàngthêmphầnhàohứngkhitôiđượcgặpnhữngngườiViệtNamcóhiểubiếtrộngcóthểđàmluậnvớitôivềtấtcảcácvấnđề.TrưaSàiGònrấtnóngtrongmùakhôvàẩmướttrongmùamưanhưngchúngtôithườnggặpnhauvớicảgiađìnhởbểbơicâulạcbộthểthaovàdùngmộtbữaănPháprấtngon,rồingườitasẽnhanhchónghọcđượccáchđiđứngnhưthếnàođểbớtđổmồhôivàdùthếnào,nhờcómáyđiềuhoànhiệtđộngườitavẫncóthểngủđượcngonlành.

Nhịpđộhoạtđộngcủanhữngcôngviệc chính thứccũngyênả,bình thường.Chínhphủvững,khôngcótháchthứchayxungđộtnênkhủnghoảngbịđẩylùixa.CácnhânviêncủaTổchứcpháttriểnquốctếcủaMỹ(A.I.D.)cóthểtậptrungnỗlựcvàonhữngkếhoạchvàmụctiêudàihạn.ĐạidiệncủaquânđộiMỹcóthểduytrìquanhệhữunghịvớicácbạnđồngnghiệpNamViệtNamvàchuyêntâmvàoviệcthảonhữngđốngbáocáokhổnglồmàWashingtonđòihỏi.

Thựcradướivẻbềngoàiyêntĩnhấy,ngườitathấyẩngiấumộtsựcuồngnhiệtcủamộttổongđanghoạtđộng.Lợidụnglúcđấtnướchoàbình,ngườiViệtNamlaovàolàmăn,dùcôngviệcấylớnhaynhỏ,dùcàycấytrênruộnghaybuônbántrênthươngtrường.Chínhphủđãdựkiếnmộtchươngtrìnhtolớnvềpháttriểnkinhtếvàxãhội,nàomởmangđườngsáđểtớiđượcnhữngvùngrừngnúixaxôi,xâydựngcáctrườnghọctớitậncáclàngbảnhẻolánh,nàopháttriểncôngnghiệpnhẹởcácngoạivithànhphốvàsửdụngtàuthuyềnchạymáyđểđánhbắt cá trên biển, trên sông.Người dânNamViệtNamnhư được vùng vẫy trong việc kinhdoanhtựdo,pháthuytínhnăngđộngcủanhữnglớpngườiđitrước,nhữngngườitrongtámthếkỷtrướcđãmởcuộc“Namtiến”theodọcbiểnmiềnTrungtớitậnđồngbằngCửuLongvàtrênđườnghọđi,vớichíkiênquyếtvàtinhthầnhiếuchiếncủahọ,họđãloạibỏhaiđếchếChămpavàKhơme.

Baotrùmtrênquangcảnhnhộnnhịpđólàmộtbóngngườithấpđậm,ngườiđãcốnghiếncôngsứclớnđểtạoranó:đólàtổngthốngNgôĐìnhDiệm.Xuấtthântừmộtgiađìnhquanlại

cônggiáoquêởHuế-miềnTrungViệtNam,ôngđượcđàotạođểphụngsựhoàngđếvàđấtnướcông.Cólầnôngkểvớitôirằng,hồinhỏ,cùngđivớimấyanhemtrongnhà,ôngđãxuốngruộngcấylúa,thamgiavàoviệccấytượngtrưngmấykhómmạnonsaunàylớnlênnósẽtrởthànhdòngnhựanuôidưỡngđờisốngquốcgia.

HammuốnthựcsựcủaDiệmlàđấtnướcông.ÔngđãđượcchuẩnbịđểgianhậpvàohàngngũdanhgiácủanhữngquanchứcViệtNam,nhữngngườisẽtrởthànhcầunốigiữachínhquyềnbảnxứvớichínhquyềnPhápthựcdân.Tuynhiên,saumộtkhởiđầusựnghiệpđầyhứahẹn,ôngđãkhámphárarằngôngkhông thểvừaphụcvụViệtNam, lạivừaphụcvụchínhquyềnPháp.ÔngrờihàngngũquanlạidoPhápkiểmsoátvàtrởthànhmộttrongnhữngngườiđấutranhchínhchonềnđộclậpcủaViệtNam.Vaitrònày,ôngđảmnhiệmvớitưcáchcánhân,khôngcầmđầumộtâmmưuhaymộtđảngpháinào,đinhninhrằngtheotục lệquanchức,cuốicùngrồiquyềnhànhsẽmộtngàynàorơivàotayông.

Thanhdanhcủaônglớnđếnnỗimànăm1945,khiNhậtBảnthấtbạiphảirútquân,HồChíMinhđãphảiđềnghịôngthamgiavàomộtliênminhnhằmgiànhlạichínhquyềntrongthờikỳChiếntranhthếgiớithứhaidobọnVichytaysaicủaĐứcnắmgiữ.Làmộtconchiênngoanđạoghétcộngsản,Diệmđãtừchối.DiệmhiểulàôngHồchỉđơngiảnmuốnlợidụngôngcũngnhưnhữngngườikhôngcộngsảnkhácđểgiúpôngHồthâutómđượcchínhquyềnvàotaycộngsản.

Trongnhiềunăm,ngườiPhápđãcốgắngmộtcáchvôíchtrongviệcsửdụngnhữngchínhphủbùnhìntậphợpdướicáibóngcủahoàngđếBảoĐại,ôngvuacuốicùngcủavươngtriềuNguyễn.DiệmđãgạtbỏnhữngđềnghịcủaPháp,ngaycảcólầnngườitađãđềnghịôngđứngđầumộttrongnhữngchínhphủấy,biếtrằngđóchỉlàmộtcáimặtnạquốcgiamàngườiPhápnúpsauđóđểđiềukhiểnquyềnhànhthựcsự.Năm1950,ôngsangMỹ,thamgianhiềuchủngviệncủadòngMaryknollvàbảovệdựánvềmộtViệtNamđộclậptrướccácnhânvậtnhưhồngygiáochủFrancisSpellmanvàcácnghịsĩMikeMansfieldvàJohnF.Kennedy.

SựsụpđổcủaPhápởĐôngDươngsauthấtbạiĐiệnBiênPhủnăm1954đãkéotheoviệckýkếthiệpđịnhGenèvemàtheođóViệtNamchialàmhaimiền,miềnBắccộngsảnvàmiềnNamkhôngcộngsản,vàViệtNamsẽtiếnhànhtổngtuyểncửđểthốngnhấtđấtnướcvàohainămsau.MộtdịpmớiđãđếnvớiDiệm lúcđóđangởPháp.BảoĐạiđềnghịông làmthủ tướngchínhphủtrongkhibảođảmôngsẽkhôngbịphụthuộcvàoquyềnkiểmsoátcủaPháp.Diệmchấpnhận.TheodưluậnphổbiếnlúcbấygiờthìtronghainămtớiDiệmchỉcóviệcngồimàchứngkiếnsựsụpđổcủaNamViệtNamvàsựgianhậpcủaNamViệtNamvàomộtđấtnướcthốngnhất,màtrongđóngườithắngthếsẽlàmiềnBắc,vừađôngdânhơnlạivừacótổchứcvànăngđộnghơn,vàthêmvàođólàđượcđiềuhànhbởimộtđộingũcánbộcókỷluậtcủalựclượngcộngsảncáchmạng,nhữngngườivừađánhbạixongthựcdânPháp.Nhưngvềđiểmđó,Diệmđãlàmcảthếgiớiphảingạcnhiên.

HànhđộngđầutiêncủaônglàgạtbỏcácnhàlãnhđạothânPháptrongquânđộivàchốnglạinhữngkẻđốilậpvẫnphụctùngPháptrongchếđộông.Vìviệcđóôngnắmđượcmộtconbàichủ:đólàsựủnghộcủaMỹ.QuatuyênbốlàtừnaymọiviệntrợMỹđềuquataychínhphủDiệm,chínhquyềnEisenhowerđãxácđịnhkhôngúpmởrằngđôlacủaMỹdànhchoViệtNam

trướcđâyđưachoPháp,thìtừnaysẽcấpthẳngchoDiệm.Nguycơcủamộtquyếtđịnhnhưthếcónhiều,màmộttrongnhữngcáiđólàcúđảochínhcủabộchỉhuyquânđộikhihọchobộđộivàxetăngbaovâydinhtổngthống.

Nhờquyếttâm,nhanhtrívàtàikhéoléocủamình,DiệmđãgiànhđượcsựủnghộcủamộtsốbinhsĩđủđểđánhbạiđượccuộcđảochínhvàsauđóôngquayratấncôngbăngđảngBìnhXuyên,nhữngkẻđãkiểmsoátđượcquyềncảnhsátSàiGònvàđiềuhànhnhữngổlàmănámmuộirấtđặctrưngcủathànhphố.SaukhicủngcốđượcvịtrícủamìnhởSàiGòn,bằngsứcmạnhvàmưukế,ôngđãmuachuộc,chiarẽvàthanhtoánđượcquânđộicủaCaoĐài,HoàHảo,haigiáopháihìnhthànhnhữngNhànướcthựcsựtronglòngmộtNhànướclớn.

Trongnhữngthánghỗnloạnđầysónggióấy,Diệmđãhọcđượccáchchỉnêntrôngcậyvàomìnhvàgiađìnhmình,chơivõthậtkíntrênmộtchiếntrườngnguyhiểmvàbiếtcáchthaotúngnhữngnhânvậtbấtlương,biếnchất,dễbịmuachuộcmàôngphảiđươngđầu.Mặcdùvậy,nhữngngườicộngtácvớiông,ủnghộông,kểcảnhữngđạidiệnchínhthứccủaHoaKỳhoặcbỏrơiông,hoặcchorằngôngkhôngthểchịuđựngđượchơnnữavànhữngngàycủaôngđãđiểm.Thếnhưng,vớisựbềnbỉvàcóphầnbướngbỉnh,vớisứcmạnhcủaniềmtincũngnhưtàikhéoléotrongvậndụngsáchlượcđểthúcđẩysựnghiệpcủamình,cuốicùngôngđãgặtháiđượcnhữngkếtquả.

ThờikỳthửtháchcaođóđạttớiđỉnhđiểmkhiDiệmhấtcẳngconngườikhốnkhổmangdanhchínhthứclàngườinắmquyền,tứchoàngđếBảoĐại.ThángMườinăm1955,gầnmộtnămsaukhinhậnchứcthủtướng,DiệmtổchứcmộtcuộctrưngcầudânýđểcáchchứcBảoĐạivàđểđưamìnhlênlàmtổngthống.Cuộcbầuđượcxếpđặtmộtcáchchặtchẽ,cótínhchấtvàmộtnghilễhơnlàmộtsựlựachọnthựcsự,nhưngnókhônglàmngạcnhiênvàcũngchẳngaiphảnđối.Năm1956,saukhihiếnphápmớiđượcphêchuẩn,DiệmthànhlậpViệtNamCộnghoàvàđưanórakhỏikhốiLiênhiệpPháp.Sauđóônglợidụngquyềnhànhvừagiànhđượcđểgạtnốtmốihiểmcuốicùngđangdoạchếđộông.ÔngtuyênbốôngkhôngcóràngbuộcgìvớihiệpđịnhGenèvedựkiếnsẽtiếnhànhtổngtuyểncửđểthốngnhấthaimiềnNam,BắcViệtNam,bởichínhphủôngđãtừchốikhôngkýhiệpđịnh,vàhơnnữacóthểthấytrướclàkếtquảtổngtuyểncửđãnằmtrongtaycộngsảnBắcViệt,vìmiềnBắcđôngdânhơnvàcókỷluậthơn.

VậylàsaukhithayđổinhữngtriểnvọngtươnglaicủaNamViệtNamvàonăm1956,Diệmphátđộngmộtchiếndịchhiệnđạihoávàpháttriểnđấtnướcvềmọimặt,kinhtế,chínhtrịvàxãhội.Năm1959,chươngtrìnhđóđãđượctiếnhànhthựcsự.Dựnhữngcuộchọpvàthảoluậnngaysaukhinóiđến,tôicóđiềukiệnđểhiểuđượcchươngtrìnhđóquanhữngquanniệmvànhữngsốliệu,nhưngtôicònphảiđinhiềuvàđiềutrathêmđểquatiếpxúcvớiđủmọiloạingườimànắmbắtđượcthựctếrasao.

MộtphầnthựctếđólàởphíangườiMỹ.ĐểbáotrướcrồisauđóchínhsáchcủaMỹởViệtNamsẽrasaothìngayviệcDiệmlênnắmchínhquyềncũnglàđiềumàýkiếncủangườiMỹđãcósựchiarẽ.

Đếnnăm1954thìvềphíaMỹđãkhôngcònaicóýkiếnlàcóthểủnghộphongtràocộngsảndoHồChíMinhlãnhđạochốnglạiPhápnhưýkiếnđưarahồi1945.Khảnăngấy,tứckhả

năngủnghộHồChíMinh,đượcnhómO.S.S(PhòngTìnhbáochiếnlược),nhữngngườiđãđượcôngHồcộngtáctrongthờikỳchốngkẻthùchunglàNhậtvàbọnVichy,taysaiĐứckhiấycònthốngtrịĐôngDương,ủnghộ.Ởthờikỳđó,khảnăngấyítđượcchínhphủMỹchúýtới,bởichẳngnhữngôngHồlàcộngsản-mộtđiềumàaicũngbiết-màbởimụctiêuchủyếucủachínhsáchMỹlúcấylàvựclạiTâyÂu,trongđóPháplàmộtthànhphầnthenchốt.FranklinRooseveltmấtđivàcùngvớiônglàlờichêtrách“ngườiPhápởViệtNammộttrămnăm,thếmàbâygiờngườiViệtNamcònkhổhơntrướckhingườiPhápđến”.CólẽRoosevelt,dogợiýtừchínhsáchcủaMỹđốivớiPhilippines,nênôngđãdựtínhmộtthờikỳủnghộđốivớiViệtNamtrênconđườngđấtnướcnàytiếnlênđộclập.NhưngkhôngcóRooseveltthìđiềuđólàkhôngthểtínhđượcvàonăm1945.

ỞNamTư,TitohãycònchưatuyênbốtrungthànhvớichủnghĩacộngsảnvàcótháiđộđộclậpvớiMatxcơva(sựđộclậpmàMỹsẽgiúpđỡNamTưduytrì)chonênkhôngainghĩđếnkhảnăngcómộtViệtNamcộngsảnmàlạiđộclậpvớiTrungHoa.ThếnhưnglịchsửViệtNamvớinhữnggìnhưngườitabiếtlúcđóvàsựthùđịchlâuđờigiữangườiViệtNamđốivớiTrungHoa,xuấthiện trở lạivàonhữngnăm1980,đãrõ rànggợiýchongười tavềkhảnăngđó.Trongnhữngnăm1945-1947,vấnđềđặtrađốivớinhữngngườichịutráchnhiệmvềchínhsáchHoaKỳlàcầnbiếtxemgiữasựliênminhvớiPháp,màtầmquantrọngcủanólạigắnbóvớicuộcxungđộtđangnổilênvớiLiênXôởchâuÂulúcđóvàmộthyvọngmongmanhvềđộclậpcủaViệtNam,thìcáinàolànặngkýhơn.Thếmànăm1954,ngườitakhôngthểhyvọngđượcnữalàNamViệtNam,mộtthuộcđịacũcủaPháp,lạicóthểcóđượcsứcmạnhđểngănchặnlànsóngkhôngthểlaychuyểnnổicủasựbànhtrướngcộngsảnTrungHoađangcónguycơtrànngậpvàoViệtNamrồiMalaysiavàIndonesia.

SựsụpđổquyềnthốngtrịPhápởViệtNamsauthấtbạiởĐiệnBiênPhủđãkhiến JohnFosterDullesquayvềDiệmvàđưarachoDiệmsựgiúpđỡvềkinhtếvàchínhtrịcầnthiếtđểvớtvátlấy“đồđạc”,ítnhấtthìcũnglàmộtkhoảngthờigianthíchhợptrướckhimàthắnglợicủacộngsản,điềuđượcngườitacoilàkhôngthểtránhkhỏi,xảyra.TuynhiênDiệmkhôngchiasẻnhữngnghingờấyvớingườiMỹ.ÔngnhậnnhữnggiúpđỡcủaMỹ,sựbảođảmđượcủnghộvềquânsựthườngxuyênđốivớiđạoquânnontrẻcủaông,nhữngýkiếncốvấnvềchính trịvàsựgiúpđỡvềkỹ thuậtnhưđại táEdwardLansdalecủaC.I.A.đềnghị.SaumộtchuyếncôngcánởPhilippinesmàLansdalegiúpchoMagsaysay trở thành tổng thốngmộtcáchthắnglợi,ôngđượccửtớiViệtNamđểcứuvớtnhữnggìcóthểcứuvớtđược.Giữacáimớnhữngđềnghịđôikhimâu thuẫncủangườiMỹ,nhữngngười tự coi làhiểu tìnhhìnhhơnDiệm,Diệmlựachọnramộtsốýkiến.Sựthànhcôngngoạnmụctrongviệcđưaônglênnắmchínhquyềnđã làmông tự tinrằngôngkhông thểsai trongvậndụngsách lượccủamình:Nghe tất cả những lời khuyên củaMỹ, chọn lấy những điều nào có thể giúp ích chomình,nhưngkhôngbácbỏthẳngthừngnhữnggìôngthấycóvẻlàxấubởimộtsựgiúpđỡxácthực,có thể sờmóđượcvàkhôngphải khôngđángkể, cũng cókhi lại đến từnhữngnguồnhaynhữngnơicóthểcónhầmlẫn,saisótnàođấy,vàcuốicùnglàluônluôngiảithíchthậtchitiếtsựgiúpđỡthườngxuyêncủangườiMỹđốivớichínhquyềncủaôngnómớiquantrọngđếnthếnào.Từ1959,sơđồnhữngquanhệgiữaDiệmvàngườiMỹđãđượcthiếtlậpvữngchắc.

Năm1959,ngườiphụtráchcaonhấtcủangườiMỹởViệtNamlàđạisứElbridgeDurbrow.

VớitưcáchlàngườiđạidiệnchotổngthốngHoaKỳ,ởNamViệtNamcũngnhưtấtcảcácnơikhác,đạisứMỹlàngườilãnhđạotoànbộcácthànhphầnhợpthànhcáimàchúngtôigọilàPháibộ(Mission),baogồmtấtcảcácchinhánhcủacáccơquancủaWashingtonđặtởcấpđịaphương.

Làmộtnhàngoạigiaochuyênnghiệp,DurbrowthuộcsốnhữngchuyêngialâuđờinhấtvềLiênXômàchúng tôicóhiệnnay.Nói tiếngPháprất thành thạovìđãhọcởđạihọcDijon(Pháp),ôngkhởiđầusựnghiệpngoạigiaotừkhibắtđầulàmphóchoClareBootheLuce.ỞRoma,màởđâycảhaingườiđãcócôngngăncảnvàlàmchậmlạiquátrình“mởsangcánhtả”củaÝchođếnkhiKenendyvàoNhàTrắng.

TrướckhisangViệtNam,DurbrowcómộtthờigianlàmtổnglãnhsựMỹởSingapore,mộtthuộcđịacủavươngquốcAnh.Rấttinhthôngnghềnghiệpnhưngtínhnếtcáukỉnh,DurbrowkhẳngđịnhuyquyềncủamìnhđốivớicáccơquanMỹlúcấyđãcómặtnhannhảnởViệtNam,trongkhivẫntỏradửngdưngvớiViệtNamvàcácquanchứccủahọ,theomộttháiđộđiểnhìnhcủatruyềnthốngngoạigiao.

ChorằngtháiđộxacáchấybiểuhiệnDurbrowchưahếtlòngvớichếđộcủamình,Diệmđãlậptức làmđếnmứcmàđốivớiông,khôngphảichỉcóDurbrowmới làngườiduynhấtđểchuyểntảiýkiếncủaôngđếnvớiWashington.Đốivớicácvấnđềquânsự,ôngquayralàmviệcvớitrưởngpháiđoànM.A.A.G(MilitairyAssistanceAdvisoryGroup:ĐoànviệntrợvàcốvấnquânsựMỹ),trungtướng“HangingSam”Williams,ngườicóbộriaxéntỉacôngphukhôngchêvàođâuđượcvàrấtkhoáichívềbiệtdanh“Samngườitreocổ”,dongàytrướcđãxửphạttreocổmộtbinhsĩvềtộihènnhát.Chúýmộtcáchnghiêmngặtđểsựchỉhuycủamình,theonhữngconđườnghoàntoànquânsự,chỉthuộcvàoquyềnchỉhuycủachỉhuytrưởngvùngTháiBìnhDương(C.I.N.C.P.A.C)ởHonolulu,Williamsthựchiệnmộtquyềnhànhtuyệtđốiđốivớicácvấnđềquânsựvàchốngđốikịch liệtnhữnggìDurbrowcanthiệpvàoquanhệcủamìnhvớiDiệmvàcácsĩquancủaôngta.Đểđốilại,DurbrowcũngthểhiệnvớiWilliamsmộttháiđộáccảmkhôngcầnchegiấu.

Kênhliên lạckhácmàDiệmsửdụnglàArthurZ.Gardiner,ngườiphụtrách lịchthiệpvàchínchắnchinhánhđịaphươngcủaA.I.D.,ngườikiểmsoátlượngvàocủaviệntrợkinhtếMỹchotổngthốngViệtNam.DiệmcũngthuxếpđểgặpgỡtấtcảcáckháchMỹtớiSàiGòn,họchủyếu lúc ấy là các quan chức chính phủ có nhiệm vụ quản lý những chương trình đượcWashingtonchuẩncấp.ChiếnthuậtcủaDiệmlàbắthọphảinghebốngiờliềnmộthàngđộcthoạivềsựnhamhiểmcủacộngsản,cáinhìncủaôngvềtươnglaicủamộtViệtNamhiệnđạivàthóivụlợichungcủacácnhânvậtpheđốilậpViệtNamvàcảcủamộtsốnhânvậtnướcngoàimiệngcứxưngxưnglàtrunglậpnhưônghoàngNorodomShihanukcủaCampuchia.

DiệmcũngduytrìnhữngmốiquanhệvớinhiềunhânvậtMỹtrướcđâyônggầngũivàhọđãtừngkhâmphụccáicáchmàôngđãdùngđểcứuNamViệtNamthoátrakhỏicơnhỗnloạn.Đặc biệt những giáo sư đại học nhưWesley Fishel, của đại học Michigan, hay đó làWolfLadefinky,ngườiđãđềranhữngkếhoạchcảicáchđiềnđịarấtthànhcôngởNhậtBảnvàĐàiLoanthờikỳsauchiếntranh,hayhaianhemDulles,hồngygiáochủcủaNewYorkvàlãnhđạonhàthờcônggiáoMỹvàJohnF.Kennedy,thượngnghịsĩtrẻcônggiáocủaMassachusetts.

Trái lại,Diệmchẳngcó thờigiancũngnhưcóđủkiênnhẫnđể tiếpcácnhàbáohaycácchínhtrịgiangườiViệtNamhayngoạiquốc,nhữngngườithườngchỉtríchDiệm.DiệmchêtráchhọđãcóquánhiềuthànhkiếnhoặckhôngđủđộthínhnhạyvềtrithứcđểcóthểhiểuđượccôngcuộcbiếnđổiViệtNamthànhmộtquốcgiahiệnđạicủaông.Diệmcócáikiểucáchcủacácquanlạitruyềnthống.Ôngxuấtpháttừnguyêntắcvịtríhợpphápcủaônglàởngoàitầmcủamọisựcôngkíchvàquaviệcđiềukhiểnnhữngđườngdâymốinhỏcủaôngcótừtriềuđình(từnaytriềuđìnhấylàởWashington)ôngtìmcáchđểbảođảmchomìnhsựủnghộvàgiúpđỡcầnthiếtchochươngtrìnhhiệnđạihoácủaông.

TuynhiênởViệtNamvàởMỹvẫncónhiềungườichỉtríchDiệm.MộtsốngườiViệtNamluôn luôntrungthànhvớiĐạogiáobịgạtbỏcủahọ,đãkhôngchịunổivai trònổi trộicủanhữngngườicônggiáo trongđấtnướchọ.Ngaycảkhi trongchínhphủDiệmnhữngngườikhôngcônggiáovẫnchiếmsốđôngthìđiềuđócũngchẳngảnhhưởngđếnvaitrò“ưutú”rấtcânxứngdànhchocônggiáonhỏbémànhờgiáodụccônggiáocủangườiPhápquamộtthếkỷđôhộnóđãcóđược.MốihậnthùấycàngthêmgaygắtbởisựxuấthiệncủahàngvạngiáodântừBắcchạyvàoNamvìhọmuốnđượcsốngtựdohơnlàphảiđươngđầuvớimộttươnglaidướichếđộcộngsản.CònnhữngchỉtríchkhácthìchủyếunhằmvàosựmâuthuẫngiữachếđộdânchủđượcHiếnphápnăm1956quyđịnhvớiquyềnhànhcánhâncủaDiệm,ngườiđãđiềuhànhtấtcảcáccôngviệcquantrọngmộtcáchđộcđoán.

TrongchừngmựcmànhữnglờichỉtríchấydấylênchủyếutừnhữngnhómtríthứctiếnbộSàiGòn thì lập tứcngườiMỹđượcbiếtngay.ỞđấyMỹcóđượcmộtnguồn tin tức thườngxuyênchonhữngnhânviênbanchínhtrịcủasứquánvàchochinhánhC.I.A.ởđịaphương,quathôngtincủanhữngngườiđưatinngầmmàMỹtuyểnmộtronggiớichínhtrịđểcóthểdựkiếntrướcnhữngđiềukhôngthểdựkiếnđược.

Mộttrongnhữngđềtàikêucachínhhiểnnhiênlàchuyệnthamnhũng,nhưngnếpsốngkhổhạnhnổitiếngcủatổngthốngcũngnhưkhôngcóchuyệnchitiêuxahoahoangphívềphíacácbộtrưởngvàquanchứccaocấpcủaôngđãlàmộtlờicảichínhhùnghồnchonhữnglờicáobuộcấy.

VậylàSàiGòn,trungtâmquyềnlựccủachínhquyềnNamViệtNamnhưtôiđượcthấyvàonăm1959-1960,làmộtsựphatrộnphứctạpcủahainềnvănhoá-vănhoáViệtNamtruyềnthốngbaogồmmộtphầnquantrọngnhữngyếutốTrungHoavàvănhoáMỹ,hungbạo,mạnhmẽvàvữngtinvàobảnthân-vàthêmvàođólàsựhiệndiệncònsờmóđượccủamộtphầnnữacủamộtnềnvănhoáthứba,disảncủamộtthếkỷthốngtrịcủangườiPhápmàtrongđómộtthiểusốxuấtsắcngườicônggiáođãnảysinh.Nhưng,nhưởbấtcứđâu,khôngphảivìthếmàthủđôcónghĩalàtoànbộđấtnước,vàđólàđiềumàtôisớmđượcbiết.

•Bênnàylàtriềuđình,bênkialànôngthôn.

Tôisớmcódịpđểtựmìnhxemxétxemởthủđôvàởnôngthôn,chếđộDiệmđãvậnhànhthếnào.EdLansdale,ngườibạntincậycủaDiệmtrongnhữngnămthángkhókhăn1954-1955vàsởC.I.AởSàigònđãtrởthànhmộtđườngdâyliênlạcsonghànhgiữachínhphủMỹvànhàlãnhđạoNamViệtNam.Tuynhiênvớitưcáchlàngườivừađứngđầuquốcgiavừađứng

đầuchínhphủ,conđườngliênhệtrựctiếpgiữaDiệmvàMỹvẫnlàquađạisứDurbrow.CònvềphíamìnhthìC.I.A.giữnhữngmốiquanhệđượcưuđãivớiNgôĐìnhNhu,emcủaDiệmđồngthờilà“cốvấntổngthống”.KhônglâusaukhitớiSàiGòn,ngườiphụtráchC.I.Aởđây(ngườiđượctôithaythếđểđinhậnnhiệmvụkhác)đượcnghỉphéphàngnăm.Trướckhiđi,vìkhôngmuốnlàmgiánđoạnviệcliênlạcvớiNhu,ôngdẫntôivàomộtgianphòngnhỏnằmởmécánhbắc,nơiNhulàmviệcởđấy.VậylàgiữatôivàNhubắtđầumộtloạtnhữngcuộcgặpgỡhàngtuầntrongbanămtới.

BànlàmviệccủaNhubềbộnnhữnggiấytờ,hồsơ.Kêgầnđấylàmộtchiếcbànnhỏtrênđặtbộấmtràvớimấychiếcgạttànvàbachiếcphôtơingồithoảimái.ChúngtôinóivớinhaubằngtiếngPháp,thứngônngữNhucóthểdiễnđạtthànhthạocáilôgíctheokiểuĐêcác[7]vànhữnglýthuyếtcủaông.

Giữachúngtôisựtráingượcthậtrõrệt.ChúngtôinhữngngườiMỹmỗikhibướcvàothảoluận,thườngchuẩnbịmộtdanhsáchgồmcácvấnđềcầnbànbạcvàgiảiquyếtthứtựtừngvấnđềmột.Cũngbằngcáchấy,tôithôngtinchoNhuvềnhữnghoạtđộngmàMỹđãthamgialàmvới các cơ quan Việt Nam, hoặc cố ngăn Nhu trong một số hành động của ông đối vớiCampuchia,haynhấnmạnhvềmộtvấnđềmàđạisứDurbrow,vềphíaôngta,đanggiảiquyếtmộtcáchchínhthứcvớitổngthốngDiệm.Nhuimlặng.nghe.Mỗikhimuốntránhmộtvấnđềgìđó,ôngchỉbuôngramộtlờinhậnxétvôthưởngvôphạt.Rồibấtthìnhlình,bằngmộtcâunóivôhại,ôngbắtđầutungrabảnthuyếttrìnhdàidòngvàrốirắmvềnhữngmưumôthủđoạncủangườiPháp,nhữngngàyđầutrongcuộcđấutranhôngđãcùngngườianhvượtquanhữngâmmưunàykháchaysựcầnthiếtphảikhắcsâuvàođầuócnhữngviênchứcViệtNamvềmộtlýtưởngphụcvụchungvàsựtậntâmtrongcôngviệcthayvìchonhữngthóihưhỏngbiếnchấtdướithờithuộcPháp.Hếtgiờnàysanggiờkhác,câuchuyệncủaNhuvẫntiếptụcnhưthế,nhữngvòngkhóithuốcthaynhaubaylượntrênđầuvàthỉnhthoảngmấyngườihầulạilặnglẽtiếnđếnphathêmtràvàđổtànthuốc.

TừnhữngcuộcgặpsautôiđãhọcđượccáchkiênnhẫnlắngnghenhữngmànđộcthoạicủaNhutrongkhicốtìmhiểuxemcáibộmáyđầuóccủaôngvậnhànhnhưthếnào.CuốicùngtôiđãphảiviệnđếnphươngphápcủaXôcrát[8]mỗikhitôicầnđềcậpđếnmộtvấnđềtôiphảiquantâm,hoặckhicầnhướngđầuócNhuvàomộtviệcmàtheoýtôiviệcđóđòihỏiphảicónhữngnghiêncứubổsung,hoặcnữalàphảilàmchoôngđitớiquyếtđịnhvềmộthànhđộngmớinàođó.NhữngbìnhluậnvàýnghĩcủaNhuluônluôntỏrathôngminhvàtiêntiến,nhưngnặngnhữngmớlýthuyết.Đồngthờiônglàmộtconngườihiểnnhiênlàbịquyếnrũbởinhữngâmmưu,hoặccủaphíachốngđốivớichếđộDiệm,hoặclànhữngcáiôngsẽcóthểlàmđểtăngcườngchochếđộvàchốnglạikẻthù.

Nhubịấntượngbởiphươngphápđiềukhiểncácphongtràochínhtrịcủanhữngngườicộngsảnthôngquamộttổchứctrungtâmcókỷluật.Ýtưởngcủaônglàđằngsaumộtbộmặtdânchủ,cóthểmôphỏngvàvậndụngphươngphápấyđểchỉđạomọihànhđộngvàsựủnghộchínhtrịchomộtchếđộkiênquyếtđưaViệtNamlênconđườnghiệnđạihoávàđộclập.Chínhvớitinhthầnấymàôngđãthànhlậpđảng“CầnLao”đểcóđượccơsởhạtầngcầnthiếtđểchỉđạovàđiềukhiểnbộmáychínhquyềnchínhthức.ĐộngcơthựcsựcủanỗlựcấylàsựthùghétsâusắccủaNhuđốivớigiới“Tinhhoa”ViệtNam,nhữngngườidoPhápđàotạovàchịuảnhhưởngPhápvà là lực lượngchiphốibộmặtkinhtếvàxãhộiởthànhthịvàhiệnnayđangchuyểnthànhphechốngđối.Ngườicủalựclượngnàyđặcbiệtđôngtronggiớiviênchứcchính

phủ.NhuthườngxuyêntrởlạivấnđềcầnthiếtphảithaynhữngngườinàybằngmộtcuộccáchmạngViệtNam,đượcdựatrênnhữnggiátrịdântộctruyềnthống.

Năm1959,Nhuquayvềvớithuyết“nhânvị”domộtnhàtriếthọccônggiáongườiPhápEmmanuelMounierphátbiểu.Thuyết“nhânvị”nhấnmạnhvàogiátrịcủamỗicánhântronglòngxãhộitrongkhicũngnhấnmạnhvàosựtoànvẹncủacánhânvànghĩavụcủanóđốivớiviệcthamgiavàođờisốngcộngđồng.Trongtriếthọcđó,NhunhìnthấycáchkếthợptầmquantrọngcủacánhântrongThiênChúaGiáo(mộtquanniệmmớiđốivớiphươngĐông)vớitầmquantrọngcủatruyềnthốngNhogiáo,mộttruyềnthốngtôntrọngkỷcươngvàhệthốngtôntitrậttự.ĐãcólúcNhuphêphánmộtcáchnghiêmkhắcsựhâmmộtheoônglàquáđángcủaDiệmđốivớinhữngyếutốvậtchấtcủaviệchiệnđạihoá(nhưtrongnhữngchươngtrìnhmởmangđườngsánôngthôn,didânđếnnhữngvùngđấtmớivàpháttriểnkinhtếdoDiệmđưara)trongkhidướiconmắtôngnólạithiếumộtđiềurấtcầnthiếtlànộidungchínhtrịvàcáchmạng.

TôichorằngnhiệmvụcủatôilàphảihiểunhữngtưtưởngcủaNhuhơnlàbànbạchayđấutranhvớinó.Tuynhiêntôicóthểvàđólàđiềutôiđãlàm,quanhữngcâuchuyệngiữachúngtôi,giúpchoNhuhiểumộtđiềuquantrọnglàcầnphảibiếtxemtrênthếgiới,đặcbiệtlàởMỹ,ngườitađãhiểuchínhsáchcủachínhphủNamViệtNamtheocáchthếnào.Hơnmộtlần,tôiphảilưuýNhurằngnhữngphảnứngấylàrấtquantrọngđốivớisựủnghộchínhquyềnDiệmcủangườiMỹ,ngaycảkhikhôngnhấtthiếtnhữngphảnứngấyđãphảnánhmộtsựhiểubiếtvềnhữngnhucầuthựctếcủaNamViệtNam.TuynhiênnóichungtôicóthiệncảmvớinhữngámảnhcủaNhu.ÔngmuốntìmravàpháttriểnchoViệtNammột“căncước”mới,mộtbảnsắcchínhtrịmớicókhảnăngtậphọpvàtranhthủđượcdânchúngđểđốiphóvớinhữngđốithủcộngsảntrongtriểnvọngmàđốithủcủaôngcósựthayđổivàđưaranộidungdântộccủahọ.Đươngnhiêntấmcăncướcmớiấy,bảnsắcchínhtrịmớiấycầnphảibắtrễtrongđờisốngvàtruyềnthốngViệtNam,nhưngnócũngphảihứahẹnđượcmộttươnglaivậtchấtvàxãhộitốthơn.

VậylàchínhquyềnDiệmcầnphảichứngtỏđượcsựđộclậpcủamìnhchẳngnhữngđốivớiPhápmàngaycảđốivớiMỹ,tuyrằngsựgiúpđỡcủaMỹvẫnlàđiềusốngcònchosựpháttriểnkinhtếvàxãhộinhữngtiềmnăngcủaNamViệtNam.CôngcuộchiệnđạihoánềnkinhtếViệtNamdoDiệmđềravànhữngcơcấuxãhộidokhuônmẫuthuộcđịaápđặtnênlàcầnthiếtcholợi ích củaNamViệtNam.Để thành côngởNamViệtNam, cầnphải cómộtnhà lãnhđạomạnh.SựtậntâmcótínhcứunhânđộthếcủaChúamàDiệmnóitheocólẽlạithíchhợpvớivaitròấyhơnlàmộtsựlẫnlộnvàdodựcóthểnảysinhtrongviệcápdụngtừngcâutừngchữcáihọcthuyếtMỹvềsựphânchiaquyềnlực.

QuákhứcủatôichắcchắnđãảnhhưởngnhiềutớimốithiệncảmvàsựthấuhiểucủatôiđốivớinhữngdựáncủaNhu.Giữanhữngnămtừ1929đến1932,khitôicònlàmộtcậubé,trongnhữngđiềukiệnđượcưuđãicủamộtcuộcsốngtrongmộttôgiớinướcngoàiởThiênTân,tôiđãhiểuthếnàolàchếđộthuộcđịacũ.

TôiđãcódịpđánhgiánhữngtruyềnthốngcổtruyềncủadântộcTrungHoacũngnhưsứcsốngvànghịlựccủanhữngngườidânTrunghoa,nhưngtôicũngđượcchứngkiếncảnhhọbị

ápbứcbởimộttriềuđạinhữngbạochúaquânphiệtđangtàntạvànhữngthếlựcnướcngoài.Nhâncódịphọctập,rồinhữngngàytôiởnướcPháptrongmùahè1939, tôiđãđượchiểuniềmtựhàocủanhữngngườiPhápvàtấnbikịchdothấtbạivàsựsụpđổcủahọtrướclựclượngquânsựbạotànvànăngđộngcủaĐứcquốcxã.LàmviệcvớinhữngngườikhángchiếnPhápvàNauytừ1944đến1945,tôiđãnhậnthấynhữnggìmàmộtnhúmnhữngconngườidũngcảmcóthểthựchiệnđượctrướcmộtkẻthùhùngmạnhnếunhưhọdámchấpnhậnhiểmnguyđểchiếnđấuchomộtsựnghiệpmàhọtintưởng.CôngviệccủatôiởÝvàThuỵĐiểnđãchotôiđượcbiếtrấtnhiềuvềnhữngnguyhiểmmànhữngngườicộngsảncóthểgâyrachonhữngdântộctựdo.Tôicũnghiểurằngcộngsảncóthểbịđánhbạitrênphươngdiệnchínhtrịvàlậtđổ,mảnhđấtdụngvõsởtrườngcủahọ,trongkhihọbịuyhiếpvềmặtquânsự.TôihoàntoànđồngtìnhvớiNhukhiôngnhấnmạnhvềsựcầnthiếtphảicóởViệtNammộtsựnghiệpđểthuhútmọingườitậphọplại,ngaycảkhiviệcthểhiệnnóracũnglàmộtđiềukhókhăntrongmộtđấtnướcbịđènặngbởimộtquákhứthuộcđịa.

ChắcNhuđãkểlạivớiDiệmvềnhữngcuộctròchuyệncủachúngtôi,vàvìthếDiệmđãngỏýđếnmộtlúcnàođó,nghĩalàsaumộtthờigiangặpgỡthíchhợp,ôngsẽgặpngườiđốitácmớicủaêkípHoaKỳ.ĐượcsựchophépcủađạisứDurbrow-chắcôngyêntâmvìthấytôiđãlàmviệctốtdướisựbảotrợcủaôngvàtrongđầuóctôi,tôiđãkhônghềcóýnghĩlàmuốntrởthànhmộtđạisứcùngsongsongvớiông-tôiđãđếndinhđểgặptổngthống.Vàođếncổng,tôivòngsangcánhbắcnhưthể tôimuốngặpNhu.Nhưngrồi tôi lại rẽsangcánhnam,nơicóphònglàmviệccủatổngthống.

NgườitadẫntôivàomộtgianphòngsovớiphòngNhuthìlớnhơn,xếpđặttrậttựhơn,nóitómlạilànombềthế,đànghoàngvàcótính“chuyênnghiệp”hơn.Trongbanămtiếptheo,tôiđãcónhữngcuộcgặpgỡkhácvớiDiệm,nhữngcuộcgặpgỡkéodàihơn-bốngiờrưỡi-sovớinhữngcuộcgặpgỡvớiNhu.Diệmcũnghútnhiềuthuốcbằngngườiem(nóiđúngralàôngchỉhútđộmộtphầnbađiếurồilạidậpđi).Nhưngtínhcáchcủahaianhemlạihoàntoànkhácnhau.

Thayvìđiểmlại,bằngtiếngPháp,nhữngcơsởcủaxãhộiViệtNamtrongnhữngvụnổiloạncóthựchayphỏngđoánđốiphươngmưutoan,ônglạinóivớitôi,bằngmộtthứtiếngAnhtrúctrắc,nhữngnétchínhcủanhữngkếhoạchpháttriểnkháccủaông.ÔngthườngquaylạibảnđồđểminhhoạvàchứngminhchotôivềlợiíchcủaviệcmởnhữngconđườngmớiđếnnhữngvùngrừngnúixaxôivàthànhlậpởđấynhữngtrạidândicưđángtincậyngườiBắcViệtNam,đểngănkhôngchonhữngvùngấytrởthànhnhững“thánhđịa”haynhữngnơimàcộngsảnBắcViệtcóthểmởđườngxâmnhập.

Diệmsaysưamôtảchotôivềviệcxâydựngnhữngtrạidinhđiền,mộtdựánmớicủaông,ởvùngđồngbằngCửuLong,nơiôngcóthểtậphọpđủdânrồiđểmởởđấynhữngtrungtâmytế,nhữngtrườngtiểuhọc,trunghọcchợbúathuậntiệnchodânđếnmuabán,traođổithóclúahoaquảởruộngvườncủahọlấynhữngmặthàngtiêuthụcầnthiết.Ôngnhấnmạnhvềsựtráingượcgiữaviễncảnhtươiđẹpđóvớicảnhcuộcsốngcủadânhiệnnay:nhữngxómnhỏcôlậpvềmặtxãhộinằmrảirácdọctheonhữngconkênhrạchchạydàibấttậngiữamộtthiênnhiêngiàu cónhưng lạiđược tổ chứckém.Cũngvới sựnồngnhiệtkhôngkém,ôngnói về

nhữngdựánsẽtạoranhữngvụthuhoạchmới,hayxâydựngnhữngcơsởcôngnghiệpnhẹ,vídụnhưcôngnghiệpdệt,ởcácvùngđôthị,haynữanhưthànhlậpViệnhànhchínhquốcgiađểđàotạomộtthếhệcôngchứcmớitheokiểuMỹ.

Sựnhiệttìnhcủamộtgiáosĩđitruyềnđạochoconngườiônghoáthânmộtcáchrõràngtrongmốiquantâmcủaônglàlàmthếnàocảithiệnđượcthựctếđờisốngcủadân.Chỉcómộtlầnvàovàinămsau,ôngmớiloángthoángnóiđếnđứctincônggiáo,làđiềuđãcổvũchosựtậntuỵcủaông.NóivớitôinhưnóivớimộttusĩtrongĐạogiáo,ôngnhậnxétrằng,ởnhữngnướcphươngĐông,“nơimàlễbanthánhthểthiêngliêngmớichỉđượcđưavào”,việcđemlạichohọnhữngtiếnbộmớiđặcbiệtkhókhănlàmsao.

TôicũngđãcódịpgặpbàNhu,thànhviênthứbacủa“hoànggia”họNgôvàlàmviệccùngbà.Biếttôilàmộtluậtsưquachồngbà,bàđãđềnghịtôigiúpbàdịchtừtiếngViệtsangtiếngAnhbộ“LuậtGiađình”vừađượcQuốchộithôngqua.Chínhbàlàngườikhởixướngrađạoluậtấy,tíchcựcđónggópđểluậtấyđượcthôngqua,bởichínhbàcũnglàmột“nghịsĩ”quốchội.Tựhàovềviệcmìnhđãlàmđược,bàcònmuốnbộluậtcủamìnhđượclưuhànhđếntậntaycácphụnữ trên toàn thếgiới.Chínhvìvậymà trongnhiềubuổichiều, tôiđượcdẫnvào trongnhữnggianphòngtrangtrílộnglẫycủadinhvàngồicạnhbàNhu,quanhmộtchiếcbàntrònviềnvàng,trướcmặtlàBộluậtViệtNam.Trongnhữngbuổilàmviệc,bàgiảithíchchotôivềđịavịcủangườiphụnữtronggiađìnhxãhộiViệtNamvàvớivẻquyềnuyvàthôbạoquenthuộc,bànóivớitôicáchmàbàmuốnthayđổitấtcảnhữngcáiđó.

MộttrongnhữngđảpháđầutiêncủabàlànhằmvàocáicổcaovàhẹpcủachiếcáodàiViệtNam.BàkhẳngđịnhrằngchiếccổấykhôngphảilàchínhcốngViệtNam,mànóđượcnhậpcùngchiếcáo“sườnxám”TrungHoađưavàoViệtNamtừthếkỷtrước.Vậylàbàxúpchiếccổcaoởcáiáodàicủabà,thaynóbằngmộtchiếckẹpđươngnhiênlàtiệnlợivàdễchịuhơn,vàtheoquanđiểmcủabà thìnódân tộchơn.Nhiềuphunhân trong “triềuđình”đãnoi theogươngbà,nhưngmộtsốkhácvẫngiữchiếccổáocũ,tuycóbớtcaohơntrước,đểtỏramìnhvẫntôntrọngtruyềnthốngcũvàthểhiệnsựđộclậpcủamìnhvớibàNhu.

LuậthônnhândobàNhuđưarakhôngthiếunhữngchỗnhậpnhằng,nướcđôi.Nhiềungườigiảithíchsởdĩbàtahăngháibảovệnónhưthếlàdonhữngchuyệnrắcrốicủamộtcôemruột.Chuyệnvợchồngbànàyđangtrụctrặcvìbàtacó“quanhệ”nàođóvớimộttayngườiPháp.NhưngdoBộluậtcấmviệclydịnênmặcnhiênbàtađượcbảovệ.MộtsốngườilạithấytrongBộluậtGiađìnhnày,bàNhuđãthaythếnhữngquanhệvợchồngtheotậptụcViệtNambằngmộtchếđộnghiêmngặtThiênChúagiáomàgiađìnhhọNgôápđặtchomộtdântộcđasốphậtgiáovàthờcúngvậtlinh.SongbàNhukhẳngđịnhrằngđólàmộtcốgắngđểbảođảmchophụnữViệtNamnhữngquyềnlợisơđẳng.Dầndầntrongkhidịch,tôicóthểnóirằngmộtsốchitiếttrongBộluậtnàyđãthuyếtphụcđượctôilàbàNhukhôngphảikhônghoàntoàncólý.

Bộluậtquyđịnhkhilấychồng,ngườiphụnữvẫncóquyềnđốivớitàisảncủariêngmìnhvàgiađình,trongkhitrướcđâynhữngtàisảnđóbịchuyểngiaotoànbộsangngườichồng,bấtchấpkếtquảcuộchônnhânthếnào.Luậtcũngquyđịnhconcáicótừcuộchônnhânấysẽđượchưởngtàisảncủabốmẹ.Luậtchấmdứtquyềncủangườibốtrướcđâylàcóthểđơn

phươnghợpthứchoámộtngườiconsinhngoàigiáthú,điềumàđếnlúcđóđãchophépngườiconấycũngđượcquyềnthừahưởngtàisảngiốngnhưnhữngđứaconchínhthức.Trongkhicấmviệclydị,luậtcũngbãibỏmộttụclệcũlàngườichồng-duynhấtchỉngườichồngthôi-cóquyềnđơngiảntuyênbốlyhônvàtốngngườiphụnữvềvớigiađình.

ViệcdịchBộ luậtnày làmộttrongnhữngtiếpxúcđầutiêncủatôivớinhữngsựviệcvàquanđiểmxungđộtnhaumànósẽthấmsâuvàocuộcthửnghiệmcủachúngtôiởViệtNam.

TrongtrườnghợpBộluậtnày,sựxungđộtđóthểhiệnởsựchốngđốinhaugiữanhữnglậpluậnthuậnhaykhôngthuậnvềcácgiátrịđượchưởng,vềnhữngcáilợicủaviệchiệnđạihoávớinhữngbấtbìnhgâyrathayđổi,vàvềbộmặtcủamộthệthốngdânchủmàthựctếcủachếđộgiađìnhtrịhọNgôlạibácbỏnó.

TháiđộvànhâncáchcủabàNhucànglàmđậmthêmsựtráingượcđó.Vớibộtócnhuộmcắttỉarấtkỹ,nhữngmóngtaylávuốtnhọnsơnsonvàngónđeođầynhẫnlấplánhkimcương,vàvớigiọngnóigắtgaochátchúa,bà làhiệnthâncủanhữngnữhoàngcóthựchayhuyềnthoạicủaphươngĐông-giốngnhưmẫucủa“phunhânRồng”trongnhữngbănghoạthìnhcủaMiltonCaniff.Sựtráingượccủaconngườibà,nhưsaunàytôiđượchiểurõbàhơnvàcódịpxácnhậnnó,thểhiệnngaycảởniềmtựhàovàtìnhyêuchânthựccủabàđốivớinhữngđứacon.TôinhậnthấygiọngnóigaygắtcủabàmộtphầnlàdobàlàmchủrấttồitiếngAnhvàmộtphầnlàdobàquáquantâmđểtỏramìnhthẳngthắn,dùbấtcứhậuquảsẽthếnào.Ngườitacóthểthấyởmẹbànhữngnétnổibậtnhấtcủatháiđộquyềnuyđó,nhưngởngườibố-mộtngườitínhcáchyếuớtmàDiệmvìtôntrọngvịtríônglàmộttrongnhữngđiềnchủlớnnhấtViệtNammàcửônglàmđạisứởWashington-thìngườitalạikhônghềthấymộtnétnàocủatínhcáchấy.

DiệmvàNhucósáuanhem,trongđóngườianhcảđãbịViệtMinhtrừngtrịnăm1945.Trongbangườicònlại,ngườiconthứNgôĐìnhThụcđãtheonghiệpthầytucônggiáo.ÔnglàngườiViệtNamđầutiênđượcphonggiámmụccoisócmộtnhàthờởVĩnhLonggiờhãycònthuộcngườiPháp.GiámmụcVĩnhLong1938,ôngtrởthànhTổnggiámmụcởHuếnăm1961,nơivừalàthànhphốquêhươngông,vừalàcốđôcủavươngtriềuNguyễn.TiếptheoThụclàDiệmvàNhurồiCẩn.CẩnhoàntoànsốngtáchmộtmìnhtạidinhcũcủagiađìnhởHuếvàsănsócmẹgiàrấtcaotuổi.NhưngthựctếôngtalàtaimắtvàđạidiệnchoDiệmởTrungphầnViệtNammàởđấy,ngườitarấtngạiuyquyềnvàsợnhữngcơnnónggiậncủaông.Cẩnlànhộtconngườitươngđốiđơngiảnvàkhôngcónhữngthamvọnglớn.Làngườitánthànhcuồngnhiệtchínhquyềnquanlại,trongdisảndântộcViệtNam,Cẩntintưởngđứctínhcủatruyềnthốngnôngdâncổtruyềnhơnlànhữngthamvọng,nhữngýđịnhtinhthầncủagiớitríthứcdoPhápđàotạo.CònngườiemútlàLuyệnthìthoạtnhìn,việclàmđángkểcủaôngtalàsinhđượcsáungườicon.DiệmđãcửôngtasanglàmđạisứởLuânĐôn,nhưnghìnhnhưtrongnhữnggìxảyraởViệtNamcũngnhưởchỗkhác,ôngtakhôngđóngmộtvaitrònào.

Giađìnhgầnnhưvươnggiảnàyđươngnhiênlàcómộttriềuđìnhquanhmình.Phầnlớntriềuthầnlàtinhhoacủagiớiquanchứcvànhữngđiềnchủgiàusụ,nhữngngườiđãgiữmộtvịtríhàngđầudướithờithuộcPhápvàvẫngiữmộtphầnlớnnhữngtậpquánvànhữnggiátrịcóđượctừthờikỳấy.HồChíMinhđãquétsạchtầnglớpấyrakhỏimiềnBắcnhưngDiệmvẫn

tiếptụcsửdụnghọ,bởikhiđóôngchẳngcócáchnàokhác.Mộtsốngườitronghọ,cóýthứcvềtráchnhiệm,đãthựcsựcónhữngđónggópvậtchấtvàhànhchínhtrongcôngcuộcxâydựngmộtnướcViệtNamhiệnđạivàđộclập.Sốngườikhácthìchỉbiếtchămlothuvénchonhữngđặcquyềnđặclợivàquyềnhànhcánhân.Họcoiđấutranhchínhtrịchủyếulàmộtcuộcchiếnđấuchốnglạinhữngngườicộngsảnđểgiànhnhữngvịtrícóchứcquyềnvàkiểmsoátđượcdânchúng.NhưngcáiđókhôngquanhệgìđếnsựtrungthànhcủahọđốivớiDiệm.HọđợiDiệmranhữngquyếtđịnhvàsẽchuyêntâmvàoviệcthựchiệnnhữngýđịnhvàchươngtrìnhấy.

NhữnglýthuyếtcaosiêuvềchínhtrịcủaNhukhiếnhọbốirối.Tuynhiên,họcũngcúimìnhtuântheonhữngđòihỏibềmặtcủamộtsốchươngtrìnhNhutungranhằmtạocơsởmớichoxãhộiViệtNam,đểquaviệcđóchứngtỏsựtuânphụccủahọđốivớichếđộcũngnhưtrướcđâyhọđãtừngchứngtỏnóđốivớichínhquyềnPháp,ngaycảkhilịchsửnướcPhápmàngườitađãdạychohọcũngkhôngthiếunhữngsựkhoatrươngvềlýthuyếtcáchmạng.Noigươngthóitụccủabấtkỳtriềuđìnhtrungcổnào,họsốngvàhànhđộngtheonhữnglờixầmxìđồnđại và những truyền thuyết kèm theo những cử chỉ của đám cận thần tớimứcmà truyềnthuyếtthườngtrởthànhsựthậtvàtừđónảysinhranhữngcáchứngxửchủyếuvànhữngquyếtđịnhcầnthiết.

TrongsốnhữngcậnthầngầngũinhấtvớiDiệmcóNguyễnĐìnhThuần,Bộtrưởngphủtổngthống,trênthựctếlàTổngthammưutrưởngcủaDiệm.Cựckỳthôngminhvàcóbềngoàirấthấpdẫn,ThuầnnắmgiữnhữngmặtquantrọngtrongquanhệgiữachínhphủvớingườiMỹvàcảvớinhữngngườinướcngoài.ThuầnnóitiếngAnhrấtthạo,giọngdịudàng,nghenhiềuhơnnói,điềumàngườiMỹrấtbiếtơnThuầnvìhọđãquángánkhiphảingheDiệmnóinhiều.ThuầnlàmộtchuyêngiatrongquanhệvớigiớichínhthứcMỹ.Đilạimộtcáchdễdàngthoảimáitrongnhữngcuộcđóntiếpngoạigiao,ôngnhẹnhàngđưavàotaymỗimộtquanchứccaocấpcómặtmộttờthôngtin,vàônglàmviệcnàyrấttốtđếnnỗimàsángmaikhibướcvàocuộchọpcủa“Nhómđầungành”[9]aicũngcómộttàiliệuriêngđểsửdụng.ĐốivớigiớichínhthứcMỹ,đólàconngườicầnphảigặpđểbànbạc,giảiquyếtcôngviệc,thậmchítấtnhiênbiếtrằngThuần,mộtngườituyệtđốitrungthànhvớiDiệm,chắcthếnàocũngthêmbớtliềulượngvàonhữngýkiếncủaôngtađểtranhthủsựgiúpđỡcủangườiMỹđốivớinhữngchươngtrìnhcủaDiệm.KhiMỹtăngthêmquânvàdínhlíunhiềuhơnvàocôngviệcquânsựởNamViệtNamthìThuầnđượccửlàbộtrưởngQuốcphòngđểtiếptụcmốiliênhệcóhiệuquảgiữaMỹvàViệtNamtrongmộtlĩnhvựcngàycàngtrởnênđượcưutiên.

Mộtnhânvậtquantrọngkhác-nhìnvớiconmắtmộtsĩquanC.I.A.nhưtôi-làTrầnKimTuyến,trưởngphòng“Nghiêncứuchínhtrịvàxãhội”S.E.P.E.S,tứcphòngtìnhbáovàanninhcủadinhtổngthống.Nếuaibướcvàocổngsaudinhhỏixingặp“bácsỹTuyến”,ngườitasẽdẫnngườiđóđếnkhucủanhũnggianhânlàmviệcchoviêntoànquyềnPháptrướcđây.Tráivớimọichờđợi,Tuyếnlàmộtconngườinhỏthó,caochưađếnmộtmétnămmươivànặngchắcdướinămmươikilô.Ônggiữmộttháiđộungdungvàrụtrècủanhànhoxưa,móngtayútđểrấtdàimộtcáchtrauchuốtchứngtỏôngthuộchàngngũtríthức(theophongtụccủangườiTrungHoa,ngườitađểmóngtaydàiđểdễlầntheohàngchữviếttheochiềudọcvàchứngtỏmìnhkhôngphảithuộctầnglớplaođộngchântay).

QuanhệvớiTuyếnkhôngcótínhchấtgòbónhưvớihaianhemDiệmmàcótínhchấtcôngviệchơn.Ôngchămchúnghenhữngýkiếnvànhữnglờiđềnghị,yêucầucủachúngtôiđương

nhiênlàôngsẽtrảlờisaukhibiếtđượcphảnứngcủaNhu.Sauđó,ôngsẽcungcấpchochúngtôinhữngthôngtinmàôngthấychúngtôicầnbiết(mặcdùđôikhichúngtôilạingheđượcnhữngýkiếnngượclạitheonguồnriêngcủachúngtôi).

Ẩnmìnhtrongbóngtối,quyềnhànhTuyếnnắmgiữđãgâynênnhiềulờiđồnđại,xoimói,chủyếulàvềnhữngchuyệnmưumôxảoquyệt,trongkhithựctếôngtachỉlàmộttrongsốđôngnhữngngười “Tuyếc trẻ”[10] thamgiavàonhữngvụviệcquốc tế,hoặcở trongnhữngđoàncôngtácViệtNamởnướcngoài,hoặcởtrongchínhquyềnSàiGòn.Ôngtathuộcmộttrongsốcácquanchức, trongkhivẫnvâng lệnhanhemhọNgô, lại tìmcáchmởtiếntrìnhchínhtrịrộnghơnlàchínhquyềnthuộcđịatruyềnthốngdựtính.DođóôngbịhọNgôthấtsủngvàđưađilưuvongtrongcuộckhủnghoảngnăm1963.TuynhiêntrongthờikỳđầutôiởNamViệtNam,ôngđãgiúptôinhậnrađượcnhữngtráingượccủađấtnướcnàygiữanhữngmặtbềnổi,nhữnggìngườitachophépđượcnóivớinhữnggìlàphứctạp,rốirắmcủathựctếbềsâu.

Trênthựctế,vềnhữnggìliênquanđếncáccuộcxungđột,thìsovớiquákhứ,lịchsửViệtNamởgiữathếkỷXXcũngchẳngcógìmớimẻhơn.ViệcđánhđổchếđộthựcdânPhápgiốngnhưviệcđánhđổnềnthốngtrịTrungHoamườithếkỷtrước.NhữngchuyênluậncáchmạngcủaHồChíMinhlàbắtrễtừcuộckhởinghĩaTâySơnnăm1772;vàýchítạoramộtNamViệtNam độc lập với sự giúp đỡ của ngườiMỹ thì giốngmột cách rõ rệt với chiến thắng củaNguyễnÁnhsautrởthànhhoàngđếGiaLongvớisựgiúpđỡcủangườiPháptrướcsựđốiđịchcủaTâySơnởngoàiBắc.

BàNhupháthiệnramộttiềnlệlịchsửtrongsựtíchanhhùngcủaHaiBàTrưng-nhữngngườiđãlãnhđạocuộckhởinghĩađánhđổáchđôhộnhàHánvàonăm40.Thếlàtrongcuộcvậnđộngđấutranhchoquyềnlợinữgiới,bàđãchodựngtượngHaiBàmàdânSàiGònchẳngailấylàmlạkhithấytượngmangnhữngnétphảngphấtnhưbà.ĐốivớimộtngườiMỹquenxemxétlịchsửtheocáicáchlịchsửcónhững“thờibình”thỉnhthoảngxenkẽvàođấynhững“thờichiến”thìđiềukhiếnhọngạcnhiênnhấtlàthấyởViệtNam,trongsuốtnhiềuthếkỷ,liênmiêndiễnracuộcchiếntranhnàonộichiến,nàochiếntranhởđịaphương,nàochiếntranhvềýthứchệvàcảquốctế.Nhữngvịanhhùng,nhữngsựtíchanhhùngđốivớingườiViệtNamcũngquenthuộcnhưGeorgeWashingtonvàAbrahamLincolnđốivớingườiMỹ.

ĐọcángsửthituyệttácKimVânKiều,haynóigọnlàKiều,củadântộcViệtNam,ngườitahiểuđượcrấtnhiềuđiềuvềconngườivàđấtnướcnày.CáivốnlõmbõmtiếngViệtcủatôi(tranhthủhọcvàogiờănvớimộtgiáosưViệtNam,ngườisaunàymườinămđãthúnhậnvớitôiônglàmộtđiệpviênBắcViệt,nhưngđólại làmộtcâuchuyệnkhác)quảlàkhôngđủđểgiúptôithưởngthứcđượcángvănthơnàytrongvănbảnnguyêngốc.NhưngquabảndịchtiếngAnh,nhữngđoạntrườngbithảmvàthơmộngcủanàngKiềuđãgợilênnhữngđaukhổcủadântộcViệtNamtrảiquanhiềuthếkỷrênxiếtdướiáchthốngtrịcủaphongkiếnTrungHoavàthựcdânphươngTây.NgườitacóthểhiểuđượctạisaongườiViệtNamlạiyêumếntácphẩm(mớiviếttừđầuthếkỷXIX)nàyđếnthế:bởinóđãphảnánhđượcthựctếlàtrongkhiphảigánhchịumộtsốphậnkhắtkhetànbạođangvùidậphọthìngườiViệtNamvẫngiữđượcsựnguyênvẹnvàthủychungtrongnhữnggiấcmơcủamình.DisảnvănhoáTrungHoa,sựbạotàncủanhữnglãnhchúachiếntranh,sứcmạnhkhônggì laychuyểnnổicủaphụnữtrướcnghịchcảnhcuộcđấutranhgiữacáchmạngvàtrậttựxãhộicũngnhưsựtráingược

giữađứctínhhysinhvàsựsađọabiếnchất,tấtcảnhữnggìviếttrongtruyệnnày,ngườitađềuthấytrongđờisốngthườngngàyởxãhộiViệtNam.CuốntruyệnmanglạichongườiđọcViệtNamniềmhyvọngrằngđấtnướcvànhândânhọcuốicùngrồisẽcómộtngàyđượcthấygiấcmơchungcủahọthànhhiệnthực,ngaycảkhicáccánhânvẫntiếptụcđấutranh.

ChiềukíchthứhaicầnthiếtchoviệchiểubiếtViệtNamcủatôithuộcvềđịalý.Mộttrongnhữnggiảipháplàlàmcuộcpicnicđơngiảnngàychủnhậtđếnmộtđồnđiềncaosu.Chúngtôingồidướinhữngtáncâycaosuchạyngútngáttầmmắt,câynàocũngcómộtvạchchéovàmộtbátnhỏđựngmủ,tầngdướirừngkhôngmộtcâynhỏchứngtỏnóđượcgiữgìnsạchsẽ,côngphu.HoặcgiảtiếnhànhmộtchuyếnlênthămĐàLạtđểđượchítthởkhôngkhítronglànhvàmặcmộtchiếcđaytrênmộtvùngnúiởđộcaomộtnghìnmét.Đôilúcchúngtôidừnglạinghỉdướimộtrặngcâythưadầngiữarừnggià,ởđấymọclênmộtlôcốtnhỏ,đểnghetiếngchimkêuvượnhót.HaichúngtôiđiđếnnhữngbãibiểnlấplánhcáttrắngởBắcSàiGòn,đểtrèolênmộtchiếctàuNhậtbịđánhchìmtrongĐạichiếnthếgiớithứhaivàtìmkiếmcẩnthậnnhữnggìcònlạicủanhữngbiệtthựvenbiển,bịpháhoạitrongcuộcchiếntranhchốngPháp.

Chúngtôicũngđếnthămthánhthất,mộtthứ“Vaticăng”,củaCaoĐàiởTâyNinh(saukhiđiquanhữngthápcanhnằmdọcđường,nơimàAldenPyle,“NgườiMỹtrầmlặng”củaGrahamGreeneđãlẩntrốnđểthoátkhỏimộtcuộctấncôngcủaViệtMinh).NhữngcộttrònnhiềumàusắccủathánhthấtTâyNinhnhưminhhoạchoýmuốncủaCaoĐàilàtổnghợpđượcvẻthầnbícủaphậtgiáoTrungHoavớicơcấutôntitrậttựcủaNhàthờThiêuChúagiáo.Tuybaotrùmởđấymộtsựtĩnhlặng,nónhưxácnhậnsựsuytàncủaCaoĐàitừmộtquyềnlựcnửatựtrịtạmthời-đượcngườiPhápdungnạptrongchừngmựcnócònchốnglạinhữngngườicáchmạngcộngsản-sangmộtsựthiếuvắngquyềnlựcchứngtỏsựthiếtlậpcủachủquyềnquốcgiacủatổngthốngDiệm.

Được theo tôi trongnhữngchuyếnđiấy, cáccon trai tôinhưđượchưởnghươngvị củanhữngcuộcphiêulưu.NhưtrongchuyếnđiPhúQuốc,bayngangquavịnhTháiLan,đểđượcxemdânởđảomuốicálàmnướcmắm.Đượcmộtthuyềnđánhcáchorakhơi,chúngtôicódịptrông thấymộtconcámập lớndàihơnchiếc thuyền.Chúng tôi cũngđidọcđấtnướcsuốtchiềudài,raHuếbằngxelửarồiđápôtôratớitậnsôngBếnHải,nơicókhuphiquânsựvàđượctrôngthấylácờcủaBắcViệtphấpphớiởbênkiagiớituyến.Tiếpđólạitheođường9tớiquáKheSanh,đượcnhìnthấymộtđồnbiênphòngvàmộtnhàlaocũcủangườiPhápchonvonbênsườnnúi.

NhữngchuyếnđinhằmđánhgiátạichỗnhữngviệclàmđượccủachếđộDiệmởnôngthônđểđốichiếuvớinhữnggìtrongchươngtrìnhmàDiệm,Nhunóivớitôiởtrongdinh,đãmangđếnchotôimộtsốhiểubiếtvềđịalý.Giữanăm1959,trênnhữngconđườngcủatỉnhcựcnamđồngbằngCửuLong,ngườitathấychạynhộnnhịpnhữngchiếcxecamàusắcsặcsỡmàmỗikhichạythìxelonglênsòngsọc,đibăngquanhữngxómlàng,phụcvụchoviệcđilạichợbúacủangườidânmangsảnphẩmcủahọđiđổinhữngthứhànghàonhoáng.Mộtđêm,chúngtôidừnglạinghỉởBạcLiêu.ChúngtôingạcnhiênkhitrôngthấymộtngườiÂumặcquầnsócngồitrênmột chiếc giường xếp đặt cạnhmộtmáy phát điện chạy điêzen cung cấp chomột sốnhữngngọnđènhiếmhoiởtrungtâmthịxã.Đượchỏichuyện,ôngmởmiệngratrảlời,hàm

răngvàngloésángtuônramộttràngtiếngĐứcgiọngcổ.Téraôngtalàmột“ditích”củaquânđộilêdươngPhápcũ.Hômsauởmộtlàngbêncạnh,chúngtôiđượcdựlễkhánhthànhmộttrườngtiểuhọc,cảtrườngsởlẫngiáoviênđềudoSàiGòncungcấp.ĐóchỉlàmộtkhíacạnhcủaviệctáiđịnhcưcủamộtlàngphảitảncưtrongcuộcchiếnViệtMinhchốngPháp.Vànókhôngphảilàmộttrườnghợpcábiệt:khoảngbachụctrườnghọctươngtựđangsắpđượcmởratrongvùngnôngthôncủatỉnhAnXuyên.

Mộtchuyếnđi trênvùngrừngphíabắcSàiGònđãchophéptôiđượcchứngkiếnnhữngtrungtâmpháttriểnnôngnghiệpmớimàngườitađangdọndẹpđểđóndânmiềnBắcdicư.Mỗikhidọnquangxong,ngườitadựnglênởđấymộtkhuvựctrungtâmcủalàngvàmộtnhàthờ.DướisựchăngiắtchaconcủavịlinhmụcđãdẫnhọvàoNam,ngườidânbắttayvàodựngnhữngcănnhàlợptônvàbắtđầulàmnhữngmảnhvườntrồngrauvàlàmđấttrồngđayđểsaunàybánđisảnphẩmcủahọ.Việckhánhthànhmộtnhàmáydệt,xâydựngmộtchiếccầutrênconđườnglớnmớimởởbắcSàiGònđãcụthểhoánhữngthốngkêkinhtế,nóilênmộtsựpháttriểncủanềncôngnghiệpnhẹvàhoạtđộngbuônbán.

Trongmỗimộtvùng,mỗimộtlàngcủanhữngxómlàngấy,đâuđâucũngnáonứckhôngkhísôiđộngcủamộtnghịlựcvươnlêncuộcsốnggiàucó.

Nhưngnhữnggìcóthựctrongđờisốngkinhtế lạikhôngphải làcóthựctrongđờisốngchínhtrị.

•Mộtđờisốngchínhtrịimlìm.

Đầunăm1960,mộtnghịsĩquốchộimờitôicùngđi trongchuyếnviếngthămcủađoànnghịsĩquốchộiđếnvùngrừngnúiđểxemxétmộtdựánpháttriểnnôngthôn.Chúngtôiđượccácnhàchứctráchđịaphươngđóntiếpvàtrìnhbàychonghevềkếhoạchcủahọvớivẻrấttựhào.ĐâylàmộtlàngmớicủangườiBắcdicưlàmtrongnhữngtrungtâmđượcxâydựngtrướctheoýđịnhđượcdànhsẵnchohọởgầnSàiGòn.Chúngtôiđượcnghenhữnglờigiải thíchmuônthuởvềquangcảnhvùngđấtxâydựng,kèmtheonhữngbiểuđồvàmộtsơđồngôilàng.Kếhoạchdựkiếnmộtkhutrungtâmvớichợ,nhàthờ, trườnghọc, trạmytế, trụsởcáccơquanhànhchínhvàmộttrạmcungcấpnôngnghiệp.Ngườitađangmởconđườngchạyxuyênrừngđểnốilàngvớiconđườnglớnhơnvàbắcmộtcâycầuquadòngsuốisaunàysẽcungcấpnướcchodân làng.Sauđóchúng tôiđi thămnơinhữngxeủiđangđánhhốcnhữngcây totrongrừngvànhìnngôilàngsaunàysẽcóhìnhdạngthếnào.

Ngoàihìnhảnhnhữngngườiđimởđườngqua rừngđể làmchỗ trú chonhững tùnhânkhôngnhà,khôngcửacủahọ,cóhaiđiềuđậpvàomắttôi.Trướchếtlàviệcngườitachuẩnbịsẵnmộtnơichonhữngconngườihiệnchưacómặtởđấyvàkhôngcósựthamgiacủahọ.Thếnhưngcácnhàchứctráchtrongkhiđóntiếpchúngtôi,đãgiảithíchchochúngtôirằngnhữngngườidândicưđangnónglòngmuốnđượcdờinơihọởhiệnnayvàhơnnữacáclinhmụcvàcácdânkỳcựuđãđượchỏiýkiếnvềkếhoạch.Vàcũngrõrànglànhữngngườimớiđếnchỉđượctựlàmnhàtạinhữngchỗmàngườitađãdànhchohọ,vớiđiềukiệnlànóphảiphùhợpvớikếhoạchtổngthểđịnhsẵn.

TấtcảnhữngcáiđógợitôinhớlạinhữngdựántươngtựtôiđãđượcchứngkiếnhồitôiởÝ,khichínhphủchoxâydựngnhữngngôi làngmới trênnhữngvùngđấtđượctrưngdụngvàcungcấpchonhữngngườithợlàmcôngnhậtmộtmảnhđấtvàmộtcănnhà.Đốivớinhữngngườithợkhôngnhàkhôngcửatrướcđâycònphảiởtronghangthìhiểnnhiênđólàmộtsựcảithiệnđờisốngvậtchấtrõrệt.Nhưngtrướcđâyngoàinhàthờxứ,họkhôngcóthêmtổchứcchínhtrịnàocókhảnănggiúphọtiếpnhậnmộtcộngđồngmới.Thếlàtừrấtsớm,nhữngngườicộngsảnđếnthuêmộtchỗở.TừđóhọchútâmmoimócnhữngkhiếmkhuyếtdùlànhỏnhấtcủacănnhàrồiquytráchnhiệmđólàtộithamnhũngcủanhữngquanchứcchínhphủởtítxatậnRoma.Vànóichunghọthườngbiếnsựhàilòngcủanhữngngườicóchỗởmới,đangsungsướngvìđờisốngđượccảithiện,sangsựbấtbìnhchốnglạichínhphủdânchủvàđồngminhcủachínhphủ làngườiMỹ,nhữngngườiđãgiúpchoviệccải thiệnấytrởthànhhiệnthực.

TrongkinhnghiệmởÝ,tôichợtnhớlạimột“kỹthuật”tươngtựmàhồicònlàsinhviêntôitậpđóngvaimộtnhânviênbơmxăngởWashingtontrongcôngđoànquốctếcôngnhândầukhítôiđãhọcđược.“Chỉnóiđếnnhữnglờikhiếunại,duynhấtnhữnglờikhiếunại”,đólàđiềumàngườiphụtráchcôngđoànluônmiệngdặndòtôi.BâygiờởViệtNam,tôinghĩđếncáchmànhữngngườicộngsảnsẽlàm:họsẽtậptrungvàonhữngđiềukhiếunại,xúigiụcdânchúngởnhữnglàngmớinàychốnglạichínhphủlàngườiđãmanglạichohọmộtcuộcsốngmới,nếunhưchúngtôikhôngcómộtnỗlựcchínhtrịthựcsựnàođểbổtrợchoviệccảithiệnđờisốngvậtchấtmàngườidânsẽđượchưởng.

RõràngcácnhàchứctráchđịaphươnglànhữngngườiduynhấtđứngrathựchiệncôngviệccủacácchươngtrìnhpháttriểnkinhtếmàcáckếhoạchgiacủacácbộvàcủadinhvạchratừSàiGòn.Chínhhọlàngườiquyếtđịnhvạchranhữngconđườngnàođểchiađấtchodânrasao,trườngsẽxâyởđâuvàhọcnhữnggìvàlúamácâytrồngsẽthựchiệnnhưthếnào.NhiệmvụchínhtrịduynhấtchophépcáccôngdânsaunàyđượclàmsẽlàmỗikhicóđoànkháchnàocủaSàiGònhaynướcngoàiđếnthăm,họsẽphảiđứngxếphàngchỉnhtềdướinắngchangchang,tayvẫyrốirítlácờquốcgiabasọcnềnvàngvàkhinàongườitanhắcđếnchínhquyềntổngthốnghọNgôthìmiệngphảihôlớn“Muônnăm!Muônnăm!”.

Điềuthứhaiđậpvàomắttôi làsựtráingượcgiữatháiđộcủacácvị“dânbiểu”(nghịsĩquốchội)SàiGònquốchộiMỹkhihọđếnthămmộtsứquánhaymộtchinhánhcủaA.I.D.CácdânbiểuViệtNamaicũngtỏra“tôntrọng”cácnhàchứctráchđịaphương.Cácnhàchứctráchđịaphươngnóigìhọcũnglắngnghe,khônghỏihanthêmcũngchẳngphảnđối,hìnhnhưmốiquantâmduynhấtcủahọlàlàmthếnàođểcácvịkháchnướcngoàithấyđượclàchươngtrìnhpháttriểncủachínhphủđangthuđượcnhữngthànhcôngtốtđẹp.Họxửsựcứnhưthểhọlàthànhviêncủachínhphủchứkhôngphảihọchínhthứclàđạidiệnđộclậpdodânbầura.

HiểnnhiêndùvănbảnhiếnphápcónóithếnàothìquyềnhànhchínhtrịởNamViệtNamvẫnđitừtrênxuốngdưới,tứctừdinhtổngthốngđixuống,chứkhôngbaogiờnótừdưới,tứctừdân,đilên.Kếtquảmàtôithấyđượcởcácchợnhộnnhịpvàcáclàngmớithìởtrongđờisốngchínhtrịtôilạichỉthấymộtkếtquảtráingượclại:đólàmộtsựbấtđộng,thậmchítrơlỳ,đôngcứng.

TổngthốngDiệm,trongkhikhôngngừngxácđịnhbakẻthùcủanướccộnghoàmớilà:thựcdân,phongkiếnvàcộngsản,thừabiếtlàhaikẻthùthựcdânvàphongkiếncơbảnđãbịđánhđổ,chỉcònkẻthùthứba,làchủnghĩacộngsảnthiếtlậpởmiềnBắc,mớilàmốiđedọathựcsự.

Vìvậy,chủđềbaotrùmcáccuộcđộcthoạicủaDiệmđốivớicácquankháchchínhthứcHoaKỳ,chiếnlượcchiphốiviệcbốtrícáclàngmớitrongnhữngvùngrừngnúixaxôi,hẻolánh,mụcđíchẩngiấudướinhữngkhẩuhiệuhiếuchiếnthêutrêncácbiểungữchăngngangcácđườngphốSàiGònhayđượccácđámquầnchúngnôngdânxếpthànhđộingũhôvang,tấtcảchỉnhằmmụcđíchduynhất:đólàphảiđánhbạicộngsản.Hệquảcủanólàviệctốcáocácphầntửhaynhữngngườiủnghộcộngsản.Bộtrưởngthôngtinliềnlậpramột“tổchứcchínhtrịquầnchúng”,phongtràocáchmạngquốcgia,nhằmtuyêntruyền,cổđộngchoviệcấy.Bấtkỳaikhôngtrungthựcvớiphongtràođềubịcoilàphảnbộiquốcgia,cócảmtìnhvớicộngsảndođóbịbắtgiữtùđầy.Thếnhưng,bắtchướcnhữngphươngpháptươngtựcủacácnướcđộctàivànhờđóhọtổchức,tậphọpđượcdânchúng,phongtràonàykhôngcómộtsựtồntạiriêngvàviệcthamgiavàonhữngnghilễcủanóchỉlàmộttrongnhữngbổnphậnmànhànướcápđặtchodân.Nócũngtựanhưmộtlaođộngcưỡngbứchaymộtthứthuế:ngườitaphảichịuvìkhôngcólựachọnnàokhác.

Cũngnhưkhôngcó sự lựa chọnnàokhácđối với tìnhhình chính trịmiềnNam.Vai tròchínhtrịtrướcđâycủacácgiáopháiCaoĐàiởBắcSàiGònvàHoàHảoởđồngbằngCửuLong-năm1955đãbịloạitrừkhiDiệmkhẳngđịnhmộtcáchkhôngthểcưỡngnổisựưuthếcủachủquyềnquốcgia.Mộtsốngườicủachínhphủđãthâmnhậpvàonhữnggìcònlạicủahaigiáopháinàyđểloạibỏnốtmọinguycơngócđầudậycủahaitổchứcđó.

VàothờikỳthuộcPháp,ngoàiđảngCộngsản,còncómộtsốđảngpháikhácbímậthoạtđộng.Tàndưcủamộtsốtrongbọnhọcòntồntại,nhưmộtvàinhómĐạiViệtvàViệtNamQuốcdânđảngđangẩnmìnhởmiềnTrung.Nhưnghọđangbịchínhphủgiámsátchặtchẽ,đềphònghọcóthểđedọachínhquyềnhoặcgâytrởngạichoquátrìnhhiệnđạihoá.

Nhữngnhàlãnhđạocũcủahainhómnàyvẫngiữliênhệvớinhau.HọcũngquanhệvớimộtsốngườiViệtNam,nhữngngườikhôngchịunổisựđộcquyềnchínhtrịcủagiađìnhhọNgôhaychorằngnhữngnguyêntắcdânchủmàHiếnphápnăm1956lấylạilàphảiđượcápdụngthựcsựchứkhôngphảichỉlàđểtôđiểmbềngoài.Tấtcảnhữngngườiấy,tuỳtheochừngmựchọthuộcvàotầnglớptríthứcvàxưarấtgiàucó,họđềucóthểquanhệmộtcáchtựnhiênvàdễdàngvớinhữngngườinướcngoàihoặcgiớiquanchứchaytưnhân,hoặcgiớinhàbuônhaynhàbáo.Chínhvìvậymàphần lớncácbáocáochínhtrịđưara từViệtNamđềuphảnánhnhữngquanđiểmvà những lời kêu ca phànnàn của nhữngngười đã bị gạt bỏ khỏi chínhquyền.Thựcrathìsốđôngnhữngngườihaykêucaấy ítcóhaykhôngcógốcrễtrongdânchúng,ởnôngthôncũngnhưởthànhthị.Vàchínhquyềncũnglàmmọicáchđểhọkhôngthểduytrìđượcnhữnggốcrễấy.

HainguồnthựcsựcủaquyềnbínhchínhtrịlàquânđộivànhàthờThiênchúagiáo,nhữngngườiủnghộchếđộtớicùng.MộttrongnhữngviệclàmđầutiêncủaDiệmlàgạtbỏnhữngngười lãnh đạo quân sự đã từng phục vụ cho người Pháp và chống lại việcDiệm lên nắmquyền.TựphongchomìnhlàbộtrưởngQuốcphòng,Diệmkiểmsoátmộtcáchđộcđoánviệc

đềbạtcũngnhưtuyểnchọncácsĩquancaocấp.Ôngchúýđểmộtsốsĩquancókhảnăngnuôimộnglớnhaycóthamvọngcánhân,nhưtướngMinhchẳnghạn,khôngthểnắmđượcmộtquyềnchỉhuythựctế.CònnhàthờThiênChúagiáothìđươngnhiênlàhọủnghộchếđộbởiđólàmộttấmmộcđểchốngchủnghĩacộngsản.(ởđâynữa,giađìnhhọNgôcóđượcmộtsựchechởchắcchắnchốnglạimọisựchốngđối:ngườianhtrưởngNgôĐìnhThục,vừalàgiámmụcVĩnhLong,vàsaunàylàtổnggiámmụccủaHuếlạilàhồngygiáochủđầutiêncủaViệtNam).

Tấtcảcácthànhphầnấycuốicùngphảiloạitrừnhau,tạonênmộtkhoảngtrốngchínhtrịvàchínhquyềnthếvàochỗấylậptứctậptrungsứcmạnhcủamìnhvàoviệcpháttriểnkinhtếvàcôngkíchnhữngđiềubấtcôngcủakẻthùcộngsản.ĐảngCầnLaocủaNhukiểmsoátmọicáchứngxửvàmọiquyếtđịnhvềtháiđộlậptrườngcủanhànước.NgườicủaNhutheodõisátmọidấuvếtcủacácnguồndưluậnchốngđốicókhảnăngxảyrađểkiểmtravàxácminhxemnhữngýkiếnđộclậpđếntừbênngoàicóthểlàmrốiloạndòngchảyyênảcủasựkiểmsoátđượcthựchiệntừdinhxuốngquacáccấpchínhquyền.Nhữngbộtpháthiếmhoivềtưtưởngchínhtrịđộclậpdấylêntừmộtsốtríthứcthànhthị(ngaycảkhihọđãbàytỏtháiđộchốngcộngcủahọ)vẫnbịchínhphủcoilàthùđịchđốivớinhữngmụctiêuchínhcủachínhphủ,đólàcôngviệchiệnđạihoávàđoànkếtđểchốngcộng.

Lúcnày,cuộcđấutranhchínhtrịthựcsự-tứccuộcđấutranhchốngmiềnBắc-đangđượcgiảmnhỏ.Nhữngnhà lãnhđạoBắcViệtcònđangbậncủngcốchínhquyềngiànhđượccủaPhápnăm1954.BắtchướckinhnghiệmcủaMaoTrạchĐôngởTrungQuốc,họđangtiếnhànhmộtchiếndịchquốchữuhoáruộngđấtvàphátđộngnôngdânlàm“cảicáchruộngđất”,nhằmloạitrừmọichốngđốivớichínhquyềncộngsảnởnôngthôn.Nhữngnămđầusau1954,mốiquantâmchínhcủahọlàápđặtđượcxãhộivànềnkinhtếmiềnBắcdướisựkiểmsoátcủaĐảng.Đôilúc,họcũngphảiđốiphóvớinhữngcuộcnổidậyởnôngthôn,đặcbiệtlàcáccuộcnổidậycủamộtsốlàngcônggiáokhôngchạyvàoNam.Songnhữngvụviệcấykhônggâyđượcsựchúýcủabáochíquốctế,lúcđóđangmảitậptrungvàocuộccáchmạngởHungvàcuộctấncôngcủaAnh-PhápvàokênhđàoXuyê.

Nhữngcánbộcộng sảnmiềnNam tậpkết raBắcnăm1954 tiếp tục làmcông táchuấnluyệnvàchuẩnbịchongàytrởvề.ĐasốhọđềunghĩlàhọchỉviệcđưabàntaychiếnthắngrađểđoạtlạichínhquyềncủaDiệm,mộtchínhquyềnđangrờirãvàbịchiarẽbởinhữngphechốngđối,tứcmấygiáopháivàmấytayquânphiệthiếuchiến.TrongkhikhướctừtổngtuyểncửđểthốngnhấtNamBắcnăm1956,Diệmđãloạibỏkhảnăngcóthểtựđộngxảyraấy.Mộtmặtkhác,cácnhàquansátmiềnBắcđãcóthểtinrằngsẽcómộtlúcmànhữngchiarẽvàxungđộtnộibộởmiềnNamsẽkéotheosựsụpđổcủachếđộDiệm.LúcđómiềnBắcsẽdễgiànhđượcchínhquyềnvớisựđồngýcủacộngđồngquốctế.Đểcóthểnắmđượcchínhquyềnkhisựsụpđổkhôngthểtránhkhỏiấyxảyra,nhữnggìcònlạicủacácmạnglướicộngsảnởNamViệtNam,bằngtấtcảkhảnăngcủamìnhsẽcốgắngchốngtrụtrướcnhữngchiếndịchnhằmxoásổViệtcộngcủaDiệm.

KếtquảsựphốihợpgiữamấyyếutốbêntrongvàbênngoàiấyđãlàmtrầmtrọngthêmtìnhtrạngtrìtrệvềchínhtrịcủaNamViệtNam.Cácgiáopháivàcáclựclượngchínhtrịchốngđốikhácđãbiếnmất,cộngsảnthìthụđộngnằmimvàchếđộDiệmthìthiếunhữngtầmcỡ

chính trị thực sự.Tuynhiêngiữakhoảng trốngchính trị rõ ràngấy,một tínhhợpphápvềchínhtrịnàođấycủachếđộDiệmđượchìnhthành.

Sựpháttriểncủahìnhthứclậphiến,sựtrungthànhcủaquânđộivàbộmáychínhphủ,thựctếcủaviệcchếđộđãthiếtlậpđượcquyềnhànhcaitrịtrêntoànbộđấtnước,sựhoàthuậnvàủnghộngàycàngcaocủadưluậnquốctếđốivớichínhquyềnDiệmvànhữngtiếnbộtrôngthấycủacácchươngtrìnhhiệnđạihoávàpháttriểnkinhtếđãlànhữngcáirễnuôidưỡngchosựtrưởngthànhđó.

DiệmđãthànhcôngtrongviệcnắmquyềnchủđộngchínhtrịđốivớicácthếlựcđangchiarẽNamViệtNam,trongkhimiềnBắcđangmảitậptrungvàocácviệckhác.VàoTếtnăm1959,rõrànglàởNamViệtNam,mộtngườiViệtNamquốcgiavàkhôngcộngsảnđãngồivữngởvịtrívàngườitabắtđầutiênđoánchoôngmộttươnglaihứahẹn.Thếnhưngtiếcrằng,sựtrìtrệvềchínhtrịởNamViệtNarnđãkhôngcókhảnănglợidụngcơhộiđó.ChínhtrênnhữngnềntảngấymàcuộcchiếntranhlầnthứhaiởViệtNamsẽdiễnra…

•HàNộiphátđộngchiếntranh.

Năm1958, LêDuẩn trở vàoNam, chiến trường ôngđã từngphụ tráchhồi kháng chiếnchốngPháp,vớicươngvịlàuỷviênBộChínhtrịĐảngLaođộng,tứcĐảngCộngsảnViệtNam.TrởlạimiềnBắc,ôngmangtheomộtbáocáocótínhpháthiệnlớnđốivớicácđồngchímìnhtrongBộChínhtrị.Theolờiông,ngaycảkhicácmạnglướicộngsảnluônluôncómặtởmiềnNam,cóthểlàmcôngtácvậnđộngquầnchúngmộtcáchhạnchếvàtiếnhànhmộtsốvụtấncông,tuyrằnghiếm,vàocácnhânviênchínhquyềnởnôngthôn,thìrõràngchếđộDiệmđangngàycàngmởrộngquyềnlựccủamìnhvàthuđượcnhữngkếtquảđángkểtrongthựchiệncáccôngtrình.Hơnnữa,Diệmđãthànhcông,mộtcáchtànbạonhưngrấthữuhiệu,trongviệctiêudiệtnhữngcơsởcộngsảnởthànhthị.

HiểnnhiênlàtráivớichờđợicủacácnhàlãnhđạoBắcViệt,chếđộDiệmkhôngphảiđangsắpsụpđổ.NgượclạiphốihợpgiữasựgiúpđỡcủaMỹvớichươngtrìnhhiệnđạihoávàviệcđànápcácmạnglướicộngsảndoDiệmthựchiệnđãgợiratriểnvọnglàtrongmộttươnglaigần,NamViệtNamsẽthuđượcmộttiếnbộkinhtếcókhảnăngtrởthànhvậtcảnchủyếuchomụctiêucuốicùngmàđảngCộngsảnđềratừkhinómớithànhlậpnăm1930, làthiết lậpquyềnlựccủahọtrêntoànĐôngDương.

ThángNămnăm1959,trongHộinghịTrungươnglầnthứXV,ĐảngCộngsảnBắcViệtrútrabàihọctừsựphântíchcủaLêDuẩnmàcácnhàlãnhđạođềutánthành.Họquyếtđịnhphátđộngtrởlạichiếnlượchữuhiệucủahọlà“chiếntranhnhândân”ởmiềnNam,đểchốnglạichếđộDiệmvàkẻgiúpDiệmlàMỹ,haikẻthùmàhọcoilànhữngkẻkếnghiệpcủachủnghĩathựcdânPháp.HọgọigộpkẻthùcủahọlạilàMỹ-Diệm.Cáinhãnmácấythậttinhkhôn,bởitrongkhinêusựcómặtcủaMỹ,đồngminhcủaDiệm,họđãcáogiácbộmặt“quốcgia”củaDiệm.

NghịquyếtcủaHộinghịTrungươnglầnthứXVkhôngphảilàmộtlờituyênchiến.Vàđãkhôngxảyramộtcuộctấncôngbấtngờnàoởbênkiavĩtuyến17nhưkiểuởTriềuTiênnăm

1950.NhữngngườicộngsảnViệtNamđãnghiềnngẫmtrongđầumộtchiếnlượctinhvihơn,nhìnxatrôngrộnghơnvàtỏrahữuhiệuvềlâuvềdàihơn.Cáchhọtiếnhànhcuộcchiếnđấucắtđứtvớimọikhuônmẫucủa chiến tranh truyền thống.Nóchứng tỏhọ sẽápdụngmộtphươngphápcủariênghọ,đượccủngcốbởithànhcôngmàhọđãđạtđượctrongcuộckhángchiếntrườngkỳchốngPháp.Quyếttâmgiữvữngphươngphápấy,dùcóđắtgiáđếnmấy,lạiđượctăngcườngbởiniềmtinlàmụctiêuképcủahọ:thấtbạicủa“chủnghĩathựcdânmới”vàthắnglợicủacáchmạngcộngsảnlàcôngbằngvàtấtyếu.

ĐồngtìnhvớichủtrươngcủacácchiếnlượcgiacủaĐảnglànênphátđộngmộtcuộccáchmạnghơnlàtiếnhànhmộtcuộcchiếntranhcôngkhai,nghịquyếtkhôngđềraviệcchiếmlại(thậmchícảgiảiphóng)miềnNammộtcáchquyước.TráilạinghịquyếtchủtrươnglàmiềnBắcsẽtrởthànhchỗdựađểgiúpchomiềnNamlậtđổvàđánhbạikẻthùMỹDiệm.ChủyếusẽlànhândânmiềnNam,vớisựgiúpđỡvàchiviệncủamiềnBắc,phảitựmìnhđứnglêntiếnhànhchiếntranh.Sựlựachọnchiếnlượcđòihỏinhữngưutiênchiếnthuật.NếumiềnNamphảichiếnđấuthìưutiênsốmộtlàviệctổchứcchínhtrịvàhuyđộngnhândân.

Nhữngthànhphầnchínhcủatấncôngsẽlàcáccánbộchínhtrị,nhữngngườisẽđộngviêndânchúngởnôngthônthamgiavàophongtràonhằmlậtđổDiệm.Cóhainguồnđểtuyểnmộcáccánbộcơsở:trướchếtlànhữngcánbộđãtừngthamgiachốngPhápnaytậpkếtraBắcnăm1954gồmkhoảngchínmươinghìnngười, sauđó lànhữngcánbộnằm lạimiềnNamtrongnhữngmạnglướibímật,chờthơicơđểđứnglêntiếptụcchiếnđấu.

ĐượccổvũbởichiếnthắngtrướcngườiPháp,tướngVõNguyênGiáp,TổngTưlệnhquânđộitrongcuộcchiếnđấutrườngkỳđó,đãvạchrõchiếnlượccủa“chiếntranhcáchmạnglâudài”,tứcchiếntranhnhândânởViệtNamcóbagiaiđoạn“chốngtrả”,giaiđoạn“cânbằng”vàgiaiđoạnđỉnhcaolà“phảncông”.Hìnhthứctácchiếnchủyếulàđánhdukích.Nềntảngcủachiếnlượclàdựavàodân.TheochínhlờicủatướngGiáp:

“Việcápdụngchiếnlượckhángchiếntrườngkỳấyđòihỏimộthệthốnggiáodụctoàndiện,đấutranhtưtưởngtoàndiệntrongnhândânvàđảngviên,mộtnỗlụctolớnvềtổchứctrongcác lĩnhvựcquânsựvàkinhtế,nhữnghysinhvàmộtchủnghĩaanhhùngvôsongvềphíanhândâncũngnhưphíaquânđội, trên tiền tuyếncũngnhưởhậuphương.Đôikhi,nhữngkhuynhhướngsailầmxuấthiện,hoặcđốtcháygiaiđoạnđểmauchóngkếtthúcchiếntranh,hoặcđưanhữngbộđộiquantrọngvàonhữngcuộcphiêulưuquânsự.Đảngđãkiênquyếtuốnnắnvàkiêntrìđườnglốiđềra…Hoạtđộngchínhtrịtrọnghơnhoạtđộngquânsựvàtácchiếnkhôngtrọngbằngtuyêntruyền(ChiếntranhnhândânvàQuânđộinhândân,HàNội,1961,tr47,79).

DùchiếntranhchốngMỹDiệmmớichỉhơinhậnthấy,ngaycảvớimụctiêuđãnhắmnhưngnóđãtỏraphùhợpvớitriểnvọnglâudàiấy.Sựcómặtcủanhữngngườicộngsảnvànhữnghànhđộngbạolựccủahọlàchuyệnthườngngàyởnôngthôn,chonêndùnhữngcanthiệpcủahọcóhơităngchútítthìnócũngkhôngtạonênmộtsựkhácbiệtlớnđốivớiconmắtquansátcủanhữngngườingoài,kểcảđốivớinhiềuviênchứcdoDiệmcửđến.

Thếnhưngcómộtthayđổiđángkểđãthựcsựxảyra.Quyếtđịnhtiếptụcchiếntranhnhân

dânkéotheonhiềuhànhđộng,sovớilúcđólàthứyếuvàbímật,nhưngbâygiờthìtầmquantrọngcủanóđãtrởnênrõràng,hiểnnhiên.VậylàthángNămnăm1959,đoànvậntải559đượcthànhlập,đảmđươngmộtnhiệmvụnặngnềvàmấuchốt,làthiếtlậpmộttuyếngiaothôngvậntảiđểđưacáccánbộvàochiviệnchomiềnNam(NgaysốhiệucủaĐoàncũngnóilênngàythànhlậpcủanó:5làtháng,còn59lànăm).

Mụctiêuđầutiêncủanó là lậpdọc theoTrườngSơnbênđấtLàonhữngtrạmvànhữngcungđường,vàonhữngnămsaunày,sẽtrởnênmộthệthốngđườngngangđườngdọccủa“ĐườngmònHồChíMinh”.NhữngkháchđầutiênđitrênconđườngnàyđểvàoNamlànhữngngườiđãtậpkếtraBắcnăm1954,nayhọtrởvàođểđưarathựchànhnhữngđiềuđãhọc,thựchiệnniềmtincủahọvàtuyểnmộnhữngđồngchícókhảnăngthamgiavàocuộcthậptựchinhmớinhằmđánhđổMỹvàbọnbùnhìn taysai làDiệm.Vào tới trongNam,họquayvềquêhươngđểthuyếtphụcnhữngđồngchícáchmạngcũthànhlậplạinhữngnhómvànhữngcơsởmậttrongnhândânthànhthị-tứctổchứclạicơcấuchínhtrịcáchmạngcónhiệmvụlàgiànhlạivớichínhquyềnDiệmquyềnkiểmsoátnôngthônvàthànhthị.

MộtđiềuchứngtỏsựbấttàicủangườiMỹtrongviệchiểubiếttínhchấtcủacuộcxungđộtnày-mộtbấttàisẽcòntồntạimãitớingàyMỹthấtbạihoàntoàn1975ởViệtNam-làviệchọkhônghềbiếtgìvềbướcngoặtmấuchốtnăm1959.Thếnhưngđiềutrớtrêucủalịchsửlàvàonăm1959,khiĐảngLaođộngViệtNamởHàNộiđượcsoisángbởichuyếnđicủaLêDuẩnvàomiềnNam,đãhạquyếttâmphátđộngcuộcchiến,thìcáccơquantìnhbáoMỹcũngđưaramộtđánhgiávềnhữngtriểnvọngởmiềnNam.ĐánhgiáấyphảnánhsựlongạiquenthuộccủangườiMỹđốivớichếđộDiệmvànhữngsuythoáicủanó.ThừanhậnsựgiúpđỡthườngxuyêncủaBắcViệtđốivớiphongtràodukíchlậtđổởmiềnNam,bảnbáocáotậptrungđánhgiáxemDiệmcókhảnănggiữđượcchínhquyềnbằngquânđộivàcáccơquananninhrasao.BáocáođưaranhữngbìnhluậnđentốisaunàysẽtrởthànhđặcđiểmtrongtháiđộcủaMỹđốivớiDiệm,bằngcáchnêulênsựbấtbìnhcủagiớitinhhoatríthứcvàgiớiquânnhânvàkếtluậnrằngnhữngquyếtđịnhchínhtrịcủaDiệmsẽngăncảncho“sựpháttriểncủaviệcđượclòngdâncủachếđộ”.

Cáikiểuđánhgiáấy,trongphạmvinóthôngthườngđượcđưaratừphòngnhậnđịnhquốctếcủaC.I.A.chứkhôngphảitừBanhoạtđộng(Opération),lànơicácchinhánhởnướcngoàiphụthuộcvào,làkhôngthuộcthẩmquyềncủatôi.Tuynhiên,tôicũngkhôngcógìphảnđốivìchorằngmộtcuộcthửnghiệmvềsự“đượclòngdân”cũngkhôngdínhdánggìtới“tuổithọ”vềchínhtrịcủaDiệm.Cánhântôi,điềutôiquantâmtrướcnhấtlàthửtìmhiểuxemtínhchấtcủađấtnướcnàythếnàovàcáchmàchếđộphảilàmđểthựchiệnnhữngmụctiêucủaviệchiệnđạihoácủanórasao.

NhữngquyếtđịnhcủaHàNộibắtđầuđemlạikếtquảởnôngthôn.Đượcphéptiếptụctiếnhànhchiếntranhnhândân,bộmáycủađảng,thoátkhỏitìnhtrạngbịbótay,giảithíchchonôngdânvềtínhchấtcủasựnghiệpmàngườitayêucầuhọbảovệvàbắtđầutuyểnmộhọ.ỞcơquanC.I.A.,chúngtôinhậnđượcnhữngbáocáođầutiêncủanhữngngườichúngtôicóđượcởcơquananninh,cảnhsátcủachínhquyềnSàiGòn:mộttrưởngthônbịámsát,mộtbốtlẻbịtấncông,trongđóViệtcộngđãgiếtchếtnhữngngườigácvàlấyhếtvũkhí,mộtcuộchọptối

củadânlàngđểthảoluậnvềtộiáccủaMỹ-Diệm,mộtnhómthanhniênchạyvàorừngtheodukích,kèmtheoviệc thuthuếvàđónggópchokhángchiến.Mộtviệcquantrọngnhất tronghoạtđộngcủaViệtcộnglạilàđiềuítđượcchúýnhất:việcchỉđịnhmộtcưdânđịaphươnglàmchỉhuycáclựclượngcáchmạngtrongvùngvàlậpranhữnguỷbanđểgiúpsứcchongườiấy-trongcôngtáctuyêntruyền,thuthuế,liênlạc,tuyểnchọnchodukíchvàtrongmộtsốhoạtđộngcầnthiếtkháccủamộtchínhquyềnbímật.

Trong“Chiếntranhnhândân”,ưutiênhàngđầuphảilàchínhtrị.Chínhdựatrênmộtnềntảngchínhtrịmàngườitacóthểxâydựngmộtlựclượngbánvũtrangđểtấncôngkẻthù.Vậylàýđịnhchủyếutrongmộtsố“sựcố”nóitrênkhôngphảilàởnộidungchiếnthuậtcủanó,màcáichínhlàsựcầnthiếtphảithuyếtphụcnôngdânrằngsựnghiệpmàhọthamgiađãcótácđộngtớichếđộ.Dựavàomộtvàivụviệc,nhữngngườichỉhuyhoạtđộngtìmcáchtạoramộtsựcổvũchochươngtrìnhtuyểnmộlực lượngvàchocuộctiếncôngsaunàycủahọnhằmđánhđổchínhquyềnDiệmởnôngthônvàthayvàođólàchínhquyềncùngvớinhữngchươngtrìnhcủacáchmạng.Khimàcơsởởnôngthônđãđượcthiếtlậpvữngchắc,chiếntranhsẽcóthểmởrộngởnhữngtrungtâmcủachínhquyềnDiệm,baogồmcácđôthị.Chỉkhiđếnthờiđiểmđó,quânđộiDiệmmớicóđiềukiệnđểnhảyvàocanthiệp.

Đólàtạisaomàvàonhữnggiaiđoạnđầu,quânđộiDiệmchưađượchuyđộng,bởimộtcáchcóchủđịnh,cáchmạngchưatạorachonómộtmụctiêunàovàtronggiaiđoạnấy,đốivớichínhquyềnDiệm,hiểnnhiênlàkhôngthểcóchiếnthắngquânsựđốivớimộtkẻthùkhôngtồntạivềmặtquânsự.

ỞViệtNam,ngoàichínhquyềnDiệm,nhữngngườicộngsảncòncómộtkẻthùkhác.Vậynênngày8thángBảynăm1959,đoàncốvấnquânsựMỹcủamộtsưđoànViệtNamđóngởBiênHoà,cáchSàiGònbachụckilômétvềphíaBắc,đãbịViệtcộngtấncôngtrongkhihọđangxemchiếubóngbuổi tối.Haibinhsĩbịgiết:đó lànhữngnạnnhânMỹđầu tiên trongcuộcchiếntranhlầnthứhaiởViệtNam.

Khôngmộtai,cảcơquantìnhbáoMỹvàViệtNam,báotrướcvềvụtấncôngvàviệclầnđầutiênđưangườiMỹvàomụctiêutấncôngchắckhôngphảilàdomộtquyếtđịnhđặcbiệtnàocủabộchỉhuyđịch.NóchỉlàmộtsựmởrộnglôgícnỗlựccủaViệtcộngnhằmthuyếtphụcdưluậnchungvềsựlớnmạnhcủachínhquyềncáchmạngởnôngthôn.Sựmởrộngấyhoàntoànphùhợpvớithôngđiệpchínhtrịkèmtheo,đólàcáchmạngmiềnNamđượctiếnhànhchốnglạikẻthùthựcdânmớivàbùnhìntaysailàmộtsựtiếpnốicủacuộckhángchiếnchốngthựcdânPháptrướcđây.ChỗmàchínhphủNamViệtNamvàngườiMỹtỏrabấtcập,đólàhọđãbấtlựctrongviệcđánhgiáquyếtđịnhcủaHàNộikhiHàNộichủtrươngphátđộngtrởlạicuộcchiếnvàphântíchmộtcáchđúngđắnchiếnlượccộngsảnsẽsửdụng.

Tráilại,sauvụtấncôngởBiênHoà,họchỉsuynghĩđếndínhlíuquânsựcủahọ,kếtluậnViệtNamsẽcóthểđẩymạnhnhữnghoạtđộngdukíchkiểuấyvàquyếtđịnhcónhữngbiệnphápquânsựđểđềphòng.Phảimấtgầnhainăm,cácngườiphụtráchcủaMỹvàViệtNammớitìmrađượcmộtchiếnlượcđểđốiphóvớivụtấncôngnàyvàtăngcườngmộtnỗlựcchínhtrịnhằmbỏcáinềntảngmànódựavào.

CơcấucủasựcómặtcủaMỹởNamViệtNamcànglàmchovấnđềthêmgaygo.ẢnhhưởngcủaM.A.A.G.,nhómcốvấnvàviệntrợquânsựcủatướngWilliamsmangbiệtdanh“Sam,ngườitreocổ”,-làmviệctheoliênhệvớiBộChỉhuyvùngTháiBìnhDươngởHonolulu-đượcdựavàokhốilượngcủachươngtrìnhviệntrợquânsựmànhómnàyquảnlý.TổchứcM.A.A.G.vàngườiphụtráchnóđượcDiệmvàchínhphủcủaôngđốixửmộtcáchrấttrọngthịvàđiềuđóđãlàmWilliamsrấtkhoáichí.Nhưngngượclại,vịtríkiểucáchănnóicủaWilliamslạilàmđạisứDurbrowrấtbực.CáikiểuchínhquyềnsongsongấycủaWilliamsđãlàmảnhhưởngcủaôngđốivớiDiệmmờnhạtvàônglạibuộcphảithíchứngvớicáchxửsựtìnhthếcủaDiệm.Trong những cuộc họp của “Nhóm đầu ngành” Mỹ ở sứ quán, Williams thường chống lạiDurbrowmỗikhiôngnàymuốnbiếtvềkhoảnviệntrợvànhữngchươngtrìnhMỹgiúpchoNamViệtNam,lấycớrằngđókhôngphảilànhữngvấnđềcóliênquanđếnbêndânsự.Phầnlớnthờigian,haingườigầnnhưchỉgiấuđượcphầnnàolốiáccảmđốivớinhau.Tôicốđứngxarakhỏi“đườngngắmbắn”cửahaingười,vìtôivẫncầnsựgiúpđỡcủacảhai.NhưngtôicócảmtìnhvớiDurbrowhơnvìôngtacốgắngtiếnhànhđốivớiDiệmmộtchínhsáchnhấtquáncủaMỹ,vàdùsaoôngtavẫnlàngườiđạidiệnchotổngthốngEisenhower.

ĐốivớianninhcủaNamViệtNam,quânsựlàmặtchiếmphầnquantrọngtrongquanhệgiữachínhphủDiệmvớiMỹ.SựgiúpđỡcủaMỹtừ1956đượctậptrungvàoviệcxâydựngchoDiệmmộtlựclượngquânsự-lụcquân,hảiquânvàkhôngquân-tấtnhiêntrọngtâmlàlụcquân,nhưngvẫnkhôngquênmộtmụctiêulàđốivớicảbaquânchủng,phảithaythếmôhìnhPhápbằngmôhìnhMỹ.Tiềnđượccấpkhôngchỉđểmuasắmtrangbịvũkhí,màcònđểchiphíchonhữngkhoáhuấnluyệncủasĩquanngườiViệtởnhữngtrạihuấnluyệnMỹ,tàitrợchongânsáchquânsựcủachínhphủDiệmvàđài thọchonhữngcốvấnMỹđanggiúpđỡchonhiềuđơnvịquânđộiNamViệtNamđóngquânởnôngthôn.

Trongnhữngnămtrước1959,nỗlựcđượctậptrungvàoviệcxâydựngchoNamViệtNammộtquânđộicókhảnăngchốngđỡvớimộtcuộcxâmlăngcủaBắcViệtNamtheokiểunhưTriềuTiên-đólàsựnhắclạikinhnghiệmquânsựcuốicùngcủaMỹhơnlàcủaPháptrongcuộcchiếntranhcủahọvừaqua.CácđơnvịthiếtgiápđượctrangbịxetăngMỹđểđốiđịchvớixetăngcộngsản,vàcơcấuchỉhuyđượcdựkiếnxâydựngtớicấpsưđoàn,quânđoànvàthậmchímộttổnghànhdinh“dãchiến”riêngbiệtvớiBộTổngthammưuNamViệtNam.

Diệmphấnkhởiđón tiếp chương trìnhđó,một chương trình cung cấp choôngmột lựclượngvũtrangđểôngcóthểsửdụngtuỳývànósẽtạochochínhquyềnôngmộtsứcmạnhđểđốiphóvớikhảnăngnổidậycủacộngsảnhaysựchốngđốicủacácgiáophái.Hơnnữanósẽmanglạithêmchoôngmộtcơsởhạtầngvậtchấthìnhthànhbởiđámđôngnhữngconngười,tựanhưkhiôngcóthêmmộtconlộmớivàmộtcâycầumớisaunàysẽtrởthànhmộttrụcchínhđểđitừphíaBắcvàoSàiGòn.Mụcđíchquânsựcủaconđườnglàđểcóthểtiếpviệnnhanhchothủđôtrongtrườnghợpbịtấncông,nhưngmặtkhácnócũngcómụcđíchthúcđẩysựgiaolưubuônbánlấySàiGònlàtrungtâm,vàđểmởmangởBắcSàiGònmộtkhucôngnghiệpđangnảysinh.

Tổnghànhdinh“dãchiến”cònmanglạimộtgiảiphápmaymắnchovấnđềtrungtướngDươngVănMinh,mộttrongnhữngsĩquancaocấpgiàdặntrongnghềnhấtcủaquânđộiNam

ViệtNam(Mỹgọiôngtalà“Minhlớn”đểphânbiệtvới“Minhnhỏ”,cũnglàmộttướngkháccủaViệtNam).MinhlớnrấtcóíchchoDiệmtrongnhữngngàychốnggiáophái,mộtthờikỳrấtgaygo,nhưngsauđóhaianhemhọNgôkhôngthựcsựtindùngMinhnữavàcoiônglàmộtngườiđầnđộn,ngốcnghếch.Tiếng làchỉhuy trênchiến trường, songMinhkhôngcóquândướisựchỉhuythườngtrựccủamìnhchonênôngkhôngthểlàmmộtđiềugìhại.Vậylàôngdànhthờigianchocáithúchơilan,mộtthứmàôngrấtmê,vàchơiquầnvợt,vàcóthểphànnànlàchẳngcóchuyệnđánhđấmgìcả.Tôithỉnhthoảngcógặpôngtrongcácbuổitiếptânhaynhữnglễhộichínhthứckhácvàquatiếpxúc,tôihoàntoànđồngývớiDiệmvàNhuvìMinhchẳngđưarađượcmộtýkiếngìđángkể.

Việcthiếuhiểubiếtvềtínhchấtcủachiếnlượccộngsảncũngthểhiệntrongnhữngviệcđãlàm.Tấtcảviệntrợquânsựdướidạngvũkhítrangbịđềuchỉcungcấpchoquânđộichínhquy,lụcquân,khôngquânvàhảiquân.Cònnhữngđơnvịđịaphươngnhư“dânvệ”thìchẳngnhậnđượcgìhết.Đó lànhữngtrungđội tựvệđóngquânởcác làngđểbảovệđịaphương,thườngđóng trongnhữngbốtnhỏ làmbằngđấtxâydựngởgần trung tâm làng, tạo thànhnhữngmụctiêuưathíchvànóichungdễđánhchoquândukíchcộngsản.Ngườitacũngchẳnggiúpgìhơnvềquânsựchonhữngđơnvị“bảoan”,nhữngđơnvịđịaphươngcỡđạiđội,đượcsửdụngvàocáccuộchànhquânđịaphươngvàtiếpviện,dotỉnhtrưởnghayquậntrưởngđiềuđộng.

Chínhlànhằmvàonhữnglựclượngđịaphươngấymàcộngsảntấncông.Bởiđólànhữngđơnvịhiệnthânchosứcmạnhvàsựbảovệthườngtrựcvàtạichỗcủachínhphủmàcộngsảnmuốntiêudiệtđểcóthểthựchiệnđượcquyềnlựccủahọđốivớidânchúngđịaphương.Lýdotạisaonhữngđơnvịấykhôngnhậnđượcmộtviệntrợquânsựnàovàonhữngnăm1959và1960cóvẻlàlôgícđốivớiWashington,mộtđấtnướcĐôngNamÁxaxôiphảiđốiđầuvớimộtcuộcchiếntranhkiểumới,thìnólạilàmộtsựphilýhiểnnhiên.TrongchừngmựcmànhữngđơnvịấycònthuộcvàobộNộivụchứkhôngphảithuộcvàobộQuốcphòngnhưNamViệtNam,thìnócònbịđánhgiálàkhôngxứngđểđượcnhậnviệntrợquânsựMỹ.

Vìvậynhữngđơnvịthựctếcómặtởtuyếnmộtđànhbằnglòngvớinhữngthứvũkhílỗithời,đichânđấtvàbịbỏmặcđểliệumàtựxoayxởtrongkhitrongtaykhôngcómộtphươngtiệnthôngtinđểđượcbáovềnguycơmộtcuộctấncônghayđểgọităngviện.Chonên,chẳngcógìlạkhitinhthầnhọxuốngrấtthấpvànhữnghoạtđộngbanđêmcủahọchỉhạnchếtrongviệctăngcườngràodâythépgaixungquanhcáibốtnhỏđắpbằngđấtcủahọvàmiệngthìrasứccầutrờiđểmongdukíchcộngsản,trongkhibậntuyêntruyềnhaytuyểnmộdânlàng,hãyquênđisựcómặtcủahọ.

NgườitacũngthấykhôngcómộtsựtráingượcnàocơbảnhơnsựtráingượcgiữatrìnhđộthựctếcủamộtcuộcchiếntranhmớivớitrìnhđộchỉhuyđượcxếpđặtrấtkỹcàngtheotôntitrậttựcủaquânđộiNamViệtNam(kểcảsựchỉhuy“dãchiến”củatướngDươngVănMinh),đượctổchứcđểkếthợpngayđượcvớitrìnhđộchỉhuycủaquânđộiMỹ,chuẩnbịsẵnsàngđểđươngđầuvớimộtcuộcxâmlăngtheokiểuTriềuTiêntungratừphíaBắcViệt.

Vũđàichínhtrịcủacuộcchiếnđấumớicủachínhphủcũngcómộtkhoảngtrống,haymộtsựhẫnghụtnàođấy.Vàinămtrước,ngườiPhápđãđưarathửnghiệmmộtchươngtrìnhđể

chốnglạicuộcđấutranhchínhtrịvàđấutranhvềcơcấuquyềnlựccủaViệtMinhởnôngthôn.Thờikỳđầucủachếđộ,Diệmđãápdụngphươngphápcủathửnghiệmấy.Chươngtrình“hànhđộngcôngdân”củaôngdựkiếnhuấnluyệnchonhữngnhómnhỏgồmnhữngcánbộdânsựrồicửhọxuốngnôngthôn“cùngăn,cùngở,cùnglàmvớinhândân”,theonhưlờikhuyêncủacốvấnC.I.A.EdLansdale.Đểtăngcườngấntượng“bacùng”vớinôngdân,họmặcbộquầnáobàbađentruyềnthốngởnôngthôn.Họdùngphầnlớnthờigianđểxâydựngnhữngcôngtrìnhcôngíchnhưtrườnghọc,trạmxá,phòngthôngtin…trongkhitổchứclạicộngđồngbằngkiểmkêdân,mởnhữngcuộchọpvàgiúpđỡcácviênchứcđịaphương.

ChươngtrìnhấycủaDiệmđãgặpphảinhữngtrởngạilớnkhiđểmởrộngnó,ngườitabổsungchochươngtrìnhnhữngviênchứcdoPhápđàotạo.Chỉriêngýnghĩphảilàmnhữngcôngviệcchânlấmtaybùncủanhànôngcũngđãkhiếnhọghêtởmvàkhinhmiệtvìchorằngđiềuđóđãlàmsụtmộtcáchđángxấuhổgiátrịcủahọđốivớicôngviệccạogiấytrongnhữngcôngsởởthànhphốmàđươngnhiênhọcóquyềnđượchưởng.MộtsốkháctrongchínhphủthìchorằngchươngtrìnhsẽlàmngángtrởchoviệcđiềuhànhnhữngdựánchínhthứccấpbộcủaSàiGòn.Hơnnữa,nóđãsớmbịlấylạiđểdùngvào“chiếndịchtốcộng”,khiếnnóquênmấtmụctiêuchínhbanđầulàgiúpđỡnôngdânmàchỉchămchămvàoviệccưỡngbứcnôngdântốcáongườilánggiềngcủahọlàcộngsản.

Cáichếtnăm1957củaKiềuCôngCung,ngườisánglậpvàcổvũtíchcựcchochươngtrình,cólẽlạihoámay.Nhữnggìcònsótlạicủachươngtrình“bacùng”đượcnhậpvàođảngCầnLaocủaNgôĐìnhNhuvàcácmụctiêubanđầucủanóđượcthaythếbởiquanniệmcủaNhu:TìnhhìnhchínhtrịtrongmộtxãhộivàchínhphủcủanócóthểđượcgiámsátbởimộtbộmáybímậtbêntrongtươngtựnhưcấutrúccủaĐảngCộngsản.KếtquảcủaviệcđólàgiaocácvùngnôngthônNamViệtNamchosựquảnlý,giámsátvàtuyêntruyềncủamộtbộmáyquanliêu,bấttàivàtànnhẫn,thiếuhẳnmọichươngtrìnhchínhtrịcụthể.

KhoảngtrốngchínhtrịởnôngthônNamViệtNamsẽsớmđượclấpđầybởinhữngsựkiệntácđộngđếntoànbộđấtnước.QuyếtđịnhcủaHộinghịBanchấphànhtrungươnglầnthứXVcủađảngCộngsản,họpthángNămnăm1959ởHàNội,vềviệcphátđộngcuộcchiếntranhlầnthứhaiởĐôngDươngkhôngphảilàbướcngoặtmấuchốtduynhấtcủalịchsửđấtnướctrongnămmà lịchsửcònđượcchứngkiếncảmộtsựkiệnquan trọngkhácnữa:đó làcuộc tổngtuyểncửởNamViệtNam.Cuộctổngtuyểncửnày,sovớichiếndịchđượcnhữngngườicộngsảncấutrúcvàtổchứcrấtkỹlưỡng,côngphuthìnóquảlàmộtsựtráingượcđầyấntượngvàkhiếnngườitaphảihoangmang.

Quốchộiđượcbầunăm1956nhưmộthộiđồng lậphiếncónhiệmvụxâydựngchođấtnướcmộthiếnphápđãtựđộngtrởthànhquốchộiđầutiêncủaNamViệtNam.Ngày30thángTámnăm1959,NamViệtNamtiếnhànhcuộctổngtuyểncửđầutiênvàmộtphầnlớnnỗlựccủachínhphủđãđượctậptrungvàođểlàmnóthànhcônghaychíítcũnglàthànhcôngtheoconmắtcủachínhphủ.Phongtràocáchmạngquốcgia,đảngquầnchúngdochínhquyềnkiểmsoát,đượchuyđộngđểtổchứcnhữngcuộchọptrêntoànquốctreocờ,căngbăngrôn,dánbiểungữtrênđườngphố,cổvũdânchúngthamgiaứngcửvàbầucử-tấtnhiênchocácứngcửviêncủahọ.Ủnghộvàtrậttựlànhữngkhẩuhiệuđểchốnglạimốihọacộngsản.

Nhưtrongphầnlớncácnướcchậmpháttriển,ngayýtưởngvềmộtchínhphủđạidiệncũngchỉđượchiểumộtcáchrấtmơhồ.Kháiniệmvềmộtcơquanlậppháp,theonghĩacủaphươngTây,cónghĩalàmộtnghịtrường,mộtdiễnđàngiúpngườitathểhiệnsựnhấttríhayítracũnglàmộtphươngtiệnchuyểntảichophépngườitaxácđịnhđượccáinàolàýkiếncủađasố,thìkháiniệmấyđãbịxãhộiViệtNamhiểurấtsai.TừngbịápbứcbởiphongkiếnTrungHoavàthựcdânPhápnêntrongýnghĩcủangườinôngdânViệtNam(vàcảcủaDiệm),cơquanlậpphápgiốngnhưmộthộiđồngcủacánhânchỉcónhiệmvụlàtấutrìnhlênhoàngđếnhữngýkiến“hènmọn”củamìnhđểhoàngđếxemxétvàhoàngđếsẽtựmìnhthaychocộngđồngthựchiệnsự“anhminh”củangười.

Cóhainhómmàđốivớihọ,tổngtuyểncửcómộtýnghĩakhác.Mộtsốphầntửchínhtrịkhôngcộngsản,chủyếulàdânthànhphốvàtríthức,hyvọngquốchộisẽđóngmộtvaitròchínhtrị thựcsựvà trởthànhmộtphươngtiệnmàhọcó thểsửdụngđểthaythếdầndầnchínhquyềnquanlạidoDiệmđạidiện,đểcuốicùngthamgiavàoviệcxâydùngmộtchếđộdânchủnhưhiếnphápnêura.

ThủlĩnhmộtnhómấylàPhanQuangĐán(đốctờĐán),mộtbácsĩđàotạoởHarvard,trướcđâyđãthamgiađấutranhchốngPhápvàcộngsảnvàđãthuđượcmộtkinhnghiệmthựcsựtrongkhichữatrịchodânởkhungoạiôGiaĐịnhcủaSàiGòn.Thấp,đậm,thẳngthănvànhiệttình,ôngthuộcloạithủlĩnhchínhtrịkhácvớinhữngthủlĩnhchínhtrịmảnhkhảnhvàcótuổiđangchiphốicáccâulạcbộchínhtrịkhôngcộngsảnởthủđô.ChắcchắnaoảnhhưởngcủanhữngnămhọcởHarvard(dướibóngcủaBostonvàthịtrưởngthànhphố,ôngCurley),ôngđãlậprađượcmộttổchứcchínhtrịhoạtđộngcóhiệuquả.Raứngcửquốchội,ôngđãbỏkhôngtheotruyềnthốngViệtNam,bịchiasẻgiữakỷluậtcủacuộcbầuvàsựmưuphảncáchmạng.Nhữngnămsaunàytôicóđượcgặpông,nhưngvàonăm1959,tôiđãkhâmphụcsựtậntuycủaôngđốivớinhândânViệtNam,cảtronghoạtđộngcủamộtngườithầythuốccũngnhưtronghoạtđộngcủamộtngườilàmchínhtrị.

Nhómkhác lànhữngngườicộngsảnởnông thôn.Chúng tôiđãnhậnđược từnhữngcơquananninhcủaViệtNamvàmộtsốnhânviênC.I.A.hoạtđộngđộclậpnhiềutàiliệuvàquảngcáo của cộng sảnkhuyếnkhíchnôngdânghi tênvàobầu cử.Họđềnghịnôngdânủnghộnhữngứngcửviêncóxuhướngtựdo,chứkhôngphảicộngsản.Mụctiêucủahọlàlàmthếnàođểítracũngtrúngcửđượcmộtsốđạibiểucókhảnăngbảovệnhữngchươngtrìnhvàchínhsáchphảnánhnhữnglợiíchvànhucầucủacáccộngđồngnôngthônvàthậmchíquađóbầuđượcmộtsốphầntửtíchcựccủacộngsản,nhữngngườimàhọchắcchắnsaunàysẽcaiquảnđượcnhữngcộngđồngấy.Chínhsáchcủahọ là lợidụngtiếntrìnhbầucửcủaDiệmđểcàiđượcbộmáychínhtrịcộngsảnvàotrongnhữngthiếtchếhợpphápcủanướcCộnghoàmới.Họhyvọngxuấtpháttừnhữngcơsởấy,họsẽcóthểmởrộngđượcảnhhưởngvàquyềnlựccủahọvàbiếtđâusẽcóthểkhắcphụcđượcthấtbạimàDiệmđãgiángchohọkhiôngtagạtbỏtổngtuyểncửnăm1956theonhưdựkiếncủahiệpđịnhGenève.

Khiđọcnhữngbáocáođầutiênấy,tôicảmthấymộtvàinghingờđốivớitínhxácthựccủanó.NócóthểphảnánhđúngquanđiểmchínhthứccủaNamViệtNamvềnhữngchiếnthuậtxảotrácủacộngsảnvàhọđãchuyểnchochúngtôixemđểthuyếtphụcchúngtôikhôngcòn

dodựgìnữamàkhôngủnghộchếđộDiệm.Nócũngcóthểđượcngườitacốtìnhlàmrađểgâyđượchiệuquảđó.Tuynhiênsaukhisuynghĩvàkiểmtranguồngốccủanó,tôichorằngdùsaonócũnglàmsángtỏmộtviệclàrấtcóthểcómộtbộmáycộngsản,họtinrằngmìnhcóthểthaotúngđượctiếntrìnhchínhtrịởNamViệtNamnếunhưhọcóthểmởđườngđểlọtđượcvàođó,nếunhưkhôngngaylậptứcthìítracũnglàtrongmộtthờigiandàihạnhơn.Màthờihạnnhữngchặngđườngcủachiếntranhnhândânmànhữngngườicộngsảndấnthânvàothìthậmchínókhôngphảilàdàihạn,mànócònlàkhôngxácđịnh.Kếhoạchhànhđộngcủahọtuỳthuộcvàotiếntrìnhcủacácsựkiện,chứkhôngphảituỳthuộcvàongàytháng.

ChínhphủDiệmđọcnhiềunhữngbáo cáoấyvàhọ rút rakết luận làphải chấmdứtkếhoạchcộngsản.Họtinchắcrằngcộngsảnsẽlợidụngbấtcứmộtsựmởcửanàođểđoạtlấychínhquyềnvàápđặtluậtlệcủahọ.Niềmtinấykhôngphảihoàntoànvôlývìcứquakinhnghiệmcủanhững“mặttrậndântộc”ởViệtNamvànhiềuchỗkhác,ngườitacóthểthấyrõ.ThếlàchínhphủDiệmquyếtđịnhmộtcáchrõràng:phảitiêudiệtkhôngthươngtiếcmọiâmmưucộngsản,nếukhôngquốcgiasẽsụpđổ.Đốivớicácchứcdịchchuyênnịnhhótluồncúiởcáccơsởthìđiềuđócónghĩalàcácứngcửviêncủachínhphủphảiđượcđắccử,màđắccửvớimộtsựvượttrộichắcchắn.Vậylàngoàinhữngsứcépthườnglệđốivớidânchúngnôngthôn,bộmáychínhquyềncòncómộtnỗlựcbổsungnữađểchứngtỏsựtrungthànhcủahọvàcủadânchúngnôngthônđốivớichếđộ.Ápphíchđộngviênnhândânđibầuởđâucũngđượcthêmvàonhữnglờikhuyếnkhíchcótínhđịaphươnglàhãy“kiênquyết”bầucho“côngbằng,chínhxác”.ĐếnChicagocũngkhôngthểlàmtốthơn.

Cùngvớinhữngsứcépchínhquyềnấy,DiệmvàNhulạicótháiđộcoithườngsựchốngđốicủapheđốilậpkhôngcộngsảnđangmưutoanthửvậnmay.Diệmnhéttấtcảbọnhọvàomộtbịvàchorằngđóchỉ lànhững tàndưcủachếđộ thựcdânhaynhững trí thứcđầuóc thấtthườngvớinhữngýtưởngkhôngthíchnghivớicuộcsốngvànguyhiểmđốivớimộtquốcgiađangdấnmìnhvàomộttiếntrìnhhiệnđạihoánhanhchóngvàphảiđốiđầuvớimộtkẻthùlàBắcViệt.

Kếtquảbầucửkhôngcógìđángngạcnhiên.Cácứngcửviêncủachínhphủđềugiànhthắnglợi“ápđảo”ởcáctỉnhnôngthônvàcóđượcđạiđasốphiếutrongvàithànhphốởSàiGòn.Kếtquảbầucửđượcniêmyếttrênmộttấmpanôlớnđặtgiữathủđôsongngườiqualạikhôngmộtaiđểývìđãbiếttrướcnóchẳngbáomộtđiềugìmới.TrongvùngthuộcđấtSàiGòn,sựchênhlệchphiếukhônglớnlắmtuyrằngnóvẫnlàchủyếu.Tuynhiên,bácsĩĐánđãthuđượcmộtthắnglợirựcrỡ.Bịấntượngmạnhbởisựtrungthựcvàtháiđộtậntuỵcủabácsĩđốivớiđồngbào,cáccửtriđãủnghộôngvớitỷlệsáutrênmột.Phảnứngcủachínhphủthậttànbạo:bịbuộctộiviphạmluậtbầucử,bácsĩĐánđãbịtốngvàotù,quảlàmộtbảođảmtốtnhấtđểôngtakhôngthểđặtchânvàoquốchội.Nhưvậylànghịviệnmớisẽphảihoàntoànphụctùngchínhphủ,mộtchínhphủchẳngnhữngkhôngchỉhàilòngvớiviệcloạibỏảnhhưởngcủacộngsản,mànócònloạibỏtấtcảmọihìnhthứcchốngđối.

Ngaycảnếulúcấykhôngmộtaiđểý,thìcuộctổngtuyểncửnăm1959vẫnlàbướcngoặtquyếtđịnhtronglịchsửNamViệtNam.TráchnhiệmthuộcvềDiệmvàNhu,bấtchấp,hayítralàdosựnhiệt tìnhquáđángmànhững thuộchạcủahaiôngmuốn trưngrađể tỏrõhọ là

nhữngngườimộtlòngmộtdạphụcvụchủ.Songhậuquảcóýnghĩalâudàinhấtlạilàvềphíanhữngngườicộngsản,vìquakếtquảtổngtuyểncử,họbiếtrằngconđườngtiếnlêngiànhchínhquyềnbằngcáchthứchợpphápđãbịbítchặt.Họchỉcòncómộtcáchlàtiếptụctiếnhànhchiếntranhnhândân,conđườngtrướcđâyđãđưahọtới thắng lợi trongcuộckhángchiếnchốngthựcdânPháp.

Cùng lúc đó, nhiều người quốc gia không cộng sảnởNamViệtNam cũng hiểu rằng họkhôngcóvịtrí,vaitrògìtrongchếđộDiệm.CònanhemhọNgôthìkếtluậnhọcóthểđiềukhiểnnhữnghình thức củamột chínhphủdân chủđểvừanắmđượcquyềnkiểmsoátđấtnước,vừatiếptụctiếnhànhmộtcôngcuộchiệnđạihoábắtbuộcmàhọcoinócóvẻnhưmộtgiảiphápdàihạnchocácvấnđềcủaNamViệtNam.TrongkhiđóthìnhữngngườiMỹcómặtởNamViệtNamlạichiathànhhaiphe:MộtpheđồngtìnhvớiDiệm,chorằngnhiệmvụưutiênhàngđầulàcôngcuộchiệnđạihoávàsựlớnmạnhcủaNamViệtNam,giúpchoNamViệtNamvượtlêntrênmiềnBắc,cònphekiathìnghĩlàDiệmđãviphạmnhữngnguyêntắcdânchủcủahiếnphápNamViệtNamvàviệcđósẽlàmsuyyếucuộcđấutranhchốngcộngvàtướcđicủaDiệmmọilýdođểđượchưởngquyềnMỹviệntrợ.

PHẦNBA:MỘTSỰCẮTBỎTỰNGUYỆN(TỰCHẶTĐỨTTAYMÌNH)

•Mộtôngquanvànhữnglờichỉtrích.

Đầunăm1960,NamViệtNambắtđầucảmnhậnvàđểbộclộnhữngtácđộngcủachiếndịch tuyểnmộvà tranh thủquầnchúngdocộngsản tiếnhànhcũngnhưnhữnghànhđộngkhủngbốkèmtheo.Trongbốnthángcuối1959,đãcómộttrămmườichínngườiphụtráchởcấpđịaphươngdochínhphủcửrabịsáthại.Tìnhtrạngcăngthẳngởnôngthôntănglênkéotheonhữnghậuquảtrựctiếpđốivớinhữngchươngtrìnhcủachínhphủ.

NỗlựcDiệmbỏratừnămnămnayvớisựgiúpđỡlúcđầucủaMỹnhằmxoábỏsốtrétlàmộttrongnhữngnạnnhânđầutiên.MộtchiếndịchtươngtựđượclàmởÝsauThếchiếnthứhaiđãthựcsựxoásổđượcnạnsốtrét.CáchlàmlàphunthuốcD.D.T.ởcáclàngnôngthôn(cáchmàngườitavẫnthườnglàmtrướckhipháthiệnranhữngtácđộngđộchạiđặcbiệtcủathứthuốcấy).

Dânlàngđãhếtsứcvuimừngđónnhận,nhữngngườiđượcchínhphủpháiđếnphunthuốc,hyvọngnhữngngườinàysẽgiúphọtiệttrừđượccáitaihọalâuđờiđó.Nhưngcộngsản,thấyrằngchươngtrìnhdiệtsốtrétnàysẽlàmộtphươngtiệnđểgiúpchínhphủtạođượcnhữngquanhệtốtđốivớidânchúng,nênhọđãquyếtđịnhphảichấmdứtnó.Họbènsáthạimộtsốgiớitrongcácnhómđếnphunthuốcvàquađócảnhcáorằngmộtsốphậntươngtựsẽchờđợinhữngaicòntiếptụclàmviệcđó.Kếtquảlànhữngngườikháctrongcácnhómphunthuốcđãthấytốthơnhếtlàkhôngnênmạohiểmtớinhữngvùnghẻolánhxaxôinữa.Chươngtrìnhdiệtsốtcủachínhphủsụpđổ.Cộngsảnđãđạtđượcmụcđíchcủahọ,còndânlàngthìnhẫnnhụcchịuđựngvàquađóhọnhìnthấychứngcứvềưuthếcủaquyềnlựccộngsảnởnôngthôn,mộtquyền lựcmớimàhọphải phục tùng, như trướcđây trongquákhứ, họđãphải phục tùngnhữngquyềnlựckhác.

Một thấtbại khác là chương trìnhnhững “khu trùmật” củaDiệm,đưa ravàogiữanăm1959,nhằmtạothuậnlợichoviệctậptrungdânởvùngđồngbằngCửuLong.Nhiều“khutrùmật”đãđượcxâydựng.Dânđếnởnhữngngôinhàmới.Nhữngbiệnphápđầutiênđãđượctiếnhànhđểmởmangtrườnghọc,trạmytếvàchợbúa.Kếhoạchcấpchomỗigiađìnhmộtmảnhđấtxungquanhnhàđểtrồngrau.Ruộngđểcấylúathìphânchiaởchuviquanhđấy.Nhưngkếhoạchcómộtđiểmyếutaihại.Bịphâncáchbởivườntược,cácnhàcủadânthườngởrấtxanhau.Vậylàvớithếphântánnhưthế,cácthônấprấtkhócóthểtựbảovệtrướcsựxâmnhậpcủadukíchvàcácnhómtuyểnmộcộngsản.Quanniệmxâydựng“khutrùmật”chắcsẽhữuhiệutrongmộtkhungcảnhhoàbình,nhưngởđâytrongtìnhhìnhnôngthônbịcộngsảngâyrốiloạnthìnóđãtrởnênkhôngthểthựchiệnđược.Hơnnữa,cácnhânviênphụtráchápdụngchươngtrìnhcũngnhưcácviênchứcsởtạithìlạitỏrathiếukhảnăngtrongviệctạorachonómộtnềntảngchínhtrịbằngcáchgiảithíchchodânhiểunhữngmụctiêucủanó.Tráilại,họchỉbiếtcótốngdânrakhỏinhàcũcủahọmộtcáchtànnhẫnrồiđểbắtdânphảidichuyểnđếnchỗởmới,nhữngchỗdonhữngngườiphụtráchkếhoạchvạchra.Cùngvớithờigian,nhữngkhutrùmậtvànhữnglờihứahẹnmànómangtheođãdầndầntanrãvàngười

nôngdânlạitrởvềvớicănnhàtreládựngvencáckênhrạchcủahọ.

Tìnhhìnhcăngthẳngngựtrịởnôngthôncuốicùngđãgâymộtcáchkhôngthểtránhkhỏinhữngtácđộngđếncácthànhphố.Sựbấtổnlớnlêncùngvớinhữngdấuhiệugiatăngngàycàngnhiềucủanhữnghoạtđộngcộngsản,kéotheosứcépngàycàngmạnhđốivớichếđộDiệm.Trongphòngtràhaynhữngnơigiớitríthứcthườnggặpnhau,ngườitachỉtríchmạnhchínhquyềnđãkhôngbiết cáchnàođểđốiphóvới sựđedoạ của cộng sản.NhânviênvànhữngtiếpxúccủaC.I.A.tronggiớichínhtrịởthànhthịchobiếtnhiềungườitỏrarấtlongạitrướctháiđộchuyênquyềnvànhữnghànhđộngđộcđoáncủachếđộ.Khôngloạitrừcóngườichorằngchỉcómộtquanniệmdânchủhơncủachínhphủmớicókhảnăngtranhthủđượcsựủnghộcầnthiếtcủadânchúngđểvượtquasứcépvànhữngbiểuhiệncủacộngsản.

CácnhânviênC.I.A.vàcácviênchứccủatoàđạisứtỏrarấthàohứngkhimangnhữnglờibình luậnđóvề,nhất làkhinó lạiđượcphátra từnhữngnhânvậtcóquyềncóchức trongchínhphủhaychínhhọlàđạibiểuđảngcủachínhphủtrongQuốchội.Ngườitanêunhữngbìnhluậnấynhưđạidiệnchotháiđộthựcsựcủacácnhàchínhtrịsànhsỏi,đểđốilậpvớicáigiọngđiệungợicamuônthuởcủanhữngbảnthốngkêlạcquancủachínhphủhaynhữnglờitrànggiangđạihảimàDiệmbắtcácnhânvậtMỹphảichịuđựngmỗikhihọđếnthămViệtNam.

Trong các cuộc tiếp xúc ấy nếu người của chúng tôi hiểu được văn hoá và phong cáchtruyềnthốngcủangườiViệtNam,thìchắchọsẽcóthểlàmsángtỏđượctầmquantrọngcủanhữngthôngtinmàhọnhậnđược.

NhữngngườiđốithoạiViệtNam,vìmuốncuộcgặpgỡsẽđưađếnmộtkếtquảthuậnlợi,nênhọthườnglựaýđểđưaranhữngcâutrảlờimàngườiMỹcóvẻmuốnnghe.Vàkhingườitahỏihọviệctậptrungquyềnhànhcảvàodinhtổngthốngcógâynênnhữnglongạivàbấtổnnàokhôngthìbaogiờhọcũnggậtđầutrảlờilàcó.ViệcthiếutựdongônluậnvàtraođổithôngtintrongnhữngcâulạcbộchínhtrịởNamViệtNamcũngđóngmộtvaitrònhấtđịnhnêndođóthaychonhữngthôngtincóthểsửdụngđượclàmcơsởchocâuchuyệnthìngườitachỉcóđượcnhữnglờiđồnthổivànhữnglậpluậntrừutượngviểnvông.

MộtphầnkhókhănngườiMỹgặpphảitrongquanhệvớinhữngtríthứcvàdânthànhthịmiềnNam làở chỗnhữngngười ấyđồng tình với nhauvềmộtđiểm:đó là phải coi trọngnhữngquyđịnhdânchủcủahiếnphápnăm1956.Thếnhưngđiềuđólạikhácvớiquanđiểmcủangườidânnôngthôn,nhữngngườisốngtrongmộtthếgiớigắnbóvớinhữngtruyềnthốngcủa quá khứ nhiều hơn. Nhữngmong ước của người dân nông thôn không vượt quá khỏikhuônkhổcủagiađìnhvàcộngđồnglàngxã.ĐócũnglàchỗmàởđấyngườitacóthểtìmramộtphầnlờigiảithíchchonhữngkhácbiệtgiữacánhdânsựvàquânsựMỹởNamViệtNam.

ĐượcđàotạotheoconđườngbinhnghiệpvàkhuôntheokiểumộthệthốngtôntitrậttựmàhọnhìnthấyvậnhànhởmiềnNam,giớiquânnhânthườngthíchcáithứkỷluậttrậttựmàhọnghĩnóxuấtpháttừhệthốngđó.

NhữngviênchứcViệtNam,phầnlớngiàđờitrongkinhnghiệmphụcvụchếđộthựcdân

Pháp,đóngmộtvaitròquantrọngtrongviệctruyềnbánhữnglờiđồnthổihaynhữngtriếtlýviểnvông.Họởngoàilềcủachínhquyềnmàhọcónhiệmvụthihànhnhữngquyếtđịnh.Khihọthiếunhữngthôngtinxácthực-màthườnglànhưthế-thìsựhiếukỳcủahọđốivớinhữnggìxảyraở“triềuđình”,naylàViệtNamchứkhôngphảiPháp,đềulàmchohọcảmthấybịgiàyvòthựcsự.

Vềphươngdiệnquảnlýxãhội,cộngsảnBắcViệtnêuramộtsựtráingượcvớinhữnggìdiễnraởmiềnNam.

Ítbịảnhhưởngbởichếđộthựcdân,cộngsảnmiềnBắcsửdụngcánbộphầnlớnđượcđàotạotrongchiếntranh,đãtừngtrảiquanhiềuthửthách.Vàtheomộttruyềnthốngtốtđẹpcủacộngsản,ngoàisựtrungthànhtuyệtđối,nhữngcánbộấyđềucóýthứccoicôngviệccủahọnhưmộtnhiệmvụthựchiệnsựchỉđạochínhtrịhơnlàmộtcôngviệchànhchínhquảnlýbìnhthường.ỞmiềnNam,tráilại,dotìnhhìnhcởimởhơnlàtựnguyện,cácviênchứcthườnghaysẵnsàngcungcấpchocácquanchứcchínhthứcvàcácnhàbáoMỹnhữnglờibìnhluậncótínhchấtphêphánkhihọđượcđòihỏi.

Thựcvậy,hốsâungăncáchxãhộithànhthịcóhọccủaSàiGònvớithựctếnôngthônđãkhiếnchogiớitinhhoacủathànhphố,nhữngngườichỉquantâmđếnlợiíchcủariêngmình,khôngbiếtgìđếnnhữngbiệnphápthựcsựmàchínhphủđãđềratrongnhữngchươngtrìnhpháttriểnxãhội.Nhữngchươngtrìnhấylàmnênchiếnlượccơbảncủacuộcđấutranh,chủyếuđốivớiconmắtchínhphủ:đólàcảithiệnbằngcôngcuộchiệnđạihoásốphậncủanhândânnôngthônđểđưalạichohọmộttươnglaitốtđẹphơntươnglaimàcộngsảnhứahẹn.Chínhvìvậychínhphủđãtậptrungnỗlựccủamìnhvàosựpháttriểntrongkhiđóthìgiớitinhhoathànhthịlạichỉphànnànvềchuyệnmấtdânchủ,khôngmộtngườinào,cảphíachínhphủlẫnphíanhữngngườichỉtrích,nhìnthấycầnphảicómộtsựcânbằnggiữahaikháiniệm.

Cánhântôitôinghiêngvềmộtsựthôngcảmtốthơngiữanhữngnhucầucủapháttriểnngắnhạn,đươngnhiênlàkèmtheodânchủvớiđiềukiệnlàloạitrừđượcnguycơcộngsản.

ThángMộtnăm1960,cộngsảntấncôngsởchỉhuycủamộttrungđoànquânđộiNamViệtNamđónggầnTâyNinh,chỉcáchSàiGòntámmươikilômét,giếthaimươibabinhsĩvàđoạthàngtrămsúng.SựviệcnàyđãlàmSàiGònnáođộng.ThángTư,mườitámnhânvậtchínhtrịthuộccácgiáopháivàđảngpháicũ,phầnlớnlànhữngngườicótuổi,quốcgiavàkhôngthâncộng,đãhọpởCaravelle,mộtkháchsạnhiệnđạicủaSàiGòn.MụcđíchcủahọlàtiếnhànhmộtcuộcbiểutìnhnhằmbàytỏsựlongạivàyêucầutổngthốngDiệm“tựdohoáchếđộ,xúctiếndânchủ,bảođảmnhữngquyềncôngdânsơđẳngvàthừanhậnsựđối lập”.Theohọkhẳngđịnhthìnếunghehọ,nhândânsẽcóđượcmộtsựsosánhhiểnnhiêngiữachếđộNamViệtNamvớichếđộcộngsảnmiềnBắc,“đánhgiáđượcgiátrịcủatựdothựcsựvàdânchủđíchthực”,vànhândânsẽsẵnsànghysinhđểbảovệnó.

Nhưngườitacóthểchờđợi,phảnứngcủaDiệmNhulàtiêucực.HaianhemhọNgôchẳngnhữngtừchốikhôngnghenhữngngườikhángnghịmàcòncoihọlànhữngtàndưcủachếđộthựcdân,chorằngngaychỉviệcchọnkhungcảnhrựcrỡcủamộtkháchsạnhiệnđạinằmgiữađôchínhđểtungramộttuyênngôncũngđãđủđểchứngtỏrằnghọđãxacáchvàthiếuhiểu

biếtđốivớinhândânvàxãhộinôngthôn,nhữngđốitượngmànhữngchươngtrìnhcủaDiệmđangnhằmhiệnđạihoá,biếtchừngnào.VềsựviệcthìchắcDiệmNhuđúng,nhưngvềýnghĩađích thựccủa tuyênngôn thì cảhaingườiđềuđã sai lầmmột cáchnghiêm trọng.BởinếutuyênngônkhôngphảnánhđượcnhữnggìnôngdânthấycầnthìnócũnggâyramộttácđộngthựcsựđốivớihainhómcóýnghĩarấtquantrọngđốivớisựthànhcôngcủamộtnướcViệtNamtựdo,đólàtinhhoacủagiớitríthức,nhữngngườiduynhấtcóthểthựchiệntốtchươngtrìnhcủaDiệm,chừngnàomànóchưabịthaythếbởimộtnhómkhác,vànhữngngườiMỹmàsựủnghộcủahọlàcáichìakhoácủasựsốngcòncủađấtnước.

Vậylàtuyênngônấylàmộthònđáthửvàngbổtrợchoviệcđánhgiá“độchênh”trongtiếntrìnhchínhtrịcủaNamViệtNam.TrongkhisứcépcộngsảnthuhẹpquyềnlựccủachínhphủởnôngthônthìgiớitinhhoathànhthịvànhữngphầntửchínhtrịlạitáchrakhỏichếđộDiệm.NếuDiệm,NhunằmởtrungtâmmốiđedoạchínhtrịcủaNamViệtNam,thìsứclựccủahọsẽtanrãtừcảhaibên.

ThángChín,đạisứDurbrowbáocáovềWashingtonquanđiểmcủaôngvềnhữngquanhệgiữaMỹvàNamViệtNam,vànêunhữngýkiếnvềsựủnghộcủaMỹđốivớiNamViệtNam.ÔnglưuýrấtđúngrằngmiềnNamViệtNamđangbịđedoạbởihaimốinguy:mộtbênlàcộngsảnởnôngthôn,cònbênkialànhữngcuộcbiểutìnhhaynhữngcuộcđảochínhởSàiGòn,màcộngsảnsẽlàngườithủlợiđượctừcảhaibên.Trướcđóôngđãđưaramộtloạtnhữnglờikhuyếncáoliênquanđếnvấnđềanninhởnôngthôn,đềnghịchủyếulàphảisửađổi,cảitiếnnhữngphươngphápquảnlýchínhphủ.TrongđócóviệcthànhlậpmộtHộiđồnganninhnộiđịavàtheogợiýcủatôi(lúcđótừthángSáutôiđãđượcbổnhiệmlàmgiámđốcchinhánhC.I.A.địaphương)thànhlậpmộttổchứctìnhbáotrungương,tậptrungvàphốihợpnhữnghoạtđộngcủacáccơquantìnhbáoViệtNamđểchốnglạisựđedoạcủacộngsản.TrongbáocáothángChín,Durbrowcũngđềcậpđếnnhữngbiệnphápchínhtrịvàtâmlýtheoônglàcầnthiết.DanhsáchnhữngviệcôngđềraphảnánhsựmậpmờđếnkhóhiểutrongnhữngmốiquanhệgiữaMỹvàchếđộDiệmởNamViệtNam.

Đểbắtđầu,đạisứkhẳngđịnhcầnphảigâymột“hậuquảsốctâmlý”đểchứngtỏchonhữngngười cộng sảnvàkhông cộng sảnbiết rằng chínhphủđãnắm lấyquyềnchủđộng.Trongnhữngbiệnphápgây“sốc”ấy,cóviệc:cửphótổngthốngNguyễnNgọcThơ,mộtdânngườimiềnNamhoàntoànlệthuộcvàoDiệm,làmbộtrưởngBộNộivụ;DiệmtừchứcbộtrưởngQuốcphòngvàgiaoghếnàychomộtbộtrưởngkhác,cửNhuđilàmđạisứnướcngoài,kéotheotaychânđắclựclàTuyếncùngđi,đưavàochínhphủhai,banhânvậtđốilập.CácbiệnphápấycònkèmtheohànhđộnggiảitánđảngCầnLaovớiviệccôngbốdanhsáchsốđảngviêncủanóbịbãibỏ trongcông táckiểmsoát thông tấnbáochívàxuấtbản,việckhuyếnkhíchnhưởMỹnhữngcuộcđiềutravềnạnthamnhũngcũngnhưsựquảnlýkémcủachínhphủ,cuốicùnglàmộtloạtnhữngbiệnphápkinhtếnhưhỗtrợchonôngdântrongsảnxuấtgạo.

KhíchấthiếuchiếnvànóngnảycủaDurbrowhẳnkhôngtạothuậnlợichoôngtrongquanhệđốivớiDiệm, song tôivẫnđánhgiácaovàkính trọngông,ngaycảkhi tôi cóđiểmnàokhôngđồngývớiông.ÔngdũngcảmtruyềnchocácquanchứcMỹcùngcáctổchứcđộclập

củahọởSàiGònmộttinhthầnđồngđội.Tuynhiên,tôikiênquyếtphảnđốiôngcũngnhưsốquanchứctrongsứquáncủaôngkhihọđưaranhữngbiệnphápchínhtrịkiểuMỹcónguycơlàmthayđổihaylàmlunglaycáighếcủachínhquyềnViệtNammàkhônglườngtrướcnhữnghậuquảcóthểxảyrađốivớicuộcchiếnđấuởnôngthôn.Thậmchícảkhicơcấuvànhữngbiệnphápchínhtrịmàôngđạisứđềnghịlàcóđánglàmởnhữngnướcpháttriểnđichăngnữathìhiểnnhiênlàvềbảnchất,nóvẫnkhôngphùhợpngayvớitínhchấtcủatìnhhìnhvàcủaxãhộiViệtNam,đócònchưanóiđếnmốiáccảmkhôngbuồngiấugiếmcủaôngđốivớiDiệmvànhiệmvụcaitrịđấtnướccủaôngta.

Thựcvậy,báocáothángChíncủaDurbrowđãgợiýrằng:mộtnướcĐôngNamÁđangtrênđườngphát triển thìnênvậndụngmộthệ thốngkiểmsoát, thẩm travà cânbằng,mộthệthốngđặctrưngchoviệcquảnlýnhànướcởHoaKỳ.Hơnthếnữa,khiđềnghịgiảiphápđóDurbrowcòntuyệtđốichắcchắnlànósẽđượcđónnhậnmộtcáchnồngnhiệtnhưmộtgiảiphápthíchhợptrongthếbuộcphảilựachọntrướccuộccáchmạngdântộcvàxãhộidocộngsảnlãnhđạoởnôngthôn,vànósẽchấmdứtđượcnhữnglờichỉtríchcủanhữngtríthứctinhtếởSàiGòn,nhữngngườiđangphảnđốichếđộquanlạicủaDiệm.ĐoạncuốibứcđiệncủaDurbrowthậtlànhữnglờitiênđoán:

Tronglúcnày,HoaKỳcầnphảiủnghộDiệmbởiônglàmộtnhàlãnhđạoViệtNamtốtnhấthiệnchúngtôiđangcó,nhưngHoaKỳcũngcầnphảixácđịnhrằngmụctiêuhàngđầucủaMỹlàlậplênmộtchínhphủViệtNammạnhvàtíchcựcchốngcộng,cókhảnăngliênkếtđượcsựủnghộtrungthựcvànồngnhiệtcủađạibộphậnnhândânViệtNamcóthểđược,vàcũngcókhảnăngtiếnhànhmộtcuộcchiếnđấuhữuhiệnchốngdukíchcộngsản.Nếuvìlýdobấtlựctrongápdụngnhữngbiệnphápchínhtrị,tâmlý,kinhtếvàanninhthíchhợpmàtìnhthếtrongnướccủaDiệmtiếptụcxấuđithìsẽcóthểchínhphủMỹsẽphảitínhđếnnhữngconđườngkhácvànhữngnhàlãnhđạokhácđểđạttớimụctiêu.

Nóimộtcáchkhác,chúngtôiđãđịnhnghĩa“sốctâmlý”bằngnhữngngôntừhoàntoàntráingượcvớinhâncáchcủaDiệmvàvớithựctếcủacơcấuquyềnlựccũngnhưthựctếcủaxãhộiViệtNam(vảlại,mỗikhinghĩđếnnhữngpháiđoànđiềutracủaquốchộithìngườitasẽnghĩthếnàovềgiátrịcủanó).Rồichúngtôilạiđượcgợiýrằngchúngtôisẽtìmnhững“nhàlãnhđạokhác”nếuDiệmkhôngđitheoconđườngnhưkhuyênbảocủachúngtôi.VậylàviệcđốiđầuvớiDiệmđãđượctungra.

BứcđiệncủaDurbrowcònlàmhélộmộtkhókhănkhác:sựbấtđồnggiũanhữngngườiMỹ.NhữngvụviệcngàymộtgiatăngởnôngthônđãkhiếnM.A.A.G.,mớiđầudo“Sam,ngườitreocổ”Williamsphụtrách,sauđótrungtướngLionelMcGarr,phảixinMỹtăngcườngviệntrợchoquânđộiNamViệtNamđặcbiệtlàkinhphícầnthiếtđểđưaquânsốcủanótừmộttrămnămmươinghìnlênmộttrămbảymươinghìnbinhsĩ.CánhdânsựMỹbiếtDiệmrấtkếtbiệnphápnàynênmuốnlấynólàmphươngtiệngâysứcépđểépDiệmphảicónhữngthayđổimongmuốn.Còncánhquânsựthìphảnbác,chorằngquânđộivớinhiệmvụđẩyluikẻthùkhôngphảilàmộtthứtiềnđểmuabántrênmộtthịtrườngchẳngcómộtchútgìgọilàhiệnthực.Tôicốgắngtránhrabêncuộctranhchấpđóvàpháthiệnrằngcảhaibênđềusaolãngmộtvấnđềchủyếu:đólàlàmthếnàođểđươngđầuvớimộtcuộcchiếntranhdonhândân

tiếnhànhởnông thôn.Đưa thêmquângồm toàn lính chuyênnghiệpvào chẳnggiảiquyếtđượcgìhết,cũngnhưnhữnggợiýchínhtrịvôbổnhằmvàogiớitinhhoachínhtrịcũngchẳnglàmthayđổiđượctìnhhình.KếtquảtứcthìcủacáingõcụtđólàquanhệgiữaDurbrowvớidinhTổngthốngxấuthêmkhiDiệmhiểurarằngchínhvìDurbrowmàkhoảnviệntrợbổsungôngrấtcầnđãbịkhoálại.Tôibắtđầutìmkiếmmộtgiảiphápvừaýhơn.

Nhưngtrongkhitôiđanglàmviệcđóthìxungđộttrởnêntrầmtrọnghơn.Ngày10thángMườimộtnăm1960,đội lính thuỷđánhbộMỹgácsứquánSàiGòn tổchứcvũhội truyềnthốngcủahọ.Trongtrangphụclễhội,áođuôitômvàrốplụa,kháchnhộnnhịpđếndựcuộcvuivớicáiđơnvịnhỏbé,hãnhdiệnđược tổchứckỷniệmtruyền thống lâuđờicủamình,giốngnhưtấtcảcácđơnvịMỹkháctrongbinhchủnglúcnàyđangcómặtởnhiềunơitrênthếgiới.Saulễhộitrướckhiđinghỉ,giađìnhDurbrowvàgiađìnhtôirachơitrênmộtkháchsạnnổitrênsôngSàiGònđểthưởngthứckhôngkhícủamộtđêmnhiệtđới.Sauđóchúngtôitrởvềvàđinằmthìbấtthìnhlìnhvào3giờsáng,mộtloạttiếngnổđanhgọnvanglêntrênđườngphố,ngaytrướcnhàchúngtôivàdinhtổngthống.Rõràngđâykhôngphảisấmchớptrongmộtđêmgiôngbãokhitôinhìnthấytrênbầutrờivạchlênngangdọcnhữngvệtsángcủađạnchỉđường.

Tôimởchiếcrađiovẫnthườngđặttrongmộthốctủtườngđểdùngtrongnhữngtrườnghợpkhẩncấpvàbắtgặpđượclúcmởđầucủamộtcuộctấncôngcủalínhdùvàodinhtổngthống.Dùng chiếc tủ sách làmchỗẩnnấp tạm thời chovợ conxong, tôi chuẩnbị súngđềphòngnếutrậnđánhtiếnvàođếnđây.Sángsớm,tìnhhìnhtrởnênổnđịnh.Mộtđơnvịdùbaovâydinhtrongkhibêntronghàngrào,đơnvịbảovệdinhvẫnởtưthếchốngcự.Lợidụngcơhộiđó,tôichovợconchạyđếnnhàmộtngườibạnởđủxangoàivònglửađạnvàbímậttìmđườnglẻnvàosứquán.

Hômsau,quanguồntincủachúngtôivàcủamộtsốsĩquanMỹ(nhữngsĩquannàyđãđếngặp sốbạnbèmàhọđoánnằm trongpheđảo chính) chúng tôi đượcbiết:QuândùmuốnthuyếtphụcDiệmnêncónhữngthayđổiquantrọngtrongchínhphủcũngnhưtronghệthốngquânsựđểđươngđầuvớitấncôngcủacộngsảnởNamViệtNammộtcáchtốthơn.Vớimộtsựngâythơnàođấynhữngngườichỉhuyquândùđãkhôngsuynghĩđếnnhữnghànhđộng“đặctrị”màhọmuốnDiệmlàm(tựanhưcáchngườitadùngnhữngmônthuốcđặctrịđểchữabệnh).TuynhiênchỗtrốngđóđãđượcnhiềulãnhtụchínhtrịthuộcnhómCaravellevàcácđồngchícủahọdobácsĩĐáncầmđầu(tuyôngtakhôngkývàotuyênngôn)lấpvào.Họlậptứcthànhlậpmộthộiđồngvàbắtđầuđưaranhữnglờituyênngônchínhtrịgiúpchocuộcnổidậycủaquândùcóđượcmộthìnhthức.

Trong thời gianấy, khôngphảiDiệmngồi im.Với sựgiúpđỡ của tướngNguyễnKhánh(cũnglàquândùnhưngđượcđềbạttướng),tuỳviênquânsựcủamình-khisúngbắtđầunổ,Khánhđãvượttườngsứquánbáotinđảochính,DiệmđãsửdụngmạnglướithôngtinđộclậpcủadinhđểbắtliênlạcvớicácđơnvịđóngởcáctỉnhquanhSàiGòn.TrongsốsĩquanDiệmbắtliênlạccóđạitáNguyễnVănThiệuchỉhuysưđoàn5đóngởMỹTho.Cácsĩquanđềuhiểurằngcuộcbinhbiếncủaquândù,thiếumộtkếhoạchtrướcvàkhôngcósựtrợgiúpcủacácđơnvịkhác,đãnắmchắcthấtbại.HọtậphọpquânsĩđểvềcứuDiệm.ĐạisứDurbrowđếnvăn

phòngC.I.A.gặptôiđểtrongđêmđượcởgầnchiếcrađiocủachúngtôi,nơi luônluônnhậnđượcnhữngtintứcchobiếtdiễnbiếncủatìnhhìnhởtrongdinh,ởsởchỉhuyquândù,ởBộTổngthammưuvàởchỗđầunãochínhtrịcủapheđảochính.Cómộtlúc,khinghecótiếngsúngnổrộmộthồingắn,chúngtôichạyrangoàixem.TôivừagiụcDurbrowquayvàothìmộtviênđạnlạctừđâubaytớinhưngmaysao,chỉcóviêntrợlýcủatôibịthươngnhẹvàovai.

Sánghômsau,chúngtôithấynhữngngườilínhSàiGòn,mộtdảikhănmàunâuquấnquanhcổđểchỉrõđơnvịhọ(đồngthờicũngđểphânbiệtvớicácđồngđộidù),tiếntrêncácđườngphốSàiGòn,vàchỉmộtlátsaunhữngngườilínhdùíthơnhọrấtnhiềuđãbịbaovây.DânSàiGònthìởkíntrongnhà,mặcchobọnlínhđánhnhau.CuộcđảochínhđãhoàntoànthấtbạicùngvớiviệcchạytrốncủanhữngngườicầmđầusangCampuchiatrênmộtchiếcmáybayvậntảicủakhôngquândođại táNguyễnCaoKỳcungcấp.Saunàyởdinh,ôngkhẳngđịnhnhữngngườiđảochínhđãdùngvũlựcđểđoạtlấymáybay.

Mấynhânvậtthuộcpheđốilậpđitheođảochínhvàđãcốtạochocuộcchínhbiếnmộtnộidungchínhtrịnaymấtmọisựủnghộvàbịgiaochocônganmậtcủadinh.TấtcảbịgiamvàolaoChíHoàvàởđấyhọđãgặplạisốcácđồngchícũthuộcmấythếhệtrướcđãnổidậygiốngnhưhọchốnglạingườiPháp.CũngnhưnhữngngườiđãkývàotuyênngônCaravelle,bácsĩĐáncũngbịgiamđến1963, tứcđếnkhichếđộDiệmđổ.Kết luậnchínhrútratừcuộcđảochínhbấtthànhnàyđãrõ:Mọiâmmưuđảochínhtươngtựkiểunày,nếukhôngđượcchuẩnbịkỹcàngvàcósựtrợgiúpcủatoànthểquânđộithìchắcchắnsẽthấtbại.

KếtluậnthứhaiđượcrútralàsựủnghộcủaMỹđốivớichếđộDiệmcònxamớicóthểgọilàtoàndiện.Tronglúcsúngcònđangnổ,khitraođổivớinhautrênđiệnthoạiDurbrowđãnóirõvớiDiệmlậptrườngcủaMỹlàkhôngđứngvềphenào.VảlạitháiđộlậplờtrongphảnứngcủaC.I.A.thếnàothìanhemhọNgôđãsớmđượcbiết,khingườicủahọtrôngthấymộtsốsĩquanMỹđếnsởchỉhuyquândùđểliênlạcbằngrađiovềchỗchúngtôi.MộttrongsốsĩquancủaC.I.A.,ngườiđãcótìnhbạnlâuđờivớingườichỉhuycúđảochính,đãđượcôngnàyđóntiếpnồngnhiệtkhiviênsĩquanMỹđếngặpôngđểquansáttìnhhìnhtạichỗ.

TrongnhiềucuộcgặpgỡsaunàyvớiNhu,bằngmộtcánhrấtrõràngNhutỏrachochúngtôihiểulàôngđãđượcbáocáovềsựcómặtcủaC.I.Atrongcảhaiphe.TôiphảigiảithíchrằngnhiệmvụcủaC.I.A.bắtbuộcchúngtôiphảitìmhiểuxemthựcsựtìnhhìnhlàthếnào.Nhubìnhluận:“Nướcnàocũngchơitròtìnhbáo,chúngtachẳngcógìmàphảilàmtochuyện”.Tuynhiênrõrànglàbấtbình,Nhunóitiếp:“Nhưngkhôngmộtnướcnàocóthểchấpnhậnvàchínhphủchúngtôicũngthếviệcmộtnướckhácnhúngmũivàoquyềnhànhvàtiếntrìnhchínhtrịcủachúngtôi”.NhuđặcbiệtnhấnmạnhviệcmộtviênsỹquanMỹđãthamgiabànbạcvớiphechốngđốivàngườinàyđãvượtquávaitròcủamộtnhânchứngkhiôngtakhuyếnkhíchhọchốnglạichếđộ.Tôibiếtchắcchuyệnnàykhôngđúng,vìtrongsuốtthờigianđảochính,tôivẫngiữliênlạcthườngxuyênvớiviên“sỹquan”màNhuámchỉ,kiểmsoátđượchànhđộngcủaanhtavàluônluônnhắcanhtaphảigiữvữngchínhsáchtrunglậpcủaôngđạisứ(ngaycảkhinếucầnđểbắtanhtaphảituânlệnh,tôicũngkhôngngầnngạimàkhôngnóivớianhtamộtcáchkiênquyết).VậylàtrướcNhu,tôivẫngiữcái“vỏbọc”chínhthứccủaanhtalàmộtnhânviêncấpdướicủasứquánchứkhôngphảilàmộtnhânviênC.I.A.RõràngNhuchẳngtin

lấynửalờivàyêucầuchúngtôiphảichongườinàyvềnước.Tôiphảnbáclại,lấycớchúngtôichẳngcólýdogìđểlàmthếvàđiềuđóđãđưacảhaibênvàongõcụt.

Songsựviệcđãsớmđượcgiảiquyếtmộtcáchtinhtếvàkhôngđểxảyrađiềugìđángtiếc.Mộthôm,ngườinhânviênnóitrênthấytronghòmthưcủamìnhmộtláthưtráchanhtađãkhuyếnkhíchhọđảochínhvàbảođảmMỹvẫnủnghộhọdùkếtquảthếnào.Naychínhlúchọcầnđượcgiúpđỡđểtránhbịchínhquyềnhỏitộithìchẳngthấysựủnghộấyđâu.Bứcthưcòndọanếuanhkhônggiữlờithìcảanhtalẫngiađìnhđềubịsáthại.HiểungayđâylàcáimẹocủaTuyếnthậmchínhậnrađượccảchữđánhmáycủavănphòngTuyếntôiliềnmangbứcthưđếngặpNhuvànói,đểbảovệngườinhânviênvàgiađìnhanhtatránhkhỏihậuquảcủamộtlờicáobuộcoan,chúngtôisẽtổchứcchoanhtavềnước.Nhutrịnhtrọngbàytỏsựđồngtìnhvàchotổchứccanhgáccẩnmậtđể“bảovệ”anhtavàgiađìnhchođếnlúcđi.Lúcrasânbay,anhtavàgiađìnhcònđượccảnhsátvõtrangđixezípđitheohộtống!Thếlà“sựcố”đượcémnhẹmvàkhôngmộtaibịmấtmặt.

MộtphầntửchínhtrịlykhaitrướcđâylàmviệcchoC.I.A.bỗngxuấthiệntrướcnhàmộtnhânviênchúngtôivàyêucầuđượcgiúpđỡ.Biếtnếukhôngđượcgiúpđỡ,chắcchắnanhtasẽbịbắt.Tôichogiấuanhtavàomộtngôinhàcủacơquanlúcnàytạmthờichưacóngườiởvàanhtađãbímậtsốngởđâynhiềungày.Rồimộthôm,lấycớcómộtchuyếnhàngcầnphảichởbằngmáybay,chúngtôichochởanhtađi,nằmgiấumìnhtrongmộttúiđựngthưtừ,côngvăn.SauđóanhtađếnsốngởmộtnướcChâuÂuvàchúngtôiđãbảovệđược“nguồn”củachúngtôi.

Cùngthờigiannàylạixảyramộtsựkiệnchínhtrịquantrọngkhác.TrongthờikỳchốngPháp,nhữngngườicộngsảnđãlựachọnmộtcôngcụlợihại,đólàMặttrậnViệtMinh,mộtmặttrậnchínhtrịdoĐảngcộngsảnthànhlập,nhằmthuhútđượcđôngđảonhữngngườikhôngcộngsảnthamgiavàosựnghiệpkhángchiếndướisựkiểmsoátchặtchẽvàkiênquyếtcủacộngsản.TrongcuộcchiếntranhĐôngDươnglầnthứhai,cộngsảnkhôngbaogiờdùngtừ“Việtcộng”,dùdịchtừngchữmộtthìnghĩachínhxáccủatừđólà“CộngsảnViệtNam”.Vảlại,ngaytừ1945,cộngsảnViệtNamđãkhôngdùngtừcộngsảnmàchegiấunóbằngnhữngtừcáchmạng,mácxíthaylaođộng.Tráilại,chínhphủNamViệtNamvàMỹthìdùngtừViệtcộng,nóilênrấtrõrằngngườichỉhuyđíchthựccuộccáchmạngởNamViệtNamlàcộngsảnvàđóngởmiềnBắc.Tuynhiênsựđơngiảntrongcáchgọinàylạingănchúngtôisớmcómộtcáinhìntổngthểvềnhữngcơcấuchínhtrịmànhữngngườicộngsảnsửdụngđểhuyđộngđượcnhândântớimứctốiđa.

Năm1960,cộngsảncầnphảicómộttổchứctươngtựnhưViệtMinhđểtiếnhànhchiếntranhchốnglạimiềnNam.Mộttổchứcmànóthểhiệnnhưmộtsựtậphợpđơngiảncáctổchứccộngsảnvàkhôngcộngsảncómụcđíchcôngkhai là thốngnhấtnỗ lựccủanhữngaichốnglạiMỹ-Diệm,vàcộngsảncóthểkiểmsoátđượcởbêntrong.NhữngnỗlựckhôngmệtmỏicủacáccánbộtừmiềnBắcthâmnhậpvàovànayhoạtđộngởmiềnNamtrongcôngtáctuyêntruyền,xâydựngcơsở,tổchứclựclượngđãgặtháiđượcnhữngkếtquả.Mộthệthốngđủmàusắc:thanhniên,phụnữ,nôngdân,tríthức,khôngcộngsản…đãđượcxâydựngtheomôhìnhvàkiểucáchtốtnhấtcủacộngsản.Nhờcóhệthốngnày,cộngsảnđãcóthểtiếnhành

cuộcchiếntranhchốngMỹ-Diệmvàthờicơđãđếnđểđưatấtcảcáctổchứcđóvàomộtcấutrúc cókỷ luậthơn, cókhảnăng trương lên làmbiểu tượng chomột cuộc tổngkhởinghĩachốngMỹ-Diệm.

Phùhợpvớitruyềnthốngcủanhữngcuộcmưuphản,mộtđàiphátthanhbímậtđãloantin:Ngày12thángMườihainăm1960,tạimộtvùngrừngnúimiềnNam,MặttrậnDântộcgiảiphóngmiềnNamđãđượcthànhlập.Ngày29thángMộtnăm1961,HàNộixácnhậnsựkiệnđóvàthôngbáo:“ỞmiềnNam,MặttrậnDântộcgiảiphóngvừađượcthànhlậpbởicáclựclượngchốnglạichếđộphátxítNgôĐìnhDiệm”và“cáclựclượngấy”đãđưaramộtchươngtrìnhchínhtrịvàmộtbảntuyênngônngày20thángMườihainăm1960,ngàytừnayđượccôngnhậnlàngàythànhlậpMặttrậnDântộcgiảiphóng.

ĐểlàmmờbớtđilýlịchcộngsảncủamộttổchứcđượccoilàmộtphongtràoNamViệtNamsẵnsàngđónnhậnmọiđảngphái,năm1962nhữngđảngviêncộngsảncủaMặttrậnđãđổitênĐảngLaođộngcủahọthành“ĐảngCáchmạngnhândân”.VaitròtiênphongcủanótrongMặttrậnDântộcgiảiphóngvẫnynguyên,đólàkiểmsoátvàlãnhđạo.NhữngnhânvậtmiềnNammàtêntuổicủahọđượcngườitatungratrênkhắpthếgiớinhưlànhữngngườilãnhđạoMặttrậngiảiphóngdântộcthìvềthựcchất,họchẳngcóquyềnkiểmsoátgìđốivớinhữnghoạtđộngcủamặttrận,nghĩalàcũnggiốngnhưcácđồngnghiệpcủahọtrướcđâycũngchẳngcóthựcquyềngìtrongMặttrậnViệtMinhhồichốngPháp.ViệcthànhlậpMặttrậnđơngiảnchỉcónghĩalàcáicơcấuchínhtrịmàcộngsảncầnchomộtcuộcchiếntranhnhândânthìnayđãđượcthànhlập.Việctổchứcchínhtrịtrênmộtquymôlớnvànhữngcuộctấncôngcủachiếntranhdukíchđịaphươngđãcóthểlậptứcbắtđầu.

•Hướngvềnhữngấpchiếnlược.

NhữngýkiếnđạisứDurbrowđiệnvềWashingtontháng9năm1960chỉlàmộtmặtcủasựpháttriển-mộtsựpháttriểnchiếmphầnlớncôngviệcnămđó-củamộtkếhoạchtổngthểdocácnhàquanliêugiấytờhoạchđịnhrađểchốnglạicuộcnổidậycủacộngsản.KếhoạchdựkiếnchỉphảibànbạcvớiViệtNammộtcáchtốithiểuvàkếtquảcuốicùngphảilàtổnghợpđượcnhữnggìmàcáccơquanMỹđóngởSàiGònmuốnưutiênhoặcưathích.Nórấtítdínhdángvớimộtchiếnlượctổnghợpvànóhầunhưkhôngđếmxỉađếnthựctếnhữngnỗlựcmàcộngsảnbỏrađểtổchứcnôngdânvàlàmxóimònsựcómặtcủachínhphủởnôngthôn,lànơimàchínhphủyếunhất.

PhầnquânsựcủakếhoạchgồmchủyếumộtviệntrợbổsungchohaimươinghìnbinhsĩquânđộiSàiGònvàmộtsựgiúpđỡquânsựcủaMỹchobamươihainghìncủasốsaumươitámnghìnngườitronglựclượngbảoan,tứclàbộđộiđịaphươngcấptỉnh.Tôiphảithúnhậnlàđếntậnbâygiờtôivẫnchưahiểuđượcrõlýdocủasựtínhtoán“tinhtế”đó.

M.A.A.G.đưarachiếnlược“bủalướiphónglao”,tứclàpháicácđộituầntiễuđisâuvàonộiđịađểpháthiệnvàđịnhvịđượccácđơnvịcộngsản,rồisauđótunglínhcơđộngrađểtiêudiệtđốiphương-đólàmộtchiếnthuậtcổtruyềndùngđểxácđịnh,gìngiữvàtấncôngđốiphương.Một trong nhữngquan tâm của các nhà quân sựMỹ là sử dụng các lực lượngđịaphươngvàonhữngnhiệmvụphòngngự“tĩnhtại”nhưbảovệcầu,côngsởvàmộtsốmụctiêu

khác,tạođiềukiệnchoquânchínhquy,đượcrảnhtaykhỏicáccôngviệcđó,cóthểlàmnhiệmvụtiếncôngtheotruyềnthốngmàquânđộiMỹưathích.Quantâmkháclàđặtlựclượngquânđịaphươngấydướimộtbộchỉhuyquânsựduynhất,tướcnórakhỏiquyềnchỉhuycủacáctỉnhtrưởngmàngườitakhẳngđịnhrằngnhữngngườinàythườngbắtphảilàmquánhiềucácnhiệmvụphòngthủ.

Vềmặtdânsự,kếhoạchtổnghợpchốngnổidậyđượcvạchratheonhữngkiếnnghịtrongbáocáogửivềthángchíncủaôngđạisứ:PhảicónhữngthànhviêncủapheđốilậpđượcđưavàochínhphủDiệm(chứkhôngphảichỉtrongquốchội),quyềnlậppháp,theotruyềnthốngưuviệtcủaHoaKỳ,phảimởmộtcuộcđiềutravàobênhànhphápđểlàmsángtỏviệcquảnlýtồivàthamnhũng.Ởnôngthôn,quânchínhquyđượcchỉdẫnlàphảicónhững“hoạtđộngdânsự”(nhưphátthựcphẩm,xâynhữngcôngtrìnhcôngcộng)cóthểgâytrongdânchúnglòngbiếtơn.Nhưngngườitakhôngthấyhếtbấtcứởđâutrongkếhoạchnàymộtđiểmnàoliênquanđếnhoạtđộngchínhtrịthuầntuý,nhưtổchứcdânchúngthànhnhữngđoànthểchínhtrị,nêuramộtmụctiêu,mộtsựnghiệpcókhảnănglôikéođượcdânchúngthamgia,ủnghộ,pháttriểnmộtquyềnlựcvàsựcốkếtđịaphươngởcấpđộlàngxã…Nóimộtcáchkhác,làtạonênmộtsựđốichiếutrựctiếpvớichươngtrìnhmàcộngsảntiếnhànhởnôngthôn.Trongđờisốngchínhtrị,ngườiMỹcoinhữnghoạtđộngấylàthuộcphạmvichủđộngcủacánhân,củanhóm,chứkhôngcầnphảidochínhphủđứngratổchức.Nhữngbiệnphápkiểuđóđãbịloạirakhỏikếhoạchnăm1961củaMỹ,trongkhiđốivớikếhoạchcộngsảnthìnólạinằmởtrungtâm.

ĐốivớikếhoạchcủaMỹ,tôigợiýmộtsựgiúpđỡchủyếucủaC.I.A.:đólàthànhlậpmộttổchứctrungươngtìnhbáoViệtNamđểphốihợpnỗlựccủacáctổchứctìnhbáochốngcộngsảnởViệtNam.

Dĩnhiên,chínhphủNamViệtNamđãcónhữngviệchọtiếnhànhmàkhôngcầnsựgiúpđỡcủaMỹ,nhưnhữngcốgắngvụngvềcủahọtrongâmmưuhạbệtháitửShihanuk,quốcvươngcủa nước láng giềng Campuchia. Khi biết được những hoạt động ấy, tất nhiên ngườiCampuchiađãlênánMỹvàC.I.A.HọkhôngthểquanniệmnổiNamViệtNamlàmmộtviệcgìmàlạikhôngcósựthamgiacủaMỹ.KhinhữngngườiViệtNamlàmchoMỹbáotinchobiết,chúngtôiđãcốgắngngăncảnDiệm-Nhu,nhưngviệcấykhôngxong.SauđóShihanukbắtđượcmộttrongnhữngngườicầmđầuâmmưu,vàtìmthấytrongnhàcánhtayphảicủangườinàymộtchiếcđàimàC.I.A.đưachođểbímậtthôngtinchochúngtôinhữngýđồcủacấptrênanhta.Nhưngườitacóthểchờđợi,ShihanuktinchắclàôngđãnắmđượctrongtaychứngcớđíchxáclàMỹđãthôngđồngvớiDiệm-Nhu.Từđấyôngbắtđầunóivề“CuộcchiếnchốngC.I.Acủaông”.

SởC.I.A.ởSàiGòncũngcóquanhệvớinhiềunguồnriênglànhữngnhânvậtchínhtrịdânsự,nhữngngườikhôngmệtmỏitìmcáchthayđổinhữngphươngphápcầmquyềncủachếđộđộctàiDiệm.Họrấthàilòngkhicóđượcquanhệtincậyvớimộtngườinắmgiữđấtnước.Chúngtôicũngcòncónhiềunguồnđộclậpkhácnằmtrongvàngoàichínhphủđểchúngtôikhôngphảichỉduynhấtphụthuộcvàonhữngthôngtinmàchínhphủvàcáccơquancủahọmuốnchochúngtôibiết.Điềulàmtôingạcnhiênnhấtkhitôimớivềsở,làsởhoàntoànkhông

cómộtchươngtrìnhnàovềhoạtđộngchínhtrịhaybánquânsự-tứcmộtcáigìđó,vượtquácôngviệcđơngiảnlàthulượmtintứctìnhbáo,mànóđòihỏiphảisửdụngnhữngkỹthuậtvàtàinăngcủasởđểxúctiếnchínhsáchvàcáclợiíchcủaMỹ.ChínhsáchủnghộDiệmcủaMỹtấtnhiênyêucầuchúngtôikhôngđượcủnghộnhữngđịchthủcủaDiệm,nhưngtôilongạirằngngoàinhữngquanhệcủachúngtôivớicáccơquantìnhbáocủahọ,chúngtôigầnnhưkhônglàmgì,đểgiúpchochếđộđómạnhlên.SựngạcnhiêncủatôimộtphầnlàdotrướcđâykhilàmviệcởÝ,tôithấyngoàiviệccộngtácvớicáccơquantìnhbáoÝ,C.I.A.còntiếnhànhnhữnghoạtđộngquantrọngđểủnghộcácđảngdânchủpháigiữa,chốnglạinhữngâmmưulậtđổchínhphủcủanhữngngườicộngsảnbằngconđườngchínhtrị.

TôicũngkhôngkémngạcnhiênkhithấyC.I.A.ởSàiGònthiếuhẳnnhữngthôngtincóíchliênquanđếnBắcViệtNamvàcộngsảnởmiềnNam,ngoạitrừnhữngtintứcmàcácmạnglướiđángngờcủatìnhbáoNamViệtNamcungcấp.ĐiềuđócóthểgiảithíchbằngviệcthiếugầnnhưhoàntoànviệcliênlạcgiữaBắc,NamvànhữnghệthốnganninhrấtnghiêmngặtcủacộngsảncũngnhưtínhchấtbímậtcủacộngsảnmiềnNam.

TuynhiêntừđầucuộcchiếnởmiềnNam,chúngtôiđãbắtđầutìmcáchcảithiệnnhữngmạnglướicủachúngtôi,đồngthờigiúpđỡNamViệtNamhiểubiếthơnvềcộngsảnvàtăngcườngsứcchốngđỡcủahọđốivớisựxâmnhậpvàsứcépcủakẻthù.VềphươngtiệnvàphântíchnhữngthôngtindocáctổchứctìnhbáodânsựcũngnhưquânsựkhácnhaucủaNamViệtNamthuđược,bằngcáchnhưởmộtsốnướckhácđãlàm,làthànhlậpmộttổchứctìnhbáotrungươngtheomôhìnhcủaC.I.A.Bổtrợthêmvàođó làcác lớpchuyênmôntìnhbáomàchúngtôimởchocácsĩquanViệtNam.

ChúngtôicũngbắtđầunghiêncứutínhchấtnhữngnỗlựccủacộngsảnvàtrùtínhnhữngcáchthứcmàchínhphủNamViệtNamvàMỹcóthểsửdụngđểchốnglạinótốthơn.Cánhântôi,tôiđãcókinhnghiệmvềhoạtđộngdukíchởPhápvàNauytrongĐạichiếnthếgiớithứhai.C.I.A.đãcónhiềudínhlíuvàonhữnghoạtđộngvừachínhtrị,vừabánquânsựnhằmủnghộnhữngngườinổidậychốngmộtchínhquyền thùđịch (nhưở IndonesiavàGoatêmala),hoặcủnghộmộtchínhphủchốnglạinhữngngườinổidậy(nhưởPhilippinesvàLào).Cònvềkinhnghiệmduynhất trongviệc cầmquyềnởMỹ thìC.I.A.họcđượcsựcần thiếtphải tậptrunghọp,huyđộngđượcmọivũkhíchínhtrị,hậucầnvàbánquânsựđểgâyđượcmộtsứcépchiếnlượcđốivớikẻthùhayđểủnghộmộtứngcửviên.ChínhvìvậymàtrongnhữngcuộcgặpgỡhàngtuầnvớiNhu,chúngtôithườngtraođổinhiềuvềtínhchất“chiếntranhnhândân”củacộngsảnvàvềnhữngcuộcđấutranhchínhtrịcủahọởChâuÂu,TrungQuốcvànhiềunơikhác.

ChúngtôicũngquantâmđếnnhữngchươngtrìnhngườiPhápđãlàmởViệtNam,hayđãápdụngtrongcácnướcnhưởMalaysiavàAngiêri,đểthửtìmmộtchiếnlượccókhảnăngđươngđầuvớicộngsảnViệtNamngaytrênmảnhđấtcủahọtrongkhixâydựngởnôngthônmộtlựclượng có thể chốngđỡvớihọ.Trong câu chuyện,Nhuđãdầnbỏ sựquyến rũmàkỹ thuậtLêninítvềviệckiểmsoátbộmáycủađảng(trongtrườnghợpnàylàđảngCầnLaocủaNhu)đãgâychoông,đểchấpnhậnsựcầnthiếtlàkhôngchỉlãnhđạo,màcònphảibiếtđộngviênđượcnhữngngườidânbìnhthườngđểhọcóthểchốngcựvớinhữngcuộctấncôngcủakẻthùtrong

khiyêntâmrằnghọsẽđượcgiúpđỡvàchechởtrongnỗlựccủahọ.

NhữngýkiếnđóphùhợpvớitháiđộkhinhmiệtcủaNhuđốivớigiớitinhhoathànhthịtrongviệchọlãnhđạoViệtNamvàNhutinchắclàhọsẽbảovệnhữnggiátrịcủanướcngoàihơnlànhữnggiátrịcủaViệtNam.VậylàmộtgiảiphápđemlạihyvọngvềnhữngngườilãnhđạomớivàmộtnềntảngmớichođấtnướcViệtNamđãlàmNhuthú,nhấtlànếunótrựctiếpchiếnđấuvớinhữngbiệnpháptrêncùngchiềucủanhữngngườicộngsảnViệtNam.Nhucũngđánhgiácaoviệcchúngtôiđềcậpđếnnhữngchiếnlượcchínhtrịmàkhôngcầntínhđếncánhquânsự,nhữngngườimàNhukhôngmấytincậy.Ýtưởngvềmộtchươngtrình“ấpchiếnlượcđãnảysinhranhưvậyđấy,nhưngcònphảimấtnhiềuthờigiờthảoluậnnữavớiNhuđểpháttriểnýtưởngđóvàtinchắcrằngnólàcócăncứ”.

Nhữngvấnđềđó,cũngnhưsốphậncủamộtnướcViệtNamxaxôi,tấtnhiênchỉđóngmộtvaitròkhiêmtốntrongcuộcđấutranhcựckỳquantrọngđểbànrangườikếtiếptổngthốngEisenhowernăm1960.Cuộctranhluậnvềviệcmởmộtcái“hốchôntênlửa”giữaLiênXôvàHoaKỳ,nhữngtháchthứccủatinhthầntrunglậpcủahộinghịBăngđung[11]vàcủaCastroởCubatrongnhữngnướcđangtrênđườngpháttriển,vấnđềbìnhquyền,mộtvấnđềcònxamớiđượcgiảiquyếtởHoaKỳ,tấtcảnhữngcáiđócònđángkểgấprấtnhiềulầnsovớivấnđềViệtNamdướiconmắtmộtnhàlãnhđạochínhtrịmới.ThắnglợicủaJohnKennedytrướcRichardNixonvớimộtcáchbiệtkhôngđángkể,hìnhảnhcủamộtnhàlãnhđạotrẻnăngđộng,cùngvợôngvàgiađìnhdanhtiếngcủaôngđãtrởthànhmộtbiểutượngcủaniềmhyvọngHoaKỳ.KennedyđãtiếnđếnViệtNamtrướckhiôngđượcbầu.ÔngđãtuyênbốhoàntoànủnghộnềnđộclậpcủaViệtNamvàgặpDiệmlàngườimàôngnồngnhiệttánthành.(DiễnvănnhậnchứccủaKennedyđãgâymộttácđộngghêgớmđốivớiTổngthammưutướngNguyễnĐìnhThuầncủaDiệm,khiThuầnđếnănởchỗtôiđểđọcvănbảnđầutiêncủasởthôngtinHoaKỳU.S.I.S(UnitedStatesInformationService-CụcthôngtinMỹ)nhậnđượcởsứquán).ThếnhưngởĐôngNamÁ,vấnđềchínhKennedyphảiđươngđầukhimớinhậnchứclạikhôngphảilàViệtNammàlàLào.Ởđấy,trongkhibộđộicộngsảnViệtvàLàođượctrangbịcảmáybayLiênXôthìchốnglạihọ,phíachínhphủchỉcómộtlựclượngbộđộianhhùngvàmộtsốbộđộiLàođangchiếnđấutrênvùngnúivớisựủnghộcủanhữngđơnvịnhỏthuộclựclượngđặcbiệtMỹvàmộtsốnhânviênC.I.A.Đươngnhiênlàcộngsảnthắngthế.SựsụpđổcủaquânđộiquốcgiaLào,đảochínhvàphảnđảochínhlàhậuquảcủaviệcmởrộngđềuđềunhữngvùngdocộngsảnkiểmsoátmàngườitathấytrênbảnđồLào.Đểđươngđầuvớitìnhthế,Kennedycôngkhaikêugọiphảihànhđộng,dùphảiđưaquânđộivàothamchiếnnếucầnthiết,nhấnmạnhviệclànsóngcộngsảnđangtrànvềphíaNamnếukhôngngănchặnnóởLào.NhưngđồngthờiôngcũngđềnghịthươnglượngvềmộtgiảiphápởGenèvetrongtrườnghợpcóngừngbắn.Đangcónhiềuvấnđềquantrọngphảigiảiquyết,nhưvấnđềBerlinchẳnghạn,nhàlãnhđạoXôviết KhrusovNikita cũng chẳngmuốn cómột cuộc đối đầu trên đất nước Lào xa xôi. HainguyênthủquốcgiagặpnhauởViên,thángSáunăm1961.Bấtchấpnhữngbấtđồngcủahọtrênmộtsốlĩnhvựckhác,haiôngđãthỏathuậnvớinhaulàđểLàosangmộtbênnhữngquantâmchungcủahọvàtuyênbốtrunglập.CácchitiếtsẽđượcgiảiquyếtvàothángBảynăm1962tronghộinghịmườibốnnướchọpởGenève.

Nhưngtráilại,vấnđềViệtNamthìkhôngthểđểsangbên.Bởiởđây,LiênXôchỉlàngườiủnghộchonhữngthamvọngđãđượcHồChíMinhvàĐảngCộngsảnBắcViệtxácđịnh,cổvũvàlãnhđạo:nướcViệtNamcũngnhưtoànĐôngDươngphảiđượcđặtdướiquyềnlựccủahọ.HiểnnhiênViệtNamsẽlàthửtháchcholờicamkếtcủatântổngthốngMỹkhiôngnhậnchức:trảbấtkỳgiánào,mangtấtcảcácgánhnặng,đươngđầuvớimọithửthách,ủnghộtấtcảcácbạnbèvàchiếnđấuchốngmọikẻthùđểbảođảmchosựtồnvongvàthànhcôngcủatựdo”.KennedycoivấnđềViệtNamnhưyếutốchủyếucủanguycơbànhtrướngcộngsảntrênquy

môthếgiới.Trongbốicảnhđó,LiênXôvàTrungQuốcduytrìvớiBắcViệtNammộtliênminhvữngchắcnhằmmởrộnghơnnữaquyềnkiểmsoátcủahọđốivớivùngĐôngNamÁ.ThựcrađúngvàolúcnàyliênminhXô-Trungđangdầntanrãvàcácnhàphântíchcủacáccơquantìnhbáocũngđangcónhữngýkiếntráingượcvềtínhchấtcủasựtanrãấy,ngườithìchorằngnólàthực,ngườilạingờđâychỉlàmộtchiếndịchbópméo,giảmạothôngtinnhằmđểđánhlừađốiphương-SongviệccoiHồChíMinhvànhữngngườicộngsảnViệtNamlàsựmởrộngnhữngmưuđồcủaLiênXôvàTrungQuốcchắcchắnlàkhôngphảnánhđúnglậptrườngcủaHàNội,bởihọđãkiênquyếtđòiđượcđộclậpkiểmsoátnhữnghànhđộngcủahọ.

Mặtkhác,KennedycũngcólýdođểtincósựđedọacộngsảnởViệtNam,đólàlờituyênbốkhôngúpmởcủaKhrusovvào thángMộtnăm1961,đúng trướcngàyKennedynhậnchức.Khrusovnhấnmạnh rằngnghĩavụ của cácnước cộng sản làphảiủnghộnhữngcuộc cáchmạnghay“chiếntranhgiảiphóngdântộc”ởnhữngnướctrướcđâyhayhiệnnaylàthuộcđịa,baogồmcảViệtNam.Nhưngtronglúcđó,KennedyđangtìmchoHoaKỳmộtcáchthứctốthơnlàcáchthứccủamộtcườngquốcquânsựduynhấtđểchốnglạinhữngđedoạấy.Đúnglúckhivừamớiđượcbầuvàđangcònchưanhậnchức,ôngđãpháiEdwardLansdale,đượccôngnhậnlàchuyêngiavềViệtNamvàlúcnàyđãlêntướng,sangViệtNamđểxemxéttìnhhìnhtạichỗvàtrởvềbáocáo.Lansdalelànguyênmẫucủatay“ngườiMỹxấuxa”trongcáccuốntiểuthuyết[12],ngườiđãpháttriểnđượcnhữngmốiquanhệthânthiếtvớinhữngngườiChâuÁ,bằngcánhtìmhiểuvănhoávànhữngnhucầucủahọ,chứkhôngchỉtìmhiểunộidungcủacáclờituyênbốchínhtrịvànhữngbàiviếttuyêntruyềncủahọ.NhữnggìLansdaleđãlàmđượcchotổngthốngRamonMagsaysayởPhilippinesđãđivàohuyềnthoạivànhữnggìôngbiếtvềnguycơcủacộngsảnởnôngthônsẽđặcbiệtcóíchtrongbốicảnhViệtNam.SựcộngtáchữuhiệucủaôngvớiDiệmtrongthờikỳgaygocủanhữngnăm1954-1955đãhiểnnhiênlàmchoôngtrởthànhứngcửviênlýtưởngđểlàmnhiệmvụcốvấnvàthôngtinchotântổngthốngMỹvềvấnđềViệtNam.

Đầunăm1961,có tinđồnKennedydựkiếnsẽcửLansdalesang làmđại sứởNamViệtNam,chonênôngđãđượcngườiMỹ làmviệcởđấyđón tiếprất trọng thị,đặcbiệtnhữngngườicủaC.I.A.ởSàiGòn,ôngđãchămchúlắngnghechúngtôinóivềcôngviệc,nhưngchỉgiữmộttháiđộbìnhthảnvàkhôngbàytỏmộtýkiếnnàovềnhữnggìôngthựcsựnghĩtrongđầu.Khôngchỉbằnglòngvớinhữnggìchúngtôithôngtintrongcáccuộchọptổchứctheoyêucầucủaông,ôngcònđivềnôngthônđểtròchuyệnvớinhữngngườiViệtNamvànghehọnói.NhữngkếtluậnôngmangvềWashingtonkhôngcógìgâyđộngtrờilắm(bởiđólànhữngđiềunhiềungườiđãbiết),tìnhhìnhđangthựcsựxấuđi,nhữngvachạmgiữasứquán-đặcbiệtgiữađạisứDurbrow-vớiDiệmđãkìmhãmmộtcôngviệclẽrađãphảilàm,thựctế,DurbrowđãkiênquyếtkhôngchobậtđènxanhvềviệctăngquânđộiSàiGònmàgiớiquânsụMỹđãyêucầu,hyvọngquađóbắtDiệmphảicónhữngnhânnhượngvềchínhtrịmàDurbrowđãkhuyênnhủ.TheoLansdale,cầnphảicửsangViệtNammộtđạisứmớiđểgâylạilòngtinchoDiệmtrongviệchợptácvớingườiMỹ.

Trong khi tình hình ở nông thôn ngày càng căng thẳng và sự năng động của Kennedykhuyếnkhíchchúngtôiphảitìmranhữngýtưởngmớiđểđấutranhchốnglạimốiđedọacộngsảnđangngàycàngtrởnêntànbạo,chúngtôiđãtungngườicủaC.I.A.vàomộtloạtcácchươngtrìnhnhằmđươngđầuvớitìnhthếmộtcáchcụthểhơn,thayvìchỉđơngiảnlàmcáicôngviệcbáocáolạinhữnggìđãxảyratheonhưthườnglệ.SởC.I.A.ởSàiGònvẫncómộtbancòngiữlạicủapháibộLansdaletừnhữngnăm1954-1955,naydomộtchuyêngiavềnhữngvấnđềbán

quânsựtínhhaycàunhàuphụtrách.Mộttrongnhữngmốitiếpxúccủaviênchuyêngianàylàmột thanh niên Mỹ làm việc cho cơ quan tình nguyện quốc tế (International VoluntaryService)mộttổchứctừthiệntưnhân,tiềnthâncủaĐộihoàbình(PeaceCorps)củaKennedy.Anhthanhniêntìnhnguyệnnàysốngvàlàmviệcgiữamộttộcngườimiềnnúi,ngườiRađê.NhậnthấychínhquyềnvàquânđộiSàiGònrấtítquantâmđếndânmiềnnúi-đấylàkhihọkhôngđànápdânởđấynhưcáchmàngườiMỹđànápthổdândađỏ-anhthanhniênnàycuốicùngphảilongạirằngnhữngngườidânấyrấtdễbịcộngsảngâysứcéphaylôikéo.

HaingườigợiýtôilàngườiRađêcóthểtựbảovệmìnhnếunhưhọđượctổchứcvàtrangbịvũkhí.Ýtưởngđórấtcólý.Nếunhữngngườidânmiềnnúicóthểtựbảovệđượcthìđiềuđósẽtướcđimấtcủacộngsảnnhữngcăncứvàsựủnghộmàcộngsảnrấtcầnvàhyvọngvàođóđểcóthểđứngchântrênvùngnúi.TuynhiênrõràngmộtkếhoạchnhưthếcầnphảiđượcđềcậpmộtcáchrấtcẩntrọngđểkhônggâynênsựnghingờcũngnhưsựchốngđốicủacácquanchứcViệtNam.Đó là lýdomàtạisaochúngtôikhôngthểápdụngkếhoạchnàybằngconđườngthôngthường,tứclàquachínhphủViệtNam,cũngnhưkhôngthểđưanóvàochươngtrìnhA.I.D.củaMỹ.Nóimộtcáchkhác,đâychínhlàmộttrườnghợpđiểnhìnhcủacáchlàmviệccủaC.I.A.nóđòihỏiphảicómộtsựtinhtếvềchínhtrị,nhữngcuộctiếpxúcvớigiớithẩmquyềncaonhấtcủachínhquyền,sựmềmdẻotrongđiềuhànhquảnlýsựtàitrợvềtiềncủavàhậucần,vàđủkhéoléođểvậndụngkếhoạchchophùhợpvớinhữngyêucầukhácnhaucủađịahìnhthayvìcứápđặtmộtmẫuthốngnhấtchotấtcả.TấtnhiênlàcũngphảitiếnhànhkếhoạchđómộtcáchrấtcẩnthậnvềphíaMỹ,trongphạmvikhôngđểnócónguycơlấnnhữngđặcquyềnxétxửcủapháiđoànA.I.D.vàM.A.A.G.

Chonênchúngtôiquyếtđịnhbắtđầucôngviệcđómộtcáchkhiêmtốn,bằngcáchchứngminhchoýkiếncủachúngtôibằngmộtthửnghiệmthànhcông,hơnlàtrướckhithửđãvộiđiraobánmộtmônthuốcbáchbệnhmộtcáchrùmbengđểrồigâynênnhữnglờiphảnđốicóthể.ChúngtôiđikiếmmộtvàingườiViệtNamcókhảnăngchấpnhậnlànênlàmmộtcuộcthínghiệmvàcamđoanvớichínhphủrằnghọsẽkiểmsoátviệcđómộtcáchchặtchẽđểcôngviệckhôngthểquayrachiềuhướngxấu.

Tìmđượcngườirồi,tôiđếnbáovớiNhulàchúngtôiđãtìmđượcmộtcơhộiđểgiảiquyếtvấnđềanninhđịaphươngởvùngnúi,nơimàchínhquyềnvàquânđộiSàiGòncónhiềusơhở.VìthấynhữngquanchứcchúngtôitranhthủđượcđãbiếtrấtrõvềcôngviệcnàyvàhọcóthểbáocáolạivớiNhu,nênNhuchophéptôihànhđộng.Saukhidựphòngđượcmấycáiđótôiđãdễdàngđượcđạisứđồngýchotiếnhànhchiếndịch,mộtchiếndịchnhỏbévàđộclậpvớicácchươngtrìnhlớncủaA.I.Dvàquânđội.Cuốicùng,chúngtôithuyếtphụcđượcmấythànhviêncủa lực lượngđặc biệtMỹđồng ý giúp cho việc huấn luyệnbánquân sự và chonhững lờikhuyênbảocầnthiết.

Khimọichuẩnbịbanđầuđãxong,chúngtôicóthểthựcsựbắtđầuvàolàmviệcvớidânlàngBuônÊnao,mộtbuônnhỏcáchBuônMêThuộcmườikilôméttrênvùngnúiBắcSàiGòn.Nhưchúngtôimongđợidânlàngđãđóntiếpđềnghịcủachúngtôimộtcáchthuậnlợi:họđàohầmhốchogiađình,xâydựngcôngsựchiếnđấuchonhữngngườiphòngthủ,trồngràonhọnởnhữngnơikhôngcóngườiqualại.Họnhanhchónghọcđượccáchsửdụngnhữngvũkhícũ

kỹđượcchúngtôitrangbịvàđặcbiệtthíchthúchiếcmáybộđàm,nógiúphọbáotinvềsởchỉhuymỗikhihọbịtấncôngvàyêucầugiúpđỡ.Tấtnhiên,đểkhỏiđụngchạmđếntínhnhạycảmcủangườiViệtNam,chúngtôivẫnđểtrươngcờViệtNamvàlựclượngđặcbiệtngườiViệtsẽcùngchiasẻtráchnhiệmvớingườiMỹtrongviệchuấnluyệnvàchỉhuy.DokhôngaibiếtsángkiếnthựcsựnàylàcủangườiMỹ,nênchúngtôiđãtránhđượcnhữngkhókhănmàđiềuđócóthểgâynên,bằngcáchgiảithíchcẩnthậnrằngnhữnghuấnluyệnviênngườiViệtvàngườiMỹsẽtiếptụclàmcôngviệcnàyởmộtlàngkhác,khinàoBuônÊnaocóthểtựxoayxởđượccùngvớinhữngngườichỉhuycủamìnhvàviệclàmcủabuônđượcđưavàokếhoạchphòngthủchungcủakhuvực.

Thínghiệmđượctiếnhànhsuônsẻvànhiềutrưởngbuônởcácnơikhácđãđếnhỏichúngtôixembuôncủahọcóđượcthamgiavàochươngtrìnhkhông.NóithựcranếuthínghiệmởBuônÊnaothànhcông,thìmộtphầncũngdochúngtôiđãbiếtrằngnókhôngbịđặcbiệtđedọa,vàhiếmcórủirolànóbịtấncôngvàtừđókéotheomộtthấtbạichochươngtrìnhđangtronggiaiđoạngâylòngtin,mộtgiaiđoạnmàchươngtrìnhtỏranhạycảmnhất.ChiếnthuậtchínhtrịnàyđãđượcthốngchếLyauteycủaPhápđưaravàápdụngcáchđâynửathếkỷởMarốc,thờikỳônglàmtoànquyềnởđấytừ1912đến1925.Nódựatrênkháiniệm“vếtdầuloang”.Ýtưởngcủachiếnthuậtlà:việctăngcườnganninhbằngcáchtổchứcvàvũtrangchocáclàngcầnđượclàmtừnhữngvùngyêntĩnhnhấtrồitừđólandầntớicácvùngnguyhiểmnhất,tựanhưmộtvếtdầuloangdầntrênmiếngvải.

Ýđịnhtấncôngkẻthùhoàntoànkhôngcótrongkháiniệmnày.Điềuđóvượtquákhảnăngkhiêmtốncủadânlàng.Hơnnữangườitacũngkhôngcóảotưởngvềtínhchấtanhhùnghayvịthacủasựthamgiahayhỗtrợcủahọ.Thựcralýdochủyếuhọthamgiavàochươngtrìnhlàởnhữnglợiíchmàviệcgiúpđỡytế,hỗtrợnôngnghiệpvàmộtsốlợiíchvậtchấtkhácđemlạichohọ.

Thínghiệm thành côngởBuônÊnaođược chúng tôinhân rộng ra các làngkhácđể tạothànhmộtvànhđaibảovệchoBuônMêThuộc.Sauđó,chúngtôichuẩnbịtiếnhànhởcácvùngkhác,nhữngnơimàcáchlàmtrêncóthểápdụngđược.Nhiềulàngcônggiáonằmtrêndanhsáchdựkiếncủachúngtôi.DâncáclàngnàycónguyệnvọngmuốnđượcthấylạicấutrúctựvệmàhọđãtừnglàmtrongnhiềunămtrướcđâyởmiềnBắc,trướckhihọdicưvàoNamnăm1954.MộttrongnhữnglàngấynằmởvùngcựcNamcủaViệtNam,mộtvùngđấtsìnhlầymàsôngCửuLongđãbồiđắpnênsaunhiềuthếkỷ.Dướisựdẫndắtcủavịlinhmụcnăngnổcủahọ,dânlàngđãrờimiềnBắcxuyêndọcquaLàođểtớiđượcmảnhđấttậncùngnày,nơitổngthốngDiệmđãdànhchohọvớiýđịnhquyhoạchmộtvùngđấtgồmtoànnhữngngườidândễđiềukhiểnvàđáng tin cậy (vậyphải làdâncônggiáo).ĐượcDiệmhoàn toànchấpnhận,chúngtôiđãcungcấpcholinhmụcsốvũkhícầnthiếtchoviệcbảovệcộngđồng.TrongchuyếnđinghiêncứumàLansdaletổchứcchoKennedytrướckhiôngnhậnchứctổngthống,Thuần,TổngthammưutrưởngkhônkhéocủaDiệm,đãdẫnLansdaletớithămmộtlànghẻolánhnằmgiữavùngsôngnướcấy.Lansdaletrởvề,rấtấntượngbởinhiệttìnhvànghịlựccủavịlinhmục,quyếttâmrõràngcủaDiệmtrongviệcđitheohướngấyvàsựgiúpđỡrấthoannghênhcủaC.I.A.địaphương.

BiệnpháptrênđượctiếptụctiếnhànhvớinhiềulàngcônggiáovàkhôngcônggiáoởđồngbằngCửuLong,trêncaonguyênvàdọcvenbiểnphươngbắcC.I.A.cònnhậnmộtnhiệmvụbổsungnữalàhuấnluyện,trangbịvũkhívàtrảthùlaochomộtsốngườicủanhữngđơnvịdânvệởcácthônấpđểhọcóthểthườngxuyêntrôngnomvàgiúpđỡmộtcụmthônấp.Bằngcáchấy,ngườitacóthểyêntâm,làmọiyêucầucứunguyxảyragiữalúcnửađêmvẫnđượccácấpxungquanhnghethấy,trongkhicácđơnvịquânđộiđóngởxathìhọđâucóbiết.Nhiệmvụcủacácđơnvịứngchiếnấychủyếuvẫnlàphòngthủ.Chúngtôichúý,hyvọngbằngcáchnàysẽxácđịnhrõmụctiêuchohọ,làgọihọbằngcáitên“Độidânquânbảovệcôngdân”(tức“dânvệ”-N.D)tínhchất“khôngchínhquy”và“nhiệmvụbảovệdân”đãđượcxácđịnhrõchohoạtđộngcủahọ.

Tronggiaiđoạntrên,nhiềusángkiếnhayđãđượcchínhphủViệtNamđềraquamộtsốquanchứccóđầuócgiàutưởngtượngvàdámnghĩdámlàm.Mộthômtôidậysớmtừ4giờsángđểđếngặpNguyễnVănThọ,nghịsỹQuốchộivàtốtnghiệptrườngBowdoinởMaine.ChúngtôiđixeđếnđịahạtbầucửcủaThọởtỉnhKiếnHoà,phíaNam,trướcđâylàmộtcăncứmạnhcủacộngsản trong thờikỳchốngPhápvànayvẫn lànơimàcộngsảnđangcó triệuchứnghoạtđộngtrởlại.ChúngtôiđượcđạitátântỉnhtrưởngPhạmNgọcThảođóntiếp.ThảolàmộtgiáodânsùngtínvàđãtừngđóngmộtvaitròtíchcựctrongcuộckhángchiếnchốngPhápcủaViệtMinh.DiệmvàNhuđãcửThảo làmtỉnhtrưởngđểôngcóthểthínghiệmkếhoạchtổchứcnôngthôn,lấytừnhữngkinhnghiệmmàôngđãhọcđượctrướcđâycủacộngsản.Saukhitrìnhbàynhữngcáilợicủaviệctậptrungnhữngchươngtrìnhpháttriểnkinhtếvàxãhộiđểxâydựngcáccộngđồngnôngthônvàlợiíchcủaviệccungcấpchocáccộngđồngcókhảnăngđứngvữngấynhữngđộidânbinhđịaphươngđểbảođảmanninhchohọ,ôngdẫnchúngtôiđimộtvòngbằngthuyềnmáy.ChúngtôiđidọcconkênhđểtớimộtnhánhsôngCửuLongchạyngoằnngoèoquađồngbằngvàđổrabiển,vàchúngtôidừnglạiởmộtlàngnhỏ.DânởđâyđãđóntiếpđạitáThảonhưđóntiếpmộtngườibạnquenbiếtcũvàtôirấtngạcnhiênkhinhậnthấychúngtôiđinhưthếmàchẳngcầncómộtđộihộtốngnàođitheo!

Mộtlầnnữa,tôitrởlạimộtvùngởsâutrongđồngbằngCửuLong,đicùngvớibộtrưởngbộHoạtđộngcôngdânNgôTrọngHựu.Hựulàngườitổchứctíchcựcvànồngnhiệtcủacác“độihoạtđộngcôngdân”gồmnhữngthanhniênViệtNamđượccửvềlàngđểgiúpdânxâydựngchínhquyềnsởtạivàlàmchohọhiểuđượccácchươngtrìnhchínhphủcókhảnănggiúphọ.SaunàytôimớibiếtcácđộithanhniênấylàsựtáilậpcủamộtchươngtrìnhdoLansdalekhởixướngtrongthờikỳđầucủachínhquyềnDiệmđểgiúpDiệmđưađượcchínhquyềncủamìnhvàonhữngvùngtrướcđâydoViệtMinhkiểmsoát.Mụcđíchcủacácđộithanhniênmớithànhlậpnày-nhữngthanhniênmặcbộbàbađentruyềnthốngđểdễthâmnhậpvàodân-lànhằmphụchồilạichươngtrìnhlúcbanđầuấy.

Trongdanhmụccủamình,C.I.A.ởSàiGòncũngchuẩnbịmộtdịbảnkhácchochiếnlượcphòngthủấy.KếthừađượckinhnghiệmcủaCơquantìnhbáochiếnlượccủaquânđội(O.S.S.-OfficeofStrateficService)trongĐạichiếnthếgiớithứhai,C.I.A.ởChâuÁđãquenthuộcvớicáchthâmnhậpvàovùngsaulưngđịchđểgâychiếntranhdukíchvàkhángchiến.MộtnhómcủaO.S.S.nhảydùxuốngViệtBắcnăm1945để làmviệcvàgiúpHồChíMinh làmột trongnhữngvídụ.LansdalecủngcốđểlạiởmiềnBắcnăm1954mộtvàimạnglướiđiệpviênhay

trạmliênlạcnhưngtấtcảđãbịtrừkhửhayđơngiảnlàbiếnmất.KhicộngsảnbắtđầutấncôngởmiềnNamthìmộtđiềutấtyếuđượcđặtra:chúngtôicũngphảilàmởmiềnBắcnhữnggìmàcộngsảnđãlàmvớichúngtôiởmiềnNam.

Chắcchắn làcónhữngngườicảmtìnhhọcó thểcó íchchochương trìnhcủachúng tôi.TrongsốchíntrămnghìndânmiềnBắcchạyvàoNamnăm1954,chúngtôicóthểdễdàngtuyển chọnđượcnhữngngười tìnhnguyện sẵn sàng trở lạihoạtđộngởmiềnBắc,nơimànhữngnguờithâncủahọcóthểsửdụnglàmtrạmliên lạc.ỞmiềnBắccũngcónhữnglàngcônggiáotrongđócómộtsốlàngđãtừngnổidậyđểchốnglạiáchthốngtrịcủacộngsản.ChonênhoàntoàncóthểtínhđếnviệcđưangườithâmnhậptrởlạimiềnBắc,bằngnhảydùhaybằngđườngbiển,đườngnúi.QuânđộiNamViệtNamđãxâydựngmộtđơnvịlựclượngđặcbiệtcóthểlàmnòngcốtchohoạtđộngấy.Chỉhuyđơnvịnàygiữliênlạcmậtthiếtvớidinhtổngthốngvàdinhcũngtrựctiếpkiểmsoáthọ.Vậylàngườitacóthểyêntâmtrôngcậyvàohọvàcóđượcsựủnghộcủadinh.Cùngvớilựclượngđặcbiệtvàkhôngquân,chúngtôitiếnhànhkỹcàngviệctuyểnmộ,trangbị,đàotạocácđiệpviên,xâydựngcácmạnglướiđiệpbáo…đểsaunàytunghọraBắc,nơihọcónguycơbịdânchúngpháthiện.

Đâylàmộtthờikỳthửnghiệmvàđổimới.Mộtchỉhuyvùngcóýkiếnlànênsửdụngnhữngngườimiềnnúiđượclựachọnthậtcẩnthậnđểlàmnhiệmvụdẫnđườngchonhữngđộituầntiễutrênvùngnúinhằmpháthiệnnhữngconđườngcộngsảnxâmnhập.Nhờtintứccủahọ,quânđộicóthểtiếnhànhphụtrách,tậpkíchhaypháhoạigiaothôngcủacộngsản.Nhưngcôngviệcnàyđòihỏingườitaphảicóvũkhí,mộttrạihuấnluyện,máyvôtuyếnđểliênlạc,vàmộtsốhỗtrợđặcbiệtnằmngoàichươngtrìnhviệntrợquânsựthôngthườngchỉdànhriêngchoquânđộichínhquy.Thếlàởđâycũngvậy,đểgiảiquyếtnhữngkhókhăntrên,tínhlinhhoạtcủacôngtáchậucần,tàichínhvànhữngmạnglướivừamềmdẻovừakhôngchínhthứccủaC.I.A.lạitỏrarấtcầnthiếtvàđượcviệc.

TronglãnhđịatựtrịcủaCẩn,emDiệm,chủyếulàởtrungphầnViệtNam,Cẩntổchứcracác“độiáođen”gồmduynhấtchỉcóthànhphầnnôngdân(bởiCẩnrấtkhôngtinsốviênchứcvànhữngngườithànhphốdùbấtkểhọrasao).Saukhiđượchuấnluyệnđặcbiệt,cácđộinàytrongbộáođencủanôngdânđượctungvềhoạtđộngởnôngthôn.Tớimộtlàngnàođó,vớitinhthầnnhưmộtngườianhem,họgiúpdânlàngtổchứccáccôngviệccủacộngđồngvàxâydựnghệthốngphòngthủthônxã.Côngviệc làmxong,họlạiđếnmộtlàngkhácvàtiếptụcnhiệmvụnhưtrên.Vàởđây,lạimộtlầnnữa,tínhlinhhoạttrongcơchếvậnhànhcủaC.I.A.đãgiúpchúngtôitrangbịchohọđủcácthứcầnthiết,nhưvũkhí,dụngcụhuấnluyệnvàthậmchítớicảbộbàbađen,trongkhivẫnlàmthếnàođóđểtoànbộcôngviệcnàycóvẻnhưtừlúcđềrachođếnlúclàmlàđềuhoàntoàndoViệtNam.Cẩnđãnhấnmạnhrằngtrongcôngviệcnày,ngườiMỹcàngítcómặtcàngtốt.

TrongkhicácthínghiệmấyđangđượctiếnhànhthìởbênMỹ,ởtầmchínhphủ,nhiềucuộcthảoluậnkéodàiđãdiễnrađểbànxemnênlàmthếnàođểbảovệchoNamViệtNamchốnglạisứcépcộngsản.Kếhoạchtổnghợpchốngnổidậylậpranăm1960,mộtkếhoạchmàlúcđó,ngườitamongđợinóđượcmọingườichúýbiếtchừngnào,nayđượcgửivềWashington.KếhoạchvềtớiNhàTrắnggầnnhưcùnglúctântổngthốngKennedylênnhậmchứcvàôngđã

nhanhchóngchấpnhậnnó.TuynhiênchínhphủmớiyêucầuphảicómộtchươngtrìnhhànhđộngliênbộvìViệtNam.ThếlàdựavàonhữngkiếnnghịcủatướngLansdale,nhữngkiếnnghịmàNhàTrắngđãđồngý,mộtchươngtrìnhliênbộđượclậpra,trongđóđiểmđầutiênlàphảicửmộtđạisứmới.Lansdaleđãkhôngđượctiếncử,ngaycảkhinếuôngcóýđịnhđềnghịthayđạisứđểthếvàochânấythìôngcũngkhóđượclựachọn,vìLầuNămGócsẽphảnđốivìchorằngônglàmộtthứ“tênlửakhôngđiềukhiển”(ýnóimột“conngựabấtkham”-N.D)vàôngsẽlàmtráivớinhữngđườnglốivềchỉhuyquânsựmàhọđãcôngphulậpra.VậylàLansdaleđànhngồiởbàngiấyWashingtonmàâusầuchánnảnbởingườitađãtừchốikhôngchấpnhậnnhữngýtưởngcólợicủaônglàcóchỗởViệtNam.

Thayvàochỗông,KennedycửFrederickE.NoltingFr.,mộtquanchứccaocấpcủaBộNgoạigiaovàmộtdânhàohoathựcsựcủabangVirginia,KennedyyêucầuNoltingphải làmđảongượcđượcchiềuhướngcơnsónggiótrongquanhệvớiDiệm,nghĩalàkhôngnhưquanhệgiữaDiệmvớiDurbrow,ngườitiềnnhiệmcủaôngtrướcđây,vàcốgắngcộngtácmộtcáchtrung thực với chính phủNamViệtNam. ThángNămnăm1961, tổng thốngKennedy phêchuẩn“chươngtrìnhhànhđộngvìViệtNam”.Điềuchủyếu,ôngdựkiếntăngquânchoquânđộiNamViệtNam(thêmtừtrămnămmươinghìnđếntrămbảymươinghìn)theonhưýkiếncủagiớiquânsự,bổdụngthêmmộttrămngườinữachođoànquânhuấnluyệnquânsựMỹcũngnhưcholậpnhữngtrạmrađaởbiêngiớiđểtheodõinhữngchuyếnbaycộngsản(trướcđâycũngnhưsaunàychúngtôipháthiệnkhôngthấycó),xâydựngmộtchươngtrìnhpháttriểnkinhtếquymôlớnvàđẩynhanhchươngtrìnhthôngtincôngcộngcủaViệtNam.

NgaynếuởcơquanC.I.A.chúngtôitinchắcrằngmìnhđãtiếnhànhnhữnghoạtđộngcótínhquyếtđịnhđểtăngcườngsứcchốngđỡchoNamViệtNamchống lạisựxâmlượccủacộngsảnthìsaunàynhìn lại, rõràngnhữnghoạtđộngấyhoàntoànmớichỉ làngoài lềcảtrongmụctiêulẫnhiệuquảcủanó,nhấtlàkhiđemsosánhnóvớihànhđộngmạnhmẽcủanhữngchươngtrìnhMỹtrongthờikỳđó.Lấyvídụnhư“chươngtrìnhhànhđộngvìViệtNam”năm1961:chươngtrìnhnàychỉđưanhữnghoạtđộngcủaC.I.A.vàotrongmộtphụlụcchungmàchỉnêunhữngđiểmchủyếu,vàchỉdựkiếntăngchonómộtcáchkhiêmtốnnhữngphươngtiệnđểtiếnhànhcácchiếndịch.

Thếmàtrongýnghĩcủatôi,việctăngmộtcáchkhiêmtốnấycũngđủđểgiúptôitiếnxatớichừngnàotôidámlàmởthờikỳđó.Nhìntrởlạiquákhứ,cáiquanđiểmấychứngtỏchúngtôi,cácđồngnghiệpvàtôi,đãthiếusángsuốtbiếtbaovàđồngthờinócũngphảnánhmộtquanniệmchunglúcđóchorằng:cáchoạtđộngcủaC.I.A.cólẽcũngcócáilợingoàilềcủanó,nhưngdùsaonóvẫnchỉlàthứyếusovớimộtcáchtiếpcậntốtvềquânsựđốivớivấnđềbảovệNamViệtNam.Tấtnhiên,tháiđộấycónguyênnhânmộtphầnlàdothấtbạitaihạicủaMỹởVịnhConLợn,xảyrađúngvàolúcấy.NógieorắcsựnghingờđốivớikhảnăngcủaC.I.A.vàthậmchícảsựtồntạicủacáitổchứcmàKennedyđãmơđếnchuyệnlàcóthể“tungnórakhắpnămchâubốnbiển”.NgaycảtướngLansdaleđánggờmcũngtỏrabấtlựctrongviệclộingượcdòngkhingườitagạtphăngđềnghịcủaônglàphântánmộtsốcốvấnMỹ“dễthương”xuốngnôngthônđểtiếptụchỗtrợchomọihoạtđộnghẳnlàcólợitrongmộtsốtìnhhìnhđịaphươngnàođấy.

Năm1961,tìnhhìnhởLàongàycàngxấuđi.Sứctấncôngcủacộngsảntănglêntrongkhilực lượngnhữngngườibảovệkhông cộng sản thìngàymột tan rã.ỞNamViệtNamvàởWashington,mốilongạichotươnglaiNamViệtNamcàngtrầmtrọngthêm.Phảnứngvớitìnhhìnhnày,DiệmyêucầuMỹtăngcườngcamkết.ĐặcbiệtquantâmtớisựgiúpđỡquânsựcủaMỹ,Diệmđưaraýkiếnlàphảikýkếtmộthiệpướcphòngthủchínhthứcvàbổsungthêmcốvấn,nhânviênyểmhộvàkỹthuật.ÔngcũnghỏiýkiếnMỹvềviệcôngcónênnhậnlờinhữngnhàquốcgiaTrungQuốcđềnghịgiúpôngmộtsưđoànĐàiLoanđểchốnglạicộngsản,vớiđiềukiệnlàôngchỉchohọđóngởnamđồngbằngCửuLong,xavớibiêngiớiBắcViệtNam(vàtấtnhiênlàxavớibiêngiớilụcđịaTrungHoa).SưđoànĐàiLoankhôngsangViệtNam.CònýkiếnvềviệcquânMỹvàothamchiếnthìDiệmtỏralậplờkhéonói,nhưngôngtađồngýnhậnđểquânMỹvàogiúpđỡchoviệchuấnluyệnvàhỗtrợchoquânđộiNamViệtNam.

ThángNămnăm1961,cộngđồngMỹởNamViệtNamchuẩnbịđểđươngđầuvớimột“cơnsóngthần”:PhótổngthốngLyndonB.JohnsonsắpsửatớiNamViệtNam.ÔngsẽchứngtỏsựcamkếtcủachínhphủHoaKỳđốivớisựnghiệpcủamộtNamViệtNamtựdovàkhôngcộngsản.TrungthànhvớicungcáchkhôngquanhcoTexascủaông,ôngtunghêtấtcảnhữngtròtếnhịmàcácquanchứcMỹlàmviệcởNamViệtNamcẩnthậnràođónđểbáochoôngbiếtrằngchếđộDiệmlàtấtcảtrừ…dânchủ.Thếlànổimáulên,ôngsosánhDiệmvới“mộtWinstonChurchillởĐôngNamÁ”,cầnthiếtchođườnglốicủaMỹvàcókhảnăngtránhchoHoaKỳkhỏiphảichiếnđấutrênnhững“bãibiểnởHawaii”.

Tôichỉcómặt lầnấytrướcJohnson,nhưngsaunàytôicòncómộtsốdịpkhácgặpông.Trongmộtbuổi tốinóng trời, Johnsonđếnhọpởvănphòngđại sứquáncònchúng tôi thìđượctriệutậptớiđểcungcấpchoôngnhữngthôngtincầnthiếtchuẩnbịchocuộchộiđàmvớiDiệmcủaông.Ngồiởcuốiphòng,ôngcóvẻthíchthúvớiviệcbấmsốđiệnthoạihơnlàngồinghemộtmớlộnxộnnhữnglờikhuyênbảo,kiếnnghịđangtrútxuốngđầuông.HẳnlàôngđãquyếtđịnhrằnglợiíchcủaMỹlàphảiủnghộDiệm,bấtkểlàDiệmcónhữngkhuyếtđiểmrasaovàôngtớiđâylàđểnóichoDiệmrõvềlậptrườngđó.TháiđộvàlờilẽcủaôngtỏrõniềmtinkhônggìlaychuyểnnổicủaônglànếucườngquốchùngmạnhHoaKỳmàủnghộDiệmthìchắcchắnchúngtôisẽchiếnthắng.

TừchuyếnđithămcủaJohnson,DiệmnhậnđượcthôngđiệpmàJohnsonmuốnchuyểnchoDiệm:HoaKỳủnghộtớimứccaonhấtvàôngkhôngcầnphảiquantâmđếnsựchốngđốicủasứquánvàcủabáochí.

TuynhiênđiềuđóvẫnkhôngthểloạitrừđượchếtsựchốngđốiDiệmcủacộngđồngMỹ.Mộtbênlàcánhquânsự,mộtbênlàdânsự,họđềucôngkíchDiệmvàchorằngcầnphảibuộcDiệmthựchiệnnhững“cảicáchdânchủ”bằngcáchphảiđểhọchứkhôngphảiDiệmthựchiệnsựgiúpđỡcủaMỹ.GiớiquânsựthìnhấnmạnhvàoviệcưutiêntăngcườngquânđộichínhquyNamViệtNam,việc tổchứcmộtbộchỉhuyduynhấtcho lực lượngquânsựNamViệtNam.Muốnvậyphảiđưatoànbộlựclượngkhôngchínhquyvàohệthốngquânsự,bằngcáchrútnórakhỏisựchỉhuycủachínhquyềntỉnhvàhuyệnởcácđịaphương.

Tháng Mười năm 1961, lại có một cuộc viếng thăm quan trọng khác. Tướng MaxwellD.Taylor,nguyênchỉhuysưđoànkhôngvận101nhảydùxuốngNormaudiengàyđầucuộcđổ

bộ1944,rồiTổngthammưutrưởngquânđộiMỹ,đãđượcTổngthốngKennedychọnlàmcốvấnđặcbiệtvềcácvấnđềquânsựchoông.SởdĩcósựbổnhiệmnàymộtphầnlàdotrướcđâyTaylorđãtừchứctrongquânđộiđểphảnđốiviệcchínhphủEisenhowerđãưutiênpháttriểnvũkhíhạtnhânđểảnhhưởngtớisựpháttriểncủavũkhíthôngthường.TổngthốngKennedycửôngsangcôngcánởViệtNamđểxácđịnhxemphảilàmgìởđây.CùngđivớiTaylorcóWaltRostow,thànhviênkiênquyếtcủaHộiđồnganninhquốcgiavànổitiếnglàngườicóđầuócsuynghĩtựdo.

DoviệcphảiđidựcuộchọpcácphụtráchphâncụcC.I.A.ởcácnướcViễnĐôngđểgặpgiámđốcmớiJohnMcCone,tôiđãlỡphầnlớnchuyếnviếngthămcủaTaylor,mặcdùbiếtnórấtquantrọng.TôiđãtrìnhbàyvớiMcConevềmộtsốchươngtrìnhanninhmàchúngtôiđãthửnghiệmởnôngthônvàđượcônghoàntoàntánthành.TrởvềSàiGòn,tôichỉcònđượcgặpTaylorvàRostowmộtlầnngắnngủivàolúchaiôngđãkếtthúcchuyếnđi.Thờigianquángắnkhôngđủđểtôilàmrõđượccáchtiếpcậncácvấnđềcủachúngtôivàđểkhiếnhaiôngquantâmhơnvềcáctiềmnăngcủanó.

Bấtkỳthếnào,vớitưcáchlàngườimấythángtrướcđâyđượcKennedygiaochonhiệmvụchủtrìhộiđồngtrọngtàiđểđiềutravềvụVịnhConLợn,TaylorvẫncómộtvàinghingờđốivớiC.I.A.,nhưngnghingờkhôngphảikhôngcócăncứ.LúcđóTaylorđãkết luậnrằng, cácthànhviêncũngnhưtổchứccủaC.I.A.,khôngmộtaichophépôngcóthểtiếnhànhcáchoạtđộngbánquânsựkhác,ngoàicáchoạtđộngcótínhchấtthuầntuýbímật,lénlút.VậylàtrởvềWashington,Taylorđãviếtmộtbáocáochủyếutậptrungvàocáchthứccảitiếnsựvậnhànhcủacácchươngtrìnhquânsự,nhấtlàviệccầnphảităngthêmsốlượngcáccốvấnMỹmàsựcómặtcủahọsẽthúcđẩyhiệunăngcủaquânđộiSàiGòn.

Ôngchỉđềcậpquavềvấnđềchiếnlược,tứclàviệccầnphảithíchnghicáccơcấucũngnhưcáclựclượngquânsựcủaNamViệtNamvớitínhchấtcuộcchiếnđấudocộngsảntiếnhành.VídụtốtnhấtchosựtiếpcậnấylàcáikiếnnghịlạlùngkhiôngnêunêngửimộtđơnvịchiếnđấuMỹtớiđồngbằngnamSàiGòn,dướicáicớlàđểcứudântrongmùalũlụt,đểđộngviênnhữngngườiNamViệtNamlàngườiMỹvẫnluôncómặtởbênhọ.MộtsựhoáthânkháccủatưtưởngLầuNămgócđượcthểhiệntrongmộtthôngtưcủaTổngthammưutrưởngliênquânMỹ,tướngLymanLemnitzer,gửiđếnViệtNam,khiMỹbiếtDiệmyêucầungườiAnhcửsanglàmcốvấnchoông,ngàiRobertThompson,nguyênthứtrưởngrồibộtrưởngQuốcphòngcủaLiênbangMãLai.SaukhiThompsonđãđánhbạiđượccuộcnổidậycủaCộngsảnởMãLai.Trongthôngtưcủamình,LemnitzerđãvạchrasựkhácbiệtrõrệtgiữatìnhhìnhViệtNamvàLiênbangMãLaivànhấnmạnhvàotầmquantrọnglàphảigiữvữngcơcấuquânsựởViệtNamvàkhôngchophépápdụng“giảiphápcảnhsát”màngườiAnhkhuyênbảo,ngaycảvớicáclựclượngđịaphương.

TuynhiêncómộtngườiViệtNambắtđầusuynghĩđếnvấnđềchiếnlượccủachiếntranhViệtNam,đólàNgôĐìnhNhu.Trongnhữngcuộcgặpgỡhàngtuần,Nhuvàtôitiếnhànhphântíchmộtcáchkỹcàngchiếnlượccủacộngsản,chiếnlượcmànhờnóhọđãxâydựngđượcmộtbộphậnquânđộinhândân,tiếntừdukíchlênbộđộiđịaphươngrồitiểuđoànbộđộichínhquy.RõrànglàquânđộiNamViệtNamcóđủpháobinh,trựcthăng,máybaynémbomcũng

khôngthểngăncảnnổiquátrìnhpháttriểnấy.NhucũngtinchắclàcácviênchứctrongcácbộcũngkhôngthểngănchặnđượclànsóngcộngsảnbằngcáckếhoạchđượcvạchratỷmỷởSàiGòntrướckhiđưaxuốngchocácđịaphươngthựchiện.NhucũngbắtđầuhiểurằngbộmáyđảngCầnLaocủaôngchẳngcógốcrễgìtrongcáccộngđồngnôngthôn,lànơithựcsựdiễnracuộcđốiđầugiữachínhphủvớicộngsản.

Chínhvìvậychúngtôibắtđầutìmmọicáchđểquyếtđịnhcáclàng,dướisựchỉhuycủacácxãtrưởng,ấptrưởng,sẽtổchứcnhữnghệthốngphòngthủ,dùsơsài,giúphọchốngsựxâmnhậpcủacácđộiđilàmcôngtáctổchức,tuyêntruyềncủacộngsản.Tấtnhiêntrongtrườnghợpbịdukíchhaybộđộicộngsảntấncôngthìcầnphảicólựclượngquânsựđónggầnđấyđếncứunguy.TôilàmchoNhuhiểurằng,rõràngchỉcầnvớimộttổcóvũtrangđầyđủ,cộngsảnkhôngnhữngđãcóthểthâmnhậpmàcòncóthểkhốngchếđượcdânlàngnếunhưlựclượngcónhiệmvụbảovệnóbanđêmcứchúiđầuvàomộtlôcốtđểcốthủ.Tuynhiênchỉcầndânlàngcóvàingườinổvàiphátsúngđểbáođộngvàuyhiếpđịch,thìsẽlàmchođịchkhôngthểthựchiệnđượcmụcđíchcủahọlàtậptrungdânlàngđểtuyêntruyền,tuyểnmộvàđiểmmấuchốtnhấtlàlấytiềncủadânlàng.

KhitôitrìnhbàyvớiNhunhữnggìđãdiễnraởBuônÊnaovàmộtsốthínghiệmchúngtôiđãlàmởcácnơikhácthìNhucàngthấyởđómộttiềmnăngđểtiếnhànhphòngthủchốnglạicộngsản.ÔngcòndựkiếnkinhnghiệmcủachúngtôicóthểgiúpchoviệcxâydựngnềntảngcủamộtcộngđồngchínhtrịvàxãhộimớiởViệtNam,bắtđầuxâydựngtừcácvùngnôngthônđểthaythếchonhữngtinhhoadokinhnghiệmthựcdâncủaPhápđểlại.NhưngôngngạirằngquátrìnhnàysẽbịngườiMỹlàmtổnhạinếuhọnhảyvàođấyđóngmộtvaitròquantrọng,bởisẽcónguycơngườinôngdânsẽchỉtrôngcậyvàonhữngchươngtrìnhgiúpđỡkinhtếvàcácmặtlợikhácmàngườiMỹmanglạitrongkhilẽrahọphảipháttriểnsựtựtrịvàtínhtựlựccủahọ.TấtcảnhữngđiềunóitrênđềugiàuvềlýthuyếtnhưngnghèovềápdụngthựctiễnvàsựtiếntriểntrongsuynghĩcủaNhucũnggâykhíchlệchotôi,khithấyôngđãdầndầnnêurađượcnhữngkháiniệmcóthểsửdụngđểxâydựngmộtchiếnlượccơbảngiúpchochínhphủđưaramộtchínhsáchđíchthựcvềquyềnlựcđịaphươngởnôngthôn.VàrấtcóthểtừđấysẽpháttriểnquyềnlựccủamộtNamViệtNamtựdovàxácthực,màvănhoávànhâncáchconngườisẽchẳnglàcủacộngsảncũngnhưcủaphươngTây.

CuốicùngtôiđãthuyếtphụcđượcNhunênrakhỏidinhđểquansáttậnnơimộtsốthửnghiệmcủachúngtôi,vàtựmìnhthẩmtranhữngbáocáotíchcựcmàanhemôngđãnhậnđượctừnhữngngườiđãthamgiacủachúngtôi.ThuyếtphụcđượcNhurồi,đểdễdàngchochuyếnđicủaông,tôigợiýlànênkếthợpnóvớimộtcuộcđisănhổ(mà“chiếnthuật”sănbắnnhưthếnàochúngtôiđãbànbạckỹtrongbuổithảoluận).KếtquảsaunhữngchuyếnđiấycủaNhu,trongđónhữngngườicủaC.I.A.vàlựclượngđặcbiệtđềuchobiếtrằnghọchỉđóngmộtvaitròrấtthứyếutrongthínghiệm,ôngđãbậtđènxanhđểchúngtôitiếptụcgiúpđỡchocácdựáncủachươngtrình.Cuối1961đượcthuyếtphụcvềtínhvữngchắccủacáchtiếpcậnvấnđềcủachúngtôivànhữngýnghĩcủaôngđãđủchín,NhuđãthànhcôngtrongviệcthuyếtphụcDiệmtiếnhànhmộtchươngtrìnhlớnởquymôquốcgia:đólàchươngtrìnhápdụng“kỹthuật”chúngtôiđãlàmdướicáctêngọilàchươngtrình“ấpchiếnlược”.

ChươngtrìnhnàydoNhuđíchthânchỉđạochínhthứcvàchịutráchnhiệmtrongthựchiện.Đểđưanóra,ôngtriệutậpcácquanchứccaocấpvềhànhchínhvàquânsựcáccấpđếndựnhữngcuộchộithảobấttận,trongđóônggiảithíchchohọvềnhữngcăncứchínhtrịvàtrừutượngcủakháiniệm.Runsợvớiýnghĩconđườngcôngdanhcủamìnhvàphụthuộcvàotháiđộlàmhàilòngôngemtổngthốngcủahọ,cácquanchứcđềucốgắngtìmchoratrongcáimớrốirắmnhữngýtưởngcaosiêucủaNhunhữnggìmàhọchorằngphảilàmđúngđểthựchiệnđượcchươngtrình.Ngườitacóthểthấyrằnghọtỏrabốirốikhiphảivượtquánhữngbiệnphápđơngiảnthườnglàm,vídụnhưđàomộthốẩnnấp,dựngmộthàngràokiểmkêsốdânmộtcáchchínhxáchoặclàmthếnàođểkiểmsoátđượcdânmộtcáchthựcsự.Nhưngrồi,đểchứngtỏsựhăngháicủahọ,trởvềlãnhđịanôngthôncủamình,họbắtdânphảidựngnhữnghàngràophòngthủ,thểhiệnquyếttâmkiểmsoátdânmộtcáchthựcsựbằngsứcépnhữngaiởquáxachuviphòngthủphảidỡnhàđểdồnvàotrong,vàgặtphăngtấtcảnhữngdựánnào,côngcộnghoặctưnhân,màkhôngnằmtrongưutiênđó.

Cácnhàchứctráchđịaphương,nhữngngườitrướcđâyđãđượcmộtdựáncủaC.I.A.tàitrợ(năm1962 trongcảNamViệtNam)đãcóbamươinghìnnhânviênvõ trangđể thựchiệnnhữngdựánấy,lànhữngngườiđươngnhiênđượclợinhất.Đơngiảnlàhọchỉviệc,vàđươngnhiênhọđãlàmthế,lồngcácdựánấyvàochươngtrìnhấpchiếnlượcvàthếlàhọcóthểlớntiếngkhoerằnghọđãthựchiệnchươngtrìnhmộtcáchmaumắn.TuyC.I.A.cũngcóđôiđiềuphànnàncủaC.I.A.khithấymìnhmấtảnhhưởngtrựctiếpđốivớinhữnglàngđãđượcC.I.A.thínghiệmvàvũtrang,nhưngdướiconmắtcủatôi,thìdùsaoviệcđưanhữnglàngấyvàochươngtrìnhấpchiếnlượccũngchứngtỏrằngmộtchiếnlượccơbảnmàchínhquyềnDiệmđangcầnbiếtbaođểđươngđầuvớichiếntranhnhândâncủacộngsản.Vậylàtôirấtvuimừngvàhoannghênhtiếntriểnđó,mộttiếntriểngiúpchochúngtôichuyểnđượctừnhữngkhảnănghạnchếcủaC.I.A.thànhmộtnỗlựcquốcgia.

NhuđòihỏimỗingàyphảicónhữngtiếnbộnhanhhơnvàtớitấpbayvềchỗNhunhữngbáocáotinrằnghệthốngấpchiếnlượcđãđượcthiếtlập,dùrằngcóthựchaykhông.NgườiMỹbốirốitrướcsựbộcphátcủamộthoạtđộngtolớn,màtrướcđâycảmộthệthốngtổchứcphứctạpcủahọđãkhônglàmnổi.Cácviênchức,cảMỹvàViệtNam,đềukhôngchạytheokịpcáinhịpđiệusaymêcuồngnhiệtcủaNhu.Trongkhiđóthìgiớitinhhoathànhthị,tậptrungchúývàochươngtrình,đãtìmcáchmoimócnhữngchỗyếu,nhữngkhiếmkhuyếtcủanóvàchuyểnnhữnglờichỉtrích,kêucacủahọđếncáccộngđồngnướcngoài,dânsựvàthôngtin,trongđóđặcbiệtnhấnmạnhđếnviệcbắtdândờinhà,mộtđiềumàngườidânrấtphảnứngvìhọkhôngmuốnxanơiđấtcátnhàcửachaôngđểlạivàcómồmảtổtiên.

Tuynhiên,mặcdùnhiềutrởngạivànhữngchỗbấttiện,chươngtrìnhvẫnđạthaimụctiêuchủyếu:nócungcấpmộtchiếnlượcnềntảngđểtiếnhànhchiếntranhtheomứcđộtấncôngcủađốiphương,tứclàởnôngthôn,vànóđãthànhcôngtrongviệc“thôngdòng”chomộtnỗlựcquốcgiavàtậptrungvàothựchiện,thayvìchoviệctừngbộtừngcơquanmộtcứchúimũivàonhữngcôngviệctủnmủnhàngngày.

Lầnđầutiênkểtừlúckhởiđầucuộcchiến,chươngtrìnhấpchiếnlượcđãnắmquyềnchủđộngchiếntranh.Vớicáchphávụnvàgâyhỗnloạn,nóbắtđầulàmđảongượcchiềuhướng

pháttriểncủacộngsảnởnôngthôn.Vàkhichươngtrìnhmớibắtđầuđượctiếnhành,cộngsảnđãthấyởnómộtđedoạnghiêmtrọngđốivớikếhoạchcủahọ.Họyêucầuphảitậptrungđánhpháấpchiếnlược,pháhuỷsựphòngthủcủanóvàbãibỏviệchuyđộngnôngdân.Nhưngchươngtrìnhvẫnpháttriểnđilên,nhữngkhuyếtđiểmvànhữngtrògianlậnhiểnnhiênđượcpháthiệnvàchỉnhđốn,khắcphục.Đầunăm1963,nhàbáoÚcWilfredG.Burchett,ngườituyêntruyềnlâuđờichocộngsảnởTriềuTiênvàViệtNam,đãphảnánhnhưthườnglệquanđiểmcủanhữngngườiđượcôngchechở,là:“Năm1962làthuộcvềSàiGòn”.LẽraôngtacóthểthêmrằngsựcảmphụcấychủyếulànêndànhchoNhu.

Nhiềunămsau,quamộttướngcũcủaNamViệtNamvàcũnglàmộttrongnhữngngườiđãkhởixướngcuộcđảochínhlậtđổDiệm-Nhu,tôiđượcbiếtmộtthôngtinlàmsángtỏthêmtầmquantrọngđángkinhngạccủachươngtrìnhấpchiếnlược.Viêntướngấykhẳngđịnhđãbiết-thậmchídùôngkhôngcómặtởđó-rằngnăm1963,giữaNhuvàPhạmHùng,nhàlãnhđạocuộcchiếnđấucủacộngsảnmiềnNam,đãcómộtcuộcgặpgỡriêng.CuộcgặpấyxảyravàothờikỳmàDiệm-NhuphảiđốiđầuvớinhữngbấtđồngsâusắcvớiMỹ,đangtuyệtvọngtìmmộtlốiđểthoátrakhỏicáingõcụtmàhaiôngđanglâmvào,bịkẹttrongcuộcchiếnđấugiữacộngsảnvàMỹ.Theonguồntincủatôi,trongcuộcgặpấy,PhạmHùngđãthúnhậnlàôngtabịấntượngkhiđượcgặptácgiảcủachươngtrìnhấpchiếnlược,chươngtrìnhmàđốivớinhữngnỗlựccủacộngsản,tácđộngcủanóthậtcósứchuỷhoại.Giaiđoạnnàycólẽđángngờ,nhưngnókhôngphùhợpvớinhữnglờiphátbiểucủacộngsảntrongthờikỳđó.

•Cuộcxungđộtgiữathủđô.

TrongnhữngnămDiệmvàngườiMỹcốgắngngănchặnsựlantràncủasứcmạnhcộngsản,thìmộtcuộcđốiđầukháclạiđangdiễnra.ĐólàsựthùđịchngàycàngtănggiữangườiMỹvàchếđộDiệm.ÝthứcđượcsựpháttriểncủacuộcxungđộttổngthốngDiệmrấtlấylàmtiếc,nhưngôngcũngkhôngphảihoàntoànđượctựdohànhđộngđểcóthểđiềukhiểnđượcnóhayvòngtránhnó.CònvềphíaMỹthìnhữngcáchxửsựcủahọlạicũngbịtácđộngbởinhiềuyếutốmàchốnglạinó,họchẳngthểlàmđượclàbao,nếukhôngmuốnnóilàchẳnglàmgìhết.

Nhữngđạidiện,thậmchícảnhữngngườiphụtráchcáccơquankhácnhauởSàiGònđềulànhữngsĩquanchuyênnghiệpmàhyvọngvàtươnglaicủahọphảiphụthuộcvàocơquanhọ.Thànhcônghaythấtbạicủamộtsĩquan-nghĩalàvịtrívàviệcđềbạtcủahọđềubịquyếtđịnhbởitháiđộcủahọđốivớicơquan.Việcđánhgiánănglựccủahọcònbaohàmcảmộtlốithoátchohọkhicótrụctrặc:ngườitasẽkhôngquytộichomộtsĩquantrongtrườnghợpxảyramộtthấtbạinàođấynếunhưngườitacóthểgánthấtbạiấychosựsuykémcủachínhquyềnđịaphương.Ngườitasẽnêulênnhữngvấnđềvềthểlựcdoảnhhưởngcủađịalývàthờitiết.NgườitasẽđổmọitộilỗivàochínhquyềnDiệmvàcácquanchứccaocấpcủaông.MộtsốngườiMỹcươngquyếtvàcầnmẫn,bịbứcxúcbởinhữngkhácbiệtvềvănhoáhaynhữnglờikêucakhiếnhọbựcdọckhihọđưaranhữnggiảiphápvềViệtNam,thườngbiệnminhchothấtbạicủahọbằngcáchchorằngđólàlỗihaytháiđộvôtráchnhiệmcủacácquanchứcViệtNammàkhôngnghĩrằngnhữngđềnghịcủahọcóthểsailầm.

TrongchừngmựcmàcáccơquanMỹvừađông,lạivừarấtmấtthờigianđểbànbạcvềcáchhợpđồnggiữahọ,ngườiMỹthườngcókhuynhhưởngcoichínhquyềnDiệmnhưmộtđịchthủ

trongkhiViệtcộng,gầnnhưvôhình,lạichẳngmấynặngkýtrênbàncâncủahọ.Nhưnhữngngườimùxemvoi,cácsĩquancủabanNgoạivụBộNgoạigiao,Cơquanpháttriểnquốctế,cáccơquantìnhbáoCụcC.I.A.vàđộingũtươngđốiquantrọngcácđạidiệnbaquânchủngvàhảiquâncứxoayquanhchínhphủDiệm,cơquannàocũngchỉquantâmđếngiảiphápcủariêngmìnhchovấnđềViệtNamvàdĩnhiênhọxemvoidướigócđộkhácnhau.

Cơquannàocũngđiềuhànhchươngtrìnhtheonhịpđộcủamìnhvàcáchoạtđộngtảnmạncủahọthườnghầunhư,thậmchíhoàntoàn,khôngcótậptrung.Mỗituần,đếnkỳhọpcủacáigọilà“Nhómđầungành”,cácxếpcủacácngànhđềutềtựuởvănphòngđạisứ.Nhưngôngnàychỉđóngvaitròcủamộtchủtọaphiênhọphơnlàtrưởngnhómthựcsự.TrongchừngmựcmàngoàibanNgoạivụBộNgoạigiaora,ôngđạisứchẳngcómộttýquyềnhànhnàođốivớicáccơquankhác,vàcáccơquannàychỉgửithẳngbáocáocủahọđếncácxếptrựctiếpcủahọởWashingtonthìcáccơquankhácnhauởSàiGònđềutiếnhànhcôngviệccủamìnhmộtcáchđộclập,bấtkểôngđạisứcó“chỉthị”thếnào.Chắcchắnđókhôngphảilàcáicáchmàmộtchínhquyềnphảilàmviệc,tuynhiênởSàiGònlúcấy,ngườitađãlàmviệcnhưvậyđấy.

TrongcáccâulạcbộngườiMỹthườnghayđến,họlàcáimồikhôngtránhkhỏicủanhữnglờiđàmtiếuvàđồnđại,thựchưđềucó,đượctruyềnmiệngởSàiGòn,dothiếunhữngthôngtinchínhthức.DùhọcóbiếthaykhôngthìnhữnglờixầmxìđócũngđónggópmộtphầnlớnchoýkiếnchorằngcuốicùngngườiMỹcũngsẽphảiđứngralàmthaychochếđộ.

Cánhântôi,tôicũngđónggópchoviệctruyềnbánhữngdưluậnbấtlợiấy.TôicảmthấycótráchnhiệmbuộcphảithôngbáochoWashingtonvềnhữngchuyệntốgiácthamnhũng,dốitrávàkhuấyđộngchínhtrịmàC.I.A.nhậnđượctừnhữngnguồntinViệtNam.Tuynhiêntôitinchắcrằngmặtkhác,chếđộcũngthànhcôngtrongviệchiệnđạihoámộtthuộcđịacũlạchậuvàxứngđángđượcngườitakhuyếnkhíchnótrênmộtconđườnggiúpchonóchốnglạikẻthùcộngsản.Tôikhôngthểkiểmtrađượctấtcảcácbáocáocủacácnhânviêncủatôivàtôichỉchuyểnđinhữnggìmàtôithấycóvẻlàxácthực,vàhàngthángđềugửivềmộttómtắtvàmộtkếtluậntrongđótôicốgắngpháclênmộtcáchđậmnétmộtbứctranhchung.Rủithay,nhữngbáocáocủatôikhôngphảilà“tuyệtmật”vàchuyểnquađườngngoạigiaochứkhôngphảitrựctiếpđiệnvề,nêntớiđượcWashington,nóđãítđượcngườitachúý.

KếtquảnhữngbấtđồnggiữangườiMỹvềViệtNamlàsựxuấthiệndầndầncủamộtbiệnphápképvềcáchđánhgiárấtđặctrưngcủangườiMỹđốivớicácchếđộđồngminh.NgườitachỉtríchDiệm-Nhubởihọđãkhôngtôntrọngnhữngchuẩnmựcmàchúngtamongmuốn(trongđóđúnglànhiềucáiđãđượcghivàoHiếnpháp),nhưngngườitakhôngnói,haychỉnóirấtítvềcáithếphảilựachọn,tứclànếunhưcộngsảnđưarađềnghịvềmộtchếđộ,mộtchínhthểsẽlậpởViệtNam.ThếmàđiềumàngườiMỹbỏsótnàylạichủyếulàdohọtừchốikhôngchịutínhđếnkinhnghiệmrõràngcủacộngsảnBắcViệt.Cũngnhưhọkhôngchịuchúýđếncái“khodựtrữ”cácnhânvậtlãnhđạođểthaythếởNamViệtNam:Đólànhữngnhânvậtchínhtrịdânsự(nhưnhữngngườikhởixướngcủatuyênngônCaravelle)hayquânsự.LạicàngítcóvấnđềlàngườiMỹtựhỏirằngcáicộngđồngchínhtrịvàxãhộiNamViệtNamcósẵnsàngchấpnhậnnhữngkinhnghiệmvàbiệnphápmàngườiMỹđãlàmtronghaithếkỷnayởBắcMỹ,donhữngconngườirấtkhácnhauvàtrongnhữngđiềukiệnchưatừngthấyởđâu.

ĐiềurõràngnhấttrongconmắttôilàkhôngmộtaitronggiớiquanchứchaynhàbáoMỹ,nhữngngườiđãkịchliệtphêphántổngthốngDiệmvềchuyệnôngtađãđểquábịphụthuộcvàonhữngýkiếncủacốvấnNhu,ngườiemcủaôngta,màlạikhôngthấyđượcsựgiốngnhaugiữaviệcđóvớiviệclàmcủatổngthốngMỹcủachúngtôi,khiôngnàyđãcửemruộtcủamìnhlàmbộtrưởngtưphápvàchánhántoàtốicaođểbảođảmquyềnchínhthứcchongườiemcũngnhưsựgầngũivớiconngườiôngtincậy.CònvềnhữngsailạctronghệthốngbầucửcủaNamViệtNam,đốivớitôinócũngkhôngtỏraquáxa,ítralàvềbảnchất,vớicáchbầucửởmộtsốkhuvựccủaMỹnhưởBoston,ChicagohayởnhiềuvùngquantrọngkhácởmiềnNamnướcMỹ.KhôngphảitôitìmcáchthanhminhhaylàmnhẹlỗichokhảnăngyếukémcủachếđộDiệmtrongviệcthựcthinhữnglờituyênbốvềlýtưởngdânchủcủaông,nhưngtôinghĩrằngcáclờichỉtríchcủaMỹcólẽnênbớtcáivẻdạyđờivàcóchừngmựchơn.

Trênthựctế,cáclờichỉtríchấyđãquênmấtnhữngquytắccủa“nghệthuậtcủacáicóthểđược”, một thứ nghệ thuật mà trong chính trị cũng như trong ngoại giao, nó là cách thửnghiệmxác thựcnhấtcho tínhhiệuquả.Nếuchúng tôi thảo luận trêncơsởấyvớichếđộDiệm,chúngtôisẽcóthểhiểuđượctốthơnnhữnggìnênlàm,trongnhữnggiớihạnthựctếđểduytrìvàgiúpnótốthơntrongviệcchốnglạikẻthùcộngsản(củanócũngnhưcủachúngtôi)vàtăngcườngnềntảngchínhtrịchonó.

ToànbộnhữnglờichỉtríchcủaMỹđềuđượcgiớithiệutrongmộtbảnđánhgiáthángTámnăm1960củaC.I.A.Bảnđánhgiánàykhẳngđịnhrằngnếumộtsố“khuynhhướngtiêucực”vẫncứcòntồntạithì“cuốicùngngàymộtngàyhaichếđộDiệmsẽphảisụpđổ”.ThángMườihaicũngnămấy,đạisứDurbrownhắclạirằngôngrấtlongạikhithấyDiệmphảiđươngđầuvới“mộtsựbấtbìnhrộngrãitrongdânchúngvàtổngthốngcầnphảicảitiếnlạiphươngphápđấutranhchốngcộngsảncủaôngđểthihànhnhữngbiệnphápkiênquyếtnhằmgiànhđượcsựủnghộrộngrãicủanhândân”.DurbrowkhẳngđịnhnếuDiệmkhônglàmthế“chúngtasẽbắtbuộctrongmộttươnglaigầnlàphảicôngnhậnvàủnghộnhữngnhàlãnhđạokhác”.

BịảnhhưởngmạnhbởiLansdale,chínhquyềnKennedychọnmộtconđườngkhác.VìtrướcđâyđãtintưởngDiệm,rồimuốntỏramìnhlàngườicótinhthầnđổimớivànhấtlàvữngtinvàohiệuquảcủachínhquyềnmớicủamình,KennedyquyếtđịnhsẽbảođảmvớiDiệmlàMỹsẽhếtlòngủnghộDiệmdùthửtháchthếnào,vàDiệmcóthểtincậyvàosựủnghộấyvàcũngvớisựủnghộấyDiệmcóthểyêntâmlàmviệc.

Chúngtôiđãsớmcóđượchaichỉdẫncóýnghĩacủacáchtiếpcậnmớiấy.

Chỉdẫnthứnhấtlà“chươngtrìnhhànhđộngởViệtNam”năm1961;chươngtrìnhnàysaukhiđượcloạibỏmộtsốđiểmkhôngđượcaiưathíchcủa“kếhoạchtổngthểchốngnổidậy”(nhưđưavàithànhphầnđốilậpvàochínhphủ,cửNhuvàTuyếnvàonhữngvịtríngoạigiaoởnướcngoài,cửmộtpháiđoàncủaQuốchộiđiđiềutravềcáchthứctiếnhànhchiếntranhcủaDiệm)đãđượcchấpnhậntrênhìnhthứckhichínhquyềnmớibắtđầunhậmchức.Chươngtrìnhđãbậtđènxanh,điềumànhiềungườichờđợi,choviệctăngthêmhaimươinghìnquânchoquânđộiSàiGòn,hỗtrợchomộtlựclượngdânvệsáumươinghìnngườivàthànhlậpmộtlựclượngtựvệ(ởthônấp)vớibốnmươinghìnngười.Chươngtrìnhcòndựkiếntổchứcmột“hạmđội thuyềnbuồm”ViệtNamđểchốngxâmnhậpđườngbiển,nhưvậy làgiaochohải

quânquốcgiamộtvaitròtươngtựnhưviệckiểmsoátnhữngchuyếnbaykhôngthểthămdòđượccủacộngsảnbằngrađacủakhôngquân.

Chương trìnhhànhđộngmới còn tạo rakhảnăngđưavàovà chấpnhậnmột cáchkiênquyếtđườnglốicủamộtsốchươngtrìnhmàcơquanC.I.A.chúngtôiđãpháttriểntrongnămtrước,trongnhữngthángmàkếhoạchtổngthểchốngnổidậyđượctiếnhành.ChínhvìvậymàthángTưnăm1961,tôibayvềWashington,thựchiệnchuyếnbayđầutiêncủamộtloạtnhữngchuyếnvượtTháiBìnhDươngsaunày,nhữngchuyếnđitrongnhữngnămtớisẽgiúptôithamgiavàoviệcsoạnthảophụlục“HànhđộngmậtcủaC.I.A.”củachươngtrình.ỞWashington,tôibịlôikéovàomộtlônhữngcuộchọpliêncácbanngànhvàviếthếtdựánnàyđếndựánkhácđểtrìnhlêncáccấpcóthẩmquyền.Thànhthựcmànói,tôidànhnhiềucôngsứcvàtâmtrívàoviệcbảođảmchocơquantôiđượcphéptiếptụctiếnhànhnhữngchiếndịchkhiêmtốnmàchúngtôiđãđưaralàm,vàđốivớitôinócóvẻnhưhứahẹnhơn,hơnlàvớiviệcnghĩramộtchiếnlượccơbảnchoViệtNam.Rủithay,nhữngngườithamgiakhácvàoquátrìnhsoạnthảocũngcómộttháiđộnhưtôi.Vàdođókếtquảchunglàbảnphụlụcgiốngnhưmộtcáiphiếugiặtlàvớinhữngýđịnhriêngcủatừngbanngành,hơnlàmộtbảntrìnhbàycụthểcủatìnhhìnhNamViệtNamvàvạchrahướngchỉđạochiếnlượcmàchúngtôicầnphảiápdụngchotươnglai.Trongtrườnghợpcủatôi,mộtyếutốkhácđãhạnchếnhữngyêucầugiúpđỡchokếhoạchcủatôi:đólàdođặcbiệtýthứcđượctácđộngcủathấtbạiởVịnhConLợngầnđây,tôibiếtrằngC.I.A.chẳnglàcáigìnặngkýtrongsố“giấytờđặcbiệt”củachínhphủKennedy.

Cuốicùng,phụlục“HànhđộngmậtcủaC.I.A.”đãchophépchúngtôi“đượcpháttriển,dướiquyềngiámsát củaM.A.A.GvàC.I.A, các chiếndịchđang tiếnhành (của lực lượngđặcbiệtngườiViệt)trongnhữngvùngdukíchcủaNamViệtNam…vớisựhợptáctoàndiệnvớingườiViệtNamvàbằngcáchsửdụngnhữngdânthườngViệtNamđượctuyểnmộvớisựgiúpđỡcủaC.I.A”.ChươngtrìnhcũngchophépchúngtôimởrộngnhữnghoạtđộngấysangcảbênkiabiêngiớiLàocũngnhưđốivớicảBắcViệtNam.

ĐiềunàybiệnhộchoviệctăngthêmquânsốchophâncụcC.I.A.ởViệtNam,nhưngvớitỷlệrấtkhiêmtốnđếnnỗingườitakhócóthểnóiđâylàmộtcuộcleothangchiếnlược.

ĐượcbậtđènxanhchotừngdựáncủaC.I.A.,tôilậptứcbắttayngayvàothựchiện,hyvọngnósẽđónggópmộtcáchcóhiệuquảvàogiảiphápchocuộcxungđộtởViệtNam.Tôicũnghọcđượcnhiềuvềcáchvậnhànhcủanhữngcỗmáyquanliêukhổnglồcủanhànướcchúngtôivàsựthiếukhảnăngcủanótrongviệcthíchứngvớinỗlựcchung.NhưngtôicũngphấnkhởikhithấychínhquyềnmớiKennedyđãcóvẻsẵnsànglàmviệcvớiDiệmhơnlàchỉbiếtkhôngngớtchỉtríchbớimócDiệmvềchuyệnôngtađãbấtlựctrongviệcápdụngnhữngchuẩnmựccủamộtchínhphủdânchủđịaphươngtựanhưchúngtôithựchiệnđốivớiNew-England[13].

DấuhiệucóýnghĩathứhaitrongcáchtiếpcậnmớilàviệccửFrederickNoltingsangthaychânđạisứchoDurbrowNolting,conngườivớiphongcáchlịchlãmnhưnglạibiếtcứngrắnkhicầnthiết,sangViệtNamtrongđầukhôngmộtchútkinhnghiệmvềChâuÁ.NhưngcôngviệcmàôngđãthựchiệnởChâuÂu,tứclàđẽogọtchobớtgaigócnhữngmâuthuẫnhaytranhchấpgiữanhữngđồngminhcựckỳnhạycảmvừamớihồilạingườisaucơnchấnthươngcủacuộcĐạichiếnthếgiớithứhai-đãlàmôngtrởthànhmộtngườiđượccoilàrấttinhthôngvàgiỏigiang.ÔngđãnhanhchóngnắmđượctínhchấtcựckỳphứctạptrongquanhệgiữaMỹvà

ViệtNam.Vàkhipháttriểnnhữngmốiliênhệvừagầngũi,vừahiệuquảvớicácquanchứcViệtNam,ôngđãthànhcôngtrongviệcgâyảnhhưởngvớihọmộtcáchthuyếtphụcnhưgiữabạnbèvớinhau,chứkhôngphảibằngcáchgâysứcépnhưđốivớimộtđịchthủ.ÔngtinchắcHoaKỳsẽphảiủnghộchínhquyềnmàDiệmlàngườiđạidiện.

ĐượcWashingtonkhuyếnkhích,tânđạisứNoltingtựmìnhđảmđươngnhiệmvụthuyếtphụcDiệmrằngôngtacóthểtincậyvàongườiMỹ,tựmìnhtìmhiểunhữngvấnđềđặcbiệtđặtravớiôngvàđấtnướcông,vàtạoramốiquanhệtincậyđểxuấtpháttừđó,ônghyvọngnhìnthấyhaychínhphủsẽxâydựngmộtchiến lượcvàmộtnỗ lựccókhảnăngngănchặnđượccuộctiếncôngcủacộngsản.CáchtiếpcậnvấnđềấylànhờvàoLansdalerấtnhiều,mặcdùLansdalekhôngphảilàngườithựchiện.ChuyếnđithămNamViệtNamcủaphótổngthốngLyndonJohnsonvàothángNămnăm1961lạicàngkhẳngđịnhlậptrườngđó.

CácnhàlãnhđạoNamViệtNam,trướchếtlàNhu,đặcbiệtcảmnhậnđượcýnghĩacủaviệcHồChíMinhkêugọinôngdânnổidậybằngcáchbuộctộiDiệmlàtaysaicủađếquốcMỹvàchếđộDiệmlàchếđộcủamộtthuộcđịacủa“Chủnghĩathựcdânmới”.Cáiđiệpkhúc“Mỹ-Diệm”đượcnhấnmạnhấycứvanglênởkhắpmiềnnôngthôn.ChínhvìvậymàanhemhọNgô,cùngvớicáccộngsựvàthuộchạcủahaiôngnhậnthấychẳngnhữngcầnthiếtphảichứngtỏchủquyềnvàđộclậpcủanhândânViệtNam,màngayđốivớihọ,họcũngnhậnthấycầnthiếtphảichứngtỏmìnhlàngườithựcsựđạidiệnchochínhnghĩaquốcgia.

Khôngchỉbiểuhiệnvềmặthìnhthứctrongnhữnghànhđộngcủahọ,mànhucầuấycònthểhiệntrongviệchọcókhuynhhướngđơnphươngcôngbốcácchươngtrìnhvàviệclàmcủahọ.ĐiềuđókhiếnngườiMỹrấtngạcnhiênkhithấyxuấthiệnnhữngkếhoạchmới,nhữngkếhoạchlẽraphảiđượcngườiMỹgiúpđỡ,thếmàngườiMỹchẳngbiếtlàmthếnàođểcanthiệp.TronggiớiquânsựthìgiữanhữngđồngnghiệpMỹvàViệtNam,khuynhhướngấykhônggâynhiềurắcrốilắmvìhọthườngxuyêntiếpxúcvớinhau,nhưngđốivớigiớidânsựvàsứquánthìdoítcósựcộngtáctronglĩnhvựchànhđộngvàchủđộngchínhtrị,nênkhuynhhướngấyđãgâyramộtsốphiềntoái.

Trongmộthoàncảnhmàsựhiểubiếtvàthôngcảmlẫnnhaugiữahainềnvănhoárấtkhácbiệtcũngđãkháthànhvấnđềrồithìviệcquanhệthựctếvớinhaulạicónhiềutrụctrặc.Lỗinàyđềudocảtừhaiphía.NếuchếđộDiệmtỏrarấtnhạycảmđốivớicácđặcquyềncủamìnhvàrấtkhógiaotiếpvớingườivừalàđồngminhlạivừalàngườibảotrợcủahọthìvềphíangườiMỹ,rấtnhiềungườilạikhôngcóđủđứctínhkiênnhẫnđểgiảiquyếtvàđiềuhànhcácvấnđềcủaViệtNam.Hơnthếnữa,ngườiMỹchúngtôi,mộtcáchhoàntoànthiếukhiêmtốn,lạirasứckhoekhoangrằngmìnhmàgiảiquyếtcôngviệcthìbaogiờcũngrấtchínhxáctựamộtbácsĩcầmdaomổvànhữngbiệnphápmàmìnhđưathìbaogiờcũngtốiưu.

LúcKennedymới lên cầmquyền,một sựkiệnđãdiễn raởNamViệtNammàhầunhưkhôngmấyainhậnthấy:Diệmtổchứcbầucửvàgiànhthắnglợingày9thángTưnăm1961vớimộtnhiệmkỳnămnăm.Đươngnhiênkếtquảnàyđãđượcxếpđặttrước.Cácviênchứcphụtráchbầucửthừabiếtrằngởtấtcảcáckhuvựcbầu,nhữngngườichịutráchnhiệmchắcchắnsẽkhôngtiếccôngsứcđểbàytỏsựủnghộcủahọđốivớimộttổngthốngmàtớiđâyôngtasẽnắmvậnmệnhcủahọ.

Nhưngnhìnchung,cácthủtụcbầuđềuđượctôntrọng.CóhailiêndanhđứngrađốilậpvớiDiệm.MộtlàdoNguyễnĐìnhQuátđứngđầu.Quátnêuraviệcđìnhchỉchiếnsựvớicộngsảnvàtiếnhànhtổngtuyểncửđểthốngnhấtnướcnhà.LiêndanhthứhailàcủaHồNhựtTân,mộtchínhtrịgiatheochủnghĩatruyềnthống.NoigươngQuát,TâncôngkíchnhữngphươngphápđộctàivàchínhquyềngiađìnhtrịcủaDiệm,đòitựdongônluậnvàbáochí,phóngthíchtùchínhtrịvàchấmdứtnạnthamnhũng.ỨngcửviênthứbalàTrươngĐìnhDzu,cựuchủtịchcâulạcbộRotaryĐôngNamÁ,ngườicókhảnăngsẽhốtđượcnhiềuphiếu.NhưngbịchínhquyềnDiệmbuộc tội là thamôcôngquỹ,Dzuđãphải rútkhỏicuộcđua.Thực tếDiệmchỉgiànhđượcnửasốphiếuởSàiGònchonênôngtachỉđạtđượctỷlệtámmươichínphầntrămsốphiếutrêntoànmiền.

VàolúccuộctiếncôngcủacộngsảnđanglanrộngởnôngthônvàchínhquyềnKennedyquyếtđịnhViệtNamlàchiếntrườngmàởđấyđãdiễnracuộcđốiđầugiữachốngnổidạycủaMỹvànổidậycủacộngsảnthìmộtnhânvậtMỹthứbanhảyvàocuộc:đólàgiớithôngtinđạichúng.TrongxãhộiMỹ,báochítựdovàngườikếthừatrongthờikỳmớicủanólàvôtuyếntruyềnhìnhđãđóngvai trò củamột thứ “nhànước”,mộtngườiquan sát độc lập vớimọiquyềnlựccủachínhquyềnvànósẽcungcấpchonhândân,ngườichủtốicao,nhữnglờibìnhluận,chỉtríchđốivớicáchmànhữngngườiđượcdânbầuđãphụcvụ-haykhôngphụcvụhọrasao.Đểthuhútđượcsựchúýcủacôngchúng,cuộccạnhtranhtrongnộibộgiớithôngtinđạichúngdiễnrathậtdữdội,chẳngnhữnggiữacácbáovớinhaumàcòngiữacácchuyêngiacủathôngtinvớichuyêngiacủagiảitrí.Trongchừngmựcmàkhảnăngchúýcủacôngchúngkhônglớnthìbáochíphảitìmcáchđểkíchthíchsựchúýđólên.Thếlàtừđóhọđuanhautungranhữnglờibìnhluận,tôđậmmàusắcvàtăngthêmtínhphêphánchonóvàlàmnổibậtlênnhữngsựkiệnliênquanđếnnhữngcuộcxungđộthaynhữngthấtbại.TrongthờikỳViệtNamcònyêntĩnh,giữa1950và1960,báochíMỹkhôngmấyquantâmđếnnhữngchươngtrìnhhiệnđạihoákinhtếvàxãhộidoDiệmđưara(trừmộtphóngviênrấthăngháimàtừlâutôiđãquêntên,năm1959cóđếnViệtNamvàđãcóbàichỉtríchchươngtrìnhviệntrợMỹvàcuộcsốngquáungdungđầyđủcủacácquanchứcchúngtôi).NhưngtừkhichiếntranhbắtđầutrởnêndữdộiởnôngthônvàsựcăngthẳngtănglêntrongcácgiớichínhtrịởSàiGòn,thìcácphóngviênởTokyovàHồngKôngnăngđếnViệtNamnhiềuhơnvàsốngườiởhẳnlạicũngtănglên.

ĐốivớicácphóngviênvàcácthườngdânMỹ,hoàntoànđươngnhiênlàhọtiếpxúcvớigiớiquanchứcvàcác thànhviêncủagiới tinhhoa trí thứcvàchính trị củaSàiGòn,bởinhữngngườinàyrấtsànhtiếngAnhvàPháp.

Thảnghoặccũngcóngườiđivềnôngthônvànhữngcuộcchuyệntrò,phỏngvấncủahọđốivớinôngdânhaycôngnhân,dothiếucáivốnvănhoávàngônngữ,nênkhôngthiếugìnhữngchỗdịchlầmdịchsai.Quantâmnghềnghiệpcủahọlàbớimócnhữngsơhở,nhữngkhiếmkhuyếttrongcáclờiphátbiểucủachínhquyềnSàiGònvàsứquánMỹkhinhữngngườinàytôđiểmchochếđộvàtìnhhìnhNamViệtNam,nàolàtiếnbộ,làyêntĩnh,làmọingườiaicũnghàilòng.Cộngsảnthìdohoạtđộngbímậtnênhọkhôngcóđiềukiệntiếpxúc,vìvậymũinhọncủahọlàchĩavàochínhquyềnSàiGònvàsựgiúpđỡcủaMỹ.ThấtbạicủanhữngngườinàyđúngtheotruyềnthốngưuviệtcủabáochítựdoMỹ,quảlànhữngđềtàihấpdẫnchocácbàibáotuyệtvờicủahọ.Thựcratrongnhữngnămchiếntranh,“được”cửđếnSàiGònkhônghẳnlàmộtthứlộcđốivớinhữngphóngviênchorằngtuycónhữngbấttiệnvềvậtchất,nhưngcáilờivềnghềnghiệpsẽbùlạichonhiềuhơn.VìphầnlớnnhữngphóngviênđượccửsangViệtNamlàcácphóngviên trẻđangmuốnnổi lên trongsựnghiệp,nênhọcókhuynhhướng làmuốngửivềnhữngbàihayảnhcókhảnăngđượcđưalêntrangnhấthayđượcpháttrongbuổitingiờchót.Cònởbênnàyđạidươngthìcácnhàbiêntập,tinhthôngnghềnghiệpvàcótuổihơn,lạikhôngphảibaogiờcũngcóđiềukiệnđểchọnlọckỹcàngcácbàivởnhậnđượcđểcóthểđưaramộthìnhảnhđúngmứchơntrongmộttổngthểcácsựkiện.

ChắccácnhàbáocũngkhôngcốtìnhtìmcáchcungcấpchodưluậnHoaKỳmộtcáinhìn

nhầmlẫnvềViệtNamvàviệccómộtcáinhìnđúngđắnvềtìnhhìnhvàvềnhữngnềnvănhoáxaxôiởnướcngoàiquảcũnglàmộtvấnđềphứctạp.TrướcmộtbàibáokểcómộtngườiđãcắnmộtconchótrongmộtlàngnàođóởMỹ,chắchẳnmọingườiMỹaicũngthấyđólàmộtchuyệncựckỳđặcbiệt,thếnhưngnếubàibáokểcómộtconchóđãcắnngườithìhiểnnhiênnóchẳngcóchútgiátrịbáochínàohết.Ngượclại,nếunhữngsựkiệntrênxảyraởmộtđấtnướcxaxôithìđốivớingườiMỹ,dokhôngcómộtsựhiểubiếtnàovềđấtnướcấyđểbấuvíu,thìhọsẽkhôngcócáchnàođểsuyxétxemcáisựkiệnđólàbìnhthườnghayđặcbiệt.Thậmchímộtsựkiệnởnướcnàycóthểđượccoilàmộtchuyệnrấtbìnhthườngởmộtnướccónềnvănhoákhác.Nhữngcảmnhậnlẫnlộnấycóthểcómộtýnghĩaquyếtđịnh:xembáo,ngườiđọcMỹvànhữngđạibiểuhọbầuracuốicùngsẽphảiđiđếnchỗhoặcchấpnhận,hoặcgạtbỏmộtchínhsáchmàchínhphủchúngtôiđangthựchiệnđốivớimộtnướcnàođó.

Chuiđầuvàocáimớbòngbongnhữngthôngtintựdochỉtổcànglàmchomọiviệcxấuđi.Tuynhiênvấnđềcầnphảiđượcnhìnnhậnvàgiảiquyếtmộtcáchhếtsứccảnhgiácvàthậntrọng,làmthếnàođểtìnhhìnhphảiđượcphảnánhbởinhữngngườichịutráchnhiệm,nhữngchínhphủcóliênquanvànhữngnhàbáonghiêmtúc.QuátrìnhnàyđãphảilàmmấtnhiềunămởViệtNamvànhữngnhậnthứcsailầmđãđóngmộtvaitròđángkểtrongtháiđộchínhsáchvàhànhđộngcủaMỹtrongsuốtcuộcchiếntranh.

ỞViệtNam,ảnhhưởngcủaquákhứđốivớihiệntại,sựtươngphảngiữahainềnvănhoá,cuộcđốiđầugiữalòngtựhàodântộc,nhữngchiarẽđangtácđộngđốivớihaixãhộiMỹvàViệtNam,sựbấtđồngvềphươngpháptiếnhànhgiữacácnhàlãnhđạohainước,sựlongạingàycàngrõrệttronggiớicaocấpHoaKỳ,sựgiatăngcủanhữngdínhlíuquânsựMỹ(kểcảnhữngchiếctrựcthăngđưavàonăm1962)rồiconmắtcủatoànthếgiớibắtđầuchúývàocuộcchiếntranhởĐôngDương,tấtcảđãgópphần,trongthờikỳ1961và1962,vàoviệclàmnónglênbầukhôngkhícăngthẳngởSàiGònvàkếthợpcùnglúcđólàsựđedoạcủacộngsảnởnôngthôn.ViệtNamtrởthànhđốitượngcủanhữngcáitítlớnchạydàitrênbáochíMỹ.Sựquantâmcủacôngchúngcànglàmtăngthêmnhữngsứcépvốnđãtồntạitrongcácbộphậnvàcáclựclượngcódínhlíuvàochiếntranh.VềphíaMỹ,cáihốngăncáchmởrộnggiữamộtbênlànhữngngườinghĩrằngchỉcầntăngcườngsựcanthiệpquânsựvàbánquânsựởnôngthônlàđủđểgiảiquyếtvấnđề,vàmộtbênthìchorằngmọinỗlựccủaMỹđềuuổngcông,chừngnàomàDiệmcònkhôngchịusửađổichếđộđộctàicủamìnhđểtranhthủđượcsựủnghộrộngrãicủadânchúngvàchopheđốilậpthamgiavàonỗlựcchung.

Vàothờikỳnày,tôiphụtráchcơquanC.I.A.toànViệtNamvàcơquanđãđượcmởrộngthêmđểcóthểđiềuhànhđượccácchươngtrìnhmàchúngtôiđãbắtđầulàm.Cácthônxómvàấpchiếnlượcchúngtôiđãxâydựngthíđiểm,nhưBuônÊnaovàcáccộngđồngdolinhmụcđiềukhiểnởđồngbằngCửuLongcũngđượcđưavàochươngtrìnhchungcủaấpchiếnlược.Hiểuđượcsựcầnthiếtcủaấpchiếnlược,đạisứNoltingđãchấpthuậnchiếnlượcđó.ÔngbắtbuộccácquanchứcMỹphảiủnghộđầyđủchươngtrìnhcủaNhu,mặcdùnhữngngườinàyvẫnngấmngầmchỉtríchNhu.PháibộA.I.D.lậpramộtbanriêngđểthựchiệnchươngtrình,cungcấpchonódâythépgaivàcácphượngtiệncầnthiếtkhác.LãnhđạobanlàRecys,mộtthànhviênđắclựccủaA.I.D.Phillipsnắmrấtvữngmụctiêuchínhtrịcủachươngtrình.Tuynhiênônglongạichươngtrìnhđãbịquátải.Nhuđòihỏiphảilàmnhanhcònchínhquyềncấp

dướithìchỉlotìmcáchthốngkêthànhtíchsaochovừalòngNhuhơnlàmạnhdạnnóilênsựthật.ThếmàchắcchắnviệclàmchocácấpcóđượcmộtkhảnăngtựvệthựcsựcònquantrọnghơnlàbáocáovềDinhnhữngtiếnbộtrongtổchứccũngnhưcungcấpphươngtiệnvàvậtliệu.

M.A.A.G(Pháiđoànviệntrợvàcốvấnquânsự)nhậnđượctừchínhquyềnKennedybảođảmtăngcườngviệntrợchoNamViệtNam.ThángHainăm1962,nóđượcnânglênthànhM.A.C.V (Bộ chỉ huy viện trợquân sựởViệtNam)một tướngbốn sao chỉ huy, tướngPaulD.Harkins.M.A.C.V.khôngphảilàkhôngbáocáotrựctiếpvớiWashingtonnhưngvẫnphảiquaBộchỉhuyTháiBìnhDươngởHonolulu.ĐóvẫnlàápđặtmộtcáchnguxuẩnmộtnấctrunggiannữagiữahànhđộngởViệtNamvớichínhsáchcủaWashington.Nhưngbởitrongchiếntranhthếgiới thứhaivàchiếntranhTriềuTiênngườitađã làmthế, thìbâygiờViệtNam,ngườitacũngcứvẫnthếmàlàm.VảlạiHarkinskhôngphảilàmộttaytrườngpháicũdođíchthântướngMaxwellTaylorchỉđịnhđểđiềuhànhcácchươngtrìnhởViệtNam.Trongýthứccủaông,ôngcónhiệmvụlàgiúpquânđộiNamViệtNamtăngcườngsứcmạnhcủamìnhđểđươngđầuvớikẻthùcộngsản,trongkhivẫntrungthànhvớitruyềnthốngcổtruyềncủaquânđộiMỹlàđứngngoàichínhtrị,đặcbiệtlàchínhtrịởViệtNam.ÔngkhôngmấycócảmtìnhvớigiớidânsựMỹ,nhữngngườihaybớimócnhữngyếukémcủaDiệmmàcảmtìnhcủaônglạicóvẻnghiêngvềphíaDiệm.ChừngnàocònởViệtNam,Harkinsvẫncòngiữmộtđườngdâyliênlạc“quânsự”riêngvớiTaylor,đếnnỗimàchínhphủMỹkhôngphảilúcnàocũngnóicùngmộtgiọngvànóthườngphátranhữngthôngđiệptráingượcnhau.

Bấtchấpnhữngkhiếmkhuyếtvềcơcấutổchức,bộchỉhuyquânsựmớivàđạisứmớimongmuốntạoramộtbướcxuấtphátmớichonhữngquanhệgiữagiớiquânsựvàdânsựMỹvàkếtthúcnhữngcăngthẳngđãcótrongquanhệgiữa“Sam,ngườitreocổ”(tướngWilliams)vàngườikếtiếpôngta.Từđó,nhữngbuổihọpcủanhómđầungànhtrởthànhnhữngbuổihọpdễchịumàtrongđócótấtcảmọingườiđềucốgắngthamgiavàonỗlựcchung.

Cánhântôi,đểđónggópvàonỗlựcchung,tôivẫnđềuđặngặpNhuvàcốgắngdiễnđạtnhữngquanđiểmcủaNhuvềchương trình“ấpchiến lược”bằngnhững từngữdễhiểu,đểthuậntiệnchocôngviệccủanhữngngườiMỹcótráchnhiệmgiúpđỡNhu.Tuynhiênđiềuđócũng không ngăn cản Nhu khi ông thường xuyên tuyên bố công khai rằng việc thực hiệnchươngtrìnhđóphảilàdonhândântựtiếnhànhchứkhôngphảilàtrôngcậyvàosựchỉđạovàgiúpđỡcủachínhphủ.Tôicũngtìmkiếmvàichươngtrìnhkhácmàchúngtôicóthểthamgiađểgiúpđỡchonỗlựcchiếntranh.ChúngtôitiếnhànhlậpmộttổchứctìnhbáotrungươngđểtậphọpcáctổchứctìnhbáokhácnhaucủaViệtNam.Mụctiêucủanólàcungcấpchochínhphủmộthiểubiếtđúngđắnhơnvềtìnhhìnhnôngthônvàgiúphọnhậnthứcđượcrõhơnvềbộmáychínhtrịmàcộngsảnđãlậpraởnôngthôn.Đặcbiệt,điểmsaucùngđòihỏingườitaphảithẩmvấnmộtcáchthậtkỹlưỡngvàkhônkhéonhữngtùbinhhaynhữngcộngsảnđầuhàngđầuthú.Ngườitacũngbổsungvàochươngtrình“Thámbáomiềnnúi”-mộtchươngtrìnhdoTônThấtĐính,mộttướngtuytínhtìnhđồngbóng,thấtthườngnhưngrấtcótài,gợiý-mộthaihuấnluyện,vũkhívàkhítàithôngtin.NhữngđộithámbáomiềnnúinàycủatướngĐínhcóthểthâmnhậpvàlenlỏidọctrênbiêngiớiViệtLàođểthuthậptintứcvềviệcxâydựngtuyếnđườngHồChíMinhcũngnhưnhữnghoạtđộngvậntảicủacộngsảnởđó.

ĐốivớiBắcViệtchúngtôichođàotạonhữngngườiláibayđêmdocácphicôngcókinhnghiệmcủaĐàiLoanhuấnluyện.Cómột,hailần,ngồisaungườihọcláitrongmộtchuyếnbaytập,khithấyhọbaysátmặtđấtquátôitựhỏikhôngbiếthọcóbayđúngnhưđộcaotốithiểughitrênkếhoạchbaytậpkhông?Mộtlầnkhác,đạitáchỉhuykhôngquânvậntảiNguyễnCaoKỳmờitôiđicùngôngtrongmộtchuyếnbaythấp.Chỗngồiquansátcủatôiởcửaphíasau,vịtrímànhiềunămtrướcđâytrongĐạichiếnthếgiớithứhaitôivẫnthườngngồitrongnhữngchuyếnbaythảdùnhữngkhẩupháorờichoquânkhángchiến.Mộtcáchcốtình,Kỳđãbaysátmặtsóngđếnnỗikhiđậuxuốngcăncứ,tôiđãnóivớiôngtalàlầnsautôisẽmangthêm…cầncâucá.

Tuynhiêncũngphảinóirằngkhôngphảichuyếnbaynàocũngthànhcông.Mộtdịpkhác,tôirủWilliamTrueheart,phụtácủađạisứNoltingđicùngtôitrongmộtchuyếncôngcándàingàyđểchỉchoôngtanhữngcôngviệcmàcơquanC.I.A.đãlàmđược.ChúngtôithămnhiềulàngđượcC.I.A.vũtrangvàhuấnluyệnvàthămnhữnglựclượngđặcbiệtMỹđượcsửdụngchochươngtrình.Chúngtôicũngthămsốlànggiáodândocáclinhmụcchăndắt,mộttrạihuấnluyệnvềđổbộvàhoạtđộngđườngbiển,vàcuốicùnglàcăncứlớnởngoàiĐàNẵngđểchuẩnbịcholựclượngáođencủaCẩntrongcôngtácpháttriểnphòngthủvàxâydựngchínhquyềnởnôngthônmiềnTrung.

MộtsựcốnghiêmtrọngduynhấtđãxảyraởSàiGònlàmnáođộngcảbầukhôngkhíphấnkhởiđangbaotrùmnhữngthànhtựucủachúngtôi.MộtbuổisángthángHai,trongkhiđangchuẩnbịđếncơquan,thìtôibỗngnghethấytiếptheotiếnggầmrítcủamáybayngaytrênđầulàmộttiếngnổinhtaiởphíadinhbênkiađường.Chạyngayracửasổ,tôitrôngthấymộtchiếcmáybaykhácđanglaotớirấtthấp.Nhìnthấythiếtbịphóngrốckétcủanó,tôivộiquayvàotrongnhàvàkêumọingườihãyvàonấpdướigầmcầuthang,thìđúnglúcđótiếngrốckétphátnổtrongđámcâytrướcnhà.Đếnvònglượnthứhaithìmáybaynémxuốngkhuvườncủadinhbomnapanvàbomphá,khiếncáccửasổnhàtôivàvôivữavăngratungtoé.TôinhậnthấyménhàcóphònglàmviệccủaNhubịtrúngbomvàsauđótôiđượcbiếttiếpcảtổngthốngvàgiađìnhNhuđềubìnhanvôsự,trừmộttronghaingườibảomẫuchoconcủaNhubịchết.SaukhioanhkíchxonghaichiếcmáybaytrốnsangCampuchia.Ngườiláilàhaiphicôngchiếnđấu.Giốngnhưnhữngngườilínhdùlàmđảochínhnăm1960họnghĩrằnghọcóthểthamgiavàonỗlựcchiếntranhbằngcáchtrừkhửDiệm,Nhu.Sựcốsauđóđượcnhanhchóngquênđivàchínhphủlạitiếptụcđẩymạnhcáchoạtđộngcủamìnhởnôngthôn.

Đếnmùaxuân,chỉhuyởWashingtonđồngthờilàngườibạntuyệtvờicủatôi,DesmondFitzgerald,lúcđóphụtráchphâncụcC.I.A.ởViễnĐông,báochotôibiếtlàtôiphảivềphụtáchoông.Tôihiểuđólàmộtvinhdựlớn,việcđiềuđộngnàybáohiệutriểnvọngthăngtiếntrênconđườngcôngdanhcủatôi,songtôivẫnđềnghịcụchãyhoãnsựcấtnhắcnàychotôitrongmộtnămnữa.TôicócảmtưởngrõrệtlàtrongcuộcchiếnđấuchốngcộngsảncuốicùngthìchínhquyềnDiệmvàMỹđãnắmđượcquyềnchủđộng,vàrồiđây,họsẽcònrấtnhiềuviệcphảilàmđểhoànthànhđếnnơiđếnchốnnhữngchươngtrìnhmàchúngtôiđãkhởisựlàm.Vìđãtừnglàmviệcnhiềuvớihọ,quenbiếthọnêntôithấytốthơnlàtôinênởlạiđểbảođảmchocôngviệcđượctiếnhànhtrôichảyhơn.Desmondtrảlờicònnhiềuviệckhácđangcầnđếntôinênôngkhôngđồngý.Tôiđànhchịuthua.ThángNăm,tôibàngiaocôngviệcchongườikế

nhiệmvàtrởvềMỹ,làmmộtchuyếnđithúvịquaẤnĐộ,JérusalemvàcáchònđảoHyLạp.

JohnRichardson,ngườithaytôi,rấtgiàukinhnghiệmvềChâuÁ.Tôichẳngnhữnghếtlònggiớithiệuôngvớicáccộngsựvàcácđốitác,màcòngiúpônghoànhậpvớicácýtưởngmàchúngtôiđãbảovệtrongbanămqua.Tôicảmthấydễchịukhithấyôngthựclòngchấpnhậnvàsẵnsàngquyếttâmápdụngnó.

Điểmlại tìnhhìnhmột lầnchót trướckhiđi, tôi tựhỏiai làngườicóthểthaythếDiệmtrongtrườnghợpôngtacóthểgặprủiro,chẳnghạnnhưtổngthốngPhilippinesMagsaysay,đãđâmphảinúitrongthờitiếtxấu(tứclàgặpsươngmùphảihạcánhxuốnggầnHuế)hoặcnếuôngtabịámsát.Nhuchắcsẽthửvậnmay,nhưngtheoýtôi,cáivẻmưumôthâmhiểmcủaôngcũngnhưđơngiảnchỉmộtviệclàôngrấtbịgiớiquânsựvàđasốgiớitinhhoatríthứcthùghét(nhữngngườimàôngkhinhmiệtmộtcáchkhônghềgiấugiếm)đãkhiếnôngtrởthànhmộtứngcửviênrấtyếuthế.Còntronggiớitướnglĩnh?Thìnổitrộinhấttrướcconmắtmọingườilàtướng“Minhlớn”.Tronghệthốngcấpbậcônglàngườiđứngđầu,mặcdùDiệmvìchẳngtintưởngcũngnhưtôntrọngông,đãđặtmộtđồngnghiệpkháccủaônglênlàmTổngtưlệnhquânđội.Chonêndùôngcóưuthếvềcấpbậcvàlàmộtứngcửviênthoạtđầungườitacóthểnghĩđến,nhưngtôiđãgạtôngngaybởivìcánhânông,ôngtỏrakhôngcókhảnăngnắmgiữvàđiềuhànhchínhquyền.Trongsốcáctướngcònlại, tôithấykhôngmộtaicóvẻhiểuđượctínhchấtcủacuộcchiếntranhdukíchvàhơnnữa,phầnlớnsốhọđềulànhữngngườiítnhiềuđãcónhữngđiềutiếngkhônghayhoặcnhữngvụbêbối,khiếnhọkhôngcóđủkhảnăngcũngnhưuytínđểđảmđươngnhiệmvụ.

Tôinêurađâymộttrườnghợpngoạilệ:đólàtướngNguyễnKhánh,ngườitrongcuộctấncôngcủaquândùđêmđảochínhthángMườimộtnăm1960,đãdũngcảmquyếttâmleoquatườngDinhđểđếncứuTổngthống,trongkhisốtướngtákhácthìngồiimchờđợixemgióxoaychiềuthếnào.TôiquenbiếtKhánhkhánhiều,đủđểthỉnhthoảngtraođổivớinhaumấylờiđùacợttheokiểulínhdù.Khánhđãkểvớitôilúccònlàmộtsĩquantrẻ,ôngđãtheohọcmộtlớpnhảydùởtrạihuấnluyệnPauởTâyNamnướcPháp.TôibiếtKhánhnhưmộtconlươn,ôngtađãkhéoléođilạitrong“BộThammưu”Diệm-Nhu,nơicôngviệcgìcũngthọctayvào.Hơnnữa,ôngtahiểusựcầnthiếtphảichốngcộngsảnbằngcáchvừaápdụngphươngpháphoàntoànquânsự,lạivừaápdụngcảphươngphápkhôngtheomộtquyướcnào.Điềuđóôngđãthuyếtphụcđượctôitrongmộtchuyếnđi,đúngvàolúctôisắpsửavềnước,khichúngtôidừngchânlạiởmộtđồnhẻolánhnằmtrongthunglũngASầu,giápbiêngiớiViệtLào,nơivềsaunàysẽxảyranhiềutrậnkịchchiến.Ôngcósựdũngcảmcầnthiết,cảvềtinhthầnvàthểchất,cũngnhưnhữngkinhnghiệmtíchluỹđượctrongthờikỳởDinhvềviệcphảiđươngđầuvớinhữngvấnđềkhókhănhoặckhiphảichịunhữngsứcép.Theotôi,ôngtacóvẻnhưđủkiênquyếtvàthamvọngđểcaiquảnđấtnướcvàápđặtquyềnlựccủamìnhđốivớicácđồngsựtrongquânngũ.

Nhưtôimôtảlúcđó,tấtcảnhữngđiềunóitrênđươngnhiênmớichỉlànhữnggiảthuyết,chứkhôngphảilàmộtlờitiênđoánliênquanđếnnhữngsựkiệnsaunàysẽxảyra.

TrởvềWashington,cáchnhìncủatôiđãthayđổi.ĐâykhôngcònchỉlànhữngchươngtrìnhdoC.I.A.tiếnhànhởViệtNam,mànólàmộtdanhsáchmởrộngbaogồmcảđườnglốichính

sách,cácquanhệvớiquốchộivànhữngcuộcthươngthảogiữanhiềucơquankhácnhau.Tôivàgiađình,đếnởtrongmộtngoạiôdễchịucủaWashington.CáccontôiđếnhọcởnhữngtrườnggầnđấyvàchúngtỏrasungsướngkhiđượctrởvềMỹ.

Nhờcôngviệcmới,tôilạicómặtcùngvớicác“diễnviên”chínhtrongtấnbikịchcủanướcMỹ.Phầnlớntrongsốhọtôiđãgặp,đãbiếttrongnhữngcuộchọpíthaynhiềuquantrọng,nhưngviệcDesmondFitzgéraldrađivàothángMộtnăm1963vàtôithayôngtaphụtráchphâncụcViễnĐông,cùngvớisứcmạnhcủacácsựkiện,đãđẩytôilênđứngcùnghọởphíatrướcsânkhấu.

Ngườitôitiếpxúcthườngxuyênnhấthiểnnhiênlà“xếp”củatôi,GiámđốcC.I.A.McCone.TrongchiếntranhMcConeđãlàmgiàubằngnghềđóngtàuvàôngvẫngiữđượctoànbộnghịlựcvàtínhbềnbỉdẻodai,nhữngđứctínhgiúpônglàmnênsựnghiệp.Ônglàđảngviêncộnghoà, cựu thứ trưởng không quân và thành viên ủy ban năng lượng hạt nhân dưới thờiEisenhower.KhiKennedylên,muốnthayAllenDullesởvịtrígiámđốcC.I.A.,ôngđãchọnMcCone.LựachọnmộtđảngviênhàngđầucủaĐảngcộnghoà,Kennedycódụngýmuốnchứngtỏrằngvịtrínàylàđộclậpvớimọiđảngpháivàhơnnữa,ôngcũngmuốnphòngngừađốivớinhữngvấnđềcóthểxảyravớiC.I.A.

McConerấthiếmcóđiểmyếu-trừniềmsaymêđốivớichiếcxeCadillacdàiđượccấptheotiêuchuẩngiámđốcC.I.A.-còntrongcôngviệcthìôngtađiềukhiểncơquanvớisựhiệuquảcủamộtôngchủcôngty.Mộttrongnhữngphươngphápnghiêmngặtcủaônglàcứđếnchiều,ônglạiđặtravớicáccộngsựmộtlônhữngcâuhỏiriêngbiệtvềkhảnăngtiếntriểncủacácvấnđềvềquốctế.Đúng8giờsánghômsau,mọingườiphảimangđếnnhữngcâutrảlờiđểôngcóthểchấpnhậnsựtháchthứcấyvàkhôngthấyaitronghọcóýkêucagìvềnhữnggiờhọphảilàmthuê.Nhờphươngphápấy,họcảmthấyhọthựcsựđóngmộtvaitrònàođấytrongviệchoạchđịnhramộtchínhsách.Chiếncôngcủaônglà-đươnglúcôngđihưởngtuầntrăngmậtởmiềnNamnướcPháp-ôngđãkiênquyếtxinchomáybayU.2đitrinhsáttrênvùngtrờiCubavìlúcđó,nếutinvàoỦybanđánhgiáquốcgia(BoardofNationalEstimates)thìngườitasẽtinrằngLiênXôkhôngbaogiờbốtrítênlửamangđầuđạnhạtnhânởngoàiđấtnướcXôViếtcủahọ,vàhọsẽkhôngbaogiờlàmthế.CuộckhủnghoảngtênlửaởCubasaunàyxảyralàmộttrongnhữnggiờphúthuyhoàngcủaC.I.A.

McConeđiềukhiểncơquanvớimộtbàntayhếtsứckiênquyết,nhưngôngcũngvẫnsẵnsàngbỏmộtýkiến-vídụnhưgửiquânĐàiLoansangViệtNamnếunhưýkiếnđókhôngđứngvữngtrướcsựphântíchcủacácchuyêngia.Ôngmạnhdạngiaoviệcđiềuhànhcơquanchocấpdướinhưngđòihỏihọphảiđiềuhànhnómộtcáchtốtnhất.Mộthôm,tôiđưaravớiôngýkiếnlànêncómộtchínhsáchluânphiênđểnhữngkhókhănnguyhiểmcủamộtsốnhiệmvụ,đặcbiệtnhưởViệtNam,cóthểđượcphânchiađềuchocácnhânviên.McConenhìntôivớiánhmắtsắtthépcủaôngvànói:“ÔngColby,ViệtNamlàvấnđềkhókhănnhấtvàquantrọngnhấtmàtổngthốngphảiđươngđầuhiệnnay.Ônghãygửiđếnđấynhữngngườiưutúnhấtvàhọsẽởlạiđấy.Tôikhôngmuốnngheainóiđếnviệcluânphiênmộtlầnnữa”.

McConethườnglấytôilàmphụtákhiđếnlàmviệcởNhàTrắngvàdựmộtsốcuộchọpkhácđốivớinhữngvấnđềĐôngDương,vàđiềuđólạicàngthườngxuyênhơnkhiquanhệ

giữaMỹvàDiệmngàycàngtrởnêncăngthẳng.

VớitưcáchlàPhógiámđốcC.I.A.phụtráchvềkếhoạch(đâylàmộtcáchnóikhácđểchegiấuvaitròchỉđạocácchươngtrình),DickHelmsvềchuyênmônlàngườiphụtráchtrựctiếpcủatôitrongthờikỳđó.Chonênvớiýthứctôntrọnghệthốngcấpbậc,mọihoạtđộngcủatôiđềubáocáovớiôngta.NhưngMcConelạiưathíchtraođổitrựctiếpvớitôi.SongdoHelmstỏrathôngcảmnêngiữaôngvàtôikhôngcógìxảyra.Vảlại,Helmsưathíchlĩnhvựccủanhữnghoạtđộngcótínhchấtchuyênmôntìnhbáo-nhưđiệpbáovàphảngián,chonênôngsẵnsàngdànhnhữnghoạtđộngvềViệtNamcho tôi. Chúng tôi rất ăn ý với nhauvà không lúcnàoHelmskhôngủnghộnhữnggìmàtôithửlàmđểthúcđẩynhữngchươngtrìnhnôngthônởViệtNam.

Trongthờikỳnày,nhữngcốgắnglớnlaomàbộtrưởngQuốcphòngMcNamarabỏrađểtìmkiếmmộtchínhsáchvàđểthựchiệncùnglúcnhiềuchươngtrìnhđãtỏrakhôngmấylạcquan.Trongnhiềucuộchọp,tôithấyôngbựctứcghighixoáxoánhữngghichépvềsốlượngvũkhí,sốhuấnluyệnviênvàvậtchấtkhítàicầnphảigửisangViệtNam,trongkhinhẽracầnphảicómộtđộlùiđểxemxétvàsuynghĩvềcáchlàmthếnàođểcáchđánhcủachúngtôithíchứngvớicáchđánhcủaBắcViệtNam.Ôngthựcsựnghĩrằngnhữngyếutốkhólườngvàkhôngthểsờmóđượccủachiếntranhvẫncóthểkiểmsoátđược,vớiđiềukiệnlàviếtđượcnóthànhconsố(vàtốtnhấtlàxếpnóthànhcộtmục)vànhờđómàcóthểlậprađượcnhữngsosánhrõràng.CáiphươngpháptổngkếtđượccácôngchủcôngtyMỹrấtsaymêmàKennedytrướcđâycũnglàmộtôngchủthìnólạichẳngphùhợpchútnàovớikiểuchiếntranhnhândântứclàkiểuchiếntranhtheophươngchâm:bỏraítnhất,tránhnhữngcuộcđốiđầuvànhằmcáikhósờthấy,mộtphươngchâmđãtrởthànhnéttinhtuýnhấttrongchiếnlượccủaBắcViệt.

CơnđóiconsốcủaMcNamaradẫnđếnmộtkếtquảđươngnhiên:Cáccấpdướicủaôngvộivãcungcấpmónhàngưathíchđóchoông.Thếrồihộinghị,hộithảovềthôngtindiễnraliênmiên,vàtheođúngtruyềnthốngưutúcủaquânsựHoaKỳ,trongphònghọptreolaliệtđủcácthứsơđồ,biểuđồvàtranhảnh,trongkhiđóthìngườitachỉdànhracóítthờigiờđểtìmhiểuvềnhữngkhíacạnhítsờmóthấycủacuộcchiến.SaunàyngườitaxétthấysốlầnxuấtkíchcủamáybayvàsốlượngbomđạnnémxuốngđườngmònHồChíMinhđãkhôngđemlạikếtquả,vàngườitađãkhônghềchúýchútnàođếnnhữngnỗlựcphithườngcủacácnhàlãnhđạovàdukíchcộngsảntrongviệctiếptụccuộcchiếnđấutớicùng,dùcóphảitrảbấtcứgiánào.CònvềnhữngđánhgiácủaC.I.A,màtừđóngườitacóthểhiểurấtrõrằngViệtcộngởmiềnNamchỉcầnnhữngsốlượngvũkhírấtítỏimàhọcóthểchuyênchởbằngnhiềucách,chonênngaycảkhingườitacóthểngănchặnđượcnhữngchuyếnxetừBắcViệtchạyvào,thìngườitagiảiquyếtđượcnỗiámảnhcủaMcNamaracùngcácnhàquânsựcủaông:đólàtànpháxứsởnàybằngnhữngcuộckhôngkích.

MộttrongnhữngcâuchuyệnđángbuồnnhấttôiđượcnghetừStewartAlsop,mộtngườitôirấtcócảmtìnhvàđượcbiếttừthờikỳtôihoạtđộngchoO.S.S.ởPháp.TrongmộtlầnđếngặpMcNamara,DesmondFitzgéraldđãphảnứngvềnhữngconsốcửaôngbộtrưởngbằngcáchnhẹnhàngnóirằng,trongmộtcuộcchiếntranh,cómộtyếutốcònquantrọnghơnnhiều:đólàtinhthần,ýchí.LàmộtngườiđãtừngchiếnđấubênphíaTrungHoadânquốc(tứcphíaTưởng

GiớiThạch-N.D)trongchiếntranhthếgiớithứhaiDesmondhiểurấtrõđiềumìnhnói.Thếnhưngtừđó,McNamarađãkhôngmộtlầnnàomờiDesmondthamgiaýkiếnnữa.

Bộóc thôngminhxuấtsắccủaMcNamarađãkhônggiúpgìđượcchoôngkhiôngphảiđươngđầuvớinhữngthựctếphũphàngcủaNamViệtNamtrongthờikỳhỗnloạn.Ôngcònmắcthêmmộtsailầmcổđiểnnữatrongcáccuộcchiếntranh,làdùngphươngphápleothangtừngnấc,trongkhilẽraphảigiángmộtđònthậtmạnhbằngtấtcảsứclựccủamình.ĐiềunàyđãxảyratrongviệcôngchủtrươngđưadầnquânMỹvàoNamViệtNamcũngnhưtrongkếhoạchleothangmộtcáchrất“tinhtế”củaôngramiềnBắc,bằngcáchcứmỗilầnleothanglàônglạichonhíchrathêmmộtđộ.McNamaracứngỡđốithủcủaônglàmộtkẻ“biếtđiều”,họsẽphảitừbỏcuộcchiếnđấukhihiểurarằngnhưngbướcleothangmàođầucótínhchấtbáohiệunàytấtyếusẽdẫnhọđếnmộtsựhuỷdiệtkhôngthểtránhkhỏi.Nhưngôngđãnhậnđượcmộtkếtquảtráingược:MỹleothangchừngnàothìcácnhàlãnhđạoHàNộilạithíchnghivớichừngđó.SailầmlớncủachiếnlượclàMỹkhônghềtínhđếnquyếttâmghêgớmcủangườiBắcViệttrongcuộcchiếnđấuchốngPháptrướcđâycũngnhưchốngMỹhiệnnay.Cáchduynhất làphải“ngănchặn”họ,trongkhiMcNamaravàsaunàylàKissinger lạinghĩ làcóthể“thuyếtphục”đượchọ.Tấtnhiên,McNamaracuối cùngđã thừanhậncáchnhìncủamìnhkhôngphảilàmộtcáchtốt.Ôngxintừchức,nhưngsailầmcótínhbikịchnàycủaôngvẫncònđeođuổiôngmãimãivềsau.

ThángMộtnăm1963,khitôithayDesmondFitzgéraldphụtráchphâncụcC.I.A.ViễnĐông,tuầnnàotôicũngcómộtcuộchọptheoquyđịnhvớiAverellHarriman,lúcđólàbộtrưởngNgoạigiaođặcpháivềnhữngvấnđềViễnĐông-Harrimanđượccửgiữchứcnàysaukhiônghoànthànhxuấtsắcmộtnhiệmvụmàtrongđóôngđãcódịpthươngthuyếtvớinhữngnhânvậthàngđầucủalịchsửhiệnđại,từcáclãnhtụnhưChurchill,Stalineđếncácnguyênthủquốcgia lớn củaphươngTây thời kỳởChâuÂu.Ông làngườibạn, ngườiủnghộ và cố vấn củaFranklin Roosevelt và Harry Truman và hiện giờ vẫn có những quan hệ như thế với JohnKennedy.Ôngthíchđượcngườitagọilà“Thốngđốc”,bấtkểnhiệmvụcủaôngnayrasao,đểtônvinhnhiệmkỳthốngđốcbangNewYorkcủaôngtrongnhữngnăm50.Trongkhivẫnlàmộtđảngviêndânchủnhiệttình,nhưngquantâmchủyếucủaônglạilàcáchmàsứcmạnhHoaKỳphảiđượcsửdụngnhưthếnàotrênthếgiới,vàđặcbiệtlàcáchmàMỹphảisửdụngnóđểchốnglạinhữngthamvọngcủaXôviết.

Trongcuộchọphàng tuầncủa tôivớiHarriman, chủđịnhcủa tôi làbáocáovớiôngvềnhữngviệcC.I.A.làmởViễnĐôngvàbảođảmvớiônglàchúngtôichấphànhnghiêmchỉnhnhững chủ trương chính sách được quyết định bởi các bộ trưởng và Nhà Trắng. Mặc dùFitzgéraldvàcácquanchứctrongbộNgoạigiaodướiquyềnôngđãcósựbảođảmđầyđủvềnhânthâncủatôi,Harrimanvẫnthửtháchtôimộtcáchkhôngthươngtiếc.Vàcũngkhôngchỉcótôilàngườiduynhấtđượcnếmphươngphápcủaông,màxétranócũngrấtđơngiản.Vớimộtgiọngđiệuđôikhigầnnhưthôbạo,ôngthẳngthừngtungrachotôinhữngcâuhỏivàchỉdànhchotôirấtítthờigiantrảlời.Ôngđòihỏinhữngcâutrảlờitrựctiếp,trongđócónhữngcâurấtkhótrảlờingay,vànếuaikhôngtrảlờiđượcthìôngquayđikhôngbuồnnghe.Nếutôibáocáoôngvềmộtvấnđềtheoônglàítquantrọngthìôngcôngkhaibậtnútchiếcmáyghiâmvàđểchonhữngngườigiúpviệctrôngnom.Hơnmộtlần,ôngđãcốtìnhnhửtôitớimức

đủđểthúctôitớichỗvìquábựctứcmàphảihétlênđểtrảlờiông.Nhưngtôihiểurằngđóchỉlàcáimẹođểgiúpôngxemtôicóphảilàconngườicódámđươngđầuvớiôngkhông,haychỉlàmộtkẻnhátganchỉbiếtcúirạpmìnhtrướctầmvóccủamộtcộngsựthântíncủađươngkimtổngthống.

HarrimanxemxéttôicũngnhưcơquanC.I.A.chúngtôivớimộtconmắthoàinghinàođấy.NoigươngnhiềunhữngngườinắmgiữtrọngtráchởWashington,ôngcảmthấycósựkhinhbỉkinhniênđốivớinhữngnhàđộctàiChâuÁvàbiếtC.I.A.vẫngiữnhữngquanhệtốtđốivớiphầnlớnnhữngngườiđó.ÔngđặcbiệtkhinhTưởngởĐàiLoan,PắcởHànQuốc,SarítởTháiLan,PhumiởLàovàmởrộngralàDiệmởSàiGòn.Tôiluônluôntựhỏikhôngbiếttháiđộấycónguyênnhânvìsao.PhảichănglàdotưtưởngtựdocủamộtnhàdânchủNewYorkkhiôngđinhninh rằng chínhnhững tổng thốngấy (nhất làTưởng)đã làmhại choHoaKỳvàmộtchínhphủdânchủởHoaKỳ (như trườnghợpTrumanđãđểmấtTrungQuốc?).Hay làdonhữngkhuynhhướngchuyênchếcủabảnthânông(nếungườitabiếtrằngtừhồicòntrẻ,ôngđãnắmtrongtaymộtquyềnlựckinhtếrấtlớn)nókhiếnôngkhôngthểdungthứđượcchosựcốchấphaynhữnglờituyênbốcủaaiđóchorằngmìnhlàngườiđộclậptrongkhichínhngườiấylạiphảiphụthuộcvàosựgiúpđỡcủaHoaKỳ.Tuynhiêntôichorằngnguyênnhânchủyếulàđiềuthứhai,bởiHarrimanđãrấtthànhcôngtrongquanhệvớinhữngnhàlãnhđạo,tuyhọrấtđộcđoánnhưnghọlạikhôngphụthuộcvàomộtai,vídụnhưStaline.

MộttrongnhữngquantâmchínhcủaHarrimanlàmuốnthấyC.I.A.phảitôntrọngnhữngđiềukhoảncủahiệpđịnhGenèvenăm1962,mộthiệpđịnhmàôngđãđàmphánđểLiênXôvàMỹđứngngoàinhữngcôngviệccủaLàovàcôngnhậnLàolàmộtnướctrunglập.ÔngbiếtlàởLào,C.I.A.cóquanhệvàgiúpđỡchomộtsốsĩquanthuộcpháicựchữuLào,vàôngcũngbiếtlàởLàođangcónhiềubộtộcchốnglạiBắcViệt.ÔngđòiC.I.A.phảingừnggiúpđỡchonhữngbộtộcMôngởBắcLàokhihiệpđịnhcóhiệulựcvàtôicótráchnhiệmphảigiámsátsựtuânthủấy.TuynhiênôngcũngchấpnhậnchochúngtôiđểlạihaingườiđểtheodõitìnhhìnhLào,dùchỉđểbiếtxemBắcViệtcótôntrọnghiệpđịnhkhông.ChodùHarrimancó“bướngbỉnh”đếnđâu,ôngvẫnlàmộtconchủbàitrongtấtcảcôngviệc,vàcuốicùngtôicảmthấyhứngthúvớicáccuộchọp,thậmchícảkhitôiphảichiếnđấumộtcáchvấtvảđểđượcônggậtđầuchấpnhậnchomộtbiệnphápmớitôiđềđạt.

ỞWashington,tôicònphảiđươngđầuvớimộtnhânvậtchủchốtnữacủatấnbikịchViệtNam,đólàMcGeorgeBundy.LàphụtácủatổngthốngKennedyvềanninhquốcgia,ônglàmộtnguyênmẫucủamộtdântốtnghiệpHarvardthuộcconnhàgiathếvàrấtsaymêvớicôngtácphụcvụcôngcộng,nhưngônglạikhôngphảilàmộtnghịsĩ.Luônluônlịchthiệp,cóchừngmựcvàcẩntrọng,ôngtậphọpquanđiểmcủacácphụtácủaTổngthốngquaconđườngcủaE.X.C.O.M[14]thườnghọpdướitầnghầmởcánhtâyNhàTrắngvàkhôngcómặttổngthống,đểmọingười thảo luậnđượccởimởhơnvàphân loạinóthànhtừngmảngrõràng,phảnánhđượcthựcsựtấtcảcácquanđiểmmàvẫnkhôngchỉrõlàôngtathựcsựnghĩgì.Sựcươngquyếtkhôngbácbỏđượccủaôngđãgiúpôngđiềuhànhmộtcáchcựckỳtinhtếcácnhàngoạigiao,quânsựvàtìnhbáotrongviệcđưanướcMỹtớibờvựccủachiếntranhvớiLiênXômàvẫnkhôngđitớixungđột.

CũngvẫntheocáchấyđểđiềuhànhcuộckhủnghoảngngàycàngtăngởViệtNam,BundytổchứcđềuđặnnhữngcuộchọpcủaE.X.C.O.Mđểxemxéttìnhhìnhvàđịnhranhữngkhảnănghànhđộngcóthể,rồitriệutậpđầyđủHộiđồnganninhquốcgiatrongphòngNộicácđểbáo

cáovớitổngthốngrồiđệtrìnhquốcgiatrongnhữngphươngáncóthể.TôithườngdựnhữngcuộchọpấyvớitưcáchđạidiệnchoMcCone.Nhiềulầntôiđãkhaimạccuộchọpbằngtrìnhbàytómtắtkếtluậncủabáocáomật.Vàomộttrongnhữngdịpấy,tổngthống,McConeđãkhenngợitôivềsựmaulẹ(lờikhennàyđượcMcConenhắclạivớiDickDelins,cấptrựctiếpcủatôi,vàđếnlượtDick,ôngnóilạivớitôi).CáivẻlạnhlùngđượckìmnéncủaBundyvàtínhchínhxáccủaôngkhiôngnêuranhữngphươngáncó thể, chắcchắnđãcóảnhhưởng tớinhữngquyếtđịnhcủaNhàTrắng.Từđónảyramộtkhuynhhướnglàgạtbỏnhữngquyếtđịnhnàođòihỏiphảihànhđộngkiênquyếtvàngaytứckhắc.Ngược lại,nhữngyêucầuphảicóthêmthôngtin,haynhữngkiếnnghịlànêncómộtchươngtrìnhhợplýcósựphốihợpcẩnthậnnhững“tínhiệu”đểbắnthôngtinchoHàNộilạithườngđượcủnghộ.Tuynhiênsauđó,bảnthânôngbị lôicuốnvàocơn lốccủanhữngcuộcchiếnđấuởViệtNam,Bundyđãphảihànhđộngkhác.MộtvụtiếncôngnghiêmtrọngđánhvàosânbayPlâycutrênCaonguyên,đãlàmrungchuyểncảcơcấuchỉhuycủaMỹvàđượccoinhưmộtbướcleothangchủyếucủacộngsản.BundygửitớiWashingtonmộtbứcđiệnlời lẽkiênquyếtđòihỏiphảitrừngphạtmộtcáchcôngbằngkhôngthươngtiếcBắcViệtNam.SựcậnkềvớichiếntranhthựcsựđãđưaranhữngtháchthứclớnđốivớisựphântíchlạnhlùngvàtrítuệcủaBundy.

Mộtsốdiễnviênkhác,tuyđóngvaitròthứyếu,nhưngđôikhilạicanthiệpmộtcáchquyếtđịnhvàodiễnbiếncủacácsựkiện.Nhưmọingườiđềubiết,chánhántoàántốicaoRobertKennedylàmộtcốvấnrấtgầngũivớingườianhruộtcủamình.Mộthômtôiđượccửđếnchỗông,phònglàmviệcgiốngnhưmộtcáihangcủaBộTưpháp,đểlàmrõmộtsốtìnhhìnhvớiông,tôipháthiệnmộtcáchrấtthúvịmộtloạttranhtrẻconvẽtreotrêntường.DeanRusklãnhđạobộcủaôngvớimộtsựtrungthànhmẫumựcvớitổngthống,nhưngônglạihầunhưbỏmặckhôngcanthiệpgìvàonhữngcuộctranhluậnchínhtrịđangdiễnrasôinổitrongsốcấpdướixungquanhông.ThứtrưởngGeorgeBall,ngườingaytừđầuđãphảnđốisựcanthiệpbằngquânsựcủachúngtôivớiViệtNam,làmộttrongsốnhữngngườiđầutiênđoánrằngrồivụnàysẽchẳngđiđếnđâuvàchúngtôisẽphảitrảgiáđắtchonó.MichaelForrestal,nhàluậtsưgiỏigiangcủaNewYork làngườirấttậntuỵvớitổngthốngvàcũng làngườichịutráchnhiệmvềViệtNamtrongHộiđồngAnninhquốcgia:ôngtiếpxúcchặtchẽvớicáccơquanvàcánhâncódínhlíutớicuộcxungđộtvàcôngkhaibàytỏnhữngnghingờcủaông(vàcóthểcảcủatổngthống)vềvìlợiíchgìmàMỹphảiủnghộDiệm.PhótổngthốngJohnsondựrấtđúnggiờcácbuổihọpcủaHộiđồnganninhquốcgiamàđươngnhiênônglàthànhviên.VìkhôngcócáchgìđểtácđộngtớichiềuhướngcủasựviệcnênôngrấtlongạikhinhìnthấybầukhôngkhíchốngDiệmngàycàngtăng.

TấtcảcácnhânviênkểtrênđềulànhữngcốvấnchủchốtvàchínhthứccủatổngthốngKennedy.Chínhhọlànhữngngườiđãgiậtdâytrongsáuthángcủanăm1963ấy,nhữngthángsẽlàmthayđổiquangcảnhsânkhấuvàgâyrathảmhọaởNamViệtNam.

•Sailầmtaihại.

ỞNamViệtNamcũngnhưởMỹ,ngườitachỉtríchDiệmnhiềunhấtlàvềvấnđềtôngiáo.ViệtNamchỉcókhoảng10%ngườitheocônggiáo.Nhưngtronggiáodục,Nhàthờđóngmộtvaitròtrợgiúpquantrọng,lạithêmđượcchínhquyềnthựcdânnângđỡ,nêncônggiáođãcóảnh

hưởnglớntronggiớiquanchức,địachủvàtưsảnvàảnhhưởngcủanóhầunhưcómặtởkhắpnơitrongđờisốngxãhội.ĐiềuđóphảnánhmộtkhíacạnhcủalịchsửViệtNam.Hơnnữa,cônggiáolạichiếmđạibộphậntrongsốchíntrămnghìndândicưvàoNamnăm1954.ThựcraDiệmđãtổchứchọlạithànhcáccộngđồngdândicưvàđưanóvàocáckếhoạchpháttriểnnôngnghiệpmiềnnúi-mộtbứctườngthànhvữngchắcđểchốngcộngsản,mặtkhácthìdùthếnàocũngphảibốtríchohọởvàomộtchỗnàođấy.Ngượclại,chọnphótổngthốngvàmộtsốbộtrưởng,Diệmlạikhôngchọnngườicônggiáo(vàđãcómộtthờikỳ,sốthànhviênkhôngcông

giáotrongchínhphủcònchiếmđasố).ChonênngườitakhôngthểbảorằngnhữngngườikhôngcônggiáođãbịDiệmgạtrakhỏichínhphủ.

DiệmđãbópnghẹtnhữngmưuđồchínhtrịcủacácgiáopháiCaoĐài,HoàHảo,nhữnggiáopháiđãthựctếkiểmsoátđượcnhiềuvùngrộnglớnởnôngthôn.Ôngchỉchophéphọhoạtđộngmộtcáchthuầntuýtôngiáovàkhôngđượccóquânđộiriêng.Họcóthểhoàntoàntựdohộihọpcáctínđồvàtiếnhànhcácnghilễtôngiáo.

VềPhậtgiáo,họchialàmhaiphái:MộtpháilàĐạithừa,pháinàyxuấtpháttừẤnĐộ,quaHimalayarồiTâyTạngvàTrungHoa,chịuvàiảnhhưởngcủavănhoáTrungHoa-vàthậmchícảđạoLãovàmanglạichopháinàymộtnghilễtruyềnthốngvàmộtcấutrúccótổchứcchặtchẽ.PháithứhailàTiểuthừa,triếtlýcóvẻthuầnkhiếthơn,khôngcónhữngthiếtchếcầukỳphứctạpvàphổbiếnrộngrãiởMyanma,TháiLanvàCampuchia.Trongcơnlốccủanhữngnăm1950,cảhaiphái-TiểuthừatrongtấmcàsavàngvàĐạithừatrongtấmáocàsađỏtía-đềukhôngđóngmộtvaitròchínhtrịnào,mộtphầnvìhọkhôngcóhammuốnvàphầnkhácvìhọkhôngđượctổchứccầnthiếtđểlàmviệcđó.

Ngược lại, giớiphật tử cóquanhệmật thiết với cáckhốiđại chúng chưabị ảnhhưởngnhiềubởicôngcuộchiệnđạihoácủaDiệm.NhữngnỗlựccủacộngsảnnhằmlôikéotổchứchọtheokiểumiềnBắcđươngnhiênkhôngtranhthủđượccảmtìnhcủahọ,nhưnghọcũngchẳngưathíchgìsựmấtổnđịnhdonhữngthayđổivềlốisốngtruyềnthốngquenthuộccủahọnaybịnhữngchươngtrìnhgiáodục,xãhộivàtheotrườngpháitruyềnthốngvàtấtnhiêncảnhữngngườiPhậtgiáo,thìnhữngchươngtrìnhấychủyếuchịuảnhhưởngngoạilaicủađạoThiênChúacủaDiệm,ảnhhưởngcủanhữngquanhệgiữaDiệmvàphươngTây(muốnnóingườiMỹ)vàvềnhànướcthếtụcmàôngtacóvẻmuốnthiếtlậpnênởNamViệtNam.

Đúngvàolúcđó,cộngsảnnổilênhoạtđộngmạnhởnôngthôn,chươngtrìnhấpchiếnlượcgâyxáotrộntrongđờisốngdânchúng,ngườiMỹcómặtngàycàngđôngởNamViệtNam…tấtcảnhữngcáiđólàmchoxãhộiViệtNamhỗnloạnvàbùngnổnhữngcăngthẳng.ChínhtrongbầukhôngkhíấyđãbùnglêntialửaphảnkhángcủanhữngngườiPhậtgiáo,vàsựphảnkhángnàyđãnhanhchóngpháttriểnthànhmộtsựkiệncótầmcỡquốctếdochỗMỹvàKennedyđãcoiViệtNamlàmốiquantâmchínhyếucủahọ.ChâmngòichovụnổlàvàothángNămnăm1963ởHuế,thủđôcủatrungphầnViệtNam.CáithànhtrìnàycủachủnghĩatruyềnthốngViệtNamẩngiấunhữngmưuđồviễnvôngcủanhữngthamvọng,nhữngniềmtintráingượcnhaucùngmộtlúcđượchoáthânởmộttrungtâmphậtgiáovớinhữnglãnhtụtôngiáođầyquyềnlựccủahọ,nhữngdisảncủanhiềuvụâmmưuvàhiệphộichínhtrịvàởngườiemcủaDiệm,NgôĐìnhCẩn,mộtngườimàtháiđộchínhtrịtỏrađặcbiệtcứngnhắc.

Ngày5thángNămnăm1963,cốđôHuếrựcrỡcờhoađểkỷniệmngàynhậnchứcgiámmụccủaThục,anhcủaDiệmvàCẩn.ĐólàmộtngàyhộitrọngthểđốivớigiáodânNamViệtNam,mộtbiểuhiệnvềviệcVaticăngthừanhậntưcáchquốcgiavàtôngiáocủahọ,tưcáchmàtrướcđâydongườiPhápđạidiện.Giữarừngcờhoaấy,ngườitacóthểtrôngthấybiểutượngvàngvàtrắngcủaVaticăngđượctôđiểmbởichiếchuyhiệucủaGiáohoàng.

Ngày8thángNămlạilàngàyPhậtđảncủagiớiphậttử.NhưngcácnhàchứctráchởHuếlạicấmphậttửtreolácờPhậtngũsắccủahọvàlàmnhưvậylàchínhquyềnvừaápdụngluậtlệchốngbiểutìnhcủaPhậtgiáotrướcđâycủangườiPháp,lạivừathihànhnhữngbiệnphápcủachínhquyềnDiệmđểphòngngừanhữnghoạtđộngchínhtrịcủacácgiáopháiđãbịDiệmloạibỏ.Mộtđámđôngphậttửđãbiểutìnhđểphảnđốiviệccấmđoánđóvàgiữalúchỗnloạn,mộttráibom,haycóthểlàmộttráilựuđạnđãphátnổ.Quânđộiđượcđiềuđếnđểlàmnhiệmvụđãnổsúngvàođámđông, làmchếtchínngườivàlàmbịthươnghaimươingườikhác.Mộtcáchngungốc,chínhphủđãđổtộinàycho“cộngsản”,trongkhiđóthìcácphậttửdocáctăngnidẫndắtđãđòichínhquyềnphảibồithườngtínhmạngchocácnạnnhân,trừngtrịnhữngkẻcótráchnhiệmvàđòiphảiđượctựdotreocờvàhànhđạo.

CólẽbịảnhhưởngbởiThụcvàCẩn,nhữngngườikhôngmuốnchấpnhậncódấuhiệunàolàHuế tỏ ranaonúng,Diệmđãgiảiquyếtviệcnàymàkhông thựcsựhiểurằngnósẽgâyranhữngphảnứngthếnàođốivớitrongvàngoàinước.ÔngtuyênbốrằngHiếnphápnăm1956đãcôngnhậnquyềntựdotínngưỡngnhưnglạikhôngchấpnhậnnhữnghoạtđộngchínhtrịcủanhữngnhómtôngiáo.CònNhu,đượcvợkíchđộng,lạilàmchotìnhhìnhthêmtrầmtrọngbằngcáchgaygắtbuộctộinhữngngườicộngsảnlàthủphạmgâynênsựbếtắcvànhữngvụbiểutìnhngàycàngtăngởHuế.Cuốicùngrồingày13thángSáu,ngườitacũngđiđếnmộtthoảthuậnlàchấpnhậnbồithườngchocácnạnnhân,mởcuộcđiềutratựdođểtìmranhữngngườichịutráchnhiệm,PhậtgiáođượcquyềntựdogiảngđạovàđượcphéptreocờPhậtcùngvớicờquốcgia.Tuynhiênvụviệcnàykhôngphảivìvậymàbớtphầntaihại,vàthoảhiệptrêncũngkhôngdậptắtđượcnhữngchốngđồidobảnthânsựcốcũngnhưsựphảnứngtànbạocủachínhphủgâyra.

ẤyvậymànhữngcăngthẳngdaidẳngởViệtNamcũngvẫnchưalàgìcảsovớinhữngphảnứngcủangườiMỹ,khihọcóởtrướcmắtmộtloạtnhữngtấmảnh,mànhìnthấynóthìtrướcđâyhọthờơvớinhữngvấnđềcủaViệtNambaonhiêuthìbâygiờhọlạicàngquantâmđếnnóbấynhiêu.Ngày11thángSáu,mộtphátngônviêncủaPhậtgiáoloanbáovớigiớithôngtấnMỹrằngngaysángmaiởmộtngãtưđãđịnhcủađườngphốSàiGòn,sẽxảyra“mộtsựviệcgìđónghiêmtrọng”.Đếngiờđãđịnhtrướcốngkínhcủađôngđảonhàbáo,hoàthượngThíchQuảngĐứctrongbộcàsamàuvàngbướcravànghiêmtrangngồixuốngđất,trongkhiđómấyngườitùytùngtướixăngvàongườihoàthượng.Rồihoàthượngđánhdiêmchâmlửavàhysinhtrướcmắtmọingười,hànhđộngấyđượccoinhưmộtlờiphảnkhángchốnglạichếđộDiệm.NhữngtấmảnhmàukhủngkhiếpxuấthiệnngaylậptứctrêntrangmộttờbáođãkhiếnchínhquyềntựdocủatổngthốngKennedyphảigiữmộtkhoảngcáchvớimộtchếđộmàđểchốnglạinó,ngườitađãphảidùngđếnnhữnghìnhthứcquyếtliệtnhưthế.TrongchínhphủMỹ,lậptứcnổranhữngcuộctranhcãigaygắtvềvấnđềlàMỹcóđúnghaykhôngkhiủnghộDiệmởNamViệtNam.

LúcđóđạisứNoltingđangđinghỉởHyLạp,việc liên lạcvớiDiệmđược tiếnhànhquatrunggiancủaphóđạisứWilliamTrueheart.ThếmàđốivớiDiệm,Trueheart làngườichủtrươngphảicótháiđộcứngrắnhơnlàduytrìvớiDiệmmộtquanhệtincậydựatrênsựủnghộvôđiềukiệncủaMỹ.MộttháiđộmàlúcmớiđầuKennedyđãxácđịnh.Đểứngphóvớitìnhthế,bộNgoạigiaoMỹdồndậpthúcépDiệmphảihoàgiảivớiPhậtgiáo.Nhưngtrongkhiđó,DiệmlạichịusứcépcủavợchồngNhulàđòihỏiDiệmphải“mạnhtay”hơnvớigiớiPhậtgiáovànhữngảnhhưởng“cộngsản”củahọ(BàNhu,nhưđổthêmdầuvàolửa,lạigọihànhđộnghysinhcủacácnhàsư-lúcbấygiờlạicóthêmnhiềungườitựthiêu-làhànhđộng“tựquay”).Diệmnghiêngngảgiữahaitháiđộấy,mộtmặthứavớiMỹsẽhoàgiảivớiPhậtgiáo,vàtrênthựctếôngđãcóvàilờituyênbốtheochiềuhướngấy,songmặtkhácônglạitìmcáchpháttriểnmạnhmẽ.Thậmchícảcácquanchứcchínhphủvàgiớiquânnhâncũngphảicôngkhaibày tỏsự longại củahọ trướccáchgiảiquyếtvụviệccủaDiệm.Thờigiancàngquađi thìnhữngtiếngxầmxìvànhữngbáocáocủaC.I.A.vềmộtcuộcđảochínhnaymailàcóthểtinđược.

Trongtìnhhìnhấy,ngày27thángSáu,lạicóthêmmộtchuyệnmới.Rõràngcóýđịnhmuốn“phichínhtrịhóa”vấnđềViệtNamđốivớiHoaKỳ, tổngthốngKennedycôngbốviệcđưaHerryCabotLodgesang thaychoNolting.Làmột sảnphẩmquý tộc thuầnchất củaxãhộithượnglưuBoston,CabotLodgelàứngcửviênphótổngthốngnhiệmkỳ1960củaĐảngCộnghoàvàôngđãhoànthànhxuấtsắcnhiệmvụđạisứởLiênhiệpquốcdướithờiEisenhower.TừSàiGònnhàngoạigiaochuyênnghiệpNoltingđãchiếnđấuđểbảovệchínhsánhcủaôngđốivớiWashingtonvàthườnglàchốnglạinhiềunhânvậtchópbutrongchínhquyềnKennedy.NếucuốicùngNoltingthuatrậnthìtuynhiên,câuchuyệncủaôngvẫnlàmộttrongnhữngcáigươngcóíchnhất,cótínhbáohiệuứngnghiệmnhấtvàđángtônvinhnhấttrongcuộccanthiệpcủaMỹvàocuộcchiếntranhlầnthứhaiởĐôngDương.

VàothángBảy,ngườiMỹbắtđầutựhỏiđiềugìsẽxảyranếunhưcómộtcuộcđảochính,hiểnnhiênlàquânsự,chốnglạichếđộDiệm.NhiềucuộchọpđãdiễnraởWashington,cáccơquanainấyđềuchuẩnbịchuđáotrướcchoquanđiểmcủamìnhđểđưarakhitổngthốnghọpHộiđồngAnninhquốcgia.McConekhuyếnkhíchtàinăngphântíchcủaC.I.A.,cungcấpcácđánhgiávềtìnhhìnhchếđộDiệmvàcuộcchiếntranhôngtađangtiếnhànhởNamViệtNam.McConedẫntôitớicùngdựcáccuộchọpcủaNhàTrắngmàởđó,vớivốnhiểubiếttrựctiếpcủatôivềnhữngvấnđềViệtNam,tôicóthểgợiývềnhữnghànhđộngcókhảnănggiúpchúngtôigiảiquyếtđượcthếtiếnthoáilưỡngnancủaMỹởViệtNam.

Trongcáccuộchọpấy,hốngăncáchgiữacácbên thamdựchỉcóngàycàngbịđàosâuthêm.ỞbộNgoạigiao,RogerHilsmantrởthànhthứtrưởngphụtráchViễnĐông,thaychoAverellHarriman,đượccửlàmthứtrưởngphụtráchcácvấnđềchínhtrị.VốnlàmộtdânkỳcựucủaWestPointvàđãtừngchiếnđấutạibưngbiềnBắcMiến(Mianma)trongchiếntranhthếgiớithứhai,nênkhôngphảivôcớmàHilsmanđượccoinhưmộtchuyêngiavềvấnđềViễnĐông.ÔngkhôngngừnggiụcgiãtôiphảitiếnhànhnhữnghoạtđộngtíchcựchơnởLàovàvềphầntôi,tôicũngsẵnsàngchúýlắngnghenhữnghồitưởngcủaôngvềchiếntranhđểđổilại,tôicóđượcsựủnghộvềchínhtrịcủaông,mộtsựủnghộđươngnhiênlàcầnthiếtchonỗlựccủachúngtôi.

Ngày15thángTám,theođúngtụclệkhôngbaogiờhaiđạisứkếnhiệmnhauởmộtvịtrílạiđượcphépcómặtcùngmộtlúcởmộtnhiệmsở,NoltingrờiSàiGòn.CònLodgethìcómặtởHonoluluđểBộChỉhuyquânsựTháiBìnhDươngchoôngbiếtvềtìnhhìnhNamViệtNam.TạiHonolulu,NoltinggặpLodgevàhaibênthảothuậnvớinhauvềnhữngtráchnhiệmcủaôngtânđạisứ.Riêngtôi,nhândanhC.I.A.,tôicũngcómặtởđấy,tranhthủdịpnàygiúpchoLodgenắmđượcrõhơnvềnhữngchươngtrìnhcủachúngtôivànhữngđónggópcủanóvàonỗlựcchiếntranh.Thìchínhtrongtìnhhìnhđótintứcđếnvớichúngtôivàođêm21thángTám:DiệmđãchomởmộtloạtcáccuộctiếncôngvàomộtsốchùachiềnởNamViệtNam,bắtbớkhoảngmộtnghìnbốntrămngườivàgâyramộtsốthươngvong,consốchưaxácđịnhrõlàbaonhiêu.Hànhđộngđêm21thángTámcủaDiệmtrênthựctếđãxoábỏtấtcảmọilờihứahẹnhoàgiảivớiPhậtgiáomàôngtađãcamkếtvớiNoltingvừađây.ChẳngcầnnóingườitacũngcóthểhiểuđượctâmtrạngcủaNoltinggiữalúcôngtađangtraođổibànbạcvớiLodge,làôngtacảmthấymìnhbịDiệmphảnbộithếnào,cũngnhưtrướcđây,khibắtđầucáinămđầybấthạnhnàyôngđãthấymìnhbịngườiphócủamìnhlàTrueheartphảnbộirasao.Trueheart,trongkhiNoltingđangnghỉphép,đãlơlàkhôngbáochoôngngayvềcuộcnổidậyđầutiêncủaPhậtgiáovàothángNămvàgiữmộttháiđộchốngDiệm.

ĐốivớingườiMỹ,họcàngcảmthấymìnhbịlườnggạtbaonhiêukhihọbiếtrõchitiếtvềsựviệcbấynhiêu.Thoạtđầu,ngườitađượctinrằngnhữngngườitấncônglàquânđộichínhquycủaNamViệtNam,vàhànhđộngcủahọởđâylànằmtrongkhuônkhổluậthìnhmàDiệmđãbanbốtheoyêucầucủacáctướnglĩnh.Nhưngsựthậtthìhoàntoànngượclại.NhữngkẻtấncôngởđâylàngườicủacảnhsátvàcủalựclượngđặcbiệtdướiquyềnkiểmsoáttrựctiếpcủaNhu.Nhuhiểnnhiênlàđãnúpsaucái“vỏbọc”quânsựmàcáctướnglĩnhđãcungcấpchoôngta,khihọchấpnhậnmộtsắclệnhvềluậthìnhđểgiảiquyếtvấnđềPhậtgiáo.NhutínhtoánrằngnếuđếnSàiGònLodgechấpnhậnsự“nghênhđón”ôngtabằngmột“sựđãrồi”nàythìnhữngcuộctranhcãivớiôngtânđạisứHoaKỳvềvấnđềPhậtgiáosẽkhôngcònlýdogìđểtồntạinữa.NhưngNhuđãquênkhôngtínhđếnphongcáchcũngnhưtínhcáchcủanhàngoạigiaoxuấtthântừBoston.Sauvụtấncôngcácchùachiền,nếunhưtrướcđâyLodgecòncósựdèdặtnàođấyđốivớichếđộDiệm,thìgiờđâyôngđãchuyểnhẳnsangmộttháiđộchốngđốigầnnhưkhôngbuồnchegiấuđốivớinó.

Trongmộtbuổilễhộiđầutiênôngđượcdự,nhìnthấyDiệmravẻtrangtrọngtrongchiếcáodài truyềnthốngcủacácôngquanngàytrước,chứkhôngmặcbộđồâuphụctrắngnhưdướithờithuộcPháp,LodgengánngẩmtuyênbốrằngtấtcảtròdàncảnhnàycủaDiệmchỉcànggợichoôngtaquangcảnhcủamộttriềuđìnhtrungcổ,chứkhôngphảilàmộtcộnghoànhưHiếnphápquyđịnh.Dựavàoưuthếcónguồngốcxuấtthân,từmộtgiađìnhdanhgiávàbảnthânlàmộtnhânvậttầmcỡquốcgia,Lodgelàtấtcả,ngoạitrừmộtđiềuôngtakhôngphảilàmộtquanchứcbiếtedènểsự.ÔngchorằngmìnhđếnViệtNamlàđểxemxéttìnhhìnhchungvàđưaranhữngquyếtđịnhlớnmàkhôngcầnphảiquantâmtớinhữngtiểutiếtcủacácchươngtrình.CácbứcđiệncánhânônggửivềWashingtonthườngphảnánhsựxacáchcủaôngđốivớicáckếtluậntỷmỷcủatoàđạisứ.TínhđộclậpcủaôngđốivớicơquannàyđiđôivớitưcáchmìnhlàngườicủaĐảngCộnghoàvàđộclậpvớichínhquyềnKennedy.Từđóđưađếncáicáchvừacánhânvừachẳngđếmxỉagìmấyđếncácthểchế,nókhiếnchocácviênchứchaycáccơquandướiquyềnôngphảihoangmang,mấtphươnghướng.

Kennedyápdụngvớiôngchiếnthuậtrấtquenthuộcchiếnthuậtbàntaynhung.ĐiềucuốicùngmàKennedycầnvàogiaiđoạnnàycủacácsựkiện,làsựtổchứccủatayđảngviêncộnghoàmàôngchọnlàmcontinnàychocáclựachọnchínhtrịcủaôngvềViệtNam.TôntrọngLodgesẽgiúpchoKennedyphòngngừađượcmọingườilờibuộctộisaunàylàđã“đểmất”ViệtNam,cũngnhưtrướcđâyngườitađãtráchHarryTrumanvàcácngườibạndânchủcủaônglàđã“đểmất”TrungHoa.VậylàthôngtingiữaMỹvàViệtNamphảiđiquanhiềuconđườngvànhiềucấpkhácnhau.NhưngngườinàohoạtđộngvềphươngdiệnquânsựvàởcấpnôngthônthìủnghộnhữngchươngtrìnhmàchínhquyềnDiệmđưaranhằmtổchứcmộthệthốngphòngthủchốngcộngsảnxâmlượcởnôngthôn.ỞSàiGònthìcáccơquanMỹcungcấptiềnbạc,vũkhívàcáctrangbịcầnthiết.Mộtsựđốiđầungàycàngtỏrathùđịchxuấthiệncùngmộtlúcởcấpđộchínhtrị,mộtcấpđộrõrànglàchủyếunhấttrongkhinhữngquanhệMỹViệtngàycàngtrởnêncăngthẳngtrongmùahè1963.

SựngờvựcmàtânđạisứLodgebiểuhiệnsauvụđànápngày21thángTámđãtácđộngtớiWashington.Kỳnghỉcuốituầnsaungàyxảyrasựkiện,nhiềunhânvậtquantrọngđãkhôngcómặtởthủđô.KennedyđangởHyannisportởmũiCodvàngoạitrưởngDeanRuskthìởNewYork,cảbộtrưởngQuốcphòngMcNamaravàGiámđốcC.I.A.McConeđềuđinghỉmát.TuynhiênởbộNgoạigiaothìngườitavẫncảmthấyđượckhôngkhícủacuộckhủnghoảngởNamViệtNam.NgườitacònbiếtrằngcuộctấncôngvàocácchùachiềnlàtácphẩmcủavợchồngNhuchứkhôngphảicủaquânđội.VànhưvậylàvợchồngNhuđãtungramộttháchthứcđốivớisựủnghộcủaMỹởNamViệtNam.NếungườitakhôngcómộtphảnứngthíchhợpthìhoárachínhphủMỹchỉgóigọnmìnhvàovaitròlàngườiủnghộmùquángchochếđộDiệm,bấtkểchếđộđólàgì,thậmchíngaycảkhinhữnghànhđộngcủanólàkhôngthểchấpnhậnđượcđốivớicôngchúngHoaKỳ.

ỞWashington,sángthứbảylàmộtsángrấtđặcbiệt:điệnthoạikhôngaigọi,cácquanchứccaocấpcóthểtranhthủthờigiannàyđểgiảiquyếtnốtnhữngcôngviệctồnđọngtrongtuầnvàvùiđầuvàonhữngcôngviệcquantrọngkhácmàdoquábận,họđãphảigiaoquyềngiảiquyếthàngngàychocáctrợlí.Vàvàobuổisánghômấy,mộtsángthứbảycủathángTám,nhómlàmviệcgồmRogerHilsman,AverllHarriman,GeorgeBallvàMichealForresfal,cốvấnHộiđồngAnninhquốcgia,tấtcảđãnhấttrílàHoaKỳkhôngthểthụđộngchấpnhậnsựtháchthứccủaviệclàm“sựđãrồi”củaNhu.HọnghiêncứubáocáođầutiênLodgegửivềsaukhiôngtớiSàiGòn.LodgenóivềphảnứngcủacáctướnglĩnhchủchốtvàsốcộngsựdânsựcủaDiệmmàtheoýhọthìtốtnhấtlànêngạtbỏvợchồngNhurakhỏivịtríhiệnthờicủahọtrongchínhphủnếunhưcuộcchiếnđấuchốngcộngsảnvẫntiếptục.

Bộtứ,màchắcchắnHarrimanlàngườicầmđầu,sauđóđãthảochoLodgemộtbứcđiện-bứcđiệnmànósẽdẫnchínhphủMỹtớisailầmlớnđầutiêncủamìnhtrongchiếntranhViệtNam:đólàlậtđổchínhquyềnDiệm.Nộidungchủyếucủabứcđiệnnhưsau:

ChínhphủMỹkhôngthểdungthứchomộttìnhtrạngmàquyềnhànhnằmtrongtayNhu.CầnphảitạochoDiệmmộtcơhộiđểgạtNhuvàbèđảngcủahắn(…)Nếu,mặcdùôngđãcốgắnghếtsức,Diệmvẫnkhôngchịulaychuyểnvàtừchối,chúngtalúcđósẽphảitínhđếnkhảnănglàngaybảnthânDiệmcũngphảirakhỏichínhquyền(…)

Đểápdụngđườnglốinày,nhữngngườicầmđầuchủchốtquânđộicầnphảiđượcthôngbáorằngngườiMỹsẽduytrìchiviệnkinhtếvàquânsựtrongtrườnghợpNhubịgạtrakhỏichínhquyền.NếuDiệmtừchốithìngayôngtacũngsẽbịMỹsẵnsànggạtbỏ.TrongthờigianmàbộmáychínhquyềntrungươngbịngừngtrệthìMỹsẽtiếptụcchiviệnchoquânđội.Cuốicùng,điềucựckỳcầnthiếtlàLodgecónhiệmvụtìmngaymộtngườicókhảnăngthayDiệmvàsoạnrakếhoạchchitiếtđểtiếnhànhviệcthaythếnày.

Dotínhchấtnghiêmtrọngcủanó,việctrìnhbàyđườnglốinàykhôngthểđánhđibằngđiệncũngnhưkhôngthểxintrướcđượcsựđồngýhaytranhthủđượcýkiếncủacáccộngsựchủchốtcủatổngthốngvàbảnthântổngthống.Mộtthứbảymùahèquảkhôngphảilàmộtngàyđángmơướcđểtriệutậphọtớihọptrongkhinếuđólàmộtngàybìnhthườngtrongtuầnthìviệcđólàhoàntoàntựnhiên.NhưngWashingtonđãcónhữngbiệnphápkhẩncấpchonhữngtrường hợp trên.Mỗi cố vấn cấp cao đều cómột người phó hoặcmột sĩ quan có tư cáchthườngxuyênlàcóquyềnđượcbậtđènxanhcủacơquanmìnhđểgửiđimộtbứcđiệnchongườicótráchnhiệmnếungườitakhôngcóđiềukiệnđểtìmgặpđượcngườiđó.Trongbuổisángthứbảyhômấy,ngườidễgặpnhấtlạilàtổngthốngmàvớiông,ngườitacóthểtiếpxúcởchỗnàomàôngcómặtvàngườitadễdàngđượcôngđồngý.Vớinhữngngườikhácthìtôikhôngbiếtthếnào,ngoạitrừDeanRuskthìôngtasửdụngđườngdâytrựctiếpcủapháiđoànMỹởLiênHiệpquốcvàdođóôngcó thểđọcđược toànvănbứcđiện.Với tướngMaxwellTaylorlúcđóđangởkháchsạn,ngườitaliênlạcđượcvớiôngtaquađiệnthoạivàđọcchoôngnghemộtbản tómtắt.VớiMcNamaravàMcCone,người takhông liên lạcđược trực tiếp,nhưngthứtrưởngQuốcphòngRoswellGilpatricvàRichardHelmsđãnhậnthaychohaiông.Songmặcdùlànghiêmchỉnhvềphươngdiệnkỹthuật,cácbiệnphápphốihợptrêndẫusaocũngđãgâyramộtsốtrụctrặc,trongcáccơquanvàrõrànglànhữngngườicótráchnhiệmchủchốtđãkhôngcóđiềukiệnđểthảo luậnmộtcáchnghiêmchỉnhvềnộidungbứcđiện,trướckhiđưaramộtquyếtđịnhchínhtrịquantrọng.

Sánghômsau,khicáccơquannhậnđượcbảnsaobứcđiệnngày24thángTám,cácviênchứccóliênquannhiềunhấtđếnvấnđềViệtNamđềuhiểulàchínhphủvừacómộtquyếtđịnhcựckỳquantrọngvềvấnđềnàyvàcáccấptrêncủahọcầnphảisơbộbiếtngay.LàmộttrongcáccộngsựchínhcủaMcConevềvấnđềViệtNamvàchưabiếtnộidungbứcđiệnđãđượcchuyểnchoHelms,tôiliênlạcvớiConeđểbáochoông.McConeđãhoàntoànnắmđượcquanđiểmcủatôi.Diệmcóthểlàmộtconngườikhótính,nhưngdùsaoôngvẫnlàngườilãnhđạotốtnhấtvàduynhấtmàViệtNamhiệncó.ChấpnhậnquanđiểmđónênMcConethườngủnghộtôi.ÔngbiếtrằngmọihànhđộngtrựctiếpchốngDiệmsẽlàmnguyhạicholợiíchcủaMỹởmộtNamViệtNamtựdo.

Theoyêucầu,ngayngàyhômấytôiđếngặpôngtạikhunhànghỉrấtđẹpcủaông,baybằngmộtchuyêncơnhỏcủaNhàTrắngmàMcGeorgeBundybốtríchotôi.Ôngvôcùngbựctứckhitôichoôngxembứcđiện,vànóirõthêmlàkhôngmộtaitronghàngngũcácgiámđốccơquanđượchỏiýkiếntrướckhibứcđiệnđượcgửiđi.Tuynhiênôngvẫncốgiữvẻbìnhthảnnhưthườngngày,nhưnglàmộtthứbìnhthảnlạnhlùngbănggiá.Thếlàhếtnhữngngàynghỉngắnngủicủaông.“TốinaytôisẽtrởvềWashingtonvớianh”,ôngnói.

MaxwellTaylorcũngphảnứngvớitháiđộgầnnhưthế.ÔnggửichotướngHarkinsởSàiGònmộtbứcđiện,nóirằngngườitasẽxemxétlạiđườnglốihànhđộngmàbứcđiệnthôngbáo.

Thứhai,cácngườicótráchnhiệmchủchốtđếngặptổngthốngđểdựmộtcuộchọpmangtínhchấtđiểnhìnhcủanhữngcuộchọptheophongcáchKennedy,tứclàkhoảnghai,bachụcngười hoặc ngồi xung quanhmột chiếc bàn, hoặc ngồi quay lưng vào tường. Đimột vòngquanhbàn,Kennedycắtđứtluồngsuynghĩcủamọingườikhikhônghỏicóaimuốnthayđổigìvềnộidungbứcđiện.Khôngaicóýkiến.Thậtkhómànóithẳngvớitổngthốnglàôngtađãsailầmkhichấpnhậnmộtđiềugìđó,trongkhichínhmìnhlạichưathểđưarađượcmộtýkiếnnàohayhơn.Nhưnghômsau,khicómặtởWashingtonđểnhậnsựbổnhiệmmớivàdựmộtcuộchọpkháccủaNhàTrắng,Noltingđãlêntiếng.Ôngnóivớitổngthốnglàchúngtakhôngnênđánhkhichúngtachưabiếtđánhvàođâuvàtrongkhichờđợi,chúngtacầnphảixácđịnhlạicáchxửsựchoNamViệtNam.

ÝkiếncủaNoltingđãkhaimàochoGeorgeBalltiênđoánrằngchúngtôisẽkhôngthểthắngđượctrongchiếntranhViệtNam.CònAverellHarriman,ngườiđãhơnmộtlầnthùđịchvớichếđộDiệm,đãcôngkíchNoltingvớimộtsựcuồngnhiệtgầnnhưlàácý.ÔngnóirằngchínhsáchủnghộDiệmcủaNoltingngaytừđầuđãtỏrasailầm(thếmàđólạiđúnglàđườnglốicủachínhquyềnKennedy).ÔngkịchliệtchêtráchNoltingđãhoàntoànthấtbạitrongquanhệđốivớiDiệm-quađómàngụýrằngýkiếncủaNoltinglàkhôngđángđểtổngthốngxemxét.TôirấtcămphẫnkhithấyHarrimanđốixửmộtcáchthôbạonhưthếđốivớimộtquanchứcđángnểtrọngnhưNolting,nhưngmặtkháctôicũngphảicôngnhậnđómớithựcsựlàHarriman,mộtHarrimanhoàntoàntậntụyvớilợiíchcủatổngthốngvàđấtnước,màvìnóôngcóthểđèbẹpbấtkỳaichốngđối.RõrànglàcảMcNamara,bộtrưởngQuốcphòng,cảMaxwellTaylor,TổngThammưutrưởngliênquânvàcảMcConegiámđốcC.I.A.,khôngaiđồngtìnhvớiýkiếncủaHarrimansonghọđềukhôngbàytỏsựbấtđồngcủahọtrongmộtdiễnđàngầnnhưcôngkhainày.Nhữngngườidựhọp,sốngồisáttườngtrongđócótôi,cũngkhôngmộtaithamgiavàocuộctranhluận.

Giữmộttháiđộcóvẻnhưbáohiệuvềcáchnhữngthángtớiđâysẽgiảiquyếtcôngviệcnàynhưthếnào,tổngthốngKennedychưađưaramộtlậptrườngrõrệt.Ôngkhôngphátbiểurõvềýnghĩađườnglốicủaông.ĐơngiảnôngchỉđồngýđiệnchoLodgevàHarkinsđểyêucầuhọlàtheohọ, liệunhữngvụrốiloạnchínhtrịcóthểtrànrakhỏithànhphốvàlâylansangvùngnôngthônkhông,vàliệuđiềuđócóthểtácđộngtớinỗlựcchiếntranhkhông.Ônghyvọnglàmnhưvậy,ôngsẽcóđượcnhữngcâutrảlờigiúpôngxácđịnhđượcđườnglốisaunàycầnnoitheo.TôicócảmgiáclàtrongviệcchốngDiệm,KennedykhôngphảikhônghàilòngkhiđểchoLodgeđượcrộngđườngmuốnđixatớiđâuthìđi,bởiôngbiếtrằngcáinhãnmáccộnghoàcủaôngđạisứsẽchechởchotổngthốngchốnglạimọisựchỉtríchsaunàycóthểxảyra,bấtkểlàkếtquảcủacôngviệcrasao.

Lodgesốtsắng,nhiệttìnhhưởngứngđườnglốimàbứcđiệnngày24thángTámnêura.NhưngôngchorằngsẽlàhãohuyềnkhichoDiệmmộtcơhộiđểgạtNhu,bởi“thựctếlàchẳngcócơmay”nàođểDiệmsẽlàmviệcđó.Ôngđềnghịnênquanhệtrựctiếpvớicáctướnglĩnh

khôngthôngquaDiệmvàđểchohọtựquyếtđịnhvềviệccónên“giữ”DiệmnhưngkhôngcóvợchồngNhu.Rấtlạlùnglàôngnóithêmrằngmaiôngsẽtrìnhuỷnhiệmthưđạisứlêntổngthống,màkhôngthấynêurằngviệcđólàngượcđời.

ỞSàiGòn,Lodgetriệutậpcáccốvấncủaôngvàquyếtđịnhphảibáochocáctướnglĩnhnhưngkhôngđểlộralà“cósựcanthiệpchínhthứccủaMỹ”-mộtsựthậntrọngphùhợpvớiảotưởngphổbiếnlúcbấygiờlàmuốnrằngmọingườikhôngthểgáncáchoạtđộngcủaC.I.AchochínhphủMỹ!Cómộtsựphâncáchrõrệtgiữahaitháiđộcủachúngtôi,mộtlàcủaMcConevàtôi,nhữngngườiphảnđốimọicanthiệpchốngDiệm,vàmộtcủaLodge,ngườisẽsửdụngngườicủachúngtôiđểthựchiệnmộtnhiệmvụmàchúngtôiphảnđối.Nhưngmặtkhác,C.I.A.lạikhôngphảilàngườicóquyềnđượcđưaranhữngquyếtđịnhchínhtrịmàtrongcáchoạtđộngbímậtcủanóC.I.Aphảithựchiệnnghiêmchỉnhnhữngquyếtđịnhcủatổngthống,vàtrongtrườnghợpnày,tổngthốngđãgạtbóngchoLodge.C.I.A.đãphảiđươngđầuquáđủvớinhữnglờibuộctội-nhiềucáiđãđượcđưaracôngkhai-rằngcơquannàylàmột“chínhphủvôhình”.Chonênchúngtôimuốnvấnđềphảiđượcrõràng:đườnglốichínhsáchC.I.A.phảituântheokhôngphảilàcủachúngtôi,màlàcủatổngthốngvàcáccốvấncủaông.Năm1961chínhquyềnKennedyđãnhấnmạnhvấnđềnàytrongmộtbứcthưgửichotấtcảcácđạisứMỹởcácnước,nhắcrằngtrongkhilàmnhiệmvụ,vềmặtlựachọnchínhtrị,họcầnphảixácđịnhrõsựlựachọnấychotấtcảcáchoạtđộngcủaC.I.A.

ChínhvìvậymàJohnRichardson,phụtráchcơquanC.I.A.ởSàiGòn,chấphànhđúngnhữngchỉthịdứtkhoátvàrõràngcủatôi,đãpháingườicủaôngđếnliênlạcvớinhữngnhânmốimàhọđãcôngphucấyđượctrongquânđộiNamViệtNam,đểnghiêncứuxemkhảnăngcũngnhưbằngcáchthứcnàođểtổchứcmộtcuộcđảochínhmàLodgechorằngnóđãđượcWashingtontánthành.

Cáctướnglĩnhphảnứngmộtcáchhếtsứcthậntrọng,thậmchíkhôngcònnghingờnữa,bởibiếtRichardsoncóquanhệmậtthiếtvớiNhuvàsợnhữngýkiếncủahọsẽđượcnhắclại.TuyluônluôntintưởngtìnhbạntrungthựccủacácsĩquanC.I.A.này,mộttìnhbạntừngđượcthửtháchquanhiềunăm,nhưngđiềuđócũngkhôngngăncảnhọsợbịlộ.Hơnnữahọcũngchưađượcxemxétkỹkếhoạchđểbảođảmchắcchắn thànhcông.Vì thế tướngTônThấtĐính,ngườibạncủachúngtôi,vẫnchưađượchọhoannghênhtrongcáccuộchọpcủahọ.(TướngĐính,ngườiđãđượcchúngtôiủnghộtrongchươngtrìnhxâydựngcácđộithámbáomiềnnúi,hiệnđangkiểmsoátnhiềuđơnvịởvùngSàiGònnênngườitakhôngthểkhôngcầnđếnôngtrongcuộctấncôngvàodinh).

Trongnhữngngàytiếptheo,giữatoàđạisứởSàiGònvớiWashingtonlànhữngbứcđiệnđượcđánhđiđánhlạimộtcáchdồndập,phảnánhnhữngcuộcchuyệntròvớicáctướnglĩnhViệtNam,nhữngbuổi tranh luậnởNhàTrắng,nhữngmưumẹo tỷmỷnhằm làmbớt căngthẳngvớichếđộDiệm,vớinhữngngườibiểu tìnhPhậtgiáo,vàvớinhữngphóngviênMỹ,nhữngngườilúcnàocũngchỉrìnhđưatrựctiếpnhữngtingiậtgânlênbáochocôngchúngMỹ.BấtchấpnhữngnghingờvànhữngcâuhỏiđihỏilạicủaWashington,thườngđượcnêudướidạnglà“yêucầulàmrõthêm”vềmộtsốkhíacạnhmớicủatìnhhình,Lodgevẫnkiênquyếtgiữvữnglậptrường:“Chúngtôiđangđivàomộttiếntrìnhkhôngthểđảongượcđược:đólàlật

đổchínhquyềnDiệm”.Lậptrườngấydùsaocũngcóluộcưuđiểm:đólànóquáthànhthực,mộtsựthànhthựcmàWashingtonthấycầnphảichegiấubớtlại,bằngcáchphảilàmthếnàođểcuộcđảochính-nếunhưcóđảochính-thìnósẽphảilà“tácphẩm”củacáctướnglĩnhSàiGòn,chứkhôngphảilàcủaMỹ.

CũngnhưnhữngcuộctranhcãisaunàyvềvấnđềViệtNam,cómộtchỗrõrànglàkhôngổn,làthiếusóttrongnhữngcuộctraođổithưtínấy,đólàvấnđề“lấyai”và“lấycáigì”đểthayđổiDiệmvàchếđộDiệm?TấtcảmọichúýchỉcótậptrungvàosựcầnthiếtphảigạtbỏDiệmvàvềnhữngchitiếtcủakếhoạchlậtđổDiệm,cứlàmnhưthểgiảiquyếtđượcvấnđềnàythìrồimọivấnđềkhácđềucóthểgiảiquyếthết,chẳnghạnnhưrồiđâysẽxửtrívớiDiệmvàgiađìnhDiệmthếnào?Vàsaunàysẽlàmthếnàođểđẩymạnhđượcnỗlựcchiếntranhmộtcáchcóhiệuquả?ChỉcómộtlầnngườitanóigầnnóixađếnsốphậnDiệmvàgiađìnhDiệm.Đólàkhiđượcbáocáo,tướngMinh“lớn”,trongmộtcâunóitìnhcờ,đãámchỉđếnkhảnăngsáthạiDiệm,McConebảotôigửichoC.I.A.ởSàiGònmộtbứcđiệncótínhchấtnghiêmkhắc.LucienConein,bạnlâungàycủatôivàlàngườitrunggianchínhcủachúngtôivớicáctướngchủchốtcủaSàiGòn,cầnphảinóimộtcáchrõràng,khônglậplờgìhếtvớitướngMinhlàMỹkhôngmuốnnghebấtkỳmộtýkiếnnàođạiloạinhưthế.TừđókhôngbaogiờMinhđềcậpđếnvấnđềnàynữa.

ChínhJohnRichardson,khitómtắtkếtquảcủatuầnlễdồndậpđiệnđiđiệnvềấy,đãbáovớitôirằng“cúđánhđãbịphásản”.Cáctướnglĩnhtựxétthấyhọchưacóđủsựnhấttrívàchưacóđủlựclượngđểtiếnhànhđảochínhthànhcông.

NếuâmmưuđảochínhtạmlắngởSàiGònthìởWashingtonnólạikhôngphảithế.Haipheđốiđịchvẫncăngthẳngvớinhau:bộNgoạigiaovàcácquanchứcởNhàTrắngthìvẫnchủtrươnggạtbỏDiệm,cònLầuNămgócvàC.I.A.thìkhuyênnênthậntrọng.Phảiđươngđầuvớisựđốilậpsâusắcgiữahaiphe,tổngthốngtỏradodự.Mộtlầnnữa,quyếtđịnhlạiđượchoãnlạibởingườitamuốncómộtsựđánhgiámới,vàlầnnàythìviệcđánhgiáấysẽdođạidiệnhaiphecùngthựchiện.ChínhvìvậymàJosephMendenhallđượcphépđicùngvớiđôđốcVictorKrulak.JosephMendenhalllàmộtviênchứccaocấpbộNgoạigiaovàkhicònlàmviệcdướiquyềnDurbrowởViệtNam,ôngđãnhiều lầngửiđiệnvềnướcyêucầuphảicónhững“cảicách”chínhtrịcầnthiếtchosựtiếnbộcủaViệtNam.CònđôđốcVictorKrulakthìchorằngcuộcchiếnđấuởnôngthôncònquantrọnghơnnhữngmưumôchínhtrịcủaSàiGòn.CảhaingườicùngsangởViệtNammộttuầnvàkhitrởvề,họphảilàmrõtìnhhìnhởđấychotổngthốngKennedy.

ỞViệtNam,họđãđitìmvàthấynhữnggìhọmuốnthấy,Krulakđivềcáctỉnhvàkểrằngquânđộivẫnlàmcôngviệccủahọ,khôngbịnhữngrốiloạnchínhtrịởthànhthịgâyphiềntoáivàcuộcchiếnđấuchốngcộngsảnvẫntiếptục.Mendenhallthìđithămcácđôthị,gặpsốquenbiếtcũvàkếtluậnrằngchínhphủsẽsụpđổ,nộichiếntôngiáosẽxảyravàngườitakhôngthểchốngcộngsảnvớichếđộDiệm.Nghehaiôngbáocáolạitìnhhìnhmàýkiếnngượcnhauđếnthế,tổngthốngphảithốtlên:“Cóđúnglàcảhaiôngđềuđếnthămcùngmộtđấtnướckhông?”.

Câunóitrênquảlàdídỏmnhưngnólẩntránhcáicốtlõicủavấnđề:cóphảichănglàmỗiông,cùngđếnthămViệtNamvàaicũngbáocáochínhxácnhữnggìmìnhthấy,trênthựctếlà

đãphảnánhmỗingườimộtkhíacạnhkhácnhaucủacùngmộttìnhhình?Chonênsựlựachọnđểđiđếnmộtquyếtđịnhkhôngchỉcăncứvàophảnánhcủamộtbênnàyhoặcmộtbênkia.MàvấnđềlàphảixemxemnướcViệtNamnàolàphùhợphơnvớilợiíchcủanướcMỹvàdođónướcViệtNamnàocầnphảiđượchưởngsựủnghộcủaMỹđểđạtmụctiêucủanó.

Đươngnhiêncảhaibảntườngtrìnhtrênđềuđượcđưaraxemxétdướiánhsángcủaviệccầnthiếtphảiđẩymạnhnỗlựcchiếntranh.NhưngnókhôngtránhkhỏibịphụthuộcvàomạnglướicủanhữngdínhlíuchínhtrịmànhữngrắcrốinàysẽtácđộngđếnchínhquyềnKennedydùchoKennedycóđưaranhữngquyếtđịnhrasao.NgườiđượctựdonhấttrongcôngviệcnàylàCabotLodge.ĐãdứtkhoátloạibỏDiệm,Lodgecóthểtácđộngđếnchínhquyềndânchủtheochiềuhướngấymàkhônggâyhạigìchobảnthânôngcũngnhưchođảngcộnghoàcủaông,bởichínhchínhquyềndânchủmớilàngườiphảigánhchịutráchnhiệmvềquyếtđịnhấyvàphảichịuđựngnhữnghậuquảdoquyếtđịnhấygâyra.CácbứcđiệncủaLodgenhấnmạnhcầnphảingừngviệntrợphiquânsựchochínhquyềnDiệm,tứclàlàmcáicáchmàMỹthườngdùngđểthểhiệnsựbấtbìnhcủamình.

Cuối cùngLodgeđãđạtđượcđiềuôngmuốn.Washingtonđã cắtbỏ chương trìnhnhậpkhẩuthươngmại,làcáicungcấptạichỗnhữngkhoảnvốndùngđểđàithọchoquỹnhànướccủachínhquyềnDiệm.Việtnàyxảyrangày2thángChín,khitổngthốngKennedytuyênbốvớiWalterCronkitetrênmộtkênhtruyềnhìnhquốcgiarằngchínhquyềnViệtNam“đãmấtsựliênhệvớidânchúng”,song“saumộtvàithayđổivềđườnglốivàcóthểcảnhânsự”thìchắcchắnchínhquyềnấysẽcókhảnănglấylạiđượcsựtínnhiệmcủadânchúng.

Mộtcáchcốchấp,LodgechờDiệmphải“đếnvớiôngta”,mangtheonhữngnhượngbộđápứngnhữngthayđổivềchínhsáchvàvềnhữngchươngtrìnhnhànướcmàMỹđòihỏi.Mộtphầndosĩdiệnquốcgia,vàmộtphầnchorằnglàmthếthìsẽchỉcànglàmôngyếuthếtrongcuộcđấutranhtrongnước,Diệmkiênquyếtkhôngđitrướcmộtbước.

Cóphầnbịbứcxúcvìthiếuthôngtinvàvìnhữnghậuquảtaihạicóthểnảysinh,nếunhưhaichínhphủMỹvàViệtNamthậmchíđãkhôngthểcùngngồiđểnóichuyệnvớinhauvềnhữngbấtđồng,tôithảomộtkiếnnghịgửichoMcConetrongđónhấnmạnhđếnsựcầnthiếtphảihoàgiảihaibên.ThậmchítôicònđềnghịchotôisangViệtNamđểgiảiquyếtviệcnày,dĩnhiênlàdướiquyềnđạisứLodge.TrongmộtcuộchọpgiữanhữngngườiđốiđịchdướitầnghầmNhàTrắng(khôngcómặttổngthống),McConecho lưuhànhkiếnnghịcủatôi.Nhiềungườinhúnvai,chorằngnólàbấtkhảthi.Lạimộtlầnnữa,chínhquyềnKennedylẩntránhkhôngđưaramộtquyếtđịnhcụthểnào,màchỉchoýkiếnlàcầnphảicónhữngthôngtinbổsung, hy vọngmột cáchhãohuyềnnhững thông tinbổ sung ấy sẽ giúp chomìnhgỡđượcnhữngrắcrốimàmìnhphảiđươngđầu.

Vàdođó,hơnmộtlầnnữa,ngườitalạiđưabộtrưởngMcNamaravàtướngTaylorcùngbộsậunhữngđạidiệncáccơquancùngđitrongcótôilàđạidiệnchoC.I.A,vàotrongmộtchiếcphản lựcKC-135màcửasổ tròncũngchẳngcó.Nơixuấtphát: căncứquânsựAndrewsởngoạiôWashington,quácảnh:AnchorageởAlaska,vànơiđến:sânbayTânSơnNhất,gầnSàiGòn.vẫntheocáchthứcmuônthuởlàvừađặtchântớinơi,chúngtôiđãbịchìmngụptrongmột loạtnhữngcuộchọpthôngtinhayhộithảođượctổchứctrongnhữngcănphòngngột

ngạt,màtớidựcócácquanchứcMỹvàViệtNam,đểcùngnhauxácđịnhrõnhữnggìđãxảyra“tạichỗ”.

MộttrởngạibấtchợtvàkhôngchờđợiđãngángtrởnhữngnỗlựcđểthuthậptìnhhìnhvớicốvấnNhuvàtổngthốngDiệm,đạisứLodgechotôibiếtlàtôikhôngnêngặphọ.ÔngkhôngmuốnhaianhemhọNgôtưởngcóthểnhờtôimàtránhnéđượclậptrườngôngđãxácđịnh,tứclàôngđangchờhọđếngặpôngvớinhữngnhượngbộmàôngthấylàcầnthiết.Cánhântôi,tôirấtcôngphẫnvìsựngăncấmđó,khimàtôiđãphảiđicảnửavòngthếgiớiđểtớiđây,nhưngtôiđâucóquyền lựachọn.Tôicầnphảichịukhuấtphục.Lodge làđạisứvà tôibiếtWashingtonđangchờđợigìởông.KhitôinóilạichuyệnnàyvớiMcNamara,ôngtacũngphậtývìsựcấmđoánđó,nhưngtôicũnghiểuôngkhôngthểvì thếmàcóchuyệntranhcãivớiLodge.TuynhiêntôicũnghiểunếutôigặpnhữngngườiViệtNamkhácmàkhôngđếngặpNhu(hoặcDiệm,nếuôngtamuốn,vìtrướcđâytôichưabaogiờxingặpôngta)thìđiềuđósẽdễbịhiểulàmộtýđịnhcốtìnhcủangườiMỹtrongviệcchốnglạihaianhemôngta.Vìthếtốtnhấtlàtôichẳngnênđếngặpbấtkỳmộtai.Tôikhôngmuốnmìnhtrởthànhsứgiảchomộtthôngđiệptheocáikiểuđạiloạinhưthế.

Tôiđànhbằnglòng,coinhưđểtìmhiểutìnhhình,vớiviệcngheýkiếncủanhữngnhânviênC.I.A.ởSàiGònvềtháiđộcũngnhưcáchxửsựvànhữnglongạicủanhữngngườimàhọtiếpxúc,nhưcácquanchứcchínhphủ,nhữngngườichốngđốivàcácchỉhuyquânsự…

Khôngkhíthànhphốvànhữngtiếpxúctôivẫncòngiữchotôibiết làDiệm,Nhuđãđạtđượcmụctiêucủahọkhihọchotấncôngcácchùachiền:đólàloạibỏsựtháchthứccủagiớiPhậtgiáođốivớichínhquyền.Nghĩalàlặplạinhữngthànhcôngnhưhồi1955,họđãloạibỏđượcsựchốngđốicủacácgiáophái.Thờikỳđó,tuychưacónhữngyếutốđểsosánh,nhưsaunàyởIrancósựxuấthiệncủagiáochủKhomeini(Khômêni)vớichủtrươnggiữnguyênvẹnchínhsáchngudâncủaông,nhưngtôiđãngờngợrằnggiáolýtrừutượngcủaPhậtgiáođãẩnchứatrongmìnhnómộtcáigìđótươngtựnhưthếvàtôichorằngnósẽchẳngmanglạiđiềugìđótốtđẹpchotươnglaicủamộtnướcViệtNamhiệnđại.TráilạitôinghĩlàtìnhhìnhthựctếhiệnnaychophépDiệm,Nhucóthể tiếptụcchiếntranhvàchươngtrìnhấpchiến lược,nhưngvớiđiềukiệnlàphảichịuđựngđượcnhữngphảnứngcủaMỹđốivớiviệcđànápPhậtgiáocủachínhquyềnDiệm.

TrởvềMỹvẫntrênchiếcKC-135khôngcửasổấy,dướisựhướngdẫncủaMcNamaravàêkípcủaông,chúngtôithảobáocáođểtrìnhlêntổngthống.Từnhữngbảnthảocủachúngtôi,giốngnhưmấythángtrướcngườitalạithấytáihiệncáccáchnhìntráingượcnhau-màngườitacóthểvínhưcáchnhìnsựvậtcủamộtngườimắcchứngtâmthầnphânlập-vềtìnhhìnhViệtNam.Chiếntranhởnôngthôntiếntriểnthuậnlợi,thựctếrấtthuậnlợiđếnnỗingườitacóthểđọcthấytrongphầnkếtluậncủabáocáokiếnnghịlàMỹ“cóthểchovềnướcđạibộphậnsốnhânviênquânsự”vàocuốinăm1965.Nhưngởmộtchỗkháctrongbáocáo,ngườitalạithấycóýkiếnnêncắtbỏnhiềuchươngtrìnhviệntrợMỹ“đểlàmchoDiệmhiểurằngchúngtaphảnđốichươngtrìnhchínhtrịcủaôngta”,trongkhiđóthìvẫnnóirõlà:“Mọiýđồđểtíchcựckhuyếnkhíchmộtsựthayđổichínhphủlàkhôngnênđềra”.

Chínhnhờcâucuốicùngnàymàtôitánthànhbảnbáocáotrêntổngthể.Tuynhiêntrong

mộtnỗlựcgầnnhutuyệtvọng,tôiđãnhấnmạnhđếnsựcầnthiếtphảithiếtlậpmộtmốiliênlạcthựcsựvớidinhtổngthốngbằngcáchnêumộtchitiếtđãđượcbáocáochínhthứcchấpnhận.TrongkhibáocáonêucầnphảiduytrìvớichínhphủViệtNamnhữngquanhệcótínhchấtthuầntuý“theođúngthủtục”,thìtôiviếtmộtkiếnnghịcánhângợiýrằngnhữngquanhệhạnchếđónênđượcbổsungbằngnhữngquanhệcánhânvàkhôngchínhthức,màởđấysựthuyếtphụccókhilạimangđếnnhữnghiệuquảcao.

Cáilàmtôilongạithựcsự,đólàcácthếlựcchínhtrịvànạnquanliêuđangtácđộngđếnchínhsáchcủachúngtôiđốivớiViệtNam.Lodge,ngườitheođuổimộtbáothùcánhânđốivớichếđộDiệmlạithoátrakhỏisựkiểmsoátcủachínhquyềndânchủ.ÔngchủyếuthôngtinvớingườinàyhayngườikiabằngcáchđểlộtinchocácnhàbáocũngchốngđốichínhquyềnDiệm.CácchươngtrìnhcủaC.I.A.vàcủaA.I.D.thìbịtróibuộcvàonhữngquyếtđịnhcủaông,trongkhicácchươngtrìnhvàcáctiếpxúcquânsựthìvẫncứtồntạikhônghềgặpmộttrởngại.ChínhsáchMỹtrởnênmâuthuẫnởngayđiểmcốtlõicủanó.ChúngtôicầnphảitiếptụcủnghộnỗlựcchiếntranhởViệtNam,nhưngcùnglúcấychúngtôilạiphảichấpnhậnmộttháiđộdửngdưng,thậmchíthùđịch,đốivớichínhquyềnđanglàmcuộcchiếntranhấy.ĐiểmcốtlõicủamâuthuẫnấylàởtínhtựphụcủangườiMỹchúngtôi,nhữngngườichorằngchúngtôicònhiểuhơnDiệmlàcầnphảiápdụngnhữngbiệnphápvànhữngchươngtrìnhnàođểđánhbạiđượccộngsản.

CácnhàbáoMỹđóngởSàiGòncũngthamgiatíchcựcvàoviệcchuẩnbịchocỗxephùthuỷấy.Quantâmđểbàicủamìnhđượcchạynhữnghàngtítlớntrêntrangbáohayđượcxuấthiệntrêntruyềnhìnhvàonhữngbuổipháttintối,họthuậtlạitìnhhìnhbằngcáchkhaitháctốiđanhữngkhíacạnhbikịchnhất,giậtgânnhất.TìnhhìnhnghiêmtrọngcủacuộcđốiđầugiữaphậttửvàquốcgiađãcungcấpchohọmộtbảntinngoạnmụcvàthaythếchocuộcđấutranhcũngkhôngkémphầncăngthẳngtrongnộibộchínhphủMỹgiữahaipheủnghộhaygạtbỏDiệm.MộtvàinhàbáocũngthànhthựcthừanhậnhọmuốngạtbỏDiệm,vìhọphảnđốichếđộquanlạicủaôngtavàtheohọôngtakhôngcómộttươnglaichínhtrịnào,nhưngtấtcảhọ,theođúngtruyềnthốngưuviệtcủabáochí,làhọsẵnsàngphủitaytrướcmọihậuquảcóthểxảyra.

Cuốicùng,nhữngkếtluậncủaMendenhall,chorằngnhữngvụrốiloạnchínhtrịtrongcácđôthịsẽlàmchoNamViệtNamsụpđổtrướckẻthù,đãđượcchấpnhận,cònnhữngkếtluậncủaKrulakmàtheoôngchiếntranhvẫnđượctiếnhànhtrôichảythìbịgạtbỏ.

•Cúđánhđã“ThànhCông”.

TừđầuthángMườinăm1963,ngườiMỹbắtđầutăngcườngsứcépvớiDiệm.NgườitalệnhchoA.I.D.ngừngmộtcáchkhôngchínhthứcchươngtrìnhviệntrợthươngmại,nơivẫnthanhtoánbằngđôlachocáchóađơncủanhiềuchuyếnnhậpkhẩuvàoViệtNamvàđàithọchongânsáchnhànướcbằngngoạihốiđịaphươngnhờviệcbánnhữngsảnphẩmấytrênthịtrường-C.I.A.nhậnđượcchỉthịngừngchiphíchoLựclượngđặcbiệtViệtNam(màtừtrướcđếngiờnóvẫngiúpđỡchonhữnghoạtđộngbímậtcủacáclựclượngnàyởnôngthônvàrừngnúicũngnhưởngoàiBắcViệtNam),nếunhưnókhôngđượcsápnhậpvàoquânđộichínhquy.BộTổngthammưuvẫnkhôngchịuđượcsựđộclậpcủacáclựclượngđặcbiệtấy,nhấtlàviệcnónhận

lệnhtrựctiếptừNhu.BiệnphápnàyđượcđưaranhằmchốngNhunhiềuhơnlàđểưuđãichocác“tướnglĩnh”.NhiềudựánkháccủaA.I.D.cũngđượcngừnglạiđểgiúpchoLodgetheođuổiđượcýđịnhcủaông,làbứcDiệmphảiđếnvớiôngvàchấpnhậnnhữngđiềukiệncủachúngtôi.

Sauđó,Lodgegiángmộtđòntrựctiếp:ôngtốngJohnRichardson,trưởngC.I.A.ởSàiGònvềnước,ngườiôngbiếtlàvẫngiữvớiNhunhữngquanhệcũđểbùlạinhữnghànhđộngcủaôngđại sứ với Diệm. Đại sứ Lodge, không biết đến sự trung thực và sự ủng hộ tuyệt đối củaRichardson đối vớimình (chứng cớ hiển nhiên là vào thángTám, dù không đồng tình vớiLodge,RichardsonvẫntíchcựctrongviệctìmkiếmmộttướngViệtNamcóđủkhảnăngđứngralãnhđạocuộcđảochính)đãnghirằngRichardsonkhôngnhiệttìnhvớichủtrươnglậtđổDiệmcủamình.LodgecũngđoánrằngtrướcconmắtcủaanhemhọNgô,việcRichardsonrađisẽđượchiểunhưmộtdấuhiệukhôngcầnchegiấu,biểuthịsựkhônghàilòngcủachúngtôitrongviệcDiệmvẫngiữNhu.Nó cũng cònđượchiểunhưđó làmột sự cắtbỏbất kỳmộtđườngdâynàotỏramuốnduytrìmộtquanhệthânthiệngiữaanhemDiệmvàchínhphủchúngtôi.CólẽđâylàlầnđầutiênmàviệcrađicủamộtchỉhuycơquanC.I.A.lạiđượcđưaratrongmộtcuộchọpbáocủatổngthống.QuyếtđịnhcủaLodgeđãlàmMcConevàtôirấtcôngphẫn,nhưngchúngtôihiểurằngđólàhànhđộngtheokiểucủaLodge,mộtLodgeđiểnhình,vàkhôngmộtaitrongêkípcủaKennedysẽcóthểphảnđốiôngta.VảlạitronghọcũngchẳngaimuốnC.I.A.làmộtcôngcụtiệnlợiđểchuyểnđạtnhữngthôngtin.Nóthihànhcácmệnhlệnh,vànhữngchươngtrìnhcủanócũngchẳngphảilàquáquantrọngđểđếnnỗinếunhưngườitacắtbỏnóđi,thìnósẽgâyhạichochiếntranhchẳngkémgìnhưcắtbỏviệntrợquânsự.

ViệcRichardsonvềnướcchẳngnhữngchấmdứtcácquanhệvớiNhu,mànócòngạtbỏkhỏicáccuộctranhluậncủaMỹ,mộttrongnhữngtiếngnói,yêucầulàtrongkhichúngtôigâysứcépvớiDiệm,thìchúngtôicũngnêncóvớiôngtamộtsựthuyếtphụcnàođấybằngcáchvẫnduytrìmộtsựtiếpxúcvớichínhquyềnDiệmthayvìchoviệcchúngtôichỉđơngiảnđứngraxamàđợiDiệmtiếnlênbướcmộtbướcvềphíaLodge.ThếnhưngviệcchờđợiđócóvẻkhôngổnvìDiệmcũnglàmộtngườikiêuhãnhvàcótháiđộchốngthựcdân.

TuynhiênrồicuốicùngDiệmcũngđãlàmcácbướcđitrướcấy:Ngày27thángMười,ôngđãmờiLodgelênchơi,“trạiDavid”củaôngtrêncaonguyên.Ngồicùngnhau,LodgeđãnhắclạimấygiảiphápMỹđưaratrướcđâyđểgiảiquyếtnhữngcăngthẳngtrongnước,nhưtrảlạitựdochonhữngPhậttửvàsinhviênbịbắt,mởcửalạicáitrườngtrunghọcvàđạihọcvà“xoábỏ”sựkỳthịvớiPhậtgiáo.ÔngngỏýlấylàmtiếcvềviệctổngthốngKennedybịbáochívàdưluậncôngkíchvìnhữngchínhsáchcủaDiệm.Bởitổngthống,theoônggiảithích,trongýthứccủangườiMỹlàngườikhôngtránhkhỏiphảichịutráchnhiệmvềviệcôngđãủnghộmộtchếđộđãcónhữnghànhđộngnhưnóvừalàm,nhưthậmchíđãđiđếnchỗđốixửthôbạovớicácphóngviênMỹkhihọchụpảnhmộtnhàsưtựthiêu.LodgecònnhắclạinhữnglờibìnhluậnthôbỉcủabàNhutrongchuyếnbàđithămMỹ,nhưgọihànhđộngtựthiêucủacácnhàsưlàhànhđộng“tựquay”màcácPhậttửcốtìnhbàyra,vàbàcònkhoelàđã“vuisướngvỗtay”trướccảnhtượngđóvàcònđềnghịsẵnsàngcungcấpxăngvàdiêmchomộtsốnhàbáoMỹnàomuốnnoitheogươngđó.

NhưngvớitấtcảnhữngđiểmLodgeđưara,Diệmlạikhônghề“tiếnmộtbướcnàovềphíaLodge”.NhưkhitrảlờiđềnghịcủaLodgelàDiệmnêncómộtcửchỉnàođấycóthểgâyấntượngtốtđốivớidânchúngMỹ,thìDiệmchỉđáplạibằngmột“ánhmắtvôhồn”.Cuộcgặpgỡnàyquảlàmộtvídụđiểnhìnhvềviệc“ainóithìngườinấynghe”giữamộtbênlàMỹ,nhữngngườiđanglolàmsaođểxoadịuđượcdưluậnMỹ,vàmộtbênlàDiệm,mộtconngườikiêuhãnhvàquyếttâmbảovệuytíncủachínhphủmìnhđểđẩylùisựđedoạcủacộngsản.

TuynhiênLodgecũngđãchuyểnđượcchoDiệmthôngđiệpvềtháiđộchốngđốicủaHoaKỳ.Ngaylậptức,NhuchotiếnhànhmộtchiếndịchtuyêntruyềnrầmrộchốnglạichínhsáchcủaHoaKỳ,trongđóôngđặcbiệtphêphánviệccắtgiảmviệntrợcủaMỹchoNamViệtNam.TrongkhiđóthìởMỹ,bàvợôngvẫnkhôngngớttuônranhữnglờibìnhluậnmỗingàymộtthêmquáđáng(bàtachỉbớtnanhnọcđikhimàsaunàyngườibốcủabàđãtừchứcđạisứởMỹđểphảnđốichínhsáchcủaanhemDiệm,Nhu).ChếđộbắtđầuxiếtlạibùloongđểchuẩnbịchomộtcuộcchiếnđấulâudàichốngHoaKỳvàsựcắtgiảmviệntrợcủaMỹ.ĐiđôivớiviệcđóNhutiếnhànhnhữngcuộcthămdòđểtiếpcậnBắcViệtNamquamộtsốnướckhác,nghĩrằngcóthểsẽcómộtcáchđểgiảiquyếtcuộcxungđộtgiữanộibộnhữngngườiViệtNamvớinhau,hyvọngnhờđómàvòngtránhđượcngườiMỹnếuxảyrachuyệnngườiMỹsẽđiđếnchỗcôngkhaiđốiđịchvớichếđộcủaNamViệtNam.Đánhhơi thấynhữngmưumôấy,nhữngngườiMỹchốngđốiNhucàngcóthêmbằngcớvềsựxảotrácủaôngta.

Cũngtrongthờigianđó,C.I.A.bắtđầunhậnđượcnhiềubáocáochobiếtmộtsốsĩquanquânđộiNamViệtNamđangchuẩnbịchomộtcuộcđảochính.Cóngườiởtrongquânđội,cóngườiởbênngoàitừtrướcvẫntheođuổinhữngảotưởngchínhtrịcủariêngmìnhhoặcđãcósẵnýđồmưuphản.TrongsốngườithuộcloạisaunàycóPhạmNgọcThảo,màvàinămtrướctôiđãcódịpgặpgỡkhitôicùngđivớidânbiểuPaulineNguyễnVănThơđếnthămtỉnhKiếnHoàởđồngbằngCửuLong,nơiThảođượcDiệm,Nhucửlàmtỉnhtrưởng.Thảo,màsaunàyngườitacònnghenhắcđến,tiếnhànhâmmưuvớisựủnghộcủacựutrưởngbantìnhbáoanninhphủtổngthốngTrầnKimTuyến,ngườiđãbịDiệmđưađilưuvongđểxoadịungườiMỹ.ÔngthuộcvềmộtnhómcônggiáotântiếnchorằngchếđộDiệmđãmấtlòngtinởChúa(nóimộtcáchthựctế,làngườiMỹ)nênhọtìmcáchđểthayđi.

Ởmộtcấpcaohơn,cáctướngSàiGònbắtđầuhợpsứcvớinhauvàtìmởphíangườiMỹnhữngcamkếtbảođảmtrongtrườnghợpDiệmbịlậtđổ.LucienConeinlạiđượctiếpxúc,lầnnàylàtướngTrầnVănĐôn,đểgặptướngMinh“lớn”,ôngtamuốnbiếtlàngườiMỹsẽphảnứngthếnàonếucáctướnglĩnhcósựthayđổivềchínhphủ.HiểuđượccáchmàngườiMỹưathíchkhiđềcậpvấnđề,MinhcẩnthậnnóirõrànghọkhôngcầnMỹgiúpđỡ,màchỉcầnMỹbảođảmsẽkhôngngáng trở côngviệc củahọ. Lodgekiếnnghị vớiWashington làhứavới cáctướnglĩnhsẽkhôngcảntrởhọ,xemxétkếhoạchcủahọvàkhuyênhọnênnhậnsựgiúpđỡcủaHoaKỳcho “một chínhphủhứahẹnsẽgiànhđượcsựủnghộcủadânchúngvàchiếnthắngtrongcuộcchiếnchốngcộng”.

Điểmthứbalàđiểmquyếtđịnh:HoaKỳsẽgiànhsựgiúpđỡchocáctướnglĩnhnếuhọđảochínhthànhcông.NhưngtừSàiGòn,tướngMỹcócấpbậccaonhấttrongBộChỉhuyviệntrợquânsự,tướngPaultHarkins,điệnvềlàcáctướnglĩnhcònxamớiđiđếnthốngnhấttrong

việcquyếtđịnhhànhđộng.Bứcđiệntoátramộtsựbáohiệucựckỳthôngminhvềnhữnghậuquảcóthểxảyra.

Đươngnhiêntôikhôngphảnđốimộtsựthayđổichínhphủ,nhưngtôivẫnkiêntrìrằnghiệnnaymộtsựthayđổicầnphảitácđộngđếnnhữngphươngphápcầmquyềnhơnlàcánhâncủanhữngngườicầmquyền(…).ỞđâytôichưagặpmộtngườinàocótínhcáchmạnhmẽnhưDiệm,ítralàđểchốngcộng.Theoýtôi,khôngbiếtngườinàotrongsốcáctướnglĩnhấyđủtưcáchđểnắmquyền.

TôikhôngphảilàmộtđồngminhcứkhăngkhăngchỉbiếtmìnhDiệm.Tôibiếtôngtacónhữngkhuyếttật.Tôiởđâyđểủnghộ14triệungườiNamViệtNam,vàngườilãnhđạohiệnthờicủahọ(…)

Saunữa,dùđúnghaysai,chúngtôiđãủnghộDiệmtrongtámnămdàikhókhăn.Chonênbâygiờtôicảmthấynhưcóvẻbấtnhẫnkhichúngtabỏrơiôngta,tốngcổôngtarangoàivàloạibỏôngta.

Chotớiphútcuốicùng,LodgevàWashingtonvẫntiếptụcthảo luậnxemHoaKỳcóthểngăncảnđượccúđảochínhkhông.LodgethìgiữýkiếnlàtrongcuộcđảochínhnàycáctướnglĩnhSàiGòntựđứngrahànhđộngvàhọphụcvụcholợiíchcủaHoaKỳ.Chínhphủluônluônlosợcúđảochínhkhông thànhđãyêucầuchúng tôi,nhữngngườiởWashingtonhay ít ra làLodge,phảilàmthếnàođểxemxétđượcchitiếtkếhoạchđểquađóxácđịnhxemcónênngăncảncáctướnglĩnhkhông.NhữngchỉthịđặcbiệtchoLodgeliêncanđếntháiđộcủaMỹmộtmặtnghiêmcấmôngtakhôngđượctrựctiếpchiviệnchocúđảochính,nhưngmặtkháclạikếtluậnbằngcáclờilẽ:“Tuynhiên,mộtkhicuộcđảochínhđãđượcbắtđầudướisựchỉhuycủanhữngngườicótráchnhiệm…thìvìlợiíchcủaHoaKỳnóphảiđượcthànhcông”.

Những lời lẽđóđã tómtắtmộtcáchhoànhảo toànbộsựviệc:Lodgeđứngởhàngđầutrongmộtâmmưu“cướpbiển”nhằmlậtđổDiệm,cómộtsốbèđảngởWashingtonđãthúcgiụcôngtaphảilàmtớiđi,mộtsốnhómkhác,hoặcdothậntrọnghoặccóẩný,thìhyvọnglàcóthểkiểmsoátđượccácsựkiện,tấtcảmọingườiđềuchorằngviệcnàylàdocáctướnglĩnhSàiGònchủđộngđứngralàmvàtổngthốngMỹthìkhôngcómộttháiđộkiênquyết.VàởđằngsaumàdiễnthìnguyênviệcLodgeđãlàứngcửviênphótổngthốngcủaĐảngCộnghoàtrongcuộcbầunăm1960(cảMcCone,ngườiđứngđầuC.I.A.cũnglàmộtđảngviêncộnghoàcuồngnhiệt)đãlàmộttấmláchắnchechởchoKennedychốnglạimọicuộctấncôngcủaphecựchữuđốivớinhữnggìliênquanđếncuộcđảochính,trongkhimàsongsongvớinó,cánhtảlạithúcgiụcôngphảimauchónghànhđộngchốnglạichếđộquanlạicủaDiệmởNamViệtNam.

Ngày1thángMườimộtnăm1963,LodgeđicùngđôđốcHaryFelt,chỉhuycáclựclượngMỹởTháiBìnhDươngtrongchuyếnđôđốcthămtổngthốngDiệm.Vẫnbằngcáicáchralờiđộcthoạinhưthườnglệ,Diệmtốcáocáckẻthùcủaôngvàyêucầungườitakhôngnênngừngviệntrợchonỗlựcchiếntranh.Tuynhiênvàolúckếtthúccuộcgặpgỡ,ôngkéoLodgerađểtròchuyệnriêng,khẳngđịnhrằngôngmuốnthảoluậnvớiLodgevềnhữnggìLodgemuốnônglàm.ÔngcũngyêucầuđạisứLodgenênhiểutháiđộcủaônghơnvàgợiýcóthểthamkhảothêmýkiếnchúngtôi,tứcNoltingvàtôi,bởichúngtôilànhữngngườibiếtvàôngcầnđếnsự

giúpđỡcủangườiemNhubiếtchẳngnào.Nhưngthờiđiểmđểnóinhữngcâuchuyệnkiểunhưthếđãbịvượtquarồi.KhiDiệmvàLodgechiataynhauthìcáctướnglĩnhcũngđãbắttayvàothựchiệnkếhoạchlậtđổ.VàConein,cùngcómặtvớihọtrongBộTổngthammưu,thìđóngvaitròtrunggianliênlạcgiữahọvàLodge.KhiDiệmcuốicùngđãphải“đếnvớiLodge”thìtiếcthayviệclàmấycủaôngđãquámuộn.

Cáctướnglĩnhđãchuẩnbịrấtcẩnthậnchocúđảochínhvàhọđãcódựkiếnnhữnglựclượngcầnthiết.ThamgiavàocuộccótấtcảcácchỉhuyvùngvàđểbảođảmcóđượcsựủnghộđắclựccủacáclựclượngởxungquanhSàiGòn,họđãthuyếtphụcđượcôngbạnTônThấtĐínhcủatôiđitheohọ,kíchĐínhrằngDiệmđãtừchốikhôngtraochoôngtangôisaothứbakhiDiệmcửôngtalàmchỉhuy.Đểloạitrừmộtkhảnăngcóthểchốngđối,ngaytừđầukhiđảochínhnổrahọđãsáthạiđôđốcchỉhuyHảiquânvìkhôngtintưởngvàoôngta.LựclượngduynhấtcókhảnăngbảovệDiệmlàđơnvịbảovệdinhtổngthống.Trongvòngvâycủaquânđảochính,đơnvịnàyđãchiếnđấuquyếtliệtnhưngtuyệtvọngvàcuốicùnghọđãphảibuôngvũkhíkhiquânđảochínhchođiềuxetăngvàpháobinhtới.

Vàođợttấncôngcuốicùngcủaquânđảochính,LodgetiếpxúcvớiDiệmlầncuối.DiệmbáomộtsốđơnvịcủaôngđãnổiloạnvàmuốnbiếtlậptrườngcủaMỹ.Lẩntránhcâutrảlời,Lodgenóiôngchưađượcbiếttinđầyđủ,vảlại,giờnàycònquásớmđểWashingtoncóthểcóýkiến.Diệmđáp:“Chắcchắnngàiđãcómộtýtưởngchung.Dùsaotôicũnglàngườiđứngđầumộtnước.Tôicốlàmbổnphậncủatôi.Bâygiờtôisẽlàmnhữnggìmàbổnphậnvàlươngtricủatôiđòihỏi.Tôitintưởngtrướchếtvàobổnphậncủatôi”.LodgevẫntránhkhôngnóirõlậptrườngcủaMỹ:“Đươngnhiênngàiđãlàmbổnphậncủamình…Tôikhâmphụclòngdũngcảmcủangàivàtấtcảnhữnggìngàiđãlàmchođấtnướcngài…”.RồiôngnóithêmrằngnhữngngườinổiloạnđãđềnghịhọsẽđưahaianhemDiệm,Nhutớibiêngiớimộtcáchantoàn.HiểurằngkhôngthểtrôngđợigìnữavàosựgiúpđỡcủaMỹ,DiệmtrảlờiLodgeđãcósốmáyđiệnthoạicủaôngvàvềphíaông,ôngsẽtìmmọicáchđểthiếtlậplạitrậttự.

SaukhicốtậptrunglựclượngngoàiSàiGònvềcứumìnhkhôngthành,trongđêmDiệm,NhuđãbímậtrờidinhvàchạysangnáumìnhtạinhàmộtngườibạnngườiHoabênkhuChợLớn.Vàmộtlầnnữa,khibiếtrõràngkhôngthểtậphọpđượclựclượngvềcứu,DiệmđãtiếpxúcvớicáctướnglĩnhtạiBộTổngthammưuvàđềnghịđầuhàng.CáctướngthoảthuậnsẽgặpDiệmtạimộtnhàthờgầnnơiẩnnáuvàhaianhemDiệmsẽdựlễcầunguyệnởđấy.DiệmtừchốirờiNhuvìsợnếurờinhauthìNhusẽbịgiếtchết.

Cáctướngcửmộtđoànxethiếtgiápsangbảovệ.TướngMinh“lớn”đếnphútcuốicùngmớigianhậphàngngũpheđảochính.KhiđoànxeđếnđónDiệm,Nhutạiđiểmhẹn,họchohaianhemlênmộtchiếcxetảicủađơnvịthiếtgiápvàchởđếnBộTổngthammưuởgầnsânbayTânSơnNhất.Trênđườngđi,đoànxephảichạyngangquamộtđườngsắt.Chợtmộtđoàntàuđitớivàxebuộcphảidừnglại.ViênsĩquantuỳtùngcủaMinhbướcvàotrongxe,chĩatiểuliênbắnchếthaianhemDiệmvàcònđâmnhiềunhátdaođểkếtliễu.ĐoànxelạichạyvềBộTổngthammưu.Giữacáctướnglĩnhđanghộihọp,haicáixácđẫmmáuđượcmangtới.NhiềungườiphẫnnộtrướcsựviphạmthoảthuậnlàkhônglàmhạitớitínhmạngcủaDiệm,mộtthoảthuậnđượccoinhưmộtđiềukiệnđểthamgiađảochính(cònNhuthìthựcraôngtakhôngcótên

trongdanhsáchđượcmiễntrừ).

HiểnnhiênquyếtđịnhsáthạihaianhemhọNgôlàdoMinh“lớn”,ngườicầmđầutrêndanhnghĩacuộcđảochính,vàônglàngườiquyếtđịnhduynhất.Lýdođểôngquyếtđịnhnhưvậyrấtđơngiản:Minhsợrằngnếuthoátchết,Diệmsẽtìmcáchbáothùôngkhibiếtônglàngườicầmđầuđảochính.HànhđộngcủaMinhrấtphùhợpvớiconngườiông:Thiểncận,íchkỷvànhầmlẫn.

TuynhiênMinhkhôngphảilàkẻchủmưuduynhấtcủamộtvụsáthạikháccũngxảyratrongcuộcđảochính.ĐólàvụsáthạiđạitáLêQuangTung,chỉhuycácLựclượngđặcbiệtViệtNam.Conngườidángdấpmảnhkhảnhvàhếtsứclịchthiệpđóthậttráingượcvớihìnhảnhmàngườitachờđợiởmộtvịtríchỉhuynhưthế.Làmộtngườicônggiáosùngtín,TungtoàntâmtoànýphụcvụDiệm,làngườiđãgiaochoôngvịtríchỉhuyvàcùngvớiNhukiểmsoátmọiviệcmàTungthựchiệnđốivớinhữngdựáncùnglàmvớiC.I.A.TungcũnglàngườiđiềukhiểncáchoạtđộngphảngiánchohaianhemDiệm,Nhu,vàtrongkhitìmkiếmcácđịchthủcủaDiệm,Nhu,đãthuhútsựnghingờvàsợhãicủacáctướnglàmđảochính.Tuynhiêntrongconmắtcủahọ,cáitộitàyđìnhcủaTunglàLựclượngđặcbiệtcủaTungkhôngnằmdướiquyềnchỉhuytrựctiếpcủaBộTổngthammưu.TrongvụđànápPhậttử,chínhLựclượngđặcbiệtcủaTunglàlựclượngđãtấncôngcácchùachiềnmàBộTổngthammưukhônghềhaybiết,vàrồichínhquânđộichínhquylạilàkẻgiơđầuchịubáng,vìlựclượngđặcbiệtđãkhoácbộquânphụccủahọ.CáctướngdựhọpđãhoàntoànnhấttrílàphảitrừkhửTung.SaumộtcúđiệnthoạicuốicùngnóichoanhemDiệmbiếtmìnhđãbịbắt(quađóđểDiệmhiểulàkhôngthểtrôngchờgìnữaởBộTổngthammưu),Tungđãbịlôirangoàivàbắnchết.

ỞWashington,cuộcđảochínhđãthuhúthếtsựchúýcủachínhphủ.KhiởSàiGònlà13giờngày1thángMườimộtthìởWashingtonmới1giờđêm.NhữngcúđiệnthoạigọibằngcápbáocuộcnổidậycủacáctướnglĩnhđếnWashingtonmuộnhơnsauđómộtchútvàđượcbổsungbởinhữngbáocáodoConeingọitừBộTổngthammưuvềsứquán.MộtcuộchọpđặcbiệtcủaHộiđồnganninhquốcgianhằmbáocáovớitổngthốngvàcáccốvấncủaôngvềtìnhhìnhSàiGònđãđượcấnđịnhsẽhọpvàongaysánghômsau.Theonhữngtintứcchúngtôinhậnđượcvàolúcđangdiễnracuộchọp(lúcấyởSàiGònlàkhoảnggiữabuổitối)thìhaianhemDiệm,NhuđangcốthủởtrongDinh,dướisựchechởcủađộibảovệtổngthống.ChỉcòncóviệclàchờxemcuộcchiếnđấugiữaquânđảochínhvàlựclượngtrungthànhvớiDiệmdiễnrathếnào.

KhitổngthốngKennedy,ngườichủtrìcuộchọp,đangcùngchánhántoàántốicaovàcácngườithamdựkháchọpởphòngnộicác(Cabinetroom)thìMcConeyêucầutôitrìnhbàyvềtìnhhìnhSàiGòn,đặcbiệtlàthếbốtrícủaquânđội.Tôiđiểmmặtcácđơnvịđóngởkhuvựccókhảnăngthamgiađảochính,trongđónhấnmạnhvàomộtđơnvịthiếtgiápđóngởngoạiômàsựlựachọncủanósẽcóýnghĩaquyếtđịnh.NếunóthamgiađảochínhthìlựclượngchốngDiệmsẽmạnhhơn,ngượclạinếunótrungthànhvớichínhphủthìcuộcchiếnđấusẽrấtgaygo.Đươngnhiênlúcđótôichứabiếtcáctướngđãchuẩnbịkếhoạchtớimứcnàovàhọcódựkiếntớikhảnăngđókhông.Họđãgiữbímậtrấtkỹvềđiểmấycũngnhưđãgiấukhôngchobiếtvềcáccuộc thương lượngnhằmlôikéoviênchỉhuyBiệtkhuThủđô(màDiệmđãbổ

nhiệmlàmbộtrưởngBộNộivụđểdễkiểmsoátôngtahơn).KhoảnghaichụcngườingồihọpvàtheophongcáchquenthuộccủaKennedy,cuộcthảoluậndiễnramộtcáchtựdo,thoảimái.McConevẫnđiệnchoConeinbảoôngtatìmcáchdòhỏicáctướngđảochínhđểxemtổngthốngDiệmđangởđâu?

Đêmhômsau,trongkhitôicómặtphầnlớnthờigianởtrungtâmthôngtincủaTổnghànhdinhC.I.A.thìbứctranhvềSàiGònbỗngtốixầmđikhichúngtôinhậnđượctinvềcáichếtcủahaianhemDiệm,Nhu.Nhữnglờigiảithíchđầutiênlàhọtựsátlàkhôngthểchấpnhậnđược,bởiDiệm,Nhulàhaiconchiênrấtsùngđạo.SauđóngườitachobiếtlàhaianhemhọNgôđãbịsáthại.Khinghetinnày,tổngthốngKennedyđãtáimặtđivàbướcrakhỏiphònghọpđểtrấntĩnhlại.

Ngày2 thángMườimột, lễcủanhữngngườichết theo lịchcônggiáo,HộiđồngAnninhquốcgialạihọp.TrênđườngđếngặpMcConeđểtraođổitrướccuộchọp,tôiđãtạtvàonhàthờvàyêucầuvợtôihãycầunguyệnchohai“ngườianhem”màtrongđêmtôiđãnhậnđượctinhọđãhysinh.Cuộchọpdiễnratrongbầukhôngkhínặngnề,ảmđạm.ThắnglợimàLodgeđiệnvềđượcôngcoilà“mộtthànhcôngmỹmãnvềmọiphươngdiện”đãkhônggâyđượcmấytiếngvang.DuynhấtchỉcóDeanRuskởBộNgoạigiao,trongđiệngửisang,làđánhgiárấtcao“CáicáchngoạnmụcmàLodgeđãgiảiquyếtmộtloạtsựkiệnphứctạpvàtếnhị”nhưthế.

Tuynhiêncũngkhôngcónhữnglờiđảkíchnàohết,vìrõrànglàchúngtôicònkhốiviệcquantrọngđểlàm.Cuộchọpbắtđầungaykhitổngthốngvừađến.ĐểsangbênnhưngbáocáomôtảsựphấnkhởicuồngnhiệtcủadânchúngSàiGòn,chúngtôitậptrungvàobànmộtvấnđềmấuchốtnhất:bâygiờchúngtôisẽphảilàmgì?Cuốibuổihọp,ngườitachỉđơngiảnquyếtđịnhlàtiếptụcủnghộNamViệtNamvàchínhquyềnmớicủanó(bấtkỳnóthếnào)vànhấnmạnhrằngcuộcđảochínhnàylà“tácphẩm”củangườiViệtNamchứkhôngphảicủaMỹ.

SaucuộchọpMcConeyêucầutôicùngđivàchúngtôibướcvềphíanhânviênđóntiếpđứngởtrướccửaPhòngBầudục.Vớivẻoaivệquenthuộc,McConeyêucầuanhtachochúngtôigặptổngthốngvàchúngtôiđượcdẫnvào.TổngthốngKennedyđangngồiởbànmộtmình,rõràngđangmãisuynghĩ.ÔngđãtrấntĩnhlạisaucúsốcnghetinhaianhemDiệm,Nhuchết.TheongườitakểlạithìtrướcđâykhicómộtngườibạnkếttộiDiệm,Nhulàhaitênbạochúa,ôngđãđáp:“Không,họởtrongmộthoàncảnhkhókhănvàhọlàmhếtsứcmìnhchođấtnướchọ”.Nhưngbâygiờôngbiếtmìnhđangphảiđươngđầuvớimộtvấnđềnghiêmtrọng,bởichínhchínhphủônglàngườiđãủnghộchocuộcđảochính.

McConelêntiếng:“Thưatổngthống,ngàibiếtôngColby”Kennedythânmậtgậtđầu.“XéttìnhhìnhđangrốiloạnởSàiGòn-McConenóitiếp-docónhiềuquanhệquenbiếtvớicáctướnglĩnhvàhiểubiếtkhákỹđấtnướcấy,tôimuốnđượccửôngColbysangngaybênđóđểtiếpxúcvớicáctướngvàcóđượcmộtnhậnđịnhchínhxácvềtìnhhình.TôicũngxinnóirằngôngColbysẽsẵnsàngsangbênđónếunhưđượcngàitổngthốngđồngý”.CảtổngthốngvàMcConeđềurấtbiếtLodgelà“ôngchủ”củaSàiGònvàcảhaiôngđềuởmộtvịthếtếnhịđốivớiLodge.HẳnMcConevẫnchưaquênLodgeđãphảnứngthếnào,khilầngầnđâynhất,LodgethấytôiđicùngvớiMcNamaravàTaylorsangSàiGòn,vàôngtađãngăncấmtôikhôngđượctiếpxúcvớianhemDiệm.Chonênbằngcáchxinphéptổngthống,McConeđãmiễntrừcho

tôikhỏimọichốngđốicủaLodge.

“Đươngnhiêntôiđồngý”,nhìntôivớiconmắtthânthiện,Kennedyđáp.NhưngrõràngôngvẫnhãycònbànghoàngtrướccáichếtcủahaianhemDiệm,Nhu.Tuynhiêntôivẫnnói:“Thưatổngthống,tôirấtsungsướngđượctổngthốngcửđi,nhưngtôikhôngbiếttôicóthểhoànthànhđượckhông.ĐúnglàtôicóquenbiếtcáctướngnhưngmặtkháchọcũngbiếtrấtrõlàtrướcđâytôicóquanhệgầngũivớiDiệm,Nhu.Họcóthểsẽtiếptôivớinhữnghoàinghinàođấy.Tuynhiêntôisẽcốgắnglàmhếtsứcmìnhvàhyvọngmìnhsẽcóthểhữuích”.“Cảmơn-tổngthốngnói.Tôiđợicácnhậnxétcủaông.Chúcmaymắn.”

VìsángmaimớicóchuyếnbayđiSàiGòn,tốihômđótôimờivợchồngNoltingvàvợchồngRichardsontớidựbữacơmkéodàitớitậnkhuya.CólẽđólàbuổitúctrựcđêmbênngườichếtduynhấtcủangườiMỹdànhchohaianhemDiệm,Nhu.Chúngtôiđềucảmthấycùngmộtlongại:NamViệtNamvàMỹlàmthếnàođểđươngđầuvớinhữngkhókhăntrongkhikhôngcóuytínvàsứcmạnhcủaDiệm?ChúngtôiđềukinhngạckhithấychínhphủMỹsaolạicóthểmùquángđếnthếkhihọgópphầntrựctiếpvàoviệclậtđổDiệmvàcáichếtcủaôngta.

PHẦNBỐN:ĐITÌMMỘTCHIẾNLƯỢC•Hỗnđộnvàlẫnlộn.

TrongchuyếnđidàitừWashingtonđếnSàiGòn,tôitựhỏi:chúngtôiđangởchỗnàotrongcuộcchiếntranhnàyvàkhôngcóDiệm,chúngtôilàmthếnàođểtậphọpđượccáclựclượngchonỗlựcchiếntranh?Vềnguyêntắc,tôivẫncóthểcómộtquyếtđịnhbỏngỏtrướcmắt:đólàtừchứcđểphảnđốicácchínhsáchđãdẫnchúngtôiđếntìnhtrạngkhủngkhiếpnày.Nhưngnhưthếcũngchẳngcóíchgì.QuaMcCone,tôiđãcódịpbàytỏquanđiểmcủatôivớiHộiđồngAnninhquốcgiavàcólúctrựctiếpvớitổngthống.Songmặcdùkhôngđồngtìnhvớikếtquả,tôicũnghiểuđượcnhữnglýdođãthúcđẩytổngthốngphảiđitheoconđườngtráingượcvớiconđườngtôiđềnghị(trongcácsứcépôngphảichịuđựng,còncócuộctấncôngthườngngàycủagiớibáochíphêphánchếđộđộctàichuyênquyềncủaDiệm).Chonêntốthơnhếtlàtôinênquantâmđếnviệcgiảiquyếtnhữngvấnđềđangđặtratrướcmắtchúngtôi,cònhơnlàcứquaylạikêucaphànnànđốivớiquákhứ.

ĐiểmtrướchếtlàphảixácđịnhxemaisẽlãnhđạoNamViệtNamvàlãnhđạotheohướngnào.NgườitôiđếnthămđầutiênlàđạisứLodge.ÔngđãnhiệtliệtkhenngợicácnhânviênC.I.AởSàiGòn,theođúngchỉthịcủatôi,đãchấphànhnghiêmchỉnhcácmệnhlệnhcủaôngvàđóng góp tích cực vào thành công của cuộcđảo chính.Ông cũng cho tôi biết ôngđã rõ vềnhiệmvụtổngthốngKennedygiaochotôivàquađóngụýrằngtráivớilầntrước,lầnnàyôngkhôngngăncấmtôitiếpxúcvớingườiViệtNam.

ĐicùngcácnhânviênC.I.A.tớigặpcáctướngSàiGòn,tôihếtsứcngạcnhiênvềsựđóntiếpcủahọ.ChẳngnhữnghọtỏýphấnkhởivềsựgiúpđỡcủaC.I.A.trongcuộcđảochính,màcòncoitôinhưmộtngườibạnđãtừngủnghộhọtrướcđâytrongviệcthựchiệnnhiềudựánmàhọmongmuốn,vàhơnthếnữa,chorằngtôilàmột“xếp”củaC.I.A.đãtíchcựcgiúphọlàmđảochínhthànhcôngvàtớiđâysẽlàngườitruyềnđạtđầythiệnchíchonhữngnhucầucủahọtớiWashington.TướngTrầnVănĐônvuivẻnhắclạichuyếnsangSàiGònlầngầnđâynhấtcủatôimàôngđãmờitôiđếnnhàôngở.TướngLêVănKimthìnóivềnhữngcuộcthảoluậnvềchiếnlượcgiữachúngtôi.CòntướngTônThấtĐínhthìkhôngquênchươngtrình“Thámbáomiềnnúi”màchúngtôicùngnhauxâydựngởTâyNguyênvớinhữngbộlạcthiểusốvàsauđóđểcảmơntôi,ôngđãtặngtôimộtconhổnhồirơm.RiêngtướngMinh“lớn”,ngườithủlĩnhtrêndanhnghĩa, thì lúcđầutỏrahơidèdặt.Nhưngsauđó, trongnhữngbuổihọptiếptheomàchúngtôitổchứcđểtrìnhbàynhữngchươngtrìnhcủaC.I.Avàchỉrõlợiíchcủanóđốivớichínhquyềnmới,thìMinh“lớn”đãtỏracởimởvànồngnhiệthơn.KhôngmộtaiámchỉđiềugìvềnhữngmốiquanhệgiữatôivàDiện,Nhutrướcđây.

Côngkhaitrướcmọingười,tôigiữtháiđộtíchcựcnhấtmàtôicóthể.Nhưngnhữnglúcriêngtư,tôicảmthấylongạikhithấychínhquyềnmớicóthểcóquáítnhững“chấtliệu”đểtạoramộtsựhợptáchữuhiệu.Cáctướnglĩnhcóvẻbịvượtquabởikhókhăncủacáigánhnặnglàvừaquảnlýđấtnướclạivừatiếptụcchiếntranh.HọlolắnghướngvềphíangườiMỹ,chờđợingườiMỹsẽchỉvẽchohọnêngiảiquyếtcôngviệcrasao,thậmchíhọcònmonglàngườiMỹsẽlàmthaychohọ,theonhưcáitruyềnthống“ưuviệt”củachủnghĩathựcdânPháp

màtrướcđâyhọđãquáquenthuộcvàlệthuộcvàonó.Minh“lớn”cóvẻnhưkhôngcóýđịnhtựmìnhnắmlấycôngviệcvàđảmđươngchínhquyền.Ôngchỉthíchhỏiýkiếncáccộngsựvàcáccuộchọpcủahọthườngchẳngđưarađượcmộtquyếtđịnhnàohết.Đốimặtvớisựbấtđịnhcủacáctướnglĩnh,Lodgegiữtháiđộdửngdưngmộtcáchlạlùng,vàthậmchícũngchẳngcốthúcđẩypháibộMỹvạchramộtchiếnlượcnàovàxâydựngmộtcơcấucầnthiếtđểthựchiệnnó.Cuốichuyếnđicủatôi,tôiđiệnchoMcConephátbiểunhữngcảmtưởngcủamình,trongđónhấnmạnhvàokhốicôngviệckhổnglồđangchờđợichúngtôi,nếuchúngđơngiảnchỉmuốnthấycỗmáyvậnhànhvàthựchiệnmộthànhđộngchínhtrịđíchthực.Tôinóithêmrằngmặcdùcónhữngphẩmchất,nhưngLodgechẳnghềlàmgìtheohướngấy.SaunàyMcGeorgeBundycóthổlộvớitôilàMcConecóchoôngxembứcđiệnấyvàôngrấthiểuvấnđềtôinêura.

TôivẫncốluônluôntìmhiểunhữngsựkiệnmớicủavấnđềViệtNam.Tấtnhiên,nhiềuđiềuđãthayđổitrongcáithángMườimộtnăm1963địnhmệnhấy.MộttrongnhữngthayđổiấylàsựtiếntriểnvềtìnhhìnhởViệtNam.KhôngđếnnỗitrầmtrọngnhưviệclậtđổDiệmvàcáichếtcủaôngtamàchúngtôivừaphảichịuđựng,nhưngtácđộngcủasựtiếntriểnấycũngkhôngkémphầnquantrọng.

ThậtkỳcụclànguyênnhâncủanólạibắtnguồntừthấtbạiVịnhConLợnởCubanăm1961doC.I.A.tiếnhành.Sausựsỉnhụcđó,Tổngthốngđãchỉđịnhmộtpháiđoàncónhiệmvụrútranhữnghệquảđốivớichínhsáchsẽđềra.TướngMaxwellD.Taylorlúcđóđãvềhưu,đượccửcầmđầupháiđoàn.PháiđoànbắtđầubằngviệcnhậnxétrằngC.I.A.đãkhôngcóngườicũngnhưtổchứcthíchhợpđểtiếnhànhmộtchiếndịchquymôlớnnhưthế,mộtchiếndịchđòihỏiphải cókếhoạchhậucầnchuđáo, cósựphốihợpchặtchẽgiữabaquânchủngvàmộthệthốngchỉhuyđầyđủnhấtđịnh.Vàkếtluậncủapháiđoànđãđượcchấpnhận:khitớimộtquymônàođấy,mộtchiếndịchbánquânsựdùchỉđượctiếnhànhmộtcáchlénlút,thìnóvẫncầnphảiđượcđặtvàobàntaycủaLầuNămgóc,trongđóvaitròcủaC.I.A.chỉhạnchếtrongviệcgiúpđỡnótrongnhữnglĩnhvựccụthểmàkinhnghiệmcủaC.I.A.tỏrahữuích.

ThếmànhữngchươngtrìnhbánquânsựcủaC.I.A.ởViệtNamtrênthựctếlàđãđạttớimộtquymônàođấyvàogiữa1963.Nhờchươngtrìnhvũtrangchonhữngthônấp,bamươinghìnvũkhíđãđượcphânphátkhắpđấtnướcvàbốntrămnămmươibinhsĩtronglựclượngđặcbiệtMỹđãđượcphốithuộcchoC.I.A.đểgiúpvàoviệchuấnluyệnchocáclựclượngbảovệxómlàng.CácchươngtrìnhkháccủaC.I.A,nhưgiúpCẩnxâydựngđộiquân“áođen”ởmiềnTrung,tổchứccácđộithámbáomiềnnúivàđưangườithâmnhậpmiềnBắc,đềuđượccácnhàlãnhđạoViệtNamquantâmvàđòihỏisựtrợgiúp,tuykhiêmtốn,nhưngcóíchcủaC.I.A.trongcácmặttổchứccáctrạihuấnluyện,giúpmáybaychuyêndụngvàcungcấpcácphươngtiệnhậucần.

Thậmchínếugầnhếtcácchươngtrìnhấyđềuđượcvậnhànhtrôichảy,thìtínhchấtbímậtcốhữu củaC.I.A. vẫn làmchokếtquả của các chương trìnhấykhôngđượcaibiết tới, nếukhôngthìmayrachỉcómấyquanchứccaocấpMỹvàViệtNambiết.MộtsốngườikháclạichorằngcácchươngtrìnhcủaC.I.A.đãgâychồngchéochoviệcchỉhuyvàcáctổchứctạichỗ,xàxẻovàokinhphívàlàmlạchướngsựquantâmmàlẽrangườitaphảidànhchonhữngchương

trìnhdânsựvàquânsựtầmcỡlớnhơn.NgaycảtrongnộibộC.I.A.,khánhiềungườicònlongạirằngthậtnguyhiểmchoC.I.A.nếuhọcứdựavàocáchoạtđộngcóthểgâytranhcãi.MộtminhchứngnổibậtchonhữngrủiromàC.I.A.gặpphải(vàbàihọcnàykhôngtrừmộtai),đólàviệcDiệm,NhusửdụngLựclượngđặcbiệtViệtNamtrongcuộctấncôngvàocácchùachiềnhồithángTámnăm1963.ThếmàLựclượngđặcbiệtnàylạidoC.I.A.tổchứcvàhuấnluyện,cùngsongsongvớiquânđộichínhquyNamViệtNam.

Vậylàmộttrongnhữngnhiệmvụquảnlýcủatôigiữanăm1963làđàmphánvớicácquanchứcLầuNămgócvềchiếndịchSwitchback,quađónhữngchiếndịchbánquânsựcủaC.I.A.ởViệtNamphải đượcđặt dưới sựđiều khiển củaLầuNămgóc. Trongquá trìnhđàmphán,ngườitamớithấyrõràngviệcchuyểngiaokhôngđơngiảnnhưngườitatưởng.ĐươngnhiênnhữngconđườngtrựctiếpvàkhôngchínhthứcmàC.I.Adùngđểđưađượctiềnnong,vũkhí,phươngtiệntớinơingườitacầnlàkhôngthểápdụngđượcchoquânđội.CácthủtụcLầuNămgócđặtralàđểchuyểnnhữngmónhàngcầnthiếtđóchochínhphủViệtNam,hyvọnglànósẽđếnđúngđịachỉhọcần.Nhưngvềđiểmấy,ngườitathườngphảihạbớtyêucầu.Cuốicùngđểđượcviệc,chúngtôiđànhcósựdànxếplàngườitatiếptụcsửdụngnhữngđườngdâycủaC.I.A.đểphânphátchonhữngngườilínhđanglàmnhiệmvụnhữngthứcầnchochươngtrình,trongkhiquânđộithìkiểmsoátmộtcáchcóhiệulựcngânsáchvàcácchươngtrìnhvàbáocáotrựctiếpvớiWashington.

C.I.A.cũngđãtừngcónhữngkinhnghiệmvềviệcnàymàquânđộicóthểvậndụngđược.NhưngkhiC.I.A.đềnghịcửnhânviêncủamìnhđểgiúpchoquânđộivềviệcchuyểngiao,thìtuybênquânđộilịchsựnhậnlờiđấy,songrồihọlạiphớtlờđi,bởivìsựgiúpđỡấycủaC.I.A.khôngphùhợpvớinhữngchươngtrìnhđầythamvọngmàbênquânđộicótrongđầu.ĐiềunàyđặcbiệtthíchhợpvớinhữngchiếndịchchốngBắcViệtNam.Nhưtôiđãnóitrướcđây,nếuviệcnhảydùvàđổbộnhânviêncủachúngtôitrongChiếntranhThếgiớithứhaitỏracóhiệuquảởchiếntrườngChâuÂuvàChâuÁ, lànơinhândântíchcựcthamgiakhángchiếnchốngquânchiếmđóng(trongtrườnghợpcủatôilàởPhápvàNauy),thìởBắcViệtNam,nơicộngsảnhoàntoànkiểmsoátđượcdânchúng,nhữnghoạtđộngđólạikhôngthểtiếnhànhtrôichảy.

VìvậytrongmộtcuộcthảoluậnvềchiếnlượchọpởHonoluluđểbànvềnhữngbiệnphápchốngBắcViệtNamvàvềcáchthứcmàSwitchbackcóthểđưađượcnỗlựcđólênmộttầmcỡmớitôiđãđứngdậyvàphátbiểuthẳngvớibộtrưởngMcNamaravàcácchỉhuyquânsựcùngdự:“Rấtđơngiảnlàviệcđókhôngổn,thưangàibộtrưởng”.RồitôinóithêmrằngcácchiếndịchbímậtcótácdụngtốtnhấtđểchốngBắcViệtNamlàphảithuộcloạicótínhchấttâmlí-truyềnđơn,tintứcquarađiovàcácthủđoạntuyêntruyềnkhác-chứkhôngphảilàtiếnhànhbằngcácđiệpviênvàthuốcnổ.Tronglúcmàngườitađangrasứctìmcáchđể“làmchoBắcViệtNamnhữnggìmàhọđã làmđốivớichúngtôiởmiềnNam”thìđềnghịcủatôiquả làkhôngđượchoannghênhvàMcNamarađãbỏquanókhông trả lời.Tuynhiên,hoạtđộngchiếntranhtâmlítôiđềnghịvẫnđượcđưavàochươngtrìnhnhưnggiaochoC.I.A.,cònphầnlớnchươngtrìnhlàdànhchoviệcthảngườixuốngpháhoạimiềnBắc.

HiệuquảchủyếucủachiếndịchSwitchbackchỉđượcthểhiệnsaunày.Chiếnlượccơbản

củanhữngchươngtrìnhbánquânsựcủaC.I.A.ởNamViệtNamlàcủngcốcáccộngđồngnôngthôn,bắtđầutừcơsởbằngvũtrangchodâncáclàngđểhọcóthểtựphòngthủvàdầndầnmởrộngvùnganninhtheonhưlýthuyết“Vếtdầuloang”củaLyautey.Trongnhữngchươngtrìnhấy,dânlàngcóvũkhítrongtayvàcóđủchiếnđấuviênthườngxuyênlàmnhiệmvụđểkhicótấncôngcủaViệtcộnglàsẵnsàngchiếnđấubảovệxómlàng,nhưngtínhchấtvàbiệnphápchiếnđấucủahọlàphòngthủchứkhôngphảitấncông,làchínhtrịchứkhôngphảiquânsự.Mụctiêulàgắnkếtdânlàngvàomộtnỗlựcchungđểtựbảovệ,chứkhôngphảiđểtiêudiệtđịch.

CácLựclượngđặcbiệtcủaquânđộirấthiểuquanniệmnàytrongkhihọlàmviệcdướisựchỉđạocủaC.I.A.vàđãápdụngnómộtcáchtinhtếvàsángtạo.Vàothángsaungày1thángMườimột,ngàybắtđầuchiếndịchSvritchback,chiếnlượcnàycósựđiềuchỉnh.Vìnhữnglýlẽmàtôikhôngbiếtvàđếngiờtôivẫnkhôngbiết, từ“côngdân”đượcthaybằngtừ“dânsự”trongcáchgọitrướcđâylà“Độiphòngthủsonghànhcủacáccôngdân”[15].Điềuđócólẽphảnánhýtưởngchorằng,trongýthứccủaquânđội,vìnhữnglựclượngnàykhôngphảilàquânsự,chonênnótấtphảilàdânsự.Điềurõrànghơnnữalàtrongcáchxácđịnhnhiệmvụ:từnaycáclựclượngnàysẽcónhiệmvụtiếnhànhcác“hoạtđộngtấncôngcủadukích”.Chươngtrìnhvũtrangchodâncáclàngvàoloạitincậynhấttheochiếnthuật“vếtdầuloang”bịbỏ,vàngườitacũngthulạinốtsốvũkhímàchúngtôiđãphânphátchonhữngđộidânvệđượcchúngtôihuấnluyệnđểtựbảovệ.NhữngđơnvịchiếnđấuchúngtôitổchứcđểtăngcườngchocáclàngbịuyhiếpthìnaycũngbịđiềuđiđóngởcácđồnhẻolánhxaxôiởdọcbiêngiớivớiLàovàCampuchia,vàởđóngườitagiaochohọlàmnhiệmvụtuầntralùngsục,phụckích,tấncôngquânBắcViệtxâmnhậpvùngrừngnúi.Đươngnhiênđólàmộtnhiệmvụquânsự,nhưngnólạiđểbỏtrốngcáclàngkhôngaibảovệtrướcchiếnlượcchiếntranhnhândâncủacộngsản.Cóvẻnhưchúngtôiđãquyếtđịnhđánhtheocáchđánhcủamình,chứkhôngđánhtheocáchđánhcủakẻđịch.

Trongbốicảnhấy,hộiđồngcáctướnglĩnhlạiphảiđươngđầuvớimộtvấnđềkhác.Trongsuốtmùahèvà thu1963, cộngsảnđã tập trungnỗ lựcvàođánhphávà làmmất tácdụngchươngtrìnhấpchiếnlượccủaNhu.Họđãthấyởđấynguycơtolớnchochiếnlượclậtđổcủahọ.Nhưnghọcũnghoàntoànpháthiệnđượcnhữngđiểmyếucủanótrongkhâuthựchiện,vìthấyNhumuốnxúctiếnnhanhnênđểlấylòngchủ,nhiềuviênchứcđịaphươngđãvộivãxâydựngấpmộtcáchhìnhthức,trongkhilẽranóphảiđượcxâydựngmộtcáchtừtừnhưngvữngchắc.Quabáocáocủamộtcuộcđiềutrađượctiếnhànhđộclập,chúngtôibiếtrằng,Diệm,NhuđãýthứcđượckhuyếtđiểmđóvàtronglúctròchuyệnvớitôivàRichardson,Diệm,Nhuđãcayđắngphànnànvềđiềuđó.Họđãmuốnsửachữalỗilầm,nhưngphảilàmdầndần,vìNhuchorằngđiềuquantrọnglúcnàylàphảigiữđượctínhnăngđộngcủachươngtrìnhchiếnlược,chứkhôngphảilàquayrahoànthiệnnómộtcáchchitiết.

KhinổracuộckhủnghoảngPhậtgiáovàquanhệvớiMỹtrởnêncăngthẳng,Diệm,Nhuđãkhôngthểchúýđượcnữađếnchươngtrìnhấpchiếnlược.Sựbấtlựctronggiámsátcủacấptrên,những cái yếu của chương trìnhvà củanhữngngười thựchiệnvàviệc cộng sản tăngcườngđánhpháđãlàmchochươngtrìnhbịđìnhtrệtrongthờigianmùahèvàthu1963.

Tuynhiên,cộngsảncũngkhôngsẵnsàngđểtậndụngthờicơcủaviệclậtđổDiệm.NhiềungườitronghọkhôngtinlàMỹlạicóthểbỏrơiDiệm,mộtkẻchốngcộngquyếtliệtnhất.ThậmchíChủ tịchMặt trậngiải phóngNguyễnHữuThọ cònnóiđây làmột “quà tặng trời cho”.Thiếuchuẩnbịsẵnsàngchomộtcơhộikhôngthểngờtới,sửngsốtvàhoàinghi,họđãkhông

nắmđượcthờicơđểđánhmộtđònquyếtđịnh.

Nhưngtráilại,điềumàcộngsảnkhôngbiếtlàm,thìchínhchínhphủmớilạiđứngralàmchohọ.ChươngtrìnhấpchiếnlượclàmộtbiểutượngnổibậtcủachếđộDiệm-đặcbiệtlàvaitròcủaNhu-chonênviệc“kếtán”nótấtnhiênlàmộtbằngchứngrõrệtcótínhnghithứcđểthểhiện“thiệnchícáchmạng”củacáctướngmớilêncầmquyền.TrongkhithảoluậnvớicácnhàlãnhđạomớitôiđãcốgắngthuyếtphụchọlànênủnghộcácchươngtrìnhđịaphươngcủaC.I.A.,trongkhitôivẫnchúýnêunhữngđiểmđồngnhấtgiữachúngtôivớihọvềvaitròcủaấpchiếnlược.Nhưngcáctướnglĩnhchẳngmấyquantâmđếncácchươngtrìnhđịaphươngmàhọchỉchămchămngóvàonhữngchỗyếuvànhữngđiềudốitrátrongchươngtrìnhấpchiếnlược.Vớiquyếtđịnhxoábỏbộmáyđãnuôisốngnó,chươngtrìnhấpchiếnlượcđãbiếnmấtkhỏinôngthôn.

Kếtquảcủaquyếtđịnhxoábỏấy,cộngvớitácđộngcủachiếndịchSwitchback,làbỏngỏnôngthônchocộngsảnkèmtheocáchoạtđộngquânsựcủahọ.KhihọđãnhậnthứcđượcrõsựsụpđổcủaDiệmcùngvớisựtêliệtvàmấtổnđịnhmànókéotheo,họbắtđầutậptrungnỗlựcvàokhaitháctìnhhìnhđó.Cứnhìnvàosốvụtấncôngcủacộngsảnvàongườivàcáccơsởcủachínhquyền,sựgiatăngcủaquânđộicộngsảnnhờtừmiềnBắcđưavàohaytuyểnmộtạichỗvàsựcôlậpcủanhiềuvùngrộnglớnởnôngthôn,làngườitathấyrõcộngsảnđãlợidụngsựrốiloạnvàtìnhhìnhmớiởSàiGònđểtíchcựckhaithácnóthếnào.

Cốgắngtìmhiểutìnhhìnhmớinày,tôimờimộttrongnhữngnhàsưxuấtsắcnhấtởSàiGòntớidùngtrà.Ôngtatớitrongbộcàsavàngrực,đimộtchiếcxehòmbóngnhoángghếđệmphủvảitrắngtinh,yhệtnhưxecủamộtbộtrưởngthờiDiệm.Chúngtóicómộtbuổinóichuyệnkéodàivàdễchịu,trongđótôicốkhêugợiđểônggiảithíchrõnhữngmụctiêumàôngtheođuổiđểgópphầnlàmchođấtnướcViệtNampháttriển,vàđồngthờitìmhiểutínhchấtnhữngmốiquanhệcủaôngvớicáctướnglĩnhđangcầmquyền.TôigắngsứcmộtcáchdũngcảmđểsanlấpcáihốngăncáchgiữasựhuyềnbíphươngĐôngcủaôngvớitínhthựcdụngphươngTâycủatôi,bằngcáchvậndụngtấtcảsốvốnkiếnthứcmàtôicóđượcvềthuyếtgiáođạoPhậtcùngnhữngchipháicủanó.Nhưngtấtcảđềuvôích.

Chúngtôichiataynhauvớiđủmọikiểucáchthểhiệnsựtônkínhvàhữunghịđốivớinhau.Rồi tôinhận thấy tôi chẳngcógìđểmàghi chépvề cuộc tròchuyệncủachúng tôi.Khôngnhữngtôikhônghiểunhữnggìôngtanóimàtôicócảmgiáclàchínhôngta,ôngcũngchẳnghiểumìnhmuốnnóigìnốt.Ôngchỉphátbiểumộtlônhữngcâukhôngđầukhôngcuối,nhữngcâutheocôngthứcđịnhsẵnnóivềtầmquantrọngcủaPhậtgiáovàvềsựthiệntâmthiệný.

VừatrởvềWashingtonđượckhônglâusauchuyếnđiđiềutravềnhữnghậuquảcủacuộcđảochínhởSàiGòn,thìcúsốcthứhaicủathángMườimộtđịnhmệnhấygiángvàotôinhưmộtroiquấtngangngười.TừmộtchiếcđàibándẫnnhỏcủaC.I.A.ởtổnghànhdinhởLangley,tôinhậnđượctinvềvụámsátphilýtổngthốngKennedy(Chớplấycơhộinàybằngmộtgiọnggaygắt,bàvợgoácủaNhuđãlậptứctuyênbốrằngđóđúnglàchuyện“trờiquảbáo”tổngthốngMỹvềcáichếtcủangườianhvàngườichồngcủabàta,mộtlờituyênbốmàchắcchắnlànóchẳngcólợigìchovấnđềcủaViệtNamởMỹ).

Nhậnđượctin,tôithổlộvớiBobMyersrằngsựrađicủaKennedy,màsựcómặtcótínhkhíchlệcủaôngđãlàmsaylòngtoànthếgiới,sẽcónhữngtácđộngghêgớm.Sẽchẳngcòngìcủanhữnghyvọngmàôngđãdấylên,củasứcmạnhtrẻtrungmàôngđãđưarađểmangđếnmộtthếgiớitựdovàtốtđẹphơn.Nhữngtrởngạimàôngđãlôikéochúngtôivượtquagiờcóvẻsẽlớnhơnvàđầyhiểmnguyhơn.Thậmchínếucóbịphântâmgiữahaiphecáccốvấncủamình,ôngcóbịchaođảotrongchínhsáchđốivớiViệtNam,tôitinchắcrằngôngsẽrấtnhạycảmđốivớinhữngkhíacạnhchínhtrịcủacuộcchiếndocộngsảntiếnhànhvàcuốicùngôngsẽtìmramộtchiếnlượccủaMỹcóthểđươngđầuvớinó.Tôicũngnghĩrằng,nếucònông,ôngsẽkhôngđểchosựcanthiệpcủachúngtôiđốivớiViệtNamsẽbiếnthànhmộtcuộcchiếntranhquânsựkhổnglồnhưsaunàychúngtasẽthấy.

SựrađikếtiếpsátnhaucủaDiệmvàKennedyđãvạchraconđườngchocácnămtới.NếuDiệmkhôngbịlậtđổ,ôngtasẽhướngnỗlựccủamìnhvàochươngtrìnhấpchiếnlượcvàsẽkiênquyếtđươngđầuvớimọiâmmưucủaPhậtgiáochốnglạiôngta.Theoýtôi,cónămmươiphầntrămvậnmaylàôngsẽkhắcphụcđượcnhữngcáiyếucủachươngtrìnhđểquađókiểmsoátlạiđượctìnhhìnhnôngthôn.ĐiềuđósẽchophépôngkìmcuộcchiếntranhởmứcđộdukíchtrongvàinămvớisựgiúpđỡcủaquânđộiMỹmàkhôngphảiđòihỏitớimứcđộthamgiaồạt.NếuKennedykhôngbịámsát,ôngtasẽcóthểthắngtrongcuộcchiếntranhmàvẫnhạnchếđượcvaitròcủangườiMỹtrongphạmviủnghộvàhỗtrợ,khôngcầnphảiđổquânàoạtvàoNamViệtNam(KennedyđãthổlộvớinhiềungườithântíncủamìnhlàôngmongmuốnngăncảnchúngtôithamgiahơnnữavàoViệtNam,vàthậmchíôngcònmuốnchúngtôirútchânra).Vànếuchẳngmaythấtbại,thìthấtbạiđósẽlàcủaViệtNam,chứkhôngphảicủaMỹ.

ỞSàiGòn,kếtiếpDiệmlàmộthộiđồngtướnglĩnhvàmộtsựhỗnđộn.CònởWashington,theođúnghiếnpháp,LyndonB.JohnsonlênthayKennedy.NhiềunhàsửhọcđãcólýkhicoiJohnsonlàmộtgươngmặtbithảmhơnlàmộtkẻácý.NiềmtincánhâncủaôngđãsảnsinhraXãhộilớnvàkhiếnôngđitheomộtchínhsáchgiúpđỡnhữngngườichẳngmay,nhưluậtnăm1964vềnhữngquyềncôngdân(mộtgiaiđoạnquyếtđịnhtrongquátrìnhsửachữanhữngsựphânbiệtkhôngthểchấpnhậnđượcđốivớiđồngbàodađenchúngtôi)vàtheođuổicuộcchiếntranhởViệtNamnhưchúngtađãbiết.

TrongnhữngcuộctranhluậntrướcđâyởNhàTrắngbànvềđườnglối,LyndonJohnsonđãcôngkhaiủnghộDiệm,chorằngchúngtôikhôngnênnhàonặnDiệmtheokhuônmẫucủamộtnhàlãnhđạodânchủtântiếnnhưquanniệmcủachúngtôi.JohnsonđãđitớikếtluậnnàykhiôngtớithămSàiGònnăm1961theocáchnóicườngđiệuquenthuộccủaông,ôngđãvíDiệmnhưmộtWinstonChurchillChâuÁđứngvững trênmặt trận chốngcộng.Linh tínhvà cảmquanchínhtrịcủaôngđãmáchbảoôngrằngcóDiệmnắmquyền,ôngtasẽbiếtcáchxoayxởtốtvàôngtacầnđếnsựgiúpđỡchứkhôngphảilànhữnglờichỉtríchcủachúngtôi.Trongnhữngcuộchọpmùahènăm1963củaHộiđồngAnninhquốcgia,Johnsongiữtháiđộdèdặt,mộttháiđộthíchhợpvớicươngvịcủamộtphótổngthốngtrongkhiKennedychủtrìcuộchọpđangphảivậtlộnvớinhữngýkiếntráingượcnhaucủacáccốvấncủamình.Tuynhiên,nhữngnhậnxétchuacaythỉnhthoảngJohnsonthốtracũngđủđểmọingườihiểurõlàôngthấycôngviệcmàMỹtiếnhànhởViệtNamđãchẳngralàmsao.

BâygiờDiệmđãkhôngcònnữavàcôngviệclàởtayông,tuynhiênôngđãkhôngthểđượcchơiconbàimàtrướcđâyôngưathích.Trongbốicảnhđặcbiệtấy,nhữngtínhcáchkháccủaôngđượclộrõ:đólàsựkiêntrìvàlòngquyếttâmcótínhhuyềnthoạicủadânTexas,vàtàiđiềukhiểnkhéoléorấtcóíchchoôngkhiôngcòncầmđầupheđasốcủa“triềuđìnhcácôngvuacon”,tứcthượngviệnHoaKỳ.Quantâmtậphọplạimộtđấtnướcbịtổnthương,ôngcốgắnggiữmộtsựtiếpnốivớivịtổngthốngvừaquácốbằngcáchvẫnsửdụngkípcốvấncũcủaôngta-McNamara,Rusk,Bundy,McConevàcảcácphụtángàytrướccủahọ.TuynhiênônggạtRogerHilsman,ngườimàôngcholàđãtiếnhànhchiếndịchchốngDiệm,nhưngdùsaothìbâygiờviệcấycũngchẳnglàmthayđổiđượcđiềugì.Nếuôngđãphạmphảimộtsailầmkhivẫngiữlạibênmìnhcáiêkípcũấycủangườitiềnnhiệmthìkhôngphảilàhọthiếukhảnănghayphẩmchấtcánhânmàđơngiảnlàbằngviệclàmấy,ôngmuốnlàmgiảmnhẹtácđộngcủaquyềnlựccánhânôngvàkhuyếnkhíchchínhphủtiếptụccómộtsựtiếpcậnđốivớivấnđềNamViệtNam,làmộtvấnđềrõràngđangcónhiềuđiểmyếu.NgườitacóthểthấyrằngsựlựachọnnhữngngườicộngsựấycủaôngđãphảnánhcáchnhìnchínhtrịvàtínhđơngiảnTexascủaônghơnlàđầuócmangnhiềutínhtríthứccủaphenhómKennedy.

TừcuốithángMộtnăm1964,mọingườiđềuthấyrõlàhộiđồngcáctướnglĩnhđãthấtbại.Bằngcáccuộctấncôngngàycànggiatăng,cộngsảnmởrộngsựkiểmsoátcủahọrakhắpvùngnôngthôn.Hộiđồngcáctướnglĩnhchẳngnhữngkhôngcómộtchiếnlượcnàomàhọcònkhôngcókhảnăngđưaramộtquyếtđịnhbấtkỳ.Họthảoluận,tranhcãivớinhauhànggiờ,hàngbuổi,rồisauđólạigáccuộchọplạimàchẳngđưarađượcmộtchỉthịnàochocấpdưới.Chínhtrongtìnhhìnhấymàlờitiênđoáncủatôitrởthànhhiệnthực:tướngNguyễnKhánh,TổngThammưutrưởngcủaDiệmhồiđangcóâmmưuđảochínhnăm1960,leolênnắmchínhquyền.Khánhbấtngờbắtgiữcáctướng,đưalêngiamlỏngtrênĐàLạtrồiđứngralàmthủtướng.

NhưngKhánhnhanhchóngtỏrabấtlực,chẳngnhữngkhôngđộngviênđượcnỗlựcchung,màcònkhôngđủsứcđươngđầuvớicáclựclượngđượcgiảiphóngsaukhiDiệmđổ.Đấtnướcsuysụptronggầnbanămcủanhữngcuộcrối loạnchínhtrịvànộichiến.SởdĩKhánhđảochínhthànhcônglàdocáctướnglĩnhtinrằngcáihộiđồngtướnglĩnhđầutiênkhôngcókhảnănglãnhđạođấtnước,trongkhiKhánhcóvẻnhưlàmđược.NhưngKhánhvốnlàngườithâncậnvớiDiệmvàvớingườicộngsựchínhcủaDiệmlàtướngTrầnThiệnKhiêm,nêngiớiPhậtgiáorấtlosợvềsựquaytrởlạicủamộtchếđộDiệmmàkhôngcóDiệm.Họtungramộtloạtcácvụgâyrối.Ngườicủahọvàsinhviêntấncôngmọibiểuhiệnquyềnlựccủachínhquyềnmàkhôngđưarađượcmộtbiệnpháptíchcựcnàocókhảnănggiúpchođấtnướcvượtđượcrakhỏingõcụt.

Mớiđầu,Khánhcốđấutranhchốnglạichủnghĩatrunglập,mộtthứchủnghĩadongườiPhápmớm,vàthuyếtphụcquânđộitiếptụccuộcchiếnchốngcộng.TrướccáccuộctấncôngcủaPhậtgiáo,ôngtỏramềmdẻovàcốgắngtranhthủhọbằngcáchchấpnhậnmộtsốyêucầucủahọ.Nhưngtấtcảđềuvôích.TuynhiênKhánhcóvẻchorằnggiảiphápđódùsaocũngtốthơnchínhsáchđànápthẳngcánhtrướcđâycủaDiệm.Bởinóichocùng,chínhsáchmàDiệmlựachọnđãlàmngườiMỹphậtý,vàchínhvìlẽđó-ítrađócũnglàcáchxemxétcủangườiViệtNam-màngườiMỹphảnứnglạibằngcáchlậtđổDiệm.

NhưngKhánhkhôngbiếtrằng,nhữngngườiMỹmàKhánhlàmviệcbâygiờđãkhôngcònlànhữngngườiMỹthờiKennedy.TânđạisứJohnsoncửsangViệtNaukhôngphảiaikhác,màchínhlàtướngMaxwellD.Taylo.CảJohnsonvàTaylorđềukhôngcóthiệncảmvớigiớiPhậtgiáo,nhữngngườimàgiờđâygầnnhưtoànbộngươiMỹđềucoilàkhóhiểuvàđầyáccảm.MốilongạichínhcủaJohnsonvàTaylorlàtìnhtrạngvôchínhphủđangngựtrịởSàiGònmàlẽramộtchínhphủbiếtlàmviệc(cólẽnhưDiệm)đãcóthểchấmdứt.TaylorgầnnhưkhôngbuồngiấugiếmsựkhinhmiệtcủamìnhđốivớiKhánh,ngườimàôngcoilàphảichịutráchnhiệmvềtìnhtrạnghỗnloạncủaSàiGònvàchêtráchlàKhánhđãkhôngbiếtlàmgìđểtạmổnđịnhđượctrậttựchođôthànhvàthúcđẩynỗlựcchiếntranh.

TaylorthửdùngảnhhưởngcủamìnhđểtạochochínhquyềnSàiGònmộtcáigìđấycóvẻlàchínhđáng, làhợppháp.Nhưngbuồn thay,kế tiếpnhau lên làm thủ tướng làmột loạt cácchínhtrịgia,ngườinàylohấtcẳngngườikiađểleolênđứngđầucáigọilà“chínhphủ”,màchỗdựaduynhấtcủahọlàýmuốncủangườiMỹđượcthấyhọngồivàocáighếđó.Khicáctướng,nhữngngườicònnắmđượcchútquyềncònlạicủachínhquyềnởNamViệtNam,địnhđứngrathếchânhọthìngườiMỹđãtậphọphọlạivàxátxàphòngchomộttrận.Trongmộtbuổihọpnhưthế,Taylormạnhtayđếnnỗimàsauđónhiềutướngđãphànnànrằngôngtađốixửvớihọchẳngkhácgìnhưđốivớicácviêncaiđội.MàcólẽTayorđãcoihọnhưthếthật.

Khánhcũngphảichốngđỡvớihaiâmmưuđảochínhcủangườicônggiáo.Lầnthứnhấtlàcủađại táPhạmNgọcThảo,viêntỉnhtrưởngbấthạnhcủatỉnhKiếnHoàởđồngbằngCửuLong,ngườiđãcùngTrầnKimTuyếnmưuphảnDiệmnăm1963.ThángHainăm1965,Thảođịnhlàmmộtcuộcđảochínhnữanhưngthấtbại.Buộcphảichạytrốn,Thảođãbịbắtvàhànhquyết.SaucáichếtcủaThảo,cómộttấmmànbíẩnbaophủconngườiông.Cótinđồnônglàngườicủacộngsảnvàhoạtđộngchocộngsản.Nhưngthựcraông làmộtngườicônggiáongoanđạo,ômấpnhữngýđồđấutranhchomộtViệtNamquốcgia,đấutranhchốngDiệmvàcáctướngquânđộikếtiếp,chứkhôngphảilàmviệcchocộngsản.

Nguồnchínhtạonêntìnhtrạnghỗnloạnởthờikỳnàylàsựhồisinhcủanhiềuđảngpháichínhtrịvàsựnổilên-trongmộtvàitrườnghợplàsựtáihiện-củanhiềuchínhtrịgiadânsự.MộtsốđãtừngphụcvụchếđộthuộcđịaPháp,cómộtsốlạitừnglàthànhviêncủaViệtMinhnhưngkhôngnhấtthiếtphảilàcộngsản.Mộtvàingườinăm1960đãthamgianhómCaravelleđốilậpvớichếđộDiệm.Cái“uytín”chínhtrịcủahọlàchốngDiệmnhưnglẽraphảiđoànkếttrongchếđộmớithìhọlạiđốiđầuvớinhauvàchiarẽthànhnhiềuphecóthamvọngkhácnhauvàđòihỏitráingượcnhau.Tấtcảhọđềulànhữngngườithíchlàmchínhtrị,họthamgiamưuphảnmộtcáchrấtnhiệttìnhvàhọcóthểbànluậnhàngbuổivềcáchđưalênsânkhấuchínhtrịmộtthứ“đạođứchọc”.Mộtsốngườicònkhẳngđịnhhọcóthểtrôngcậyvàosựủnghộcủadânchúng,nhưngvìthiếumộtcơquanthămdò,nênhọkhôngthểđođếmđượcmộtcáchkháchquanđểbiếtđượclựclượngcũngnhưsựủnghộđótớimứcnào(!)ĐạisứquánMỹvàcơquanC.I.A.thườngxuyêncảmthấykhókhăntrongviệcdunghoàđượcnhữngthamvọngthamgiachínhtrịvớithiếuhụtthựctếcủahọvềcơsởvàủnghộchínhtrị.Điềuduynhấthiểnnhiênđốivớihọlàhọchẳngcótýchútquyềnlựcnàohết.

•Trảlờibằngquânsự.

TrongtìnhtrạngvôchínhphủdoviệcthiếungườilãnhđạoởNamViệtNamgâyra,chínhquyềnchuyểntừtayngườinàysangtayngườikhác.Cácthànhviêncủanhómtướnglĩnhđầutiên,bịmấtgiá,chẳngcógìnhiềuđểđónggóptừkhihọbịKhánhđưađigiamlỏng.TôiđãnhậnrađiềuđótrongmộtlầncódịplênthămhọởĐàLạt.Đểtồntại,Khánhđãrasứcchiềulòngmọingười,nhưngrốtcuộcôngđãchẳngđượcaiưa.Đợttướnglĩnhthứhaixuấthiệnlúcđóđãtạonêncơsởmớicủachínhquyềnvàchínhnhờcónómàchiếntranhmớicóthểtiếptục.Mỹgọihọlà“nhữngngườiTuyếctrẻ”.HọđạidiệnchothếhệmớicủaquânđộiNamViệtNam.TrongsốhọcóchỉhuykhôngquânNguyễnCaoKỳ,ngườiđãthamgiaphivụthảdùđầutiênxuốngmiềnBắcdoC.I.A.trợgiúp,vàNguyễnVănThiệu,ngườiđãủnghộDiệmnăm1960nhưngsauđólạigianhậpnhómđảochínhlậtDiệmnăm1963.

TôibiếtKỳ từnhữngchuyếnbayhuấn luyệnchúng tôi cùng thamgia trướcđây,nhưngThiệuthìtôichưabiết.NhómcủahọgồmnhữngsĩquancóbạnởC.I.A.,nhưcácchỉhuyhảiquânvàdùđãthamgiacuộcđảochính1960rồisaukhiDiệmđổlạiquaytrởvề,cũngnhưcácsĩquankháctrongquânđộiNamViệtNamnhưngchưacónhữngquanhệmậtthiếtvớiPháptrướcđây.Họcótưtưởngquốcgiavàlànhữngsĩquanchuyênnghiệp,khôngphảidânlàmchínhtrị.Họcócùngmộtđiểmchunglàghêtởmmộtcáchsâusắcnhữngtròlươnlẹocủacácchínhtrịgiavàcáctướngcóthamvọngchínhtrịvàđịnhlợidụngtìnhtrạnghỗnđộnđểphấtlênsựnghiệp.

Đứngởbênngoài,cóhaikhángiảđangquansátsựlộnxộnđangngựtrịởmiềnNam:CộngsảnvàngườiMỹ.NhữngngườithứnhấtthìhọđãdầndầnlợidụngđượccơhộidoDiệmbịlậtđổ.HọđãđẩymạnhquátrìnhchiếntranhnhândânđểxâmchiếmmiềnNam,tậptrungnỗlựcvàođấutranhchínhtrị.Ởnôngthôn,điềuđócónghĩalàtăngcườngcánbộvàbộmáychínhtrịđểmởrộngquyềnlựccủaMặttrậndântộcgiảiphóng.Ởthànhthị,nơitừnaycónhiềuđiềukiệnđểxâmnhập,thìkhuyếnkhíchxuhướngvàphongtràođấutranhchohoàbình.

Ngoàinhữngđiểmđó,cơquantìnhbáocủachúngtôicònpháthiệntừmùathu1964,cộngsảnđãcónhữngchuẩnbịđầutiênđểxâmnhậpvàocácvùngđôthị.VàlầnđầutiênchúngtôinhậnđượcnhữngbáocáonóivềhoạtđộngvậnchuyểncủanhữngđơnvịBắcViệtdọctheođườngmòn Hồ ChíMinh, chạy xuyên qua vùng rừng núi giữa Việt Lào. Những hoạt độngchuyểnquânấychỉrõrằngchiếnthuậttrướcđâycủacộngsản-làđưacánbộchiếnsĩtậpkếtraBắcquaytrởvềmiềnNamđểxâydựnglựclượngchínhtrịởnôngthônNamViệtNam-thìnayđãđượcbổsungbằngviệcgửicácđơnvịchiếnđấuvàođểchiếnđấuchốngquânđộiNamViệtNamvàchuẩnbịđểxâmnhậpvàonhữngpháođàicuốicùngcủachínhquyềnởđôthịcủaNamViệtNam.

HiểurõnhữngkhókhăncủaviệcvậnchuyểntrêntuyếnđườngHồChíMinh,vàbiếtrằngcộngsảncònphảichuẩnbịcôngphuthìmớicóđượcnhữngchỗdựahậucầnvàđủlựclượngtấncông,chúngtôichorằngmốiđedoạtrênlàchưatứckhắc.Tuynhiêncũngđãtừngbiếtquyếttâmghêgớmcủacộngsản,chúngtôihiểurằngđedoạđólàkhôngtránhkhỏi.NgắmnhìnbứctranhđentốicủaSàiGònmàsuyxét,chúngtôinghĩrằnggiữanăm1965sẽlàthờiđiểmcókhảnăngnhấtmàNamViệtNamsụpđổvàcộngsảnlênnắmchínhquyền.

ThếnhưngtừWashington,vẫncómộtngườichămchútheodõitìnhhìnhNamViệtNam:

đólàLyndonJohnson.VốnlàdânTexas,vớitínhkhíkiêntrì,ôngkhôngthểchịunổiýnghĩthấtbại,dùlàcủaônghaycủanhữngngườiđượcôngbảotrợ.Cuộcđờichínhtrịcủaôngđãrấtđaulòngvềcâuhỏi“AiđãđểmấtTrungQuốc?”vàvềsựđốiđầucủaconngườikhôngbiếtkhoannhượngFidelCastro,đượcMatxcơvagiúpđỡ.Năm1961,ôngđãđượcngheKhrusovkêugọiLiênXôhãyủnghộcáccuộc“chiếntranhgiảiphóngdântộc”,vàhiểurấtrõđiềuđócónghĩamộtsựtháchthứcđốivớiưuthếHoaKỳthờikỳsauchiếntranhtrêntoànthếgiới.Năm1965,mộtlãnhtụTrungHoa,LâmBưu,đãbiểuthịquyếttâmhoàntoàncótínhkhiêukhíchkhiôngkêugọinôngthôncácnướcchậmpháttriểnđứnglênchốnglạivùngđôthịpháttriểnvàcôlậpnó.Trongkhihoàntoànhiểuđượctínhchấtthùđịchcủalờituyênbốđó,Johnsonlạikhôngnhậnrađượctấtcảsựtinhtếcủanó:đólàlờikêugọivềmộtchiếnlượccótínhnhândân,chứkhôngphảiquânsự,nhằmđạttớinhữngmụctiêucủacácnướcđó.

NhữngcốvấnchínhcủatổngthốngMỹcũngquyếttâmkhôngkémgìông.McNamaratinrằngthànhcôngcủacuộcchiếntranhlàdựavàokhảnăng,vềphíamộtnướcgiàunhưnướcMỹ,tungramộtsứcmạnhghêgớmđếnnỗimàcáixứBắcViệtNamnhỏbévànghèonànấysẽbịđèbẹp.Ôngtahoàntoàn“điếc”vớikháiniệm“tinhthần”màDesmondFitzgéraldcốthôngtỏchoông.Ngoại trưởngDeanRuskthìnghĩrằngHoaKỳcónghĩavụvà lợi íchtrongviệcchốngchủnghĩacộngsảnlantrànởĐôngNamÁ,cũngnhưtrướcđâytrongĐạichiếnthếgiớithứhainóđãchốngchủnghĩaquốcxãvàtránhchonhânloạithảmhoạmàchủnghĩađógâyra.

Cáccốvấntrênđềuhếtsứctinvàomộtđiều:đólàchỉcầnMỹlàmchonhữngngườicộngsảnhiểuđượcsựthậthiểnnhiênlàhọkhôngthểthắngđượcsứcmạnhsiêucườngcủaHoaKỳvànếuhọcứcốcưỡnglạithìhọsẽbịtrừngphạt,vàchỉcầnnhưthếlàđủ.ÝnghĩnàyđãđẻranhiềucuộctranhcãixungquanhviệcgửichoHàNộinhững“tínhiệu”bằngcáchthựchiệndầndầnnhữngnấcleothangđánhvàogiaothông,căncứvàquânđộiởBắcViệt.Nhưnghọchỉnóivàochỗtrống,cóbiếtđâurằngHàNộiđãbỏcáctainghevàchẳngbuồnngóngàngđếnnhữngtínhiệukiểunhưthếnữa.ChẳngainghĩđếnviệcđitìmchiếnthắngngaytrênđấtBắc.CuộcBắctiếnđếntậnsôngÁpLụcnăm1950ởTriềuTiênvàcuộcphảncôngngaysauđócủaquângiảiphóngTrungHoachốnglạiquânMỹđóngởđó,đãtrởthànhmộttiềnlệđángbuồnđốivớimộtsựcanthiệptươngtựnếunhưMỹmuốntiếnhànhởBắcViệtNam.Tìnhhuốngcủanhữngtintưởngấy,nguyêntắcấy,nhữngnhânvậtấyvànhữngngườitrướcđóđãchorađờimộtchiếnlượccơbảnđượcMỹtheođuổisuốtcuộcchiếntranh:đólàchínhsáchleothangtừngbướccủaMỹnhằmđánhvàoquânđộicộngsảnởmiềnNam,cùngvớinhữngcăncứhậucầnvàsởchỉhuyởmiềnBắccủahọ.

Đólàmộtsựvậndụnghọcthuyết“ngănđe”,họcthuyếtcơbảncủaMỹtrongnhiềunămsauchiếntranh.TổngchỉhuyquânsựmớicủaMỹởNamViệtNam,tướngWestmoreland,bịhạnchếhoạtđộngtrongchiếntrườnggiaochoông,đãvậndụngmộtchiếnlượcdựatrêncơsởlà“tiêuhao”lựclượngđốiphương.TrongmộtcuộcchiếntranhkiểunhưởNamViệtNamthìrủithayngườitakhôngcómộtmặttrậntiếnlênphíaBắchaylùilạiphíaNamđểmàgợinênsựhàohứnghaysựlongạicủacácchiếnđấuviên.Vậylàmthếnàođểcóđượcbằngchứngchomộtchiếnthắng?Thếlàđểgiảiquyếtchothếtiếnthoáilưỡngnan,ngườitaphảiđưaratrò“đếmxácchết”.

Cũngtheotinhthầnấy,chiếntranhbằngkhôngquâncủaMỹđánhramiềnBắccũngleothangtừngbước.Việcchuyểnphạmviđánhphátừvĩtuyến18lênvĩtuyến19làmộttínhiệurõrệtnhấtMỹgửichoHàNội,mộttínhiệumàđểquyếtđịnhđượcnó,Washingtonđãphảitốnkhốicôngbàncãi.Nhưngđểphảnứnglại,MỹchỉthấyHàNộirasứcđộngviêntinhthầndânchúng,vàcôngkhailênánsựtànbạocủanhữngconquỷcủanềncôngnghệMỹđanghămhởlaovàođánhphámột“xãhộithuầnnông”.RõràngtínhiệucủaMỹlàkhôngđủđểlàmcácnhàlãnhđạocộngsảnrờibỏnhữngmụctiêumàhọtheođuổi(vàđãđạtđược)là“đánhđuổithựcdânPháp”trướcđâyvàgiờđâylà“chốngquânxâmlượcMỹ”.VànhữnghoạtđộngđánhpháđườngmònHồChíMinhcũngchẳng thểngănchặnđược luồnghàngBắcViệt chiviệnchomiềnNam-dùlàtươngđốikhiêmtốn-đểViệtcộngởmiềnNamcóthểthựchiệnđượcchiếnthuậtcủahọlàbímậtkiểmsoátđượcnôngthônvềchínhtrịvàtránhnhữngđốiđầuquânsự-nhưngkhôngngoạitrừnhữngcuộctấncôngbằngphụckíchchớpnhoáng.

Tấtcảnhữngcáiđómớichỉlànhữngnhậnđịnhchiếnthuật.VấnđềđíchthựcđặtravớiWashingtonthuộccấpđộchiếnlược:họquyếttâmtiếnhànhchiếntranhtheokiểucủamình,tứcchiếntranhcủanhữngngườilính,đểchốnglạichiếntranhnhândâncủađốiphương.QuânđộiMỹđượchuấnluyệnđể“pháthiện,ghìmnhân,chiếnđấuvàtiêudiệt”kẻthùthậmchíđãkhôngthểtìmthấynó,đếnnỗihọđãtungramộtlựclượnglớnđểbaovâylùngsụcrừngnúitrongkhinhândânnôngthônmớithựcsựlàmụctiêucủakẻthù.Ngóntaycủathầnchếtlạithườngchỉvàongaynhữngngườicóthểphảilàbạncủachúngtôichứkhôngphảikẻthùcủachúngtôi.

Cómộtlúcnàođó,khivaitròquânsựcủaMỹởNamViệtNamtăngđếnmứcnótrởthànhmộtmốiquantâmcủanhữngnhàlãnhđạoHoaKỳtronglựachọnchínhsáchcủamình,tôiđãcómộtcuộcgặpriêngvớiMcGeorgeBundysaucuộchọpởNhàTrắng.Tôigợiýrằng,trongkhichúngtađangphảimấtcôngnghiềnngẫmvềbướcleothangmớiởmiềnBắcthìtạisaochúngta lạikhôngnghĩđếnmộtvấnđềrất thiết thực:đó là làmthếnàođểđươngđầuvớitháchthứccủacộngsảnởnôngthônNamViệtNam?“Bill,cólẽanhcólý,Bundyđáp,nhưngcơcấucủachínhphủMỹchắcsẽkhôngchophéptalàmthế”.BundymuốnnóirằngLầuNămgócphảitiếnhànhkiểuchiếntranhduynhấtmàhọbiết,vàtrongcơcấuHoaKỳ,ngườitakhôngcómộttổchứcnàocókhảnăngtiếnhànhmộtkiểuchiếntranhkhác.

Sau“sựkiện”vịnhBắcBộthángBảynăm1964,khôngquânMỹbắtđầuđánhpháBắcViệtNam.Sáuthángsau,nhiềukếhoạchtấncôngbổtrợkhácđượcdựkiến,đặcbiệtđểtrừngphạtcáchànhđộngkhủngbốcủaViệtcộngđánhvàongườiMỹởNamViệtNam.Mặtkhác,ngườitađangthảoluậnsôinổivềsựcầnthiếtphảiđưaquânMỹsangViệtNam.TổngthốngJohnsonphảnđốicảhaiviệc.ÔngchorằngvấnđềthựcsựcủaNamViệtNamlàtìnhtrạnghỗnđộnởSàiGònvàsựcanthiệpquânsựcủaMỹsẽchẳnggiảiquyếtđượcgìhết,cảsựhỗnđộnởSàiGònlẫnsựđedoạcủacộngsản.Nhưngcộngsảntỏrangàycàngmạnhvàcàngtáotợn.Đểđốiphólại,Mỹmớiđầulàtrừngphạt,sauđólàtiếnhànhmộtchiếndịchđánhpháramiềnBắc,mộtkếđượctínhtoánmộtcáchrấtchilyvà“hợplý”.

BằngcáchmớiđầulàđánhphávùnggiápbiênrồisauđótiếndầnlênphíaBắc,cáclýthuyếtcủachúng tôingỡcó thể “thuyếtphục”đượccácnhà lãnhđạoBắcViệt làhãyngừnghành

động,trướckhihọphảichịunhữngtổnthấtkhôngthểkhắcphụcđược.Theotinhthầnnhưvậy,chiếndịchRollingThunder-Sấmrền-đượcbắtđầu.ChiếndịchkhôngquânnàybắtđầubằngviệcgiaochonhữngđơnvịMỹđầutiên,nhữnglínhthuỷquânlụcchiến,nhiệmvụbảovệsânbayĐàNẵng,nơimáybayMỹsẽxuấtphátđánhmiềnBắc.Nhiệmvụphòngthủđósẽphảitrảiquamộttiếntrìnhpháttriểnkhôngthểbácbỏđược:mớiđầulàtuầntra,rồisauđólàtănglựclượngcácđơnvịthamgiavàcuốicùngtrongýthứccủanhữngnhàquânsự,làniềmtinchắcchắnrằngcáchduynhấtđểtiếnhànhchiếntranhlàphảitiêudiệtkẻthù.

Điđôivớiviệclàmtrên,JohnsonnảyraýtưởngmồichàiHàNộibằngcáchđềnghị,nếumiềnBắcchấpnhậnngừngchiếntranh,thìMỹsẽđầutưvốnchomộtchươngtrìnhlớnđểpháttriểnkhuvựcMêkông.NhưngviễncảnhhấpdẫnđóđãchẳnglaychuyểnđượcBắcViệthơngìnhữngtrậnmưabom.Trongkhihaibênngàycàngcứngrắnlậptrườngthìnhữngđánhgiácủachúngtôi,đượccungcấpbởinhữngnguồntintìnhbáo,dựkiếnrằngNamViệtNamsẽsụpđổvàocuốinăm1965,đãđưavàođấymộtyếutốmới:trừphilàquânđộiMỹcóthểổnđịnhđượctìnhhình.Trongphenhữngchínhtrịgia,ngườitangàycàngítchịunổinhữngcúđảochínhvàcáichuyệnchínhphủNamViệtNamcứthayđổixoànhxoạch.

KiênquyếtkhôngđểmấtNamViệtNam,Johnsontăngquândầndầnsangchiếntrườngnàyvàquađócũngtăngthêmhiệulựctànphácủanó.Trongnhữngthángtiếptheo,mọiđềnghịđưathêmquânbổsungsangNamViệtNamcủaLầuNămgócđềuđượcôngchấpnhận.Đềnghịnàocũngđượctrìnhbàynhưđólàcáchduynhấtđểtránhkhỏimộtthấtbạicóthểxảyra,nhưngchẳngđềnghịnàodámhứahẹnlàsẽmanglạithắnglợi.TrợlýđặcbiệtcủatổngthốngWaltRostowcóhỏiJohnPaulVann[16]làtheoJohn,liệuchiếntranhcóthểtiếptụcsaunăm1965không.Vớicáchtrảlờithẳngthắnquenthuộc,ôngtatrảlờilàHoaKỳvàchínhphủNamViệtNamcóthểgiữđượclâuhơn.ĐókhôngphảilàcâutrảlờimàRostowmuốnnghe.

JohnsoncốgắngđiềuhànhcuộcleothangsaochonhândânMỹchỉphảitổnthấtítnhất,tứclàkhôngcóchuyệnphảihuyđộngđếnquânphòngvệquốcgiahayquândựbị.ÔngcũngkhôngchấpnhậnviệcdonhucầuquânsựmàđểảnhhưởngđếnnhữngdựtrùngânsáchchoXãhộilớncủaông.ChươngtrìnhduynhấtthựcsựphảichịuảnhhưởngcủacuộckhủnghoảngởViệtNamlàLiênminhvìtiếnbộvớiMỹLatinhdoKennedylậpra,mộtchươngtrìnhmàlẽranóđãcóthểmangđếnchonhữngquanhệgiữaBắcMỹvàNamMỹmộtkhôngkhímớivềsựhợptácvàhàihoà.Nhưngmốiquantâmtiếnhànhcuộcchiếntranhởmức“tốithiểu”đãđemlạimộtkếtquảtiêucựckép,là:mọikhảnănggâysốclớnvớikẻđịchthìbịtriệttiêumàsựủnghộtolớncủanhândânMỹthìlạibịmất.Trongkhiđó,mọichiếnthuậtMỹsửdụngđềutỏravôhiệutrướcmộtkẻthùmàbấtkỳngườitalàmthếnàonóvẫncứlẩntrốnmất.

Trongnhững cuộc thảo luậnởWashington, vai trò của tôi cứ giảmdần theo cái đàmàngườitangàycàngđichệchmụctiêulàgiúpchochínhphủNamViệtNamđứngvững,vàchỉtậptrungvàobàncãivềcáchsửdụngquânđộicủachúngtôivàđặcbiệthơncảlàviệclựachọnmụctiêuchonhữngcuộckhôngkíchsắptớiởBắcViệt.Trongcảhaitrườnghợp,đốivớiC.I.A.,bánhởtrênbànvẫncónhiềuhơnchocácnhàphântíchhơnlàchocácnhânviênđiệpbáo.NhưngđiềuđókhôngcónghĩalàtôithiếuviệclàmởphâncụcC.I.A.ởViễnĐông.ViệctìmhiểubấtcứđiềugìxảyraởmộtsốnướcChâuÁkháccũngchoánkhánhiềuthờigiancủatôi.Tuynhiên,ưutiênhàngđầucủatôivẫnlàViệtNam,nơitôiđếnkhôngdướihailầnmộtnăm.

Trongthờikỳrốirenlúcđó,việcthayđổinhânsựởcáccấpcaonhấtcủachínhphủHoaKỳđươngnhiênđãcónhữngảnhhưởngnàođótớiC.I.A.ThậmchínhữngphẩmchấttrướcđâyđãgiúpMcConelàmviệctốtvớichínhphủKennedythìgiờđâyvớichínhphủJohnson,nólạigâyhạichoông.Làngườithíchtựdohànhđộng,JohnsonkhôngthểchịuđựngnổiviệcMcConecứnằnnìmuốntrựctiếpgặpông.VànhữngcốgắngcủaMcConeđểthuyếtphụcôngđãvấpphảimộtJohnsonhoáđá.Mộthôm,McConeyêucầutôimangđếnmộttấmkhôngảnhlớnđểchỉchotổngthốngmộtđiểmđặcbiệtmàônghyvọngtổngthốngsẽlưuý.TôichấphànhmệnhlệnhnhưngcảmthấyL.B.J.sẽcóphảnứngkhônghayđốivớisứcépấy.Tronglúc làmviệc,chợtmộtgóctấmảnhchạmnhẹphảitáchcàphêcủatổngthống.Ôngtacàunhàuvàtôiphảicốkhéoléođểtáchcàphêkhỏiđổvàongườiông.Rồinhanhchóng,tôitừbỏmọihyvọngsẽgiảithíchchoôngrõvềnhữngsựtinhtếcủatấmảnh-mộtchiếndịchmàchắcchắnKennedysẽthấythíchthú.Sauđó,L.B.Jdầndầnhạnchếbớtsốcốvấntrongnhữngcuộchọp,chỉgiữbênôngvàingườicầnthiếtôngcảmthấytincậy.ĐươngnhiênlàvaitròcủaMcConeđãkếtthúc. Tháng Tư năm1965, ông xin từ chức. Để thay ôngmới đầu L.B.J. cử đô đốcWilliamRaborn,ngườiđãlãnhđạochươngtrình,chếtạocáctàungầmPolaris.Sauđó,trướcsựnhiệttìnhcủaôngđốivớihệthốngP.E.R.T.(ProgramEvaluationReviewTechnique-Chươngtrìnhđánhgiákiểmtrakỹthuật)vềviệckiểmsoátcácdựánmàtôithấyrấtthúvị,vàsựíthiểubiếtcủaôngvềnhữngđiềutinhtếtrongvănhoánướcngoàicũngnhưsựthiếunăngđộngchínhtrịcủaông, thìL.B.J.buộc lòngphảicôngnhậnmộtsự thậthiểnnhiên:ôngkhôngphải làconngườicủatìnhthế.Năm1966,tổngthốnglạiquayvềvớiRichardHelms,mộttaylãoluyệncủaCụcC.I.A.

Helmsthuộcngành“tácchiến”chuyênvềhoạtđộngcủaC.I.A.chứkhôngphảingànhnghiêncứuphântích.Chuyênmôncủaônglàđiệpbáođơnthuần.Vềhoạtđộngbímật,ôngthíchnhấtlànhữnghoạtđộngthuthậptin.Thờikỳôngcònlàmphógiámđốcbênkếhoạch,ôngđãchỉđạovàgiúpđỡchonhữngchiếndịchchínhtrịvàbánquânsựcủaC.I.A.-lĩnhvựccôngtácmàtôiđãđónggópnhiềucôngsức-vàôngđặcbiệtnhạycảmvớinhữngrủirogâyrachocụckhicôngviệcquaysangchiềuhướngxấu.NhưtrongtrườnghợpvụVịnhConLợn.Tuynhiênsựquantâmbảovệcơquanvànhiệmvụhàngđầuđiệpbáoviêncủaôngcũngkhônghềngăncảnôngủnghộnhữngdựánkhácnhaumàtôikhôngngừngđềnghịôngđểchốnglạinhữnghoạtđộngcủacộngsảnởnôngthôn.Ônggầnnhưdànhchotôiquyềntựdohànhđộngtrongviệctiếnhànhnhữngdựánmiễnlàtôithôngbáonóchoôngbiết.

TrởthànhgiámđốcC.I.A.,Helmscũngchúýbảovệchocảngànhphântích.Trênthựctế,ôngđãcónhiềucônglaotrongviệcdámmạnhdạnđưaranhữnglờichỉtríchxácđángđốivớinhữnggìchúngtôiđãlàmkhôngtốttrongchiếntranhViệtNam.Ôngkhuyếnkhíchcácnhàphântíchphátbiểunhữngýkiếnkhôngđồngtìnhcủahọvềmộtchínhsáchnàođónếuhọthấynhữngýkiếncủahọlàđúng,bấtkểlàchínhsáchấycóvẻnhưđangđượctánthànhởNhàTrắng,vàôngbảovệhọchốnglạimọisứcépbắthọphảithayđổikếtquảphântíchtheochiềuhướngnàyhoặcchiềuhướngkhác.Hơnnữa,HelmsbiếthơnaihếtbíquyếtvềnhữngmốiquanhệgiữacáccơquankhácnhauvớicácthànhviêncủaQuốchội,nhữngquanhệđượccoilàchìakhoácủathànhcông,thậmchícònlàcủacảsựsốngcònnữaởWashington.

ĐiđôivớisựgiatănglựclượngquânsựởNamViệtNamlàsựgiatăngvềngườicủacơ

quantìnhbáoquânsự.Vềmộtmặtnàođóthìđấylàđiềutốt.Bởisẽcónhiềuchuyêngiahơnđểsànglọctrongcáimớngổnngangnhữngchitiếtthuthậpđượcquacáccungtùbinh,chiêuhồi,đầuhàngđầuthú,cácbáocáovàcácbứcđiệnthuđượcđểrồitừđóvẽlênmộtbứctranhtổngthểvềcáclựclượngđốiphươngđangđốiđịchvớiquânMỹvàquânNamViệtNamtrênchiếntrường.Nhưngởđâynữa,ngườitalạichỉtậptrungvàoviệcđánhgiálựclượngquânsựđịchmàsaonhãngcáckếhoạchvàhoạtđộngchínhtrịcủađốiphương,nhữngvấnđềcótầmquantrọngkhôngkém.Hơnnữa,sứcnặngcủabảnthânsựcómặtcủaMỹởViệtNamđãcảntrởC.I.A.trongviệcsửdụngnhữngkỹthuậtthôngthườngvềliênlạcvàtuyểnmộcácđiệpviênđơnlẻtrongnộibộhàngngũđịch.NóđànhphảithôngquanhữngngườiNamViệtNamđãlàmviệcvớiC.I.A.Điềuđócónghĩalàphảitruyềnchohọkhảnăng,kỹnăngđiềutrathuthậptìnhbáovàduytrìnhữngquanhệmongmanh,tinhtếđóđấylàmộtcôngviệcrấtkhó.ĐểđưađượcđiệpviênngườiNamViệtNamvàođấtđịch,ngườitakhôngthểtổchứchọthànhmộtkhối,màphảigiữhếtsứccẩnthậnmộtmốiliênhệtừcánhânnàysangcánhânkháctrongkhiphảichúýđếnnhữngkhácbiệtvềngônngữvàphongtụctậpquán.SĩquanMỹphụtráchcôngviệcnàycầnphảixemxétvềđộngcơcủaanhta,xácđịnhcáchtiếpxúcrồitìmcáchkiểmtranhữngmốiquanhệvàchínhkiếncủaanhtađểtừđóbiếnanhtathànhmộtngườicóthểsửdụngđược.

Thậtracórấtítbáocáothựcsựmậtđếnvớichúngtôitừnộibộđịch.Đóthựcsựkhôngphảilàmộttrởngạilớnvềchiếnlược.Bởiquađàivàcácchiếnsĩcủahọ,nhữngnétcơbảnvềchiếnlượccủaBắcViệtNamthườngđượchọnóirarảvàotaidânchúng,vàthêmnữa,vịtrívàkếhoạchcủacáctrậnphụcviêncủachúngtôilạikhôngthểbáovềđượckịpthời.TráingượclạiđólàmộtyếutốlàmchoquanniệmsailầmngaytừđầucủaMỹcàngđượccủngcốthêm:đốivớingườiMỹchúngtôi,chiếntranhViệtNamlàmộtsựđốiđầuchỉgiữanhữngngườilínhvớinhau,chứkhôngphảilàmộtsựxâmlượcchínhtrịcủacộngsản,cósựhỗtrợcủaquânđội.

Nhữngnămgầnđây,ngườitađãlầmkhikểrằngWestmorelandđãcốtìnhgiảmạovềsốquâncủađịchđểtạochochúngtôimộtlợikhítrongcáinhìnvềcuộcchiếntranh.Thựcra,quanđiểmcủaWestmorelandchỉphảnánhmộtnhậnthứcphổbiếncủachúngtôilúcbấygiờlàchúngtôitưởngrằngngườiMỹchỉphảichiếnđấuchốngkẻthù“quânsự”.ĐánhgiávềlựclượngquânsựlàdocácchuyêngiacủaBộTổngthammưuchuẩnbịkỹcàngvàđưara.NhưngmộtsĩquancủaC.I.Ađãtốcáonhữngconsốấylàchưađầyđủvìnóchưathựcsựtínhđếntoànbộquânđịchmàchúngtôiphảiđươngđầu,khinóbỏsótcáclựclượnglậtđổkhác,màđócũnglàmộtlựclượnggiúpđỡ,ủnghộnỗlựcchiếntranh.

Cuốicùng,khitrìnhlêntổngthốngthìbáocáođánhgiálựclượngđịchnóirằngnhữnglựclượng“quânsự”chúngtôiphảiđươngđầuởNamViệtNamlàphùhợpvới tổngsốdocácchuyêngiaBộTổngthammưuthốngkêra,nhưngmuốnđánhgiáđúngthìchúngtôiphảikểvàođấycảmộtlựclượngbổtrợvàkhôngthểxácđịnhđượcnhữngngườikhôngthuộcquânđộinhưngcungcấplươngthực,chỗẩnnấp,tintứcvàtấtcảcácđónggópkhácmàngườidâncóthểcốnghiếntrongmộtcuộcchiếntranhnhândân.

Những tài liệu của Lầu Năm góc được viết dưới sự chỉ đạo củaMc Namara nói chungthườngnhấnmạnhyêucầuđầutiêncủamộtchiếnlượchữuhiệulàphảihuyđộngđượcsức

mạnhcủadânchúngđểủnghộchonỗlựcchiếutranhchốnglạikẻthù.Đốivớiquânđội,điềuđócónghĩalàphảilậpđượcởđấymộtchínhsáchcókhảnăngkiểmsoátđượcsựtrungthànhcủacáccôngdânquanhữnglựachọnchínhtrịcủamình.Songđiềuđólạichẳngdínhdánggìđếnmộtnhiệmvụquânsựvàkhôngthuộcvềtráchnhiệmcủaquânđội.Mặtkhác,ngườitaphảidụnglênmộthàngràođểbảovệdânchúngchốnglạiảnhhưởngđộchạicủacáccánbộđịch.ĐólàchiếnlượcrútratừkinhnghiệmởMãLai,nơimàngườitaphảiđươngđầuvớinhữngkẻlykhaiphụthuộcvàonhữngcộngđồngngườiHoa.Quanniệmấyđãlàmnảysinhramộtsốbiệnphápkémhiệuquảnhất,thậmchícònnguyhạinữavềchiếntranh:đólàmộtloạtnhữngdựánđồsộnhằrnthiếtlậplạinhữngcộngđồngnôngthôn(màdânchúngởđấysốngtrongbầukhôngkhílosợvàthùđịch)ởnhữngvùngđấtmới,tưởngrằnglàmthếlàcóthểcáchlyđượcdânkhỏimọisựtiếpxúccủakẻthù.

Quanniệmấythậtđơngiản.QuânđộiMỹ“quétsạch”khuvựclựachọnđểđẩylùiquânđịchraxa,cốgắnggâythiệthạichođịchcàngnhiềucàngtốt.Sauđó,cảnhsátViệtNam,cảquânsựvàdânsự,sẽ“sànglọc”dânchúngđểxácđịnhxemtrongđócóailàchiếnsĩhoặccảmtìnhcủacộngsản.Kếtquảthườnglàconsốkhông,bởinhânviênthẩmvấnphầnlớnđềutừngoàiđếnvàhọchẳngnắmđượcgìvềtìnhhìnhđịaphương.Nhưngđểtỏracókếtquả,ngườitacũngcứtómlấymộtvàingườinàođấyvàtốnghọvàonhàgiam.

Quantâmmộtcáchkỳcụcđếnviệcdàncảnh,đểlàmchoquátrìnhấyđượcxômtrò,ngườitacònbàyracáigọilà“ngàyhộinôngthôn”.Giữachừngchiếndịchnóitrên(cànquét,sànglọc,bắtbớ),nhữngngườidânkhiếpsợlạiđượchưởngnàoâmnhạcvàcáctrògiảitrí,lươngthựcvàcảquàchotrẻem,cứlàmnhưthểđượcdùngliềuthuốcanthầnấythìhọsẽquênđiđượcsựápchếquáđángcủaquyền lựcquânsựmàhọphảichịuđựng.Mụngườiđivì sợ,ngườinôngdânđànhchịukhuấtphụcrồikhônngoanchờđợimọisựsẽchấmdứt.Sauđóhọnhặtnhạnhnhữnggìcònlạitronggiasảncủamìnhvàtìmcáchthíchnghivớihoàncảnhmớimàngườitaápđặtchohọ,hyvọngbằngcáchkhomlưngtrướcôngchủmới,họsẽthoátkhỏitaihọavàkhicơngiậncủaôngchủquađi,giốngnhưmứcdẻodaicủanhữngcây tremọcquanhnhà,họsẽbậtdậy,sứcsốngcủagiađìnhvàcộngđồngvẫnđượcgiữvững.

Mặcdùđượcchuẩnbịrấtkỹvàxếpđặtđâuvàođấy,cácchiếndịchấychỉthuđượcnhữngkếtquảrấtnghèonàn,ngaycảvềmặtquânsự.Sốđịchbịgiết,bịbắt,hầunhưbaogiờcũngthế,chỉlànhữngconsốthảmhại,bởicácđơnvịđịchluônluôncứnhưbốchơiđiđâumấttrướckhiquânMỹkịpàoàoxôngtới.Cácđơnvịcộngsản,tanbiếnvàothiênnhiên,kiênnhẫnchờđợiquânMỹrútđihoặcnhạytheomộtmụctiêukhác.Lúcbấygiờhọmớilạixuấthiệngiữadânlàng,thiết lậplạiquyềnhànhcủahọ, lợidụngđượcsựbấtbìnhcủadânđốivớisựđộtnhậpcủaquânMỹ.Vàgiữahọvớinhau,họthahồmàchếnhạovềsựngungốccủađịchthủcủahọ.

Tínhlinhhoạtvàsứcmạnhluônluônthayđổicủacộngsảndochiếnlượcđótạonênđãđượcchứngminhmộtcáchrõrệttrongvụtấncôngngày30thángBanăm1965ởSàiGòn.Ngàyhômấy,mộttráibomgiấutrongmộtchiếcxehơiđãnổtungtrướctoàđạisứMỹlàmchếthaingườiMỹvàmườichínngườiViệtNam.Hàngtràmngườikhácbịthương,trongđócócảchỉhuyvànhiềunhânviêncủaC.I.A.Mộtngườitrongsốhọđãbịmùvĩnhviễn.Tôiđãra

đónchiếcmáybaychởhọtừSàiGònvềWashingtonđểchữatrịnhữngvếtthươngphầnlớndomảnhkínhbắnvàomặt.Tiếpmộttrongnhữnggiađìnhnạnnhân,tôiđãpháihứavớihọlàsựhysinhcủangườithâncủahọsẽkhôngphảilàvôích,vàđólàmộttrongnhữnggiờphútkhókhănnhấtcủađờitôi.

Nhưngítrathìnhữngnỗithấtvọngcủagiớiquânsựcũngnhưcấptrêncủahọcũngcómộtkếtquảtíchcực:họđãquantâmtrởlạiđốivớicôngtácbìnhđịnhvànhữnghoạtđộngtạicácđịaphươngcủaC.I.A.“Bìnhđịnh”(rồitôisẽgiảithíchnhữngkhókhăncủachúngtôiđốivớitừnày)cónghĩa làchốnglạisựtấncôngcủacộngsảnởnôngthôn,tronghàngnghìnthônấpNamViệtNam,nơimàcộngsảntiếnhànhcuộcchiếntranhnhândânvàápdụngkếhoạchchiếnlượccủahọ.TrongcáccuộchọpliêncơquanởWashington,tôivẫntiếptụcnhấnmạnhvềđiểmấy,thậmchícònphânphátcảnhữngcuốnsáchdonhữngngườiPhápđãhoạtđộngởĐôngDươngviếtvàcáccuốnsáchkhácviếtvềkinhnghiệmcủaMãLai.

TôiđặcbiệtnhấnmạnhvềkinhnghiệmởMãLai,lưuýmọingườirằngởđấy,ngườiAnhđãgiànhđượcthắnglợiđốivớicáigọilàtìnhtrạng“khẩncấp”MãLaichỉvớitámmươinghìnbinhlính,támmươinghìncảnhbinhvàbốntrămnghìnbảoan.TrongkhiởViệtNam,chúngtôicóbatrămnghìnlínhquốcgia,haitrămnghìnlínhMỹ,hầunhưkhôngcólựclượngcảnhbinhởbênngoàicácđôthịvàlựclượngbảoancũngkhông.NóichungnhữngýkiếncủatôiđượcmọingườiủnghộnhưngkhihỏicơquannàotrongchínhphủMỹđứngralàmviệcnàythìmọingườiđềulặngthinh.NhữnggìMcGeorgenóivớitôiquảlàđúng.CơcấucủachínhphủMỹkhôngchophépngườitatheođuổimộtgiảiphápkiểunhưthế.

TuynhiênýtưởngtrênvẫnđiconđườngcủanóvàcơquanC.I.A.ởSàiGònđãđónnhậnmộtcáchhứngthúnhữngdấuhiệuđángkhíchlệđếntừmộtsốđịaphương.VậymộtchươngtrìnhmớiđượcđemrathựchiệnởKiếnHoàdođạitátỉnhtrưởngTrầnNgọcChâutiếnhành.Việclàmcủachươngtrìnhnàylàpháivềcáclàngnhữngnhómnhỏnhânviêncónhiệmvụthuthậpnhữnglờicatháncủadânđểrồitìmcáchkhắcphụcsửachữanó.(SaunàyTrầnNgọcChâuđãbịbắtdogiấugiếmviệcChâuvẫngiữliênhệvớimộtngườianhemởBắcViệtNam).C.I.A.bắtđầugiúpđỡcácnhómấyvàpháttriểnnhữnghoạtđộngtươngtựởmộtsốtỉnhlâncận.Trongmộtsốlĩnhvựckhác,bộtrưởngThôngtinchotổchứccác“độituyêntruyềnvũtrang”(vũtrangđâylàđểtựvệ)đilưuđộngởnôngthônđểtuyêntruyền,phổbiếncácýđịnhcủachínhphủ.ỞTrungphầnViệtNam,C.I.A.pháthiệnramộtsĩquanlàthiếutáNguyễnBé,mộtngườicónhiềusángkiến:Béthànhlậpnhữngđộikhoảngnămmươithanhniênrồipháihọvềsốngnhiềutuầnởmộtlàngnàođó.Tạiđây,nhữngthanhniênấysẽgiúpchínhquyềnvàcáctổchứccủanóhoạtđộng.Xongviệcởđấyhọlạichuyểnquamộtlàngkhác.Tuynhiênvũtrangđấynhưngnhiệmvụcủahọlàchínhtrịchứkhôngphảiquânsự.

MộtlầncùngBéđếnthămmộttrongnhữngđộiấyởmộtlàngchàisốngtrênvịnhởtrướcmặtthànhphốQuyNhơn,tôicẩnthậngiữýkhôngnêulênsựgiốngnhaugiữahọvớicácđộidoCẩnlậpratrướcđâyvớisựtrợgiúpcủachúngtôi.TôirấtbiếtơnLodge(ôngtalạitrởvềlàmđạisứSàiGònnăm1965,chấmdứtnhiệmkỳkhôngmấyđượchoannghênhcủatướngTaylor)đãtỏranhiệttìnhđốivớicácđộithanhniêntrên.NgườiViệtNamgọi“độiquân”đólà“Độihànhđộngnhândân”.SựlinhhoạtmềmdẻocủaC.I.A.đãgiúpchúngtôicủngcốđược

hoạtđộngcủacáckinhnghiệmvàsángkiếnđịaphươngấyvàthậmchíquađấyxâydựngmộtdựánđitừcơsởthayvìápđặttừtrênxuốngmộtcơcấucósẵn.CácsĩquanC.I.A.tỏrarấtkhônkhéovềchínhtrịtớimứchọcóthểđilạichẳngkhókhăngìgiữacácquanchứcdânsựvàquânsựmàsựủnghộvàđồngtìnhcủahọlàrấtcầnthiếtchonhiệmvụ.VìhọkhéoléogiấumặtnênítngườithấyvaitròcủaMỹđốivớichươngtrìnhmàchỉthấynổilênvaitròcủangườiViệtNam.

ChínhvàothờikỳchúngtôitìmcáchchạmtớiđiểmnhạycảmnhấtcủacuộcchiếntranhnàyởkhuvựcnôngthônthìđơnvịlínhthuỷđánhbộMỹđưarachươngtrìnhC.A.P(CombinedActionPeatoons=Độiphốihợphànhđộng).ĐólànhữngđơnvịdomộttrungđộilínhthủyđánhbộMỹvàmộttrungđộilựclượngdânvệtổchứcthành,cónhiệmvụbảovệthônấpsuốtđêm,thaychoviệcthỉnhthoảngđituầntiễutrướcđâycủacácđơnvịchínhquy.Chươngtrìnhnàyvậnhànhrấttrôichảychừngnàolínhthủyđánhbộcòncómặtởđấy,nhưngtấtnhiênquyềnchỉhuythựcsựlàởngườiMỹ,cònngườiViệtthìbằnglòngvớiviệclàmtheo.SaukhilínhthủyđánhbộMỹrútđithìđâulạihoànđấy,anninhkhôngcònđượcbảođảmnữa.

Cũngvàokhoảnggầnthờikỳnày,McNamarayêucầuC.I.A.nghiêncứuramộtphươngphápcókhảnăngđánhgiánhữngchuyểnbiếnvàtriểnvọngởnôngthôn,nơimàgiờđâyôngnhậnlàcóchiếntranhnhândânthựcsự.Ngườitacóthểthấytrongyêucầunày,ởmộtchừngmựcnàođó,nỗlựccủachúngtôitrongviệcđánhgiákếtquảchiếntranh,nhưngmặtkhácđócũnglàsựthừanhậnnhữngkhácbiệtgiữachiếntranhViệtNamvớihaicuộcchiếntranhgầnđâycủachúngtôi.TrongchiếntranhTriềuTiên,kếtquảthếnàoMỹcóthểdễdàngđánhgiá:nếumặttrậntiếnlênhướngBắc,thếcónghĩalàchúngtôithắng.NhưngởViệtNam,từđầuchícuốicuộcchiến,chẳnghềcósựchuyểndịchquânđộikiểunhưthếxảyravàcácnhàquânsựMỹđànhphảixácđịnhkếtquảthắnglợicủahọbằngphươngpháptầmthườnglà“đếmxác”nhữngkẻđịchmàhọnghĩhọđãdiệtđược.

NhữngnhàphântíchcủaC.I.A.ởWashingtontìmmọicáchđểxemxétxemdânchúngcóthựcsựđượcquânđộibảovệkhông.Muốnvậychúngtôiđềnghịcáccốvấnsốngởcácquận,huyệnđãamhiểukhárõtừngthônấpởđịaphươngcủahọ.HẳnkhôngítcácvịkháchMỹđãtừngchứngkiếncảnhkhiđếnthămmộtnơinàođó,nếukháchhỏivềtìnhhìnhtrongquậnthìôngquậntrưởngsẽhuơhuơtaytrênbảnđồđểchỉtrỏmộtcáchbângquơrằngnơinàyyêntĩnh,cònnơikiathìViệtcộngquấyphá.

Chúngtôitấtnhiênkhôngthểtrảlờimộtcáchmơhồnhưhọ,màchúngtôicầnphảihiểuđượctìnhhìnhđómộtcáchthậtrõràng,chínhxác.

Đểđápứngyêucầuấy,C.I.A.đưaramột“hệthốngđánhgiácácthônấp”(H.E.S)đểđánhgiáđượctìnhhìnhkinhtế,chínhtrịvàanninhcủatừngấp.Điềuđósẽgiúpxácđịnhđượcrõhơnthựctrạngchiếntranhbâygiờđangởmứcđộnàovànócònhiệuquảhơnviệccứdựavàomấybáocáohoạtđộngquânsựvàmẹo“đếmxác”củaquânđộiMỹ.H.E.S.tậptrungvàoxemxétnhữngbiểuhiệnđơngiảncủacuộcsốngthườngngàyởnôngthôn:“chẳnghạnnhưxemôngtrưởngthônđêmđếncóngủtạinhàmìnhhaykhônghayôngtalạiphảichạysangngủnhờởấpbêncạnhlànơiđượcbảovệtốthơn”.H.E.S.tìmcáchlậpraluộcthứthướcđotheothứtựbậcthangđểđocáchiệntượng,đitừtốtđếnxấu,chẳnghạnnhưởđóViệtcộngcómặthay

không,họtấncôngnhiềuhayít,hayởnơiđócótrườnghọchaykhông.Tómlạilàtấtcảcácdấuhiệugiúpngườitahiểuđượclàởđấycuộcsốngcódiễnra“bìnhthường”khônghaynóbịViệtcộngchiphối.CốvấnMỹởcácquận,dùhọlàdânsựhayquânsự,cứđềuđềuhàngthánghọcónhiệmvụphảiđiềnvàomộtmẫukhaiinsẵncácđặcđiểmvềtìnhhìnhcủatừngấptrongsốhaimươiđếnnămchụcấpmẫunằmtrongkhuvựcmìnhphụtrách.Cácbáocáoấysẽđượcđưavàomáytínhđểxửlý.

Nhữngcâutrảlờichonhữngcâuhỏitrongbáocáosẽchophépngườitađánhgiámộtcáchtổngquátvềmộtthônấpnàođó,vàđánhgiáấysẽgiúpchongườitahiểuđượclàởnơiđó,chiếntranhnhândânpháttriểnhaytànlụi.MộtấphoàntoàndoViệtcộngkiểmsoát,haycáccâutrảlờiđềubịbỏtrống,thìấpđósẽđánhdấuV.Cònmộtấpđượcsốngyênổn,khôngcóhoạtđộngcủaViệtcộng,trườnghọcvẫnmở,chợbúavẫnđông,lựclượngbảovệvẫncó,dânchúngvẫndotrưởngthôncaiquảnthìấpđósẽđượcghiđiểmA.NhữngấpnhậnđiểmAcókhôngnhiềulắmnhưngvẫncó,nhấtlàởcáctỉnhthuộcđồngbằngCửuLongdoHòaHảokiểmsoát.ThướcđotheothangbậcấychúngtôiđánhdấutừAđếnE.Elànhữngấpchịuảnhhưởngnặngcủacộngsản,nhưngvẫncònmộtsốítngườivẫnmuốnsốngđộclập.PhầnlớncácấplàthuộcđiểmC,điềuđóchứngtỏcósựtranhchấpdữdộigiữahaiphe.

Khôngaicóthamvọngchorằnghệthốngđánhgiáấylàhoàntoànchínhxác.Vìsựphânhạngấycóthểbịảnhhưởngbởinhiềuyếutố:nhưngườicốvấnthángấykhôngxuốngấp,hayôngtabịquậntrưởngmuốncómộtnhậnxéttốtnênđãgâysứcép,haybảnthânngườicốvấndokinhnghiệmcủachuyếnđiđầunămđãkhôngđánhgiáđúngđượcthựctrạngtìnhhình.Nhưngdùsao,nhìnmộtcáchtổngthể,nhữngkếtquảthuthậpđượccũngchophépngườitađánhgiáchungđượcvềtìnhhìnhquasựtăng,giảmhàngthángcủanhữngđiểmBvàDvàquasự so sánh giữađịa phươngnày và địa phương khác. Chúng tôi biết nhữngđiểmấy chỉ lànhữngchỉdẫnchomộtkhuynhhướng,mộttriểnvọngchứkhôngphảilànhữngbáocáochínhxácvềtìnhhìnhtạichỗ.NgaycảkhiH.E.S.bịcácnhàbáochếgiễuthìkhôngphảivìthếmànókhôngphảilàmộttrợthủđắclựcđốivớichúngtôi,nhữngngườiđiềuhànhchươngtrìnhtrênquymôlớnvàxácđịnhnhữngkhuvựcbịđedoạ,cũngnhưđốivớicácnhàchứctráchViệtNam,nhữngngườicóthểtìmthấyởnómộtsựđánhgiátìnhhìnhmàkhôngphảibịphụthuộcvàocácnhàchứctráchđịaphương,thườngcóxuhướnglàviếtranhữngbáocáomùimẫnkhôngđúngsựthật.BấtkỳthếnàothìchắcchắnhệthốngH.E.S.nàycũngvẫnthíchhợphơnvớimộtcuộcchiếntranhnhândânhơnlàcách“đếmxác”.

Lodge,lầnthứhaiđượccửlàmđạisứNamViệtNam,đãtrởlạiSàiGònnăm1965.Rấtthíchthúvớivấnđềbìnhđịnh,ôngxintướngEdwardLansdalesangViệtNamđểlàmcốvấnriêngchoông.Dùhếtlòngvớisựnghiệpbìnhđịnh,Lodgekhôngphảilàngườiđủtầmcỡđểđiềuhànhmộtcôngviệcvừarộnglớnvừaphứctạpnhưcôngviệcnày,nếubiếtrằngMỹsẽdínhlíusâuvàoViệtNamtớichừngnào.TrongkhicácbanbệcủachínhphủMỹđiềuhànhcôngviệccủacơquantheoýriêngcủamìnhmàrấtítchúýtớisựphốihợpthìLodgelạikhuyếnkhíchWashingtonnênđặttrọngtâmvàocôngtácbìnhđịnh.Tuynhiêncáicứngđầucứngcổấycủaôngcũngmanglạiđượcmộtsốkếtquả,vìítraôngđãđộngviênđượcchínhphủchotiếnhànhmộtloạtcácnghiêncứuvàhộithảovềcácvấnđềcóliênquan.Trongnhữngnghiêncứuvàhộithảoấy,tôiđãhăngháiđềcaolợiíchcủaviệcbảođảmchonhândânđượctíchcựcthamgia

vàosựnghiệpcảithiệncuộcsốngvàgiữvữnganninhcủabảnthânhọ,cònhơnlàcứphảipháiquânđộiđếnđểtiếnhànhviệcấy.

Cùnglúcvớiviệcđưarachiếnlượcbìnhđịnh,mộtsựphốihợphànhđộngvàliênkếtgiữacáccơquancóliênquanlàmộtyêucầutấtyếu.VớisựgiúpđỡcủacácquanchứccaocấpởWashington,nhiềucuộcnghiêncứuvàhộithảođãchorađờinhiềukếhoạchdựkiếnsẽđẩymạnhnỗlựcbìnhđịnhvàxâydựngmộtsựphốihợptốthơngiữacáccơquanMỹcótráchnhiệmthựchiệnchươngtrình.Nhưngnócũngcónhiềuđiểmyếuquantrọngbởinhữngkếhoạchấymớichỉgiảiquyếtsựphốihợphiệpđồng,chứchưatínhđếnsựthốngnhấtvàchỉđạochươngtrình.

Trongcáctỉnh,khôngcómộtngườinàochịutráchnhiệmtậptrungthựchiệncùngmộtlúctấtcảcácchươngtrìnhvàomộtsốlàngnàovàcũngchẳnglàmchonótrởnêncótínhchấtbổtrợ.Hơnnữa,mốiquantâmđặttớimộtsựphốihợptốthơnlạilàmnảysinhramộtkhuyếtđiểmtrầmtrọnghơn:ngườitachỉchămlotớikhíacạnhdânsựcủachươngtrìnhvàđểmặcchogiớiquânsựtựdotiếnhànhchiếntranhtheocáchcủahọ.

Nghiêmtrọngnhất,đólànhữngkếtquảkhiêmtốntrongviệcthựchiệnchươngtrìnhcủacôngtácbìnhđịnhcủacáccơquanlạiđượctiếnhànhdướicáibóngcủanhữngcuộctranhcãikhôngngớtởWashingtonvềchiếndịchnérnbomởBắcViệtNam.Thậmchítừcácsángkiếnnhỏnhoicủacôngtácbìnhđịnhcólelóichútítánhsángnàothìnócũnglậptứcbịchekhuấtđidướiconmắtcủacácnhàchínhtrịcóthẩmquyềnquyếtđịnh,bởisựchuẩnbịvôcùngtỷmỉcủakếhoạchleothangchiếntranhmàhọngỡrằngnósẽthuyếtphụcđượcBắcViệtphảitừbỏchiếntranh.Cólẽhơnaihết,WaltRostowcốvấnriêngcủatổngthốngJohnson,làngườitiêubiểuđầyđủnhấtchocácquanchứccaocấpHoaKỳvềsựsaymêcủahọđốivớiđềtàinàyvàquađóngườitacũngthấyrõlàhọchẳnghiểugìhếtvềtínhchấtcủacuộcchiếntranhnhândânởViệtNam.TheoRostow,némbomBắcViệtNamsẽlàhìnhthức“chiếntranhdukích”màchúngtôisửdụngđểtrảlờichocáccuộctấncôngcủacộngsảnchốnglạichínhphủNamViệtNam!Mộthômdoquáphẫnnộvìnhữnglờituyênbốkiểuấy,tôiđãphảithốtlêntrướcmặtmộtđồngnghiệp:“VìChúa,hãyđểhọnémbomcáigìđó,bấtcứcáigìmiễnlàhammuốnđócủahọchóngquađi!Sauđó,rồicólẽchúngtasẽcóthểlôikéohọchúýtớichỗhọcầnphảilàmchiếntranh”.Cuốicùngrồihọcũnghiểura,tuycóhơimuộn,chỗhọcầnphảilàmchiếntranhchínhlànôngthôn.

•Mỗinướcmộtcâutrảlờikhácnhau.

ThamvọngcủaĐảngcộngsảnĐôngDươngởHàNộikhôngdừnglạiởNamViệtNam.HaiyếutốđãthuhútsựchúýcủacácnhàlãnhđạoBắcViệtđốivớinướcLàoởkềbên.Yếutốthứnhấtlàđịalý.DovùngnúicủaLàoởkềbênvớithunglũngsôngHồngtớimứccóthểtrởthànhmộtmối đe dọađối với nó, nên các nhà lãnhđạoBắcViệtmuốnbảođảm chomình là sẽkhôngcómộtsựnguyhiểmnàođếntừphíađó.Yếutốthứhailàlịchsử.LàocũngnhưViệtNamtrướcđâyđềuthuộcPhápchịuảnhhưởngcủaPhápcảvềvănhóavàthểchế.ChorằngLàovàViệtNamđềuthuộcĐôngDương,chonênvớithamvọngthốngtrịĐôngDương,cácnhàlãnhđạođảngCộngsảnViệtNamcũngmuốnthiếtlậpquyềnlựccủamìnhđốivớiLào.

VươngquốcLàochiarõrệtthànhhaiphần.MộtphầnlànhândânLàosốngởphíaTây,dọctheosôngMêKôngvàởphíachânnúi.Cònphầnkia làcácbộ tộcsống trênvùngnúiphíaĐông,màvềmặtchủngtộccũngnhưvănhóa,họgiốngnhưnhữngtộcngườisốngởcácvùngnúiTâyNamTrungQuốc,MiếnĐiện,ViệtNamvàTháiLan.ĐểthựchiệncácmụctiêucủamìnhđốivớinướcLào,BắcViệtxâydựngmộtlựclượngđểlàmcôngcụchínhtrịchohọ,đólàPathetLào.CácnhàlãnhđạolựclượngnàytrênthựctếđềuphụthuộcvàosựgiúpđỡvàchỉđạocủaHàNội.

Cóhai trào lưuchínhvềchínhtrịđốiđầunhauởLào.Trào lưuthứnhất, thựcsựchốngcộng,chủyếuthuộcgiớiquânsựvàcácviênchứcthuộcđịa;nhữngngườinàysẵnsàngđónnhậnsựgiúpđỡcủaTháiLanvàHoaKỳ.Tràolưuthứhailànhữngngườicókhuynhhướngtrunglậpvàkhôngliênkết.GiốngnhưnhữngngườicócùngkhuynhhướngnàyởmộtsốnướcChâuÁnhưẤnĐộ,Indonesia,họcốgắngđểkhôngbịdínhlíuvàonhữngcuộcxungđộtgiữacáccườngquốc,vàmongmuốnngườitahãyđểchohọđượcyênđi.

Cuốinhữngnăm50vàđầunhữngnăm60,đốivớivấnđềLào,chínhquyềnEisenhowerthihànhchínhsáchgiúpđỡchoquânđộiLàovàủnghộcác thủ lĩnhquânsựquốcgia,nhữngngườimuốnxâydựngmộtchínhquyềnổnđịnh.

SaukhiKennedyđượcbầulàmtổngthống,vấnđềLàođộtnhiênđượcđưalênhạngnhất.TrênmàntruyềnhìnhMỹ,tổngthốngmớixuấthiệnđứngtrướctấmbảnđồcủađấtnướcxaxôiấyvàkhẳngđịnhcộngsảnđãlantràntớimứcnướcLàođangđứngtrênbờvựccủasựsụpđổ.Muốnchứngtỏquyếttâmcủamình,Kennedyra lệnhchuẩnbị lực lượngcả lụcquânvàkhôngquânđểgửisangTháiLan,nhằmcósẵnquântrongtayđểcanthiệpvàoLàonếutìnhhìnhởđấyxuốngcấp.Tổngthốngchẳngphảiloâuvềvấnđềnày,bởiKhrusovđinhninhrằngLàosẽrụngvàotayôngtanhưmột“quảcàchuachín”,đãnhậnlờiđềnghịcủaKennedylàthươnglượngvềsựtrunglậpcủaLào.

KennedycửAverellHarrimanđithươnglượng,vớimụctiêulàđạtđượctrunglậpởLàovàbảođảmcácbộmáykiểmsoátquốctếsẽlàmchonềntrunglậpấyđượctôntrọng.KennedyvàKhrusovgiảiquyếtsốphậncủaLàoởViennenăm1961.NhữngcuộcđàmphándoHarrimantiếnhànhđãdẫnđếnHiệpnghịmườibốnnước,trongđócócảBắcViệtNam,kýkếttạiGenèvenăm1962,theođó,mườibốnnướcthamgiađãcamkếtthừanhậnvàtôntrọngmột“nướcLàotrunglậpvàđộclập”.

MộttrongnhữngđiềukiệnhiệpđịnhGenèvequyđịnhlàtấtcảcácnướcphảirúthếtkhỏiLàolựclượng“quânsựvàbánquânsự”củamình.Chấphànhđiềukiệnấy,máybayLiênXôđãbiếnmấtkhỏibầutrờiLào.MỹcũnglàmvậyvàcácthànhviêncủalựclượngđặcbiệtđãrờikhỏiLàocùngvớinhữngcốvấnbánquânsựcủaC.I.A.NhưngBắcViệtthìngượclại,họđãđểlạikhoảngbảynghìnquân,trongđóphầnlớnởBắcLào,nơibộmáykiểmsoátquốctếkhóthanhtrađến.HọbáovớiUỷbankiểmsoátlàhọđãchohồihương“bốnmươibinhsĩ”cómặtởLào.

VớitưcáchlàngườiđàmphánchínhcủaMỹởGenèvevàpháiviêncủatổngthốngHoaKỳ,AverellHarrimancónhiệmvụphảilàmchohiệpđịnhđượcthựchiện.Vìvậykhitôiđượcgiao

phụtráchphâncụcC.I.AViễnĐôngnăm1962,ônglàmchotôihiểurõlàMỹphảichấphànhnghiêmchỉnhhiệpđịnh.KhôngphảiHarrimankhôngnghingờBắcViệtđãkhôngtôntrọngcamkết,nhưngôngmuốnrằngnếucóaiđóviphạmhiệpđịnhthìngườiđókhôngphảilàMỹ.Chấphànhmệnhlệnhcủaông,cáccốvấnbánquânsựcủachúngtôirờikhỏiLàovàcácmáybay“tưnhân”củahãnghàngkhôngMỹ(AirAmerica)cũngthôikhôngthảdùtiếptếvũkhívàphươngtiệnchongườiMôngvàcáctộckhácmàchúngtôiđãcóquanhệtừnhữngnămtrước.HarrimanchỉmiễncưỡngchochúngtôiđểlạihaisĩquanC.I.A.ởvùngnúiđểtheodõitìnhhìnhvàbáocáochochúngtôibiếtnhữnggìđãxảyra.Nhưngkèmtheosựchophépấy,ôngnghiêmcấmchúngtôikhôngđượctiếptếbấtcứthứvũkhíhayphươngtiệnquânsựnàochohaisĩquanấy.Mọiliênlạcbằngmáybayvớihọđềuphảixinphéptrướcvàđượcôngđíchthânchophép.

KhảnăngcủaC.I.A.trongthựchiệnnhữngchươngtrìnhbímậtđãtrởthànhchiếcchìakhóacủalậptrườngcủaMỹđốivớiLào.Trongchừngmựcmànhữnghoạtđộngấycòn“chínhthức”làbímật,thìnósẽphảiđượctiếnhànhkhôngmộtai“chínhthức”đượcbiết,đặcbiệtlàLiênXô.VìthếLiênXôcóthể“chínhthức”khôngbiếtlàcónhữnghoạtđộngấy.ĐóđúnglàtrườnghợptrongmườinămởLào:ĐạisứquánLiênXôvẫncónhữngquanhệvớiđạisứquánMỹtrongkhihọbiếtrõràngMỹđangcónhữnghoạtđộngbímậtởLào.VìđãtôntrọnghiệpđịnhbằngviệcrútkhỏiLàovàkhôngchịutráchnhiệmgìđốivớiBắcViệt(màthựcrahọcórấtítảnh hưởng) nên Liên Xô có thể hài lòng với hiệp định “giữ nguyên trạng”màKhrusov vàKennedyđãkýkết.Thêmnữa,đốivớiLiênXô,việcC.I.AlàngườichịutráchnhiệmvềnhữnghoạtđộngcủaMỹởLàocónghĩalàquânđộiMỹ,vớicácbộthammưuđồsộvàcáccơcấuyểmtrợcồngkềnhcủanó,đãkhôngcanthiệpvàoLào.C.I.A.ởSàiGònnhậnchỉthịtrựctiếpcủađạisứMỹ, và Harriman trông nom để người ta cử đến những nhân vật có cá tínhmạnh nhưWilliamSullivanhayMcMurtrieGodley,nhữngngườikhôngsợgìmàkhôngnhấnmạnhđếnquyềnhànhtuyệtđốicủaôngđạisứcũngnhưdámchịutráchnhiệmvềnhữngnhiệmvụnguyhiểmvàđầybấttrắc,rủiro.

ChúngtôipháisangLàonhữngsĩquanưutúnhấtcủaC.I.A.vànhấnmạnhvớihọrằngtráchnhiệmcủahọkhôngchỉlàbánquânsựmàcònlàcảchínhtrịnữa.C.I.A.đãpháthiệnramộtđồngminh,mộtthủlĩnhtựnhiênởconngườiVàngPao,mộtngườibộtộcMông.LàmộtviênđộicũtrongquânđộiPháp,VàngPaođượcđềbạtlênthiếutátrongquânđộiHoànggiaLàosaungàyđộclập.LàmviệcvớiVàngPaoởchiếnkhurừngnúi,chúngtôicàngthấyrõnhữngphẩmchấtcủaôngấy:lòngdũngcảm,sựhiểubiếtnhândâncủaông,khảnăngtiếnhànhchiếntranhdukíchchốnglạiquânBắcViệtrấtphùhợpvớinúirừngmiềnBắc.ChúngtôivàVàngPaothốngnhấtôngsẽlàngườichỉhuyvàđiềuhànhchiếntranh,còncáccốvấnMỹsẽgiúpôngvềmặtkhítài,vậtchất,thôngtin,vậntảiđườngkhôngvàhuấnluyệnbộđộinhưngkhôngcóýđịnhlàmthayôngta.

Mộttrongnhữngvấnđềtếnhịvềchínhtrịmàchúngtôiphảigiảiquyết,đólàquanhệgiữalựclượngMôngdoC.I.A.hỗtrợvớichínhphủLàomàlựclượngnàyphụthuộcvềmặtlýthuyết.MớiđầuHarrimanngờvềphíamình,C.I.A.địnhủnghộmộtthủlĩnhquânsựcóxuhướngquốcgiavàkhôngkhoannhượng,cónghĩalàmuốnđứngđộclậpvànhưvậythìýđịnhấytráingượcvới đường lối của ông là muốn chứng tỏ với người đứng đầu chính phủ Lào, hoàng thân

SouvannaPhouma,vềsựhợptácthànhthựccủaHoaKỳđốivớiýtưởngmộtnướcLào“độclậpvàtrunglập”.CuốicùngchúngtôicũngđãthuyếtphụcđượcHarrimantinrằngC.I.A.thựchiệnđúngcácchỉthịcủaông,trongkhiBắcViệtlạilàmchohoàngthânhiểulàhọkhônghềcóýđịnhtôntrọngnềnđộclậpvàtrunglậpcủaLào.SouvannaPhoumacũngnhậnthấysựgiúpđỡcủaMỹđốivớiquânđộivàchếđộcủaôngđãđượcthựchiệnmộtcáchkínđáovàêmả(doC.I.A. thựchiện),khônggâynguyhiểmgì cho lời tuyênbố trung lậpcủaông.KhôngnhữngkhôngcưỡnglạivớisựcanthiệpcủaMỹ,ôngcònđitớichỗvuimừngđónnhậnsựcanthiệpấy.

Tuynhiênhuânchươngnàocũngcómặttráicủanó.NgườiMôngsẽphảnứngrasaođốivớimộtsựgiúpđỡtrựctiếpcủaMỹ?HọsẽnhìnthấyởsựgiúpđỡấymộtbiểuhiệnlàMỹthừanhậnviệcđứngtáchriêngracủahọhaynóicáchkháclàthừanhậnquyềntựquyếtcủahọđốivớivươngquốcLào,mộtvươngquốcmàhọkhôngưathíchvàcoinónhưmộtkẻbóclộtdântộchọtừbaođờinay?C.I.A.cốgắnglẩntránhvấnđềđóđểlàmsaochocuộcchiếnđấucủangườiMôngđượchòanhậpvàonỗlựcchungcủaquốcgiaLào.SauvàilầncanthiệpkínđáocủaMỹ,VàngPaođượcphonglàmtướngcủaquânđộiHoànggia.Trongmộtbầukhôngkhíđượctuyêntruyềnrầmrộ,đíchthânvuaLàođếnmộtlàngMông,nơiôngđượcđóntiếpmộtcáchtrọngthể.ChươngtrìnhphátthanhdoC.I.A.tổchứcđểcóđượcsựgiaolưuvớinhaugiữacácbộtộcLào,sốngrấtphântán,đượcgọilàđài“ĐoànkếtcácbộtộcLào”đểnêubậttínhchấtquốcgiachứkhôngphảichủngtộccủacuộcđấutranhchốnglạikẻthù.

Ngoài tầmquan trọngđịa - chính trị, cácchương trìnhcủaC.I.A.ởLàođãgiúpchoviệcchứngminhcáckếtluậncủapháiđoànđiềutrasauvụVịnhConLợnlàsailầm.C.I.A.đãtiếnhànhởLàomộtchươngtrìnhhànhđộngbánquânsựquymôlớnkéodàitớimườinămvàsửdụngtừbađếnbốntrămnhânviên.Chấphànhnhữngchỉthịnghiêmngặtcấmhọkhôngđượcthamgiachiếnđấu,cácnhânviênC.I.A.chỉbịtổnthấtrấtít:họmấtkhôngđếnmườingườimàphầnlớnlàdotainạnrớttrựcthăng.

CácchươngtrìnhcủaC.I.A.đượcthựchiệnvớiđộibayriêngcủahọAirAmericagồmmáybaythườngvàtrựcthăngvậntải,phụcvụrấttốtchotừviệctiếptếlươngthựcđếnviệcthảcácquansátviênxuốngrừngnúiđểtheodõiđườngmònHồChíMinh.ChúngtôicũngđàotạocảcácngườiláiMônglàmnhiệmvụthámthínhtrênvùngđấtcủahọđểchuẩnbịchocáccuộcoanhtạccủakhôngquânMỹchốnglạikẻthùchung.

Điềucóýnghĩanhấtlàkhôngthấykẻthùđộngtĩnhgìhết.Trongvòngmườinăm,vịtrícủacácchiếnbinhLàohầunhưđượcgiữnguyên,trongkhiquânBắcViệtđổvàođâyđãphảităngtừbảynghìnlêntớibảymươinghìnngười(vậylàsốquânnàyđãbịgiamchânởLàokhôngthểvàoNamchiếnđấu).ỞLàosựtráingượcvớicáctrậnchiếnđấuởViệtNamthậtrấtấntượng.LựclượngMôngđánhdukích:họtiếnhànhphụckích,tậpkíchquânđộiBắcViệt.KhácvớicáctrậnchiếnđấuởNamViệtNam,vaitròcủahaibênởđâyđãđảongược.

Nhưngcuốicùng,doưuthếvềlựclượng,quânđộichínhquyBắcViệtđãthắngthế.TuylựclượngMôngcóđượcngườiTháigiúpđỡnhưngbấtlợiđãnghiêngvềphíahọkhisựchiviệncủaMỹbịgiảmđi.QuânđộiHoànggiaLàokhôngtrựctiếpthamgiacuộcchiến,họchỉgiữnguyênvịtríởlưuvựcsôngMêKôngmàởđấy,mộtsốtướng(trừVàngPaocùngcácsĩquan

củaông, cũngnhưC.I.A.hayAirAmeriea)để lợidụng tình thếđểbuôn thuốcphiệnhơn làchiếnđấu.NhưngthànhcôngcủanhữngnỗlựccủaC.I.A.đãxuấthiệnrõràngkhicuốicùngBắcViệtđãphảichấpnhậnmộthiệpđịnhthứhainăm1973côngnhậnnềnđộclậpvàtrunglậpcủaLàovàquyđịnhvềviệcrútcáclựclượngquânsựvàbánquânsựnướcngoàikhỏiLào.Lạimộtlầnnữanhưnăm1962,HoaKỳ(vàC.I.A.)đãchấphànhnghiêmchỉnhhiệpđịnh,cònBắcViệtthìngượclạihọchỉrútmộttrongsốbasưđoàncủahọcómặtởđấy.HọtiếptụcgâysứcépvớiLàotrongkhiHoaKỳ(vàcảC.I.A.)chẳngcómộtphảnứngnàohết.Giờđây,LàolàmộtnướccộngsảntheoHàNội,cònnhữngngườitrướcđâylàbạncủaC.I.A.thìhoặcchếthoặcbịđànáphayphảiđilưuvong.

NướcTháiLanlánggiềngcũnglàmộtmiếngmồihấpdẫnđốivớicộngsản.TừcuộckhángchiếnchốngngườiPháp,cómộtsốđôngngườiViệtđãtừLàovàBắcViệtNamchạysangđây.DướitácđộngcủacánbộBắcViệtsangxâmnhập,họđãtrởthànhmộtmốiuyhiếpđốivớinềnanninhcủaThái.Khôngnhữngthế,cảTrungcộngcũngbắtđầudòmngóvàođây.Từlànsóngdicưàoạtđánhdấubướcngoặtcủathếkỷ,sốdâncủaTháiđãcómộtbộphậnquantrọnglàngườiHoa.TạiVânNamTrungQuốc,mộtđàiphátthanh-đài“TiếngnóinhândânThái”xuấthiệnvàtíchcựckêugọihọhãyđoànkếtvớicáclựclượngcáchmạngChâuÁdướisựlãnhđạocủaTrungHoa.MộtmạnglướibímậthoạtđộngmạnhmẽởTháicócánbộvàhuấnluyệnviêntừTrungQuốcsanggiúpđỡ.ỞphíaNam,tạivùngbiêngiớigiápvớiMalaysia,lực lượngtàndưcủacuộcnổi loạncủacộngsảnđã làmrungchuyểnMalaysiatrongnhữngnăm50,mặcdùthấtbại,vẫntiếptụclôikéonhữngngườicảmtìnhvàtấncôngvàomộtsốcơsởởnơinàynơikhác.

Đầunhữngnăm60,nhận thấynhữngvụrối loạnngàycànggia tăngởLàovàNamViệtNam,ngườiTháihiểurằnghọcầnphảichuẩnbịđểđốiphó.VốnlàmộtdântộcrấtsùngđạoPhậtvàgắnbóvớiHoànggianêncácnhàlãnhđạoTháiđánhgiárấtđúngrằngđấtnướchọsẽkhócónguycơbịchiarẽnhưcácnướclánggiềng.Hơnnữa,TháiLancómộttruyềnthốngđộclậptừlâuđờivàtrênthựctế,đólànướcduynhấtởkhuvựcnàykhôngphảichịuchếđộthuộcđịa.Trongđờisốngdântộc,quânđộiđóngmộtvaitròquantrọngnhưngđểhỗtrợchochínhquyền,chínhcảnhsátmớilàlựclượngbảođảmchủyếuchoanninhởnôngthôn.

Có thếmạnhvì truyền thốngấy,ngườiTháiđã tựđềrachomìnhmộtphươngphápđểchốnglạicáclựclượngcáchmạnglậtđổ,cònđốivớiC.I.A.,điềutốtnhấtđểsửdụngảnhhưởngcủamìnhlàủnghộvàkhuyếnkhíchhọtrongviệcápdụngphươngphápđó.CảnhsátTháiLan,đặcbiệtlàcảnhsátbiênphòng,đượcsựhỗtrợcủamộtđơnvịkhôngquânđãhợplựcvớiquânđộivàchínhquyềnđểlậpramộtlựclượngtựvệtìnhnguyện,cónhiệmvụhoạtđộngởcáclàngbịuyhiếp.Chươngtrìnhấyđượcphốihợpchặtchẽởcáccấptrungươngvàđịaphương,trongđócảbathànhphần:cảnhsát,quânđộivàchínhquyềnđềucómặt.Mụctiêuchínhcủachươngtrìnhlàphòngthủngaycảkhibiếtkẻđịchcódựkiếntấncông.

NgườicủaMỹđónggópvàochươngtrìnhấylàđạisứGrahamMartin.Từrấtsớm,ôngđãrõràngchobiếtchínhông,chứkhôngphảigiớiquânsựsẽ làngườichỉđạođường lốivàcácchươngtrìnhcủaMỹởTháiLan.Ôngcũngnhấnmạnhviệcxácđịnhchiếnlược,chiếnthuậtchochươngtrìnhấynhưthếnàolàngườiTháichứngườiMỹsẽkhôngápđặtýkiếncủariêng

mình.DobộphậnC.I.A.ởđấyđãcómộtngườiphụtráchthẳngthắn,dễcóthiệncảmvàđãgâyđượcnhữngquanhệtốtvớilãnhđạocaocấpTháiLannênsaukhiMartintớiđấyđượcítlâu,tôiquảthựccũngcóchútengạisợMartincảmthấymìnhbịđứngngoàirìavàdođómuốnthayđổinhânsự,tôiđãphảidặnkỹngườiphụtráchC.I.A.ởđấylàphảilàmchoMartinhiểuôngtasẽlàmviệctheosựchỉđạocủaôngđạisứchứkhôngphảichỉphụcvụchoriêngcơquancủamình.Tôiphảithừanhậnrằngnhờcóhọ,mọiviệcđãtiếnhànhtrôichảy.NgườiphụtráchbộphậnC.I.A.hiểucầnphảigiúpđỡMartintrongnhiệmvụđạisứcũngnhưngượclại.MartinnhanhchóngquyếtđịnhsẽsửdụngngườicủaC.I.A.đểnóivàlàmnhữngviệcmàkhôngmộtđạisứnàocóthểtựchophépmìnhnóivàlàm.

Thếlàhaiconngườithoạtnhìnkhôngphảisinhrađểhợpnhaucuốicùnglạitạothànhmộtêkíprất tốt.Họ thốngnhấtvớinhau trênmộtđiểmhếtsứcquantrọng:đó làgiớiquânsựkhôngnênđưarachongườiTháinhữnglờikhuyêncótínhchấtchỉhuyvềcáchthứcchốngnổidậycủahọ.

GiảiphápdongườiTháiápdụng,tứclàcácchươngtrìnhcósựphốihợptậpthểđãtỏrahữuhiệu.Cuốinhữngnăm60,nguycơnổiloạntrênthựctếđãbiếnmấtvàngườitaquycôngấychocácnhàlãnhđạo.Họđãhiểurằngđểcóthànhcôngấy,điềuquantrọnglàphảitạorađượcmộtnỗlựcchungcủatấtcảcácthànhphần:cácnhàcầmquyềndânsự,cảnhsátvàquânđội,hơnlàcứnhămnhămđitìmcáchtiêudiệtkẻđịch.

ỞNamViệtNam,bênkiabiểnTrungHoa,ngườiPhilippinesnhữngnăm60đãphảiđươngđầuvớisựbùngpháttrởlạicủamộtphongtràokhởinghĩađãdấylêntừmườinămtrướcđấy.ĐáplờikêugọinhândânthếgiớiđứnglênđấutranhcáchmạngdoKhrusovvàLâmBưutungravànhậnthấyphongtràokhởinghĩacủacộngsảnởNamViệtNamđangdấy lênsôinổi,phongtràoHukbalahaplạixuấthiện.NgaycảnếulầnnàyphongtràoấykhôngvấpphảiuytíncủatổngthốngMagsaysaythìnócũngphảitínhđếnmộtchínhquyềnPhilippinescóđầyđủchương trìnhvàcơcấusẵnsànghoạtđộngmộtcáchcóhiệuquảởcấpđịaphương.ChínhquyềnPhilippineschỉcầnkếthợpcácchươngtrìnhpháttriểnnôngthônvớicácnỗlựccủachínhquyềnđịaphươngvàsựnăngđộngcủacảnhsátđịaphươngthìhọđãcóthểkhuyếnkhíchdânchúngcùngchungsứcchốnglạiquânphiếnloạnvàtạonênmộttươnglaitươisángvớisựgiúpđỡcủachínhphủtrungương.Trongsơđồấy,C.I.A.chỉđóngmộtvaitrònhỏbé,cònngườiPhilippinesthìhọhiểurấtrõhọphảilàmgì.Tuynhiên,trongkhitruyềnđạtchohọkinhnghiệmcủachúngtôivàủnghộhọmộtcáchnhiệttình,chúngtôiđãgiúpđỡhọ.Trongsuốtnhữngnămấy,khôngcólúcnàosựđedoạcủacộngsảntrởnênnghiêmtrọng.Đươngnhiên,tấtcảnhữngcáiđósauđấyđãthayđổi,dướisựthốngtrịđộctàithahóacủatổngthốngMarcos.

CònởCampuchia,đólạilàmộtchuyệnkhác.Nhờsựkhéoléovàuytíncủamình,ônghoàngShihanukđãđoànkếtđượcdântộc,chỉdànhmộtítchỗchopheđốilập.KhôngvìthếmàtánthànhlậptrườngtrunglậpcủaShihanuk,chínhsáchcủaMỹtuynhiênvẫnphảichấpnhậnlậptrường ấy, trong chừng mực mà Shihanuk bảo đảm rằng Campuchia sẽ không bao giờ lànguyênnhâncủamộtcuộckhủnghoảnggiữaMỹvàHàNội.ChúngtôivẫnphảitôntrọngnềntrunglậpcủaCampuchiatrongkhihoàntoànbiếtrằngđấtcủaCampuchiavẫnđượcsửdụng

làmcăncứchocộngsảnđểtấncôngNamViệtNam.

KhicáctướnglĩnhCampuchialậtđổShihanukvìchorằngôngđãhysinhchủquyềnđấtnướckhiđểchoBắcViệtNamtuỳýsửdụnglãnhthổcủamình,ngườitađãcónhữngchứngcớkhôngthểbácbỏđượclàBắcViệtđãsửdụngcáccảngcủaCampuchiađểchuyênchởnhiềuchuyếnhàngquantrọngvềsúngđạn,rốcketvàđồquândụngvàoNamViệtNamđểđánhMỹ.NgườitacũngbiếtrằngcộngsảnđãsửdụngvùngđấtbiêngiớicủaCampuchiađểxâydựngcáccăncứhậucầnvàlàmđấtđứngchânchocácđạibảndoanhcủahọ.Nhưngcáimàngườitaítbiết,đólàcộngsảntiếnhànhcáchoạtđộngấyởnhữngvùnggầnnhưkhôngcódân.ThếmàmỗikhiMỹquyếtđịnhtấncôngsangnhữngkhuvựcấythìchẳngnhữngMỹmangtiếnglà“viphạmchủquyềncủaCampuchia”màlậptứchànhđộng“bấthợppháp”ấysẽlàmdấylênmộtvụbêbốithựcsựtrênđấtMỹ.Tuynhiênngaylúcấycũngnhưvềsau,Shihanukkhônghềphảnkhánghànhđộng“viphạm”ấy,sựviphạmvàomộtvùngđấtmàôngbiếtlàrấtítdânvàvảlạiBắcViệtcũngđãviphạm.NgượclạiquốcvươngCampuchiacònhoannghênhnó,hyvọngthấyởđómộtcơhộiđểđẩyBắcViệtrangoài.

NếungườiMỹvàđồngminhNamViệtNamcủahọchấpnhậnviệcCampuchiagiữtháiđộtrunglậpđốivớicuộcchiếntranhgiữahaimiềnNam,BắcViệtNam,thìngườiBắcViệtNamlạimangđếnchoPônPốtcùngbọnKhơmeđỏghêtởmcủahắnmộtsự“giúpđỡhuynhđệ”.

NgườitacóthểtựhỏivớisựgiúpđỡrấtcóhiệuquảđốivớiLàovàThái,nếuđemnhữngchươngtrìnhđịaphươngvềpháttriểnnôngthônvàtăngcườnganninhcủaC.I.A.giúpđỡchoCampuchiathìchắcchắnnhândânCampuchiasẽcóđủsứcmạnhhơnđểchốnglạivớisốphậnkhủngkhiếpđangchờđợihọ.

•1967:Bướcngoặt.

Năm1967đánhdấumộtbướcngoặttrongchiếntranhViệtNam.Nămđóngườitathấyxuấthiệnbốnnhânvật,bốnconngườicuốicùngsẽpháthiệnramộtchiến lượcvàmộttổchứcđểápdụngnó.Tấtnhiênhọđãbắtđầucôngviệctừnhữngcáitrướcđâyđãcóngườilàm,nhưngvớimộtcáinhìnhoàntoànkhác.ĐằngsauhọlàbóngdángcủaLyndonJohnson,ngườikhôngngừngthúcđẩychínhphủMỹvàViệtNam(vàcảnhiềuđồngminhkhác)trongviệctìmramộtcôngthứccókhảnăngvượtquađượctìnhtrạnghỗnđộnvàkhônghềbiếtđếnmùivịchiếnthắngvàôngđãthừahưởngkhilêncầmquyền.

TừthángBanăm1966,JohnsonthểhiệnhànhviđầutiêncủamìnhđốivớitấmthảmkịchởViệtNam.ĐólàsựhưởngứngcủaôngđốivớinhữnglờikêugọidồndậpcủanhữngngườiyêucầuMỹhãyquantâmnhiềuhơnnữađếnkhíacạnhdânsựcủacuộcchiếntranhViệtNamtrênthựctếchiếntrường,hơnlàcứloayhoayvớimớgiấytờởWashington.Điềuđócũngtươngứngvớiniềmtincủaôngvàogiátrịchínhtrịcủatiếnbộxãhội.Ôngyêucầucáimàônggọilà“cuộcchiếntranhkhác”ấyphảiđượcsựủnghộvàcóquyềnưutiênchẳngkémgìcuộcchiếntranhquânsự.MuốnlàmchocácquanchứcởWashingtonhiểuôngsẽđíchthântrôngnomcáicáchmàngườitasẽchấphànhmệnhlệnhcủaôngthếnào,ôngđãchỉđịnhmộtphụtáđặcbiệt,trựcthuộcvớiNhàTrắng,cónhiệmvụ“giámsát”việtthihànhmệnhlệnhấy.Vàsựchọnngườicủaôngtỏrahếtsứcđúngđắn.

RobertW.KomerlúcđóđangnằmtrongêkípcủaNhàTrắngởHộiđồngAnninhquốcgia,đượcphâncôngđặctráchvềTrungđông.CựusinhviênđạihọcHarvard,ôngbắtđầucôngtáctìnhbáoởÝvàocuốiChiếntranhthếgiớithứhai.Tạiđóôngđãchủtrương“mởcửasangpháitả”vàvàothờikỳđó,ông làngườiủnghộnhiệt tìnhđốivới tổngthốngKennedy.Sauđấy,quantâmtớiCậnđông,ôngtrởthànhchuyêngiaphântíchởphòngtổnghợpcủaC.I.A.,rồitừđóôngchuyểnquaHộiđồngAnninhquốcgia.Nhưngchứcdanh“phântích”khôngđủđểnóivềông.Làmộtconngườikhôngcógìkhiếnphảiesợ,trongbấtkỳcươngvịnào,ôngcũngdámmạnhdạnhànhđộng,đếnnỗimàmộtcuộckhủnghoảngnghiêmtrọnggiữaAiCậpcủaNasservớiBắcYêmenđãđượccácviênchứcMỹ,nhữngngườiđãphảichịunhiềusứcépcủaông,mệnhdanhlà“cuộcchiếntranhcủaKomer”.Nhậnthấytínhcáchdámnghĩdámlàmcủaông,Johnsonchorằngôngsẽlàconngườilýtưởngđểđốcthúcmấytaycạogiấyphảichămlovề“cuộcchiếntranhkhác”.

Komerhăngháibắttayvàoviệc.Ôngkhôngđểaidámnghingờvềnhiệmvụ“giámsát”củaông,mộttừcónghĩamạnhhơntừhànhchínhquenthuộclà“phốihợp”.Trongcácbanngành,ônglàmchonhữngaicóthóiquenlềmềphảikhiếpsợbằngcáchdọarằng:Johnsonsẽchẳngngạingầngìmàkhôngxátxàphòngchohẳncấptrêntrựctiếpcủahọ.LàngườiphụtráchphâncụcC.I.A.ởViễnĐông,tôinằmđúngtrênđườngngắmcủaôngnhưngtôilạithíchthế.BởicuốicùngtôiđãgặpconngườibiếtđánhgiáđúngtầmquantrọngcủacôngtácbìnhđịnhvàcóđủảnhhưởngđểthúcđẩycáccơquancủaWashingtonphảiápdụngnótạiViệtNam.NguyệnvọngduynhấtcủaKomerlàngườitahãylàmnónhiềuhơnnữavàôngđãbậtđènxanhchochúngtôiđểlàmcáimàchúngtôicầnlàm.

Tuynhiên,dùhiệuquảđếnmấy,sựgiámsátcủaWashingtonđãsớmtỏrakhôngđủ.Cáikiểu“quyềnhànhđơnphương”-tứcthốngnhấtquyềnhànhđộngvàomộtđầumối-lạicầnthiếtởViệtNam.Nhữngbiệnpháprờirạcngườitaápdụngởđâyđãtỏravôhiệu.GiớiquânsựđãtổchứcramộtbannằmtrongBộTổngchỉhuyđểlàmnhiệmvụhỗtrợchocôngtácpháttriểncáchmạng,mộtcôngviệcđòihỏicácđơnvịphụthuộcvàcácêkípcốvấnquânsự(tănglênnhiềutrongquânđộiNamViệtNamnằmtrongcáckhuvựcliêncanđếnanninhlãnhthổ)phảiquantâmđếncôngtácbìnhđịnh.Nhưngnằmlọtthỏmtrongvôvàncácbanbệcủatổnghànhdinh,Banhỗtrợpháttriểncáchmạngấychẳngcótácđộnggìmấyđếncáchsuynghĩchung.

Còncáccơquandânsựthìhọđượctậphọp lại trongmộtphòngđượcgọi làPhòngcácchươngtrìnhdânsự(O.C.O.-OfficeofCivilOperations),phụthuộcvàomộtphụtácủađạisứ.O.C.O.trởthànhmộtthứNhómđầungànhquenthuộc,làmnhiệmvụphốihợpmộtcáchthụđộngcáchoạtđộngcủacáccơquannhưngthiếuhẳnmộtsựnăngđộngchiếnlượcđượcthốngnhất,tậptrungmộtcáchthựctế.ĐạisứLodgechắcchắnkhôngphảilàconngườicókhảnăngápđặtvàápdụngmộtchiếnlượcnhưthế.

Đểthoátrakhỏicáingõcụtấy,Komerđưaramộtcáchthỏahiệptàitình.Nhữngchươngtrìnhcủacáccơquankhácnhau,dânsựhayquânsự,códínhdángtớicôngtácbìnhđịnh,sẽđượcđặtdướisựchỉđạothốngnhấtcủamộtgiámđốc-giámđốcchứkhôngphảiđiềuphối-cótưcáchlàngườiphócủatướngWilliamWestmoreland,TổngChỉhuyquânđộiMỹởNam

ViệtNam.Đểcáccơquandânsựđượcyêntâm,viênphónàynhấtthiếtphảilàdânsự.Việctổchứcnhânsựvàcácchươngtrìnhcủacôngtácbìnhđịnh,đặcbiệtlàsựhỗtrợcùngcácýkiếncốvấncholựclượnganninhđịaphươngởcácvùngnôngthôn,đượcđặtdướiquyềncủaôngta có nghĩa là tất cả các phương diện của công tác bình định (chứ không chỉ riêng nhũngphươngdiệndânsự)đềuthuộcvàomộtchiếnlượcduynhất.Cácchươngtrìnhdânsựkhôngphụthuộcvàonỗlựccủabênquânsựlàđánhbậtkẻthù.NhưvậylàýkiếncủaKomerđãgiảiquyếtvẹncảđôiđường:việcthốngnhấtchỉhuycủabênquânsựvẫnđượctôntrọng,màtừnaynhữngxungđộtgiữacácchươngtrìnhdânsựvàquânsựđãcóthểgiảiquyếtđượcngaytạiViệtNamchứkhôngcầnphảiđưavềtớiWashington.

Chấpnhậngiảiphápấy,LyndonJohnsoncửngayKomersangápdụngnótạiViệtNam,điềukhông làmaingạcnhiên.Ởđâynữa,Komer lạinhanhchóngchiếm lĩnhchiến trườngbằngcáchtuyênbốdứtkhoátrằngcươngvịcủaônglàphócủaWestmoreland(thêmhàmđạisứnữamàôngmớiđượcJohnsonphong)vàđiềuđóđặtôngởvịtríngangbằngvớicácphóchỉhuykhác.Vậylàôngđòichiếcôtôhòmcủaôngcũngphảitobằngxecủacácôngphókhácvàcũngcóbốnsaoởphíatrước[17].SongôngtỏrarấttôntrọngquyềnchỉhuycủaWestmorelandvàôngnàyđãủnghộôngvôđiềukiệntrongviệcthốngnhấtđiềuhànhcácchươngtrìnhkhácnhau liên can tới công tácbìnhđịnh.Westmoreland làm thế chắc vì ông thấynó cần thiếtnhưngmặtkhácKomerđặctráchvềcôngtácbìnhđịnh,ôngcũngđượcnhẹgánhhơnđểtậptrungvàotiếnhànhchiếntranh,côngviệcmàôngcoilàtráchnhiệmchínhcủaông.

ĐónggópquantrọngnhấtcủaKomercólẽlàviệctăngcườngLựclượnganninhlãnhthổvàcảitiếnvũkhítrangbịchonó(chínhvàogiaiđoạnmuộnmằnnàymàcáclựclượngấymớiđượcnhậnsúngM-16,loạisúngcácđơnvịchínhquyđãcótừlâu),cũngnhưkhâuhuấnluyệnvàcốvấnchonó.VậylàKomerđãlàmđảongượcquátrìnhmàngườiMỹđãtheođuổinhiềunămkhihọchỉchămchămtậptrungnỗlựcvàoxâydựngquânđộichínhquyNamViệtNammàsaonhãnglựclượngđịaphương,lựclượngphảiđươngđầuvớitấncôngcủacộngsảnởcấplàngxã.Ôngcũngbắtbuộccáccơquandânsự,trướcđâyhoạtđộngrờirạcphântán,vàcảbênquânsựphảiđặtcácchươngtrìnhnôngthôncủahọdướisựchỉhuythốngnhấtcủamộtêkípcốvấnMỹduynhấtnằmởcáctỉnh.Ôngcũngquantâmtuyểnchọnnhữngsĩquangiỏicủacáccơquanđểthànhlậpcácêkípấyvàđặtnódướisựchỉđạocủamộtcốvấnchịutráchnhiệmởcấptỉnh.Khoảngmộtnửacácvịtríquantrọngđóđượcgiaochocácđạitá,trungtá,sốcònlạithìthuộcvềcácsĩquandàydạnkinhnghiệmcủaA.I.D.,củaC.I.A.haycủaU.S.I.A.vàbênngoạigiao.Đónggópvàoviệcnày,riêngBộNgoạigiaođãchọnkhoảngnămmươitrongsốviênchứctrẻxuấtsắccủahọ,chohọcmộtlớptiếngViệtsẵnsàngbổsungchocácêkípcốvấn.Trênthựctế,họtrởthànhmột“đạisứ”Mỹđảmđươngmộtnhiệmvụởcấptỉnh,huyệnmàởđấyhọsẽtíchluỹđượcnhữngkinhnghiệmsaunàysẽrấtquýbáuchohọkhihọđượctraonhiệmvụđạisứthựcthụ.

NhưngKomersẽkhôngthểđạtđượctấtcảcáckếtquảấynếuthiếumộtnhânvậtmấuchốtthứhaicủanăm1967.ĐólàEllsworthBunker.Làdânquýtộcchínhcống,tốtnghiệpđạihọcYalevàbạnhọccũcủaAverellHarriman,Bunkertrạcngoàibảymươinhưngdángvẻkiêukỳcủaôngđãlàmchoôngcóvẻchưađếncáituổiấy.Ôngralàmviệcnhànướcsaumộtthờikỳhoạtđộngngânhàngvàtàichínhcỡlớn.NhiềutổngthốngMỹđãbổnhiệmôngvàocácchứcvịquantrọng(đạisứởBraxin,Ý,ẤnĐộ)haygiaochoônglàmnhiệmvụđàmphántrongnhữngvụviệckhókhăn,tếnhị(nhưcuộcxungđộtgiữaNasservàYêmen,cuộckhủnghoảngởcộng

hòaĐôminicnăm1965,cuộcxungđộtgiữaXôcácnôvàHàLanvềnhữnggìcònlạicủaHàLanởIndonesia.Hếtsứctaonhãvàlịchthiệpnhưngkhôngkémvẻânuy,ôngtỏrõđểmọingườihiểuôngkhôngphảilàconngườidễchấpnhậnnhữnghànhđộngviphạmkỷluật.

TổngthốngJohnsoncửôngsangthaychânđạisứCabotLodgethángNămnăm1967.LầnthứhaisanglàmđạisứởNamViệtNam,LodgetỏracũngbấtlựcnhưlầntrướctrongviệclãnhđạopháibộMỹ,nhưngvớichínhphủNamViệtNam,tháiđộcủaôngcóthayđổikháchơn.Ôngthểhiệncảmtìnhcủaôngđốivớihọ -mộtcửchỉ lạ lùngmàchỉvàingười trongchúngtôinhậnthấy-khitrongbuổilễtiễnông,ôngđãđóngbộkhănxếpáodài,bộquầnáoquan lạimà lầnđầu tiênông trông thấydưới thờiDiệm,ôngđã thấynósặcmùiTrungcổ.HànhđộngđầutiêncủaBunkerlànêurõvịtrímớicủaKomercũngnhưnhữngquyềnhạncủaông tavàchỉ thị rõ làmọi cơquandânsựMỹđềuphảiphục tùng tổchứcmới.Uy tíncủaBunkerđãgâyấntượngmạnhđốivớigiớiquânsựcũngnhưđốivớingườiViệtNamvàđiềuđóđãlàmtăngảnhhưởngcủaBunkertrongvaitròmớicủaông.

Nhânvật thứbanổi lên trongnăm1967ấy làmộtngườiViệtNam: tướngNguyễnVănThiệu.LeolêntronghàngngũquânđộiNamViệtNam,nhờvàotàinăngvàsựcựckỳkhônkhéo,ôngđãvạchrađượcmộtconđườngriêngđểláchquanhữngvụtranhchấpnộibộtrongnhữngnăm60vàyênổntiếnlên.ChỉhuymộtsưđoànđóngởNamSàiGòn,ôngđãthamgialựclượngquânđộitiếnvàogiảithoátchoDiệmtrongvụđảochínhcủalínhdùthángMườimộtnăm1960nhưngvẫncấmkhôngchoquâncủaôngthamchiến.Hạnchếsựcanthiệpcủađơnvịôngbằngmộtcuộcphôdiễnưuthếlựclượngtrướcđámquândùđangtháochạy,ôngđã“dẹpyên”đượcvụnổi loạnmàkhôngxảyramộtxungđộtnghiêmtrọngnào.Vì làmộtthànhviêntrungthànhcủaquânđộivànghĩrằngDiệmkhôngthểcaitrịđượcđấtnướcnênôngđãnhậnthamgiacuộcđảochính1963nhưngvớiđiềukiệntổngthốngphảiđượcbảotoàntínhmạng.ÔngđãlánhrakhỏiđámtướnglĩnhtồitệsauđóđãnốinhaucầmquyềnvàôngtrởthànhmộttrongsốsĩquantrẻđượcngườiMỹgọilànhóm“Tuyếctrẻ”,nhómngườithấycầnthiếtphảicómộtchínhphủcósựcốkếtchặtchẽnếungườitamuốntiếptụcchiếntranhmộtcáchthíchđáng.Nằmtrongnhómấy,cáchxửsựkínđáocủaôngđãbịcáibóngđầyvẻngangtàngngổngáocủatướngchỉhuykhôngquânNguyễnCaoKỳchekhuất.Nhưngnhờcóchiếnthuậtkhônkhéo,ôngvẫntrởthànhmộtthànhviêncủanhómthủlĩnhquânsựđãchèochốngconthuyềnđấtnướctrongcuộchỗnloạnchínhtrịcủathờikỳgiữanhữngnăm60.

Năm1967,giờcủacáclãnhtụdânsựlỗithời-nhữngngườimàsựbấttàiđãđượcchứngtỏquárõràng-đãđiểm,nhómTuyếctrẻlêncầmquyềnđểmanglạichođấtnướcmộtchútítgìđógọilàtrậttựvàcócơcấutổchức.SứcépcủaMỹlàmxuấthiệnnhucầuphảicómộthiếnpháp,hiếnphápđầutiêntừthờiDiệm.Nóđượcđưaravàođầunăm1967bởimộtHộiđồnglậphiếnvàhộiđồngyêucầuphảitổchứcbầutổngthốngđểtạochochínhphủViệtNammộtcơsởchínhtrị.Trongýthứccủamọingười,tướngkhôngquânNguyễnCaoKỳsẽlàứngcửviênchogiớiquânsựvànhómTuyếctrẻởnhiệmkỳtổngthốngvàngườitanghĩchẳngmấykhókhănKỳsẽđắccửnhờvàosốcửtrimàngườitacóthểlôikéodễdàngđếnhòmphiếu.Thìchínhgiữalúcấy,ThiệubướcratừbóngtốivàyêucầuHộiđồngcáclựclượngvũtrangchoôngthamgiavàocuộcchạyđuađếnchứcvịtổngthống.TráivớisựchờđợicủangườiMỹ,chínhThiệuđãthắngcửcònKỳthìbịđẩyxuốnghàngphótổngthống.

Thoạtđầu,quaviệcKomerđượccửsangViệtNam,ThiệuchỉthấyđấylàmộttrongnhiềutròbiếnhóacủacáchệthốngtổchứccủaMỹmàôngthấyđầyrẫyởNamViệtNam.ÔngkiênnhẫnlắngngheKomerkểôngtasẽtìnhcáchđưabộmáycủaMỹvàocôngcuộcbìnhđịnhnhưthếnào.Nhưngôngvẫntỏrakhôngmặnmàgìlắmđốivớiquátrìnhnày,chođếnkhisựquantâmcủaôngbỗngnhưbừngtỉnhkhiôngđượcKomerchoxemnhưngbáocáocủacáccốvấnMỹởtỉnh,huyệngửilên.Ôngcảmthấycôngviệcsongsongnàysẽcóthểgiúpôngkiểmsoátđượccácquậntrưởng,tỉnhtrưởngcủaông.VàôngchúýđếnýkiếncủaKomerkhiôngnàyquanhữngbáocáovạchrõsựbấtlực,thóithamnhũngvàtệnạnquanliêugiấytờcủamộtsốquanchứcđịaphương,đãđềnghịôngcáchchứcbọnhọvàthúcgiụcôngtìmramộtgiảiphápđểgiảiquyếtnhữngkhácbiệtvềquanđiểmgiữangườiViệtNamvàngườiMỹbằngcáchcósựđiềuhòahaynươngnhẹđốivớiphíanàyhayphíakia.

CómộtđiềuchắcchắnlàThiệuđánhgiácaoquyếttâmcủaKomertrongviệctăngcườngvàpháttriểnđộingũcác“bàconnghèo”tronglựclượngphòngvệViệtNam,đólàcáclựclượngđịaphươngtỉnhhuyệnmàngườitagọilàlựclượngdânvệđịaphương.ĐólàlầnđầutiêncómộtngườiMỹthểhiệnsựquantâmđốivớisốđơnvịvôcùngcầnthiếtấynhưnglạibịsaonhãngtừlâu,dogiớiquânsựMỹtừtrướcđếngiờchỉduynhấtquantâmđếnquânđộichínhquy.

SởdĩThiệunắmđượctầmquantrọngcủacôngtácbìnhđịnhnôngthôn,làdonguồngốcnôngdâncủaông.Năm1945,ôngđãlàđoànviêncủalựclượng“Thanhniêncáchmạng”vàsaunàyđãtíchcựcthamgiachươngtrìnhấpchiếnlượccủaDiệm,tinrằngđólàchiếnlượcđúngđắnđểchiếnđấuchốnglạichiếntranhnhândâncủacộngsản.Đươngnhiênđểthểhiệntinhthầnyêunướccủamình,ôngkhôngcótháiđộ“cứuthế”củaDiệmcũngnhưquábịámảnhbởivấnđềđộclập,chủquyềnnhưDiệm.Ôngchorằngvaitròcủaônglàcaitrịđấtnướcvớinhữngphươngtiệnôngcótrongtay,đặcbiệtlàxâydựngđượcmộtlựclượngquânsựViệtNam,trongkhibằnglòngchấpnhậnmộtsốhànhvicầnthiếtcótínhchấttượngtrưngđểlàmthỏamãnnỗikhátkhaocủangườiMỹtrongviệchọđòihỏiphảitôntrọngnhữngthểchếdânchủ.ĐươngnhiênngườiMỹđãcónhữngthayđổitừthờiDiệm.ĐượcBunkerđiềuhànhmộtcáchtinhtếvàkhéoléo,họhiểurằnggiờđâynhiệmvụchủyếucủahọlàủnghộnhữngbiệnphápdoThiệuđưarađểxâydựngnhữngthểchếcủanhànướcvàthựchiệnnhữngchươngtrìnhnhằmtăngcườngcáccơcấuchínhtrịvàxãhội.Họkhôngcònđòihỏiphải“cảicách”ngaylậptứcđểmauchónglàmchonôngdânViệtNamđượcthừahưởngnhữngcáilợicủanềndânchủvànguyêntắctamquyềnphânlậpnhưđãtồntạiởHoaKỳ.

Nhânvậtcótầmcỡthứtưxuấthiệntrongnăm1967làtướngMỹCreightonW.Abrams.TốtnghiệpWestPointvừađúngtrướcChiếntranhthếgiớithứhai,AbramstrởthànhchỉhuymộtđơnvịthiếtgiápthamgiacuộctấncôngvàoPhápnăm1944dướiquyềnchỉhuycủatướngGoergeS.Patton.SauđóôngchỉhuysốđơnvịđượctổngthốngKennedypháiđếntrườngđạihọcMissisipikhiởđấyxảyramộtcuộckhủnghoảngvềchuyệnsápnhập.Đólàmộtdịptốtđểôngthểhiệntàinăngngoạigiao.AbramscũngcómộtthờikỳcôngtáclâuởĐức,nơiôngcóđiềukiệnđểhọchỏithêmvềâmnhạccổđiểnlàmônôngcóthiênhướng.Điếuxìgàkẹpởngóntay,cáinhìnánhlênvẻkiênquyếtvàgiậndữdướiđôilôngmàynhíulại,đólàđiệubộbướngbỉnhvàđầytínhchiếnđấumàôngưathích.Nhưngkhôngphảivìthếmàônglàmộtcon

ngườithiếunhạycảm:tròchuyệnvớicácbạnđồngminhcónềnvănhóavàmôitrườngkhácbiệt,chỉmộtsắctháinhonhỏtrongcâuchuyệnôngcũngcóthểnhậnra,vàôngluônluônsẵnsàngđứngvàohàngsau(đặcbiệtsauBunker)nếunhưđiềuđó làcó lợichosựnghiệpmànướcMỹủnghộ.Tómlạilàởconngườiông,ngườitathấycónhiềuchấtEisenhowerhơnlàMacArthurhayBatton.

AbramsmớiđầuđượccửlàmphóchoWestmoreland,đặcbiệtchịutráchnhiệmvềkhíacạnh“cốvấn”trongnhữngquanhệcủachúngtôivớiQuânđộiViệtNam.DođóônglàngườithườngxuyêntiếpxúcvớicácthủlĩnhquânsựViệtNamvàđiềuđócũngbắtbuộcôngphảixemxétcuộcchiếntranhvớicáchnhìncủahọhơnlàvớicáchnhìncủachúngtôi.NhiệmvụđóbỗngngừngkhingườitacửôngraphíabắcNamViệtNamđểthiếtlậpởđấymộttổnghànhdinhtiêntiếnthốngnhấtcủaquânđộiMỹ,tuynhiênôngvẫntiếptụctrôngcoiviệcxâydựngquânđộiNamViệtNam.ChonênkhiôngđượcgiaolàmtổngchỉhuylựclượngMỹvàogiữanăm1968,thaychoWestmorelandtrởvềWashingtonthìtrênthựctếôngđãđượcchuẩnbịchonhiệmvụấytrongcảnăm1967.

NỗlựcKomerđưavàocuộcchiếnđấuchốnglạicuộctổngtiếncôngchínhtrịcủacộngsảnởnôngthônđãlàmnảysinhtrongthờikỳấynhiềusángkiếncủacảphíaMỹlẫnViệtNam.

Trongnhữngchươngtrìnhđạtđếnđộchínvàonăm1967,ngườitathấycócác“Độihànhđộng dân chúng” của đại tá Nguyễn Bé. Thấy đó làmột sáng kiến quan trọng, C.I.A. đượckhuyếnkhíchpháttriểnvànângnólênquymôquốcgia.Vậylàchúngtôilậpmộttrườngquốcgiađểđàotạo“cánbộ”nhữngngườisaunàysẽvềtổchứcracácđội.Vớinhậnthứcngàycàngpháttriển,vềtácdụngcủanhữngđộinày,ngườitathấyrằngnócàngcầnphảiđượcsựgiúpđỡcủacácban,ngànhchínhphủ.Vìvậymộtbộriêngcủachínhphủđượcthànhlập,cónhiệmvụgiúpđỡvàđưacôngviệccủacácđộinàyvàocácchươngtrìnhcóliênquantớicôngcuộcbìnhđịnh.

Trườngđãvấpphảimộtcuộckhủnghoảngkhiviêngiámđốcđầutiên-mộtsĩquanởcấptỉnhđượcC.I.A.đánhgiárấtcaovàchọn lựavì tỏrađặcbiệtnhạybénvới tầmquantrọngchínhtrịcủadựán-đãbịbộtrưởngcáchchức,vìanhtađãlợidụngcươngvịcủamìnhđểtuyểnmộcáccánbộtrẻđểpháttriểnlựclượngchođảngchínhtrịmàanhtaưathích.ChứcgiámđốcnàyđượctraochoNguyễnBé,ngườiđãrấtnhiệttìnhvớiýtưởnglàphảiđitừnôngthônđểxâydựngmộtnền tảngmớichoxãhộiViệtNamchứkhôngphải làápđặt từ trênxuốngbằngmộtquyềnlựcchínhtrị.

Một dự án nữa đã ra đời từ sáng kiến và nhu cầu địa phương, đó là P.R.U. (ProvincialReconaissanceUnit),Đơnvịthámbáocấptỉnh.NhiềusĩquancủaC.I.A.nhậnthấytrongnhiềutỉnh,cáctỉnhtrưởngđãkhôngcóđủlựclượngcókhảnăngpháthiệnradukíchvàcánbộlãnhđạocủacộngsản.Hoặcdocácđơnvịbộđộichínhquykhôngthuộcquyềnchỉhuycủahọ,hoặcdohậuquảcủaviệcquáthiênvềlựclượngchínhquymàcoinhẹlựclượngđịaphươngcủangườiMỹnênhọchỉđượctrangbịvàhuấnluyệntrongnhữnghoạtđộngtấncông.Giữanhữngnăm1960,khôngkhícủanhiềutỉnhchẳngkhácgìkhôngkhícủamộtvùnggiápbiên-nghĩalàquânđịchcóthểnhảyquacửasổđểvàotrongnhàđánhphátuỳthích.Nhậnthấyvớikhảnăngmềmdẻolinhhoạtcủamình,C.I.A.cóthểgiúpđỡhọởnhữngnơicầnthiết,nhiềutỉnhtrưởng

đãyêucầuC.I.A.giúpđỡ.Vậylànhiềutỉnhđãlậpracácđơnvịnhỏgồmcácchiếnbinhgandạ,đượcC.I.A.trangbịvàtrảlương,sẵnsàngkhaithácmộtcáchtrựctiếpvànhanhchóngnhữngtintứcmàhọcóđược.TấmgươngnàycósứcthuyếtphụccaođếnnỗicáctỉnhlâncậnđãyêucầuC.I.A.mộtsựgiúpđỡtươngtự.C.I.A.nhậnlờivớihaiđiềukiện:trướchếttỉnhtrưởngmỗitỉnhphảichịutráchnhiệmtrựctiếpvềcácđơnvịnàyvàcáchoạtđộngcủanó;saunữa,ngườimàhọsửdụngsẽphảiđượchuấnluyệnmộtcáchthíchhợp.

Xétđặctínhbímậtgắn liềnvớihoạtđộngcủaC.I.A.vàtínhchấtcơbản làphântáncủachươngtrình,nênP.R.U.trởthànhđềtàicủamộtcuộctranhcãiquantrọng.Đểmôtảcáchoạtđộngcủanó,ngườitađãphảivậnđếncáctừngữkhủngkhiếp.NgườitakểquâncủaP.R.U.lànhữngtênđàobinhcủacácđơnvịchủlựchaynhữngkẻtrốntránhquândịch.SựtươngđốidồidàocủacáctrangbịcủanócũnggâynênmộtsựtỵnạnhđốivớicácchươngtrìnhMỹkhácvàngườicủachươngtrìnhnàythìphànnànvềsự“thiếuphốihợp”củalựclượngđó.Chỉcócáctỉnhtrưởnglàchẳngphànnàngìhếtmàtráilạihọcòntỏrarấtphấnkhởi.Nhiềunămsau,khitìnhhìnhởNamViệtNamđượccảithiện,chúngtôiđãsátnhậpP.R.U.vàolựclượngcảnhsátquốcgia.

ỞcơquanC.I.A.,chúngtôirấtnhạycảmvớicácđiềutànbạomàP.R.U.thườngbịcáobuộc.Chúngtôiđãcốđưahọvàokhuônkhổcủanhữngquytắcthôngthườngcủachiếntranhnhưngkếtquả thườngkhôngmấykhảquan.Tuynhiên, chúng tôi vẫn tiếp tục cố gắng và sauđónhữnglờiphànnànvềhọthườngchỉlànhữnglờiđồnthổi,nhữngđiềunghengườitanóithế,tómlạilànhững“câuchuyệnthờichiến”màngườitathườngnghethấy.TôikhônghềmuốnbiệnminhchobấtkỳmộthànhđộngkhátmáunàocủahọnhưngtôimuốnmọingườihãyphánxétnhữnghànhđộngấydướiánhsángcủabốicảnhlịchsửvàthấyđượcảnhhưởngmàC.I.A.đãtácđộngvàoP.R.U.đểnângcaohiệuquảcủanó.

Cóđượcmộtcơquantìnhbáohoạtđộngcóhiệulựclàmộtđòihỏithườngxuyên.DướithờiDiệm,chúngtôiđãgópphầnvàoviệcxâydựngmộtTổchứcTìnhbáotrungương(C.I.O.),giúpvàoviệctậptrungvàphântíchnhữngtintứctìnhbáothuthậpđượctrongcảnướcđểtừđórútranhữngkếtluậnmàchúngtôichờđợiởcácnhàphântíchởWashington.CơquantìnhbáoViệtNamcóthểkhoehọcónhiềucơsởđểlấytin.Tuynhiênmạnhaingườinấylàmvàchỉvìlợiíchcủariêngmìnhnêncáctintứccủahọbịgiấukínvàrấthiếmkhiđượcchiasẻvớinhau.

Trongmộtsốtrườnghợp,việcgiữtincóthểcoilàchínhđángbởitrongthờikỳhỗnđộngiữanhữngnăm1960,việcthôngtincókhilạicónguycơlànhữngtinấylạibịsửdụngđểchốnglạingườicungcấpnó.TìnhtrạngđóthườngdẫnđếnviệcC.I.A.làcơquanduynhấtđượccáccơquantìnhbáoViệtNamkhácnhautincậyvàduynhấtchỉcónólàcókhảnăngtậphợpđượcnhữngtintứcrảirácđểtổnghợplạithànhmộtbứctranhcósựliênkếtchung.

ƯuthếvượttrộicủagiớiquânsựMỹgiữanhữngnăm60đãcótácdụnglàtậptrungđượchoạtđộngtìnhbáovàonhữngkhíacạnhquânsựcủacuộctổngtiếncôngcủađịch.CũnglàđiềuhiểnnhiênvàchínhđángkhicácchỉhuyquânsựMỹ,vàdođócảcácsĩquantìnhbáocủahọđềuchủyếumuốnnắmđượccácđơnvịđịchcókhảnăngtấncônghọ,hayngượclạisẽlàmụctiêuđểhọtấncông.VậymụctiêuchínhcủagiớiquânsựMỹlàlựclượngquânsựcộngsản

chứkhôngphảilànhữngphầntửtíchcựchaycốtcándânsựcủacộngsảnsốngngayởtronglànghaythâmnhậpvàolàngđểtiếnhànhchiếnlượcnềntảngcủahọtrongchiếntranhnhândân-đólàtuyêntruyềnlôikéo,thuthuếvàtuyểnmộlựclượng.Nhữngquânnhânlàmnhiệmvụthẩmvấntùbinhthườngquantâmhỏiđếntừngchitiếtnhữnghoạtđộngquânsựcủacácđơnvịđịch,hỏihếtởkhuvựcđơnvịmìnhlạiđếnkhuvựcđơnvịbạn,thậmchícókhihỏicảsangcácđộidukíchởcácvùngkếcậnnhưngchẳngbaogiờhọhỏilấymộtcâuvềtungtíchcũngnhưvềcáchoạtđộngcủamộtngườilàmnhiệmvụthuthuếchođịchhaycủamộtchiếnsĩđịchlàmnhiệmvụkíchđộngdânchúng.

SongC.I.A.lạiquantâmđếnkhíacạnhđócủachiếntranhvàhọtậptrungnỗlựctìnhbáocủamìnhvàođấy.C.I.A.khôngcókhảnăngvàcũngchẳngcóhammuốnđuatranhvớicácnhàquânsựvềsựquantâmđốivớicôngtáctìnhbáo.ÝnghĩcủaC.I.A.làgiúpđỡngườiViệtNamxâydựngmộtthứcơcấugiúpchocảViệtNamvàMỹhiểuđược“kẻthùchínhtrị”màchúngtôiphảiđươngđầutrongtổchứcbímậtcủacộngsảnởNamViệtNam.Ýtưởngvềviệcđókháđơngiản:đólàlậpranhữngtrungtâmtìnhbáođểtậphọptấtcảcáccơquantìnhbáokhácnhaumàởnhữngtrungtâmấycơquannàocũngcóthểđemđếnnhữngthôngtincầnthiếtchocáccơquankhác,trongkhivẫnthỏathuậnvớinhaulàcơquannàocũngcóquyềngiữviệckiểmsoátcácnguồntinvàcáckỹthuậttinhtếcủanótrongtrườnghợpmàcơquanđóngạirằngcácnguồntinvàkỹthuậtấysẽbịnguyhiểmnếuđemrachiasẻ(mốinguyhạiđócóthểđếntừkẻthùhoặcmộtphepháikìnhđịch).

ViệctổchứcthêmmộtBộThammưutrungtâmhướngtấtcảchúývàobộmáychínhtrịcủađịchchophépchúngtôiphântíchtấtcảcácthôngtinthuthậpđượcvàlậpđượcdanhsách(tươngđốicóthểsửdụngđược)củacáccánbộcộngsảnhoạtđộngởđịaphương,hiểuđượccơcấuvàlựclượngcủatổchứccộngsảnvàthậmchícókhicòndựkiếnđượccảchiếnthuật,chiếnlượccủacộngsảntạikhuvực.Cuối1967,thấyviệclàmtrênthuđượckếtquả,ngườitacóýđịnhlậpmộtchươngtrìnhquốcgiađểápdụngnó.VàthángMườimột,ápdụngnhữngýtưởngđó,tổngthốngThiệuđãrachỉthịtổchức“chươngtrìnhPhượnghoàng”.Biệnphápnàyhẳnlàmuộnmằnnhưngdùsaonócũnggắngtạonêncơsởcầnthiếtchocôngtáctìnhbáođểchốnglạichiếntranhnhândâncủacộngsảnởnôngthôn.

Vềmặtpháttriểnquốctế,C.I.A.tậptrungnỗlựcvàonhữngvấnđềkinhtếlớn:làmthếnàobảođảmđượckhảnăngđứngvữngcủakinhtếViệtNammặcdùcónhữngtácđộngvềlạmphátvà thamnhũngdosựcómặtcủaHoaKỳ.A.I.D.cũngthuđượcnhữngkếtquảđángkểtronggiúpđỡvềytếvàgiáodục.Họđãcắmđượcnhữngcộtmốcđầutiêntrongthựchiện“Cáchmạngxanh”,điềumàViệnnghiêncứu lúagạoRockefeller(RockefellerRiceResearchInstitude)đã thựchiệnđượcmộtbướcnhảyvọtởPhilippinesbằngcáchđưavàosửdụngphânbón,thuốctrừsâuvànhữnggiốnglúamới.MớiđầunhữngngườinôngdânViệtNamtinhkhônnhìnviệclàmấyvớiconmắtnghingờnhưngrồihọđãnhanhchóngnhậnrarằngnhữngbiệnphápđósẽgiúpchohọcóthểđạtđượcnhữngvụmùabộithu.

Vậylàvàocuối1967,tìnhhìnhcóvẻtrởnênhứahẹntrongconmắtngườiMỹcómặtởViệtNam.Mộtchínhphủổnđịnh,cóHiếnphápđànghoàng,đãchấmdứtchuỗidàinhữngcuộcthửnghiệmtồitệmàđấtnướcđãphảitrảiquatừkhiDiệmđổ.QuânđộiMỹcókhoảngnămtrăm

nghìnngườiđủsứcngănchặnBắcViệtgiànhchiếnthắng.QuânđộiNamViệtNamtăngvềsốlượngvàthừahưởngđượccácchươngtrìnhmớigiúpnócảithiệnhuấnluyện,trangbịvàhiệunăngchiếnđấu.NgườiMỹđãthiếtlậpđượcmộtcơcấuchophéptiếptụcchươngtrìnhbìnhđịnh,từnayđượcmọingườicôngnhậnlàcầnthiếtđểtăngcườngsứcmạnhđấtnướctớimứcmàngườiMỹcóthểdầndầnrútquânđượctrongnhữngnămtới.Tuynhiênngườitavẫnchưathốngnhấtđượchoàntoànvềcáchthứcmàchươngtrìnhđócầnphảiápdụng:đólàmaiđâyquânđộiNamViệtNamsẽcóthểđảmđươngđượcchươngtrìnhbìnhđịnhđókhôngđểquânMỹcóthểrảnhtaytiếnhànhcuộc“chiếntranhlớn”chốnglạiquânđộichínhquycộngsản?BởirõrànglàkhônghềbịlaychuyểnbởinhữngcuộcnémbomxuốngmiềnBắcvàđườngmònHồChíMinh,quânđộicộngsảnvẫnquyếttâmtiếnhànhcuộcchiếntranhđó.Nhưngcóvẻnhưcũng“cóchútánhsánglelóiởcuốiđườnghầm”-mộtthànhngữđượcdùngtrongthờikỳấyđểchỉmộtlốithoáttốtđẹpchocuộcxungđột-ngaycảnếulúcấyngườitaphảivượtquamộtvùngtốiđángkể.

ĐólànộidungbáocáocủađạisứBunkervàtướngTổngTưlệnhWestmorelandkhihaiôngtrởvềMỹcuốinăm1967.Ngaycảkhiphátbiểuhaytuyênbốchínhthức,ngườitađãhếtsứccẩnthậnđểkhônggợinênmộttriểnvọngthànhcôngngắnhạnthìgiớithôngtinđạichúng,băngngônngữquenthuộccủahọđểthểhiệnnộidungcủanó,đãkhẳngđịnhmộtcáchtintưởngrằngkếtcụctốtđẹpđãtớigầnvàbácbỏlờilẽcủanhữngkẻbiquanchorằngtìnhhìnhđãtuyệtvọng.Thànhthựcmànói,tuyrằngcómứcđộ,tôicũngchiasẻngầmlạcquanấy.ChonênkhiGiámđốcC.I.A.RichardHelmstạocơhộichotôiđểchấmdứtcôngviệcđãkéodàiởViệtNamvàViễnĐôngbằngcáchđềnghịtôiphụtráchviệctổchứcbímậtthâmnhậpvàoLiênXôthìtôiđãsẵnsàngđồngý.TôicócảmtưởnglàtôiđãlàmtấtcảnhữnggìtôicóthểlàmởViệtNamvànghĩrằng,nhữngchươngtrìnhmàngườiMỹvàViệtNamtiếnhànhởđấyđãđượcxếpđặttốtđểcuốicùngnócóthểthànhcôngmỹmãnmiễnlàngườitaduytrìđượcnóđủlâudài.

Hoàntoànhiểurằng“côngviệc”củachúngtôiởLiênXôlàrấttếnhịvàdễgâynhữngcuộctranhcãitrongnộibộcơquan,tôivẫnphấnkhởivềsựthayđổiấy.Điềuvuinhấtcủatôilàtừnaytôiđượcchuyêntâmvềnhữnghoạtđộngtìnhbáocótínhchấtnghềnghiệpsaumộtthờigiandàitôiphảibậnrộnvềnhữngchươngtrìnhchínhtrịvàbánquânsự.

Nhưngđiềuđóđãkhôngxảyra.GiữachừngmộtbuổihộiývềchươngtrìnhhoạtđộngởLiênXô,tôiđãđượcDickHelmsmờitớiphònglàmviệccủaông.Helmscóvẻkhôngvuivàlậptứcchotôibiếtlýdo.TrongbuổihọpvừarồivớiLyndonJohnson-buổihọpôngthảoluậnvớicáccốvấnthâncậnnhấtcủamìnhvềchiếnlượcápdụngởViệtNam-tổngthốngbỗngquayvềphíaHelmsvàbảorằngKomer,khiđingangquađâyđãđềnghịtổngthốngchoxinmộtngười tên làColbysangViệtNamđể làmphóchoông ta.Rồi tổng thống lạingoắtquayđi,chứngtỏviệcđóđãquyếtđịnhxong,chúngtôicứthếmàchấphành.Helmsxinlỗitôivềviệcđãxảyravàđềnghịđêmvềtôisẽsuynghĩthêmđểxemchúngtôicócáchgìgiảiquyếtkhông.

DùmuốnsanglàmnhiệmvụởLiênXôđếnđâu,tôicũngphảisớmcôngnhậnlàtổngthốngvàKomercólý.Tôikhôngthểtựcoimìnhlàmột“nhàXôviếthọc”đãđượcthànhdanh,trongkhimàtừsáunămnay,tôilàmộttrongnhữngchuyêngiavềViệtNamởWashington.Thêm

nữa,nhữngýtưởngmàtừlâutôiđãbảovệnaylạiđượcđưalêntrungtâmvũđài.Vàdùthếnàocũngrấtkhónói“không”vớitổngthốngkhiônggiaochoanhmộtnhiệmvụ-vìlẽtôiđãcửsangViệtNamhàngchụcsĩquanC.I.A.,nhữngngườicótàinăngcóthểlàmtốtcôngviệcởbấtcứđâunhưnghọđãvui lòngsangViệtNamchínhvìđểđónggópvàonỗlựcchungcủachúngtôi.VìvậykhiquaylạigặpHelms,đúngnhưôngchờđợi,tôiđãbáoôngtôisẵnsàngnhậnnhiệmvụ,trongkhivẫnhyvọngsẽcómộtngàynàođótôiđượccửsangcôngtácởLiênXô.

VàolúctôiđangchuẩnbịđểtrởlạiViệtNam,mộttrongnhữnggươngmặtchínhcủacuộcchiếntranhViệtNamcũngsắpsửarờivũđài.Ngày27thángMườimột,NhàTrắngthôngbáorằngBộtrưởngQuốcphòngMcNamarasẽxintừchứcđểchuyểnsangphụtráchNgânhàngthếgiới.QuyếtđịnhđócủaMcNamarachứngtỏôngngàycàngítcóảotưởngvềkếtcụccủachiếntranhViệtNam.Mùathu1967,sựgiảiướccủaônghaysựmấthyvọngcủaônglêntớimứcmàJohnsonđãmấtlòngtinvàoông.Vàđólạiđúngvàolúcmàtổngthốngnghĩrằngmìnhđãhộitụđượcđủcácyếutố:mộtchínhphủhợphiếnvàổnđịnh,mộtlựclượngquânsựNamViệtNamtăngcảvềsốlượngvàchấtlượng,kểcảlựclượngdựbị,vàmộttổchứcđúngđắncủapháibộMỹđểtiếnhànhnhiệmvụ…đểnếukhônggiànhđượcthắnglợithìítracũngđẩylùiđượcchiếntranh.McNamaravẫnởlạivịtríchođếnkhiClarkClifford,mộtquanchứcdàydạnkinhnghiệmcủaWashingtonđượcThượngviệnphêchuẩnđếnthay.Đólàvàongày30thángMộtnăm1968,mộtngàyđặcbiệtkhôngmấy“huyhoàng”đốivớiWashington.

ThậtlàmộtsựtrùnghợpkỳlạkhiđúngngàyđótôiquyếtđịnhrờivịtrígiámđốcphâncụcViễnĐôngcủaC.I.A.đểchuyểnsangA.I.D.,lànơitừnaytôisẽnhậnlươngphócủaKomer.ÝnghĩathựcsựcủangàyđóchỉđếnvớichúngtôikhichúngtôinhậnđượcnhữngbứcđiệnđầutiênđánhtừtrungtâmthôngtincủaC.I.A.ởsứquánSàiGòncủaMỹ:Việtcộngđangtiếncôngvàosứquán!

PHẦNNĂM:KHÁMPHÁRAMỘTCHIẾNLƯỢC•Tết1968.

Bức điện “tia chớp nhoáng” đầu tiên báo về cuộc tổng tiến công của cộng sản đếnWashingtonvàobuổichiềungày29thángMộtnăm1968,tứcquánửađêmrạngsángngày30thángMộtởViệtNam.Bứcđiệnchobiếtđãxảyramộtcuộctấncôngvàosứquánvàthậmchícólẽnhữngkẻtấncôngđãvượtquatường.Ởnhiềuthànhphốđôthịkháccũngnổranhữngcuộc tấn công tương tự.Những tin tức này trùng hợp với báo cáo nhận được trước đó vềnhữngcuộctấncôngcộngsảntungraởcácthànhphốthịxãmiềnTrung,vàcómộtsốtindoquânđộibắtđượcđãnóivềnhữngđiềuliênquanđếnýđịnhcửacộngsảnlàsẽmởmộtcuộctiếncônglớntrongdịpTếtởmiềnNam.(TếtởĐôngNamÁlàngàyđầunămcủalịchâmvàlàngàylễquantrọngnhấtcủamộtnăm,vàodịpnàygiađìnhnàocũngsumhọpđểkhẳngđịnhtầmquantrọngcủanónhưmộtthànhtốcơbảncủaxãhội).

Đọccácbáocáo,ngườitathấyrõràngđâylàmộtcuộctổngtiếncôngcủacộngsảntrênquymôtoànmiền.Trongphầnlớncáctrườnghợp,nóđượctiếnhànhbởicácđộiđặccông,biệtđộngphântánthànhcácnhómnhỏđánhvàonhữngmụctiêuquantrọngnằmtrongtrungtâmđôthị(nhưsứquánMỹchẳnghạn),rồicácđộidukíchđánhvàothônxãđểápđặtquyềnlựccủahọ,vàcácđơnvịchủlựcđểchốnglạicuộcphảnkíchcủaquânMỹvàquânNamViệtNam.Cộngsảnhẳncótínhđếnhànhđộngnổidậycủanhândâncácđịaphươngđểápdụngtừnglytừngtýkháiniệm“khởinghĩa”tronghọcthuyếtchiếntranhcủahọ,vànhờđómànhânlênsốlượngcácchiếnđấuviên.Nếunhữngcuộcxâmnhậplúcbanđầuthuđượcnhữngthànhcôngđángkể,gâyrađượchiệuquảbấtngờvềchiếnthuậtthìvềsau,phầncònlạicủakếhoạchtrởthànhmộtthảmhọađốivớicộngsản.

LựclượngquânNamViệtNamvàMỹđãnhanhchóngtậphọplạiđểtiếnhànhphảnkích,còndânchúngthìmạnhaingườinấytìmđườngtrốnchạy.Phầnlớncácđơnvịcộngsảnphơimìnhdướimộtsứcmạnhhoảlựcvượttrộiđãbịtổnthấtnặngnề.Trongnhiềuthànhphốcộngsảntấncông,họchỉgiữđượcmột,haingàyrồibịđánhlui,trừởthànhcổHuế,họđãbámtrụđượctớibatuầnlễ.Cáccuộcoanhtạcbằngphi,pháocủaNamViệtNamvàMỹgiángxuốngquâncộngsảnrútluiđãgâyranhiềuthiệthạivềngườivàcủavàtànphánặngnềnhiềukhuvựclớncủacácthànhphốmàquâncộngsảnbámtrụđểchiếnđấu.

Mộtkếtquảkháccủacáctrậnchiếnđấulàhơnmộttriệudânphảiđilánhnạn.Cộngsảnẩnnấpvàonhàdân.Ởphầnlớnnôngthôn,cộngsảntấncôngcóhiệuquảvàkiểmsoátđượccácthônấp.QuânđộiNamViệtNamphảitậptrunglựclượngđểđẩylùiđịchrakhỏicácđôthịnênhọchẳngcònđủsứcđểgiảicứuchocáclàngxungquanh.Rõràngnhìnmộtcáchthuầntuýchiếnlượcthìchỉtrongvàingày,quânđộiNamViệtNamvàMỹthựcsựkiềmchếđượccuộctiếncông,quâncộngsảnkhôngthểgiànhphầnthắngvàviệccònlạiđốivớiNamViệtNamvàMỹtrongcuộcchiếnnàylàtiếptụctruybắtnhữngkẻtấncông.

Trongnhữngkhuvựccộngsảnkiểmsoátđượcmộtthờigian,họđãkhôngbiếttổchứclạidânchúng-mộtđiềuđángngạcnhiênnếuđốichiếuvớilýluậnchiếnlượccơbảncủahọ,nhất

làtrongtrườnghợpcủacuộctiếncôngđặcbiệtnày,việchọcógiànhđượcthắnglợihaykhônglàtuỳthuộcvàosựủnghộcủadânchúng.

NếuNamViệtNamvàMỹđãkhôngdựkiếnđượctínhchấtphântánvàđồngloạtcủacáccuộctấncôngcủacộngsảnthìvềphíacộngsản,cáccơquantìnhbáocủahọcũngđãđánhgiáthấpsứcmạnhcủaquânđộiNamViệtNamvàMỹ,điềuđóđãdẫnđếnthảmhọađốivớihọ.Cộngsảnđãphảigánhchịunhiềutổnthất,đặcbiệthọđãmấtđinhiềucánbộmiềnNamưutúvàdođó,khảnăngtiếnhànhchiếntranhnhândâncủahọđãbịảnhhưởngtrongmộtthờigiandài.Trênthựctế,họđãphảitrôngcậynhiềuhơnvào“chiếntranhquânsự”,loạichiếntranhmàbộđộichínhquyBắcViệttiếnhành.

NhưnggiốngnhưcuộcchiếntranhchốngPhápcủaViệtNamtrướcđây,chiếntranhcòndiễnratrênmộtvũđàikhác.NhữngnhàlãnhđạocộngsảnhyvọngtổngtiếncôngTếtsẽthắnglợivàtácđộngmạnhtớidưluậnởnướcMỹxaxôi,giốngnhưchiếnthắngĐiệnBiênPhủđãtácđộngtớidưluậncủanướcPhápnăm1954.Lúcđầuthấtbạihẳnđãlàmhọthấtvọngkhiếnhọđãphảitựhỏivềcáigiáphảitrả.Tuynhiên,cuộctiếncôngTếtấyđãtrởthànhbướcngoặtcủacuộcchiếntranhvàthếlợinghiêngvềphíahọ.

Chỉtrướcđâykhônglâu,khicácquanchứcMỹtinrằnghọđãcótrongtayđủcáccôngcụđểgiànhchiếnthắngvàniềmtinấylạiđượcnhữnglờikhíchlệcủatổngthốngJohnsonvànhữngbáo cáo lạc quan củaBunker vàWestmoreland trong chuyến về thămMỹ củng cố, thì dânchúngHoaKỳcócảmgiác làrồiđâymọisựsẽổnthoả.ThếmàgiờđâycộngsảnbỗngđộtnhiêncókhảnăngmởcuộctiếncôngTếttrêntoànmiền,thậmchíđánhcảvàosứquánMỹởSàiGòn,thìtấtcảthựctếphũphàngđóđãđingượclạicảmgiácấycủadânchúngMỹ.

CáilàmcôngchúngMỹphảnứngmạnhnhấtvớicuộctổngtiếncôngTết,đólàhọbấtngờtrôngthấytrêncácmànảnhtivinhữnghìnhảnhkhủngkhiếpcủamáuđổ,bạolựcvàtànphá.TừtrướcđếngiờnétchủyếucủachiếntranhViệtNamchỉđượcphảnánhquavàitấmảnhgâyấntượngmạnhnhưảnhvịsưtựthiêuđểphảnđốichếđộDiệm.NhưnglầnnàythìcôngchúngMỹcócảmộtlômộtlốc,trongđócảnhgâyấntượngnhấtlàtấmảnhchụprõđếntừngchitiếtcảnhtướngcảnhsátNguyễnNgọcLoanhànhquyếtngaytạichỗmộtchiếnsỹViệtcộngbịbắt,dophóngviênEddieAdamscủahãngAssociatedPressquayđược(sauđóAdamsthúthựcgiáanhkhôngquayđượccảnhấythìhơn)…Rồibiếtbaocảnhkhácnữa:cảnhxácngườiđổngổnngang,ráchbươm,đẫmmáu,cảnhbomđạnnổ,cảnhcácđámcháykhóilửangàyđêmngunngút…trongkhicácphóngviênchạyhếtnơinàyđếnnơikhácđểghilạikhiếnngườitacócảmtưởnglàtoànNamViệtNamđangđiênđảotrongmộtvụchấnđộnglớn.

Trướctácđộngvangdộicủanhữnghìnhấythìkhôngmộtphântíchlạnhlùngnàovềkếtquảcủacuộcchiếnlạicóthểđứngvững.Mộtsốphóngviênchínchắnđãtỏralongạivềcáchđưatinmộtchiềuấycủatruyềnhình,báochí.Thậmchímộtsốngườitronghọđãnêulênlàtrongbối cảnhấy, lương tâmnghềnghiệpcủa thông tinbáochí làphải thểhiệnđượcbứctranhtoàncảnhcủatìnhhình,chứkhôngphảichỉchạytheonhũngsựkiệngiậtgânlúcnàyđang trànngập trênbáo chí và truyềnhình. Songởđâyvấnđềnàyxinđểngườikhácgiảiquyết.Điềuđángnêuởđây làkếtquảcủaviệcđưatincủagiớithôngtinđạichúngnhất làtruyềnhìnhvềcuộctiếncôngTếtlànóđãgợichocôngchúngHoaKỳýnghĩlàngườiMỹhãy

chấmdứtnhữngnỗlựccủamìnhởViệtNam,nơimàtìnhhìnhtừnayđãtrởnênvôvọng.

Saumộtbữatiệcvàmộtbuổihọpngắnngày25thángBadoBộNgoạigiao,BộQuốcphòngvàC.I.A.tổchức,mộtnhóm“cốvấn”củaWashington,trướckhimờicáccơquantổchứcxinýkiếntổngthốngvàđượctổngthốngtánthành,đãkiênquyếtchủtrươnglànên“giảiước”,cónghĩalàrútrakhỏicuộcchiếntranhởViệtNam.Trongchừngmựcmànhómấygồmcácnhânvậthàngđầu(ngườitakhôngthểnóiđượclà“bồcâu”)nhưDeanAcheson,McGeorgeBundy,DouglasDillon(cựubộtrưởngTàichính),RobertMurphy(nhàquánquâncủanềnngoạigiaoHoaKỳ),JohnMcCoy(caothủĐứcsauchiếntranh)vàHeryCabotLodge(vừatừViệtNamvề)thìsứcépđốivớiJohnsonquảlàmạnh.

LậptrườngcủahọlạiđượccủngcốthêmbởikếtquảcủacuộcbầusơbộcủaĐảngDânchủởNewHampshire,màở đấy người ta thấyEngeneMcCarthy, kẻ thù công khai của chiếntranh,đuổisátgóttổngthốngđangnhậnchức,vàbởiviệcthôngbáoRobertKennedysẽraứng cử tổng thống (dựa trên một mục tiêu: thay đổi chính sách theo đuổi chiến tranh).JohnsonchịuđựngcúsốcvớitháiđộcủamộtnhàchínhtrịcừkhôicủadânTexasvàquyếtđịnhsẽthôitáicửđểtậptrungthờigiờvàogiảiphápchiếntranh,lánhrakhỏisứcépcủamộtchiếndịchbầucử.

NhưngcũngnhưnhiềungườiMỹcómặtởViệtNam,tôikhôngđồngý.ChúngtôilànhữngngườiđãđươngđầutrựctiếpvớithựctếtìnhhìnhởViệtNam,chứkhôngphảichỉgiántiếpquahìnhảnhcủanótrêntruyềnhìnhMỹ.ChúngtôithấyrằngtiếncôngTếtlàmộtthấtbạicủacộngsản,vàngườiViệtcũngnhưngườiMỹcómặtởNamViệtNamcuốicùngđãsẵnsàngởtưthếvàđứngtrướckhảnăngcóthểtậndụngvàkhaithácđượcnó.Kẻđịchđãbịnhữngtổnthấtnặngnề,nhấtlàvềcánbộmiềnNam,nhữngngườitạothànhnềntảngcầnthiếtchochiếnlượcchiếntranhnhândâncủahọ.TinhthầnquânđộiNamViệtNamnhưđượchồisinhbởihọđãđươngđầuthắnglợivớicuộctiếncônglớnnhấtmàkẻđịchtungratừtrướcđếngiờ,vàbởiquânđộicủahọchứkhôngriênggìMỹđãchiếnđấumộtcáchdũngcảmvàhọđãthànhcông.ĐãđếnlúcnàyNamViệtNamvàMỹcóthểtiếnđánhkẻthùngaytạinơimàhọtháchthứcchúngtôi:đólàcácthônấpViệtNam.

ThángHainăm1968,lúcsắptừbiệtC.I.A.đểsangA.I.D,tôitựhỏitôinênlàmgìởViệtNam.NgồitrênchiếcmáybayđưatôisangbờkiacủaTháiBìnhDương,tôinghĩvớitưcáchngườiphócủaKomer,tôicầnphảithíchnghivớiphongcáchkiênquyếtcủaôngđểchỉđạochươngtrìnhC.O.R.D.S (CivilOperations andRevolutionaryDevelopment Support. Chương trìnhhỗtrợpháttriểncáchmạngvàcáchoạtđộngdânsự)dướiquyềncủaông.Tôilạicầnphảigiữđượccácmốiquanhệvớicácchỉhuycấpcaocủaquânđội,vớisứquánvàvớicácnhàlãnhđạoViệtNam, trongkhi tôiphảichuẩnbịchoKomercácchươngtrìnhriêngvềchiến lượcbìnhđịnhvàgiámsátviệcthựchiệnnó:Vaitrònàysẽtạochotôicơhộiđểđưaracácýkiếncủatôi-vềcáchtiếpcậnchínhtrịvàtầmquantrọngcủacôngtáctựvệtạithônấpvàkếthợpcácchươngtrìnhkhácnhaucủaC.I.A,cácchươngtrìnhđãđạttớitầmcỡquốcgiatrongnhữngnămqua.TôitrôngđợivàosựủnghộcủaKomer,biếtrằngôngđãkhuyếnkhíchcácchươngtrìnhấytừkhiC.O.R.D.S.đượcthànhlập.NhưngtôicũngbiếtchúngtôicầnphảinhanhchóngđạtđượcnhữngkếtquảnàođấyđểbùlạitácđộngtiêucựccủacuộctiếncôngTếtđốivớicông

luậnMỹ.NócầnphảiđủsứcthuyếtphụcđểlàmhồisinhsựủnghộcủadânchúngMỹ.

Ngày2thángBa,trongkhichiếcmáybaycủaPanAmbổnhàoxuốngđểhạcánhxuốngsânbayTânSơnNhất(đểtránhcóthểbịbắnlêntừmặtđất),tôinhậnthấybaybênphảitôimộtchiếcphóngpháođeođầybomcủakhôngquânNamViệtNam,chắcnócónhiệmvụđitấncôngcácđộidukíchđịchcònđangbámtrụởngoạiôthànhphố.Tôihiểurằngđểbiếncácchươngtrìnhcủachúngtôithànhhànhđộngcụthểtrênchiếntrường,chúngtôicònrấtnhiềuviệcphảilàm.Đẩylùicácđơnvịcộngsảnởthànhphốdùhọlàbộđộichínhquyhaydukíchlàmộtchuyệnnhưngcònlậplạiđượcmộtkhôngkhítincậyvàantoànởnôngthônchốnglạibomđạnvàcáchoạtđộngkhủngbố,thìđólạilàchuyệnkhác.

Thêmnữa,chúngtôilạicómộtnhiệmvụđángkểkhác,đólàsửachữalạinhàcửa,cókhinguyêncảmộtkhuphố,khôiphụclạiđườngságiaothông,cầucốngvàchămsócchohàngtriệudânphảichạytrốntrongcuộctiếncôngTếttrênkhắpmiềnđấtnước,vàlosaochohọcóđượcnơiănchốnở.

Komerđóntiếptôimộtcáchnồngnhiệtvàđềnghịtôinhanhchóngbắttayvàonhiệmvụmới-làmphóthựchànhchoôngvàchínhthứclàmộttrongcácphóTổngThammưutrưởngcủaBộChỉhuyquânsựMỹởViệtNam.Điềuđócónghĩalàtôiphảilàmviệcvớicácđồngsựcủatôitrêntấtcảcáclĩnhvực:tìnhbáo,nhânsự,hậucần,kếhoạchvànhiềumặtchuyênmônkháccủamộttổnghànhdinhchỉhuynămtrămnghìnquân.TôicũngcầnphảisẵnsàngdướiquyềnsửdụngcủaTổngThammưutrưởng,ngườiđiềuhànhcảdànnhạckhổnglồvàgiúpviệcchotổngchỉhuyWestmorelandvàcácviênchỉhuyphócủaôngta.Cómộtngườicha làsĩquanquânđội,nêntôicũngcảmthấtdễgầngũihơnvớicácsĩquanchuyênnghiệp,nhữngngườitừnaytôicùnglàmviệc,tuylúcđầutôicũngphảimấtmộtthờigianđểvượtquaràocảntâmlý:đólà lúcđầuhễcứgặpaiđeomộthàngsaotrênvai làtôi lạikhôngngănđượcmìnhkhỏibuộtmiệng“thưatướngquâncủatôi”(Chảlàlúctôicònbé,quânđộicòníttướng,nênmỗikhitiếpcậnhọlàngườitỏrarấttrọngvọngvàkínhphục.)

Tuynhiênphầnchủyếutrongcôngviệccủatôilạiởbênngoàitổnghànhdinhvàđólàđiềulàmtôihứngthú.Tôinhanhchóngquyếtđịnhcáchtốtnhấtđểxalánhnhữngphiềntoáitrongcuộcsốngthànhthịvàhoànthànhnhiệmvụcủamìnhngaytạithựcđịa,điềumàtôichođómớilàmụctiêuthựcsựcủasựcómặtcủatôiởViệtNam,làsốngởcáctỉnhcàngnhiềucàngtốt.Cómộtchiếctrựcthăngsửdụngriêngđểmuốnđếnđâuthìđến,mộtsự“xaxỉ”vôgiáđốivớitôi,tôicóthểlàmviệccảngàythứbảyởtổnghànhdinh,hếtchiềuthìđáptrựcthăngđếnmộttỉnh,huyệnnàođó,ăntốiởđấyvớicáccốvấnđịaphương,bànbạccôngviệcvàquansátcáchoạtđộngtạichỗcảbuổisángchủnhậtcùngvớihọ,rồitrởvềSàiGònkịpbơimộtchầutrướckhiăntrưa.Sángthứhaitôiđãcóthểsẵnsàngđểlàmviệcởtổnghànhdinh,thoátđượckhỏimấytròhộihèvớvẩncủanhữngbuổitốithứbảy.

Nhữngđêmngoạithànhấyđãdạytôithếnàolàthựctếchiếntranhởcáctỉnh.KhichiếctrựcthăngcủatôilượnmộtvònghẹpđểđápxuốngthịxãVĩnhLongởđồngbằngCửuLong,tôicóđủbằngchứnglàquânđịchvẫncòncómặtđâuđóởngoạiô,sẵnsàngbắnhạchúngtôinếucóđiềukiện.MộtđêmởBuônMaThuộc,gần làngÊnao,nơichúngtôiđãkhởiđầuchươngtrìnhxâydựngcácbuônlàngtựvệnăm1960,tôiđãnghethấytiếngsúngcốicủađịchbắndần

theocácđườngphốvềphíachúngtôi.Đượctrangbịđầyđủ,ngườicủachúngtôibốtrítrênbancôngtầnghaisẵnsàngđánhtrảđịchnếuxảyrachiếnđấu,nhưngchuyệnđóđãkhôngxảyra.Nếuđịchđãcóthểlàmđượcnhưvậyđốivớicácthànhphố,thịxã,thìcónghĩalàhọđãkiểmsoátđượcnôngthôn.QuânNamViệtNamvàMỹluônluôncóthể,vàhọcũngđãnhiềulần làm thế, sớmhômsau tổ chức lùng sục rangoàiđể truyquét cộng sản, songphần lớnnhữngcuộclùngsụcấyđềutỏravôhiệu.

TôicũngcónhữngchuyếnđingắnbanngàyđếncácvùngngoạiviSàiGònhayvùngđồngbằngCửuLong,nhữngchuyếnđithămthựcđịa,đượctổchứckỹcàngchocácquanchứcđếntừWashington;nhữngcuộchộithảovớicáccốvấncấptỉnh,cóngườicủaSàiGònthamdự;nhữngbuổihọpđểchúngtôitrìnhbàychươngtrìnhbìnhđịnhchocácchỉhuyquânsựcủamộtkhu.Komerchủtrìcácbuổihọpquantrọnghơnnhưngnếucóthểtôivẫnthamdựđểcóđượcmộtýniệmcủariêngtôi.

TôithựchiệnmộttrongnhữngchuyếnđiđầucủatôicùngvớiJohnPaulVann,lúcđócònlàmộttrongnhữnggươngmặthuyềnthoạicủachiếntranhViệtNam.Mớimườichíntuổi,VannđãtheohọcmộtkhoáhuấnluyệnđểđượcgianhậpvàomộtphiđộimáybaynémbomtrongChiếntranhthếgiớithứhaiởmặttrậnchốngNhậtởTháibìnhDương.ChiếntranhkếtthúctrướckhiVanncódịpchiếnđấuvàthếlàôngquyếtđịnhtheođuổiconđườngbinhnghiệpvàcứtuầntựleolêntronghệthốngcấpbậc.Trởthànhtrungtábộbinh,VannđượccửlàmcốvấnchomộtmộtsưđoànNamViệtNamđóngởđồngbằngCửuLong.Tínhkhíhơibướngbỉnh,ngaycảvớikỷluậtquânđội,VannlầnđầuđượcngườitanhắcđếntênlàtừsautrậnẤpBắcthángMộtnăm1963.Dothiếukiênquyếtvàbấtcẩn,sưđoànônglàmcốvấnđãđểđịchchạythoát,NamViệtNamvàMỹbịtổnthấtnặng.KhibáochíMỹnêulênsựviệc,kêurằnghơnmộtlầnnữa, thấtbạiởẤpBắcđãchứng tỏrằngchếđộvàquânđộiDiệmđãkhôngđángđượchưởngsựgiúpđỡcủaMỹthìVann,đúngvớitínhkhícủamình,đãphẫnnộphảnbác.CôngphẫntrướcphảnứngchínhthứccủangườiMỹ,Vannđãxinrakhỏiquânđội.Năm1965,ônglạitrởViệtNamvớitưcáchlàđạidiệndânsựcủaA.I.D.ởmộttrongnhữngtỉnhnguyhiểmnhấtvàbịđịchquấyphámạnhnhấtởxungquanhSàiGòn.Mộtcáchhoàntoànmặcnhiên,KomerchọnVannlàmchỉhuyvùngtrongtổchứcliênhợpmớicủaông,tổchứcC.O.R.D.S.

NeilSheehanđãviếtvềVanntrongmộtcuốnsáchdàyvàchitiết,SựlừadốihàonhoángmàtrongđóôngđãthểhiệnVannnhưmộtbiểutượngcủacuộcchiếnởViệtNam.NghiêncứucủaSheehanlàtoàndiện,cònvănphongthìsángsủa,songđốivớitôi,nhữngkếtluậncủaôngcóvẻnhưnhầmlẫn.Nhưchorằng:cácphóngviêntrẻcómặtởViệtNamtừhồiđầuchiếntranhnhưVannđãcólýkhihọcôngkíchDiệm;khôngriêngDiệm,nóichungnhữngngườiViệtNamđềutỏrathiếukhảnăng,ngườiMỹ,dínhlíusâuvàochiếntranh,đãbịlừabịp.

NhữnggìtôibiếtvềchếđộDiệmkhiếntôinghingờvềsựđúngđắncủanhữngýkiếncủanhàbáoSheehan,ngaycảkhinhữngýkiếnđóđượcgánchobảnthânVann.SaunàytôisẽnóivềnhữnghànhđộngcủanhiềungườiViệtNamsautiếncôngTết1968màtheoýtôilàrấtcóhiệuquảvànósẽlàmộtsựbácbỏrõràngquanniệmchorằngngườiViệtNamlàchẳngđượctíchsựgìhết.CònvềnhữngkhíacạnhkhiếnngườikhácphảikhóchịutrongđờisốngriêngtưcủaVannmàSheehanđàobớilên,thìtôichỉnóirằngtheotôibiết,nóchưabaogiờgâytrở

ngạichonhữngphẩmchấtchỉhuycủaôngcũngnhưchophongcáchđặcbiệtmàôngđảmđươngnhữngtrọngtráchcủamình.

Vannđãhiểubiếtnhiềuvềtôi.Đêmđầutiên,Vanndẫntôiđếngặpmộtthôntrưởngvàoloạidámnghĩdámlàm,ngườiđãtrangbịchotraitrángtronglàngnhữngthanhkiếmthôsơlàmtừnhữngdípxehơi.Điểmnútcủacuộcviếngthămlàvàolúcôngthôntrưởngmuốnlưuýchúngtôivềviệcphảigiúpchotrai làngôngđượctrangbịtửtếđểcóthểbảovệxómlàngchốnglạicộngsảnđượctrangbịtiểuliênAK,đưachochúngtôixemmộttrongnhữngthanhkiếmấy.Hếtsứclựalờiđểtránhchohọkhỏiphảihyvọnghão,tôihứasẽlàmhếtsứcmìnhđểtrangbịvũkhítốtchohọ.(Sauđótôiđãthựchiệnđúngnhưlờihứa).KếtquatíchcựccủabuổitốiấylàVannvàtôiđãthốngnhấtvềmộtđiểm:cáchtốtnhấtđểtiếnhànhchiếntranhlàxâydựngnhữngthônấptươngtựnhưngôilàngchúngtôivừađếnvàloạidầncộngsảnrakhỏidânchúng.

Tuynhiêntrongthờikỳấy,chúngtôichưathựcsựtheođuổimộtchiến lượcbìnhđịnh.TổngtiếncôngTếtđãtànphárấtnặng-cảđốivớiNamViệtNamvàMỹ-chonênsauđónỗlựcchínhcủachúngtôilàphảitậptrungvàoxâydựngkinhtếvàcáclàngxóm.Sốngườilánhnạnchạytrốntrướcthảmhoạlêntớihơnmộttriệu.Họchờđợiởchínhphủmộtsựgiúpđỡvềnơiăn,chốnởvànhữngchămsóckhác.Nhiềungườisợquayvềnơicũ,nơihọđãbịtấncôngvàtậptrungvàocáctrại,đãhyvọngcácnhàchứctráchsẽquantâmtớihọ.ChínhphủNamViệtNamphảiđốimặtvớinhữngnghĩavụgiốngnhưhọđãphảilàmnăm1954và1955khichíntrămngườidânchạyvàotừBắcViệtNam.

Mộtsốlượngrấtlớnnhàởvàcôngtrìnhcôngcộng-nhàtrường,chợbúa-cầnphảiđượcxâydựng lại, vàmuốnvậy cầnphải có ximăng, sắt thép, tôn lượnvànhân công.Ngườibịthươngcầnđượcchữatrịvàmộtsốcơquanchínhquyềnvàtổchứcdịchvụởcơsởbắtđầulàmviệcmộtcáchrụtrè,thậmchítạmthờiởnhữngkhuvựcbịcộngsảnchiếmđóngtrongcuộctiếncôngTết.Đểlàmchotìnhhìnhcàngkhókhănhơn,cộngsảntiếptụcmởnhiềuđợttiếncôngtrongnhữngthángtiếptheo,nhằmlấylạiđàtiếncôngbịmấtsauhồiTết.

Thếlàmộtcáchtựnhiên,cáccôngviệcxâydựngvàkhắcphụchậuquảấyrơivàotổchứccủachươngtrìnhbìnhđịnh,trongkhiquânđộitậptrungvàođốiphóvớinhữngnguycơtấncôngcủacộngsảnmỗikhihọcóthểpháthiệnranó.Muốnchứngtỏtổchứcmớicủachươngtrìnhbìnhđịnhcóthểthựchiệnđượcnhữnggìtrướcsứcépấy,Komerquyếttâmbắttayvàoviệc.Nhưngđiềuchúngtôichủyếuquantâmlàkhíacạnhvậtchấtcủacôngcuộctáithiết,cònnhữngkhíacạnhcótínhchấtchínhtrịvàkhónhìnthấycủamộtchươngtrìnhbìnhđịnhđíchthựcthìđànhtạmgácvềsau.

ThờikỳtiếpxúcvớinhiệmvụmớicủatôibịgiánđoạnbởichuyếnđếnviếngthămcủamộtvịkháchcủaWashington,tânBộtrưởngQuốcphòngClarkClifford.TổngthốngJohnsonđãcửôngthếchânMcNamaramặcdù-hayítrakhôngphảichỉvì-năm1965,ôngđãtiênđoánmộtcáchbiquanrằng:“Nếuchúngtamấtthêm50.000ngườinữa…thìđósẽlàmộtsựphásảnđốivớichúngta.Nămnăm,hàngtỷđôlavà50.000ngườikhôngphảilàcáidànhchochúngta”.

Hiệuquảcủaôngbộtrưởngmớimộtphầnlàởcáchxửsựlịchthiệp,sựtựtinvàcáigiọng

nghiêmnghịgợilênlòngtinvàsựtôntrọngcủaôngta.Nhưngtrongtrườnghợpnày,giátrịlớncủaônglàởchỗôngcóthểxemxétmộtcáchsángsuốtnhữngthựctếchínhtrịmàmộttổngthốngphảiđốimặt-thếmàViệtNamlạilàthựctếquantrọngnhấtmàJohnsonphảigiảiquyết.

ĐitheoCliffordcóthứtrưởngQuốcphòngphụtráchnhữngcôngviệcquốctếPaulWarnke,ngườitôiđãbiếthồiôngcònlàmviệctrongmộtvănphòngluậtởWashington.Trongkhibiếtônglàmộtngườidânchủtựdokiênđịnh,tôilạikhôngnắmđượcônglàngườithuộcđộitiênphongcủanhữngngười,ngàycàngmấtlòngtinvàochiếntranhViệtNam,đãtuyêntruyềnchoviệcMỹnênthôidínhlíu.

ChịusứcépmạnhcủacảmtìnhchungởMỹchorằngsựdínhlíucủachúngtôivàoViệtNamlàmộtthấtbại,chẳngmộtaitronghaivịkháchđểmìnhbịhuyễnhoặcbởinhữngchứngminhlạcquancủacácnhàchỉhuyquânsự.Komervàtôihầunhưchỉcódịpnêulênnhữnghyvọngcủamìnhvàocông tácbìnhđịnhmànhững tổn thấthồiTếtđãche lấpmất.Nóchỉ làmộtchươngtrình,hơnlàmộtchiếnlược,xâydựnglạivềmặtvậtchấtnhữngđổnáttíchtụlạitrongchiến tranhViệtNambởimộtkẻđịch chiến thắng, khônghứahẹngì cho tương lai.Hai vịkháchrađimàngườitachẳngthểlàmthayđổiđượcquanđiểmcủahọ:đólàMỹđãsavàomộtvũnglầytồitệmàMỹnênsớmrútchânrađượcnhanhchừngnàohaychừngấy.

ThángTưnăm1968,phíađịchcómộtcửchỉmớikhiếntôinghĩnỗlựcchínhtrịcủachúngtôilạicóthểtungra.Đàicộngsảnloantinthànhlập“Liênminhcáclựclượngdântộc,dânchủvàhoàbình”vàrõràngđólàmộtâmmưucủacộngsảnnhằmlậpramộttổchứcbaogồmcảcác lực lượng dân tộc không cộng sản trongmột liênminh chống chế độ Thiệu.Nhờ kinhnghiệmcủatôivềcáccâulạcbộchínhtrịởNewYorkvàởChâuÂunhữngnăm40và50,vàtheohiểubiếtcủatôivềcáchthứcmànhữngngườicộngsảnđãlãnhđạocácmặttrậnấycủahọ.CộngsảnViệtNamcũngthôngbáothànhlậpuỷbangiảiphóngởcácđịaphươngđểtổchứcchínhquyềnởcácvùnghọđãgiànhđượcquyềnkiểmsoát.HiểnnhiênnhữngđềxuấtvàviệclàmấycủahọlànhằmtạocơsởđểkhẳngđịnhchủquyềncủahọtrongtrườnghợphọcókhảnăngđàmphánvềmộtsựthoảhiệpgiữaquânđộicủahọvàquânđộiquốcgiaNamViệtNam.

ThấtbạitrongýđồthôntínhNamViệtNamkhởiđầutừtiếncôngTết,giờđâycộngsảnđangchuẩnbịchiếntrườngđểgiànhlấyquyềnchínhtrị,hayítrađểthamgiachínhquyền,vàchuẩnbịđểđàmphánmộtthoảhiệpvớiMỹtrênlưngcủachínhphủquốcgia.ChonêncâutrảlờicủachínhphủNamViệtNamvàMỹcũngphảilàtrênphươngdiệnchínhtrị:đólàphảixâydựngmộtchínhquyềnđịaphươnghợpphápđểchốnglạinhữngthamvọngcủacộngsản.

•Mộtbướcnhảy.

GiữđúnglờihứavớicáccontôikhitôirờiWashingtonvàvớiôngtrưởngthôn,ngườitôigặptrongcùngmộtchuyếnđicùngvớiJohnVann,tôinhanhchóngbắttayvàotổchứccácđộitựvệởcácthônấp.Trongcôngviệcnày,tôiđãđượcsựgiúpđỡ“khôngcông”củamộtchươngtrìnhcósẵntừtrước:đólàphươngtrìnhcácLựclượngđịaphươngvànhândânmàKomerđãđưaranămtrướcnhằmcảithiệnanninhđịaphương.TrongchừngmựcmàKomerchịutrách

nhiệmchoC.O.R.D.S.hỗtrợcáclựclượngấythìđâylàlầnđầutiênnócóđượcchỗđứngtrongcơcấucủaMỹ,vàkhôngphảichỉđànhbằnglòngvớicáikhoảndưthừasaukhicáclựclượngchínhquyđãđượccungcấpđủ.

ĐiềukhôngthểtưởngtượngnổiđốivớiKomerlàôngthấycáclựclượngđịaphươngấyđãđượctrangbịđủmọithứvũkhílinhtinhnhặtnhạnhđượcbằngđủmọicách:cóthứcótừthờiPhápđãquahai,bađờisửdụng,cóthứthìdoquânđộiMỹhayNamViệtNamthảira…Khẳngđịnhrằngchínhcáclựclượngđịaphươngnàylàlựclượngphảigánhchịusứcnặngcủacuộcchiếnđấuchốngcộngsản,chonênKomerchorằngnóphảiđượctrangbịtốthơn.ÔngnhấnmạnhđiềuđónhiềuvàmạnhđếnnỗingườitaphảiquyếtđịnhcungcấpchocáclựclượngđịaphươngsúngM-16MỹđểthaychobộsưutậpbinhkhícổcótừChiếntranhthếgiớithứhaihaycònxưahơn.Đólàmộtdịpmaykhôngnênbỏlỡ.Nhữngvũkhíhọtrảlạicóthểđưaxuốngtrangbịchocácđộiphòngvệdânsựthônấp.

Nhưngnóithườngdễhơnlàm.Ýđịnhphânphátvũkhíxuốngnôngthônđãgặpphảivàisứcchốngđối.Cóngườichorằnglàmthếthìcókhácnàotrangbịsúngchodukíchcộngsản,điềutôiđãbáclạirằngdukíchcộngsảnđâucócầnđếnthứvũkhíđó,trongkhitrongtayhọchẳngthiếugìsúngAK-47,mộtthứvũkhíthíchhợpvớicáchoạtđộngcủahọhơnlàthứvũkhíchúngtôicó.Cóngườilạinêuchủchươngphátsúngnhưvậylàvôích,bởinhữngngườichúngtôitrangbịsúngđâucóđượchuấnluyệnvàhọsẽcogiòmàchạykhicóbóngđịchxuấthiện.Vềđiểmnàytôiđưaralậpluận:mụctiêucủachươngtrìnhkhôngphảiđểsinhranhữngngườilínhđượchuấnluyệnthànhthục,màđểlôikéovềphíachínhphủnhữngngườimànếukhôngthìhọdễbịkíchđộngchạysangvớidukíchcộngsản.

KinhnghiệmchohaylàchỉcầnmộttổnămngườicủaViệtcộnglàhọcóthểlọtvàomộtlàngkhôngđượctrangbịvũkhíđểtựvệvàchếngựdânlàng.Nếukhônggặpphảisứcchốngđối,tổnămngườiấysẽtậphọpdânchúngtuyêntruyềnlôikéo,thuthuếvàthunạpmộtsốthanhniênđitheohọ.Thếnhưngnếucómộtđộitựvệ(phòngvệdânsự),dùlànhỏbé,thìnóvẫncóthểngănchặnđượcViệtcộngxâmnhậpvàhỗtrợchodânlàngchốngcựnếuhọmuốnchốngcự.Trangbịvũkhíchodânlàng,chínhphủchúngtỏrằngmìnhtintưởngởhọvàđólàđiềutốtnhấtcókhảnănglôikéohọthamgiavàocuộcchiếnđấuchốngcộng,mộtđiềucầnthiếtchochiếnlượtchiếntranhnhândâncủachúngtôi.Ngaycảkhimộtsốvũkhíchínhphủtrangbịchohọcóthểlàvôdụng,nhưngđiềuđósẽđượcbùtrừmộtcáchthíchđángbởisốngườichúngtôitranhthủđược.Tôiđãtínhrằngcólẽchúngtôimấtkhoảnghaimươiphầntrămvũkhínhưngbùlại,chúngtôisẽtranhthủđượctámmươiphầntrămdânchúng,điềumàtôinghĩlàquálợiđốivớichúngtôi.

ÝkiếnphảnđốicótínhthuyếtphụcnhấtđếntừthủtướngTrầnVănHương,mộtcựugiáosưthờiPhápđãcótuổivàđángkính,đãthamgiakhángchiếnchốngPháp,rồichốngDiệm,nhưngvẫngiữnguyênlậptrườngquốcgiakhôngcộngsản.GợilạinhữngchiếntranhgiáopháiđãlàmrungchuyểnNamViệtNamgiữanhữngnăm50,ôngchorằngviệctrangbịvũkhícũngsẽnuôidưỡngchonhữngcuộcchiếnđẫmmáucóthểxảyravềsauvàthậmchíngaycảtronglúcchúngtôiđangchốngcộng.Đểbácbỏnhữnglậpluậncủaông,tôiphảithảomộtcáchrấtvấtvảmộtbứcthưbằngtiếngPháp-thứtiếngmàôngđãgiảngdạyngàytrướcvàchắcchắn

nắmvữnghơntiếngAnh-trongđótôilưuýôngrằngvấnđềcấpbáchlúcnàylàmốinguycộngsản,vàsauđóngườitasẽcóthểtấncôngvàocácnguycơkháckhinguycơchủyếuđãbịloạitrừhoặcítranócũngđãbịgiảmđángkể.Saunàykhigặplạinhautrongmộtbuổilễ,ôngđãbảotôilàcáimóntiếngPhápcủatôi“quátồi”,nhưnglậpluậncủatôithìôngxinchịu.

KomercũngdùngnhữnglýlẽấyđểthuyếtphụcThiệu,ngườicũngthẳngthừngbácbỏchủtrươngvũtrangchodân:theoKomer,chínhphủlàphảidựavàodânvànósẽkhôngthểtồntạiđượclâunếunókhôngvũtrangchodân.Thếlàmộtchươngtrìnhquốcgiađượcđưaranhằmtổchứcmột“Lựclượngphòngvệdânsự”,mộtcáitênđượccânnhắctừngchữđểchỉrõnhiệmvụcủanó.Trongbanămsauđó,mộtnửatriệuvũkhíđãđượcphânphátchodâncácthônấp.

Kháiniệmvềnórấtđơngiản.Đànông(vàsaunàycảđànbà),nhữngaicósứckhoẻnhưngcònquátrẻđểxungvàoquânngũhaylựclượngdựbị,thìđềuphảidànhmộtphầnthờigian,nhưmộtđêmtrongmộttuần,đểthamgiabảovệxómlàng.Trưởngthôngiữmộtsốsúngvàgiaochonhữngngườiđếnphiêngác.Nhữngaikhôngcósúngcũngcónhiệmvụphảicanhchừngnghengóng.Súngđểgácđêmsángsauphảitrảlại.Nhữngngườithamgiavàocôngviệctrênkhôngđượctrảthùlao,nhưngđượcnhậnnhữngbăngtayhaynhữnghuyhiệuriêngđểghinhậncônglaocủahọ.

Ngườitabắtđầuápdụngchươngtrìnhtrênởnhữngkhuvựcđángtincậyvừađểbảođảmchonóđứngvữngvừatránhchocácđộitựvệkhỏiphảiphơimìnhtrướcmộttìnhthếvượtquákhảnăngcủahọ.Biệnphápấycùngvớiviệcquayvòngvũkhídướiquyềnkiểmsoátcủathôntrưởngđãmanglạinhữngkếtquảđángkinhngạc:tỷlệvũkhímấtchỉvượtkhôngquáhaihaybaphầntrăm,tứcthấphơnrấtnhiềumứchaimươiphầntrămmàtôidựkiến.Cũngcóvàicuộcnổsúngvớiđịch,vàđúngnhưngườitachờđợi,cácđộiviênphòngvệấytỏrakhôngđượcdũngcảm lắm,nhưngmục tiêuchínhcủachươngtrình thìsớmđạtđược,nghĩa làsốngườithamgiađãtăngtừvàitrămlênvàinghìn.Tôichưabaogiờthựcsựtinvàoconsốmộttriệunhưngtôitinsốngườithamgiacàngngàycàngđôngvàcóđiềuchắcchắnlà:nhữngđêmtôiquađêmtạithựcđịađãchứngminhrằnghoạtđộngấyđãpháttriểnrộngrãi.

Cómộtkhía cạnh của chương trìnhmà tôi khôngdám tựkhoe,bởinó là sángkiến củangườiViệtNam.ĐànhrằngýtưởngvũtrangchodânlàngđượccảMỹvàViệtNamchấpnhận,nhưngbiệnphápluânlưusúnglàdongườiViệtNamnghĩra.Điềuđócónghĩalàkhikhônggiữvũkhíthườngxuyênbênmình,cácđộiviêntựvệchứngtỏhọkhôngphảilàlựclượngdânbinhlàmnhiệmvụtrựctiếpchiếnđấu.Việcđósẽtránhchodânlàngcũngnhưchođịchkhỏiphảilongại,nhưngườitathườngthấyởmộtsốnướcápdụngphươngphápđó.Hoàntoàntánthànhýkiếnấy,tôicươngquyếttừchốimọigợiýnêntrảthùlaochosốphòngvệtìnhnguyện,bởilàmthếsẽbiếnhọthànhmộtlựclượngbánchuyênnghiệp.

MộtchươngtrìnhkháctôimuốnkhôiphụclàdựánPhượnghoàngđượctổngthốngThiệubanhànhtheomộtsắclệnhthángMườihainăm1967.NóđãgầnnhưbịbỏrơisautổngtiếncôngTết1968,mộtmặtdocáccơquantìnhbáocònbậntheodõicáccuộctấncôngkếtiếpcủađịch,mặtkhác,chươngtrìnhbìnhđịnhđangphảitậptrungvàonhiệmvụtáithiếtvàcứugiúp.TuynhiênnhữngđườngnétchínhcủakếhoạchPhượnghoàngvẫncòntồntại,vànhucầutìmhiểukẻđịchchínhtrịgiờđâylạicàngquantrọnghơnbaogiờhết,khimàcộngsảnđãcóđược

nhữngcôngcụlítưởnghơn(Liênminhcáclựclượngdântộc,dânchủvàhoàbìnhvàcácỦybangiảiphóng)đểtiếptụccuộctiếncôngchínhtrịcủahọ.

Liênminhcáclựclượngchỉlàmộtmặttrậnmới,giốngnhưmặttrậngiảiphóngdântộcthànhlậpnărn1960đểgâychongườitacảmtưởnglàcảnhữngngườikhôngcộngsảncũngthamgiachiếnđấuchốngchínhphủquốcgia.Tráilại,cácuỷbangiảiphóngmớithựcsựquantrọnghơnbởinócóýđồkhẳngđịnhnólàđạidiệnchochínhquyềnđịaphươngởcáclàngxãvàmuốnđóngmộtvaitròtronggiảiquyếtxungđột.Nếuvềphíachúngtôi,chúngtôichỉđềcậpđếnvấnđềnhưđơnthuầnchỉcótínhchấtquânsựthìchúngtôisẽbịnhữngthủđoạnchínhtrịvàcáclựclượngcủađịchvượtqua.Chonênnhiệmvụthứnhấtlàphảihiểunó.

MặcdùlúcđóđangthoithópnhưngchươngtrìnhPhượnghoàngkhôngphảikhôngcungcấpchochúngtôimộtcơsởxuấtphátđểhướngvềmộtnỗlựcmới.Nhiềucuộchọp,nhiềubuổidựthảokếhoạchvàthảoluậnvớinhữngcơquantìnhbáoViệtNamvàMỹđãgiúpchúngtôicóđượcmộtbướcxuấtphátmớivàmộtưutiênthựcsựchonỗlúcấy.KếtquảlàvàothángBảy,tổngthốngThiệuđãbanhànhmộtsắclệnhmớiđưachươngtrìnhPhượnghoànglênhàngưutiênquốcgiavàkèmvàođólàquyđịnhthànhlập,tronghaitrămbốnmươitưquậnhànhchính,mỗiquậnmộttrungtâmtậphợpđủmọiđạidiệncủacáccơquananninh,tìnhbáocómặtởkhuvực.Mọicơquanđềuphảigópphầnmìnhvàonhữnggìhọbiếtvề“cơsởhạtầng”củacộngsản.(Đólàtừdùngđểchỉbộmáychínhtrịcộngsảnnằmtrongmỗikhuvựcđểchỉđạovànắmquyềnkiểmsoátchínhtrịđốivớinhữnghoạtđộngchốngchínhphủquốcgia).Mụctiêulàxácđịnhvàtìmhiểu“trìnhtựchiếnđấu”củacộngsản,cũnggiốngnhưbênquânsựthườngtìmhiểu“trìnhtựchiếnđấu”quânsựcủađịch.

VềphíaMỹ,quathuxếpriêng,chúngtôiđãđưavàomỗitrungtâmcủamộtquânđoàncốvấnMỹvànhữngngườinàysẽlàmviệctạichỗvớingườiViệtNam-quanchức,quânsự,cảnhsátvàdânsự.Quenhànhđộngnhanhđốivớimọiyêucầuđónggópvàonỗlựcchiếntranh,quânđộiMỹđãngaylậptứctuyểnchọnmộtsốsỹquan,đảmbảochohọquamộtlớpđàotạovàđượcđịnhhướngtrướckhicửhọđếntrungtâm.Với tính linhhoạtđặctrưngcủacácsĩquanMỹ,họđãhiểurấtnhanhýnghĩanhiệmvụcủahọvàtíchcựcbắttayvàođiềutranhữngcánbộ,nhânviêncủađịchlàmnhiệmvụthuthuếcũngnhưpháthiệncácđơnvịdukíchđịaphươngcủacộngsản-tấtcảnhữngđiềuđómangmộtcáitênviếttắttiếngMỹlà“CơsởhạtầngViệtcộng:V.C.I.”

ThoạtđầuchươngtrìnhPhượnghoàngđượcxácđịnhnókhôngphảilàmộthoạtđộngcủacảnhsátmật.Việcđưanórađượctiếnhànhcôngkhai;đíchthânthủtướngTrầnThiệnKhiêmđãdẫnđầumộtđoàndiễuhànhquađườngphốSàigònđểcổđộngchochương trình.Ôngtuyênbốkhôngúpmởrằngchínhphủcầnđượccôngdângiúpđỡtrongviệcpháthiệncácchỉhuycủabộmáycộngsảnmật,nhữngkẻchịutráchnhiệmvềcácvụkhủngbốởthànhthị,sáthạicácviênchứcchínhquyềnởnôngthôn,bắtdânđóngthuếvàtuyểnquânchocộngsản.LờituyênbốtrênkhôngchỉlàmộtlờituyênchiếnchốngkẻthùcộngsảnnằmvùngmànócònlàlờikêugọidânchúngNamViệtNamcầnphảithamgiavàonỗlựcchiếntranhchứkhôngphảichỉđứngmàtrôngđợiquânđội.

Tôihiểukẻđịchkhôngphảilàmộtlựclượngởtậnđâuđâuhaychỉcótrêncơcấutổchức,

mànólàmộtsựhiệndiệnmàdânchúngcáclàngđãquen.Mộtchiếcxemáybịtrúngmìntrênđườngđichợ,mấyphátđạnsúngcốibắnvuvơvàocáctrạitỵnạnhònguyhiếpdânởđấybỏvềquêcũđểcóthểlạisửdụnghọlàmliênlạchaytiếptếchodukíchđịaphương,đólànhữngcảnhquenthuộccủachiếntranhvớiconmắtcủanhândânnôngthôn.Nótrởthànhmộtyếutốthườngngàytrongcuộcsốngcủadân,cònđềuđặnhơncảtiếnggầmrúcủaxetăng,máybaycủacácđơnvịchủlựcNamViệtNamhayMỹ,nhữngđơnvịnàytuykhủngkhiếpvàcósứctànphághêgớmthậtđấy,nhưngnócũngbiếnnhanhkhôngkémnhưkhinóđếntrướcsựnhẹnhõmcủamọingười.

ThủtướngKhiêmtỏrarấtmaumắnkhiôngvạchrachínhnhữngthànhviênkhôngthểnắmbắtđượccủa“hạtầngcơsở”,đólànguồngốccủanỗikhiếpsợthườngtrựcđangngựtrịởngườinôngdân,nhữngngườichỉcómộtnguyệnvọngduynhấtlàmuốnyênổnlàmănvànuôinấngchămsócgiađìnhhọ.Ôngkêugọi tấtcảmọingườihãythamgiavàocuộcchiếnđấuchốnglạinhữngthủphạmvôhìnhđóbằngcáchbáochocácnhàchứctráchtấtcảnhữnggìdânlàngbiết,lailịch,thóiquen,nhữngđedoạcủaquânkhủngbố.CuộcdiễuhànhvàbuổilễdiễnrahoàntoàngiữanhữngngườiViệtNam.NgườiMỹkhôngthamdự,phầnlớnchỉbiếtđứngxem,háhốcmiệngtrướcnhữngbăng,cờ,biểungữviếthoàntoànbằngchữViệtNam.ĐiềunàycũngcóýnghĩađâylàmộtlờituyênchiếnmớithựcsựcủaNamViệtNam,khôngphụthuộcvàocuộcchiếntranhquânsựcủaMỹ.

Để làm rõ cho các sĩ quan và nhân viênMỹ, dân sự và quân sự có nhiệm vụ thực hiệnchươngtrình,tôithảomộtchỉthịnhằmđịnhhướngchocáchànhđộngcủahọ.Tôimuốnlàmrõràngmộtđiềulà:họkhôngphảidínhdánggìvàomộtchươngtrìnhnhằmđểtấncông,bấtcứbằngcáchnào,nhữnglựclượngmậtcủakẻđịch.ChỉthịvạchrõhạtầngcơsởlàđườngdâychỉhuychínhcủabộmáylậtđổcủacộngsảnởmiềnNamvàchươngtrìnhnàykhôngphảilàmộtchươngtrìnhđể“ámsát”màchínhlàđể“điềutra”vàtấtcảcáchànhđộngmàchươngtrìnhdựkiếncầnphảiđượctiếnhànhtheođúngnhữngquytắccủachiếntranh.Lờilẽcủachỉthịnhưsau:

“ChươngtrìnhPhoenix[18] làmột chương trìnhđể cố vấn, ủnghộvàhỗ trợ cho chươngtrìnhPhượnghoàngcủachínhphủNamViệtNamnhằmlàmgiảmảnhhưởngvànhữngtácđộngcủahạtầngcơsởcủacộngsảnởNamViệtNam.HạtầngcơsởViệtcộnglàmộtthànhphầncốhữucủanỗlựcchiếntranhnhằmchốnglạichínhphủNamViệtNamdoViệtcộngvàđồngminhBắcViệtcủahọthựchiện.LuậtphápchínhphủNamViệtNamđãcoivịthếcủacácthànhviênhạtầngcơsởViệtcộnglàbấthợpphápvàđiềuđóđãđượccácquychếchiếntranhtrênbộápdụngbởiquânđộiMỹthừanhận.

CácchươngtrìnhnhằmchốnghạtầngcơsởViệtcộnglà:thuthậptintứcđểpháthiệncácthànhviêncủahạtầngcơsở,khuyếnkhíchhọtừbỏlòngtrungthànhcủahọđốivớiViệtcộngvàđitheochínhphủ,bắtgiữhọđểđưahọratrướccácuỷbananninhtỉnhđểxétxửmộtcáchhợpthức,vàbiệnphápcuốicùngmớilàphảinhờcậyvàoquânđộihaycảnhsátđểngănchặnhọthựchiệnnhữnghoạtđộngbấthợpphápnếukhôngcòncáchnàokhác.Trongchuẩnbịchocôngviệc,điềuchúngtacầnquantâm làphảibắtđượcnhững“mụctiêu”sốngvàsửdụngnhữngphươngphápthẩmvấnhợpphápvàkhônkhéođểkhaithácđượcnhữnggìhọbiếtvềcáckhíacạnhkháccủahạtầngcơsởViệtcộng.ngườicủaMỹcũngphảituântheonhữngquyđịnhấyvềnhữnggìliênquanđếnchươngtrìnhPhoenix,liênquanđếncácchiếndịchquânsự

củaquânđộichốnglạicácđơnvịtrênchiếntrường.Dođóhọtuyệtđốikhôngđượcphépcónhữnghànhvi sáthạihayviphạmcácquy tắcchiến tranh, trongkhihọhoàn toànvẫncóquyềnnhờcậyvàolựclượngquânsự,trongmộtmứcđộhợplý,khicầnphảitậphọp,bắtgiữhayloạitrừcácphầntửcủahạtầngcơsởViệtcộngtrênlãnhthổcủaViệtNamcộnghoà.

NếumộtnhânviênMỹ,thấymìnhdínhlíuvàonhữnghoạtđộngkhôngtuântheonhữngquytắcchiếntranhdongườiViệtNamtiếnhành, thìnhânviênấyphải thôi thamgiahoạtđộngđó.AnhtacũngcầnphảibiểuthịchonhữngngườiViệtNamchịutráchnhiệmvềhànhđộngấy tháiđộkhôngđồngtìnhcủaanhvàbáocáoviệcđó lêncấp trên trực tiếp theohệthốngMỹcủaanhđểcấptrênquyếtđịnhnêncótháiđộrasao.

Cómộtsốngườitỏraghêtởmđốivớinhữnghoạtđộngcảnhsátthôngthườngvàthậmchícảvớinhữnghoạtđộngcótínhchấtquânsự,dùchonócóhợpphápvàhợpđạolýthếnào.Vớinhữngngườiấythìcóthểthuxếpđểhọcóthể,vẫnphảihợptheoluật,chuyểnsangmộtcôngviệckhác,haythậmchímiễnnghĩavụquândịch.KhôngcónhữngđiềuluậttươngtựliênquanđếncáchoạtđộngcảnhsátcủaquânđộiMỹ,nhưngnếucóaicótháiđộphảnđốicáchoạtđộngcótínhchấtcảnhsátkiểunhưcủachươngtrìnhPHOENIXthìyêucầucủangườiấy,anhtacóthểchuyểnsangchỗkhác.”

Cóngườihỏitạisaotôilạiviếtmộtchỉthịnhưthế,đặcbiệttạisaonêutrongđóvấnđề“sáthại”.Câutrảlờirấtđơngiản.TôibiếtquânđộiPháp,sauthấtbạiởĐiệuBiênPhủ,họđãsuynghĩnhiềuvềchiếnthuậthọápdụngởViệtNamvàđãđềramộthọcthuyếtđểchốnglạimộtcuộc“chiếntranhcáchmạng”mới.Đólàphảitậptrungnỗlựcvàobảođảmanninhchocácthônxómhơn là cứ tiếnhành chiến tranh theonghĩaquân sựnhưhọđã làmởViệtNam.TrướctháchthứccủaMặt trậngiảiphóngdântộcAngiêri,họđãcẩnthậnápdụngphươngphápđó,mớiđầucònthửnghiệm,sauđólànhânlênrộngrãi.ĐiềuđóđãtỏrarấthiệuquảvàsứcmạnhcủaMặttrậngiảiphóngdântộcđãngàycàngsuyyếu.

Nhưnghọcthuyếtnàycũngcómộtđiểmyếumànótỏrataihại.Nhờmộtcáchchơichữvàcảtròmưumẹo,cáccơquananninhcủaPhápđãcốtìnhdùngcựchìnhtànbạođểtrakhảohòngbắthọphảicungkhai.Thậmchíhọcòntìmcáchbiệnminhrằngcáchànhđộngấycủahọlàhợpđạolý,bằngcáchviệncớrằngsởdĩhọphảilàmthếlàđểbảovệnhiềucôngdânvôtội,bịquânkhủngbốMặttrậndântộcgiảiphóngđedoạnhằmchứngtỏcácnhàchứctráchPhápđãkhôngcókhảnăngbảovệhọ.Mưumẹoấyđãbịmộtnhàbáodũngcảmvạchtrầntrongmộtbàiviếtnhanđề“Tôitốcáo”khiếnuytíncủaquânđộiđãbịgiángmộtđònnặngnề.ỞnướcPháplúcấy,ngườitađánhgiácuộcchiếnởAngiêribằngnhiềuconmắtkhácnhau,nhưngsauvụviệctrên,ngườitađãrấtbấtbìnhvớinhữnggìquânđộiởđấynhândanhnướcPháp,vànhiềungườiđãkêugọirútquân.

TôikhôngngâythơđếnnỗilầmtưởngkhôngcóchuyệncựchìnhtànbạoởNamViệtNam,cảphíabênnàylẫnphíabênkia,vàđiềuđókhônghềxảyra.TuynhiêntôiquyếtđịnhnhấnmạnhvàotínhhợppháptrongtiếnhànhcáchoạtđộngvàmuốnphảiđượcghibằngchữnghĩarànhrànhtrongchươngtrìnhPhoenix.Việcđặcbiệtcấmsáthại,haynóicáchkháclàviphạmcácluậtlệchiếntranh,làmuốnnhằmlàmcholậptrườngcủachúngtôiđượcrõràng,cũngnhưnhữngchỉ thịnóirõnhữnggìngườiMỹchúngtôiphải làmnếuhọthấyngườiViệtNamvi

phạmnhữngquyđịnhấy.CầnphảilàmchonhữngngườiMỹthamgiachươngtrìnhhiểurằngkhôngphảitổnghànhdinhchophéphọmuốnlàmgìthìlàm.Saunày,khiphảiđứngrađiềutrầntrướcđủcácthứuỷbancủaQuốchội,tôiđãphảitựkhenlàmìnhđãsángsuốtkhiviếtrachỉthịnày.

Mặcdùcónhữngchỉthịấy,PhoenixhiểnnhiêntrởthànhđồngnghĩavớisựtànbạocủachínhphủNamViệtNamvàMỹ-nhưngkhôngphảicủakẻđịch-ởViệtNam.Điềuđómộtphầnlàdocósựlẫnlộngiữachứcnăng“thuthậptintức”,tứcchứcnăngkhởithủycủachươngtrình,vớicác“chiếndịch”tiếnhànhchốnghạtầngcơsởcủaViệtcộng.Cácchiếndịchấytrởthànhcôngviệccủatấtcảcáclựclượngthamgiavàocuộcchiếnđấu-quânđộichínhquy,quândựbị,cảnhsát,cácđơnvịthámbáotỉnhvàthậmchícảLựclượngtựvệ.MỗilựclượnglạituântheomộtsựchỉhuyriêngvàtấtcảđềusửdụngcáctintứccủaPhoenixnhưngkhôngphảivì thếmà thuộcvào tổ chứcấy.Một sốđơnvị, đặcbiệt là củaquânđộiMỹ lại gán cái tênPhoenixchobấtkỳhoạtđộngnàochốnghạtầngcơsởViệtcộngngaycảkhihoạtđộngấychẳngliênquangìđếnchươngtrình.CónhữnglờitốcáoxấutungramộtcáchcôngkhaiđốivớichươngtrìnhPhượnghoàngthìsaukhiđiềutra,ngườitamớithấytéranóthuộcđúngvàotrườnghợpnhưvừanói.

TrongchừngmựcmàmấuchốtcủacáchoạtđộngcủaPhượnghoànglàtruytìmcácchỉhuycủahạtầngcơsởViệtcộng,thìchừngđócôngviệccủachươngtrìnhvẫnlàcôngviệcmangtínhchấtcảnhsáthơnlàtiếnhànhcáchoạtđộngquânsựchốngđịch.Chínhvìvậymàtrongchỉthị,tôiđãchophépcácsĩquanquânđộichínhquyđượcrờibỏchươngtrìnhnếuhọkhôngmuốnthamgiavàocáchoạtđộngcảnhsát.

Trongthờigianấy,chươngtrìnhdoKomerđưaranăm1967đểtăngcườngcáclựclượngphòngvệdânsựởcấplàngxãcũngnhưlựclượngđịaphươngởcấptỉnhđãbắtđầumanglạikếtquả:quânsốcácđơnvịtănglên,vũkhítốthơn(đượctrangbịsúngtrườngM.16),cótrạihuấnluyệnchocácđơnvịcũvàmới,sốcốvấnMỹcũngnhiềuhơn.Rõrànglàngườitađãcungcấp thêmphương tiệnchomộtsốnỗ lựcbìnhđịnh thựcsự.Nhữnghànhđộngcủakẻđịchnhằmchuẩnbịvềmặtchínhtrịchomộtcuộcđàmphánvàthamgiachínhphủđòihỏichúngtôiphảicấpbáchtiếnhànhnó.

HồChíMinhđãphântíchrấtxácđángphảnứngcủadânchúngHoaKỳđốivớitổngtiếncôngTếtmàtácđộngthêmvàođónhưmộtgiọngđiệubithảmlàquyếtđịnhkhôngtáicửtổngthốngcủaLydonJohnson:đólàýchítiếptụcchiếntranhcủaMỹđãsuyyếu,cũnggiốngnhưquyếttâmcủangườiPhápsauthấtbạiởĐiệnBiênPhủ.Trướcđây,thángTư,cộngsảnchobiếthọsẵnsàngđàmphánđểkếtthúcchiếntranh.CácpháiđoàngặpnhauởParisngày10thángNămnăm1968vàlâmvàothếbí.HồChíMinhđãdựkiếntrướclànếumuốnngườiMỹrútkhỏiViệtNamthìcầnphảisửdụngmộtvàicôngthứcgìđóđểgiúpchoMỹkhỏimấtthểdiện.Ôngđãchuẩnbịsẵnmộtcơcấuchínhtrịchophép,trongnhữngcuộcđàmphánnhưthếnày,ĐảngCộngsảnvẫncóthểđiềukhiểnđượcsânkhấuchínhtrịvàgiànhlấychínhquyềnsauđó.

Komervàtôingờbộchỉhuyquânsựđãkhôngđánhgiáhếtkịchbảnnàyđúngvớitầmcỡcủanó.Dođóchúngtôiquyếtđịnhđưaramộtbảntổngkếttrongcuộchọphàngthángvềtình

hìnhvàvềchiếnlượcdotướngtổngchỉhuymớiCreightonAbramschủtrìtừkhiônglênthayWestmorelandhồigiữanăm.ThamdựcuộchọpấycòncóđạisứBunkervàcácchỉhuyquânsựMỹởbốnvùngchiếnthuật.ThànhphầnthamdựnhưvậychỉcótoànngườiMỹđểbảođảmngườitacóthểphátbiểuthẳngthắntớimứctốiđavềtấtcảcácvấnđềtrongmọitìnhhuốngphứctạp.ThànhviêncủaBộChỉhuytốicaocủaMỹởNamViệtNammàtrongđómộtsốsĩquansaunàysẽtrởthànhcácchỉhuycaocấpcủaquânđộiMỹ,ngồixungquanhmộtchiếcbànxếpthànhhìnhchữU.NgoàiBunkervàAbramscòncótướngAndrewGoodpaster,nguyênsĩquantuỳtùngcủatướngEisenhower,saunàytrởthànhchỉhuykhốiO.T.A.N.;tướngGeorgeBrown,cựuchỉhuyHạmđội7khôngquânởvùngĐôngNamÁ,rồiTổngThammưutrưởngcủaKhônglựcHoaKỳ(U.S.A.F.)vàTổngThammưutrưởngliênquân;đôđốcElmoZumwalt,saunày trở thànhchỉhuy trưởng tácchiếnhảiquân.ỞViệtNam,Zumwaltđãmởrộngsựthamgiacủahảiquân:ngoàituầntiễuvenbiểncủahảiquânMỹ,ôngcònchocácloạitàunhỏlàmnhiệmvụtấncônghoạtđộngsâuvàonhữngvùngsôngnướcnguyhiểmcủađồngbằngCửuLongvàmộtsốsôngkháctớitậngiápbiêngiớiCampuchia.

XungquanhhọlàcảmộtBộThammưuvàcácphụtá,trongđómộtsốngườisaunàysẽđóngmộtvai tròquantrọngnhư:GeorgeKeegan,Chỉhuytìnhbáocủakhôngquân,DanielGraham,giámđốccủaCụctìnhbáoquânđộihayJohnSinglanb,ngườinăm1968đãtiếnhànhcáchoạtđộngmậtramiềnBắcmànăm1963C.I.A.đãphảinhườngchoquânđội.Phíatrướcbàncăngmộtmànảnhlớn,trênđóchiếulênhàngchụccáctấmảnhmàuvàcácbảnthốngkêphảnánhđếntừngchitiếtcácphivụđánhvàođườngmònHồChíMinhtrongtuầnquadựavàocácbáocáonhậnđược.Komeryêucầutôitrìnhbàybảnbáocáođểcácchỉhuycaocấpấynghevềkhíacạnhchínhtrịcủatìnhhìnhchiếntranh,điềumàtôirấtvuilòngthựchiện.

Buổithôngtinấytỏracómộtýnghĩaquyếtđịnhtrongnỗlựcchiếntranhcủachúngtôi.Tôiđiểmlạivềcơcấuchínhtrịcủacộngsảnvàcácgiaiđoạnhọđãvượtqua.ĐảngCộngsảnĐôngDươngcủathờikỳmớithànhlậpđượcđổitênlàĐảngLaođộng,đãkhôngbaogiờtừbỏcáinhãnmácthựcchấtcủahọlà“cộngsản”.Năm1960,việcMặttrậndântộcgiảiphóngmiềnNamđượcthànhlậpchỉlàmộtsựlặplạicủachiếnthuậtthànhlậpMặttrậnViệtMinhmàhọđãsửdụng thànhcông trongcuộckhángchiếnchốngPháp trướcđây.Xuânvàhè1968đãđượcchứngkiếnmộtgiaiđoạnpháttriểnmớicótínhlogiccủaquátrìnhấy,đólàsựthànhlậpLiênminhcáclựclượngdântộc,dânchủvàhòabìnhđểliênminhmộtcáchcôngkhaivànếucóthểđượcthìtrênthựctế,cáclựclượngkhôngcộngsảnvàochươngtrìnhthayThiệu-hoặcbằngcáchgâysứcéptớimứcThiệuphảitựsụpđổhoặcthươnglượngvềmộtgiảiphápmàquađóviệcchiasẻquyềnlựcsẽkéotheosựrađicủangườiMỹ.

ĐểbổsungđầyđủhơnchândungchínhtrịcủaLiênminh,tôichỉtrênbảnđồnhữngchỗcộngsảnđãlậpđượccácỦybanGiảiphóng,nóirõcácủybanấycómụctiêukhôngphảichỉlàmộtđạidiệnchínhtrịđơnthuầnmàchínhlàđểthựchiệnchứcnăngcủamộtchínhquyềnđịaphương.TừđóthấyrõrằngcácỦybanGiảiphóngthườngtậptrungởnhữngvùngchịuảnhhưởngnặngcủacộngsản(tintừhệthốngđánhgiácủachúngtôivềcácấp,nhưngnósẽcókhuynhhướngmởrộngởcảcácvùngtừlâuđãthuộcchínhphủ).Vớichiếnlượccủacộngsảnđượctrìnhbàynhưvậy,chúngtôidễdàngthấycảNamViệtNamvàMỹcầnphảicómột“phảnchiếnlược”thíchhợp,tứclàcầnphảikiênquyếtmởrộngsựcómặtcủachínhphủbằnghành

độngchínhtrịvàanninh,cósựhỗtrợcủangườiMỹđểkiểmsoátnhữngvùngcộngsảnhiệnchưaxâmnhậpvàtăngcườngsựcómặtcủachínhphủởnhữngvùngđangtranhchấp.

Tôinóirõthêmnhiệmvụấylàthuộccáclựclượnganninhđịaphương,hiệnđãđượctrangbịvàhuấnluyệnmộtcáchthíchhợpvàthuộcquyềnhànhcủachínhphủ.QuânđộiNamViệtNamvàMỹchỉđóngvaitròbảovệcácvùngấychốnglạicáccuộcđộtnhậpcủabộđộichủlựccộngsản,bởinếuđểhọtựxoayxởlấymộtmìnhthìcáclựclượnganninhđịaphươngsẽkhótránhkhỏibịđèbẹp.TuynhiêntôikhôngnhấnmạnhvàoviệcđểquânđộiNamViệtNamvàMỹthamgiavàocôngtácbìnhđịnhthựcsự.

Tôicũngbổsungthêmlàcuộcchiếnđấunàyđòihỏimộtyếutốchínhtrị,mộtyếutốmàtrongkhithiếtlậpquyềndânchủhợpphápởcáclàngxãnhờcácviênchứcđịaphươngthìnósẽtạoramộtcơcấukhôngcộngsảncókhảnăngchốnglạiýđồcủacácỦybanGiảiphóng.

Đểkếtthúcbáocáo, tôinóichúngtôicầnđịnhramụctiêu làphảinắmquyềnchủđộngtrongkhíacạnhnàycủacuộcchiếntranh-tứckhíacạnhchínhtrịvừatrìnhbàytrênvàlàmđảongượcchiềuhướngcủachiếntranhtrongthờigiantừgiờđếncuốithángGiêngnămsau,đúngvàodịpkỷniệmTổngtiếncôngTết1968.

Tấtnhiênngười tôimuốn trìnhbàycái cốt lõi củanhững lờibình luậncủa tôi là tướngAbramsvàtôiđãkhôngphảithấtvọng.Ôngchúý lắngnghevàcóvẻnắmđượctừngđiểmnhữngphântíchchínhtrịcủatôi.Khitôikếtthúc,ônggõgõvàođiếuxìgàvớivẻnghĩngợi,nồngnhiệtcảmơntôivàđồngýhoàntoànđểKomerlàmrõviệcnàyvớitổngthốngThiệuvàxúctiếnmạnhmẽchiếndịch.

Komer hăng hái bắt tay vào việc với sự nhiệt tình như ông đã từng chứng tỏ khi ởWashington,ôngđượcLyndonJohnsongiaochonhiệmvụ“giámsátcuộcchiếntranhkhác”-tứccuộcchiếntranhchốngViệtcộngvềmặtchínhtrịtheotừngữcủaJohnson-vàôngđãđếnViệtNamvớiquyếttâmlàphải“ápđặt”bằngđượcchươngtrìnhbìnhđịnhcủaôngchoBộChỉhuyquânsựMỹởViệtNam.Ônghỏinhânviêntrongcơquanvềcácchitiếtliênquanđếntìnhhìnhcáctỉnh,vềviệchọđãcónhững“nhânmối”nàorồi,cảnhữngnhânmốiđãđịnhtrongkếhoạchvànhữngnhânmốicókhảnăngsaunàysẽlôikéo.VìcầnphảisẵnsàngchocuốithángGiêngnămsauvàtínhđếnthờigiancầnthiếtchoviệckếhoạchhóavàlàmviệcvớicácnhàchứctráchđịaphương,chúngtôiquyếtđịnhsẽtiếnhànhbắtđầutừngày1thángMườimột,mộtchiếndịchchớpnhoángmàKomerđặttênlà“Chiếndịchbìnhđịnhcấptốc”(viếttắtlàA.P.C.)

Komermuốnchiếndịchnàykhôngchỉlàlờiđộngviênsuôngmànóphảilàmộtsựthựchiệnhữuhiệumộtkếhoạchđặcbiệt.Theophânloạicủahệthốngđánhgiácácthônấpcủachúngtôi,dựavàomứcđộanninhvàpháttriểncủathônấp,thìloạiA,B,vàClàloại“chắcchắn”;DlàElàloại“tranhchấp”;cònVlàloạidocộngsảnkiểmsoát.Chúngtôiquyếtđịnh,trongkhuônkhổcủachiếndịchbìnhđịnhcấptốc,phải làmthếnàođểtrongbathángđưađượcmộtnghìnấpthuộcloại“tranhchấp”sangloại“tươngđốichắcchắn”(tứcCtrongphânloạicủachúngtôi),cósựphânbốriêngtuỳtheotìnhhìnhcủacácquận,tỉnh,huyện.Cũngnhưthế,haitrămnghìnsúngđượcphátchocácđộitựvệnôngthôn,cũngphânphốitheonhucầu

riêngcủamỗitỉnh,huyện.NếucóaiđótrongsốcốvấntỉnhchorằngnhữngmụctiêutrênlàthiếuthựctếthìKomercũngchúýlắngnghevànếuýkiếncủahọtỏrađúngthìKomersẽgiảmbớtchỉtiêu.Nhưngnếuhọlừngkhừngthiếutíchcựcthìôngsẽkhôngkhoannhượng.

ĐãnhiềunămngườiMỹcónhữnggợiývàchươngtrìnhđểgiảiquyếtvấnđềchiếntranhnhưngcũngđãnhiềulầnhọvấpphảisựbấtlực-haysựthiếuthiệnchí-củangườiViệtNamtrongthựchiệncáccôngtrìnhtheocôngthứccủaMỹ.HoàntoànbiếtthếnênKomervàtôihiểurằngchiếndịchbìnhđịnhcấptốccóthànhcônghaykhônglàtuỳthuộcvàotổngthốngThiệuvàcácquanchứclànhữngngườitruyềnđạtmệnhlệnhởcáctỉnh,huyện.Nếuthuyếtphụcđượchọchươngtrìnhnàychínhlàđểphụcvụhọ,làcólợichomộtNamViệtNamkhôngcộngsảnthìhọsẽủnghộvàápdụngnó.DùMỹcóđónggópvàođấythếnàovềýtưởngvàcáchỗtrợkhác,chươngtrìnhnàyphảihoàntoàndoViệtNamthựchiện.ChúngtôicầngâychohọcảmtưởngchươngtrìnhnàylàcủahọchứkhôngphảilàmộtnhiệmvụdongườiMỹ,nhữngngườikếtụcPhápápđặt.

ChínhtrêntinhthầnđómàKomertrìnhbàyýtưởngchiếndịchbìnhđịnhcấptốcvớitổngthốngThiệu.ThiệuđánhgiácaoKomervàtinhthầntậntuỵcủaôngđốivớilợiíchchungcủaNamViệtNamvàMỹ.ThiệucũngđánhgiácaocôngtácchuẩnbịcủaKomervàêkípcủaôngvànhấtlàchiếnlượccủachiếndịchnhằmđươngđầuvớisựđedọacộngsảnởcấpđộchínhtrịđịaphương,nơicộngsảntiếnhànhchiếntranh.Đãtừngchốngcộngnhiềunămvàhiểucáimồi“quốcgia”củahọcósứccámdỗthếnào,ôngcóýthứcchỉcóthểchốnglạisứccámdỗấybằngmộtcáchtiếpcậnchínhtrịcóhiệuquảhơn.Thiệukhôngphảilàmộtnhàtriếthọcmàlàmộtconngườithựcdụng.ÔngđãnhậnthấytínhhợmhĩnhtrongcáchtiếpcậnquânsựvàthựcdâncủangườiPháp.ÔngthuộcvàolớptinhhoacủagiớiquânsựViệtNam,nhữngngườibiếtxâydựngmộtcơcấuduynhấtcókhảnăngchốnglạisựtấncôngcủacộngsản.

VảlạiôngđãhọcđượcmộtđiềuvềnhữnggìliênquanđếnngườiMỹ:đólàmuốntranhthủđượccảmtìnhcủahọthìkhôngphảilàkhônngoankhithẳngthừngtháchthứchọnhưkiểuDiệmvàNhuđãlàmmàtốthơnlàtiếpthuýkiếncủahọdùsauđócóphảiápdụngnóvàothựctế.VớicáchxửsựnhưvậyôngđãtranhthủđượcnhiềuânhuệcủangườiMỹvàsửdụngsựgiúpđỡcủaMỹvàonơinàomàôngthấylàthiếtthựccólợiđốivớithựctếViệtNam,điềumàngườiMỹkhôngphảilúcnàocũngbiết.ChínhvìvậymàôngtiếpthuvànhiệttìnhủnghộđềnghịvềchiếndịchbìnhđịnhcấptốccủaKomer.TháiđộấycủaThiệuđãlậptứctácđộngđếncácviênchứcViệtNamởcấpvùngvàtỉnh,nơiởđấyngườitađangxâydựngcáckếhoạchchitiếtliênquanđếnthônấpcầnphảichúý,đếncácđiểmphânphátvũkhítựvệvàcáckhuvựccácđộicôngtáccầnphảilậplạichínhquyền.

Trongkhingườitađangxâydựngkếhoạch,tôiđưaramộtgợiýquantrọngđốivớichiếnlượcởnôngthôn:đólàcầnphảiưutiêntrướcchocáctỉnhởđồngbằngCửuLong.BịtànphánặngnềtrongcuộctiếncôngTết,vùngnàyrõrànglàchìakhóađểchiếndịchbìnhđịnhthànhcôngởquymôquốcgia,bởinólànơitậptrungcưdânđôngnhấtởNamViệtNam-đặcbiệtlàởnôngthônvàđồngthời làvựalúacủacảNamViệtNam.Komertánthànhýkiếncủatôi,hoàntoànbiếtrằngcũngnhưtôi,đâylàmộtcôngviệcrấtgaygobởiởđồngbằngCửuLong,lựclượngquândộiNamViệtNamkhôngnhiềubằnglựclượngcủahọđặtởcácvùngphíaBắc

vàquânMỹđóngởđâythìchỉcómộtsưđoàn.Nhưngđólạichínhlàcáilợicủachiếndịch.Bìnhđịnhkhôngphảilàmộtnhiệmvụquânsựmàlàmộtnhiệmvụvềsựpháttriểnvàxâydựnganninhởnôngthônởcấpđộđịaphương,thếmànơicầnnhấtđếncáiđólạichínhlàđồngbằngCửuLong.

VậylàchúngtôiưutiênchođồngbằngCửuLongtrongcảkhâuphânphốivũkhícũngnhưkhâugiatăngsốlượngcáctiểuđoànlựclượngđịaphương,cáctrungđộitựvệdânchúngvàcảcácđộicôngtácbìnhđịnhởđịaphương.Đểkhôngcóchútnghingờnàovềcácýđịnhcủachúngtôi,KomertánthànhđềnghịcủatôilàđiềuJohnVanntừchươngtrìnhbìnhđịnhcáctỉnhxungquanhSàiGònôngđangphụtráchsanglàmchỉhuychươngtrìnhbìnhđịnhtoànbộvùngđồngbằngCửuLong.Mớiđầucòndodựvìphảixarờimộtvùngđangtớilúcthuđượckếtquảsaunhiềunămuổngcôngvôích,cuốicùngđúngnhưchúngtôichờđợiVannđãchấpnhậntháchthứcấykhithấyrằngchúngtôicoiđồngbằngCửuLongnhưmộtvùngquyếtđịnhnhấtđốivớitươnglaicủachiếntranh.

Nhưđãdựkiếntrướcchiếndịchkhởiđộngvàongày1thángMườimộtnăm1968.Vìđãcóquánhiềukếhoạchhứahẹnnhữnghyvọngnàykhácđượctungranhữngnămvừaqua,nênchiếndịchhầunhưkhôngđượcaichúý,trừnhữngchuyêngiavềbìnhđịnhvàcácviênchứccónhiệmvụthựchiệnnó.NhữngngườinàyhoàntoàncóýthứcvềnỗlựcmàtổngthốngyêucầuởhọcũngnhưhiểuđượcvaitròmớilầnnàycủacáccốvấnMỹlàkhôngchỉgiúpđỡhọmàcònđểđánhgiácáckếtquảcủahọvàbáocáovớitổngthống.RấthiếmcónhữngngườitìmcáchthuyếtphụccáccốvấnMỹlàmsaibáocáo,vả lạihọcócốthìcũngvô ích.Cũngcómộtsốngười cho rằng các cốvấnkhó cókhảnăngđánhgiáđúng thànhcônghay thấtbại củahọnhưngrồihọđãphảibỏýnghĩnàykhithấycáccốvấnyêucầuhọchoxuốngtậncáclàngxemxétđểtìmrachứngcớvềviệchọđãthựchiệnchươngtrìnhtốtxấurasao.Tuynhiêntấtcảnhữngđiềuđóđềukhôngcónghĩalàcáccốvấnđãhoàntoànđúng,nếungườitađượcthấyhọđãphảiđiềnvàocácbảnmẫucơmannàolàchitiết.Nhưngmặcdùkhônghoànhảo,họcũngđãcungcấpchochúngtôimộtbứctranhxácthựchơnvềthựctếđịaphươnghơnlàtấtcảnhữnggìchúngtôicótừtrướcđếngiờ.

Trongkhichiếndịchđangkhởiđộng,cómộtthayđổiđángchúýđếntừphíaMỹ.Vàolúcsắprờinhiệmsở, tổngthốngJohnsonmuốncảmơnmộtsốcáccộngsựđãgiúpôngnhiềutrong côngviệc.BobKomerđứngvàovị trí cao trongdanh sách các cộng sựấy.Biết rằngKomerquantâmnhấtđếnTrungĐông,TổngthốngđãcửônggiữchứcđạisứởThổNhĩKỳ.Ngày6thángMườimộttôitiễnKomerđếntậnchiếcphảnlựcnhỏcủakhônglựcHoaKỳ,nósẽđưaôngtớiHồngKôngrồiôngsẽlênmáybaykhácđểbayvềWashington.Tôicảmơnôngvềtấtcảnhữnggìôngđãlàmvìlợiíchcủachươngtrìnhbìnhđịnh.Tôicũngcámơnôngvềviệcôngđãthuxếpđểtôithaythếông.Vàngaynhưtôivẫncònchưabiết,tôicũngsẽphảicảmơnôngvìôngđãđềnghịđểtôiđượchưởngcảquychếđạisứcủaông.

TrongkhiKomerđangtrênđườngbaytớimộtthửtháchmới-mộtvụbiếnloạnđangchờôngởAnkara,nơixecủaôngsẽbịlậtđổvàđốtcháy,tôicũngchuẩnbịsẵnsàngtấtcảchocôngcuộcbìnhđịnh.Điềutôinhậptâmtrướchếtlàmụctiêuchínhtrịbaogiờcũngvẫnphảilàưutiên,dùchonhữngchuẩnbịvậtchất(nhưchuẩnbịsúngống,máilợptôn,ximăng,sửasang

đườngsá,cầucống…)cũngchiếmmộtphầnlớncôngviệc.TiếpxúcvớitướngAbrams,ngườitôisẽtrởthànhphóchoôngtrongchươngtrìnhbìnhđịnh,tôibiếttôisẽtìmthấyởôngmộtchỗdựachắcchắn.

•Bìnhđịnh.

Chiếndịchbìnhđịnhcấptốclàmộtthànhcônglớn.Hiệuquảlớnnhấtcủanólàđãkhuyếnkhíchchínhphủvàcácquanchứcđịaphươngphảinắmlấyquyềnchủđộngtiếncôngtrongchiếntranhvàđiềunàylàởcấpđộchiếntranhnhândân.Vềvấnđềsốngcòncủaanninhnôngthôn,saukhilàmmộtvàithẩmtralúcbắtđầuchiếndịch,chúngtôiđãcómộtsốsửađổitrongviệcphânloạimụctiêubanđầucủacácthônấpđểloạitrừmộtsốnơiđãđạttớitrìnhđộanninhtrungbình(trongmộtsốtrườnghợp,cácviênchứcđãxếploạinơimìnhthấphơnđểrồilạitựgiaochomìnhnhữngcôngviệcmàthựcrahọđãhoànthànhrồi).Mụctiêucơbảnlàtăngđượcnhiềuhơnsốdânsốngantoànđãđạtkếtquảtốt:hơnmộttriệudânđãđượcsốngantoànởcácthônấpxếploạitừAđếnCvàởđấychínhquyềnđãđượcthiếtlậpvữngchắc.

Theocácbáocáogửivềthìnóichung,chiếndịchbìnhđịnhcấptốcđãđạtđượccácmụctiêu.Tuynhiên,mộtvàisốliệucũngtỏrađángngờđốivớichúngtôivàđólàđiềumàítnhấtngườitacóthểnói.Vídụnhưngườitacóthểtựhỏivềconsốbảynghìnthànhviêncủabộmáycộngsảnđãbịloạitrừkhỏivòngchiếnhoặcđầuhàngđấuthủ,hồichánhquốcgiahoặcbịbắt,bịgiếttrongcáccuộchànhquâncủaquânđộihaycảnhsát.Điềuđángtiếcnhấtmàchúngtôithấynhiềunơicókhuynhhướng“bấtcứmộtdukíchnàorađầuhàng,đầuthúhoặcbịbắtgiếtthìnơiấyđềunânghọlênthànhcánbộcủabộmáybímậtcủacộngsảntứcđốitượngchínhcủachươngtrìnhPhoenix”.Chúngtôicũngcónhữnghoàinghinàođấyvềconsố1,1triệudânthamgialựclượngphòngvệdânsựvàtrongđósốngườiđượchuấnluyệnđãlêntới400.000.Nhưngconsố170.000súngđãđượcphátxuốngcácthônấpthìkhôngcógìđángphảinghingờ.Vảlạingườitacũngnhậnthấyngayconsốấycòn“thấp”hơnmụctiêu200.000súngđềra.Consố8.600ngườirachiêuhồibáocáovềthìcaohơnrấtnhiềusovớimụctiêu5.000người,nhưngchúngtôicóthểchấpnhậnđượcvìnóchủyếutậptrungởvùngđồngbằngCửuLong,vảlạiphầnlớnhọlànhữngngườiítliênquanđếncộngsảnvànayhọcóthểtựdokhẳngđịnhviệchọưathíchchínhphủhơn.

Điềuđángchúýnhấtđốivớichúngtôilàcộngsảnkhôngchốngcựlạichiếndịchbìnhđịnhcấptốc.Cólẽtrongconmắtcủahọnóchỉlàmộttrongrấtnhiềuchươngtrìnhđãtừngtồntạitrêngiấynhiềuhơnlàtrênthựcđịa.Nhưngđiềunàykhôngdínhdánggìtớichiếnlượccủachúngtôi.Chủđịnhcủachúngtôichínhlànhằmmởrộngsựcómặtcủachínhphủởnhữngvùngítbịđịchxâmnhậpđểcóđượcnhữngbànđạpchosaunàymởrộngthêmchứkhôngphảiđểđốiđầuvớiđịchởnơimàhọmạnh.Chúngtôiđãđạtđượcnhữngmụctiêuchủyếu:giànhđượcquyềnchủđộngtrongmộtcuộcđấutranhcơbảnlàchínhtrị,dầndầnđưađượcdânvềvớichínhphủvàtướcmấtcủakẻđịchnhữngmốiliênhệhọcóđượctrướcđóvớidân.

Chiếndịchbìnhđịnhcấptốcđãđemđếnchophíachínhphủmộtđiềucòngiátrịhơnnhiềusovớiquyềnchủđộng:đó là tổchức.TổngthốngThiệunhanhchónghiểurarằngvớimộtchiếnlượcbìnhđịnhquantrọngnhưthếnàythìnócầnphảicómộtcơcấuđiềuhànhthốngnhấtgiốngnhưvớicơcấumàngườiMỹcuốicùngđãtổchứcraC.O.R.D.S.Vậylàôngtổchứcra

một“Hộiđồngbìnhđịnhvàpháttriểntrungương”đểchỉđạochiếndịchvàcảcácbộ,cáccơquanthamgiachiếndịch.ÔngđưanóvàothànhmộtcơquancủathủtướngvàtrangbịchonómộttổchứcriêngdothiếutướngCaoHảoHớnphụtráchvàtrựcthuộcthủtướng.Tấtcảcácbộcủachínhphủ,kểcảBộQuốcphòngvàBộThammưuliênquânđềucóđạidiệntronghộiđồngấynhằmlàmchocácchỉthịcủahọđềucóhiệulựcđốivớicáccơquanđịaphươngthamgiachiếndịch.Nhưvậykhôngmộtaicóthểnóilàkhôngbiếtđếncácchỉthịđó,lấycớrằnghọđãkhôngnhậnđượcnótừbộchủquản.

VềphíaNamViệtNam,mộttổchứchìnhthápđãđượcthiết lập: trênngọntháp là tổngthống,rồingaydướiđólàHộiđồngquốcgia,tiếptheolàbốnhộiđồngcủabốnvùngchiếnthuậtdướiquyềncủacácchỉhuyvùngvàkếtthúcởdướilàbốnmươitưhộiđồngtỉnhdocáctỉnhtrưởngphụtrách.Cáchộiđồnghàngtỉnhtậphợptrongmộttổchứcduynhấtcácđạidiệncácbộởmỗitỉnhnhằmmụcđíchlàthiếtlậpvàthựchiệnởđấymộtkếhoạchbìnhđịnhcósựliênkếtchặtchẽ.Mọicơquanchínhphủđềuđónggópphầnmìnhvàonỗlựcchung.Thờimàcáccơquanmạnhainấylàmtheosởthíchcủamìnhđãquarồi.Vớicơcấutổchứcnhưhiệnnay,kếhoạchbìnhđịnhđãđượckiểmsoátởmỗitỉnh,ởmỗicấptronghìnhthápvàđượcchấpnhậntrênthượngđỉnhbởingườiViệtNamvàcósựđiềuchỉnhkhinótỏraquáthậntrọnghaythiếuphốihợphàihòavớicáctỉnhlâncận.

CơcấucủaMỹcũngkhuôntheomôhìnhthápcủangườiViệtNam:C.O.R.D.S.làmviệcvớiHộiđồngtrungươngvàvớicácbộ,cácchươngtrìnhkhácnhaucủaViệtNam,rồilàmviệcvớicácđộiC.O.R.D.S.ởcácvùngvàcuốicùngởcấptrọngyếunhấtlàvớicácêkípcốvấnởcáctỉnhdomộtcốvấncaocấpphụ tráchvàcốvấnnàycóquyềnkiểmsoátcáccốvấnMỹcủacácchươngtrìnhkhácnhau,cảdânsựvàquânsựlàmviệctrongtỉnh.

Tấtcảcácbáocáo,dùcủahệthốngđánhgiáthônấphaycủacácchươngtrìnhnhưChiêuhồi,PhoenixvàLựclượnglãnhthổ,đềuđitheoconđườnghệthốngdọccủaNamViệtNamvàMỹ.Nóđượcchiasẻởtoànbộcáccấp.CácphântíchthôngtincủaphíaMỹsẽlàcôngcụlàmviệcgiúpchocảNamViệtNamvàMỹcóthểđánhgiáđượckếtquảthuđược.

Tổngthốngvàthủtướngsẽđicôngcánđếncácvùngvàtỉnhđểkiểmtraxemkếhoạchcóđượctiếnhànhtốthaykhôngvàsosánhkếtquảthựctếvớicácbáocáonhậnđược.Trongtiếntrìnhđó,mạnglướicủaC.O.R.D.S.đãđóngmộtvaitròquantrọng.TôithôngtinchotổngthốnghaycácthànhviênHộiđồngtrungươngcácbáocáođộclậpcủaC.OR.D.S.,trongđólưuýhọvềnhữngđiểmyếuvàbấtcậpcủacácđịaphươngđểquađóhọcóthểchỉđạovàuốnnắncácviênchứcđịaphương.Trongcácbáocáoấy,ngườiMỹđãkhôngngầnngạikhicầnphảichỉtríchcácviênchứcViệtNamhoặckiếnnghịthaythếhọ.

Trongnhữngmốiquanhệnhưthế,tấtnhiêncáckhókhănvàkhácbiệtđượcnảysinh.CácviênchứcViệtNamkhôngđồngtìnhvớimộtsốýkiếncủachúngtôi,khẳngđịnhdongônngữbấtđồngvànhữngchuyếnviếngthămlẻtẻcủangườiMỹnênMỹkhôngthểđánhgiáđượcđúngtìnhhìnhthựctế.NgườiMỹđềnghịnếuvậysẽtiếnhànhđikiểmtrachung.Vàngườitacóthểđánhgiáđược“thiệnchí”củangườiviênchứcđược“thanhtra”nhưthếnàoquatầmquantrọngcủađoàntháptùngmàôngtađềnghịđitheochuyếnviếngthăm.

Ngườitacũngphảichờđợimộtthờigian,trướcsứcépcủaHộiđồngtrungương,cácbộmớichịutừbỏcácchỉthịđượctỉatótkỹcàngmàhọcóthóiquenthảoratừtrongcácphòngcómáylạnhởSàiGòn.Cuốicùng,họcũngmuốnnhườnglạiquyềnchỉđạovàkiểmsoátcácchươngtrìnhcủahọchocáctỉnhtrưởngđểhọquayvềthựchiệnvaitròđíchthựccủahọlàủnghộ,giúpđỡcácchươngtrình.

Mộtcâuhỏiluônluôntrởđitrởlại,đólàchiếndịchbìnhđịnhcấptốclàcủaMỹhayViệtNam?Câutrảlờithíchđánglàcủacảhai.SựthúcđẩyvànhữngsángkiếndấylêntừphíaMỹ,kếtquảtừrấtlâucủahọtrongviệcgianhậpvàonỗlựccủaC.O.R.D.S.,làcũngcầnthiếtchosứcsốngcủachươngtrìnhnhưmạnglướicáccốvấnđộclậpnốiSàiGònvớicáctỉnhvàcáchuyệnhẻolánhxaxôi.NhữngngườiMỹhoàntoànhiểuchươngtrìnhsẽthấtbạinếunóhoàntoànlàcủaMỹ.NókhôngthểvậnhànhđượcởcácđịaphươngnếukhôngcósựthúcđẩyvàtổchứccủangườiViệtNam.Vậylàchúngtôichỉthịchocáccốvấn:vaitròcủangườiMỹlàcốvấnchứkhôngphảichỉhuy,gợiýchứkhôngápđặt,ủnghộchứkhôngphảilàmthaychocácngườicótráchnhiệmởđịaphương.Trongnhữngcuộchọpđểbànbạchaychỉđạo,họphảiđứngrabênđểgiànhquyềnđiềukhiểncuộchọpchongườiViệtNam.

Cáchlàmấycũngđượcápdụngởcấpcaonhất.NếulànhữngýkiếnđượcthảoluậnchunggiữaMỹvàViệtNamthìsauđócácchỉthịvẫnphảidongườiViệtNamthảora,tiếpđóhọphảihỏichúngtôivềcáchthứcbổsunghaysửachữa.Mộtnguyêntắcđãđượcxácđịnh:ưutiênlàthuộcvềhệthốngthứbậccủaViệtNam.CácbảntómtắtcácchỉthịấysẽđượcgửichoMỹđểcáccốvấnbiếtđượcđồngsựViệtNamcủahọđãđượcyêucầulàmnhữnggìvàcóthểdựavàođóđểđánhgiákếtquảtrênthựcđịa.Đôilúc,ngườiMỹphảiđànhbằnglòngvớinhữngbiệnphápmàhọthấylànửavời,songđiềuđócũngđơngiảnchỉvìmuốnxácnhậnvaitròhỗtrợchứkhôngphảichỉhuycủacáccốvấnMỹ.

Vậynêngiữachừngchiếntranhbìnhđịnhcấptốc,phíaViệtNamđãramộtchỉthịquyđịnhtừnayViệtNamsẽkhôngápdụngcáchphânloạinhưhệthốngđánhgiáthônấpcủachúngtôinữa.

TổngthốngThiệuquyếtđịnhcácloạiA,B,C,D,Esẽtrởthành“cáckhuvựcdochínhphủkiểmsoát”,vàVsẽlà“khuvựcchínhphủchưahoàntoànkiểmsoát”.Thoạtđầuchúngtôisợlàmnhưvậysẽlàmyếucáccơsởcủachúngtôiởnôngthôn.NhưngsauđóchúngtôiđãhiểuraýđồcủatổngthốngThiệulàmuốngiànhlợithếchomìnhtrongđàmphánởParis,khichínhphủcủaôngcóthể“chấpnhận”nhườngquyềnkiểmsoátchocộngsảnlàngnàyhaylàngnọmàtrênthựctếthìôngvẫnkhôngmấtgìhết.Từđóvấnđềphânloạiđãđượcgiảiquyếtmộtcáchthoảimái,dễdàng:chínhphủcứsửdụngcáchphânloạinhưtổngthốngquyđịnh,cònchúngtôithìvẫnsửdụngcáchphânloạicũđểđánhgiánhữngtiếnbộđạtđượcởnôngthôn.

Đươngnhiênchiếndịchbìnhđịnhcấptốcchỉlàmộtchiếcbànđạp.NhữnggìnóđạtđượctrênchiếntrườngvẫnítquantrọnghơnmụctiêuchungcủachínhphủNamViệtNamvàMỹ,tứclàcầnthiếtphảicómộtchiếnlượcbìnhđịnhdàihạn.Đểchiếnlượcnàytrởthànhhiệnthực,chúngtôiđãphảidànhrấtnhiềuthờigiờ,thậmchícảtrongbathángtiếnhànhchiếndịchbìnhđịnhcấptốc,đểxâydựngnhữngkếhoạchbìnhđịnhđặcbiệtchonămtới,tứctừTết1969đếnTết1970.MộtkếhoạchchungvềđườnglốihànhđộngvàvềnguyêntắcdoHộiđồng

trungươngthảorađãđượcgửichocáctỉnhđểcáctỉnhdựavàođấymàchuẩnbịkếhoạchcủahọ(nhữngkếhoạchnàysauđósẽđượcđưaraduyệtởcấpvùngvàtrungương).

Cácnguyêntắcvẫnphảibámvàonhữngmụctiêugiốngnhưmụctiêucủachiếndịchbìnhđịnhcấptốc,nhưngcólồngvàođấynhiềuyếutốmớinhấnmạnhvàomộtchiếnlượcchínhtrịdàihơihơn.Cónhữngvùngđượcxácđịnh“vùngưutiênquốcgia”vàcónhữngvùngđượcghilạiđểcáctỉnhcầnphảicómộtsự“chămsóc”đặcbiệthơn.Nhiềuvùngkhôngđượcxácđịnh,điềuđócónghĩalàchúngtôisẽgiảiquyếtsau.Ưutiênítnhiềunhưthếnàosẽlàcăncứvàonhữnghiểubiếtcủachúngtôivềmậtđộdâncư,dựavàonhữngtiêuchuẩncủachiếnlượcbìnhđịnhtheokiểu“vếtdầuloang”màthốngchếLyauteyđãápdụngởMarốcmấychụcnămtrướcđấy,tứclàđitừcáctrungtâmđôngdân,chúngtôitiếndầnrangoạivinhằmcủngcốbànđạptrướckhi lanracácvùngxungquanh.Nóicáchkhác làchúngtôisửdụngphòngngựchiếnthuậtđểphảncôngchiếnlược.

Vềmặtchínhtrị,cáckếhoạchđềrachonămtớisẽđặttrọngtâmvàoviệcbầubánlạichínhquyềnđịaphương.Kếhoạchđãcódựkiếncáccuộcbầuhàngtỉnhchonăm1967,nhưngdotìnhtrạngthiếuanninhnêntrênthựctế,chỉcórấtítnơilàmđược.Kếhoạchnăm1969dựkiếntổchứcbầucửởtấtcảcáclàngxãbảođảmcóđủanninhtheonhưcáchquyđịnhphânloại của hệ thống đánh giá các thôn ấp. Để khích lệ các địa phương, một khoản tiền doC.O.R.D.S.cungcấpnhằmtàitrợchocácdựánpháttriểnđịaphương-mỗilàngmộttriệuđồng-sẽđượcphátchocáclàngkhinàobầucửđượcthựcsựtiếnhành.Nhữnglàngchưatổchứcbầusẽnhậnđượcíttiềnhơn.

Thêmnữa,đãcóquyếtđịnhlàkhôngmộtdựánđịaphươngnàođượcnhậnkinhphípháttriểnnếutrướcđódựánkhôngđượcdânbànbạccôngkhai(nhưxâymộtchiếccầunhỏ,mộtconmươngtướitiêu,mộtngôitrườnghọcv.v…)vàđượchộiđồnghươngchínhchấpnhận.Hơnnữa,nhữngdựántươngđốinhỏthìcóthểdoxãtrưởnghayhộiđồngduyệtmàkhôngcầnđượchuyệnvàtỉnhchophép.

Đểmọinơinhậnđược“thôngđiệp”này,trungtâmhuấnluyệncánbộpháttriểnnôngthôndoNguyễnVănBé-viênđạitákhôngbiếtmệtmỏiphụtráchđượcchuyểnthànhmộttrungtâmhuấn luyệnquốcgiadànhchocácấp trưởng,xã trưởngvà thànhviênhộiđồnghươngchínhmớiđượcbầu.Ngườitadạyởđấymộtbàihọcchủyếu:cácnhàchứctráchmớiđượcbầuấy lànhữngngườiphụtrách thựcsựcủacộngđồngcủahọvàhọcầnphảiquản lýcácchươngtrìnhkhácnhaucủachínhphủởcộngđồngcủahọvớisựthamgiavàgiúpđỡcủadânchúng.Ýtưởngchínhtrongbàihọclàuytínvàquyềnlựccủahọphảixuấtpháttừnhândânchứkhôngphảidohọápđặtchodân.

Mỗikhóahuấnluyện,mỗikhóahơnhainghìnngười,kéodàisáutuầnvàkếtthúcbằngmộtlễbếgiảngtrọngthểcótổngthống,thủtướngvàmộtđoànđạibiểuQuốchộiđếnthamdựvàbuổilễđãgâyấntượngmạnhđốivớimọingười.

Mộtbiệnphápđặctrưngkhácthểhiệntínhnăngđộngcủakếhoạch1969làviệcđàotạonhữngđộicánbộpháttriểnnôngthôn.Trongbộbàbađentruyềnthống,họlàmviệcthànhtừngđộinămmươichínngườicókhảnăngtựbảovệmìnhkhixuốngcôngtácởnôngthôn.

Chúngtôigiảmquânsốcácđộiđóxuốngcònbamươingười.Bâygiờđểđảmbảoantoànchohọ,họsẽtrôngcậyvàocácđộitựvệnayđãmạnhởcácđịaphương.Lệnhrachohọlàtậptrungnỗlựcvàonhiệmvụchínhcủahọlàđộngviêntinhthầncủacộngđồngđểcảithiệnđờisốngchodânhơnlàcứphảilochochuyệntựbảovệmình.

Tấtcảcácyếutốkháccủamộtchiếndịchbìnhđịnhởđịaphươngđềuđượcnhậpvàokếhoạchhàngnămấyvàkếhoạchnàysẽvậnhànhởquymôquốcgia,xuấtpháttừcáchuyệnvàtỉnh.Mỗimộtvịtrílạicónhữngmụctiêucủanó:Lựclượngphòngvệdânsựsẽphảipháttriểntừmộtđếnhaitriệuthànhviên,trongđócóbốntrămnghìnđượcvũtrang,tứcvượthaitrămbamươinghìnngườisovớimục tiêucủachiếndịchbìnhđịnhcấp tốc.Mục tiêuhaimươinghìnngườixinhồichánhđượcấnđịnh,códựkiếnđếncácmóntiềnthưởngtặngchocácthânnhânđãcócônglôikéonhữngngườinày.Mộtsốbiệnphápcũngđượcdựkiếnđểđưanhữngngườivềhồichánhhòanhậpvớicuộcsốngcộngđồngvàtrongmộtsốtrườnghợpthìbảovệhọchốnglạisựtrảthùcủacộngsản.Mụctiêucònđịnhlàphảigiảmđượcsốngườiđiditảnxuốngdướimộttriệungười,đặcbiệtphảiđưađượcbatrămnghìnngườitrongsốhọvàosốngởcácấptânsinhđượcbảovệchốnglạicáchànhđộngquânsựcủađịch.

ChươngtrìnhPhượnghoàngcầnphảilàmgiảmbộmáycộngsảnxuốngchỉcònbamươibanghìncánbộbằngcáchtăngcườngcáchoạtđộngpháthiệnkẻthùbímậtvàchuyểncácthôngtinấychoquânđội,cảnhsátvàcácthànhphầnkhácvàđếnlượtmình,cácthànhphầnnàyphảigâychođịchnhữngthiệthại(nhưkhiếnđịchphảirútluihaybỏngũ…),bắtđượctùbinhhaytấncôngđịchngaytậncáccăncứcủahọ.Sảnxuấtlúagạophảităngtừnămlênsáutriệutấnmột nămnhờ áp dụng phương phápmới “thần kỳ” vừa được tiến hành ở Philippines.Chúngtôiphảilàmthếnàođểkhôngmộtchươngtrìnhnàohoạtđộngriênglẻngoàikhuônkhổcủamộtchiếnlượccósựhỗtrợlẫnnhau.

HộiđồngtrungươngvàcácchânrếtcủanóởcácđịaphươngcủaphíaViệtNamvàtổchứcC.O.R.D.S.củaphíaMỹcốgắngphốihợpvớinhauđểthúcđẩyviệcthihànhchươngtrìnhbìnhđịnhdướisựlãnhđạocủatổngthốngThiệu.Vớisựgiúpđỡcủangườibạnvàphụtáthôngthạotuyệtvờihaithứtiếngcủatôi,thiếutáJeanSauvageot,tôiđãquendầnvớivaitròngườiMỹduynhấtcóchântrongHộiđồngtrungương-trênthựctếlàHộiđồngBộtrưởngcủaNamViệtNam.Tôicũnglàngườiduynhấtđượcmờiđitheotổngthốngvớitưcáchlàngườicộngsựtrênchiếcmáybaycủaôngtrongnhữngchuyếnôngvềthămnôngthôn,đượcnhữngngườinôngdânhaydânchàitiếpđónvàtặngnhữngmónănlạmiệng.Mộthôm,làmviệcvớimộtquanchứccaocấpViệtNam,tôiđượcngheôngnói:“ChươngtrìnhbìnhđịnhlàchươngtrìnhđượcquanniệmmộtcáchtốtnhấttừkhicóchươngtrìnhấpchiếnlượccủaNgôĐìnhNhuđếnnay”.Vềvấnđềnày,cảhaichúngtôiđềubiếtmộtcáigìđó,nhữnglờinhậnxétcủaôngđãchothấyrõgiữanhữngnăm60ngườitađãbỏphíthờigianbiếtbao.

Năm1969,C.O.R.D.S.cócảthảymộtnghìnnhânviêndânsựvànămtrămnhânviênquânsự làm việc từ tổng hành dinh cho đến các tổ năm cố vấnMỹ làm việc với các đơn vị địaphươngởcácxãấpđểgiúphọtổchứcphụckíchchốnglạicộngsảnđộtnhập,sửdụngvũkhívàtrongtrườnghợpbịtấncôngbanđêmthìbiếtcáchgọicứuviện.VềphíaViệtNam,sosánhlựclượngbắtđầuphảnánhđượcsựcầnthiếtcủachiếntranhnhândân:lựclượngdânchúngở

cấpxã,ấplêntới215.000người,lựclượngđịaphươngcấptỉnh:260.000vàlựclượngphòngvệdânsự:400.000cótrangbịsúng,hơncảbộđộichínhquy.Quânsốcủacảnhsátquốcgiatừ75.000tănglên120.000người,phùhợpvớimụctiêuđềra.Kếhoạch1969yêucầumộtnửatrongsốcảnhsátấyphảiphânbốxuốngcáclàngthayvìcứtậptrungởcáckhuvựcđôthị.

Kếhoạchkhôngđềraviệc“đếmxác”đốivớicáclựclượngđịaphươngbởinhiệmvụcủanólàphòngthủchứkhôngphảitấncông.Trừmộtngoạilệnhonhỏ:chươngtrìnhPhượnghoàngnhằmvàohạtầngcơsởchínhtrịcủacộngsản,cómụcđíchlàlàmgiảmsựcómặtcủađịch.Nhưngnóđãđượcchỉdẫnrõràngcáchtốtnhấtđểđạtmụcđíchấylàchiêuhồihaybắtgiữđượcđịch,bởinósẽgiúpchúngtôicóđượcnhữngthôngtinmàkhôngmột“xácchết”nàocóthểcungcấpđược.

VềphíangườiMỹ,chươngtrìnhcàngtrởnêncấpbáchdonhữngthayđổiởHoaKỳ.SauTổngtiếncôngTết1968,giữaMỹ(vàcảchínhphủNamViệtNam,tuyrằngmiễncưỡng)vàBắcViệtNamđãbắtđầucónhữngcuộcđàmphán.BắcViệtNamđãlậpramộtchínhphủlâmthờiởmiềnNamnhằm,hoặctiếpnhậnsựđầuhàngcủachínhphủThiệuhoặcnắmlấychínhquyền khi ngườiMỹ - ít ra đây cũng là điều họ hy vọng - lật đổ tổng thống Thiệu.NhưngRichardNixon,tổngthốngmớicủaMỹkhônghềcóýđịnhđầuhàngBắcViệt.Songđồngthời,ôngcũngcảmthấydưluậnHoaKỳđangmongmuốncómộtcáigìđóhứahẹnhơnlàmộtcuộcchiếntranhkéodàiđầychếtchócchomộtsựnghiệprõrànglàvôvọng.HọcthuyếtcủaNixonlàủnghộcuộcchiếnđấuchốngcộngsảncủacácnướcnhưngkhôngphảiđưaquânđộiMỹvàolàmthay.LựclượngMỹsẽrútkhỏiNamViệtNam,ngườiViệtNamsẽphảitựmìnhchiếnđấunhưngcósựgiúpđỡvềkinhtếvàhậucầncủaMỹ.

Nixoncôngbốhọc thuyếtmới củaông trongmột cuộchọpbáo thángBảynăm1969ởGuam.Ngaysauđó,ôngđếnthămViệtNam,mộtchuyếnthămngắnchỉkéodàinămtiếngrưỡi.Tạidinhtổngthống,ônggặpThiệuđểnóivềchuyệnrútquân.Tôicũngcómặttrongcuộchọpđó,cùngvớiôngbạncũMarshallGreen,khiấylàthứtrưởngvềĐôngNamÁ.Cácnguyêntắcđượcđịnhđoạttrướcđềratrongcuộchọpthựcrachỉđơnthuầnlàthủtục.Tấtnhiên,NixoncũngdànhramộtthờigianquantrọngđểchụpchungvớibinhsĩMỹmấykiểuảnhkỷniệm.Nhưngtrongcuộchọp,ôngcũngcôngkhaibàytỏsựquýtrọngcủaôngđốivớitổngthốngThiệuvàkhẳngđịnhHoaKỳsẽluônluônủnghộThiệuvàđấtnướccủaôngta.Trênthựctế,chuyếnviếngthămcủaNixonchỉnhằmmụcđíchtăngcườngchiếnlượccơbản:đólàlàmthếnàođểquânđộiNamViệtNamtựđảmđươnglấygánhnặngchiếntranhtrênchiếntrường,trongkhinhấnmạnhphảilàmsaođểchươngtrìnhbìnhđịnhcóthểgiúpchoNamViệtNamgiànhchiếnthắngtrongchiếntranhnhândânởnôngthôn.Tôirấtmừngkhithấytổngthốngđãthừanhậnnhữngnỗlựccủatôi.

HọcthuyếtNixonlậptứcdẫnđếnmộthệluậncủanó,đólàchínhsách“ViệtNamhóa”,mộtchínhsáchnhằmtraolạichiếntranhvàotayngườiViệtNamvàrútquânMỹvềnước.Hệquảcủachínhsáchnàycóthểnhậnthấyởcácconsố.Giữa1968, lựclượngcủaMỹởNamViệtNamlànămtrămnămmươinghìnquân,vớimộttỷlệrấtcaocủalựclượngyểmtrợ.NayMỹrútquân,lựclượngliênquânMỹ-Việtsẽcómộtlỗhổnglớnvàlỗhổngấyđòihỏiphảiđượclấpđầybằngcáchnàyhoặccáchkhác,nếukhôngmuốnthấycộngsảnthắngthế.Vậylàphải

tăngcườnglựclượngNamViệtNamđểhọcóđủsứcđươngđầuvớiđedọaquânsựcủađịch,đồngthờicũngđểthựchiệncôngcuộcbìnhđịnh.Nếunôngthônđãđủđượcbảođảmvềanninhthìquânđộichínhquycóthểrútbớtvàtậptrunglựclượngđểchiếnđấuvớibộđộichủlựccộngsản(nhiệmvụchínhcủaquânđộiMỹtrướcđây)vàthếcânbằngcóthểđượcgiữvững.

DođómụctiêulàphảiđẩynhanhcôngtácbìnhđịnhđểbùvàoviệcrútquâncủaMỹsẽbắtđầuvàothángBảynăm1969.MaymắnthayngườitachorúttrướctiênsốquânMỹđóngởđồngbằngCửuLongđểđưatấtcảcácđơnvịMỹrakhỏimộtvùngđôngdânmàởđấyngườidântỏrarấtkhônghợpvớiquanniệm“đếmxác”.Nhữngmụctiêuđịalýcủabìnhđịnh-tứcbìnhđịnhnhữngnơinào-thìvẫnkhôngcógìthayđổinhiều,nhưnggiờđâymụcđíchthựcsựcủachúngtôi,nhưtôiđãnóivớiJohnVannlàgiảiphóngnhữngđơnvịchínhquyNamViệtNamrakhỏiđồngbằngđểhọrathaythếchonhữngđơnvịMỹvàđươngđầuvớiquânchủlựcBắcViệtNamhoạtđộngtrêncáctỉnhphíaBắcvàvùngrừngnúigiápbiên.VaitròcủatôilàthúcđẩyphongtràotheohướngấyđểtướngAbramscóthểrútquânMỹvềnướcvàcungcấpchongườiViệtNamcácphươngtiệnđểchiếnđấu.Vềphíamình,đạisứBunkerrasứctrấnanngườiViệtNam, trongkhiHenryKissinger tìmcách thương lượngvềviệcgiảiquyếtchiếntranhvớinhữngngườiBắcViệtNam,nhữngngườikhôngbiếtkhoannhượnglàgìvàcứđưarađòihỏitrướchếtlàphảigạtbỏThiệu,điềusẽgiúphọđoạtđượcchínhquyền.

Tôi thường mời các nhà quan sát - phóng viên Mỹ hay ngoại quốc, khách đến từWashington,cácđạisứnướcngoàiởNamViệtNam-cùngtôiđibuổitốiracáctỉnh.Tôichúýđểhọcóthểdựcácbuổihọpvàởđấyhọcóthểthahồhỏinhữnggìhọmuốnhỏivìcóthểnóichươngtrìnhkhôngcógìlàbímật.Tôichỉyêucầukhiviếtbài,cácnhàbáođừngviếtrõtênnhữngngườiViệtNamhayngườiMỹmàhọtròchuyện.Nhưvậytôicũngchechởchocácviênchứcbậctrungthoátkhỏicơnthịnhnộmàcáccấptrêncủahọthườngkhôngthagìmàkhônggiángxuốngđầuhọ,mỗikhibiếtrằnghọchínhlànguyênnhâncủanhữnglờiphànnànmàchúng tôi nhậnđược - hoặc khêu gợi được - có liênquanđến các vấnđề và khókhăn củachươngtrình.

Làmnhưvậy,tôihyvọngsẽgâyđượcmộtsựthôngcảmnàođấyđốivớichươngtrình,cảvềphíabạnđồnghànhcủatôicũngnhưđốivớibạnđọchayngườiđốithoạikhác.Thườngthìcácquanchứccósựphảnứngtốthơn,nhưngvớicácnhàbáothìnócóvẻtồitệhơn.StewartAlsop,ngườiđãcùngtôinhảydùxuốngnướcPháphồiThếchiếnthứhai,saunàyđãtrởthànhmộtnhàviếtxãluậnnổitiếngcủatờ

Newsweek.ÔngđãcùngJohnVannvàtôiròngrãđisuốtmộtngàytrênconđườngđãhưhạinặngđếntỉnhAnXuyênxaxôicủađồngbằngCửuLong,dọcđườngghéchânnhiềunơivàxemmộtbuổitậpbắnpháo.Sauđótrởvề,ôngđãviếtmộtbàibáotrongđócómộtcâu:“Họcóthểgầnnhưđãđạttới”.Theotôi,cólẽđólànhậnxéttíchcựcnhấtmàtôiđượcđọctrongbáochíMỹhồiấy.

Mộtnhàbáokhácđãđặttayvàomộtthựctếphảinóilàkhátinhtế.TrongchuyếnbaytrởvềSàiGòntrênchiếctrựcthăng,ôngcóýchorằngtrongchuyếnđiđêmtrước,ôngchưathấycómộtđiềugì“kỳlạ”đểcóthểviếtnênmộtbàibáo.Đúngnhưvậy,chuyếnđicủachúngtôi

chẳnggặpmộtsựcốgìđặcbiệt:khôngmộtphátsúngcốihayrốcketcủaViệtcộng.Thếlàtôibènlưuýôngrằngtuynhiên,ôngđãđặttayvàomộtthựctếrấtthúvịkhiônghỏichuyệnmộtcụgià,đềnghịcụhãysosánhcuộcsốngnămnaycủacụvớicuộcsốngnămtrước.Tôigiảithíchchoôngrằngvàothờikỳđó,lẽracụđãphảivàosốngởtrongmộttrạitịnạn,chẳngbiếtgìhếtvềsốphậnconcháucủacụ.Nhưngđếnnay,cụđãđượctrởvềlàng,làmlụngởquê,đượcsốngtrongngôinhàmàmộtngườiconcủacụđãdựnglạitrongkhuônkhổcủachươngtrìnhânxávàđượchưởngsựchechởcủamộtngườiconkháccóchântrongđộiphòngvệ,trongkhingườiconthứbacủacụcóthểđangchiếnđấutronghàngngũdukíchViệtcộng.Đóchẳngphải làmộtsự“háingượcrấtấntượng”xứngđáng làmđềtàichomộtbàibáohayđósao.Ngườikháchphóngviêncủatôihoàntoàncôngnhậnngayđiềuđó,nhưngcảhaichúngtôiđềukhôngthểcócáchgìđểlôikéosựchúýcủagiớithôngtinđạichúngvàomộtchươngtrìnhmàvềbảnchất,nórấtkhócóthể“gâyấntượng”.

Tôicónhiềuchuyếnđinhưthếvớitổngthống,thủtướng,BộtrưởngBộPháttriểnnôngthônvànhiềuquankháchkháccùngpháiđoàncùngđivớihọđểxemxétsựhoạtđộngcủachươngtrìnhvàvịtrícủacáckhuvựcmàhọquantâmtrongchiếnlượctổngthể.Điềuđóđãlàmnảysinhnhiềutìnhtiếtrấtbổích.Mộthôm,trongcuộchọpcấpvùng,mộttỉnhtrưởngbựctứctuyênbố:nếungườitacứđểcácấptrưởng,xãtrưởngcóquyềnquyếtđịnhvềnhữngdựáncủađịaphươngmìnhmàchẳngcầnxinphéptrướctỉnhtrưởngthìsẽkhôngtránhkhỏichuyệnthamôlãngphí.Lậptứcthủtướngthẳngthừngbácbỏ:“Tổngthốngvàtôitạoramộtxãhộidânchủmàởđấynhữngngườiđượcbầuởđịaphươngcóquyềnvàcótráchnhiệmthựctế.Nếuhọtỏracómộtquyếtđịnhsailầmthìcáccửtricóquyềnchọnmộtngườikhácxứngđánghơnđểthaythếhọ.”

Mộttrongnhữngchuyếnđithămấyđếncáctỉnh,tổngthốngThiệunóirõvớinhữngngườiphụtráchvùngvàtỉnhrằng:họphảiủnghộchươngtrìnhmộtcáchkhônghạnchếvàtoàntâmtoànýcộngtácvớicáccốvấnMỹcũnggiốngnhưcácêkípcủaC.O.R.D.S.ởSàiGònđãcộngtácvớiHộiđồngtrungương.Ôngkhôngdodựkhilấyviệccoitôilàmộtthànhviêntrongchínhphủcủaôngđểdẫnchứngchosựcộngtácmẫumựcấy.

Trongmột chuyếnđi dài theo trục lộ chínhNam - Bắc, chúng tôi đã đi quaQuảngTín,QuảngNgãi,QuảngNamđếnthànhphốĐàNẵng,nơicósởchỉhuycủalínhthủyđánhbộMỹ.QuảngNgãi chongười ta thấyquang cảnh củamột tỉnhhoàn toànbị chiến tranh tànphá:nhữngngôinhàđổnát,nhữngtrạitịnạn,nhữngcâycầubịđánhgục.ĐócũnglànơidiễnrathảmcảnhMỹLai,màởđấymộtđơnvịMỹbựctứcvìkhôngsaopháthiệnđượckẻthùnằmgiữalòngmộtkhucưdân,đãtànsáttoànbộdânchúngmộtlàng.

QuaQuảngTín,ngườitacócảmgiácnhưngắmmộttấmbưuảnh:đồngruộngtốttươivàđấtđaimàumỡnàycòntrảirộngraxangoàiconđường.Nhânmộtđêmnghỉlạitạimộtngôilànghẻolánh,chốcchốclạinghethấytiếngđạnrốcketcủađịchbắnvàomộtcăncứMỹtừphíaNamdộilại.NgoàirìatỉnhQuảngNam,bộmặtcủachiếntranhlạixuấthiện:nhữngcâycầulàmtạmbợ,nhữngđồntiềntiêubằnggỗđấtxungquanhràokẽmgai,hìnhảnhcủamộtsựbấtanthườngtrực.

TôibiếttạisaoQuảngTínlạicómộtbộmặtkhác:đólànhờmộttỉnhtrưởngchínchắn,

khônngoan,đạitáHoàngĐìnhThọ.Rấthiểugiátrịcơbảncủaconngườitrongchiếntranh,ôngđãmờiđếnăncùngôngnhữngngườitrướcđâylàkẻthùnayđãchọnconđườngxinhồichánh.Ôngnóichuyệnlâuvớihọvềquákhứ,vềđộngcơ,vềnhữngkinhnghiệmcủahọvàbảođảmhọsẽđượcđốixửtửtếtrongtáinhậpcộngđồng.Nhờhọ,ôngbiếtđượcnhiềuthôngtinvềđịchvàđiềuquan trọnghơn, là tranh thủđược thêmnhiềungườiquayvềvớiquốcgia.Chươngtrìnhbìnhđịnhôngápdụngtrongtỉnhđượcđặttrọngtâmvàocủngcốchínhquyềnđịaphươngvàvàonhữngdựánmàngườinôngdânquantâmbởinếukhôngthìhọsẽquayvềvớiđịch,hyvọngcómộtsốphậntốtđẹphơn.

MộttrongsốquậntrưởngcủađạitáThọcũngtỏrarấtđắclực,khiếntôiđãphảithuyếtphụcthủtướngđểmờiôngđicùngtôiđếnthămhuyệncủaôngnàymộtbuổitối.Tìnhtiếtđángnhớnhấtcủachuyếnthămấylàcảđoànchúngtôi,ngồikèmsauxemáy,đãrongruổihếtlàngnàysanglàngkhác.KhôngcóquânđộichínhquycủacảNamViệtNamhaycủaMỹđihộtống,tấtcảchỉtrôngcậyvàocáclựclượnganninhđịaphươngvàtinhthầncốkếtmànhữngngườiphụtráchởđấyđãtạođượctrongcáiốcđảoyênbìnhcủahọ.SựtráingượcgiữahuyệnnàyvớihuyệnkếcậnởphíaBắcthậtlàđángkể.

Điềucóýnghĩanhất,đólàviệclínhthuỷđánhbộMỹđitìmdiệtkẻthùởnhữngtỉnhphíaBắcQuảngTín.BộđộichủlựcBắcViệttấtnhiênchiếmlĩnhvùngrừngnúiphíaTâyhaitỉnh,nhưngsựtươngphảngiữahaivùngcódâncủahaibênđãchứngtỏsựhơnhẳncủacôngtácbìnhđịnh,đứngtrêncáchtiếpcậnhoàntoànquânsựcủachiếntranhmànói.TôinhớcólầnđếnthămmộtđiệnthờđènnếnsángtrưngởmộtlàngvenbiểncủaQuảngTín.Khungcảnhcáctrậnchiếnđấuởquêhươngchứngtỏrằngkhôngkhíthanhbìnhnàyđãphảitrảbằngcáigiácủanó,nhưngítrađồngbàocủanhữngngườiđãkhuấtcũngđượcyênổnsinhsống,làmăn.

•“Anninhchonhândân”

Chươngtrình1969đãđượcđưavàoquỹđạo,chúngtôibắtđầudựtínhchonămtới,năm1970.Tinrằngcácchươngtrìnhriêngbiệtđãđượctiếnhànhsuônsẻ,chúngtôihyvọngsẽápdụngnóchocácxãấpmới.

Cuối1969,nềnanninhcơbảncủaphầnlớndânchúngđãđạtđượcnhưtỷlệsốdântrongcáclàngxếploạiChayhơnnữatheohệthốngđánhgiáthônấpcủachúngtôiđượcnângcaođãchứngminh,vàcácconsốnàyđãđượccáccốvấnởđịaphươngcủaC.O.R.D.S.vàcácbáocáothanhtracủacácquanchứccaocấptrongđócócảtôixácnhận.

MụctiêucủagiaiđoạntiếptheolàvượtmứccơbảnấyvàđưađượcnhiềulànglênmứcAhoặcB,tứclànơingườidâncóthểsốngyênổnmàkhôngphảilosợgìvềnhữngcuộcđộtnhậplúcấyđãtrởnênlẻtẻcủađịch.Chỉtiêuđềralàtănglênđượcchínmươiphầntrămsốdântoànquốc,năm1969đãđạtloạiC,thìnăm1970lênđượchailoạitrên(AhoặcB).

Điềunàychỉcóthểthựchiệnđượcbằngcáchcảithiệnđềuđặnanninhchodânvàcũngphảicảbằngcáchcảithiệnnhữngkhíacạnhchínhtrịvàkinhtếchodântheohệthốngđánhgiáthônấp.Chúngtôicóýđịnhsẽtạonênmộtbướcnhảytrêntấtcảcácmặtcủađờisốngnôngthôn.TổngthốngThiệuthểhiệnmongmuốnấykhiôngyêucầusửalạicáitênViệtNam

củakếhoạch:từ“bìnhđịnhvàkiếnthiết”(thựcralàtáithiết),ôngđềnghịđổithành“bìnhđịnhvàpháttriển”.

Đề tàichủyếucủagiaiđoạnmớinày làápdụng“ViệtNamhoá”vàochươngtrìnhbìnhđịnh.QuânđộiMỹđãbướcvàotiếntrìnhrútquânvềnướcvàbắtđầutraotráchnhiệmhoạtđộngquânsựchoquânđộiquốcgiaNamViệtNam.CònthựchiệnchươngtrìnhbìnhđịnhthìngaytừđầuđãlàcôngviệccủangườiViệtNam.Chỉlấymộtvídụđểchứngminh,thìrõràngngườiMỹkhôngthểlàmđượcviệcxâydựngkhốiđoànkếttrongmộtthônxãbằngcáchthamgiavàocuộcbầucủaxã.Chonên,ngườiMỹchỉcóthể“giúpđỡ”chứkhôngcóquyền“chỉhuy”,“điềuhành”kếhoạchbìnhđịnh(nguyêntắcnữachúngtôiđãđềratrongthựchiệnchiếndịchbìnhđịnhcấptốcvàkếhoạch1969).

Nhiềubiệnphápđãđượcquyếtđịnhđểtăngcườngquyềnlựcchonhữngngườiđượcbầucửởđịaphương.Ấptrưởng,xãtrưởngđượctraoquyềnhạnđốivớiđơnvịcảnhsátquốcgianằmtrongấp,xãmìnhvàđốivới trungđộidânvệ lànhững lực lượng trướcđâychỉ thuộcquyềncấptrêntheohệthốngcủahọ.ViệcbắtngườitrongkhuônkhổchươngtrìnhPhượnghoàngphảiđượctrưởngthônchoýkiến,bởiônglàngươiquenbiếtdânlàngnênôngcóthểsửalạinhữngsailầmquárõ.Kinhphíchocôngtácpháttriểncũngđượccấpphátgấpđôimàkhôngphảixinphéptrước.Vàngườitabắtđầudựtínhsẽbầucảmộtchínhquyềnởcấptỉnh.

ChươngtrìnhPhượnghoàngđòihỏimộtsựquantâmđặcbiệt.Phầnlớncácbáocáohàngthángcủachúng tôi liênquanđếncác tỉnhđềuphànnànrằngởđấychương trìnhPhượnghoàngđãhoạtđộngrấttồi,nếunhưnócóhoạtđộng.Mộtsốbáocáophảnánhhiệntượngcónhữngngườibịbắtrồichỉsauđóvàingàyhayvài tuầnhọ lạiđượcthảravàtiếptụchoạtđộng.Mộtsốbáocáokhácthìlênánmộtcáchlàmphổbiếnđượcnhiềunơiápdụng:đólàđểlàmchocáccấptrênlầmtưởngrằngđãđạtđượcmụctiêubìnhđịnh(tứclàloạitrừbớtcánbộcộngsảnbímật),mộtsốđịaphươngđãgánchonhữngdukíchbìnhthườngbịbắttrongcáccuộcvâyráphaycáccuộchànhquâncáitênlàcánbộViệtcộng.Vàcuốicùngcũngrấtphổbiếnlà“chủnghĩakhoanhoà”ởnhiềuquanchứcđịaphương,họngạikhôngmuốnđụngchạmđếnmộtsốkhuvựcnàođấycủacộngsản.

MộtvấnđềkháccótínhchấtcốhữucủachươngtrìnhPhượnghoàngđãbịđặcbiệtchỉtríchởMỹ:đólàsựtànbạo.Ngườitakhôngthểchốicãiđượcđiềuđó,dùrằngchúngtôiđãcóchỉthịrõràngchocáccốvấnMỹlàbấtkỳthếnào,họcũngphảitốcáomọibiểuhiệncủathóitànbạolêncấptrênđểcấptrêncónhữngxửlýthíchđáng.Vàđâylàmộtvídụđểminhhoạchotínhphứctạpvànhữngsứcépcủachiếntranh.MộtcốvấncấpcaocủatỉnhbáocáotôivềviệcsaukhibắtđượcmộtnữcánbộViệtcộng,viênquậntrưởngđãcấptốctớinơivàvừabướcxuốngxe,ôngtađãrútsúngbắnchếtliềnngườinữcánbộấy.Tôiphànnànvớithủtướngvàviênquậntrưởngđãbịcáchchức.Thếlàsauđókhigặptôi,viêncốvấntỉnhđãtráchtôivềviệcđó,lýlẽrằngđấylàviênquậntrưởngxuấtsắcnhấttrongtỉnh.Sởdĩôngtabắnngườiphụnữấy,đólàvìôngtabiếtngườiphụnữnàylàngườichịutráchnhiệmchínhvềcáichếtcủanhiềungườithântronggiađìnhông.

ChúngtôiđãphảilàmviệcrấtvấtvảđểgiảiquyếtnhữngvấnđềcủaPhượnghoàng.Đượcbổsungkhoảngnămtrămsĩquantìnhbáođượcđàotạođặcbiệtđểđảmđươngvaitròcốvấn

tỉnhhoặchuyện,chúngtôiđãcủngcốlạimộtcáchtốthơncơcấucủatổchức.Vớicánbộcộngsản,chúngtôiphânloạithành:Alàđảngviên,thànhviênquantrọngcủaMặttrận,B:làcánbộquantrọngđảmđươngmộtvịtríthenchốt(nhưthuthuếchẳnghạn)hayđộitrưởngdukích,C:làchiếnsĩthườngcủacộngsảnnhưhộiviêncủamộttổchứcởđịaphương,làmliênlạchayhậucần,độiviêndânquândukích.ChúngtôiđãhướngdẫnchomọingườilàkhôngphảiquantâmnhiềuđếnloạiC,vìloạinàykhôngnằmtrongdanhsáchmụctiêucủaPhượnghoàng.LoạiBcóthểbắtgiữtốiđamộtnăm,loạiAtốiđahainămvàcóthểkéodàihơnsaukhixemxétcụthể.

Đểxácđịnhaithuộcvàodiệnhạtầngcơsởcủacộngsản,chúngtôicónhữngchỉthịchitiếtđòihỏiphảicóbabáocáoriêngrẽvềngườiđó.Chúngtôitổchứccáckhóađàotạohuấnluyệncáchlậpmộthồsơ,dựngmộtbiểuđồcủabộmáycộngsảnởmộtấp,xãbằngcáchpháthiệndầndầnnhữngkẻcònchưabiết.Sauđóbằngmộtquátrìnhtỉmỉkiênnhẫn,chúngtôiđãxâydựngmộtchươngtrìnhđượcthôngtinhoáđểđềrađượcmộttrậttựchặtchẽchochươngtrình.

MộtsĩquangiàusángkiếncủaU.S.I.A.đãđềnghịdánrộngrãiởcácchợnhữngbảnápphíchmôtảbộmáycộngsảnởđịaphương,vớitênvàảnhcủanhữngkẻchúngtôiđãnắmđược.Nhữngápphíchấycóhaicáilợi:nókhuyếnkhíchdânchúnggiúpchúngtôibắtcộngsản,vànócũngtạocơhộichobàconđượcthamgiaýkiếnkhitintứccủachúngtôikhôngđúng.ĐiềukhácgiữaápphíchcủachúngtôivớiápphíchtrướcđâyngườitadánởmiềnViễnTâynướcMỹ-hứacóthưởngchonhữngaibắtđượcnhữngtêntộiphạmdù“sốnghaychết”-làchúngtôibảođảmchonhữngngườicótêntrênápphíchsẽđượchưởngkhoanhồngvàhọsẽkhônghềbịtrừngphạtvìnhữnggìhọđã làmtrướcđó.Khôngcómộtbiệnphápnàotỏra làmột“mônthuốcbáchbệnh”hếtvànhữnglờiphànnàncủacáccốvấnvẫntiếptụcđổvềchỗchúngtôi.TuynhiêntôivẫnquyếttâmtiếptụcPhượnghoàngvớinhữngcảitiến,sửalạichođúng,bởitôicảmthấynhưnótạoramộtđốiâmchủyếuvớiphầncònlạicủachươngtrìnhbìnhđịnh.Quảvậy,chủđịnhcủachươngtrìnhbìnhđịnhlàkhuyếnkhíchdânchúngtựbảovệvàcảithiệnđiềukiệnsốngcủamìnhbằngcáchtăngcườnganninh,trongkhiPhượnghoàngđúnglàthứvũkhígiúphọchốnglạinhữngâmmưuxâmnhập,candựvàocủacộngsảnvàođờisốngnôngthônởcáclàngmàchúngtôimuốngiúphọthựchiệnquyềnlựccủahọ.

Mụctiêumớicủakếhoạch1970cũngchúýcảkhuvụcđôthị.Donhữngsứcépđốivớinôngthôn,nhữngtácđộngvềkinhtếbởisựcómặtđôngđảocủaquânđộiMỹvànhữngyêucầudịchvụcủahọ,sựtăngtrưởngđángkểcủathươngmạivàcôngnghiệpnhẹ,thànhthịbâygiờchứađựngtớisáumươiphầntrămdânsốNamViệtNam.TrongthờigiancòncôngtácởphâncụcViễnĐôngcủaC.I.A.tôiđãcónhiềulầntớiSingapore.Ởđấy,tôiđãbịquyếnrũbởicáicáchmàĐảngHànhđộngdânchúngđãthànhlậpđượcởcácquậncủathànhphố-quốcgianàymộtmạnglướicác“trungtâmcộngđồng”cótínhtậpthểdùngđểlàmcơsởchocáchoạtđộngxãhội,quảnlýthựchiệnnghĩavụcôngdâncủangườidânthànhphố.

Sài Gòn và các thành thị NamViệt Nam khác lại còn cần đến các trung tâm ấy hơn cảSingapore,bởiđốivớingườidân,nósẽtrởthànhcác“cực”đểtậphọphọ,cókhảnăngthaythếchosựlôicuốncủacáccánbộcộngsảnvàcácmạnglướibímậtcủanó.Vậylàkếhoạch1970,

dựtínhsẽthànhlậpcáctrungtâmkiểuđó,cũngnhưtổchứccácđơnvịtựvệởcáctrungtâmđôthị.Nhờhệthốngấy,ngườidâncóthểtổchứccácđộituầntrađểbảođảmanninhchomìnhvàtiếnhànhcáchoạtđộngtậpthểcủakhuphố-nhưthunhặtráchaysửachữahèphố-cósựtàitrợcủamộtkhoảnvốn(tựanhưquỹpháttriểnnôngthôncủaquậnsaukhiđượcdânbiểuquyết).Tôitheoôngtrưởngkhuđếndựnhữngbuổihọptốicủadântụhọptrongmộtcáisân,nghehọphátbiểusôinổivềnhữngyêucầucủahọ(nhưphảicóthêmnhữngđiểmnướcsạchchẳnghạn).Trongkhivọngtừtrêngácxuốngnhữngtiếngđậpchíchátcủalũtrẻđangchơibóngbàn.RõràngtươnglaicủamộtnướcViệtNamtựdosẽphảitiếnlêntừmộtýthứctậpthểcủacáccộngđồngnhưvậy,cảởthànhthịcũngnhưởnôngthôn,vànhữngtrungtâmấysẽlàmmọicáchđểtránhnhữngvụrốiloạncủangườidânthànhphốmàsựnguyhiểmcủanótoảrachẳngkémgìchiếntranhdukíchởnôngthôn.

Vớinhữngngườidânmiềnnúithìvấnđềlạiphảiramộtcáchkhác.Vănhóavàkinhtếcủahọrấtthôsơ.Từcổxưađếngiờ,ởhọchẳngcógìthayđổi.Họlàmlúanương,ápdụngphươngphápcanhtáctừtổtiênxaxưatruyềnlại,tứclàkhicầnđấtđểtrồnglúathìhọchặtcây,đốtrẫy.Họchiathànhnhiềubộtộcvàsốngkhépkín,ítcóquanhệvớinhau.NgườiPhápdànhchohọmộtsốphậnriêngvàthườngsửdụnghọđểxâydựngcácđơnvị línhdõng,mộtthứlựclượngđặcbiệtcủamiềnnúi.Đólànhữngchiếnbinhtàigiỏi,cólẽnhờởtinhthầnchốngngườiViệtcủahọ.

Đốivớidântộcmiềnnúi,ngườidânmiềnNam“thươnghại”họgiốngnhưcáchmàởMỹchúngtôiđốixửvớinhữngthổdândađỏmiềnTây.Năm1965,tìnhhìnhcăngthẳngtớimứcmộtsốbộtộcđãnổilênchốnglạichínhquyềnViệtNamđòiquyềntựtrịvànghĩrằnghọcóthểđượcLựclượngđặcbiệtcủaquânđộiMỹủnghộ.NgườitađãthoátrakhỏirắcrốinàybằngcáchnóirõvớihọlàngườiMỹchỉcóthểủnghộhọquatrunggiancủangườiViệtNam.Vàvềđiềunày,ngaytừđầuC.I.A.đãhiểurõ.

Chươngtrìnhbìnhđịnhmớiđãtạoramộtcáchđểgiảiquyếtnhữngkhókhăncốhữucủanhữngmốiquanhệđó.Giữanhữngnăm60,C.I.A.đãcửđếnchỗnhữngngườidânmiềnnúinhữngđộicôngtácchínhtrịgiốngnhưnhữngđộimàhọđãcửđếncácthônvenbiểnrồisauđónhânrộngracảnước,dướicáitênlàcánbộpháttriểnnôngthôn.Giờđây,cácđộicôngtácấyvàcáctrạihuấnluyệnvùngcaocủahọđãđượcđưavàokếhoạchtổngthểcủachươngtrìnhbìnhđịnhcủacáctỉnhmiềnnúi.HọtrựcthuộcvàochínhquyềnđịaphươngvàđượcsựgiúpđỡcủacáccốvấnC.O.R.D.S.ởđịaphương.Cũngnhưthế,cáclựclượnganninhlãnhthổvàcácchươngtrìnhcủalựclượngtựvệdânchúngđượcC.O.R.D.S.giúpđỡ,cũngnhậnđượclệnhlàphảicósựquantâmđặcbiệttớianninhcủacácbuônlàngvùngcao.

Đểchămsócnơiănchốnởchongườidânvùngcaophảidi tảnkhỏinhữngvùngxảyrachiếntranhácliệtgiữaquânchínhphủvàbộđộichủlựcBắcViệt,ngườitađãcónhữngnỗlựcđángkể.Chínhtronggiaiđoạnnày,vấnđềdicưbắtbuộcđãnảysinh.MộtsốnhàchứctráchđịaphươngcủaViệtNamđãbắtbuộcngườidânphảirờibỏcácbuônlànghẻolánhvàbịđedoạcủahọđểchuyểnđếnởnhữngnơingườitacóthểchechởchohọ.Bướcđầulàthườngphảichuyểnhọđếnởcáctrạitỵnạn.Trongkhingườivùngnúirấtngánchuyệnphảirờibỏquêhươngthìcácchỉhuyvùng,vớicáchsuynghĩthựctế,chorằngđólàgiảiphápduynhấtđể

giảiquyếtvấnđề,vìhọkhôngtàinàocóthểbảovệnổichobiếtbaonhiêulàng,màmỗilàngchỉvẻnvẹncóhai,banhàmàlạiởrảirácxanhau.Cuốicùng,tôiđãtìmđượcmộtgiảipháptrunggianmàtheotôiđólàmộtsựthoảhiệpđôibêncóthểchấpnhậnđược:trongnhữngchỉthịchochươngtrìnhbìnhđịnh,ngườitaquyđịnhlàcấmkhôngmộtquanchứcnàophụtráchcôngtácbìnhđịnhlạicóquyềnbắtdânphảididời,trừphilàbiệnphápđặcbiệtấyđượcHộiđồngtrungươngởSàiGònchophép.TổngthốngThiệunhấnmạnhđiềunàybằngcáchnhắcđinhắclạirằng:“Mụctiêucủachươngtrìnhlàmanglạianninhchodân,chứkhôngphảilàđưangườidântớichỗcóanninh”.Thậmchíôngcòngiaochứcbộtrưởngcácsắctộcthiểusốchomộttrongnhữngthủlĩnhtrướcđâycủavụbạoloạn1965vàbổnhiệmmộtsỹquanngườidântộcmiềnnúilênlàmtỉnhtrưởngtỉnhPlâycu,mộttrongnhữngtỉnhquantrọngnhấttrênvùngnúi.

Cómộtdấuhiệukhácvềsựđồngtâmnhấttríđốivớichươngtrìnhcủachínhphủ:BácsĩPhanQuangĐán,mộtcựusinhviêncủaHarvardvàvốnlàkẻthùkhôngđộitrờichungvớiNgôĐìnhDiệm,đãnhậnlờithamgiachínhphủđểphụtráchcôngtáctáiđịnhcưchonhữngngườitỵnạnvànhữngngườiphảiditảnvìchiếntranh.ÔnghămhởbắttayvàoviệcvớimộtsựnhiệttìnhđángkểvàvớisựủnghộhoàntoàncủaC.O.R.D.S.Cólẽtôilàngườiduynhấtthấyđượcđiềutrớtrêucủatìnhthế,đólàĐáncũnghămhởvớicôngviệcchẳngkhácnàohămhởcủaDiệmnămxưađốivớivẫncôngviệcấy.

Chươngtrìnhbìnhđịnhtấtnhiênchẳngchấmdứtđượchếtviệcdidờibắtbuộc,songdùsaonócũnghạnchếđượcítnhiềunhữngkhuyếtđiểmcủaphươngphápcũ.Cònvềphíađịch,họđãbịtácđộngbởiphươngphápmới:Bằngchứnglàmộthômtớithămmộttrạitỵnạn,chântôivấpphảicánhcủađuôiđạnsúngcối82đãbịhanrỉ,viênđạnmàđịchđãbắnvàotrạiđểkíchđộngdânởđâyphảiquayvềnúimàởđấy,địchcóthểlạilợidụngđượchọ.

Việcchuyểntiếpsangkếhoạch1970đượctiếnhànhkhôngđứtđoạn,bởigiờđâyaicũnghiểurằngcôngtácbìnhđịnhđãmangmộtthayđổithựcsựđốivớichiếntranhvàtổngthốngThiệuđãcólýkhidànhưutiênchonó.MặtkhácThiệuvẫntiếptụccácchuyếnđikinhlýhàngthángởcảbốnvùngchiếnthuậtđểtựmìnhxácnhậncáctiếnbộđạtđượcvàduytrìmộtsứcépthườngxuyênđốivớicáctỉnhtrưởng.TôiđãquenvớiviệcđứnggiữatrờiđểnghenhữnglờichỉtríchbằngtiếngViệtcủaông(màtôihiểuđượcnhữngđiềuchủyếunếukhôngphảilàchi tiết),hoặcchứngkiếnôngđượcchiađất.Vị tríngoài lềcủatôi trongđoàncủaôngchophéptôithulượmđượcnhữngthôngtinbổíchvềmộtsốchươngtrìnhnàykhác.

QuymôrộnglớncủachươngtrìnhvànhữngnỗlựccủachúngtôiđãthuhútsựchúýcủaWashington.ĐặcbiệtlàbộtrưởngQuốcphòngMelvinLaird.ÔngđãnhìnthấytrongcôngtácbìnhđịnhcáithựcchấtcủaViệtNamhoá,điềukiệnđểtăngcườngchínhphủvàquânđộiNamViệtNamtrongviệcthaythếquânđộiMỹđangrútvềnướcvớimộtnhịpđộngàycàngtăng.Lairdlàngườianhhùngvôdanhtrongmọinỗlựccủachiếntranh.ĐượcbổnhiệmngaysautổngtiếncôngTết,sauthấtbạicủaJohnsonvàsựkiệtsứccủanhữngngườidânchủ,nhàchínhtrịthôngminhnàycủamiềnTrungTâyđãhoàntoànhiểuđượcsựcầnthiếtphảiđặtchođúngnỗlựcchiếntranhvàonhữngchỗnàocầnphảigiúpđỡ,trongkhihoàntoànđồngývớitổngthốnglàchúngtôikhôngđượcthuacuộchoặclàmônhụclờicamkếtcủachúngtôibằngmột

sựđầuhàng.Côngthứccủaôngđểdunghoànhữngnguyêntắccóvẻtráingượcnhauấylà:“ViệtNamhoánỗlựcquânsựđiđôivớibìnhđịnhnôngthônNamViệtNam”.Vớinhữnggìliênquantớibìnhđịnh,ôngđềuluônluônhỗtrợchúngtôivềngườivàphươngtiệnvàkhôngbaogiờbỏrơinó.Đườnglốicủaôngđãđượccuộcphảncông1972củaNamViệtNamhoàntoànchứngminhlàđúng.

GiớithôngtinbáochíMỹítkhiđềcậpđếnđềtàibìnhđịnh,bởitrướchếtnókhôngmấygâyấntượngvàsaunữavìnhữngconsốthốngkêcủanócũnggặpmộtsốnghingờ.NhưngbanQuanhệđốingoạicủathượngviệndoJ.WilliamFullbrightlàmchủtịchquyếtđịnhquantâmđếnvấnđềnàyvàthôngbáosẽcómộtcuộcđiềutrầnvàotháng1năm1970ởWashington.TrongkhiđónướcMỹvàQuốchộingàycàngtỏrachốngchiếntranhnênchúngtôichờđợilàbìnhđịnhsẽbịphảnđối.

Tuynhiên tôiquyếtđịnhsẽnhândịpnày làmrõ trướccông luận thựcchất củachươngtrìnhbìnhđịnhvànêulýdotạisaochúngtôilạichorằngnócóhiệuquả.ChúngtôilậpmộtđoànđạidiệnchoC.O.R.D.S.ởcáccấp,gồmcó:tôi,viênchỉhuychươngtrìnhbìnhđịnh,trưởngbanphụtráchngườitỵnạn,JohnVannởđồngbằngCửuLong,mộtviênchứccấpcaocủabộNgoạigiaolàcốvấntrưởngcủamộttỉnhmiềnnúi,mộtsĩquanquânđộiởcấpquận,mộtcốvấnquânsựcủaLựclượnglãnhthổtrongtỉnh,mộtđạiuýquânđộichỉhuyđộicốvấnlưuđộngtrongmộtlàngởđồngbằngCửuLongvàmộtthượngsĩlínhthuỷđánhbộchỉhuymộttrungđộilínhthuỷđánhbộsápnhậpvớimộttrungđộidânvệViệtNamcủamộtlàngởtrungphầnViệtNam.Trongthànhphầncủađoàn,chúngtôimuốncóđạidiệncủacácmiềnkhácnhauvàcótìnhthếkhácnhau,cóchúýđếnnhữngkhuvựcmàởđấytìnhhìnhđãcơbảnđượccảithiệnvànhữngkhuvựcvẫnđangcònxảyrachiếnsự.

Mộtloạttàiliệumôtảchitiếtchươngtrìnhđượcchúngtôichuẩnbịkỹ.Tôiyêucầumọingườitrongđoànaicũngphảiviếtmộtbáocáođầyđủvàchínhxácvềnhữnghoạtđộngcủahọ.Tôikhôngyêucầuhọviếtnhưmộtlờikhai,màvớitưcáchmộtluậtsưcókinhnghiệm,tôichỉvẽchohọcáchtrảlờitrungthựcnhữngcâuhỏimàvẫnkhôngcảmthấymìnhbịbắtbuộcphảikhaibáonhữngthôngtinmànếuđưavàomộtbốicảnhkhác,thìnósẽcóthểbấtlợi.

BanQuanhệĐốingoạicủathượngviệnquyếtđịnhdànhramộttrongbốnngàylàmviệcđểthảoluậnvềPhượnghoàng,tấtnhiênlàhọpkínbởichươngtrìnhcónhiềuđiềubímật.Mớiđầutôiphảnđối,khẳngđịnhtôicóthểlàmchứngcôngkhaivềPhượnghoàngvàthậmchíđólàcáchtốtnhấtđểloạibỏtínhchấthuyễnhoặcvàbikịchhoáPhượnghoàng.Nhưngủybankhôngđồngý.TôibènđềnghịcácvấnđềvềPhượnghoàngcầnđượcnóimộtcáchtươngđốiđầyđủtrongnhữngbuổihọpcôngkhai.Hơnnữacácnghịsĩcũngquantâmđếnvấnđềnàynêntôiyêucầucáccâutrảlờicủachúngtôicũngnênđượcđưaracôngkhainhưtôimongmuốn.Nóichungphiênhọpkínvẫnxoayquanhtấtcảnhữngvấnđềđãnóivàsauđónhữnglờichứngcủachúngtôicũngđượcphổbiếncôngkhai,trừtêncủamộtsốnhânviênC.I.A.cầnphảigiữkín.

TôiđặcbiệtđượcanủivàyênlòngbởimộtbàibáocủatờWashingtonPostxuấthiệnngayngàyđầucủacuộcđiềutrần,mộttiểuxảoquenthuộccủabáochíđểcâukhách.Bàibáochobiếtchươngtrìnhtiếnhànhkhôngđượctốtvànêulênmộtsốyếutốkémmàtácgiảlấyđược

cácbáocáohàngthángcủacáctỉnhgửichúngtôi.

TuynhiêntácgiảnóithêmchươngtrìnhPhượnghoàngkhôngphải làmộtchươngtrìnhnhằmđểsáthại,giếtchóc,mặcdùôngđãcốcôngtìmkiếmbằngchứng.Mộtbàibáokhác,viếttrongtờNewYorkTimes,kếtluậnrõràngsởdĩPhượnghoànggâytaitiếngnàykháclàdo“tínhthiếuhiệuquảcủanó,nạnthamnhũngvànhữnglỗilầmcủanó,hơnlàvìchếđộkhủngbốcủanó”.Thiếunhữngyếutốgiậtgânnênbáochíchóngchánvàvàongàyhọpthứba,cácmáyquayphimchụpảnhbiếnmấtvàbàndànhchobáochíthìgầnnhưbỏtrống.

SựquantâmcủacácnghịsĩcuốicùngcũngnhạtđivàduynhấtchỉcònchủtịchFullbrightlàcốbámvàonhữngchitiếtnàykháccủarấtnhiềuchươngtrìnhcóliênquan.

Nhữngbáocáothốngkêtrongnămđóchỉrõnhữngtiếnbộđềuđặn,điềumàchuyếnđicủatôiđãxácminh.Cuốinămtôiđãcóthểngủđêmtạinhữngkhuvựcmànămtrướcchúngtôigọilà“Lãnhđịacủathổdân”vàđilạingangdọctrênnhữngconđường,nhữngconkênhmàlúcđónếuthậntrọngthìngườitakhôngnênđi.

ĐiềuấntượngnhấtcólẽlàchuyếnviếngthămđêmmàJohnVanntổchứcchotôivàmộtphóngviênđếnmộtthônnhỏcủatỉnhKiếnHoà,nơiđượccoilàcáinôikhángchiếncủacộngsảnđồngbằngCửuLong.JohnVannhãnhdiệnvềmộtngôinhàmàtrướcđâybàNguyễnThịBìnhđãsốngởđấy.NaybàlàbộtrưởngNgoạigiaocủaChínhphủlâmthờicủacộngsảnNamViệtNamvàđangdựđàmphánởParis,nơibàthườngtiếpnhữngngườiMỹchốngchiếntranh.Trongnghĩatrangcủalàng,hãycònnhữngbiamộcủacácliệtsĩcộngsảnđượctrangtrínềnđỏsaovàng.Điềuđángchúýnhấtlàtrongđêmấy,đểbảovệchochúngtôiyêngiấc-JohnVann,tôivàba,bốnngườiMỹkhác,chúngtôichỉcómộtsốđơnvịthuộclựclượnglãnhthổvàdânvệvẫnlàmnhiệmvụthườngxuyêncanhgácởđấy.Rõrànglàtìnhhìnhđãthayđổinhiềuởvùngnày.

Chúngtôiđưaramộtphươngthức(hệthống)mớiđểđánhgiátháiđộcủadânchúngbằngcáchthămdòdưluận.Đểđánhgiáđúngđắnnhữngthayđổichínhtrị,điềumàchúngtôicoilàmụcđíchchínhcủachươngtrình,chúngtôicầnphảicómột“chỉdẫn”tốthơnlànhữngthốngkêkháchquanvềnhữngsựcốdođịchhaysựcómặtcủacácđộiphòngvệvũtrangởcácấp,haycáccuộcbầucửởđịaphươnggâyra.Chúngtôiýthứcđượcmộtnguyhiểm:đólàngườinôngdânranhmãnhsẽtrảlờichúngtôitheonhưnhữnggìmàhọđoánchúngtôimuốnnghe.Vìvậynhữngngườihỏicầnphảicósựchuẩnbịđặcbiệtđểdẫndắtcâuchuyệnsaochongườinôngdânkhôngcógìphảilongạikhiếnhọnóirađượcnhữnglờikêucaphànnànhơnlàchỉtrảlờithẳngvàonhữngcâuhỏiquenthuộc.

Đươngnhiên, nhữngngười hỏi phải là ngườiViệt. Tổng thốngThiệu và hội đồng trungươnghiểurằngbằngcáchthămdòtâmtrạngcủanhữngngườidânngườitacóthểđánhgiáđượcthựctếkếtquảđạtđượccủachươngtrìnhbìnhđịnhvàdođósẽủnghộchúngtôitrongcôngviệc.Tấtnhiênchúngtôikhôngnghĩphươngthứcthămdònàycũngnhưnhiềuphươngthứckháclàhoàntoànđúng,nhưngchúngkhácnhaugiữavùngnàyvàvùngkhácvàtừđósẽcôngnhậnhayphủnhậnnhữnggìviếttrongcácbáocáokhác.

Giốngnhưtrongsinhnở,saukhinhữngcơnđaubanđầuquađi,phươngthứcthămdònàybắtđầucungcấpnhữngchỉdẫnquýgiávềnhữnggìdânchúnglongạivàvềnhữnggìmàmọisuynghĩvềcácchươngtrìnhkhácnhau.Vớiđôichútngạcnhiên,chúngtôipháthiệnratrongtoàncục,ngườidânrấttintưởngvàosựchechởcủaquânđộiMỹvàcũnggầnnhưthếlàsựchechởcủaquânđộiNamViệtNam.Cuốicùngrồimớiđếncảnhsátvàđólàđiềuchúngtôikhôngngạcnhiên.NhữngđiềulongạidoviệcthựchiệnchươngtrìnhPhượnghoàngkhôngnằmngoàidựkiếncủachúngtôi,nhưngđiềulạlùnglàdânchúngtánthànhmụctiêucủanólàtăngcườngnhữngbiệnphápphòngvệđểchốnglạihạtầngcơsởbímậtcủacộngsản.Tấtcảmọingườiđềuđượchưởngnhữngthànhquảcủaviệccảithiệnkinhtế,xãhộivàtỏlòngtintưởngđốivớichínhquyềnđịaphươngvàđólàmộtsựxácnhậnthúvịđốivớichiếnlượccơbảncủacôngtácbìnhđịnhcủachúngtôi.

Bầukhôngkhíđượccảithiệncũngchophépchúngtôiđiềuchỉnhđượcnhịpđộcủacáckếhoạchthựchiện.MộthômtrongkhichiếctrựcthăngcủatôicấtcánhtừtổnghànhdinhlínhthuỷđánhbộMỹởĐàNẵng,tôinhậnthấyởphíadướitôicóhaichiếcthuyềnbuồmrõrànglàdomộtnướcphươngTâysảnxuất.Chẳngcầnphảiđiềutralâu,tôibiếtđâylàhoạtđộngcủamộtsốsĩquanlínhthủyđánhbộ,nhữngngườikhôngmuốnmấtđicáithúchơithuyềnbuồmtừthờiởAnnapolis.Điềutrasâuhơnmộtchút,tôithấymìnhcókhảnăngmượnđượccủahọmộtchiếcthuyềnđểhômnàocóthểgiongbuồmrachơitrênvịnhĐàNẵngdướiánhnắngmặttrờichóichang.Vàituầnsau,đạisứBunkercómộtchuyếncôngduravùngấycùngvớiphunhân,bàcũnglàđạisứMỹởNêpan.Đểnghỉngơimộtchút,tôiđãmờiôngbàmộtngàyđichơibiển.Biếtđạisứcũngrất thíchthuyềnbuồm,BộTư lệnh línhthuỷđánhbộđãtổchứcchochúngtôinhiềuchuyếnđikhác,thuỷthủđoàncủahọđôikhicòncócảnhữngsĩquanthuộcêkípvậnđộngviênThếvậnhội.Chúngtôiđãcónhữnggiờphútthưgiãnthúvịnhưthế,tuyrằngngắnngủi,saumộttuầnlàmviệccăngthẳng.Nhưngtrướchếtđốivớichúngtôinhữngchuyếnđiấyđãchứngtỏrằngchỉtronghainăm,chúngtôiđãđạtđượcnhữngtiếnbộtolớnbiếtbao.

PHẦNSÁU:CHIẾNTHẮNG•Tết1971:Mộtcuộcdạochơiởnôngthôn.

Tronglúcchúngtôichuẩnbịchocáckếhoạchnăm1971,thựctếđốivớitấtcảchúngtôi-ngườiMỹcũngnhưngườiViệtNamthamgiachươngtrìnhbìnhđịnh-làtìnhhìnhđãthayđổi.KhảnăngmanglạinhữngcảithiệnquantrọngchođờisốngcủangườiViệtNam,cảởthànhthịvànôngthôn,giờđâyđãmởratrướcchúngtôi.

Việctăngquânsố,trangbịvàhuấnluyệncủacáclựclượngViệtNam,đặcbiệtcủacácđơnvịbảovệlãnhthổvàtựvệdânchúng,đãbảođảmđượcanninhhaimươibốntrênhaimươibốngiờtrongcáckhuvựcmàtrướcđâyđêmnàongườidâncũngphảinơmnớplosợcộngsảntấncông.QuânđộichínhquyNamViệtNamđãthaythếchocáclựclượngMỹđangrútquânvớinhịpđộnhanh,nhưcácbáocáohàngtuầnchobiết.

Đànhrằngkhôngđượctrangbịnhiềutrựcthăng,thiếtgiápvàpháobinhnặngnhưquânđộiMỹ,nhưngchươngtrìnhViệtNamhoácủatướngAbramscungcấpchohọnhữngphươngtiệnrõrànglàhơnhẳnsovớihồitrướcđâyhai,banăm.Bâygiờvớikhảnăngcơđộngvàsứcmạnhhoảlựchọcó,họđủsứcđểvậndụngchiếnlượcphòngthủphảncôngquânđộiMỹđểtiếnlênvùngnúiđánhbậtquânchủlựccộngsảnthayvìnhưtrướcđâycứthụđộngchờđợiquânđịchđếntấncông.

Ởnôngthôn,nhiềuvùngđãđạttớimứcdânchúngcóthểtậptrungnơixảyrachiếnsự.Trừnhữngkhuvụchẻolánh,cònởcácnơikhác,ngườitacóthểyêntâmsángsángđichợ,khôngphảilúcnàocũngcanhcánhlosợcómộtquảmìndukíchViệtcộngcàiđặttrongđêmlàmnổtungchiếcxehàngtrênnócxếpngổnngangnàorauquả,cánúi,lộngà,vàbámvàothànhxelànhữngkháchđiquágiang.ĐạncốihayrốckétkhôngcònbắnvuvơvàothànhphốhaycăncứvàtrênconđườnglớnnốiSàiCònvớiđồngbằngCửuLongngườitacóthểđilạisuốtđêmđểchởhàngngượcxuôiNam,Bắc.

Nhữngcải thiệnrõrệtvềanninhđịaphương,nhữngtiếnbộkinhtếởcácấpxã,nhữngdòngngườiđilạibằngHondathaychođibộ,cáchộiđồnghươngchínhđangdựkiếnnhữngkếhoạchcôngíchcósựtrợgiúpcủanhànướcnhữngnôngdânchămchỉcấycàychonhữngvụmùamàhọyêntâmchắcchắnsẽđượcthuhoạch,cáctrẻemcắpsáchđếntrườngvàđượctiêmphòngsốtrét,tấtcảcáccảnhtượngấytạochongườidâncảmgiác,mànónhanhchónglâylansangquânđộivàchínhphủ,làcáncânđangnghiêngvềphíacólợichonhànướcViệtNamCộnghoà.

Trongthờigian thựchiệnkếhoạch1970,mộthômtrongnhiềuchuyếntôiđi theo tổngthống,tổngthốngchợttâmsựvớitôilàtheoýông,tổngthốngDiệmđãcaitrịđấtnướcrấttốt.CólẽThiệucũngthấyôngcónhữngđiểmnàođótươngđồngvớiDiệm,nhưngtráingượcvớiDiệm,làmviệcgìôngcũngchúýđểcóđượcsựtánthànhcủangườiMỹmàmộttrongnhữngminhchứnglàsựthamgiacủachúngtôivàochươngtrìnhbìnhđịnh.Vìvậy,cácthànhviêncủaHộiđồngbìnhđịnhvàpháttriểntrungươngcủaViệtNamvàmạnglướicáccốvấnMỹcủaC.O.R.D.S.đãliênkếtvớinhauđểhợpthànhBộThammưucủachươngtrình.

Quantâmtớiviệcgiữvữngtốcđộđãđạtđược,khinăm1971tớigần,tổngthốngThiệuvàHộiđồngtrungươngbắttayvàochuẩnbịchokếhoạchtới.NhiềunămngườitađãchêtráchrấtnhiềurằngnhữngkếhoạchnàycũngnhưnhữngphươngphápđiềutravàthốngkêphứctạpmàchínhtôiđãápdụnglàkhôngphùhợpvớimộtxãhộivàkinhtếChâuÁ.Tôicôngnhậnchúngtôiđãápdụngnhữngphươngpháptiêntiếnnhấtvàocuộcđấutranhđểgiànhquyềnkiểmsoátnôngthôn,nhưngtôicũngcóthêmchứngminhkhôngphảinókhôngthànhcông.Việcbắtbuộccáccơcấuquânsựvàdânsựphảithíchứngvớimộtkếhoạchchung,cảởcấpquốcgialẫncấptỉnh,đãchophéptổngthốngThiệuápdụngđượcmộtchiếnlượcchínhtrịcơbảnvàonỗlựccủaNamViệtNam.

ViệckếhoạchcủatrungươngđượckèmtheomộtkếhoạchcấptỉnhbảođảmlàthựctếđịaphươngchứkhôngchỉnhữngướcmơmàcácvịquanliêuởSàiGònvạchratrêngiấysẽđượcphảnánhởkếtquảcuốicùng.Nhữngchuyếnđithanhtramàtổngthốngvàthủtướngtiếnhànhkhôngngừngđãmang lạibằngchứnglàởcáccấpchínhquyềnởđấyđãrấtcoi trọngchươngtrìnhấy.Việccáctỉnhtrưởngphảitrựctiếpvàcánhânchịutráchnhiệmvềthựchiệncáckếhoạchmàhọđãthamgiachuẩnbịđãxácđịnhchohọlàhọphảichịutráchnhiệmtớiđâuđểcóthểđưarathựchiện“chiếnlượcvếtdầuloang”.MụctiêucànghợplývàthiếtthựcthìnócànglàmchongườiViệtNamtăngthêmlòngtinlàcuốicùngngườitađãtìmrađượcmộtchiếnlượccókhảnănggiànhchiếnthắngđểchấmdứtmọiđaukhổcủachiếntranh.Lòngtinấylạiđượccủngcốbởinhữngtiếnbộđạtđược:đườngsáđilạiantoànhơn,mùamàngtốthơn,hànghoánhiềuhơnvàchiếnsựởnhữngvùngđôngdângiảmđi.Cườngđộcủatấtcảcácnỗlựcấyđãxácnhậnrằngmọingườiđanghyvọngchiếntranhsẽsớmkếtthúcvàkếtthúcvớinhữngđiềukiệntốt,khibiếtápdụngmộtchiếnlượcrõrànglànócóhiệuquả.

Kế hoạch 1971 lại càng tăng cường bầu không khí ấy.Muốn nhấnmạnh rằng việc nắmquyền chủđộng tấn công trongkiểm soátnông thôn (tứcbìnhđịnh)đãnhườngbước chonhữngmụctiêudàihơn(giúpcáclàngtựbảovệvàcảithiệnđờisống).TổngthốngThiệuđãđặtlạitênchochươngtrình,đổitừbìnhđịnhvàpháttriểnsangphòngthủcộngđồngvàpháttriểnđịaphương.Tôicùngchỉhuykếhoạchbìnhđịnh,ClaytonMcManaway,tìmramộtcôngthứccóvẻnhưtómtắtđượccácmụctiêukhácnhaucủachiếnlượcvànhữnghoạtđộngnhiềuhìnhvẻcủanó,đólà:“tựvệtựquảnvàtựpháttriển”.Khiđưaratổngthống,chẳngnhữngôngđồngýmàcònthêmchữ“địaphương”vàosau,đểnhấnmạnhvàovaitròquyếtđịnhcủacácấp,xã.Vậylàchươngtrình1971đượctổchứcxoayquanhbatừmấuchốt:tựvệđịaphương,tựquảnđịaphươngvàtựpháttriểnđịaphương.Quymôrộnglớncủakếhoạchđóthểhiệnởcácthànhphầncủamỗichủđề:

Tựvệđịaphương

Anninhlãnhthổ

-Lựclượngđịaphương(đạiđộivàtiểuđoàncấptỉnh):huấnluyện,trangbị,hoạtđộng.

-Lựclượngdânvệ(trungđộiởlàngxã):huấnluyện,trangbị,hoạtđộng.

-Lựclượngphòngvệdânsự(dânbinhkhônglươngcáclàng,làmviệctừngphầnthờigian):

huấnluyện,trangbị,hoạtđộng.

-Lựclượngcảnhsátquốcgia:tăngcường,triểnkhaivềcáclàng,huấnluyện,trangbị,hoạtđộng.

-Phượnghoàng:pháthiệncánbộbímậtViệtcộngvàhoạtđộngcủahọ.

-Chiêuhồi:làmsuyyếucácphầntửViệtcộngvàđưahọvềởđâuđấy.

Tựquảnđịaphương

-Tựquảndânchúng:bầuhộiđồnglàngxãvàtỉnh,huấnluyệncácsĩquanđịaphươngởtrungtâmhuấnluyệnquốcgia.

-Thôngtinchodân:cơquanthôngtinnhànướcphânphốivềcáclàng.

-Tổchứcdânchúng:Khuyếnkhíchcáctổchứctưnhân-nôngnghiệp,ngườilaođộng,lĩnhvựcxãhộiv.v…

-Chươngtrìnhthanhniên:Thểthao,dựáncôngdân…

Tựpháttriểnđịaphương

-Cảicáchđiềnđịa:chươngtrình“Ruộngđấtchodâncày”.

-Nôngnghiệpvàngưnghiệp:chươngtrìnhhỗtrợcủanhànước.

-Pháttriểnkinhtếđịaphương:thuếđịaphươngchocácdựánđịaphương.

-Cựubinhsĩ:Chươngtrìnhcứutrợcựubinh,đặcbiệtphếbinh.

-Nạnnhânchiếntranh:cứutrợngườitỵnạn,nhàở,chươngtrình“hồihương”,nhàởchonhữngngườibịthương…

-Sứckhoẻcôngcộng:mởmangcácdịchvụytếtừcácbệnhviệnthànhphốchođếncáctrạmxáởcáclàng.

-Giáodục:trườnghọcđịaphương,đàotạovàgiúpđỡgiáoviên.

-Pháttriểnlựclượnglaođộng:chươngtrìnhđàotạolaođộng.

-Côngchính:đườngsá,cầucống,thuỷlợi…

-Bưuchính:mởcáctrạmbưuđiệnởcáclàngxã.

-Tíndụngnôngthôn:ngânhàngpháttriểnnôngthôn.

-Cácchươngtrìnhpháttriểnlàngxãvàtỉnh:trợcấpdonhữngngườiđượcbầuởlàngxãvàtỉnhquyếtđịnh.

-Chươngtrìnhtựpháttriểncủaấpxã:trợcấpchocácdựánấpxãdonhữngngườiđượcđịaphươngbầulênlựachọn.

Chươngtrìnhđặcbiệt

-Chươngtrìnhđôthị:dựáncáctrungtâmcộngđồngvàpháttriểnđịaphương.

-Sắctộcthiểusố:chươngtrìnhchongườidânmiềnnúivàngườiKhơme.

Bađềtàichủyếucủakếhoạch1971chẳngkhácgìlàmộtkhẩuhiệuđểquảngcáo.Nócungcấpnhữngđiểmthamkhảođểgiúptổchứctốthơnchươngtrìnhcũngnhưđểgiảithíchchocáccộngđồng,nôngthônvàthànhthị,nhữngngườiphụtráchdânsựvàquânsựcómộtýtưởngrõrệthơnvềmụcđíchnhữnghoạtđộngcủahọ:tứclàhọ,nhữngngườithamgiavàonhữnghoạtđộngrộnglớnvàđadạngnhưcủachươngtrìnhnày,cầnphảihiểurằngcôngviệccủahọlàmộtphầncủamộtchiếnlượctổngthểvàmỗithànhphầnđềucầnthiếtchotoànthể.

Kếhoạch1971dựkiếnphảiđặcbiệtchúýcảitiếnnhữngthủtụcxétxửvàđiềukiệngiamgiữtùnhântrongkhuônkhổchươngtrìnhPhượnghoàng.

Côngviệccủacáckếhoạchtrước,nhưnângcấpvàcảithiệnanninhcủacáclàngxã,cũngcầnđượcđẩymạnh.Hàngtrămnghìnngườitỵnạnphảiđưavềlàngcũ.Lựclượngtựvệtiếptụcbảođảmnhiệmvụcủamìnhvàdámđảmnhiệmviệctổchứccácdựántựquản,pháthiệnViệtcộngxâmnhập,phổbiếntuyêntruyềncácthôngbáocủanhànướcvềtựquảnvàtựpháttriển.Ngườitabổsungthêmvàocácthànhphầnphòngvệ“chiếnđấu”cácđộiphòngvệ“yểmtrợ”.Phòngvệchiếnđấuthìsửdụngvũkhícủacộngđồng,còncácđộiphòngvệyểmtrợ,gồmtrẻemvàcácđộiviênphòngvệcũ,đàohầmđàohố,báođộngcóViệtcộngvàbằngnhiềucáchkhácnhau,thamgiavàonỗlựctậpthểtrongcôngtácpháttriển.

Kếhoạchdànhmộtvịtríquantrọngchochínhquyềnđịaphươngởcấpấp,xã.Nhữngquyếtđịnh liênquanđếnchương trìnhcải cáchđiềnđịa,nhưvạchranhgiới ruộngđấtchia thửaruộngnàochoailàdomộtbanchiađấtcủalàngxãphụtráchchứkhôngphảidocácviênchứcđếntừSàiGònlàm.BộBưuchínhcónhiệmvụpháttriểntớicácxãtrongmạnglướibưucụcvàđiệnthoạitrướckiachỉcóởcácthànhphố,thịtrấn.Cònvềtíndụngnôngthôn,nócũngđượcgiaochomộtbantíndụngcấpxãquảnlý,bannàycóđiềukiệntốthơnđểhiểuđượcnhữngrủirocủamộtsốkhoảnvay.

ỞMalaysia,vàinămtrướctôiđãcódịpquansátmộtphươngthứcmàsauđóchúngtôiđãthựchiệnởcáclàngxãViệtNam.Phươngthứcnàyrấtđơngiản:nóchỉlàmộtquyểnsổ,trongđóngườitaghimứcđộanninh,tìnhhìnhbầucửvàtổchứccácban,tàinguyênkinhtếvàxãhội như sản xuất lúa gạo, trường học, bệnh xá và các công trình công cộng khác của địaphương.Cácghichépvềtìnhhìnhhiệntạiấysẽlàcăncứchokếhoạchsảnxuấtnămsau.Nócungcấpchongườidânhaykháchthamquanmộtcáinhìnnhanhchóngvềthựctếđịaphươngvàvềcáckếhoạchtươnglai,khôngphảidướidạngnhữngđiểmchungmàlànhữngcứliệuchắcchắnvềđịalývàthốngkêmàdựavàođóngườitacóthểđánhgiánhữngtiếnbộthựctế.TôiđãhơnmộtlầngặptổngthốngThiệutrongdịpđếnthămmộtxã,ôngđãxemsổtrướcrồimớiđếnthămmộtcâycầuđượcghilàmtrongđó.ỞMalaysia,đúngđólàđiềumàthủtướng

Rajakđãthựchiện.

Kếhoạchmàchúngtôixâydựngcũngđưaranhữngphươnghướngmớichocácchươngtrìnhquốcgia.ChođếnbâygiờcácbệnhviệndânyvàquânyởViệtNamđãhoạtđộngnhưnhữngthựcthểđộclập,bệnhviệnquânyhoạtđộngtốthơnbởinóđượchưởngtrợcấpcủaMỹquangânsáchcủaLầuNămgóc,trongkhicácbệnhviệndânyđànhphảibằnglòngvớinhữngkhoảndưthừacủacứuhộnướcngoài.Chúngtôiđềranhữngbiệnphápđểhailoạibệnhviệnấysẽ liênkếtvớinhauđểchămsóccácbệnhnhâncảdânthườngvàquânnhân,nhất làsốthườngdân,nhữngngườibịthươngdochiếntranh.Mộtbộmớiđượcthànhlậpđểchămsóchaitrămnghìncựubinhsĩ,bốnmươinghìnthươngphếbinh,sáumươinghìnđànbàgoávàbatrămnghìnconcôidochiếntranh.

Nhiềubiệnphápđặcbiệtkháccũngđượcđềra:côngnghiệpcáhộp,xínghiệpđônglạnh,chứngminhthưbằngchấtdẻokèmtheoảnhdocảnhsátquốcgiacấp,chươngtrìnhthanhniênđượclàmphongphúbởicácdựánvềthểthao,hoạtđộngvănhoá,lậphộidướiquyềnkiểmsoátcủatrưởngthôn.Nhữngbướcđầutiêntheohướngdânchủđanguyênđượcthựchiện.Cácấpxãđượckhuyếnkhíchđểlập,khôngcósựtrợcấpcủanhànước,nhữngtổchứctưnhântheobaloại:vănhoávàgiáodục(baogồmcảthểthaovàthanhniên),xãhội(kểcảsứckhoẻ),kinhtế(kểcảcôngđoànvàhiệphộinôngdân).Mụctiêunămđólàmỗimộtcôngdânđềuthamgiavàoítnhấtlàmộttrongnhữnghoạtđộngcộngđồngấy.

Trongvàituầnlễ,khinhữngngàyTếtđếngần,chúngtôiđãcóthểcảmthấymứcđộrộnglớn và sự vững chắc của bước phát triển ở nông thôn. Tôi quyết định tiến hànhmột thửnghiệm.Đãgầnbanămnay,tôichuyểnJohnVanntừvùngxungquanhSàiGònxuốngđồngbằngCửuLong,vớitấtcảnhữngkhókhănmàcôngtácbìnhđịnhgặpởđấy.Trongthờigianấy,tôiđãphảicanthiệpbalầnđểcứuchoJohnthoátkhỏinhữngcơnthịnhnộcủacấptrêndotínhnóithẳngcủaanhtrướcbáochíMỹgâyra.Lầncuốicùng,chínhlàlầnBunkernổigiậnvàôngđãkhôngúpmởbảotôiphải“tốngcổ”anhtađi.

Mặcdùđãbịcảnhcáonhiềulầnđạisứnói,JohnVannvẫntiếptụcgiữcáithói“bấttuânthượnglệnh”.TôiphảitrìnhbàyVannlàmộtngườithựcsựquýđốivớichúngtôiđểchúngtôicóthểtínhđếnchuyệnđểmấtanhta,vàtôicamđoanvớiđạisứlàchuyệnđósẽkhôngtáidiễn.Sauđó,tôi“xátxàphòng”choVannmộttrận.Vanntỏýhốihậnvàhứasẽkhôngthếnữa(điềumàtôihyvọngnhưngchẳngmấytin).VàVannvẫntiếptụcnhiệmvụcủaanhtaởđồngbằngCửuLong.

GiờđâytôicómộtchuyệnkhácmuốnyêucầuJohnVann.Biếtanhcóthúthíchđicôngdubằngxemáynhiềukhirấtnguyhiểm,trênnhữngconđêvàonhữngvùngsâucủađồngbằngCửuLong,tôiđềnghịanhchotôicùngđi,gợiýnênnhậpdịpTếtđểtổchứcchuyếnđi.ViễncảnhđókhiếnVannthíchthú.Chúngtôibắttayvàochuẩnbịchochuyến“duxuân”quađồngbằngCửuLong,đitừCầnThơđếnmộttỉnhgiápbiêngiớiCampuchia.Chúngtôiconphảiđimộtmình,khôngcóaigiúpđỡ,nhưngđểcẩnthận,JohnVannchotúctrựcsẵnvàichiếctrựcthăngđểkhicóđộnglàlậptứcnhậnđượctingọirađiocủachúngtôi.

JohnVannvàtôiđãtrởnêngầngũi,nhưngkhôngbaogiờvượtquáquanhệcôngtác.Chúng

tôithườnggọiđiệnđểbànbạccùngnhauvềnhữnggìcầnlàmchochươngtrìnhbìnhđịnhởđồngbằngCửuLong.Chúngtôithảoluậnxemcóthểưutiênchovùngnàyđếnđâutrongviệctăng quân số hay phân phối súngM-16 cho lực lượng tự vệ dân chúng, trong khi các địaphươngkháccũngđangcóyêucầucấpbáchvàtranhnhauđềnghị.ChúngtôiđitớichỗthốngnhấtlàđồngbằngCửuLongcầnphảiđượcưutiên,bởinếuchúngtôicóthểvượtquađượcsựnghiệpcủacộngsảnởmộtvùngđôngdânnhấtxứnàythìcónghĩalàchúngtôicóthểthắngđượcchiếntranhnhândân.

TôiđánhgiáJohnVannđãhoànthànhxuấtsắcnhiệmvụ.Anhcóthóiquenbấtngờxuấthiệnởmộtquậnhaylàngnàođóđểkiểmtraxemtìnhhìnhthựctếởđâycóđúngnhưcáccốvấnđãbáocáohaykhông.CácnhàchứctráchđịaphươngrấtbiếtVannvàhọhiểurằngcácbáocáocủaanhsẽcómặtởvănphòngtổngthốngvàthủtướng,chonênhọrấtcoitrọngVann.Đãhơnmộtlần,VannnghỉlạiởmộttiềnđồnxaxôinàođóvàởđấychínhVannđãtựmìnhgọiđiệnxintăngviệnvàtrựcthăngvũtrangtớiứngcứukhiđồnbịtấncông.

JohnVannhẳncólýkhianhkhentướngNgôQuangTrưởngvềnhữngphẩmchấtchiếnđấucủaôngta,khiôngnàyđãvàomộtđồnnhỏcôlập,hẻolánh.NhưngkhitổngthốngThiệuđiềuTrưởngrachỉhuyvùngphíaBắc,mộtvùngđốidiệnvớiBắcViệtNammàchắcchắnởđấyTrưởngcóthểthithốđượctàinăng,thìtôikhôngthểđồngtìnhvớiJohnVannkhithấyVanntỏraphấnkhởivềviệcngườiđếnthayTrưởnglàtướngNgôDzu.MặcdùởViệtNamđãlâu,JohnchưabaogiờhọctiếngViệtNam.ChonêntôingờJohnrấtthíchDzubởiDzunóitiếngAnhrấtlưuloátvàsẵnsànglàmtheonhữnggìJohnnói.

Dùthếnào,NeilSheehanđãnóiđúngvềmộtđiểm:JohnthựcsựrấtmuốnđượcchỉhuythậmchínếucóphảinúpsaumộttấmbìnhphongViệtNam.Johnđãquábịbứcxúcbởinhữngthấtbại,sựthiếunănglựchayđơngiảntínhvôhiệutrongcôngviệccủangườiViệtNam,chonênanhkhôngthểchịuđựngđượcnổiquátrìnhlâudàicủaviệcxâydựnglòngtinvàtínhđộclậpcủaViệtNam,điềumàtôithấycầnthiếtchosựthànhcôngcủaViệtNamhoávàbìnhđịnh.Theotôi,lòngtinvànănglựctrongcôngviệccủangườiViệtNamđãthựchiệnsựtiếnbộ,dùchoJohn(vànhiềungườitrongchúngtôi)tỏrabấtcôngđốivớihọ.ChúngtôicóthểlợidụngđượctínhhiệuquảcủangườiMỹnhưngkhôngvìthếmàquênmấtmụctiêulâudàilàquyềntựtrịcủanhândânViệtNam.Vìthế,nếuquânMỹcóphảirúttoànbộvàkhôngchậmtrễ,thìưutiênsốmộttrướchếtvẫnphảilàmchoNamViệtNamđủmạnhtrongkhihyvọngrằngcuốicùng,cùngvớithờigian,nósẽđạtđượctựtrịmộtcáchtrọnvẹn.NếuJohnkhôngđủkiênnhẫnvềđiềuđó,thìkhôngphảivìthếmàanhkhônghếtlòngvớiưutiêncầnthiếtđó.

TếtlàmộtlễhộicủadântộcViệtNam.Trênconđườngbịbomlàmhưhại,ngườivềthămhọhàng,quêhươngđôngnhưkiến,khiếnchúngtôiphảitìmđườngvòngtránh.Khiphanhxecủatôibịhỏng,Johnnằnnìđổixeanhchotôi,lấycớlànếu“ngàiđạisứ”bịthươngthìđoàncủachúngtôisẽkhôngcònlýdođểtồntại.Johnkhẳngđịnh,anhcóthểláimộtchiếcxetồitốthơntôirấtnhiềuvàkhithấyanhtựnguyệnvàhếtlờinàinỉthìtôiđãnhượngbộ.Cuốingày,chúngtôiđãtớinơivàchúngtôicóthểngắmquangcảnhbiêngiớiCampuchia,nơiViệtcộngẩnnáu.Sựtráingượcgiữachuyếnđiyênảnàyvớinhữngtrậnphụckính liênmiên,nhữngchướngngạivậtdọcđườngvànhữngtiểuđoànđịchchúngtôigặpbanămtrướcthậtđáng

kinhngạc.TừTết1968đếnTếtnăm1971,tôicócảmgiácnhưnóđãcánhxanhauhàngnămánhsáng.

NếucầnbằngchứngthìJohnđãcungcấpnóchotôi.Tốihômấy,Johnthúnhậnvớitôianhđãhoàntoànđượcthuyếtphụcbởihiệuquảcủachươngtrìnhbìnhđịnh,nênanhquyếtđịnhtừnayanhsẽkhôngnóigìđếnnónữa.AnhsẽkhôngnóivớibáochívềnhữnglờichỉtríchliênquanđếntínhchấtquânsựquámứccủacuộcchiếntranhcủangườiMỹhaynhữngyếukémvàthấtbạicủanhiềuquanchứcViệtNamvàMỹ,chắcrồianhsẽgiữđượctháiđộấybao lâu,nhưngquảrấtvuimừngkhiđượcngheanhnóithế.

•ĐồngbằngCửuLongvàHuế:Yênbìnhởnôngthôn.

Trongnhữngnăm1970và1971,cùngvớinhữngtiếnbộcủaViệtNamhoá,chươngtrìnhbìnhđịnhđãcónhữngđiềuchỉnh.ChúngtôigiữđểbìnhđịnhluônluônđượcViệtNamhoá,bởi chínhngườiViệtNam lànhữngngườinắmgiữvai trò chỉhuyvà tiếnhành côngviệc,nhưngchúngtôivẫnnắmgiữđượcmộtmạnglướicốvấn,lànhữngngườiđóngvaitròchủyếutrongviệcđưaranhữnggợiývàkiểmtrachươngtrìnhởcáccấp, từHộiđồngtrungươngxuốngđếncáclànghẻolánhxaxôi.Chúngtôibắtđầurútcáctổcốvấnởnhữngquậnhuyệnyêntĩnhnhất,nơianninhđãđượcbảođảm,ngaycảkhiởđâykẻđịchvẫnchưađượcloạibỏhoàntoàn.

Chúngtôicũngchuyểngiaocáchệthốngbáocáo.ỞHộiđồngtrungương,dướiquyềncủatướngCaoHảoHớn,mộtconngườitrầmtĩnhvàlàmviệccóhiệuquả,cácviênchứcởđấynắmtoànbộtiếntrìnhxâydựngkếhoạchvàkiểmtra.Nhândanhtổngthốngvàthủtướng,họtrựctiếpcóýkiếnvớicácbộtrưởngcóliênquanvềnhữngviệccácbộphảihoànthànhvàphêbìnhnhững khuyết điểmphạmphải.Người ta có thể cảm thấy tráchnhiệmvà quyền chủđộngtrongviệcthựchiệnchươngtrìnhđangchuyểndầntừtayngườiMỹsangtayngườiViệt.

NhưngđólàmộtchươngtrìnhmàthướcđothựcsựcủanónằmởvôvàncácxãnằmtrênkhắpNamViệtNam,chứkhôngphảiở trênHộiđồng trungươnghaycácbộ.MộtcáinhìnthoángquavùngđồngbằngCửuLong,mộtvùngđôngngườinhiềucủavàtrướcđâynguyhiểmnằmtrải rộngởphíaTâyNamSàiGòn,có thểminhchứngchongười tanhữngtiếnbộmàchươngtrìnhđãmanglạichonôngthônởđó.

TỉnhVĩnhLongnằmởtrungtâmđồngbằng.Năm1959,tôiđãcódịpdừngxeởđónhânmộtchuyếnđixuốngphíaNam.Cũngtrongnămấy,tôilạinhiềulầntrởlạiVĩnhLongđểthămmộttrongnhữngkhutrùmậtcủaDiệm,rồisauđóđểquansátnhữnggìcònlạiởđósauthờigianbịcộngsảnkiểmsoát.MộtlầnkháclàdịptôiđếnthămtrườngdoNgôĐìnhNhumởđểhuấnluyệnchocácviênchức“chủnghĩadânvị”củaôngta.

Sauđó,khiNhuhướngsựquantâmcủamìnhsangchươngtrình“ấpchiếnlược”thìvợôngtađãbiếntrườngthànhmộttrungtâmphụchồinhânphẩmchocácphụnữphảilàmđiếmởSàiGòn.

VĩnhLongcũnglàtỉnhmàngườiMỹtiếnhànhmộttrongnhữngcuộckhảosátquantrọngvềnôngthônViệtNam.Nhưnggiữanhữngnăm60,VĩnhLongđãthựcsựnằmdướiquyền

kiểmsoátcủacộngsảnthìMỹđãkhôngcònđiềukiệnđểtiếnhànhkhảosátởđấynữa.

Trongnhữngnăm60,nhânmộttrongnhữngchuyếnđếnthămViệtNam,khitôinàinỉnghỉđêmtạimộtlànggầnthịxãVĩnhLong,cácnhàchứctráchđịaphươngđãphảitriểnkhaimộtlựclượngquantrọngđểlàmcôngtácbảovệ.Năm1968,ítlâusautổngtiếncôngTết,chiếctrựcthăngcủatôihạcánhxuốnggiữathịxã.Ngaytốiấy,tôiđãđikiểmtralớpràothépgaibảovệxungquanhthịxãvàđộivậntảicủabộđộicơgiớicóbảođảmtốtcácvịtrícủahọhaykhông.Chúngtôikhôngthểtiếnxahơnnữatrongđêmtốivìnôngthônquanhvùnglàdocộngsảnkiểmsoát.Dukíchcộngsảntấncôngnhữngđồnbốthiếmhoicònlại,docáclựclượngđịaphươngđượctrangbịmộtcáchtồitệcủachínhphủbảovệ,càimìntrêncáctrụcđườngđểphongtoảgiaothông.CácấpchiếnlượcbịphátrụivànắmquyềnởđólàcáccánbộViệtcộng,họthuthuế,tuyêntruyền,kíchđộng,khốngchếdânchúngvàtrịtộibấtcứaicóvẻdínhdángtớichínhphủ.

Hồiđầuchươngtrìnhbìnhđịnh,năm1969,trênđườngđãcóđôngngườibắtđầuđitrởlại:nhữngchiếcxeđòsơnsặcsỡchạylúclắcđuđưa,nhữngchiếcxelamnổmáyầmĩdọcđườngtrênchồngchấtnhữngngườidânSàiGònhốihảchạyvề,đểchởrauthịt,hoaquảvềbánlạiởcácchợthànhphố.Năm1970,đường4,trụcđườngchínhnốiSàiGònvớiđồngbằng,đãđượcmởchoxechạyvềđểgiảmbớtmậtđộgiaothông.Ngôilàngnămxưatôinghỉlạigiờđãnằmtrongvếtdầuloangtạothànhvànhđaiantoànbảovệquanhthịxã,vàphầnphíaTâycủatỉnhđãkhôngcònbịuyhiếpnữa,ngoạitrừvàicuộctậpkíchcủađịchđếntừĐồngThápMườihaytừvùngbiêngiớiCampuchia.NgượclạiphầnphíaĐôngthìcòncậnkềvớimộtvùngrấtnguyhiểmvớisựcómặtcủamộtlựclượngmạnhcộngsản.Vếtdầuloangđãkhônglanđượctớiđó.

Cuốinăm1970,chúngtôiđãgầnnhưthắngởđồngbằng.AnninhđãđạttớimứchầunhưViệtcộngchỉcònnhữnghoạtđộnglẻtẻmàthỉnhthoảngtôicònnhậnrakhinghethấyvanglêntiếngnổchátchúacủamộthàngAK-47bắnlêntừmộtkhurừngđượcchạydàitheovenbiểncủamộttỉnhxanằmởphíaNamkhichiếctrựcthăngcủachúngtôibayqua.Tôiđãtraođổinhậnxétnàyvớianhbạnphóngviênđicùngtôi,nóirằngdămbanhữnghoạtđộngkiểunàycủacộngsảnchắcsẽcòntồntạitrongmộtthờigiannàođấy,nhưngnósẽkhôngthểđedoạđượcsựantoàncủachínhphủcũngnhưlàmngừngtrệđượcchươngtrìnhbìnhđịnhmộtcáchđángnể.LongAn,mộttrongnhữngtỉnhnằmởphíaNamSàiGòn,nhữngnăm60đãtừnglànơidiễnranhiềutrậnđánhcủacộngsảnnhằmchốngphábìnhđịnh,nhưngkhôngmấykếtquả.Cuốinăm1970,khôngcầncóngườihộtống,tôivẫncóthểđilạibằngxeZeeptrênnhữngconđườngthuộcvùngsâu,vùngxa.BáocáocủaPhượnghoàngchobiếtcơquancủatỉnhủycộngsảngiờđãbịđánhbạtsangẩnnáuởbênkiabiêngiớiCampuchia,hoàntoànmấtliênlạcvớidânchúng.

Bằngchứngcóýnghĩanhấtcủasựthayđổiấylàmộtembégáimườihaituổiđãtâmsựvớitôi,emsungsướngbiếtbaokhisaunămnămtrờiđằngđẵng,nayemlạiđượccắpsáchtớitrường.

JohnVannvàtôi,cảhaiđềuchunghưởngniềmvuikhithấyanninhgiờđâyđãtrởlạivớiđồngbằngCửuLong.ChúngtôitổchứcmộtngàyđidọckênhMangThít,conkênhnốiliềnhainhánhchínhcủađồngbằngCửuLongvàchạyngangquamiềnđôngcủatỉnhVĩnhLongtrước

đâylàmộtvùngvôcùngnguyhiểm.Chúngtôichẳngthấycógìđặcbiệt,ngoàinhữngcánhđồng tốt tươi và những chiếc sà lan nặng nhọc chạy trên kênh, chở đầy hàng hoá của cácthươngláingườiHoa.Mộtlầnkhác,chúngtôiđếnmộttrongnhữngtỉnhcựcnam,nằmtítởmộtvùngsình lầyvànghỉđêmtạimột lànghẻo lánh,dânchúng lànhữngngườidicư.Khihoànghônxuống,chúngtôithấytrênbờkênhcáchxómvàitrămmétcómộtsốngườikhôngrõlàaimangsúng.Chúngtôitiếnlạigần,khôngphảikhôngcóítnhiềunghingại,vànhữngngườiấyđãtươicườivẫytayvớichúngtôi,AnhphóngviêntờNewsweekcùngđiđãbịấntượngđếnnỗisaunàytrongmộtbàiviếtvềViệtNamhoá,anhđãnóiđólàmột“thànhcôngkỳlạ”củachươngtrìnhbìnhđịnh-nhớrằngvàothờikỳđó,nhữnglờikhennhưthếlàvôcùnghiếm.

ThìchínhvàolúcđóJohnVannđãnóimộtcáchchínhđánganhđãhoànthànhnhiệmvụmàchúngtôigiaochoanhbanămtrướcđây.VàanhđềnghịtôichoanhđượcchuyểnlênvùngphíaBắcđốidiệnvớiBắcViệt.Ởđấy,cuộcchiếnđangtiếpdiễn,điềumàtựtôiđãnhậnthấytrongmộtlầnkhitôiláichiếcxechạytrênconđườngtrốngvắngdọctheovenbiểntránglệthỉnhthoảngnghevẳnglạibêntaitiếngnhữngtràngsúngmáybắntừđâuđóởnhữngdãyđồixaxa.Trongmộtvùngđangdiễnrachiếnsự,sựimlìmbấtđộnglạilàdấuhiệucủamộtnguyhiểmđangrìnhrập,bởinhữngtiếngđộngbìnhthườngcủanơithôndãđãbịtanbiếnđitrướcsựcómặtcủanhữngngườilạđangnhắmsúngvàomụctiêu.

Chuyếnđihoàntoànvắnglặngđócủatôithựcsựlàđầynhữngđedoạ.ỞđồngbằngCửuLong,chúngtôiđãưutiênmộtcáchcócânnhắc,chonónhiềuthứnhưvềbìnhđịnh,vềtăngcườnglựclượngđịaphương,vềhuấnluyệnchocáctrưởngthôntrưởngxãởtrungtâmhuấnluyệnquốcgia,thựchiệnchươngtrìnhcảicáchđiềnđịa…,vìvậy,nhữngtiếnbộnhanhchóngđạtđượcởđấyquảkhôngcógìđángngạcnhiên.TrongkhiđóthìtrênvùngphíaBắc,cáctỉnhphầnlớnđềunằmgiápvớiLàovàCampuchiachonênbộđộichínhquyBắcViệtthườngdễvượtbiênsangtấncông.Thếmàcôngtácbìnhđịnh,nhưchúngtôivẫnnói,lànhằmđểchốngvàthậmchílôikéocácphầntửcủachiếntranhdukíchcủađịch,chứkhôngcóthamvọnglàtiêudiệthàngtiểuđoànchínhquycủađịch.

Johncómộtnguyệnvọng,mộthammuốnriêng.AnhmuốntrởthànhmộtquanchứccaocấpMỹởtrongvùng,cónghĩalàcóquyềnchỉhuycácđơnvịMỹhiệncònlạiởđócũngnhưcácêkípcốvấnMỹ.ĐólàmộtyêucầuđầythamvọngđốivớimộtcựutrungtátrướcđâyđãtừchứcđểchốnglạinhữnghànhđộngcủaquânđộiMỹhồiđầunhữngnăm60,vàtừđóvẫnluônluônphêphángiớiquânsựMỹtrướcthôngtinbáochí.ThếnhưngkhitôicôngnhậnJohnđãtutỉnhvàcónhiềutiếnbộthìtướngAbramsđãđồngý.ÔngquyếtđịnhđồngýcólẽlàdoôngthấyphầnlớnquânđộiMỹsẽsớmrútkhỏimiềnnúivàmiềnbiểnthuộcvềvùngấy,vàJohnchắcsẽkhôngxinchuyểnravùngmấytỉnhcựcBắc,vìởđấychiếnsựvẫnđangdiễnraácliệtvàMỹhãycònhàngsưđoànđangcómặtđểtácchiến.

Vềphầntôi,tôilạihyvọngJohnsẽnhậnvùngđó,nơiđặcbiệtkhókhănđểápdụngnhữngnguyêntắccủachiếnlượcbìnhđịnh.Ởđấyrừngnúichiếmphầnlớndiệntích,đấtđaiátcảmộtdảiđồngbằngđôngdânnhỏhẹp.TrướcđâychínhphủđãcốlậpranhữngkhudâncưởvùnggiápranhnhưngnóđãbịquânBắcViệttừtrênnúitiếnxuốngphátrụi.BiêngiớiLàochỉ

cáchđóvàikilômét, tạochoBắcViệtmộtchỗtrúchânvữngchắcvàgiúpchohọxâydựngnhữngcăncứhậucầnđểtíchtrữsúngđạn,lươngthựcđưatừmiềnBắcvào.VaitròbaotrùmcủaquânđộiMỹcũngnhưNamViệtNam,mộtđòihỏicầnthiếtđốivớivùngđấtrấtgầnBắcViệtấy,đãkhôngtạothuậnlợichocôngtácbìnhđịnh,nếubiếtrằngquyềnlựcvàuytíncủachínhquyềncũngnhưlòngtrungthànhcủadânchúngchỉcóthểxâydựngđượctừcơsởlàngxã,chứkhôngphảidoquânđộiápđặt.Trongnhữngvùngcóchiếnsự,ngườitarấtkhéokhẳngđịnhđượcưuthếcủanghệthuậtchínhtrịđốivớinhữngyêucầucủaquânsự.

TuynhiênchúngtôicũngđãcómộtsốthànhcôngởvùngbắcNamViệtNam.Cônglaoấyphầnlớnthuộcvềmộttỉnhtrưởngcóđầuócthựctếvàchínchắn.TrênkiatôiđãnóiđếnốcđảothanhbìnhmàviênđạitáxuấtsắcHoàngĐìnhThọđãtạolậpđượcởmộtvùnggiữahaitỉnhbị tànphá.Thìởđây,đại tá tỉnh trưởngThừaThiênLêVănThâncũng tỏ raxuất sắckhôngkém.

MặcdùởThừaThiên,sưđoànmộtNamViệtNamvàsưđoàn101khôngvậnMỹđangcómặt,đạitáThânvẫndồnsứcvàotiếnhànhcôngtácbìnhđịnhởvùngđồngbằngvenbiểnrấtđôngdân,nơimàtừđấyquânđộiMỹvàNamViệtNamthườngxuyêntungracácchiếndịchtruyđuổivàpháhoạivềhướngthunglũngASầuvàdọcđườngsố9dẫnsangLào.KếtquảThânđạtđượccũngngangtầmvớisựtậntuỵcủaông.

TôiđãcódịpxácnhậnđiềuđótronglầncùngđạisứAnhrathămHuếvàonăm1971.ĐạitáThânngỏýmờichúngtôiđidạomộtvòngquanhnôngthôn.Hoàntoàntintưởngvàoông,tôiđãnhậnlờikhôngdodự.ChúngtôiđihaichiếcxeZeep.ĐạisứAnhvàtôingồitrênchiếcdođạitáThânlái,cònchiếckiacócốvấncaocấpMỹvàhaisĩquantuỳtùng.ThànhphốHuếkhuấtsaulưngvàchúngtôiđivàomộtconđườnguốnlượnquanhcođisâuvàonôngthôn.Chợtđènxechúngtôidõirõmộttoánngườimặcthườngphụcmangsúng.ĐạitáThânthảnnhiêntiếnvềphíahọ.Thúthựclúcấytimtôiđãthótlênmộtnỗisợhãi,tựhỏiliệutôicóđưaôngđạisứcủaNữhoàngAnhvàomộttìnhthếnguyhiểmkhông.Nhưngtéranhữngngườimangsúngấychỉlàmộttoándânvệđituầntra.ÔngđạisứthìyêntâmvềviệctôitintưởngvàođạitáThânsongôngcóbiếtđâuđiềumàchỉđạitáThânvàtôibiếtlàgầnbanămtrướcđây,nơichúngtôiđangđiđãtừnglàchiếntrườngcủanhiềutrậngiaotranhđẫmmáugiữaquânMỹvàquânBắcViệt.SựkiệnnàyđãthuyếtphụcchúngtôivềnhữngcảithiệnrõràngvềtìnhhìnhcủavùngHuế,chodùcácbáocáothốngkêcónóikếtquảrasao.

•Thửnghiệmthànhcôngxuân1972.

Khôngphảimọisựđềutrôichảytrongnhữngnămấy,vảlạichúngtôicũngkhôngchờđợiđiềugìkhác.Đầunăm1971tôiđãthoátrakhỏithóidèdặtquenthuộcđốivớigiớiquânsự,trongmột lần trò chuyệnriêngvới tướngAbrams.Tôinóivớiôngchương trìnhbìnhđịnhđươngnhiênđãhoạtđộngtốt,nhưngtheotôi,chìakhoácủachiếntranhlànằmởkhảnăngchúngtôicóngănchặnđượcsựxâmnhậpcủaquânBắcViệttheođườngmònHồChíMinhđiquaLàohaykhông.

Abramskhẳngđịnhônghoàntoànđồngývớitôikhitôirụtrèlạmbànsanglĩnhvựcquânsự,gợiýrằngchúngtôicầnlàmmộtcáigìđóđểngănchặndòngchảykhôngngừngcủaquân

BắcViệtđangtuôntừLàovào.CảhaichúngtôiđềubiếtcáccuộcoanhkíchcủakhôngquânmàngườitabáocáotrongcáccuộchọphàngthángđãkhôngngănnổicácchuyếnvậnchuyểntiếptếcủaBắcViệt.TướngAbramskhuyêntôihãykiênnhẫn.Ngườitađãcónhữngbiệnphápđểgiảiquyếtvấnđềnày.Tôikhôngmuốnhỏihơnnữa,nhưngcảmthấynhẹngườikhibiếtAbramsđãquantâm.

Vàingàysau,dướimắttôilànhữngbáocáonóivềnhữngchiếndịchđầutiêndoquânđộiNamViệtNamđãđượcViệtNamhoáđánhrabiêngiớiLàođểcắtđứtđườngHồChíMinh.Chiếnsựdiễnratrongkhuphiquânsự.Ngoạitrừmộtsốđơnvịtrựcthăng,quânđộiMỹkhôngmộtlựclượngnàothamgia.QuânđộiNamViệtNamtiếnsâuvàomộtvùngtừnhiềunămnaydoBắcViệtkiểmsoátvàquânđộicủahọđãsẵnsàngđểnhảyvàocuộc.Vớimộtsựthậntrọngdễhiểu,quânđộiNamViệtNamđãrútluisaukhibịmộttrậnphảnkíchdữdội.

ThôngtinbáochíMỹ,bámvàonhữngtấmảnhchụpcảnhquânNamViệtNambámcàngtrựcthăng,đãkhăngkhăngkhẳngđịnhrằngchiếndịchđãthấtbại.

Đươngnhiênkhôngthểnóilàmộtthắnglợi,nhưngchiếndịchđãchứngtỏquânđộiNamViệtNambướcđầuđãthểhiệnđượckhảnăngtácchiếnphòngngựphảncôngcủahọrangoàibiêngiới.Cuộcthửnghiệmđầutiênđãkếtthúcbằngmộtthấtbạisongnóvạchrađượcmộtmụctiêu:đólàchúngtôicóthểtổchứctốthơnnhữngchiếndịchđánhvàonhữngvùngmàquânđịchkhôngcóđượcưuthếtuyệtđối.ĐócũnglànhữngbướcđầutrongthựchiệnhọcthuyếtNixon,màtheođóHoaKỳcóthểgiúpNamViệtNamtựbảovệ,nhưngquânMỹkhôngcầnphảinhảyvàođánhthaychongườiViệtNam[19].

Lúcnàycũngcócảnhữngvấnđềchínhtrị.NhiệmkỳcủatổngthốngThiệusẽkếtthúcvàocuốinăm1971.TấtnhiênThiệusẽtáicửvàchắcsẽđượcbầu.Nhưngđểchínhphủtươnglaigiànhđượcsựtincậyvàtínhhợppháp,cáccuộcbầuphảilàmsaođểdướiconmắtmọingười-cảtrongvàngoàinước-nócầnphảitỏrasựtựdovàtrungthực.ChừngnàocuộcđàmphánởParischưađiđếnkếtquả,thìchừngđóchưacókhảnăngđểcộngsảnthamgiabầu.ỞParis,phíacộngsảnđãthúcépHoaKỳphảiloạibỏThiệuđểcólợichohọ,vànhưKissingerđãkểlạitrongHồiký,họđãđitớichỗgợiýlàsáthạiThiệu.Cómộthôm,tôiđãđềnghịvớiđạisứMỹcóthểchocộngsảnthamgiavàoquátrìnhchínhtrịbằngcáchchohọthamgiavàocuộcbầucửởcấplàngxã.Ýđịnhcủatôilàđểquađólàmsaonhãngcuộcđấutranhvũtrangcủahọ,bắtđầubằngviệcđưahọgianhậpvàođờisốngchínhtrị,nhưngởmộtgiaiđoạnítrủirocủasựkhởiđầu.Nhưngtoàđạisứđãkhôngmặnmàgìkhitiếpnhậngợiýcủatôi.Thếmàchínhhọlạilànhữngngườiphảichămlovềnhữngvấnđềchínhtrịđạiloạikiểunhưthế.

ThiệusửasoạnchocuộcbầubằngviệcthànhlậpđảngDânchủmàôngsẽlàứngcửviên,vàôngcũnggặpnhữngkhókhăntươngtựnhưDiệmngàytrướcvớiphongtràocáchmạngquốcgiacủaôngta.Lúcđócácquanchứccaocấpcủabộmáychínhquyềndânsựvàquânsựđãnắm lấyphong tràođóvàđiềuhànhnónhưmột tổ chức của chínhquyền.Thậtđáng tiếc,nhưngcólẽkhôngthểtránhkhỏi.Bộmáychínhquyềnlàcơcấuchínhtrịthựcsựcủađấtnướctừ1954.Ngoạitrừcộngsảnvớicáctổchứcmặttrậncủahọ,còncácđảngpháikháccủaNamViệtNamchỉlànhữngnhómnhỏnhữngngườiđốilập,suốtngàychỉbậnrộnvớiviệckêucaphànnànhaybàytròmưuphản.Thựctếchỉcóchínhphủ,nắmlấychươngtrìnhbìnhđịnh,lànhữngngườiđóngmộtvaitròvềchỉđạovàtổchứcchínhtrịvàđạidiệnchoquyềnlợicủa

nhândân.

Đểcuộcbầucửcóthểchấpnhậnđược,cầnphảitìmramộthìnhthứcđốilậpnàođó,vàngườitađãtìmrađượcmộtngười:đólàtướngMinhlớn,lưuvongsangBăngCốctrởvềvàquaylạivớithútrồnglanởSàiGòn.ÔngkịchliệtchốngđốichínhquyềnThiệucũngnhưđãtừngchốngđốichínhquyềnDiệmtrướcđây.Sựnhấtquánấythậtdễhiểu:nhưtrênkiatôiđãnói,cómộtlầnThiệuđãtâmsựvớitôilàtheoýông,Diệmđãcaitrịtốtđấtnước.

NhưnggiờđâyrấtítngườiMỹchỉtríchThiệuvềcungcáchđộcđoáncủaôngta,bởiôngtacóvẻnhưđãđạtkếtquảrấttốtởnôngthônvàvìviệcmấtDiệmquảlàtaihạiđốivớingườiMỹ.Hơnnữa tên tuổi củaMinhđãđượccảnướcbiếtđếnvàsựchốngđối củaôngđốivớiThiệuchẳngcònlàmộtbímậtđốivớiai,vàđiềuđóđãmặcnhiênlàmMinhtrởthànhmộtđốithủđánggờmđốivớiThiệutrongkỳbầucửtới.

Vẫncáitínhbấtđịnhnhưthườnglệ,Minhchobiếtôngsẵnsàngnhậntháchthứcthếrồitrướckhicôngbốraứngcửônglạicolại.ThiệuvàngườiMỹhyvọngMinhsẽratranhcửbởiđiềuđósẽlàmchothắnglợicủahọ-điềumàhọchắcchắntừtrước-cóvẻnhưhợphiếnhợppháp.Cuốicùng,Minhdứtkhoátrútlui.Thiệutrúngcửvớiđasốápđảosongviệcthiếuđốithủđãlàmgiảmbớtýnghĩathắnglợicủaông.CáchxửsựcủaMinhchứngtỏôngđãbiếttrướccũngnhưmọingườiđềubiếtrằngchắcchắnôngsẽbịThiệuđánhbạihoàntoànvàôngchẳngmuốnbịmấtmặt.

NhưngthửtháchthựcsựcủaMỹởViệtNamlàởchỗkhác:Cộngsảncóthểthắngđượctrongchiếntranhkhông?Khivấnđềnàyđượcthựcsựđặtrathìtôiđãtrở lạiWashington.Catherinecongáichúngtôibịrốiloạntâmthầnvàthểchấtdotừnhỏmắcchứngđộngkinhvàcộngthêmvàođấylàgiờđâycháuđangbướcvàotuổitrưởngthànhcùngvớinhữngbiếnđộngtâmsinhlýcủacáituổiấy.Đầunăm1971,tôiđãphảinhiềulầnquayvềMỹnhưngtìnhtrạngcủacháuvẫnchẳngkháhơn,chonênlúcnàyđươngnhiênvịtrícủatôiphảilàởgầngiađình.CũngnhưchuyếnđầutiêntôirờiViệtNamvềMỹnăm1962,tôibiếttôicầnphảiởlạiđấyđểthúcđẩyphongtràomàchúngtôiđãkhởiđộng,nhưngtôicũngcòncónhữngnghĩavụkhác.TôilạirờiViệtNamnăm1971cũngvẫnvớitâmtrạngnhưnăm1962,nhưnglầnnàythìtìnhhìnhđãsángsủahơn,nhấtlàởnôngthôn.

ViệctôitrởvềMỹvìlýdocánhânchứkhôngphảitheoquyếtđịnhcủachínhphủđặtrachotôivấnđềtươnglaitôisẽlàmgì.BộNgoạigiao,màvềlýthuyếttôithuộcvềbộnàydotôicócấphàm“đạisứ”,mộtcáchrộngrãiđãđềnghịtôiđiềuhànhcáccôngviệcvềViệtNam,mộtvịtrírấthợplýđốivớimộtngườiđãtừngnhiềunămởViệtNam.NhưngDickHelms,nhớnăm1968doyêucầucủacôngviệctôiđãphảitừchốisangLiênXônênôngđãtiếncửtôilàmgiámđốcthựchànhcủaC.I.A.Đólàmộtvịtrícaoliênquanđếncôngtácquảnlýdựtrùkinhphíđểđệtrìnhlênquốchộivàphốihợpcáchoạtđộngtácchiến,phântích,kỹthuậtvàquảntrịcủacơquan.Chẳngcầnnóicũngbiếttôiđãnhận,vớilòngbiếtơn,dịpmayđóđểlạihoànhậpvớitổchứcmàtôiđãgắnbótrongphầnlớncuộcđờinghềnghiệpcủatôi.

ỞViệtNam,lúctôitrởvềnướcthìmộtthửtháchvôcùngnghiêmtrọngđanghìnhthànhvàsauđónóđãdiễnravàomùaxuân1972.Vàtrongthửtháchấy,NamViệtNamvàMỹđãthắng.

GiữacuộcTổngtiếncôngTết1968củacộngsảnvàcuộctiếncônglớnxuân1972củahọ,sựtươngphảnthậtrõrệtvàcótínhquyếtđịnh.

KhiBắcViệtmởcuộctiếncông1972thìkhoảngnămtrămnghìnquânMỹđãrờikhỏiNamViệtNamcùngvớisứcmạnhhoảlựcvàsốlớnphươngtiệnchiếntranhcủahọ.Thaychocuộctậpkíchtrêntoànmiềnvớihàngtrămđộidukíchnhỏđánhvàocácthànhphố,thịxãcủanăm1968làcuộctiếncônglớncủanhiềusưđoànchínhquyBắcViệtđượcsựyểmtrợcủapháobinh,thiếtgiápđếntừcáccăncứmiềnBắc,LàovàCampuchia.TừmiềnBắc,họvượtquakhuphiquânsự,từLàohọvàovùngnúimiềnTrungvàtừđấtthánhởCampuchia,họtiếnvềvùngSàiGòn.

Cóthểnóirằnglầnnàycộngsảnkhôngcócáctrậntấncôngcủadukíchởsâutrongnộiđịa,đánhvàocácvùngđôngdânởđồngbằngCửuLonghayđồngbằngduyênhảimiềnTrung.CáccuộctấncôngchínhdiệncủahọởmiềnNamvàmiềnTrungđãnhanhchóngbịquânđộiNamViệtNamchếngự.CòncuộctấncôngđánhthẳngtừmiềnBắcvàokhuphiquânsựthìmớiđầucóthuđượcmộtsốkếtquả.MộtsưđoànNamViệtNammớithànhlậpđãbịtanrãkhiviênchỉhuymấttinhthầnvàbỏchạy.QuânBắcViệtchiếmtỉnhcựcBắclàQuảngTrị.Nhưngkếtquảcủacôngtácbìnhđịnhđãkhôngđủsứcđểchốngđỡnhữngcuộctấncôngnhưvũbãocủaquânchínhquycộngsản.CácđơnvịNamViệtNam,bịtanvỡhoặcphảitháochạyùnùnđổdồnvềHuế,nơiđếnlượtnócóvẻnhưcũngsắpthấtthủ.

ỞWashington,tôiđượcđọccácbáocáochiếnsựvàbáocáocủacáccơquanmật.TôikếtluậnchắcHuếsẽmấtnhưngcuộctấncôngcủacộngsảnsẽbịngănchặnlạitrướckhitớiĐàNẵng.Songsựviệclạidiễnrahoàntoànkhác.QuânđộiNamViệtNamđãtrấntĩnhvàlấylạiđượcsứcmạnhkhitổngthốngThiệugiaoquyềnchỉhuychomộttrongnhữngtướnggiỏicủamìnhlàtướngNgôQuangTrưởng,ngườiđãcólầncùngJohnVannchiếnđấuđểbảovệmộtđồntiềntiêuởđồngbằngCửuLong.QuânđộiNamViệtNamxâydựnglạicáctuyếnphòngthủvàcắtđườngcủaquânđịchtớiHuế.Vàituầnsau,họđãbuộcđượcquânBắcViệtphảirútluivàchiếmlạiQuảngTrị,lúcnàychỉcònlàmộtthànhphốhoangtànđổnát.

TìnhhìnhchốngđỡvớicuộctấncôngcủacộngsảntrênvùngnúimiềnTrungdiễnrathuậnlợihơn.ỞđâyquânđộiNamViệtNamcólựclượngdựbịmạnhđãđủsứcđươngđầuvớiđịch.CúđánhthămdòcủabộđộiBắcViệtởBắcSàiGòntỏranguyhiểmhơn.HọđãtậptrungnhiềusưđoànvàođâyhyvọngsẽđèbẹpđốiphươngrồitiếnvàobaovâythủđôSàiGòn.Đốiphóvớinhữngđòntấncôngđầutiên,quânđộiNamViệtNamđãchốngtrụvững,songtrướcmộtsứcmạnhápđảocủađịch,xemchừnghọsẽsớmthấtbại.

ChínhvàothờiđiểmđónhữngcôngviệcdoJohnVannvàcáccốvấnMỹthựchiệnbốnnămtrướcđâyởđồngbằngCửuLongđãpháthuytácdụng.TổngthốngThiệulệnhđiềusưđoàn21từcăncứNamđồngbằngCửuLonglênphíabắcđểtăngcườngchosưđoànbạnđangphảichịuđựngcuộctấncôngcủakhốichủlựcmạnhcủađịch-điềumàvề lýthuyết làđểtrốngđồngbằngchocộngsảntrànvào.NhưngThiệutintưởngrằngcùnglắmthìởvùngnày,cộngsảnchỉcóthểcónhữngcuộcquấynhiễunhonhỏvàđiềuđóthìcáclựclượngđịaphươngđủsứcđểđươngđầu.Vàôngđãcólý.CôngtácbìnhđịnhđãhoànthànhnhiệmvụmàVannvàtôiđãnóinhiềulần:đólàgiảiphóngchocáclựclượngchínhquyđểhọcóthểrảnhtayđốiphóvới

địchởvùngrừngnúi.ChiếnlượcViệtNamhoácũngđãhoànthànhsứmệnhcủanókhinóchuẩnbịchoquânđộiNamViệtNamkhảnăngđươngđầuvớicuộctiếncôngồạtnăm1972củacộngsảnvàđẩylùiđượcđịchbằngnhữngtrậnđánhmạnhmẽvàkiêncường.

NgaycảkhitrongcáncânsosánhlựclượnggiữamiềnNamvàmiềnBắc,MỹđãrútđinửatriệuquânvàtrênthựctếkhôngcómộtđơnvịMỹnàothamgiavàocuộcchiến1972,nhưngkhôngphảivìthếmàMỹkhôngđóngmộtvaitrònàotrongthấtbạicủacộngsản.HọcthuyếtNixonnăm1969khônghềnóiHoaKỳsẽphủi tay trướcnhữngvấnđềcủabạnbèvàđồngminh.NóchỉnóiMỹsẽkhôngđánhthaychohọ.Vàtrongchiếncụcxuân1972,trênthựctế,sựhỗtrợcủaMỹđãđóngmộtvaitròquyếtđịnh.

HoaKỳđãchiviệnchoNamViệtNammộtkhốilượnglớnvềhậucần:đạndược,xăngdầu,vũkhívàoloạitốitânnhất,giúpchoNamViệtNamcóthểthựcsựápdụngđượcchiếnthuậtmàcáccốvấnđãtruyềnlạichohọ,đólàkếthợpgiữasứcmạnhhoảlựcápđảovớicơđộngnhanh.Nhờmộthệthốngkhítàiđiệntửhoànhảo(dữkiệnthuthậpđượctrênquymôtoàncầu,đượcphântíchtrongnhữngtrungtâmmáytínhhiệnđạiởMỹvàlậptứcchuyểnngayđếncácđơnvịđangchiếnđấutrênchiếntrường),cáccơquantìnhbáoMỹđãcungcấpchođồngminhcủahọnhữngtintứcvềhànhđộngcủađịch.MỹcònđiềumáybayB52,hàngkhôngmẫuhạmcủahảiquânvàmáybaynémbomchiếnthuậtcủakhôngquântừGuam,biểnNamHảivàTháiLanđếnđểđánhphámộtcáchcóhiệuquảnhữngmụctiêutậptrungpháobinh,thiếtgiápvàbộbinhcủaBắcViệt.NhưnghọcthuyếtNixonnhấnmạnh:NamViệtNamphảitựđảmđươnglấyphầnchủyếucủacuộcchiếnđấutrênmặtđất.GiúphọchỉcómộtsốrấtítngườiMỹhoạtđộngtronglĩnhvựchậucầnvàkhôngquân[20].

Đólàmộtcuộcthửnghiệm.VàNamViệtNamđãvượtquamộtcáchxuấtsắc.QuânđộiBắcViệtđãkhôngchiếmđượcHuế.Họbịđẩyvềvùngnúi.CuộctiếncôngchínhcủahọđánhvàovùngSàiGòncũngthấtbạitrướcsựkhángcựanhdũngcủaquânđộiNamViệtNam.MộtNamViệtNamtựdođãchứngtỏnócóđủquyếttâmvàtrìnhđộ,vớisựhỗtrợchứkhôngphảisựthamgiacủaMỹ,tựbảovệmìnhchốnglạikẻthùBắcViệtmàbảnthânkẻthùnàycũngcósựgiúpđỡcủađồngminhLiênXôvàTrungQuốc.NamViệtNamvàMỹđãthắngngaytrênchiếntrườngNamViệtNam.

Nhưngthắnglợicũngnhưthấtbạiđềucócáigiácủanó.TronglửađạncủacáctrậnchiếnđấutrênvùngnúimiềnTrung,giữađêmJohnVannlaovàochiếnđấuvàmáybaycủaanhvavàocâybịđổvàanhđãhysinh.(TheonguồntincủaBắcViệtthìhọnóihọđãhạchiếcmáybayđó).TrướcđâyJohnđãtừngnói,nhữngnguyhiểmnhưthếanhđãmạohiểmhàngnghìnlần,nhưng được lao vào tấn công đứng trên hàng đầu những ngườiMỹ chiến đấu chomột sựnghiệpmàanhtinlàchínhnghĩa,thìđólàthựchiệnnguyệnvọnglớnnhấtcủaanh.Komerđãnói rất đúng khi đứng trướcmồ của John ở nghĩa trang Arlington, ông đã đọc lời ai điếu:“Chúngtađãmấtmộtconngườituyệtvờinhất”.

PHẦNBẢY:CHIẾNTHẮNGBỊBỎLỠ•NgườiMỹcútkhỏi!

Mùaxuân1971,tôibắtđầunhậnramộtyếutốmớicủachiếntranh-đólàsựlâylancủaphongtràohoàbìnhởHoaKỳ.Trướcđâyđươngnhiênnóđãcó,cùngvớiviệcMỹđưaquânsangCampuchianăm1970,nhưnglúcđónóchỉlàmộtsựphảnkhángkhôngrõràngvàphilýchốnglạimộtnỗlựcmàcóởtạichỗmớibiếtlàxácđáng,khichúngtôicầnphảiđưaquânsangđấy để quét sạch các căn cứ của cộng sản nằm dọc biên giới NamViệt Nam. Sau này khiKhơmeđỏđãgiànhđược thắng lợi, những tội áckhủngkhiếp của chúngđối vớinhândânCampuchiamànhữngtintứcdầndầnlọtđượcrangoài-nếunhưnócóthểlọtrađược-đãlàmcảthếgiớiphảibànghoàngkinhtởm,nhưngvàođầunhữngnăm70thìkhảnăngsẽxảyranhữngtộiácấyđãkhônghềlọtvàotâmtrínhữngchiếnsĩhoàbìnhởMỹ.Lúcấy,conmắtcủahọchỉchămchămsoimóivàonhữngsailầmcủangườiNamViệtNamvàMỹởĐôngDương.

Chúngtôi,nhữngngườicómặtởViệtNam,tấtnhiênchúngtôichỉquantâmđếntìnhhìnhViệtNam.NgườiMỹrútquânvềnước,chươngtrìnhbìnhđịnhtiếnhànhsuônsẻ,quânđộiNamViệtNamtrởnênđủmạnhđểtựbảovệlấymìnhvàcóvẻnhưcuốicùngchiếntranhsẽcókhảnăngcómộtkếtquảtíchcựcsaunhữngnămthángkhủngkhiếpấy.MộtsốvụviệcxảyraởHoaKỳ,nhưcái chết củabốn sinhviên của trườngđạihọcKent (KentStateUniversity)ởOhio,bịsáthạinăm1970bởiquâncủatrungđoàncảnhvệquốcgia,đãchứngminhmộtcáchkhông thểchốicãiđược tinh thầnphảnđốichiến tranhmạnhmẽcủangườiMỹ.Chúng tôithươngtiếcchonhữngngườibịchếtấy,cũngnhưchobaonhiêungườikhácchếttrongchiếntranh,vànhữngmấtmátấyđãkhẳngđịnhchochúngtôimộtđiềumàchúngtôiđãbiết:đólàchúngtôiđãchẳngcònmấythờigianđểhoànthànhcôngcuộcbìnhđịnhvàViệtNamhoátrongchiếntranhViệtNam.

MộtsốvấnđềkhácliênquantớiphongtràophảnchiếnxuấthiệnởViệtNamvàđólàđiềurấtđánglongại.MộttrongnhữngvấnđềđólànạnnghiệnmatuýtrongbinhlínhMỹởViệtNam.Mộttaihoạnguyhiểmkháclàsốcácvụ“fragging”ngàycàngtăng(“fragging”làhànhđộngsáthạisĩquancủabinhlínhMỹ,bằngcáchkhiratrận,họđểlănlựuđạnnổvềphíasaulưngcácsĩquan).

SựxóimònýchíbênnướcMỹđãlàmxóimònkỷluậtvàtinhthầncủasốbinhsĩMỹcuốicùngcònởlạiNamViệtNam.

CánhântôicũngđãtừngbiếtđếntinhthầnphảnchiếncủabinhsĩchúngtôitạiViệtNamvàtôiđãhiểuđượcmứcđộnôngsâucủanórasao.Trongmột lầnđi thămnôngthônnhưthườnglệtôivẫnlàm,tôiđãtròchuyệnvớimộtanhlínhMỹđangđứnggáctrướcmộtđồnbinhvàolúchoànghôn.AnhlínhthúthựcanhkhônghiểutạisaoanhvàtôilạiphảicómặtởViệtNam.Tôitrảlời,theokinhnghiệmcủamộtngườiđãthamgiaChiếntranhthếgiớithứhai,chúngtôicómặtởđâylàđểbảovệđấtnướcchúngtôivàcácbạnđồngminhchốnglạisựlantràncủamốiđedoạcộngsảnvàchúngtôilàmviệcđóởđâychínhlàđểkhỏimộtngàynàođó,chúngtôi lạiphảichốngmốiđedoạấyởngaytrênđấtnướcchúngtôi.Anh línhkhông

đồngývớitôivànóichúngtôichỉchiếnđấukhinàonướcMỹphảitrựctiếpdínhlíuvàocuộcchiến.

Tôiliềnhỏitheoýanhta,chúngtôicócầnphảichiếnđấuởChâuÂuhayCanadakhông.Cảhaitrườnghợp,anhđềutrảlờikhông.Khángạcnhiên,tôilạihỏi,anh,mộtngườisinhtrưởngởNewJersey,anhcóchiếnđấuởMainekhông.Anhvẫngiữvữngquanđiểmlà“không”.Tôibỏrơicâuchuyện,chỉchúcanhtaquyếttâmtốtđểhoànthànhnhiệmvụđượcgiaoởmộtđấtnướcxaxôi.Tôitinchắcanhsẽlàmtrònbổnphậncủaanhvàcốgắngtớimứctốtnhấtđểcanhgiữchochúngtôiđượcbìnhyên,nhưngtôikhôngkhỏibănkhoănvềtrìnhđộsuynghĩcủaanhta.

NhưngtôithựcsựcóđượckinhnghiệmtrựctiếpvềphongtràophảnchiếnởHoaKỳlàtrongchuyếntrởvềWashingtonthángTưnăm1971,đểlàmchứngvềsựtrợgiúpcủachúngtôiđốivớinhữngngườitỵnạntrướctiểubannhữngngườitỵnạndothượngnghịsĩEdwardKennedycủabanpháplýthượngviệnchủtrì.ỞWashington,quyềnxétxửnhữnggìliênquanđếnchươngtrìnhnhữngngườitỵnạnvềphươngdiệnhànhpháp làthuộcvềCơquanpháttriểnquốctế,vàởthượngviện,làthuộcbanpháplý,cơquanhiểnnhiênsẽkiểmsoátchínhsáchnhậpcưởMỹ.ỞViệtNam,chươngtrìnhnàyđượcđưavàoC.O.R.D.S.đểbảođảmsựphốihợpgiữahoạtđộngcủanóvớichươngtrìnhbìnhđịnhvàbênquânsự,trongkhimộtbộcủachínhphủNamViệtNamsẽquảnlýcáctrạitỵnạnvàphânphốicáckhoảntrợcấpcầnthiết.VậytôilàngườiphátngônthíchhợpđểlàmchứngtrướcbantỵnạncủathượngviệnkhibancầnđượcbiếtvềnhữnggìngườitađãlàmđốivớinhữngngườitỵnạnởViệtNamvớinguồntrợcấpcủaMỹ.Đểchuẩnbịchochuyếnđi,tôiđãđithămtấtcảcáctrạitỵnạnđãthuhútsựquantâmcủabanđểkhitrởvềMỹtôicóthểnóivềnómộtcáchđúnglàđãmắtthấytainghe.

Trongkhitôiđangnóitrướctiểubanthìmộtnhómchiếnbinh,râuriaxồmxoàmvàănmặcrằnri,bắtđầulahétầmĩởcuốiphòng,buộctộitôilàkẻnóiláovàlàkẻbênhvựcchochínhsáchdiệtchủngcủaMỹ.Điềuđóchẳngđặcbiệtlàmtôilongại,bởiEdwardKennedyđãnóivớimọingườilàtrậttựsẽđượcthiếtlậplạitrongcuộchọp.

Điềuphiềntoáinhấtlạilàbầukhôngkhí“siêuthực”toátlêntừnhữngcuộcthảoluận,màởđấycáchànhđộngcủaMỹvàNamViệtNambịđốixửcứnhưthểởViệtNam,ngườitachẳnghềcókẻthùnào?ĐãnhiềulầnKennedycốquykếtrằngnếuđãcónhữngngườitỵnạn,thìđiềuđóắtphảidohànhđộngcủaMỹ.CứmỗilầntôichứngminhphầnlớnnhữngtrườnghợpđượcnêuralàliênquanđếnmộthànhđộngquânsựmàNamViệtNamtrảđũachohànhđộngtấncôngcủacộngsản(mộtsốlớnquânđộiMỹlúcđóđãtrởvềnước)thìKennedylạivinvàocâu“cósựtrợgiúpcủaMỹ”đểquykếttráchnhiệm.

Tôi lạiphảibác lại rằng“Nhữnghànhđộngđóchủyếu làcủangườiViệtNam”.EdwardKennedylạiámchỉđếnmộtsựkiện“ởkhuvựcMỹLai”(nơimộtđơnvịcủamộttrungđoànMỹđãtànsátdânthườngViệtNamnăm1968)vàtôiđãphảinóirõsựkiệnđóxảyracáchMỹLaiba,bốnmươikilômétchonênviệc“dẫnchứng”vềnólàkhôngthểchấpnhậnđượcdùnócóthảmkhốcthếnào.Tôicũngphảilưuýmọingườiđếnmộtsựkiệnhiểnnhiênlà:GâynênnhữngcuộcditảnlớnnhấtchođếnlúcnàychínhlàcuộctiếncôngTết1968củacộngsản.

Khitôigắnggiảithíchnhiềutriệungườitỵnạnđãđượccứugiúp,ítracũngởmộtmứcđộnàođấy,bởinhữngchươngtrìnhnhànướccủachínhphủViệtNamtrongmấynămvừaquavàphạmvicủanhữngchươngtrìnhấykhôngchỉliênquanđếnnhữngngườitỵnạnmànócònquantâmđếncảnhững“nạnnhânchiếntranh”(Tứcdânthườngbịthươngnhưngsốngtạinhà),thìKennedylại“đả”vàochỗquymôbénhỏcủachươngtrìnhcứutếxãhộiấy.ChươngtrìnhmànămquachúngtôiđãcốgắngtănglênsongtấtnhiênlàmsaolạicóthểđịchnổivớichươngtrìnhcứutếcủabangMassachusetts.

Sauđóchúngtôitranhluậnvềviệccónênsắpxếplạichỗởchonhữngngườidânđểtránhchonhữngxómlàngcôlậpcủahọkhỏibịvướngvàovòngbomđạncủađôibênkhông.KhitôiđịnhnêulênchínhsáchcủatổngthốngThiệuhoặcbảođảmanninhchodântrongphạmvicốgắngtớimứctốiđahoặccứbỏmặcdânchosốphậncủahọ,thìmấyvịtrongtiểubanlạiđưaratrướcmộtsốsailầm,khuyếtđiểmtrongthựchiệnchínhsáchấy(màchúngtôiđãbiếtvàcốgắngsửachữa)vàcoinhưthếđãlàquáđủđểlàmchotoànbộchínhsáchtrởnênvôhiệu.

Tôicómangtheomộtcánhđuôiđạnsúngcối82địnhsẽđưarađểchứngminhchothủđoạnmàcộngsảnápdụng,tứclàbắnsúngvàocáctrạitỵnạnkhiếndânphảiquayvềquêcũđểtừđólạisửdụnghọ.Nhưngnghĩđinghĩlại,tôiquyếtđịnhthôi,bởilàmthếchỉtổgâythêmtranhcãivànócũngchẳngtácđộnggìđếnkhôngkhíchungvàcóthểcònlàmhạichoấntượngmàtôimuốngâyra…Sựlựachọncủatôiđãcó lời,bởikhikết luậnphầntrìnhbàycủatôi,EdwardKennedyđãtuyênbốtôiđãlàm“mộtcôngviệcrấtcừkhibàochữachomộtchínhsáchkhôngthểbàochữađược”.Tuynhiêncáihốngăncáchvẫncòndaidẳngtồntại,giữamộtbênlànhữngnỗlựcđểgiảiquyếtvôvànnhữngvấnđềởViệtNamcủachúngtôi,vớimộtbênlànhữngđòihỏicáigìcũngphảihoànhảongaytứckhắccủanướcMỹ.Tấtcảnhữngcáikhônghay,nhữngcáixấuđềubịgánchonhữnghànhđộngcủaMỹvàNamViệtNam.

Nhưđổthêmdầuvàolửa,ngày13thángSáunăm1971,“HồsơmậtcủaLầuNămgóc”ramắtđộcgiả,cókèmtheoquyếtđịnhcủaToàántốicaochophépnóđượccôngbốtoànvănmặcdùchínhphủNixonrasứcphảnđối.Tôikhôngchêtráchgìsựđúngđắnhaytínhchínhxáccủanó,màcáiđángtráchởđâylàtácđộngcủatậphồsơkhinódừnglạivàothángNămnăm1968,nghĩalàđúngvàolúcmàC.O.R.D.S.bắtđầucôngviệc.Vậylà,vớithờigiannhưtrên,HồsơmậtchỉnóivềthờikỳDiệmvàsựsụpđổcủanó,nhữngchínhphủkếtiếpnhauvớimộtnhịpđộchóngmặt,sựgiatăngcủacáclựclượngquânsựMỹvàcuộctiếncôngnguykịchcủacộngsảntết1968.HồsơmậtkếtthúcviệcmôtảsựhìnhthànhcủaC.O.R.D.S.bằngmộtgiọngđiệu lạcquan: “Ít ra thìC.O.R.D.S. cũngđược lãnhđạovà tổ chức tốthơn,vàđiềuđó trongtươnglaisẽcóthểtạorađượcmộtnỗlựccóhiệuquảhơnvàđạtnhiềuthànhcônghơn”.Cùngvớithờigian,nhậnxétđóhẳnđượccôngnhậnlàđúng.Nhưngviệccôngbốnhữngtàiliệuấylạicótácđộngchínhlàthuhútsựchúýcủacôngchúngvàomộtthờikỳhỗnloạnvàvôhiệuquảtrongchỉđạochiếntranhmàkếtiếpsauđólànăm1968vànhữngthànhcôngđầutiên,làmmạnhthêmmộtýthứcđãănsâutrongđầuócmọingườilàcuộcchiếntranhnàyquảlàvôích.

Khi rời Việt Nam vào hạ tuần tháng Sáu năm 1971, tôi đã trao lại tập chương trìnhC.O.R.D.S.chongườiphụtárấtđắclựccủatôilàGeorgeJacobson.GeorgeđãlãnhđạoC.O.R.D.S.

chođếnkhicóhiệpđịnhlậplạihoàbìnhnăm1973vàtổchứcnàygiảitán,nhưnganhvẫncònởlạiViệtNamchođếntậnthángTưnăm1975.

TôiýthứcđượcđầyđủphongtràođòihoàbìnhkhitôitrởvềMỹnăm1971.VàothángBảy,tiểubancácchươngtrìnhởnướcngoàivà tiểubanThông tin thuộcbanchươngtrìnhnhànướcởnướcngoàicủathượngviệnquyếtđịnhtổchứcmộtbuổingheđiềutrầnvềcácchươngtrìnhcứutrợcủachúngtôiởViệtNam.Khôngkhícuộchọpnhưmộtngọnroiquấtthẳngvàotôi.MớiđầungườitađềcậpđếncuộcchiếnởViệtNambằngmộtđềtàivôvịlàviệccấpkinhphíchocôngviệccủaC.O.R.D.S.MộtnhómcủaG.A.O.(GeneralAccountingService-CụcTàichínhkếtoán),vừatrởvềtừViệtNamsaumộtchuyếnđixemxéttìnhhình,đãngạcnhiênkhithấytôikhôngbiếtchươngtrìnhcủatôiđãtiêutốncủanhànướcmấtbaonhiêuđôla.Họđãphảicốtỏratinkhitôithúthựcchúngtôichỉbiếtlàmsaođểgiànhthắnglợichochiếntranhhơnlàcứngồimàtínhvớiđếm.Nhưngđểbùtrởlại,tôicũngnhượngbộkhitôinóivớihọrằng,bâygiờmọisựđãtươngđốiổnđểtừnaychúngtôicóthểcónhữngquantâmnàođấyđốiviệctínhtoánvàkiểmtratàichínhcủachúngtôi.

Tiểubancủathượngviệnsaukhinóidămcâubađiềuvềchuyệnnày,cũngquayraphátbiểu,giốngnhưthượngnghịsĩKennedy,vềnhữnglongạicủahọxungquanhvấnđềnhữngngườitỵnạnvànạnnhânchiếntranhthườngdân.Tuynhiên,cóhaivịđạibiểuđãtấncôngdữdộivàoPhượnghoàng.MộttronghaiônglàPaulMcCloskey,dânbiểuCalifornia.ÔngđãđếnthămViệtNamvàởđấyngười tađãcửFrankScotton,một trongnhữngsĩquanưutúcủaC.O.R.D.S.,nóirấtthạotiếngViệtvàlàngườiđượcU.S.I.A.bổsungchochươngtrình,đitheoông.TôiđãdặnScottoncứđểchoMcCloskeymuốnxemgìthìxem,nóihếtsựthậtchoôngchodùsựthậtđócóđaulòng,nhưngcầncốgắnglàmchoôngtanắmđượcýnghĩacủatầmcỡcũngnhưbốicảnhđíchthựccủacuộcchiếntranhmàtrongđóchúngtôihoạtđộng.SongMcCloskeychẳngmuốnnghegìvềđiềuđómàôngchỉchămchămnhòmngóvàonhữngchuyệnvụnvặtđểsaunàycóthểgiúpchoôngđánhvàochươngtrình.

NgườithứhailàOgdenReid,dânbiểucủaNewYork.ÔngmuốnbiếtPhoenixcóđápứngđầyđủnhữngtiêuchuẩnpháplýcủaHiếnphápHoaKỳkhông,vídụnhưquyềncóluậtsưbàochữahayquyềnđượcxétxửtrướcmộttoàán…Vìcảôngvàtôiđềubiếtvềluậthiếnpháp(chúngtôicùngtốtnghiệpluậtởđạihọcColumbia),nêntôithẳngthắntrảlờirằngđiềuđókhôngápdụngtrongPhoenix,nhưngchúngtôisẽcốgắngcảithiệnnhữngthủtụccủanó.Lýlẽmàtheođótrongmộtcuộcchiếntranh,ngườitachủyếulàcốgắngbắtsốngđượcđịch,kêugọiđịchđầuhànghaycứđơngiảnlàchỉviệctiêudiệtđi,thìđiềuđókẻthùcủachúngtôiởViệtNamchẳngmấyquantâm.Quanđiểmcủahọrấtđơngiản:họchorằngởViệtNamlẽrakhôngnêncóchiếntranhvàchiếntranhsẽkhôngxảyranếungườiMỹkhôngcómặtởđó.

TôitiếtlộtừnhữngbướckhởiđầucủachươngtrìnhPhoenixvàonăm1968đãcó28987cánbộcủahạtầngcơsởViệtcộngbịbắtgiữ,17717xinquyhồivà20587bịchết.Tôigiảithíchrõnhữngcáichếtđóxảyralà“chủyếu”trongnhữnglúcchiếnđấu.

Sựkhẳngđịnhnàydựavàotỷlệ87,6phầntrămsốchếtnàylàdolựclượngchínhquyhaybánvũtranggâyra,cònsốdocảnhsátvàlựclượngkhôngchínhquythìchỉchiếm12,4phầntrăm.ÔngReid liền hỏi: “Ông có dám khẳng định dứt khoát Phoenix chưa bao giờ sát hại

thườngdânmộtcáchcóchủđịnhngoàimộttrậnchiếnđấukhông?”.

Không,tôiđáp.Tôikhôngthểkhẳngđịnhđiềuđó,nhưngtôinghĩrằngnóthườngxảyra.Tôikhôngthểnóivớiông“chưabaogiờ”,mặcdùPhoenix,vớitưcáchlàmộtchươngtrình,khôngbaogiờ lại làmthế.Nhânviêncủachươngtrình,vàthuộccấpcủahọ,cóthểđã làm,nhưngPhoenixvớitưcáchlàchươngtrình,khôngphảiđượctổchứcrađểlàmviệcđó.

SauđóchúngtôitranhluậntrựctiếpvềmộtđềnghịdoôngReidnêura.ĐólàHoaKỳcónênchấmdứtgiúpđỡchochươngtrìnhPhoenixkhông.TôiphảnbáclạiđềnghịấynóirằngnếuchúngtôikhôngchấpnhậnchươngtrìnhPhoenixthìchúngtôicầnphảiđixahơnnữa,tứclàphảisửdụngảnhhưởngcủachúngtôiđểchấmdứtnó.Nhưngtheoýtôi,Phoenixsinhralàđểgiảiquyếtmộtsốvấnđềvànócầnphảiđượctiếptục.Tôinóithêm:

Thưaôngnghịsĩ,tôiđãnhiềulầnnóirằngbấthạnhthay,sốphậnkhôngdànhchongườiViệtNamđượcsốngsungsướngtrongtươnglai.SựyênổncủahọsẽbịBắcViệtvàViệtcộngđedọatrongnhiềunăm.Họđãcómộtsốthànhcôngvàthấtbại.Nhưngtôichorằng,chắcchắnhọsẽcókhảnăngsốngđượctrongtươnglaimàkhôngcầnngườiMỹphảicómặtnhưnhữngnămtrướcđây.

Một hay hai ngày sau gì đó,một cựu binhMỹ đến làm chứng sau tôi, ôngM.K. BartonOsborn.Ôngpháclênmộtbứctranhvôcùngấntượngvàđẫmmáuvềvaitròcủaông,vaitrò“phụgiúpbênngoàichochươngtrìnhPhoenix”vànóirõôngthuộcđơnvịnào,nhưngkhẳngđịnhôngđãlàmviệcvới“línhthuỷđánhbộvàquânđộiMỹ”,tuyrằng“chưabaogiờlàmviệcvớingườiViệtNam,bấtkỳdướidanhnghĩanào”,vàđó làđiềukhiếnngườitathấyrõôngkhôngthểnàolàmviệcđượcvớiPhoenix,vìtheoxácđịnhthìPhoenixchínhlàchươngtrìnhcủangườiViệtNamvàhoạtđộngvớisựgiúpđỡcủacáccốvấnMỹ.TuynhiênôngOsbornnóirõôngđãrờiViệtNamvàonăm1968,tứcvàolúcchươngtrìnhPhoenixbắtđầutiếnhànhtrongkhuônkhổcủachiếndịchbìnhđịnhcấp tốc.Dovậyđiềuđócàng làmrõnhữnghoạtđộngcủaOsbornchẳngcódínhdánggìđếnPhoenixhết.Nhưngkhôngvì thếmàlờichứngkinhkhủngcủaông-đãcónhữngtùbinhvàtìnhnghiViệtcộngbịnémtừtrênkhôngxuốngtừmáybaytrựcthăngcủachúngtôivàvìcónhữngconsốmàtôiđưara,nênnóđãtạonênmộttrongnhữnghìnhảnhghêtởmvàsailầmnhấtvềchiếntranhởViệtNam,nhưchươngtrìnhPhoenixdướisựchỉđạocủatôiđãsáthạikhoảnghaimươinghìnngườiViệtNam.

Vàngườitacứnghĩthếmặcdùtôiđãnóirõ:sốngườichếtthốngkêđượclàxảyratrongkhuônkhổnhữnghoạtđộngquânsựvàtrongsốnhữngngườingãxuốngchiếntrườngngườitanhậnrađượcnhữngngườimàngườitabiếtcánbộcủabộmáycộngsản.Cáikhócủatôilàtôikhôngthểvàtôikhôngmuốnkhẳngđịnhđượclàkhônghềcónhữnglầmlẫn.Cũngnhưvậy,cácnghịsĩkhôngbiếthaykhôngmuốnbiếtnêulênnhữngyếutốmàtronglờikhaicủamình,cácnhânchứngđãtựmâuthuẫnvớimình,cácôngcứnuốtlấykhôngcầnđắnđocâuchuyệnvềnhữngsailầmchếtngườicủachúngtôivàsauđógiớibáochílạiđồngthanhnhắclại.Tôitìmđượcđôichútanủikhingàyhômsau,trongbàibáocủamình,tờNewYorkTimesđãnêulạinhữngsốliệucủatôi,đãtườngthuậtmộtcáchtrungthànhbuổiđiềutrầnvàlưuý“mặcdùcónhữngtổnthấtvềphíadânthường”tôivẫnbảovệchochươngtrình.Bàibáocũngthừanhận,vớimộttháiđộ“bìnhtĩnhvàkiênnhẫn”,tôiđãgiảithíchrằng“chươngtrìnhđượcđềra

lànhằmbảovệnhândânViệtNamchốnglạichủnghĩakhủngbố”.

Mộtnămsau,báocáocuộcđiềutrầnmớiđượctiểubancôngbốvàvìđiềuđángquantâmnhấtcủabáocáonằmởchỗnhữnggìnókhôngnóichứkhôngphảiởchỗnónói,chonênbáocáođãkhôngđượcbáochíquantâm.ÝkiếnduynhấtcủatiểubanliênquanđếnchươngtrìnhPhoenixlàbộtrưởngQuốcphòngphảimởmộtcuộcđiềutranhữnglờicáobuộcvềhànhvitộiáccủaquânđộiMỹđốivớithườngdânViệtNam.TiểubancũngbiểuthịsựlongạicủamìnhđốivớinhữngvấnđềcủaPhoenixmàtôiđãbiếtvàcácêkípcốvấnđãcốgắngsửachữa,nhưngtiểubankhôngđưaramộtkiếnnghịnàovềviệcchúngtôiphảichấmdứtchươngtrìnhcũngnhưngừnggiúpđỡchochươngtrình.

Tiểubanvàcácngườicộngtác,saukhixemxétkỹcuộcđiềutrần,hẳnlàđãkếtluậnrằnglờikhaicủanhânchứngcuốicùng-tứcBartonOsbornmặcdùrấtấntượngsongnókhôngđủđểcáogiácchươngtrìnhPhoenix,chodùcómộtsốsựviệcđãxảyramàtấtnhiênngườitacầnphảiđiềutratiếp.Cáccơquanthôngtinđạichúngvàphongtràohoàbìnhđãchẳngbuồnchúýđếnnhữngkết luận tinh tếđómàcứ loan truyềnđinhững lời cáobuộc taihại củanhânchứngvànhậpnóvàomộtcụcvớichươngtrìnhPhoenix.Tấtnhiên,cứxemcáchdiễnracuộcđiềutrầnthìnhiềungườiMỹ,kểcảhainghịsĩđãhỏitôi,đềuhoàntoànchốnglạivớinhữnggìchúngtôicốlàmởViệtNam.Họmuốn,phùhợpvớikhẩuhiệucủaphongtràohoàbình(“MỹrútrakhỏiViệtNam”),rằngchúngtôiphảirútkhỏiViệtNamvôđiềukiệnvàchẳngcầnphảiđếmxỉagìđếndưluậncủangườiViệtNam.

Trongcuốnsáchnày,tôiđãbỏsótkhôngnóivềnhữngnỗlựcbằngconđườngngoạigiaođểgiảiquyếtchiếntranh.Khôngphảivìsơýhayvìvấnđềnàyđãvượtrakhỏitầmhiểubiếtcủatôi,cảkhitôiởViệtNamhaylúctôiởWashington,màcáichínhlàtôitin-vàđếnnaytôivẫnthếrằnggiảiphápấytuyệtđốikhôngthíchhợpvớicuộcchiếntranhởnôngthôn.BởitôitinlàcácnhàlãnhđạoBắcViệtNammuốnthôntínhNamViệtNamvàsẽkhôngchấpnhậnbấtcứcáigìkhácngoàichiếnthắngnếunhưđàmpháncódiễnra.Họđãchứngtỏquyếttâmtiếptụcchiếntranh,dùcáigiáphảitrảbằngsinhmạngcó lớnđếnđâu.Tôibiếtrằngnhữngthuyếtphụchaymặccảngoạigiaođềukhônglàmhọsaolãngđượcmụctiêucủahọ.

Nhiều lần các nhà lãnh đạo nước Mỹ - tổng thống Johnson, tổng thống Nixon, cố vấnKissinger,cùngcácphụtávàcácnhàngoạigiaocủahọ-đãdựtínhthôngquaLiênXôđểlàmchoBắcViệtchấpnhậnmộtthoảthuận.Nhưngtheotôi,mộtgiảiphápnhưvậyđãkhôngtínhđếnquyếttâmcủaBắcViệtcũngnhưtàikhéoléocủahọtrongtranhthủsựgiúpđỡcủaLiênXô,TrungQuốcmàvớimỗibên,họđềutranhthủđượcsựủnghộtốiđa.BắcViệtđãbiếtkiếmlờitrongcuộcganhđuathườngxuyêngiữahaiôngkhổnglồcủathếgiớiCộngsản(cáchmạngvănhoácủaMaochốnglạichủnghĩaxétlạiLiênXô),nhữngngườiaicũngmuốngiànhlạichomìnhđịavịnhàquánquâncủasựnghiệpcộngsảntrêntoànthếgiới.BắcViệtđãlôikéocảhaingườivàomộtcuộcchạyđuamàaicũngmuốnchứngtỏmìnhlàngườimangđếnchoBắcViệtsựủnghộtốtnhất,màđươngnhiêntiềnđặtcọclànhữngmónviệntrợchoHàNội.

ỞC.I.A.,mộtsốchuyêngiavềphảngiánđãnghĩrằngcuộctranhchấpvềtưtưởnggiữaLiênXôvàTrungQuốcấychỉlàmộttròdàncảnhnhằmlàmchoPhươngTâymơhồvềhọvàthúcđẩysựnghiệpcộngsảntiến lên.Nhưngcánhântôi, tôichorằngnóđúngnhưcáigìnócó,

nghĩalànóphảnánhmộtcuộctranhcãilýluậntrongnộibộvànhữngmâuthuẫndântộcđặctrưngtrongquanhệXô-Trungtừnhiềuthếkỷnay.NhữngngườiBắcViệtNam,phải,chínhhọ,đãnhìnthấyởđấymộtcơhộiđểkhaithácnhữngmónlờiquýbáudướidạngphươngtiệnchiếntranh.TôitinrằngLiênXôđãkhôngcóđủảnhhưởngđểthuyếtphụcBắcViệtchấmdứtcáchoạtđộngcủahọchốnglạiNamViệtNam.

DođókhôngmấyquantâmđếncáccuộcvậnđộngbímậthaycáccuộctiếpcậntrựctiếpvớiMatxcơvađãlàmcácnhàlãnhđạoMỹsaonhãngcuộcchiếntranhViệtNamgiữanhữngnăm60.ThậmchíngaycảkhicáccuộcđàmphánchínhthứcbắtđầuởParisnăm1968,tôivẫncảmthấtchắcchắnrồisẽkhôngcómộtsựthoảhiệpnàogiữađôibênbằngconđườngngoạigiao.BắcViệtđãđượccổvũbởikinhnghiệmcủahọtrongcuộcchiếntranhchốngPháp.QuyếttâmkhônggìlaychuyểnnổicủahọcuốicùngđãđánhbạiýchíchiếnđấucủangườiPhápnăm1954,vàParisđãphảinhượngbộhọrấtnhiều,nhiềuhơntấtcảnhữnggìhọđãthựctếlàmđượcởĐiệnBiênPhủ.MộtyếutốkhácnữacũngđãkhuyếnkhíchBắcViệtkhôngnênnhượngbộdùchỉmộtlymộttýtrongnhữngnăm60và70:sựthoảhiệpmàhọđãchấpnhậnởGenèvenăm1954dướisứcépcủaLiênXôvàTrungQuốcđãdẫnhọtớichỗđểtuộtmấtcơhộigiànhthắnglợihoàntoànvà“khôngthểtránhkhỏi”màhọhyvọng.NgôĐìnhDiệm,tráivớimọichờđợi,đãtỏracókhảnăngvựcdậyNamViệtNamvớisựgiúpđỡcủaMỹ.

CácnhàthươngthuyếtchínhcủaBắcViệttrongthờikỳ1968-1970đãkhônggiấugiếmkhichorằngphongtràohoàbìnhởMỹsẽlàyếutốđểbuộcHoaKỳphảirútkhỏiViệtNamvàthôiủnghộThiệu.Ngườixuấtsắcnhấttrongsốhọ,LêĐứcThọđãcôngkhaicôngnhậnđiềuđótrướcKissinger.TrongnhiềucuộcgặpgỡngườiMỹởChâuÂuhayởHàNội,ngườiBắcViệtđềulàmhọtinrằngnếuBắcViệtgiữvữngthìMỹsẽphảinhườngbước.Điềunàycàngrõvàongàyhọ tuyênbố trởngạichínhcho“giảipháp”khiếncảhaibên lâmvàongõcụtchính làThiệu,chonênnếukhôngcònThiệuthìtrởngạiđósẽmấtđi.

BắcViệtkiêntrìtranhthủphongtràohoàbìnhMỹbằngnhữngcuộctiếpxúcởChâuÂu,hoặcquathămdò,haykêugọicảmtìnhcủangườiMỹđốivớiphongtràochốngchủnghĩathựcdân.HọđượcsựủnghộrộngrãicủadưluậnMỹ,doviệcgiớithôngtinđạichúngcủaMỹdễdàngvàođượcNamViệtNam,trongkhinếumuốnvàomiềnBắcthìlạirấtkhó.Dođó,tintứcvềnhữngthấtbại,nhữngkhiếmkhuyếtcủachếđộNamViệtNamthìcôngchúngMỹthahồxài,cònvớiBắcViệtNamthìchẳngcógìhếtvìHàNộikhôngchophép.

Với chúng tôi, nhữngngườiởViệtNam, cómộtkhía cạnh củaphong tràohoàbìnhmàchúngtôirấtkhóhiểu.KhisựquantâmcủacôngchúngđãgiảmđidoMỹrútquânvềnướcvàliềnđósốthươngvongcũngítđithìkhônghiểusaodưluậnhoàbìnhvàtựdoởMỹchẳngnhữngkhôngchỉđòichấmdứtsựcanthiệpquânsựcủaMỹmàcònđòihoàntoànchấmdứtchiếntranh-thậmchívớicáigiálàchấpnhậnthắnglợicủacộngsản.

NhữngsứcépấyđặcbiệtđènặnglênvaitổngthốngNixonvàcốvấnKissinger.Nixonsẽlaovàochiếndịchbầucử1972,đươngđầuvớiđốithủlàGeorgeMcGovern,ngườiđòiphảithựcsựchấmdứtsựdínhlíucủaMỹởNamViệtNam.Đểđáplạitháchthứcấy,Kissingerthấyduynhấtchỉcómộtcâutrảlờilàphảiđàmphánđểkýkếtđượcmộthiệpđịnhhoàbình.ÔngtíchcựctìmkiếmmộtcôngthứccóthểthíchhợpvớiBắcViệttrongkhivẫnchophéptổng

thốngNixonkhẳngđịnhlàHoaKỳđãđạttớimộtgiảipháptrongdanhdự.BắcViệtcònnắmđượctrongtaymộtconchủbàithứyếunữalàcáctùbinhMỹbịgiamgiữởBắcViệtNam-chủyếulàcácphicôngcủakhônglựcvàhảiquânbịhạtrênbầutrờilãnhthổ.BắcViệtsửdụngnhữngtùbinhnày,trưngbàyhọtrướccácchiếnsĩhoàbìnhMỹ,nhưJaneFonda,đểtăngthêmsứcépcủacôngchúngđốivớitổngthốngvàbuộcôngphảinhượngbộnhữngđòihỏicủahọ.Sựdũngcảmvàtínhkỷluậtmànhữngphicôngnàychứngtỏđãhầunhưkhôngđượcđấtnướcthừanhận,bởiđấtnướcnàyđãcoinhữnghànhđộngmàhọlàmchonólànhữngđiềuxấuvàbâygiờvìlòngnhânđạomàngườitaphảitìmcáchđưahọvề,khôngmộtchúttựhào.

VấnđềcơbảncủacáccuộcđàmphánlàcầnbiếtHàNộicóthểđượcduytrìsựcómặtcủahọởNamViệtNamkhông,ởnơimàhọđãphảilùibướctrướcchiếndịchbìnhđịnhcủaThiệu.TổngthốngThiệubiếtrằng,điềuđólàkhôngthểđược.BởiônghiểunếukýmộthiệpđịnhhoàbìnhthìđiềuđósẽcónghĩalàMỹsẽchấmdứtsựcamkếtvàủnghộcủamìnhvàlậptứcBắcViệtNamsẽquaylạitấncôngkhicóthờicơ.LiênXôvàTrungQuốcchắcchắnsẽtiếptụcviệntrợchoBắcViệt,trongkhiđóthìviệntrợcủaMỹchoNamViệtNamsẽkhôngcònnữa.VìvậytổngthốngThiệukiênquyếtphảnđốisựcómặtcủaBắcViệtởmiềnNambởiđiềuđósẽđemlạichomiềnBắcmộtcáilợihiểnnhiênđểtấncôngmiềnNam,điềumàchắcchắnsẽxẩyra.

Trênbànđàmphán,Kissingerđãđạt được thoả thuận làBắcViệtNamphải thừanhậnchínhquyềnThiệuởNamViệtNamcũngcùngvớidanhnghĩanhư“chínhphủlâmthời”củacộngsản.ÝthứcđượcchiếntranhsẽtáidiễnkhiMỹrađihếtvàcáncânlựclượnglúcđócólợichokẻđịch,nênThiệuchorằngthoảthuậnấychẳngcógiátrịgìhết.Kissingerlạitìmcáchđểcốgiànhđượcmộtthoảthuậntốthơnmàcộngsảncóthểchấpnhậnđược,đólàthừanhậnsựcómặtcủaBắcViệtởmiềnNamnhưnghọphảihứatừnaysẽngừngmọisựxâmnhậpvàomiềnNamvàtổngthốngThiệuvẫntiếptụcvaitrònhưtrước.ĐọccuốnNhữngnămcủatôiởNhàTrắngcủaKissinger,ngườitacóthểthấyôngnghĩrằngvớisựgiúpđỡcủaMỹquânđộiNamViệtNamcóđủkhảnăngđểkiểmsoátđượcnhữngviphạmnhỏcủađịchđốivớihiệpđịnhvàdựkiếnHoaKỳsẽcóthểquaytrởlạivũđàitrongtrườnghợpnếuxảyranhữngviphạmnghiêmtrọng,kiểunhưcuộctiếncôngcủaBắcViệtxuân1972.

ThiệutỏranghingờvàchuacháttrongnhữngcuộcđàmphánvớiKissinger.SaunàykhitrảlờiphỏngvấncủaNguyễnTiếnHưngvàJerroldL.Shecter,ThiệuđãphànnànvềcáchđốixửtytiệnvànhụcnhãmàNixonvàKissingerđãxửsựđốivớiông,khicoiôngchẳngkhácgìnhư một cấp dưới ở thuộc địa. Chẳng hạn như đã tiếp ông ở Midway, chứ không phải ởHonolulu,dànhchoôngmộtcáighếphôtơinhỏhơnghếcủaNixon;gạtôngrarìatrongmộtsốcuộcđàmphánmấuchốtvớiBắcViệt,vàchuyểnchoôngmộtvănbảnhiệpđịnhbằngtiếngAnhmàhọvừathươngthuyếtxong,trongkhimàđiểmtốiquantrọnglạinằmđúngởnghĩacủamộtsốcâubằngtiếngViệt.

KissingerđãđưachoThiệumộtvănbảnhết sức chi tiếtvềnhữngcuộcđàmpháncuốicùng.ÔngđãphảiđấutranhvớiThiệuđểbắtThiệuphảichấpnhậnsựcómặtcủaBắcViệtởmiềnNam(điềumàôngđãnhượngbộchoBắcViệt).ÔngđãgắngtrấnanThiệubằngcáchhứalànhữngcuộcbầusaunày,màcảhaibênđềucómặt,sẽbảođảmcảhaichínhquyềnđốiđịchđềusẽởthếngangbằngnhau.Bâygiờkhimàvàolúcmộthiệpđịnhcóvẻnhưsắpđượckýkết,

nhờnhữngnhượngbộmàKissingergiànhđượccủaBắcViệt,thìđốivớiThiệucũngnhưvớiBắcViệt,rõrànglàmọigiảiphápchấpnhậnsựcómặtcủaBắcViệtởmiềnNamđềucónghĩalàchiếntranhsẽtáidiễnmàkhôngcósựcómặtcủangườiMỹ,vàdođócũngcónghĩalàNamViệtNamsẽthấtbại.

TuyNixonrasứckhẳngđịnhcáccuộcđàmpháncủaKissingersẽkhônggâyảnhhưởnggìđốivớicuộcbầutổngthốngtới,nhưngcảhaingườiđềukhôngvìthếmàkhôngcảmthấysứcépcủacôngluậnvàquốchộiđốivớichiếntranhViệtNamvàmuốnnhanhchóngkýkếtmộthiệp định hoà bình để tránh khỏi phải ngừng viện trợ cho Nam Việt Nammột cách đơnphương.PhíaBắcViệtcũngthế,họcũngmuốnkýhiệpđịnhđểxáclậpđượcviệcMỹrútquânchonênhọđãcómộtsốnhượngbộ,vídụnhưrútquânkhỏiLàovàCampuchia.

ThựcrathìhainhàđàmphánchínhđãđạtđượctớimộthiệpđịnhnhưnghọchưathểkýđượcdosựphânphốicủaThiệu.NgaycảlờihứahẹnMỹsẽviệntrợồạtchoNamViệtNammộtsốlượnglớnsúngđạnvàcácđồquâncụtrướckhingừngbắncũngkhôngthuyếtphụcđượcôngta.TổngthốngThiệucốbámvàomộtđiềuchủyếulàMỹphảitiếptụccuộcchiến.Ôngtakhóclócnhưmộtngườibịcuồngloạn,vừasợHoaKỳsẽlàmđảochínhlậtđổmình,lạivừađốixửthôbạođốivớinhữngngườiđượcHoaKỳcửđến.Mộtcáchkhôngnhânnhượng,ôngkhăngkhăngtừchốibảnhiệpđịnhđãđượcchuẩnbịcôngphu,mặcdùtổngthốngNixonđãkhôngúpmởgiảithíchvớiôngrằngMỹsẽủnghộôngtrongtrườnghợphiệpđịnhbịviphạm,nhưngMỹsẽkhôngthểủnghộđượcôngnếuhiệpđịnhkhôngđượckýkết.Cảmthấylạilâmvàongõcụt,BắcViệtquyếtđịnhkéodàiđàmphánđểđạtđượcnhữngđiềukiệntốthơnsovớinhữnggìhọđãchấpnhậntrướcđó.

Đểtháogỡchocuộckhủnghoảng,Mỹthấycầnphảicómộthànhđộngcứngrắnđốivớicảđôibên.VàodịpNoel,theolệnhcủatổngthốngNixon,MỹđãồạttiếnhànhnhữngtrậnnémbomhếtsứcácliệtxuốngmiềnBắc,lầnnàyđểlàmchoBắcViệthiểurằnggiờđâyMỹsẽkhôngđánhphátheokiểuleothangnhưnhữngnăm60nữa.CuộcphảncôngvừahiệuquảvừachínhxácđãgâynênmộtphảnứngdữdộitrongphongtràohoàbìnhởMỹ.BắcViệtcũnglậptứcphảnđối,tốcáomáybayMỹđãđánhcảvàobệnhviện.

Thếmàviệclàmđó-chiếndịchnémbomdịpNoelđãpháthuytácdụng.BắcViệtvộiyêucầunốilạiđàmphánmàchínhhọđãlàmngừngtrệ,vớiýđịnhđạttớimộthiệpđịnhphùhợpvớinhữngnétlớntrướcđâyhọđãchấpnhận.SaunàyNixonđãtuyênbốônglấylàmtiếcrằngtrướcđây,tứchồitừ1969đến1972,ôngđãkhôngchođánhmạnhhơn.Vàôngđãhoàntoàncólý.

TháiđộcươngquyếtcủatổngthốngNixoncũngtácđộngtớiThiệuvànhữngngườiNamViệtNam.ĐểlàmchohọhiểurằngchiếndịchnémbomNoelkhônghềlàmMỹthayđổiquyếttâmkývớiBắcViệtmộthiệpđịnhphùhợpvớinhữngnétlớnđãxácđịnhtrướcđó,NixonđãcảnhbáoThiệu:“Ôngcầnquyếtđịnhôngmuốntiếptụcquanhệđồngminhvớichúngtôi,hayôngmuốnthấytôitìmkiếmmộtthoảthuậnvớikẻthùđểchỉphụcvụcholợiíchcủaHoaKỳ”.Trongcâutrảlờicủamình,Thiệucóđổiývềmộtvàiphảnđốicủaôngtrướcđây,nhưngôngvẫnkhẳngđịnhôngkhôngthểnhận.ĐểBắcViệtcómặttrênlãnhthổcủaông.Thiệunghĩrằngdùngnhữnglờilẽnày,ôngvẫnkhôngngăncảnMỹtiếptụcđàmphán,trongkhiôngvẫncóthể

khôngphảitựtráchmìnhvìđãchấpnhậnmộtđiềukhoảncóthểđưađấtnướctớithấtbại.NixonlạigửichoThiệuláthưthứhai,trongđóôngcamđoan“sẽduytrìsựgiúpđỡcủaMỹtrongthờikỳtiếptheohiệpđịnh”vàhứa“HoaKỳsẽdùnghếtsứcmìnhđểđáptrảlạiBắcViệtnếuchínhphủBắcViệtviphạmhiệpđịnh”.

SautấtcảnhữngviệcnóitrênKissingertrởlạiParisđểhoànchỉnhmộtlầncuốibảnhiệpđịnhsẽkývớiBắcViệtNam.

Saukhiđượcthảoluậnxonglầncuối,bảnhiệpđịnhđượcchuyểnvềSàiGònđểđưachoThiệu,kèmtheomộtláthưcủatổngthốngNixon.LáthưchobiếttổngthốngNixonsẽkýhiệpđịnhnày“mộtmình,nếucầnthiết”vànóithêm:“Trongtrườnghợpđó,tôisẽbuộcphảigiảithíchcôngkhairằngchínhquyềncủaôngđãgâytrởngạichohoàbình.TừđósẽxảyrađiềukhôngthểtránhkhỏivàngaylậptứcHoaKỳsẽchấmdứtviệntrợkinhtếvàquânsự”choNamViệtNam.Saukhicốcóvàihànhđộngđểcứuvãntìnhthế,ThiệuđãphảicúimìnhchấpnhậnýmuốncủaMỹ.SốphậnhoàbìnhởViệtNamđãđượcđịnhđoạtHiệpđịnhvềhoàbìnhđượccácbênkýkếtphêchuẩnngày23thángMộtnăm1973ởParisvàcuốicùngthìđượckýkếtngày27thángMột.Hômđó lạiđúngvàongàyởHoaKỳcó lệnhngừnggọi tòngquânvàđốivớinhữngngườitrongphongtràohoàbình,thìđiềuđómớithựcsựlàmộtnhượngbộcònquantrọnghơncảviệckýhiệpđịnhchínhthức.CácđàivôtuyếntruyềnhìnhphátđiphátlạinhữnghìnhảnhđầyxúcđộngvềcáctùbinhchiếntranhtrởvềtừHàNộivàđượcđóntiếptrọngthểxứngđángvớivinhdựcủahọ.NhưngđócũnglàdấuhiệukhôngcònbàncãivàođâuđượclàchiếntranhvànhữnglợiíchcủaMỹởViệtNamđãchấmdứt.TấtnhiênHiệpđịnhParischẳngcòncógìlàmộthiệpđịnhchínhthứcđốivớiHoaKỳđểbuộcthượngviệnphảitiếnhànhmộtcuộcbỏphiếuphêchuẩnvàdođóphảichịutráchnhiệmthựchiệnnó.DướiconmắtcủaBắcViệtthìhiệpđịnhnàycũngkhôngcógìkháchơnsovớicáchiệpđịnhmàhọđãtừngký.ChứngcớlàchỉvàingàysauhọđãviphạmnókhihọgửivàomiềnNambằngđườngbiểnmộtchuyếntàuchởvũkhí.CònphíaMỹthìtrướckhihiệpđịnhcóhiệulực,họđãtranhthủchởchoNamViệtNamvũkhívàcácđồquâncụcàngnhiềuchứngtỏcàngtốtchừngấy.Sauđóthìhọchỉcóthểthaynótheophươngthức“mộtđổimột”.BắcViệtthìcảmthấyítbịgòbóhơnbởibắtbuộcấy,bởihọvẫnồạtđưavàomiềnNamcácchuyếnhàngquânsựmàkhôngcầntôntrọngcácđiềukhoảncủahiệpđịnh.

•Mộtthấtbạikép.

Trongthờikỳấy,tôi ítcóđiềukiệntiếpxúcvớinhữnggìđangdiễnratạicáccuộcđàmphán.MộthômtôidừnglạiởParisđểhỏipháiđoànMỹvềnhữngtiếntriểntrongcôngcuộcbìnhđịnhởNamViệtNam,nghĩrằngcóthểgópvớihọmộtsốýkiếnvàmuốnthuyếtphụchọlàkhôngnên“buôngtay”.NhưnglúcđótôiđanggiữchứcgiámđốcđiềuhànhC.I.A.,phụtráchcácvấnđềquânsựcủacơquanvàtrựcthuộcgiámđốcC.I.A.RichardHelmsvàphógiámđốclàtướngVernonWalters.Vịtríđóvềnguyêntắcđãcắttôikhỏicáccôngviệcmậtcủacơquan,màtôichỉcòncóthểliênhệnhờvàoviệcdựtrùngânsáchvàbảovệnótrướcnhữngyêucầucủachínhphủvàquốchội.Tuynhiên,nhiềunămlàmviệcởViệtNamđãkhiếntôikhôngthểkhôngquantâmtớinó,vàquanhữngbáocáocủacáccơquanmật,tôivẫnchămchútheodõinhữngdiễnbiếntìnhhìnhởđấtnướcđóvàởParis.

Nhữnggìtôiđọcđượcđãkhônglàmthayđổiniềmtincănbảncủatôi,đólàNamViệtNamcầnphảichiếnđấuđểtiếptụctồntạivàsựủnghộcủaHoaKỳlàyếutốquyếtđịnhcủasửtồntạiấy.Năm1972,NamViệtNamđãthựcsựchứngtỏnócóthểtựnóvượtrakhỏitìnhthếvớisựgiúpđỡcủachúngtôivềhậucầnvàcáctrậnnémbombằngkhôngquân.Nhưngnếuchúngtôibỏcuộc,thìchắcchắnnósẽkhôngthểchốngtrụđượcnổi.

Mộtsựthậthiểnnhiênkhác,đólàthắnglợicủaNamViệtNamtrênmặttrậnchínhtrị.Cộngsảnđãkhôngcònsứchấpdẫnnữa.ChínhquyềnThiệuđãcómộtchươngtrìnhcảithiệnkinhtếvàchính trị,hứahẹnmộtcuộcsống tốtđẹphơnđốivớinhândânViệtNam.CómộtsốngườiMỹvàngườinướcngoàivẫntiếptụccôngkíchchếđộđộcđoánvànạnthamnhũngcủachínhquyềnNamViệtNam,nhưngtừkhingườiMỹrútđi,sựquantâmcủahọđốivớinhữngcôngviệccủaNamViệtNamđãgiảmđirấtnhiều.

CùngvớinhữngchiếnbinhdũngcảmđượctrảtựdotừHàNộitrởvề,ngườidânHoaKỳcảmthấynhẹnhõmtronglòngvàđốivớihọvấnđềViệtNamchìmvàoquênlãng.ỞNamViệtNam,phùhợpvớiquyđịnhcủahiệpđịnh,BắcViệtđặtmộtpháiđoànliênlạcởSàiGòn,nhưngNamViệtNamvẫntìmcáchngănđượchọđiravùngnôngthôn.Coithườngcácđiềukhoảncủahiệpđịnh,BắcViệttiếptụcxâydựngmộtmạngđườngsáđidọctuyếnTrườngSơn,vòngquakhuphiquânsựvàđổvềkhuvựcphíaBắcSàiGòn,nơimàtrướcđâytrongcuộctiếncônglớnxuân1972,họđãmởmũitiếncôngchủyếu.Mộtpháiđoànquốctếgồmđạidiệnbốnnướcđượcthànhlậpđểgiámsátviệcthihànhhiệpđịnh,nhưnggiốngnhưtìnhtrạngcủapháiđoànquốctếđượclậpsauhiệpđịnhGenève1954,pháiđoànnàyđãnhanhchóngbịlàmtêliệt.CácthànhviênCộngsảnBaLanvàHunggari củanóđãchẳngbaogiờ tốcáocáchànhđộngviphạmcủaBắcViệt,đơngiảnlàdoBắcViệthoàntoànkhôngbiếtlàhọbắtbuộcphảilàmbáocáo.

CảBắcViệtNamvàNamViệtNamđềucómộtcốgắngcuốicùngđểmởrộnglãnhthổcủahọtrướckhihiệpđịnhcóhiệulực.VàothángMộtnăm1973,NamViệtNamđãthànhcôngkhihọkìmchânđượcBắcViệt,khôngđểchođịchthủpháttriểnđượcraxakhỏivùngnúivàvùngbiêngiới,giànhlạiđượctỉnhQuảngTrịđãbịBắcViệtchiếmđượctrongcuộcchiến1972.

ĐiềukhoảnduynhấtcủahiệpđịnhđượctôntrọnglàMỹchấmdứtsựdínhlíu.NgườilínhcuốicùngđãrờiViệtNamtrongthờigianhạnđịnhlàsáumươingày.MỹchỉđểlạiởSàiGònvănphòngcủatuỳviênquânsựvàvàilínhthuỷđánhbộđểcanhgáctoàđạisứ.Mỹcũngcònđểlạitámnghìnnămtrămnhânviêndânsự,chủyếuhọlànhữngnhânviênchuyênmônphụtráchduytrìbảoquảncáckhítàicôngnghệsẽchuyểngiaochocáctổchứcdânsựvàquânsựNamViệtNam.MỹtiếptụcnémbomCampuchiachốnglạicáccuộctấncôngliêntụccủaquânKhơmeđỏcủaPônPốtbởichúngkhôngnằmtrongkhuônkhổcủahiệpđịnhvàBắcViệtthìnóihọkhông thểkiểmsoátđượcchúng.Nhữngngày trướckhihiệpđịnhcóhiệu lựcmộtkhốilượnglớndụngcụquânsựđượcMỹđưavàoNamViệtNam,bảođảmchoNamViệtNamcómộtlựclượngdựtrữquantrọngđểcóthểthaythếchonhữngdụngcụbịhỏngtheonguyêntắcmộtđổimộtđúngnhưquyđịnhcủahiệpđịnhParis.NhưngsựthaythếđóđươngnhiêncòntuỳthuộcvàoýmuốncủaMỹ,màýmuốnnàytrướchếtcòntuỳthuộcvàongânsáchdoQuốchộichuẩnchi.

Thếnhưngýmuốnđólạicósựtrụctrặc.ChínhquyềnNixonmuốnduytrìmộtcáchtrungthựcmộtmứcđộviệntrợthíchhợpvớiNamViệtNamphùhợpvớigiớihạnmàhiệpđịnhchophép,nhưngnóđãvấpphảisựchốngđốingàycàngtăngcủanhữngngườichorằnglàmnhưthếlàlạitiếptụcdínhlíuvàoViệtNam.ThángSáunăm1973,ThượngviệnvàHạviệnthôngquanhữngdựluậtngăncấmmọitàitrợchonhữnghoạtđộngquânsựcủaMỹởĐôngDương.Cònviệc,haiviệnđồngýgiahạnchođếnngàycuốicùnglà15thángTám,thìđiềuđóduynhấtchỉvìchínhphủđãcốgắngđềnghịchophépmìnhđượctiếptụcủnghộCampuchia,tạomộtáplựccólợichoviệcthươnglượngmộtcuộcđìnhchỉchiếnsựởđó.ThángMườinăm1973,quốchộibiểuquyếtluậtquyềnhànhđộngchiếntranh(WarPowersAct),hạnchếtrongvòngsáumươingàyviệcchophéptổngthốngcóquyềnđưaquânranướcngoàimàkhôngcầncósựđồngýđặcbiệtcủaquốchội,dođóđãlàmgiảmkhảnănggiữlờihứacủatổngthốngNixonđốivớiThiệulà“đáplạimộtcáchmạnhmẽ”mọiviphạmhiệpđịnhcủaBắcViệt.ThángMườimột,quốchộixoábỏquyềnphủquyếtcủatổngthốngNixon.

TrongkhiviệntrợMỹgiảmđithìtỷlệnghịchvớinólàlựclượngBắcViệtvàoNamViệtNamvàcácvùngbiêngiớicủaLàovàCampuchiangàycànggiatăng.ThángMườinăm1973,BắcViệtđãđưavàoNamViệtNamkhoảngsáumươinghìnquânvớihàngtrămxetăngcơgiới,pháomặtđất,pháophòngkhôngvàxâydựngmộttuyếnđườngchạytớivùngSàiGòn,bảođảmthôngxetrongmọiđiềukiệnthờitiết.Dọctheotuyếnđườngấy,họcònđặtđượcmộtđườngốngdẫndầucungcấpđủnhiênliệuchomộtlựclượngquânsựđượchiệnđạihoámàhọđangxâydựngởmiềnBắcvàcácvùngxungquanh.Đốivớichúngtôi,nhữngngườiởtổnghànhdinhcủaC.I.A.,khiđọcbáocáovànghiêncứucáctấmkhôngảnh,chúngtôikhôngcònhoàinghigìnữađốivớicácýđồcủaBắcViệt:họsẽtấncôngNamViệtNamkhinàocóthờicơthuậnlợi,nhưnglầnnàysẽlàmộtcuộctiếncôngquânsựvớithếápđảo.

ThángNămnăm1973,tổngthốngNixonbáocáoôngsẽcửtôilàmgiámđốcC.I.A.thaychoJamesSchlesingergiữchứcbộtrưởngQuốcphòng.KhiThượngviệnlàmthủtụcđểphêchuẩnchứcvụmớicủatôithìviệclàmấylạitạochophongtràohoàbìnhmộtcơhộiđểhọkhuấyđộnglênbóngmacủachươngtrìnhPhượnghoàng.Lầnnày,họtrưngkhắpWashingtonmộttấmhìnhkhôngmấysángsủacủatôiintrênnềnmộtconbàipích,kèmtheomộtghichúbuộctộitôi làtênsátnhâncủahaimươinghìnsinhmạngViệtNamtrongkhuônkhổchiếndịchPhượnghoàng.Tuynhiênviệcbổnhiệmtôivẫnđượcthượngviệnphêchuẩnvàngày5thángChínnăm1971tôiđãlàmlễtuyênthệ.

VaitròmớicủatôiđòihỏitôiphảiđiềuhànhcáccôngviệcliênquanđếnsựpháttriểntìnhhìnhViệtNam,dùrằngchúngtôicũngcònphảiquantâmđếnnhiềuđiểmnóngkháctrênthếgiới,vídụnhưcuộcchiếntranhArập-IsraenởTrungĐông.NhưngtôivẫncảmthấytôiphảiđặcbiệtquantâmđếnViệtNam,vìtôicócảmgiáclýdochủyếukhiếntổngthốngNixoncửtôivàochứcvụmới,làdoôngvàAlexanderHaigđãnghenóinhiềuvềtôikhitôithamgiachươngtrìnhbìnhđịnh.Những thông tin của tôi trướcquốchộinhưrơivào tainhữngngườiđiếc.QuantâmtrướchếtcủacácnghịsĩbâygiờlàMỹhãygiảmbớtnhữngcamkếtvớinướcngoài.

ĐiềuđóđãthểhiệnmộtcáchhiểnnhiêntrongviệcgiảmdầnnhữngkhoảnviệntrợcủachúngtôichoNamViệtNamvàonhữngnăm1973,1974và1975.Quốchộiđãgiảmsố2,8tỷ

đôlaviệntrợquânsựNamViệtNamdựkiếnchonăm1973xuốngcòn700triệuchonăm1974.ThểhiệnrấtrõchotâmtrạngcủanướcMỹlàviệcnăm1973,khimờitổngthốngThiệusangthămvàothángTư,tổngthốngNixonđãphảitiếpThiệuởSanClemento,bởilúcấyviệctiếpThiệumột cáchchính thứcởWashingtonsẽdấy lênmột làn sóngphảnđốidữdộivềchínhtrị.KhiThiệutớiWashington,ôngchỉđượcphótổngthốngAgnewtiếpvàôngnàyđãphảivấtvảlắmmớitậphọpđượcmộtsốngườiđểlậpramộtbancóvẻnhưlàbanđóntiếp.

TinhthầncủangườiNamViệtNamvànhữnghyvọngvềtươnglaicủahọbịtácđộngmạnhbởisựủnghộcủaMỹđốivớihọngàycàngsasút.TâmsựvớikháchhaybèbạnMỹcủahọ,cáctướnglĩnhđãkhôngúpmởkhihọtỏranghingờrằngquânđộicủahọsẽkhócókhảnăngđươngđầuvớiquâncộngsảnkhigiờđâyngườiMỹđãbỏhọrađi.TổngthốngThiệuđãbãibỏviệcbầuởnôngthôn,màtựôngsẽchỉđịnhnhữngtrưởngthôntrưởngxã,vìôngchorằngnôngthônvẫnbịcộngsảnđedoạ.Ôngápđặtđảngdânchủcủaôngvàloạitrừcácđảngpháikhác,tạonênmộtquangcảnhgìđóvềđờisốngchínhtrịnhưnglạitrốngrỗngnộidung.Cácviênchứcchínhquyềnnắmgiữnhữngchứcvịchủchốttrongđảng,gạtbỏnhữngđónggópcủacáctầnglớpnôngdântrướcđây.NếusựhoáthâncủaPhongtràocáchmạngquốcgiacủaanhemhọNgôấycótạoramộtvẻbềngoàicủaviệc“toàndân”thamgiachínhtrịthìthựcranócũngchẳngdựatrênmộtthựctếnàohết.

Phảiđươngđầuvớiviệccắtgiảmviệntrợ,quânđộibắtđầuquảnlýmộtcáchdèxẻncácnguồncungcấpcủahọ,giảmviệccấpđạndược,xăngdầuchonhữnghoạtđộngphòngngựphảncôngchốnglạicộngsảnởmiềnrừngnúi,vàgiớihạnsựcanthiệpvềđịaphươngcũngthấysứcmạnhhoảlựccủamìnhbịgiảmsútvàtínhchủđộngtrongviệcmởrộnganninhcủahọđãphảinhườngnguycơvàrủiro.NhiềudấuhiệukhácchứngtỏtháiđộngàycàngthậntrọngedèđócủaquânđộiNamViệtNam,chẳnghạn,việccắtgiảmdầnsốlượngđạnbắncủapháobinh,haycácphivụxuấtkíchcủamáybaytrựcthăngtrongnhữngcuộcchiếnđấu.ĐượchuấnluyệntrướcđấytheotàisảnchiếnthuậtcủaHoaKỳ,thìnayhọlạiphảivậndụngchiếnthuậtấytrongđiềukiệnthiếuthốnđạndược,máybaykháchẳnvớinhữnggìhọđãhọc.

Sựchủđộngvềchínhtrị,từnglàđặcđiểmcủathờikỳbìnhđịnhvàViệtNamhoáđượcMỹkhuyếnkhíchvàủnghộtuyệtđối,giờđãbịxóamờđibởiviệcquaytrởlạicủacáchcaitrịdogiớiquânsựchiphối.Thiệuchorằngsựgiatăngcủalựclượngchínhquycộngsảnđãkhôngchoôngmộtlựachọnnàokhác.Ôngcầnphảidựavàohệthốngtônticủaquânđộiđểđươngđầuvớimộtcuộctiếncôngcóthểxảyra.GiờđâytinchắcmìnhđãbịcácôngthầyMỹbỏrơi,giớiquânsựNamViệtNam,trướcviễncảnhcủamộttrậnchiếnđấucuốicùngđầytuyệtvọng,đãbắtđầuquantâmnhiềuđếnsựsốngcòncủagiađìnhmìnhhơnlàquantâmđếnlợi íchchung.Tuynhiênởnôngthôn,mặcdùcáclựclượnganninhđịaphươnggiảmđisongnhữnghoạtđộngcộngsảnkhôngthấygiatăng.Cóvẻnhưcộngsảnđãgiảmnhữnghoạtđộng“Chiếntranhnhândân”củahọđểtậptrungsứcvàochuẩnbịchomộtcuộctổngtiếncôngồạtkhithờicơđến.

MộtsựkiệnnữađãtácđộngmộtcáchquyếtđịnhđếnsựtrảđũađốivớinhữngviphạmhiệpđịnhcủaBắcViệt.VớisựvỡlỡcủavụWatergatenhơnhớp,nhiềukhíacạnhchưatừngđượcbiếtvềchiếntranhViệtNamđãđượcphơibày.NhưviệcHowardHunt,mộtcựuquan

chứcC.I.A.đãdựđịnhlàmmấtuytíntổngthốngKennedybằngcáchviếtlạivaitròcủaôngtatrongviệcloạibỏDiệm.TácđộngđầutiêncủaWatergateđếntấnthảmkịchViệtNamlàtổngthốngNixonrồisauônglàGeraldFordđãítcòncơmayhơnnữađểviệntrợchoNamViệtNam.ViệcRichardNixontừchứcthángTámnăm1974đãđánhdấuchothờikỳhoàngkimcủaquốchộikhiquốchộichiphốimạnhvàoquyềnhànhpháp,vàđốivớiNixon,đãđưasựhoàinghicótừvàinămnaycủacôngluậnđốivớiônglêntớiđỉnhcao.

ThángMườihainăm1974,rõràngBắcViệtđãtậptrungmộtlựclượngápđảoởbiêngiớiNamViệtNam.Ngườitacóthểtựhỏicácnhàlãnhđạocộngsảncóýđịnhsẽlàmgì,vàđólàđềtàicủanhữngcuộcthảoluậnquantrọngởHàNội,trongkhinhàphântíchcủacáccơquanmậtcủachúngtôicũngchămchútìmhiểuvấnđềđóởWashington.Ởcảhaibên,ngườitađềucùngđiđếnmộtkếtluận:HàNộisẽtungramộtcuộctiếncônglớnvàoNamViệtNamvàonăm1976đểlợidụngđượcsứcépdocáccuộctranhcửtổngthốngMỹgâyra.Nhưngngaytừxuân1975,cộngsảnđãmởnhữngcuộctiếncôngsơbộđểduytrìtìnhtrạngcăngthẳngởNamViệtNamvàđốivớicôngluậnMỹ.Nhưngđươngnhiên,nếucóthờicơthìHàNộisẽkhôngbỏquavàsẽđẩylợithếcủamìnhcàngxacàngtốt.

ThángMộtnăm1975,đểđươngđầuvớinhữngsứcépngàycàngtăng,chínhquyềnFordxinquốchộicấpchomộtngânsáchbổsungbatrămtriệuđôlađểviệntrợquânsựchoThiệu.Quốchộigầnnhưkhôngcầnchegiấusựphảnđốicủamình.Vềphầntôi,tôicũngcốsứcủnghộđềnghịấycủatổngthốngFord,bằngcáchchứngminhBắcViệtđangồạttăngquânvàomiềnNamnhưngchẳngaibuồnđểtâm.Hơnnữa,tôicũngkhôngthểtậptrungtoànbộsứclựccủa tôi cho côngviệc củaViệtNam,bởi cánhân tôi, từNoel1974, tôi cũngđangmắcvàochuyệnphảibảovệC.I.A.trướcmộtđòncôngkíchdữdộicủaquốchội.VụviệcnàyrắcrốirấtnhiềuchuyệnmàtrongđóC.I.A.bịtốcáolàtronghaimươilămnămtừngàynóđượcthànhlậpđếnnay,nóđãvượtquánhữnggiớihạnchophép.SựviệcđãbịcườngđiệuvàbikịchhoátớimứcC.I.A.cónguycơkhôngthểđượcphéptồntạinữa.KhôngkhícuộckhủnghoảngnàycócáigìđógiốngvớikhôngkhíkhingườitalênánchươngtrìnhPhượnghoàng.

ThángMộtnăm1975,BắcViệtbấtngờmởmộtcuộctiếncôngdữdộivàotỉnhPhướcLong,nằmcáchSàiGònkhoảngmộttrămhaimươikilômétvềphíaBắc.Nói“tỉnh”ởđâythìhơikhíquá,bởiđâychỉlàmộtvùngđồibịrừngcâyxâmlấn,dâncưthưathớt,cóchăngthìchỉlàmộtsốlàngnhàcửatồitànnốiliềnvớinhaubằngnhữngconđườngđất.SởdĩtổngthốngThiệuđặtthànhtỉnhlàvìôngmuốnbuộcchínhphủphảiquantâmđếnnónhiềuhơn,vàôngđãchoxâydựngởđâymộtsốkhudidânBắcViệtđểbảovệchomộtcửangõcủavùngSàiGòn,màcộngsảnnhấtđịnhphảikhaithác.NhưngBắcViệt,trướckhimởcuộctiếncôngXuân1975,lạichọnđâylàhướngđểđánhmộtđònthămdò,thửxemNamViệtNamvàMỹsẽphảnứngrasaotrướcsựviphạmhiệpđịnhcủahọ.Hơnnữa,đâycũnglànơiởgầncáckhotàng,khuvựcnghỉngơitậpkết,nằmcạnhcácđầumútgiaothôngvàđườngốngdẫndầucủahọtừmiềnBắcvào.

Đòn“nắngân”nàyđãthànhcông.TổngthốngThiệuquyếtđịnhkhôngmạohiểmđưacáctrựcthăngcủamìnhvàocuộcphảnkích, trongkhi lẽramuốnphảnkíchđượchữuhiệuthìphảisửdụngđếnnó.VàphíaMỹ,cóvẻnhưhọcũngkhôngphảnứnggìhết.Đềnghịviệntrợbổ

sungthángMộtcủatổngthốngFordcũngnhưbáocáocủaôngnóivềsựcómặtcủahaitrămtámmươichínnghìnquâncùnghàngtrămxetăng,pháobinhnặng,pháophòngkhôngcủaBắcViệtởmiềnNamcũngchẳngtácđộnggìhơnnhauđốivớisựchúýcủaquốchội.BiếtrằngMỹsẽkhôngcanthiệpvàThiệuthìchỉcóthểchốngđỡvớimộtsứcmạnhhoảlựchạnchế,BắcViệttừnaycóthểyêntâmchuyểnsanggiaiđoạntiếptheocủacuộctiếncông.

VậylàBắcViệtcóthểchuẩnbịchomộttiếncôngquymôlớndựatrênnhữngcăncứmớiđó:tức là,khôngcósựyểmtrợcủaôngbạnđồngminhhùngmạnhHoaKỳvàvớimộtsứcmạnh hoả lực kém hơn đối phương, Nam Việt Nam sẽ lại gặp thêm nữa những khó khănnghiêmtrọngvềtinhthầntrongquânđộicủanó.

BắcViệtmởcuộctiếncôngcuốicùngvàonhữnghướngcũnggầngiốngnhưtrướcđâyhọđãmởtrongnăm1972.NhữngsailầmvềchiếnlượcvàchiếnthuậtđãkéotheosựthấtbạicủaquânđộiNamViệtNamởnhiềunơi.Tư lệnhvùngcaonguyên, theođúngchỉ thị của tổngthốngThiệu,đãralệnhchobinhlínhtriệtthoátkhỏinơiđâyvàbỏmặcchobộthammưuvàcácchỉhuycấpdướicủaôngtatiếnhànhcuộcrútlui.Bịbỏrơi,binhsĩvàgiađìnhhọtháochạytheonhữngconđườngkhóđi,đãbịđốiphươngtiêudiệtvàtanvỡ.TrênphíaBắc,tổngthốngThiệutungrachocácđơnvịdùthiệnchiếncủaôngnhữngmệnhlệnhhoàntoàntráingược:mớiđầulàchốngđõvớitiếncôngcủađốiphương,rồisauđólạirútluivềphòngthủởmặtNamvàcuốicùnglàtửthủởcốđôHuế.

KếtquảlàsựsụpđổhoàntoàncủasứckhángcựcủaquânđộiNamởBắcphầnvàTrungphầnNamViệtNam.Trênđườngtiếnquânápdụngchiếnlượccơbảncủamình,BắcViệtđãkhaitháctấtcảcácđiểmyếucủaNamViệtNam.Cáclựclượngnày,trướckhihọbịtiếncông,họđãbiếnthànhmộtmớhỗnloạnnhữngconngười,chỉbiếttìmcáchtựcứulấythânvàgiađìnhhọ.ỞHộiđồnganninhquốcgiatạiWashington,hoàntoànbấtlực,chúngtôichỉcònbiếtghinhậntìnhhìnhtrongkhitôitrìnhtrướcHộiđồngcácbáocáocủacáccơquantìnhbáomôtảcuộctiếnquânkhôngthểngăncảnnổicủaquânđộiBắcViệtdọctheođấtnướcvềphíaNamvàbáotrướcsựtanrãcủacáctuyếnphòngthủcủaNamViệtNam.

ĐiềuđókhiếntôinhớlạirấtrõsựsụpđổcủanướcPhápnăm1940trướccuộctiếncôngchớpnhoángcủacácsưđoànthiếtgiápĐức,khicáclựclượngphòngthủPháp,đượcchuẩnbịrấttồi,đãkhôngchỉbịđánhbạimàcòntanrãthànhnhữngkhốingườihỗnloạnchạytrốntrướcxíchsắtxetăngvàáchchiếmđóngcủaĐứcquốcxã.Tuynhiên,ngườitacũngphảithừanhậntrongquânđộiNamViệtNam,vẫncómộtsốchỉhuyquânsựvàthậmchítoànbộcảmộtđơnvị,vídụnhưsưđoàn18ởXuânLộc,phíaBắcSàiGònđãchốngcựđếncùngtrướcmộtlựclượngápđảocủaquânđịch.

SựsosánhvớitìnhhìnhnướcPhápnăm1940còntỏrađúngởmộtđiểmnữa:đó làsự“trunglập”củaHoaKỳkhihọchứngkiếndiễnbiếncủacuộcchiếnvàkếtcụccuốicùngcủasựdínhlíukéodàicủahọởNamViệtNam.TổngthốngFordvàchínhquyềncủaôngđãkhôngthểlàmgìhơnđểcứuvãntìnhthế,bởicảQuốchộivànướcMỹđềuchốnglạiviệcđó.

TrongnhữngngàycuốicùngấyđãcónhữngnỗlựctuyệtvọnghòngvớtvátmộtcáigìđótrướcsựsụpđổkhôngthểtránhkhỏicủaNamViệtNam.LúcbấygiờchỉhuyC.I.A.ởSàiGònlà

ThomasPolgar,mộtngườigốcHung,đượccửvàochứcvụnàydocáccốnghiếnđặcbiệtcủaôngởmộtsốnơi.ÔngđãtạođượcmộtmốiliênhệvớitrưởngđoànHungcủaỦybanquốctếcónhiệmvụgiámsátviệcthihànhcácđiềukhoảncủahiệpđịnhParis.TừđógiữaSàiGònvớiWashington,ngườitaliêntụcđiệnđiđiệnlạiđểthửxemngườiHungcóthểcanthiệpvớiBắcViệtvàthuyếtphụcBắcViệtchấpnhậnmộtcuộcngừngbắnhaymọigiảiphápkhôngbạolựckhácđểgiảiquyếtchiếntranh.Theoýtôi,nhưtôiđãtrìnhbàytrongnhữngcuộchọpkéodàiởWashington,thìviệc làmtrênsẽchẳngcómấyhyvọngđemlạikếtquả, thậmchíchẳnghyvọngnào,giốngnhưtrướcđâychúngtôicũngđãtừngđịnh,quasựcanthiệpcủaLiênXô,đạttớisựthoảthuậnvớiBắcViệt.Vàđiềunàylạicànghiểnnhiênhơnkhimàgiờđây,cáncânlựclượngtrênchiếntrườngđãchỉrõmộtcáchkhôngthểchốicãiđượcrằng,họsẽchẳngmấychốcmàgiànhđượcthắnglợicuốicùng,thắnglợimàhọđãaoướctừbấylâunayvàvìnó,họđãphảihysinhbiếtbaosinhmạng.

NhưngtôikiênquyếtphảnđốiýkiếncủamộtngườiViệtNamởSàiGòn,chorằngngườitasẽcóthểdànxếpvớiBắcViệtnếunhưHoaKỳủnghộcuộcđảochínhlậtđổThiệuvàthayThiệubằngmộtnhânvậtdễchấpnhậnhơnđốivớicộngsản.Tôitrảlờingaylậptứcchúngtôikhôngmuốndínhdánggìđếncáitròkiểuấy.NếuNamViệtNamsụpđổ,thìnósẽphảisụpđổ,nhưngchắcchắnsẽkhôngphảivớinỗinhụcnhãcuốicùngkhinóbịđẩyngãbởibàntaycủangườibạnđồngminhHoaKỳ.ChúngtôikhôngthểlạilàkẻtòngphạmcủamộtâmmưulậtđổmộttổngthốngthứhaicủaNamViệtNam.

Cómộtvấnđềđượctranhcãikịchliệt,đólàviệcditảnnhữngngườiViệtNamtrướcđâyđãhợptácvớiMỹ.NgườitabuộctộichúngtôiđãbỏrơinhiềungườiViệtNammàlẽrachúngtôiphảigiúphọrađi,vàđãđểlạiđằngsauchúngtôinhiềuchứngcớcụthểtốcáohọlàđãlàmviệcvớiC.I.A.haymộtsốcơquankhác.Đúnglàtrongsốnhữngngườilẽraphảirađiđãcónhiềungườiởlại,songcũngcónhiềungườiđãrađi.TrongsốnhữngngườirađiấycómộtsốngườiđãsớmđượcđinhờsựgiúpđỡcủangườiMỹ,hoặcbằngnhữngchuyếnbayđặcbiệthoặcbằngcáchthuxếpthếnàođóđểláchquađượcnhữngthủtụcchínhthức.QuatiếpxúccủacánhântôivớiTomPolgar,tôiđãnhờđượcôngtổchứcgiúpchoditảnđượcmộtsốnhânvậtquantrọng,trongđócóhaicôgáitrẻngườiViệtNamtrướcđâyđã làmphiêndịchchoC.I.A.Tuynhiênmộttrongnhữngbiệnphápấyđãkếtthúcbằngmộtthảmhoạ,khimộttrongnhữngchiếcmáybaycủakhônglựcHoaKỳcótráchnhiệmditảnmộtsốtrẻmồcôi,bịvăngmấtmộtcánhcửatrongkhibayvàrơixuốngngoạiôSàiGòn…

DùsaongườitacũngkhôngthểcứuđượchếtnhữngngườiViệtmuốntrốntránhchếđộcộngsảnđểrađi.Điềuđángkểlàsauđócórấtnhiềungườitìmđượccáchđểditản,hoặcbằngtựlựcbảnthân,hoặcbằngsựtrợgiúpcủabèbạn.Consốđóthậtấntượng:KhoảngbatrămbamươingườiViệtvàtoànbộsốngườiMỹcònlại.

Cònvềcáctàiliệuthìnhânviênsứquánvàcơquan:C.I.A.đãdồntấtcảnỗlựccuốicùngcủahọvàođểđốthết,khôngđểchonórơivàotaykẻđịch.NhiềungườiViệtNamsauđóđãphảiđưavàocáctrạicảitạo,hoặcvìhọtrướcđâyđãchiếnđấuhaylàmviệctronghàngngũ“quốcgia”,hoặcbịlộdonhữngtàiliệutìmthấyđượctrongcáccơquancủaNamViệtNam,chứchắcchắnkhôngphảitrongcáccơquancủaMỹ.Bổsungthêmchoviệcditảnlànhữnghoạtđộng

dochủđộngcủamộtsốsĩquanhaycựusĩquanmàtrongđónhiềungười,vídụnhưGageMcAfee,đãtừnglàmviệcchoC.O.R.D.S.HọtựmìnhtrởlạiViệtNamđểtìmkiếmnhữngbạnđồngnghiệp Việt Nam cũ và thu xếp sao đó để những người này khỏi bị lãng quên. TuckerGougleman,mộtcựusĩquancủaC.I.A.đãkémmaymắnhơn:xâmnhậpNamViệtNambằngđườngbiển,anhđãbịbắtvàmộtthờigiansauđãchếttrongnhàgiam.

Đánhdấuchấmhếtchomọihyvọnghãohuyền,3giờ45phútrạngsáng30thángTưnăm1975,tổngthốngFordhạlệnhditảntoànbộđạisứquánMỹởSàiGòn.ChỉhuyC.I.A.ởđấy,TomPolgar,điệnchotôiôngsẽchấmdứtmọiliênlạcvàhuỷhếtmậtmãvàđiệnđài,kếtthúcbứcđiện,Polgarviết:

Đólàmộtcuộcchiếnlâudài,ác liệtvàchúngtađãthuacuộc.Trảinghiệpnày,duynhấttronglịchsửnướcMỹ,khôngnhấtthiếtcónghĩalàvaitròcườngquốccủaHoaKỳđãchấmdứt.Tuynhiên,tínhnghiêmtrọngcủathấtbạivànhữnghoàncảnhtrongđónóxảyracóvẻnhưđòihỏichúngtaphảiđánhgiálạinhữngchínhsáchhạnhẹpnửavời,nhữngchínhsáchtừnglàđặcđiểmcủacáichủyếunhấttrongsựthamgiacủachúngtaởđây,mặcdùchúngtađãđưavàođâymộtsốlượngrấtlớnngườivàcủa.Kẻnàokhôngbiếthọcbàihọccủalịchsử,kẻđósaunàysẽphảilặplại.HyvọngchúngtasẽgặplạimộtViệtNamnàokhácnữavàchúngtađãthựchiệnđượcbàihọc.SàiGòntừbiệtông.

ỞWashington,biếtrằngliênlạcsắpchấmdứt,tôinghĩtôinênbiểuthị lòngbiếtơncủachúngtôiđốivớinhữngnỗlựcmàC.I.A.đãbỏratrongbiếtbaonămởđấy.Tôiliềngửiđimộtbứcđiện:

VàolúcliênlạcvớiSàiGònsắpchấmdứt,tôimuốnbiểuthịniềmtựhàovàsựhàilòngcủacụcđốivớicôngviệcmànhữngngườiđạidiệncủanóởđấyđãthựchiện,vàchưabaogiờtronghơnhaichụcnămcủanó,cụclạicógìxứngđánghơnsovớinhữnggìcácanhđãlàmđượctrongmấytuầncuốivừaqua.Lòngdũngcảm,sựtậntâmvàkhảnăngđặcbiệttinhthôngnghềnghiệpmàcụcđãthểhiệntrongnhiềutìnhhuốngcủamấychụcnămquađãchỉngangbằnghoặcthậmchíđãbịcácthànhtíchcủacácanhtronggiaiđoạnkhókhăncuốicùngvừarồivượtqua.HàngnghìnngườiViệtNamđãnhờcócácanhmàđượccứumạngvàcóđượchyvọngvềtươnglai,chínhphủMỹđãđượchưởnglợirấtnhiềutừđộchínhxácvàtầmrộnglớncủacácbáocáocủacácanhvàđấtnướcsẽmộtngàynàođó,vớilòngkhâmphục,pháthiệnracáchmàcácanhđãthểhiệnnhữngthiệnchívànhữnglýtưởngtốtđẹpcủanó.Chúcmaymắnvànghìnlầncảmơn.

Ítgiờsauđó,BắcViệttiếnvàoSàiGòn.MộtnhómtruyềnhìnhcủahãngN.B.C.đãquayđượcmộttrongnhữnghìnhảnhcóýnghĩanhấtcủasựkiện.ĐólàmộtchiếcxetăngđồsộcủaBắcViệt,vớinòngpháokhủngkhiếpcủanó,đãhúcđổcánhcổng lớncủadinhtổngthống.Đâykhôngcònlàcôngviệccủamộtđộidukíchđichânđấtnữa,màlàcôngtrìnhcủamộtlựclượngchínhquyđúngnhưcáinghĩachínhquynóphảicó.ĐạitáHarryG.Summerskểrằng,trongnhữngngàycuốicùngkhiNamViệtNamsắpsụpđổ, lờibình luậncayđắngnhấtôngngheđượclạilàcâuthốtratừcửamiệngmộtphicôngcủahảiquân.Saumộtchuyếnbayđểbảovệcuộcditảnbằngtrựcthăng,viênphicôngnàyđãsôinổikêulênkhianhtađápxuốngtàuCoralSea:“BắcViệtđanglàmcuộcchiếntranhcủachúngta!”.Điềutrớtrêucủalịchsửmuốnrằng

cuộcchiếntranhnhândânmàcộngsảntungratừnăm1959thìthấtbại,trongkhivớicuộcchiếntranhchínhquymàngườiMỹchúngtôidốcsứcvàotrongnhữngnăm60vớinhữnglựclượngkhổnglồthìcuốicùngcộngsảnlạigiànhphầnthắng.

PHẦNTÁM:MỘTCONĐƯỜNGTỐTĐẸPHƠNSaukhiNamViệtNamsụpđổ,nhiềuđiềuđượctiếtlộvềbảnchấtthựcsựcủacuộcchiếnđã

làmnhữngaitrướcđâytừngchỉtríchnóphảibốirối.TrongbàibáođăngtrênbáoNhândânsốrangày1thángTưnăm1976ởHàNộinóivềchiếndịchcuốicùngnăm1975củaquânđộiBắcViệt,tướngVănTiếnDũng,ngườichỉhuychiếnthắng,đãnóikhôngúpmởrằngđâylàmộtcuộcđạitiếncôngquânsựmàtrongđócóthểnóilàchiếntranhdukíchđãkhôngđóngmộtvaitrònào[21].ÔnglấylàmmừngkhiđộiquâncủaThiệu,vìthiếusựhỗtrợcủaMỹ,đãphảitiếnhànhmộtcuộcchiến tranh theokiểu“connhànghèo”đểchống lạimườibốnsưđoànthiếtgiápBắcViệt.Vớimộtsựquantâmđặcbiệt,cácnhàphântíchcủaC.I.A.đãthấytrongbàibáonóirằngchiếnlượccủaBắcViệtlàtungramộtcuộctiếncôngvàođầu1975,nhưngcoiđóchỉlàsựkhởiđầumộtchiếncuộchainămvàchiếncuộcnàysẽđạttớiđỉnhcaovàodịpnướcMỹbầutổngthốngnăm1976(trừphicómộtthờicơnàođóđếnsớmhơn).MàđólạiđúngvớiphánđoáncủaC.I.A.vềýđồcủađịchtrongmùađông1974-1975.

Vàonhữngnămsaunàynữa,nhiềutiết lộkhácđãxácnhậnchosựđúngđắncủanhữngđánhgiácủachínhphủMỹvàNamViệtNammànhữngngườihoàbìnhởHoaKỳlúcđóđãcoithường.Mộttrongnhữngđánhgiáấyđãchỉralàtừcuối1958,cộngsảnđãquyếtđịnhsẽtiếnhànhchiếntranhnhândânđểchốnglạitổngthốngNgôĐìnhDiệmvànămsausẽthựchiện.Haibiệnphápđầutiênsẽtiếnhànhnăm1959làđưavàomiềnNamsốngườiđãtậpkếtraBắc1954đểxâydựngcơsởchínhtrịchocuộcnổidậy,vàtổchứcmộtbộchỉhuyđểphụtráchviệcmởmộtconđườngsaunàysẽtrởthành“đườngmònHồChíMinh”.Mộttiếtlộkhácxácnhậnrằngvàocuốinăm1964,nhữngđơnvịchínhquyđầutiêncủaBắcViệtđãđượcđưavàomiềnNamđểkhaitháctìnhtrạnghỗnloạndoviệcDiệmbịlậtđổgâyra,vớiýđịnhlànhanhchóngkếtthúcchiếntranh.

CũngcónhữnglờicôngnhậnrằngtrongtấtcảcáchoạtđộngdochínhquyềnNamViệtNamtiếnhànhthìchươngtrìnhPhượnghoànglànguyhiểmnhấtchochiếnlượccộngsảnvànógầnnhưđãhoàntoàncôlậpbộmáychínhtrịcủacộngsảnđốivớinhândânNamViệtNam.Theotôi, sẽ làcườngđiệunếunói rằngkếtquảđó làdochỉmộtmìnhPhượnghoàng thựchiện.NhậnthứcđócónguyênnhânlàdomộtsựphatrộnlầmlẫngiữaPhượnghoàngvớichươngtrìnhbìnhđịnh,mộtchươngtrìnhrộng lớnhơnmàngườiđiềuhành làchínhquyềnThiệu.NgoàinhữnghoạtđộngđíchthựcriêngcủaPhượnghoàng,chươngtrìnhbìnhđịnhcònbaoquát cảnhữngvấnđềvềanninh lãnh thổởnông thônvà tăngcườngcác chínhquyềnđịaphương.NóđãđạtđượcnhữngkếtquảmàBắcViệtgántấtcảchoPhượnghoàng.

SaukhiNamViệtNamsụpđổ,nhữngngườichịutráchnhiệmvàcácnhàbìnhluận,MỹcũngnhưNamViệtNam,đãđưaranhữnggiảithíchkhácnhau.Tấtnhiêncómộtsốngườiđãnhìnthấytrongcuộcthửnghiệmnày-tứccuộcchiếnởViệtNam-mộttấmgươngquáigởcủathóingạomạnvàchủnghĩathựcdâncủaHoaKỳ,khihọcanthiệpvàomộtcuộcxungđộtgiữamộtbênlàchếđộcũchuyênquyềnđộcđoáncủachủnghĩathựcdânvàmộtbênlàlựclượngcáchmạngquốcgiađíchthực,màthắnglợicủalựclượngnàylàkhôngthểtránhkhỏi.NhưngkhôngmộtaigiảithíchchothấtbạicủaNamViệtNambởisựchấmdứtcủasựủnghộcủadưluậnMỹ,gâyrabởinhữnglờichỉtríchquáđángvàthiênvịcủathôngtinbáochíMỹ,nhữngchỉtríchđãcốtìnhdẫncôngchúngtớilầmlẫn.MộtsốngườikhácthìchêtráchcácnhàlãnhđạoMỹđãtiếnhànhcuộcchiếntranhnàymàkhôngtiếtlộnhữngýđịnhcủahọcũngnhưnêurõ

nhữngkhókhănvấpphải,màlẽranếuđượcthảoluậncôngkhaithìnhữngcáiđósẽđượclàmsángtỏ.MộtsốnhàquânsựđãchỉtríchcáchlàmdầndầntừngbướccủachínhphủkhihọthihànhchínhsáchleothangtrongviệctăngquâncũngnhưđánhphámiềnBắc,trongkhitheohọthìđúngraMỹcầnphảiđánhchođịch“thẳngcánh”,nóinhưtướngCurtisLeMay,làphải“némbommiềnBắcđểbắthọphảiquayvềthờiđồđá”.Vớimộtsốngườikhácnữa,thìhọthấytốthơncảlàMỹnêndùngquânlậpmộtconđậpchắnchạytheovĩtuyến17từĐôngDươngsangTháiLanđểngănchặnmọiconđườngchiviệntiếptếcủaBắcViệtvàomiềnNam.ViệcchốngdukíchởmiềnNamthìgiaochongườiNamViệtNam,vìchắcchắnhọquenvớikiểuchiếnđấunàyhơnngườiMỹdatrắnghaydađen,nhữngngườichỉởViệtNamtrongmộtnăm.

NhưcólầnRobertKennedyđãnói,ngườitađãbiếtquáđủnhữngsailầmởViệtNamđểtừngngườimộtthấyđượcphầntráchnhiệmcủamìnhởtrongđó.Chodùtronglờixemxétnàycómộtphầnchânlýthìcũngkhôngvìthếmànócóthểgiúpchúngtôitừcuộcthửnghiệmbithảmnàynhữngbàihọccóthểhướngdẫnchúngtôitrongnhữngthửtháchtươnglai.

Đươngnhiênkhônglàmgìcósẵnnhững“côngthứcphachế”họcđượctrongchiếntranhViệtNam,đểcứthếápdụngnguyênxivàocáchoàncảnhkhácnhauvềchiếntranh,vềvănhoáxảyranơinày,nơikháctrênthếgiới.Nhưnghẳncũngvẫncónhữngbàihọctíchcựccũngnhưtiêucực,màngườitacầnphảirútratrongcuộcthửnghiệmđặcbiệtlâudàivàrộnglớnnàycủacuộcchiếntranhkéodàiởViệtNamtừ1959đến1975màMỹđãtừngbiết.Đểvậndụngđượcnhữngbàihọcđó,chúngtôicầnphảixácđịnhnhữngbướcngoặtquyếtđịnhtrongthờikỳmườisáunămấy,nhữnglựachọnmàchúngtôiđãlàm,tínhlôgícvànhữnghậuquảcủanó.

BàihọcđơngiảnnhấtlàbàihọcthấyđượctừsựkhácnhaugiữahaicuộcđốiphócủaMỹvàcủaNamViệtNamđốivớihai cuộc tiếncôngnăm1972và1975củaBắcViệt.Nhưở trênchúngtôiđãlưuý,haicuộctiếncôngđóđềutươngtựgiốngnhau-BắcViệtcũngđánhgầnnhưởcùngnhữnghướngđóvớinhữnglựclượngmạnhvàkhôngcónhữnghoạtđộngdukíchđángkể.PhảnứngbanđầucủaNamViệtNamcũnggiốngnhau-quânđộichínhquychốngđỡvàthấtbạichiếnthuậtcótínhchấtđịaphươngcủamộtsốđơnvịcôlập-nhưngkếtquảlạihoàntoànkhácvàdẫnđếnthảmhọa:đólàsựsụpđổcuốicùngcủaNamViệtNamnăm1975.Thựcvậy,sựkhácnhauthựcsựlàởchỗ:sựcómặtcủaMỹ.Năm1972,đốivớiNamViệtNam,Mỹđãcósựhỗtrợrấtlớnvềhậucần,giúpchohọcốvấnvàtrinhsát(mặcdùkhôngcóbinhsĩMỹthamchiến,bởinămtrămnghìnlínhMỹđãvềnướctrongbanămtrước),đãyểmtrợchohọrấtmạnhvềhoảlựckhôngquânđánhtrựctiếpvàocácmụctiêuquânsựcủaBắcViệt.Năm1975,cảbayếutốđóđềuđãbiếnmấtvàkhichỗdựachủyếuđómấtđi,thìnóđãlàmchoquânđộiNamViệtNamsụpđổvềtinhthần,vềkỷluậtvàkếtquảcuốicùnglàthấtbạihoàntoàn.

ViệckhướctừchiviệnhậucầnvàhoảlựckhôngquâncầnthiếtchoNamViệtNamphảiđượccoilàmộttrongbasailầmcơbảnnhấtmàMỹđãphạmphảiởViệtNam.Thiếumộtsựtăngthêmmộtcáchtươngđốikhiêmtốnvềviệntrợcủachúngtôi,baonhiêunămđổmáuvàchấpnhậnhysinhcủangườiMỹvàNamViệtNamđãtrởnênvôích.Tôikhôngmuốnnóirằngnếukhôngthếthìkếtquảnhấtđịnhsẽphảikhácđi,nhưngcónhiềucơmaynósẽcóthểkhác,cứxemnhưkinhnghiệmnăm1972thìđủrõ.Nếukhôngthìítrathấtbạinăm1975cũngcóthểhoàntoànquychoNamViệtNam,chứkhôngphảidoMỹđãtừchốigiúpđỡbạnbètrong

cơnnguykhốn.Chưanóicácbạnđồngminhcũngnhưkẻthùcủachúngtôisẽcóthểrútrađượcđiềugìtừsựtừchốiấy…

CũngkhôngphảiquádễdàngđểxácđịnhtạisaoMỹđãthayđổivaitròcủamìnhtrongnhữngnăm1972đến1975.MộttrongnhữnglýdochủyếulàviệcRichardNixontừchứcsauvụWatergate, trongkhiôngđãcamkếtsẽdùng“mọisứcmạnhcủamình”đểgiáng trả lạinhữngviphạmHiệpđịnh1973củaBắcViệt.Nhưngviệcthayđổitổngthốngkhôngphải làmộtlýdođủđểgiảithích,bởingườikếvịônglàGéraldFord,ôngtacũngđãlàmtấtcảnhữnggìôngtacóthểlàmđượcđểviệntrợchoNamViệtNam.Lýdorõràngnhấtlàsựchốngđốicủa quốc hội.Nó đã được thể hiện bởi những cắt giảmnghiêmkhắc của quốc hội đối vớinhữngkhoảnngânsáchviệntrợquânsựchoNamViệtNam,vàquaLuậtquyềnhànhđộngchiếntranh,quốchộiđãhạnchếquyềnđiềuđộngquânranướcngoàicủatổngthống.QuốchộilàmvậylàcómộtphầndoquốchộinghĩrằnghoàbìnhđãthựcsựlậplạiởĐôngDươngbởihiệpđịnh1973(ítracũngđốivớingườiMỹ).TuynhiênviệctừchốisựthamgianữacủaMỹcòncónhữngnguồngốcsâuxahơn.

SựpháttriểnmạnhmẽcủaphongtràohoàbìnhsauTết1968,đượcsùủnghộngàycàngrõrệtcủacôngchúnglàxuấtpháttừnỗibấtbìnhcủangườiMỹtrướcnhữnggìhọcoilàmộtsựsửdụngvừakhônghiệuquả, vừa tànbạo, đẫmmáu cácbinh sĩ của chúng tôi vàomột sựnghiệpbấtcông.NhữnghìnhảnhbithảmcủacuộctổngtiếncôngTếtđãlàmchongườiMỹghêtởm.TiếngvangquáyếuớtcủanhữngthànhcôngmàsauđóchínhphủNamViệtNamđãlàmđượcởnôngthônđãkhôngbácbỏđượchìnhảnhcủasựthấtbạicủaMỹtrongýthứccủacôngchúng.TráchnhiệmvềđiềuđócòncầnphảiquykếtchomộtsailầmnghiêmtrọngkhácnữacủangườiMỹ:đólàhọđãquáchútrọngđếnviệctiếnhànhcuộcchiếntranhquânsựtheokiểuMỹđểchống lạimộtkẻđịchmà lúcbắtđầu,kẻđịchnàyđã tiếnhànhmộtcuộcchiếntranhnhândântheokiểucủahọ-mộtkiểuchiếntranhphùhợpvớitrìnhđộcủangườidân.RấthiếmkhicácbinhsĩMỹpháthiệnrakẻđịchởđâu,vàvấpphảikẻđịchvôhìnhđó, thìthườnghọchỉcònbiếtchốngtrảlạiđịchkhibịtiếncông,chứhọkhôngthểchủđộngtiêudiệtđịchtheođúngnhưquycáchcủatruyềnthốngquânsự.Vìvậy,binhsĩMỹđâmradễbựctức,nóngnảyvàcôngchúngMỹthìchorằngnhữngnỗlựccủahọchỉlàuổngcông,vôích.

NgườitakhóhiểukhôngbiếttạisaongườiMỹlạicóthểquênnhữnggìđãxảyrachongườiPhápởĐôngDươngvàAngiêri,chongườiAnhởMãLai,vàlàmngơtrướcnhữnglờikhuyếncáocủaMaoTrạchĐông,củaKhrusov,củaHồChíMinhvàcáccộngsựcủaông.NhữngngườinàyđãnóivớiMỹrằngcuộcchiếntranhởViệtNamkhácxavớinhữngcuộcchiếntranhmàMỹđãtiếnhànhởĐứcvàTriềuTiên.Tuynhiên,vềmặtquanđiểm,tháiđộấychỉlàđặcđiểmcủaMỹchođếnkhiKowersinhraC.O.R.D.S.SongrủithaynhữngthànhcôngC.O.R.D.S.trongthờikỳsauTết1968đãkhôngthểđịchnổivớiýthứcngàycàngmạnhlêntrongcôngchúngMỹ,đólàhọchorằngchiếntranhMỹlàmởNamViệtNamlàmộtsựnghiệpthấtbại.

Khuynhhướng“quânđộihoáquáđáng”củaMỹcũngcóthểtìmthấylờigiảithíchtrongcáchnhìnnhậnvấnđềchínhtrịcủahọ.JohnKennedyđãgắngkhuyếnkhíchcácnhàquânsựhãytraomộtvaitròquantrọnghơnnữachocáclựclượngđặcbiệtvàchocuộcchiếnchốngnổidậynhưngcáichếtcủaôngđãchấmdứtsựthúcđẩyđó.Sauđó,LyndonJohnsonnhấn

mạnhviệccáclựclượngquânsựMỹcầnphảitrôngcậyhơnnữavào“chiếnlượcchiếntranhlàmhaomòn”đượcRobertMcNamaraủnghộ,mộtchiếnlượcdựavàoưuthếquânsựcủaMỹđểđèbẹpcáclựclượngyếukémcủacộngsản.SongôngnhấnmạnhđiềuđóđếnnỗithếnàornàHoaKỳlạiápdụngkhôngdodựchínhsáchleothangtừngbước,nhằmlàmchoHồChíMinhhiểurằngviệclàmcủaôngtađểchốnglạisứcmạnhcủaHoaKỳlàvôích,rồicứthếlạitíchcựcleothanghơnnữamàkhônghềnhậnthấyôngHồchẳngnaonúngchútnào.KhiquânMỹởNamViệtNamđạttớiconsốnửatriệungườimàchẳngcótácđộnggìcụthểđốivớiýchívàquyếttâmcủakẻthù(vàcóvẻnhưngaycảvớilựclượngcủahọ)thìđếnlượtmình,dânchúngMỹđâmrahoàinghi.

Năm1965,việcMỹquyếtđịnhtriểnkhaitấtcảsứcmạnhcủamìnhcómộtnguyênnhânriêngcủanó,đólàsựsụpđổtrôngthấytrướccủaNamViệtNamvàLyndonJohnsonkhôngcòncáchnàokhácđểngănchặnđiềuđó.KhimàJohnKennedycóthểtìmramộtcáchkhácđểgiảiquyếtvấnđềkhóxửđó,vớiđiềukiệnlàôngđượctáiđắccửnăm1964vàtừbỏlờicamkếtnăm1961trướcđâycủaônglà“trảbấtkỳgiánàođểbảođảmsựsốngcònvàthànhcôngcủatựdo”thìrõràngviệclậtđổtổngthốngDiệmđãđẩylùiNamViệtNamrơivàomộttìnhtrạnghỗnloạnmàJohnsonphảithừakế.CầnphảithừanhậncuộcđảochínhlậtđổDiệmlàsailầmđầutiêncủaMỹởNamViệtNamvàcólẽlàsailầmtồitệnhất.Haisailầmtiếptheolựachọnmộtkiểuchiếntranhkhôngthíchhợpvàtừchốicứugiúpmộtđồngminhtronglúckhốnnguychỉlànhữnghệquảkhôngthểtránhkhỏicủanó.Nhưtrướcchúngtôiđãnói,ítrathìvẫncócơmaylàDiệmcóthểlặplạiđượcthànhtíchnăm1954-1955củaôngtứclàtrấnápđượccuộcnổiloạncủagiớiPhậtgiáocũngnhưôngđãlàmđốivớicácgiáopháiCaoĐài,HòaHảo.Rồisauđóôngđãtậptrungvàothựchiệnchươngtrình“ấpchiếnlược”,mộtchươngtrìnhtỏralàphươngpháphữuhiệunhấtđểchốnglạikiểuchiếntranhnhândâncủacộngsản.

Chúngtôicầnrútranhữngbàihọc,nhưngkhôngphảivìthếmàchúngtôimuốnnói:HoaKỳcầnphảitránhtấtcảmọisựcamkếttrongnhữngtìnhhuốngcáchmạng,hayviệcchốngnổidậylàmộtnghệthuậtnguyhiểmvàkhôngthểlàmđượcđốivớiHoaKỳ.Ngượclại,tôinghĩrằngđólạichínhlàcáchthứcdễdàngnhấtvàítbạolựcnhấtđểbảovệnhữnglợiíchcủachúngtôivàcácđồngminhcủachúngtôi.Nhưngđểlàmcơsởchonhữnghànhđộngđó,thìmộtmặtchúngtôicầnhiểurõkẻthùvớinhữngchiếnlượcchiếnthuậtcủahọ,vàmặtkhác,hiểurõđồngminhvớinềnvănhoá,mặtmạnhvàmặtyếucủahọ.MộtcơsởnhưthếlàcầnthiếtchoHoaKỳđểHoaKỳcóthểđềranhữngchươngtrìnhcókhảnăngđươngđầuvớitháchthứccủakẻthù,trongkhivẫntôntrọngnhữnglợiíchvànềnvănhoácủađồngminhvàđồngthờiliênkết,thốngnhấtđượccôngluậncủaHoaKỳ.

Đểvuilòngủnghộ,ngườiMỹcầnđượcbiếtnhữngkếtquảthuđượccóxứngvớicôngsứccủaMỹbỏrakhông.Khuynhhướngưathíchtựnhiêncủahọlàmuốnnhữngvụcamkếtnhỏvàngắnhạn.Tuynhiên,họcũngchấpnhậnnhữngvụcamkếtquantrọngvàngắnhạn,haynhỏnhưngdàihạn,nếuhọtinrằngcuộcchơiấycũngbõcông.Lànhữngngườithựcdụngnêncáimàhọkhôngchấpnhậnlàmộtvụcamkếtvừaquantrọnglạivừadàihạnnhưngchẳngmanglạiđượcmộtkếtquảnàothiếtthựcvàcụthể.Nhưngdùcólớn,nhỏhaydài,ngắnrasao,thìtrongnhữngvụcamkếtấy,ngườitavẫncầnphảicómộttổchứcbảođảmthốngnhấthànhđộngchomộtchươngtrìnhrõràngchínhxác,chứkhôngphảilàmộtmớlộnxộnnhữngnỗlực

khiếnchúngtôivàcácbạnđồngminhphảihoangmangbốirốivàchỉcólợichokẻthù.

Việcquyếtđịnhaisẽlàngườilãnhđạonhữngđấtnướcxaxôi,nhỏbécónềnvănhoákhácbiệtvớichúngtôikhôngphảilàthuộcquyềncủangườiMỹ.Nhưngđểtrungthànhvớinhữnggiátrịcủamình,tưtưởngdânchủvàquyềnconngười,chúngtôicầnphảisửdụngảnhhưởngcủamìnhđểlàmchonhữnggiátrịấythắngthế,songkhôngphảivìvậymàápđặtquyềnlựccủachúngtôitrongnhữngcôngviệckhôngphảicủaMỹ.

ViệcchínhquyềnReaganlậpraQuỹtrợcấpquốcgiachonềndânchủ(N.E.D.=NationalEndowmentforDemocracy)làmộtminhchứngchosựnhậnthứcấy.Đượccấpnhữngkhoảnkinhphíchínhthứccủaquốchộivàhoạtđộngcôngkhai,tổchứcnàychịutráchnhiệmvềviệcđồngýcấpnhữngkhoảnchovaychonhữngaitrêntoànthếgiớinàymuốntìmcáchpháttriểnnhữngchươngtrìnhvànhữngthiếtchếdânchủ-vídụnhưcôngđoànđoànkếtởBaLanhayphongtràochốngđốiPinôchênắmchínhquyềnởChilê.

Trênthựctế,tổchứcN.E.D.đãcôngkhaiđemlạichohànhđộngchínhtrịsựtrợgiúpcủaC.I.A.,màtrướckia,sựgiúpđỡấychỉcóthểtiếnhànhbímật(bởilúcấy,ngườitakhôngcòncócáchnàolàmkhác).

NếuN.E.D.khônggiảiquyếtvấnđềchonhậpnhữngviệntrợquânsựvàbánquânsựvàonhữngchươngtrình“dânsự”vềviệntrợkinhtếvàxãhội,thìkhôngphảivìthếmàgiờđâyýnghĩachínhtrịcủacácvấnđềsẽkémđi.NócũngcónghĩalàHoaKỳsẽgiúpchonhữngngườitrongtiếntrìnhchínhtrịquốcgiađểđạttớinhữngmụctiêudânchủđượcdưluậnMỹthừanhận,thayvìchoviệctrướcđâyMỹcứcốđiềukhiểnnhữngcôngviệcnướcngoàitheochiềuhướngmàchínhquyềnMỹmongmuốnvàqua trunggiancủabộmáybímậtcủaC.I.A.TấtnhiêntrongmộtsốtìnhhuốngnàođấymàMỹkhôngthểcôngkhaigiúpđỡdobịnhữngchínhquyềnđộcđoánkiênquyếttừchốithìcólẽngườitacầnphảinhờcậyvàotàinănghoạtđộngbímậtcủaC.I.A.NhưngdocóN.E.D.nênngườitachỉcầnphảinhờcậyvàogiảiphápđókhikhôngcòngiảiphápnàokhácnữa.Vìvậy,dotínhchấtbímậtcủaC.I.A.làtháchthứcđốivớiquyềntựdocủaquốchộichonêntừnayviệcsửdụngnóvàonhữngnhiệmvụkiểunhưtrênsẽthuộcvềquákhứ.

Rõrànglàtrongmộtsốtrườnghợp,vũkhívànhữngđộiquânđặcbiệthùngmạnhcũngkhôngthểgiảiquyếtđượcnhữngvấnđềmàHoaKỳđãtừnggặp.Việcsửdụngnótrongnhữnghoàncảnhkhôngthíchhợpđãhạthấpđigiátrịcủamộthìnhảnhvềýchí,vềsựkhônngoanvàthôngminhmàHoaKỳmuốnthểhiện.ĐócũnglàtrườnghợplínhthuỷđánhbộMỹởLibăng,ởsamạcMôtởIran,lànhữngsailầmtaihạitrongcuộcxâmchiếmGrônađavàthảmhọatàuVincennestạivịnhBaTư.

Mặcdùcósựngậpngừng,nhưngquốchộiđãbuộcLầuNămgócphảiquantâmhơnnữađếnnhữngchiếndịchđặcbiệt,songởđâyngườitavẫnluônluônthấycómộtsựbấtcậpvềphântích,vềtổchứcvàhọcthuyếtkhicầnphảiđưavàomộtchiếnlượctổngthểnhữngyếutốchínhtrịmàđólạilàđiềuhếtsứcquantrọngđốivớinhữngcuộcxungđộthiệnđại.

CáiyếucủaMỹđốivớivấnđềnàythểhiệnđặcbiệtrõtrongviệcloạibỏvaitròcủanhững

hoạtđộngcảnhsát,mànhờvàonó,ngườitacóthểsửdụngmộtlựclượngthíchnghivớicôngviệctrongkhivẫnnằmtrongnhữnggiớihạnchophépcủaluậtpháp.SongvớitruyềnthốngkhôngmuốnchấpnhậnnhữnghoạtđộngcảnhsáttronghoạtđộngquânsựcủaMỹ,thìviệcđưahoạtđộngcảnhsátvàochiếnlượccủaLầuNămgóclàmộtđiềukhó.Quốchội,trongkhicấmHoaKỳkhôngđượcthamgiavàonhữngchươngtrìnhcảnhsátcủaMỹLatinhvớicáicớởđấyquyềnconngườibịchàđạp,đãphảnứngmộtcáchđơngiảnquámức:tứctốthơnlàcứkhuyênbảo,lôikéohọvàoviệcthayđổinhữngphươngphápcủahọ.

Thídụđauđớnnhấtvềsựbấtlựccủachúngtôi,khichúngtôimuốnkếthợpnhữngnỗlựcdânsựvàquânsựcủamìnhvàonỗlựcchungcủaMỹởnướcngoài,làđàitưởngniệmnhữngngườihysinhởViệtNamdựngbênđàitưởngniệmLincolnởWashington.Mặcdùxâythấpmộtcáchlạlùng,bứctườnggâyxúcđộngấymangtênnămmươitámnghìnngườiMỹchếttrongchiếntranhViệtNam.Bứctườngấytônvinhnhữngngườiđãchếtchodùhọcóchếtchomộtsựnghiệpnhưthếnào.Nhưngtrênbứctườngấyngườitachỉthấyghitênnhữngbinhsĩchếttrận.Cònnhữngnhânviêndânsự,nhữngngườiđãngãxuốngtrongkhihọlàmnhiệmvụsátcánhvớibênquânsựtrongkhuônkhổcủaC.O.R.D.S.haymộtsốchươngtrìnhkhác,thìhọđâucóquyềnđượchưởngvinhdựđó.ChứngcớcụthểlàJohnPaulVannkhôngcótêntrongdanhsách,mặcdùanhchínhlàngườichỉhuytấtcảcácngườiMỹ,cảdânsựvàquânsự,ởVùngchiếnthuậtmộtchốnglạicuộctiếncông1972củacộngsản.ĐiềuđóđãchứngtỏsựtồntạidaidẳngcủamộtquanđiểmMỹ:ngườitađãtiếnhànhởViệtNammộtcuộcchiếntranhcủanhữngngườilính,chứkhôngphảimộtcuộcchiếntranhnhândân.

NếuđólàkếtluậnrútrađượctừmườisáunămđánhdấubằngthảmhọathángTưnăm1975,thìtôinhìnthấyởđấymộtthấtbạikép.Thấtbạinàycónghĩalà,chúngtôivàđồngminhcủachúngtôikhôngthểchỉthấtbạitrướcsựđedoạcủacộngsản,màchúngtôicònthấtbạitrong cảmộtquá trìnhhiểubiết tìnhhình. Saunhiềunăm thử thách với biết bao sai lầm,chúng tôi cuối cùngđãhọcđượccáchkếthợpcácnỗ lựcquânsự, chính trị vàkinh tế củachúngtôiđểtheođuổimộtchiếnlượcduynhấtvàbảođảmthựchiệnnó.Nhưngcứsaumỗinămmanglạihyvọng-như1962,1967,1972thìchúngtôilạicónhữngchậpchờn,daođộngkhôngxứngđángvớimộtcườngquốclớn,vànhữngchậpchờndaođộngấyđãkếtthúcbằngnhữngnămtaihoạ,như193,1968và1975.

KhitôibắttayvàosuynghĩvềnhữngbàihọcởViệtNam,dầndầnmộtýnghĩxuấthiệntrongtôi là,nhữngcươngvịcôngtácmàtôiphụtráchtrongmườisáunămđóđãgiúpchochúngtôicóđượccáinhìnđặcbiệtđểphântíchcuộctrảinghiệmcủachúngtôiởViệtNam.Điềuđódiễnranhưthếnàovàtạisaonólạicóthểkhácnhau.NếutôicóthểgópphầnvàoviệctìmramộtconđườngtốthơnchonhữnghànhđộngcủaMỹởnướcngoàitrongtươnglai,thìnhữngđaukhổmàbiếtbaongườiđãphảichịuđựngtrongbấynhiêunămsẽkhôngphảihoàntoànvô ích.Mộtcôngviệcnhư thếkhôngnêndẫn tớiviệcchê tráchaihay tìmcáchđể tựthanhminh.Thậmchíngaycảkhinếutôicóvàiýkiếnhayvềcáchđiềuhànhchiếntranhnhândân,thìtôicũngkhôngthểvậndụngnóvàothờicơvàđúngvớiquymônócầnphảicó.CũngnhưRobertKennedyđãnóirấtchílýrằng,trongcuộcchiếntranhcủachúngtôiởViệtNam,mỗingườichúngtôiđềucómộtphầntráchnhiệm.

TháchthứcđốivớiMỹlàđềcậpvấnđềquanhệvớibạnbècũngnhưvớikẻthùnhưthếnào,trongkhiphảichútrọngđếnnhữngbàihọcthựcsựđãcóđượcởViệtNam.Điềuđóđươngnhiênchẳngthểlàmchonhữngngườichếtsốnglạivàcũngchẳngthểxoáđiđượcnhữngcơnhấphốicuốicùnglàsựthấtbại.Nhưngnócũngcóthểngănchặnđược,khôngthểchomộtkếtcụcgiốngnhưthếlạitáidiễnởmộtnơinàokhácnữa.

Trongkhitôiđangviếtcuốnsáchnày,nhiềuđảolộnrấtấntượngđãdiễnratrênthếgiới.Cócáithìhứahẹnsựgiảmbớtcăngthẳngtrongquanhệquốctếvàtrongnhữngngânsáchquânsự.Cócáithìchứngtỏnhữngcảmtìnhcủaconngườiđốivớinhữngthiếtchếvànhữngquátrìnhdânchủ…Vàcũngcónhữngcáichứngtỏmộtsựcảithiệnrõrệtvềchiềuhướngvàýthứctráchnhiệmtrongnhữngcôngviệcquốctế,vàsựthừanhậnmộtnhucầungàycàngtăngđốivớiviệccầnphảihợptácvớinhauđểgiảiquyếtnhữngvấnđềtrêntoàncầu.Nhưngtrongnhữngthayđổiấy,khôngcómộtthayđổinàobảođảmchonềnanninh,cũngnhưsựthịnhvượngcủanướcMỹ.Sựbảođảmấy,chúngtôichỉcóthểcóđượcbằngcáchdựavàochínhmìnhvàtrongmộtthếgiớimàgiờđâyquyềnlựcbịphântánhơnbaogiờhết,chúngtôicũngcóthểdựavàocácđồngminhcủachúngtôi.Vàvớitinhthầnấy,chúngtôisẽvôcùngcólỗinếuchúngtôikhôngcoitrọngnhữnggìmàViệtNamđãdạychochúngtôi:đólàtầmquantrọnghàngđầucủa“quyềnlựcnhândân”,ởnướcMỹchúngtôicũngnhưởcácnướckháctrênthếgiới.

-+***+-

Chúthích:

[1]Phòngkhôngcửasổ,trựctiếpthôngvớicácbộphậnanninhvàtìnhbáo,dànhchonhữngcuộchọphẹpđặcbiệt.

[2]W.S.A.G:WashingtonSpecialActionGroup.[3]Năm1969,DanielEllsbergsaođượctậphồsơtuyệtmậtnàycủaLầuNămGócvànăm

1971,chocôngbốtrêntờNewYorkTimes(N.D).[4]Cuốn“Nhữngngườiưutúvàthôngminhnhất”,LaffontHachette,1974.[5]Cuốn“Sựlừadốihàonhoáng”,Paris,SeSeuil,1990.[6]Phảiđợiđến1990,vớiviệccanthiệpđểgiúpđỡKuwait,HoaKỳmớigiảithoátđược

khỏi“HộichứngViệtNam”.[7]Descartes(1596-1650),nhàtriếthọc,toánhọc,vậtlýhọcnổitiếngcủaPháp(N.D).[8]Xôcrats(470-399TCN),triếtgiaHyLạp.Khimuốngiảngdạymộtđiềugìchoaiđó,ông

thườngđặtcâuhỏiđểngườiấytrảlời,vàquađógiúpchongườiđốithoạihiểuđượcvấnđềmàanhtangỡrằngmìnhkhôngbiếtvàcứthếkhámphárachânlý(N.D).

[9]“CountryTeam”:êkíptậphợpnhữngngườiđứngđầucáccơquanMỹcómặtởmộtnướcnàođó.Xintạmdịchlà“Nhómđầungành”.

[10] “Tuyếc trẻ” (Jennes -Tures):Nhómtrí thứcvàsĩquanÔtôman(ThổNhĩKỳ), cóxuhướng tự do và cải cách, mở đầu phân tán thành nhiều hội kín. Họ ép buộc quốc vươngApđuhamítIIphảikhôiphụclạiHiếnpháp(1908)rồithoáivị(1909)vàtrởthànhngườinắmquyềnchínhtrịđếnnăm1918.

[11]Năm1955,đạibiểuhaimươitámnước“Khôngliênkết”Á,PhiđãhọpởBăngđungđểtốcáochủnghĩathựcdânvàthànhlậpphongtràotrunglậpcủaThếgiớithứba.

[12]LansdaleđãgợichoEugeneBurdickvàWilliamLedererxâydựngnênnhânvậtđạitáHillandaletrongcuốntiểuthuyếtnổitiếng,TheUglyAmerican,xuấtbảnnăm1958vàsauđóđượcdựngthànhphim.

[13]TêngọisáubangphíaTâyHoaKỳ,nguyêntrướclànhữngthuộcđịacủaAnhthànhlậpởthếkỷ17:Maine,NewHampshire,Vermont,Massachusetts,RhodeIsland,Connecticut(N.D).

[14]ỦybanhànhphápcủatổngthốngKennedyvềnhữngcuộckhủnghoảngquốctế.[15]BảntiếngPháplà“Groupesdedéfenseparallèledecitoyens”(N.D)[16] Trung tá quân đội Mỹ bổ sung cho C.O.R.D.S. (Civil operation and Revolution army

DevelopmentSupport-Chươngtrìnhhỗtrợpháttriểncáchmạngvàcáchoạtđộngdânsự).Năm1971,đượccửlàmcốvấncaocấp,cótoànquyềnđốivớiVùngchiếnthuậthai.

[17]MộtchiếcChryslerđen loại sangnhất.Trên thực tế thì chỉ cóWestmorelandvàphótổngchỉhuyAbramslàđixegiốngnhau.Việcđòivẽbốnsaocóhơithànhvấnđề,bởiđóphảitướngchỉhuytậpđoànquânmớicó.

[18]TênMỹđặtchochươngtrìnhcủahọ,sangtiếngViệtcùngcónghĩalàPhượnghoàng.[19]ĐâylàcuộchànhquânLamSơn719củaquânngụySàiGòncósựyểmtrợrấtmạnhcủa

MỹvềhoảlựcvàhậucầnvàhàngvạnquânMỹđứngởphíasau.QuânngụySàiGòntiếncôngtheohaihướngđánhsangđấtLàovàCampuchia,nhằmcắtđườngHồChíMinhvàphácăncứhậucầncủata.Trêncảhaihướngchúngđềubịthấtbạinặng,phảirútluihoặcbịchặnlại.Theothúnhậncủachúngthìriênghướngđường9đánhsangLào,chúngđãcó388chết,5200bịthương,750mấttích,115chiếcxetrêntổngsố200chiếcđãkhôngtrởvềđượctừLào,pháobinhhầunhưbịbỏtạichỗ.Trongcuộchànhquânnày,Mỹđãdùng750trựcthăng,500khutrụcvàB.52đểyểmtrợ.Pháonặngchiviệncópháo175và203mm.Cònbộbinhđứngsaulưngthì:9000quâncủasưđoànđổbộđườngkhông101vàsưđoàn23“Americal”chiếmlạiKheSanh,mộtlựclượnglínhthuỷđánhbộnghibinhởvĩtuyến17,vàmộtlữcủasưđoàn5bảovệsườnbiêngiớiLaoBảo.(N.D.)

[20]Khoảngtháng2năm1972,ởNamViệtNam,Mỹchỉcòn9tiểuđoànbộbinh,vàkhoảng36.000quânNamTriềuTiên.NhưvậychỉcònquânngụySàiGònvàkhônglựcMỹphảiđươngđầuvớiđốiphương.Lúcnàytrêngiấytờ,quânngụySàiGònmộtlựclượngquânsựmạnhvới587.000quânchínhquy(11sưđoànbộbinh492.000người,línhthuỷđánhbộ13.000,khôngquân42.000,hảiquân40.000),513.000quânđịaphương,tổngquânsố1.100.000.

ĐượcMỹtrangbị:640.000súngtrường,34.000súngphónglựu,40.000máyV.T.Đ,20.000xeJeep,52chiếnxanặngM.48Patton,200máybaykhutrục-némbom,30máybayvũtrangAC47,500trựcthăng,600phươngtiệnvậntảicácloại.

Ngày30tháng3năm1972tamởcuộctấncônglớntrênbahướng:QuảngTrị,TâyNguyênvàĐôngNamBộ.Địchthấtbạinặngtrêncảbahướng.HướngQuảngTrị,chúngmấtQuảngTrịphảirútvềphòngthủởtuyếnMỹChánh.ĐượctăngviệnquândùvàlínhthủyđánhbộngụyvàsựyểmtrợmạnhmẽhỏalựccủakhôngquânMỹ,chúngphảnkíchchiếmlạikhuđãmất.

Ngườitaướcđoántrongbốntháng(từtháng3đếntháng6năm1972),quânngụySàiGòncó20.000ngườichết,30.000ngườibịthương,mất155máybayvàtrụcthăng(N.D).

[21]TácgiảđãxuyêntạcýcủaĐạitướng.ThựctếtrongTổngtiếncôngxuân1975,quânchủlựccủatađóngvaitrònòngcốtnhưngvẫnkếthợpchặtchẽvớilựclượngvũtrangvàsựnổidậycủaquầnchúng(N.D).

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfree

CộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach