Müzikte Sistem Ve Makamlar.pdf

7/27/2019 Mzikte Sistem Ve Makamlar.pdf

1/39

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MZK ALETLER YAPIMI

MZKTE SSTEM VE MAKAMLAR212MGS028

Ankara, 2012


2/39

1

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereveretim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarakrencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renmemateryalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.


3/39

i

AIKLAMALAR .................................................................................................................... iiGR ....................................................................................................................................... 1RENME FAALYET1 .................................................................................................... 31.SES SSTEMLER ................................................................................................................ 31.1.Evrensel Mzikte Ses Sistemleri ........................................................................................ 31.1.1. Deitirici aret Almayan Dizi ve Tonlar ......................................................... 41.1.2. Deitirici areti Olan Dizi ve Tonlar ............................................................... 51.2.Trk Mzii Ses Sistemi .................................................................................................... 91.2.1.Tampare Sistem ve Trk Mzii Ses Sistemi ................................................... 101.2.2. Trk Mziinde Nota ve Adlar ....................................................................... 111.2.3. Trk Halk Mziinde Trler ............................................................................ 121.2.4.Folklor Kavram ................................................................................................ 16UYGULAMA FAALYET ................................................................................................... 17LME VE DEERLENDRME ......................................................................................... 19RENME FAALYET2 .................................................................................................. 202. makamlar ............................................................................................................................ 202.1. Basit Makamlar ............................................................................................................... 212.1.1.Hicaz Makam ................................................................................................... 212.1.2. Rast Makam .................................................................................................... 232.1.3.Uak Makam ................................................................................................... 232.1.4.Hseyni Makam ............................................................................................... 232.1.5. Sznak Makam ................................................................................................ 242.1.6. Karciar Makam .............................................................................................. 242.2. Birleik Makamlar ........................................................................................................... 242.2.1.Hzzam Makam ............................................................................................... 252.2.2.Muhayyer Krdi Makam .................................................................................. 252.2.3. Segh Makam .................................................................................................. 262.2.4. Saba Makam .................................................................................................... 262.2.5.Buselik Makam ................................................................................................ 272.2.6.Nikriz Makam .................................................................................................. 272.2.7.Bayati Makam .................................................................................................. 282.3. Grlm (Baka Ses zerine Aktarlm) Makamlar ................................................ 282.3.1. Krdlihicazkr Makam .................................................................................. 282.3.2. Mahur Makam ................................................................................................. 292.3.3. Hicazkr Makam ............................................................................................. 292.3.4.Nihavend Makam ............................................................................................. 29ekil 2.20: NihavendmUYGULAMA FAALYET ............................................................. 30LME VE DEERLENDRME ......................................................................................... 31MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 32CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 33KAYNAKA ......................................................................................................................... 34

NDEKLER


4/39

ii

AIKLAMALARKOD 212MGS028ALAN Mzik Aletleri YapmDAL/MESLEK Alan OrtakMODLN ADI Mzikte Sistem ve MakamlarMOD L N TANIMI Temel mzik bilgisini; ses oluumunu, mzik trlerini ritm,

notay ve mzikte kullanlan iaretleri kazandran birrenme materyalidir.

SRE 40/32N KOUL Mzikaretleri modln bitirmi olmak

YETERLK Mzik sistemini ve makamlarayrt etmek

MODLN AMACI

Genel AmaGerekli akustik zellikli snf ortam ve donanmlarsalandnda mzik ses sistemlerini ve makamkavramlarn tekniine uygun uygulayabileceksiniz.Amalar

1.Evrensel mzik ve Trk mzii ses sistemleriniformlize ederek yazabileceksiniz.

2.Makamlar tanyp seslendirerek yazabileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Ortam: Mzikodas, derslikDonanm:Piyano, ut, balama vb.dinleme cihazlar, sanatve mzik eitlerine ilikin rnek materyeller, CD, VCDnota, kitap ders notlar ve dier mzik kaynaklar

LME VEDEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonraverilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.retmen modl sonunda lme arac (oktan semelitest, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve

becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

AIKLAMALAR


5/39

iii


6/39

1

GR

Sevgili renci,

Bu modl, enstrman (alg) yapm alannda yapma becerisi kadar temel mzikkavramlarn da bilmeniz gereklilii nda hazrlanmtr. Mzik ses sistemlerini vekullanlan makamlartanmanz ve nasl olutuunu bilmeniz sizler iin ok yararl olacaktr.Bu bilgileri iyi kavradnzda daha bilinli mzik dinleyip ve bilimsel nitelikte enstrmanalabileceksiniz.

Mzik evrenseldir ve hayatn vazgeilmez bir parasdr. Btn sanat dallarnda

olduu gibi renilmesi uzun zaman ve sabr gerektirir. Her sanat, bulunduu dnemintarisel geliim srecini yanstr. Olaylarn ve yaanlan evrenin sanata etkileri kanlmazdr.

Her mzik iareti ve notann kullanma gereklilii tarihsel geliim srelerindengeerek gnmze aktarlmtr. Mzikle matematik ii ie girmi durumdadr. Porte zerinekonan her notann, iaretin yeri ve tnlama sresi vardr. Mzik paras matematikselhesaplar ve mziksel kurallardorultusunda yaplr.

Gnmz entsruman yapmcs mzik bilgisine sahip iyi mzik dinliyor ve yaptenstrman iyi icra ediyor olmaldr. Bu modl, mzik sistemleri ve makamlara giriniteliindedir.

GR


7/39

2


8/39

3

RENME FAALYET1Bu faaliyet sonunda tekniine uygun olarakevrensel mzik ve Trk mzii ses sistemleriniformlize ederek yazabileceksiniz.

Evrensel mzikte ve Trk mziinde ses sistemleri neler olabilir? Aratrnz. Folklor kavram nedir? Aratrnz. Trk mziinde seslernelerdir? Aratrnz. Batmziinde kullanlan diyez ve bemol sras ne ie yarar? Aratrnz.

1.SES SSTEMLER

1.1.Evrensel Mzikte Ses Sistemleri

Mzik, duygularn sesle anlatld bilinli etkinliklerdir. Evrensel mzik her ilgilenentarafndan alnr ve dinlenilir bir niteliktedir.

Mzikte kullanlan seslermatematiksel olarak belirli teknikte birbiri ardna sralanr.Bu sralanmada ana kk sesler ve o dizide olmas gereken sesler yer alr.

Dizi merdiven anlamna gelir ve mzikte sekiz sesin ard ardna sralanmasna denir.rnein; dodizisini yazalm. Doda balar ve do notasnda biter (do, re, mi, fa, sol, la, si,do). Dier bir anlamda gam diyebiliriz.

Melodi, ritim ve armoni mzii oluturan unsurdur. Bu modlde armoni konusunadeinmekte fayda var.

RENME FAALYET1

AMA

ARATIRMA


9/39

4

Armoni: Yunanca harmonia szcnden gelir. Armoni aslnda doada var olan birolgudur. Ayn anda duyulan farkl seslerin kaynamasdr. Akorlarn (en az iki sesin aynanda alnmas) art arda balanmasndan meydana gelen mzik dokusudur. Bir cismin

titremesiyle oluan her temel sesle birlikte ondan daha hafif olan armonikleri (doukanlar)ad verilen birtakm armonik yapy akorlar oluturur.

Akor: veya daha fazla sesin ayn anda tnlamasdr. Bu nedenle armoni dikeymzikyazs olarak tanmlanr. Akorseslerini ayn anda tnladndan dolay sesleri ayrayriyi alglamak iin ok mzik dinlemek ve iyi mzik kulann olmas gerekir. Mziktekullanlan yaklak binden fazla akor vardr.

Her mzik sisteminin, yapsna gre armoni zenginlii vardr. Klasikbat, sanat, jazz,blus vb. mzik trlerinde eitli akor yaplar ve buna paralel olarak ezgi eitlemesibulunmaktadr. Bu tnlar zaten doada vardr.Duygularnmantkl bir ekilde elealnmas

armoni bilimine ve akorlarn olumasna yol amtr.

Bat mzik sistemi 12 ton zerine kurulmutur. Buna "ayarlanm" anlamndatampare sistem ad da verilir. Bu diziye kromatik dizi ismi verilir. Toplam 12 notaolmasna ramen sadece 7 tane isim vardr (do-re-mi-fa-sol-la-si). Geriye kalan dier 5 sesdiyezler ve bemollerle isimlendirilir (ki tane isimleri vardr.). Kromatik dizideki notalarnaralklar yarm olarak isimlendirilir. Bir tam aralk, iki yarmaraln birlemesindenoluur. Diyez (#) alm bir nota yarm ses incelmiolarak yeni bir nota tekil eder. Bemol (b)alm bir nota da yarm ses kalnlam olarak yeni bir nota oluturur.

1.1.1. Deitirici aret Almayan Dizi ve Tonlar

Bat (evrensel) mziinde deitirici iaret almayan iki adet dizi vardr. Bunlar laminr (Am) ve do majr dizisidir (C) harfi ile gsterilir. Dierbir anlamda arza almamtona diyebiliriz.

Bir majr akor ilgili minrn bulmak iin o dizideki altnc sesebaklr. Altnc ses omajr akorun ilgili minr dizininin ismini verir.


10/39

5

Bir uygulama yapalm: Do majr dizisinde veya akorunda do, re, mi, fa, sol, la, si, do

olarakdizini sralarsak altnc sesin la olduunu grrz. Do majr dizisi iin ilgili minrla minrdr (ekil1.1).

Do majr:

La minr (natral)

ekil 1.1: Do ve la dizileri

Minr dizini e ayrlr:

Doal minr (yukardaki la minr dizini) Armonik minr (VII. seslerinin yarm ses tizletirilmesi ile oluur.) Melodik minr (VI. ve VII. sesleri karken diyez alr, inerken natural (doal)

iner.)

1.1.2. Deitirici areti Olan Dizi ve Tonlar

Bat mziinde deitirici iaret alan dizileri, diyez ve bemol diziler olmak zere ikiblmde inceleyebiliriz. Bu dizilerde hangi ton olduunu zmek iin diyez srasna gre enson hangi ses diyez almsa o sesin yarm stndeki notay buluruz ve bulduumuz ses majrdizisi baznda isimlendirilir.

rnein; iki diyezli bir mzik parasnda srasyla fa, do diyezlerini alr. Son diyez

alan nota do notasdr. Yarmses tizletirisek re notasna km oluruz. Bu parann dizisiolarak re majr dizisi, ton olarak da re majr tonundadr, diyebiliriz.

Diyez alan dizi ve tonlarYedi adet diyez alan dizi vardr.Bunlar srasyla aadaki gibidir:

Tek diyez alan dizi: Fa diyez alr. Sol Majr dizisini akorunuoluturmu olur. lgili minr Mi minrdr (ekil 1.2).


11/39

6

ekil 1.2: Sol majr dzisi

ki diyez alan dizi: Fa do diyez alr. Re majr dizisini akorunuoluturmu olur. lgili minr Si minrdr (ekil 1.3).

ekil 1.3: Re majr dizisi diyez alan dizi: Fa do sol diyez alr. La majr dizisini akorunu

oluturmu olur. lgili minr Fa minrdr. (ekil 1.4).

ekil 1.4: La majr dizisi

Drt diyez alan dizi: Fa do sol re diyez alr. Mi majr dizisini akorunuoluturmu olur. lgili minr Do # minrdr (ekil 1.5).

ekil 1.5: Mi majr

Be diyez alan dizi: Fa do sol re la diyez alr. Si majr dizisini akorunuoluturmu olur. lgili minr Sol # minrdr (ekil 1.6).

ekil 1.6: Si majr


12/39

7

Alt diyez alan dizi:Fa do sol re la mi diyez alr . Fa # majr dizisini akorunu oluturmu olur. lgili minr re # minrdr (ekil 1.7).

ekil 1.7: Fa majr

Yedi diyez alan dizi : Fa do sol re la mi si diyez alr . Do # majrdizisini akorunu oluturmu olur. lgili minr La # minrdr (ekil

1.8).

ekil 1.8: Do majr

Bemol alan dizi ve tonlarBu dizide ton bulmak iin bemol sras gz nne alnr. Bir nceki bemol o parann

tonunu belirlemi olur. rnein iki bemoll dizide si ve mi bemol vardr, bir nceki bemole

baktmzda si bemol bulmu oluruz.Parann tonu iin si b majrdr diyebiliriz.

Tek bemol alan dizi: Si diyez alr. Fa majr dizisini akorunuoluturmu olur. lgili minr re minrdr (ekil 1.9).

ekil 1.9: Fa majr ki bemol alan dizi: Si mi diyez alr. Si b majr dizisini akorunuoluturmu olur. lgili minr sol minrdr (ekil 1.10).

ekil 1.10: Si b majr


13/39

8

bemol alan dizi: Si mi la diyez alr. Mi b majr dizisini akorunuoluturmu olur. lgili minr do minrdr ( ekil 1.11).

ekil 1.11: Mi b majr

Drt bemol alan dizi: Si mi la re diyez alr. La b majr dizisini akorunu oluturmu olur. lgili minr fa minrdr (ekil 1.12).

ekil 1.12: La b majr

Be bemol alan dizi: Si mi la re sol diyez alr. Re b majr dizisini akorunu oluturmu olur. lgili minr si b minrdr (ekil 1.13).

ekil 1.13: Re b majr

Alt bemol alan dizi: Si mi la re sol do diyez alr. Sol b majr dizisini akorunu oluturmu olur. lgili minr mi b minrdr (ekil 1.14).

ekil 1.14: Sol b majr

Yedi bemol alan dizi: Si mi la re sol do fa diyez alr. Do b majr dizisiniakorunu oluturmu olur. lgili minr la b minrdr (ekil 1.15)


14/39

9

ekil 1.15: Do b majr

1.2.Trk Mzii Ses Sistemi

Mzikay Hmayun 1828 ylnda 2. Mahmut tarafndan kurulmutu. 1826da Yenieritekilatnn kaldrl ile birlikte buna bal Mehterhane de lavedilip yerine Avrupa askeri

bandolarna benzeyen bir mzik tekilat kurulmu, bana talyadan nl opera bestecisiGaetano Donizettinin kardei Guiseppe Donizetti getirilmiti. ok sesli mziin devlet

eliyle lkemizde ilk kurumlamas byle olmutu.

Yine Atatrkn direktifiyle 1924 ylndan itibaren mzik eitimi grmek zereAvrupa lkelerine genler gnderilmeye baland. Bu genlerin arasnda bulunan OsmanZeki Beyin olu olan Ekrem Zeki n (19241930), Ulvi Cemal Erkin (19251930), NecilKazm Akses (19261934), Ferit Alnar (19271932) ve Ahmet Adnan Saygun (19281931)eitli Avrupa lkelerinde mzik eitimi grdkten sonrayurda dndler ve daha nce bakaimknlarla Avrupada mzik eitimi grp 1923te Darlelhana mzik retmeni olarakdnen Cemal Reit Rey ile birlikte Cumhuriyet dneminin ilk besteci kuan meydanagetirdiler.

Trkiye Cumhuriyeti Devletinde mziin geliimi hzla devam ederken TrkBelerinin yannda dier mzik statlarna da deinmek gerekir. Mzik kltrmzgelecek nesillere tayan, tamaya ve yaatmaya devam eden bykbestekrlar, opera ve

bale sanatlar, orkestralar, orkestra efleri, solistler, koro ve koro ynetmenleri,mzikologlar ve eletirmenler, eitimciler, dernekler, vakflar, merkezler ve bu alanda stn

baarlara imza atm daha birok deerli sanat, Trkiye Cumhuriyeti Devletini mzikalannda tm dnyada baaryla temsil etmeye devam edecektir.

Trk Belerimiz:

Ekrem Zeki n Ulvi Cemal Erkin Necil Kazm Akses Ferit Anlar Cemal Reit Reydir.Mzik ve dier sanat alanlarnda Atatrkn ada yaklamlar ve ilkleri balatmada

ok byk katklar vardr. O dnemle ilgili yle demitir:

Byk olmak iin hi kimseye iltifat etmeyeceksin, hi kimseyi aldatmayacaksn.lke iin gerek ama ne ise onu grecek, o hedefe yryeceksin. Herkes senin aleyhinde

bulunacaktr fakat sen buna kar direneceksin. nne sonsuz engeller de yacaklardr.


15/39

10

Kendini byk deil kk, zayf, arasz, hi sayarak, kimseden yardm gelmeyeceine

inanarak bu engelleri aacaksn. Bundan sonra da sana byk derlerse bunu syleyenleregleceksin. M. Kemal ATATRK

1.2.1.Tampare Sistem ve Trk Mzii Ses Sistemi

Bu sistemde 24 eit olmayan aralk ve en pest perde olarak gsterilen sesin (kabaargah) oktav ile birlikte bir sekizli iinde 25 perde bulunmaktadr. Sistemin daha ok fizikve matematik yn zerinde alan Uzdileke gre bu perdeler balang sesi olarak elealnan kaba argah perdesinin zerine tize doru 11 tam beli (3:2) ve 12 tam drtl (4:3)olmak suretiyle elde edilmektedir. Daha sonra bu perdeler kalnlk ve inceliklerine gresralanarak bir oktav ierisinde 24 eit olmayan farkl dizi oluturulmaktadr. Perdeler alnan

drtl ve belilerin balang sesine gre oktav amas hlinde bir sekizli indirilerek biroktavlk alan iine toplanmaktadr.

Trk mziinde (sanat) kullanlan mzik aletleri Kudm Def Darbuka Mahzar alpara Halide Zil Tambur Ut Kanun Lavta Santur Kopuz Bendir Mugni etar Barbet eng Keman Kemene Rebab Ney Klarnet Sinek keman Kontrbass Daire


16/39

11

1.2.2. Trk Mziinde Nota ve Adlar

Trk mzii isimleri aadaki gibidir. Bat mziinde do re mi diye isimlendirilir.Trk mziinde ise makamlardaki ses balang notalarnn adlarn alr. rnein do, nimzirgle olarakadlandrlr. Makamlarn dizilerine gre bir makam ad iki notay ierebilir.(ekil 1.17)

ekil 1.16: Trk mzii nota ve adlar


17/39

12

1.2.3. Trk Halk Mziinde Trler

Trk halk mzii; halkn aclarn, sevinlerini ksaca tm yaantsn konu alan,kulaktan kulaa, ustadan raa gemek suretiyle yaayp memleketlere gre farkllklargsteren, yaratcsbelli olmayp geliimini ortaklaa srdren mziktrdr. Ses sistemini ana balkta inceleyebiliriz.

Ses sistemi: Trk halk mziimizin en belirgin zelliklerinden biri yerelnitelikli olmasdr. Yrelere gre farkl nitelikler gsteren Trk halk mziinive ses sistemini kura1latrmak genelde mmkn olabilir. Mzik eitiminde vetanmlamada kolaylk salamak amacyla Sadettin Arel, Suphi Ezgi ve MuratUzdilek tarafndan gelitirilen Trkmzii ses sisteminden yararlanlmaktadr.

Bu sisteme gre diyez (#) 4 komadan bemol (b) 5 komadan olumaktadr.Ayrca halk mziimizde Muzaffer Sarszen'den bu yana diyez ve bemoliaretlerinin zerine koma deerlerini belirlemek zere rakamlar konulmaktadr.En yaygn halk algmz olan balamada la tonuna gre son yarm yzyldan buyana en ok kullanlan perde dzeni; la, si bemol, si bemol iki koma, si, do, dodiyez koma, do diyez, re, mi bemol, mi bemol iki koma, mi, fa, fa diyez koma, fa diyez, sol, sol diyez, la olmak zere 17 sesten olumaktadr. Trkhalkmziini zengin klan en nemli zellik, slup ya da tavrdr. Trknn seslerikadar onun syleni biimini belirleyen bu zellikler de nemli roloynamaktadr. Bu zellikler, yre yre deien karakteristik zellikleri belirler.Baz ezgi ve sluplarn ok kesin bir ekilde belli yrelere ait olduklar

anlalmtr.

Usul sistemi: Usul, l yerine kullanlan bir kavramdr. nk usul genelolarak Trk mziindel yannda bir de tavr ve slubu belirler. Trk halkmziinde Gneydounun 5/8'lik paras ile Krolu veya Smmani'ninhavasnn 5/8'lii, tavr ve slup olarak da birbirinden ayrlr. Kavramlamanndier sylenmesi gereken yn ise yine bu usullerin l ile deil belirli adlarlaanlmasdr. Karlama, Zotlatma, Datdiri, Gakgili gibi adlar hzl 9'lu vuruluusulleri; Metelik, kldm, Sama, Zahma gibi adlar 2 vurulu usulleri

belirlemektedir.

Trk Halk Mzii usulleri; ana usuller ve erli ekilleri (2, 3 ve 4 birim vurulu),bileik usu1ler (5, 6, 7, 8, 9 birim vurulu) ve karma usuller (10 ve daha fazla birim vurulu)olmak zere blmde incelenir.

Trk halk mziinde ayaklarTrkhalk mziinde kullanlan ezgilerin modal bir yaplar vardr. Ayaklaraadaki

gibidir. Bilinen on iki adet ayak vardr. Buradabazlarn ele alacaz, dierlerini sizaratrnz.


18/39

13

Maya aya: Trk halk mziimizde ana dizi diyebileceimiz mayadizisi la-mi belii ierisinde seyreder. Yurdun her yresinde kullanlr.Ancak douya gidildike daha sk karmza kar.

ekil 1.17: Maya aya

Hseyni aya: Hseyni terimi, Trk halk ve Trk sanat mziindeayn adla anlr. Dizisi incelendiinde maya dizisinin devam olduugrlr. Yurdun her yresinde en sk kullanlan ayaklardan biridir.

ekil 1.18: Hseyni aya

Kerem aya: Adn k Keremden alan bu ayak eitli biim vedizilerde karmza kmaktadr. Engin Kerem ve Yahyal Kerem olmakzere tr vardr. Keremdizisinde trklere ounlukla Ege ve GneyAnadoluda rastlanmaktadr.

ekil 1.19: Kerem aya

Abdal aya: Anadoluda says az, gebe bir halk kitlesine abdal denir.Yurdumuzda davul-zurna ile dn almak bunlara mahsustur. Anadoluabdallarnn son kua diyebileceimiz, Krehirin Keskin yresine yerlemi,zurnadan ok balama alan ve syleyen yresel sanatlar vardr.


19/39

14

Abdal dizisindeki ezgileri incelediimizde Aydos ve Bozlak dizileri olmak zere iki

deiik dizi karmza kar. Ancak aralarnda tavr asndan pek fark olmad iin her ikiside abdal aya olarak anlr.

ekil 1.20: Abdal aya

Garip aya: Gneydou illerimizden Urfa ve Gaziantep yresindekiezgilerin byk bir ounluu bu ayaktadr. AdnkGaripten aldsylenmektedir. Baka bir sylentiye gre de ilk drtls iinde oluanartk ikili aralnn insan zerinde brakt dokunakl, hznl hava buadla anlmasna neden olmutur.

ekil 1.21: Garip aya

Kalender aya: Bu dizinin eziklik, aresizlik, perianlk havastad grlr ve adnn buradan geldii sanlmaktadr. Bu dizide fazlaeser bulunmamaktadr.

ekil 1.22: Kalender aya

Azeri aya: Azeri ayana Elazda Isfahan; Urfada ise gelenekselTrk sanat mziinde olduu gibi Segh adlar kullanlmaktadr.ounlukla Azeri ezgiler bu ayaktan olduu iin bu ad verilmitir.


20/39

15

ekil 1.23: Azeri aya

Misket aya: Adn Anadolunun Misket adl oyun trksndenalmtr. anakkale ve evresinde bu ayaa Karanfil aya adverilmektedir.

ekil 1.24: Misket aya

Yrk aya: Yurdumuzdayrelere gre yrk, yank, kesik aya adile anlan bu ayak, ounlukla Ege ve Anadolu blgelerinde, fazka skolmamakla birlikte Trakya ve Rumeli taraflarnda grlr.

ekil 1.25: Yrk aya

Trk halk mziinde kullanlan alglar: Kullanlan enstrmanlar ylesralayabiliriz: Davul Def Darbuka Zurna Zilli maa Kabak kemane Kak Tar akak Kaval Mey Balama, cura, divan, tanbura Sipsi Daire


21/39

16

Barbet

Bulgari etar Ddk Tulum Kemene Koltuk Davulu

1.2.4.Folklor Kavram

Folklor ngilizce bir terimdir, folk (halk) ve lor (bilim) szcklerinin bir arayagelmesiyle olumutur. Folklor (halk bilimi) bir bilime ad olarak ilk kez ngiliz

bilginlerinden William John Thoms tarafndan kullanlmtr.

Folklor dnya uluslarnca benimsenmi bir bilim daldr. Halk bilimi, eitli uluslarnbilginlerine gre halk tabakalarnn maddi ve manevi kltrlerini, tarih sosyoloji ve psikolojibakmndan inceleyen bir bilim daldr.

Bir toplumun gerek maddi gerek manevi kltrlerini aratrp usulne gre saptayanve bunlarla ilgili olarak genel konu ve kaidelere varmak isteyen bir bilimdir. Masallar,efsaneler, trkler, maniler, destanlar, atlar, deyimler, ataszleri, bilmeceler, tekerlemeler,gibi sz sanatlar, doumdan lme kadar eitli adetler, gelenekler, inanlar, halk oyunlar,halk mzii, halk mzik aletleri, halk kyafetleri, ss eyalar, anak mlek, bakra, gm,kak, hal, kilim, cicim heybe, kolan, oya, kese, evre, ukur, yazma gibi binbir eit elsanatlar ile ilgili eyafolklorun alanna girer.

Folklorn aadaki bilim dallar ile ilikisi vardr: Folklor-tarih Folklor-sosyoloji Ekoloji Demografi Etnografya Antropoloji

Mitoloji


22/39

17

UYGULAMA FAALYET

Evrensel mzik ve Trk mzii ses sistemlerini formlize ederek yaznz.

lem Basamaklar neriler

Bat mziinde bulunan ses sisteminisrasyla yaznz.

Mi -fa ve si -do aras yarm ses olduunugz nne alarak yarmses aralklarla birktmzda 12 ses oluturmu olursunuz.

Diyez alan dizilerden iki ve diyezalan diziyi yaznz.

Diyez srasn gz nne alarak hanginotalara denk geliyorsa o nota kk notaalnarak yazlr. ekil 1.3 ve 1.4tenyararlanabilirsiniz.

Si b majr dizisini yaznz. ekil 1.10dan faydalanarak yaznz.

Alt bemol alan diziyi yazarak budizinin ilgili minrn bulunuz.

Alt bemol alan dizinin ne olduunu bemolsrasndan znz ve ilgili minrn ilgiliminr bulma tekniinden bulunuz. ekil1.14ten faydalannz.

Trk mziinde kullanlanenstrmanlar haknda grsel bilgi

edinmek iin mzik marketlere gidiniz.

Maya ayann dizidekinotalarnyaznz.

Trk halk mziinde si b okkullanlmaktadr. Bunubalama zerindeses olarak alarak duymaya alnz. ekil1.17ten faydalannz.

UYGULAMA FAALYET


23/39

18

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iinEvet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizideerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. Bat mziinde bulunan ses sistemini srasyla yazdnz m?2. Diyez alan dizilerden iki ve diyez alan diziyi yaznz m?3. Si b majr dizisini yazdnz m?4. Alt bemol alan diziyi yazdnz m? Bu dizinin ilgili minrn

buldunuz mu?

5. Trk mziinde kullanlan ses sistemlerinden do re la notalarnnkarlk isimlerini yazdnz m?

6. Trk mziinde kullanlan enstrmanlar haknda grsel bilgiedinmek iin mzik marketlere gitiniz mi?

7. Maya ayann dizideki notalarn yazdnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.


24/39

19

LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

1. Yunanca harmonia anlamndaki szckten gelir.Armoni aslnda doadavar olan bir olgudur.Ayn anda duyulan farkl seslerin kaynamasdr.

2. veya daha fazla sesin ayn anda tnlamasna denir3. Bat mzii adet yarm (koma)ses zerine kurulmutur.4. ..majr dizisi iki diyez alr.5. Mi majr dizisinin .notas diyez alr .6. Do # majrn ilgili minr..dir.7. bemoll majr dizininin ilgili minr dr.8. Ferit Anlar, Cemal Reit Rey, Necip Kazm Akses, Ekrem Zeki n ve Ulvi Cemal

Erkin Trk ..dir.

9. Trk mziinde birbirine eit olmayan .ses vardr.10. Trk mziinde nim zirgle, krdi ve n, m hisar seslerine Bat mziinde

,,.sesleri denk gelir.

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

LME VE DEERLENDRME


25/39

20

RENME FAALYET2RENME FAALYET2

Bu faaliyet sonunda uygun ortam ve gerekli donanm salandnda tekniine uygunolarakmakamlar tanyp seslendirerek yazabileceksiniz.

Trk mziindeki makamlarnelerdir? Aratrnz. Makamlar nasl olumutur? Aratrnz.

2. MAKAMLARMakam kelimesi Arapa kyam kelimesinden alnmtr. Kyam, Arapa mevki,

durulacak yer anlamn tar. Trk mziinde XIV. yzyldan sonra kullanlmayabalanmtr. Trkmziinde dizinin ileni biiminin addr.

Trk mziinde makamlar, Bat mziinin gamlaryla e anlaml olmakla birlikteyaplar bakmndan farkl olan dizilerdir. Bir nceki modlde ilediimiz mzikte seslerkonusunda olduu gibi Bat mziinde bir tam ses (aralk) Trk mziinde 9 komalk taninisesine eittir. Bu seslerin koma deerine gre isimlerinin ve harf ksaltmalarnn olduunu

belirtmitik.

Makam,bir durak ve gl ses etrafnda belirli kurallarla seyreden dizidir.

Makam, belli seslerin belli bir seyirle ilenmesi demektir. Hermakamn kendine hasmelodik izgisini ortaya koyan bir seyri vardr.

Makamn seslerinde dolamaya seyir denir. Her makamn kendine has seyri vardr.Makamlar ayrt eden zellik de budur. Seyir kc, inici ve inici-kc olmak zere eayrlr.

kc seyir: Dizin alt ksmndan bulunan drtl ve beli seslerden seyrebalanr.

nici seyir: kcdizinin aksi tiz durak civarndan pese doru inilir. nici-kc seyir: Gl civarndabalayan seyirdir.

RENME FAALYET2

AMA

ARATIRMA


26/39

21

Bir mzik parasnda melodik haraketin belli perdeler zerindeki kallarna karar

denilmektedir. Kararlar dildeki soru iareti, virgl, nokta gibi ezgi ak zerinde nemli roloynamaktadr.

Geleneksel Trk sanat mziinde makamlarbasit makamlar, bileik (mrekkep),makamlar, grlm (baka ses zerine aktarlm) makamlar olmak zere e ayrlr.

2.1. Basit Makamlar

Bir tam drtl ve bir tam belinin birlemesinden basit makamlarn dizileri meydanagelir. Bu makamlarda l, drtl ile belinin birletii sestir. Geneleksel Trk mziinde 13adet basit makam vardr. Bunlar;

argah, Buselik, Rast, Uak, Hicaz, Zirgleli, Hicaz, Neva, Hseyni, Karciar,Sznak, Krdi makamlardr.

2.1.1.Hicaz Makam

Kelime anlam Arabistandaki bir ilin addr. lk defa XIV. yzylda Urmevininineserlerinde rastlanmaktadr. Yerinde hicaz drtlsne neva perdesinde rast belisinineklenmesinden meydana gelir.

Seyri:nici kcdr.

ekil 2.1: Uzzal makam

Hicaz makam (hicaz ailesi) kendi ierisinde e ayrlmaktadr.

Hicaz humayun makam: Yerinde hicaz drtlsne, neva perdesinde buselikbelisinin eklenmesiyle meydana gelir.Seyri: nicikcdr.


27/39

22

ekil 2.2: Hicaz humayun makam

Uzzal makam: Yerinde hicaz drtlsne, hseyni perdesinde uak drtlsnneklenmesiyle meydana gelir.

Seyri: nicikcdr.

ekil 2.3: Uzzal makam

Zirgleli hicaz makam: Yerinde hicaz belisine hseyni perdesinde hicazdrtlsnn eklenmesiyle meydana gelir.

Seyri: nicikcdr.

ekil 2.4: Zirgleli hicaz makam


28/39

23

2.1.2. Rast Makam

Farsa doru, dosdoru ve gerek anlamndadr. lk defa XIV. yzylda SafiyddnAbdlmminin eserlerinde rastlanlmaktadr. Yerinde rast belisine neva perdesinde rastdrtlsnn eklenmesiyle meydana gelir.

Seyri: nicikcdr.

ekil 2.5: Rast makam

2.1.3.UakMakam

Uakmakam, Arapa klar anlamna gelmektedir. lkdefa XIV. yzylda SafiydnAbdlmminin eserlerinde rastlanlmaktadr. Yerinde uak drtlsne neva perdesinde

buselik belisinin eklenmesiyle meydana gelir.

Seyri: kcdr.

ekil 2.6: Uak makam

2.1.4.Hseyni Makam

Hseyine ait anlamndadr. lk defa XIV. yzylda Safiydn Abdlmminin

eserlerinde rastlanlmaktadr. Yerindehseyni belisine hseyni perdesinde uak drtlsnneklenmesiyle meydana gelir.Seyri: kcdr.

ekil 2.7: Hseyni makam


29/39

24

2.1.5. Sznak Makam

Yakc anlamndadr.1785 ylnda tahminen Vardokosta Seyfi Ahmet Aaya aiteserlerde rastlanmaktadr. Yerinde rast belisine neva perdesi zerinde hicaz drtlsnneklenmesiyle meydana gelir.

Seyri: nici kcdr.

ekil 2.8: Sznak makam

2.1.6. Karciar Makam

Trke yrtc ku anlamna gelmektedir. lk defa XV. yzylda Krehir Nizam OluYusufa ait eserlerde rastlanlmaktadr. Yerinde uak drtlsne neva perdesinde hicaz

belisinin eklenmesiyle oluur.

Seyri: nici kcdr.

ekil 2.9: Karciar makam

2.2. Birleik Makamlar

Yapsnda birden fazla makam dizisi bulunduran makamlara bileik makamlar(mrekkep makamlar) denir. Bunlar; ferahfeza, rak, evc, bestenigar, ferahnak, evkafza,nikriz, nevser, sz-i dilara, sazkar, zavil, muhayyer krdi, acem, acem krdi, gerdaniye,hisar buselik, saba, niabrek, sfahan, bayati araban, tahir buselik, ehnaz, ggah, hzzam,segh ve mztearmakamlardr.


30/39

25

2.2.1.Hzzam Makam

Kelime anlam koyu hzn demektir. lk defa Kantemura ait eserlerderastlanmaktadr. Yerinde hzzam belisine evi perdesinde hicaz drtlsnn eklenmesiylemeydana gelmitir. Ayrca neva perdesi zerindeki hicaz drtlsnn hmayun dizisi hlindeuzantsyla da gerdaniye perdesi zerinden buselik belisi meydana getirir.

Seyir: nici kcdr.

ekil 2.10: Hzzam makam

2.2.2.Muhayyer Krdi Makam

lk defa XIX. yzylda Mezzinba Rfat tarafndan bulunmutur ve 2. Mahmuta aiteserlerde rastlanlmaktadr. Yerinde muayyer makam dizisi ve yerinde krdi makamdizisinin karmndan meydana gelmitir.

Seyri: nicidir.


31/39

26

ekil 2.11: Muhayyer krdi makam

2.2.3. Segh Makam

Ak ve soylu bir hzn duygusu anlamna gelmektedir. Asl dizisi, yerinde seghbelisine, evi perdesi zerinde hicaz drtlsnn eklenmesiyle meydana gelir. Bazen eksik

segh belisinin katld, bundan dolay neva perdesi zerinde bir uak bayati dizisimeydana gelir. Bu da gerdaniye perdesi zerinde buselikbelisinin domasna yol aar.

Seyri: kcdr.

ekil 2.12: Segh makam

2.2.4. Saba Makam

Hafif letafetli esen sabah rzgr anlamna gelmektedir. lk defa II. Mehmete aiteserlerde rastlanlmaktadr. argh perdesi zerindeki zirgleli hicaz dizisine yerinde sabadrtlnn eklenmesiyle meydana gelir.


32/39

27

Seyri: kc veya kc inicidir.

ekil 2.13: Saba makam

2.2.5.Buselik Makam

Ebu selik anlamnagelmektedir. lkdefa XIV. yzylda II. Safiyudne ait eserlerderastlanlmaktadr. Yerinde buselik belisine hseyni perdesi zerinde krdi drtlsnneklenmesiyle meydana gelir.

Seyri: nicidir kcdr.

ekil 2.14: Buselik makam

2.2.6.Nikriz Makam

Bugn randa Fars eyaletinde iran ile Kirman arasnda bir ehrin addr. lk defaXV. yzylda II. Mehmete ait eserlerde grlmektedir. Yerinde nikriz belisine, neva

perdesi zerinde grlmektedir. Yerinde nikriz belisine neva perdesi zerinde rastdrtlsnn eklenmesiyle meydana gelir.

Seyri: nici kcdr.

ekil 2.15: Nikriz makam


33/39

28

2.2.7.Bayati Makam

Bayati, Ouzboyundan gelmektedir. lk defa Kantemurda rastlanlmaktadr. Yerindeuak drtlsne neva perdesi zerinde buselik belisininin eklenmesiyle meydana gelir.

Seyri:nici kcdr.

ekil 2.16: Bayati makam

2.3. Grlm (Baka Ses zerine Aktarlm) Makamlar

Basit makam dizelerinin baka perde zerinde aktarlmasyla grlm makamlarmeydana gelir. Bunlar; mahur, acem airan, sultaniyegah, nihavend, ruhnvaz, krdilihicazkar, akefza, ferahnma, edaraban, sz-i dil, evcara, hicazkar, zirgleli sznak,heftgah, reng- dil makamlardr.

2.3.1. Krdlihicazkr Makamlk defa 1855 ylnda Hac Arif Bey tarafndan kullanlmtr. En ok ark formundaki

eserlerde kullanlr. Rast perdesi zerinde bir krdi drtlsne argh perdesi zerinde birbuselik belisinin eklenmesiyle meydana gelir.

Seyri: nicidir.

ekil 2.17: Krdlihicazkr makam


34/39

29

2.3.2. Mahur MakamHindistanda Haydarabat nizamlnda bir ehrin addr. lk defa XIV. yzylda II.

Mehmete ait eserlerde grlmektedir. Rast perdesi zerinde argh belisine neva perdesinde argh drtlsnn eklenmesiyle meydana gelir.

Seyri: nicidir.

ekil 2.18: Mahur makam

2.3.3. Hicazkr Makam

Zerafet ve hayal gc anlamna gelmektedir. lkdefa XVIII. yzyln ikinci yarsndaAbdulbaki Nasr Dedede rastlanmaktadr. Rast perdesinde hicaz belisine neva perdesizerinde hicaz drtlsne eklenmesiyle meydana gelir.

Seyri: nicidir.

ekil 2.19: Hicazkr makam

2.3.4.Nihavend Makam

Kelime anlam randa, Luristan eyaletinde hanedann gneyinde tarihi bir ehrinaddr. lk defa II. Mehmete ait eserlerde kullanlmtr. Rast perdesi zerinde buselik

belisine neva perdesinde krdi veya hicaz drtlsnn eklenmesiyle meydana gelir.

Seyri: nici kcdr.


35/39

30

ekil 2.20: NihavendmUYGULAMA FAALYET

Makamlar tanyarakve seslendirerek yaznz.lem Basamaklar neriler

Makamlardaki farkllklaralglam (iitsel olarak) iin Trksanat mzii dinleyiniz.

Mzikteki farkll alglamak iin mzikdinlemeniz nerilir. zelikle makamlarkavramak iin Trk sanat mzii dinleyiniz.

Hicaz makamnn sesleriniyaznz.

Hicaz makamnn ald sesleri reneceinizenstrmanda seslendiriniz.

Karcigar makamdaki deitiriciiaretleri ve notasn dizekzerine yaznz.

Her makamn kendine zg ald deitiriciiaretler ve notalar vardr.

Grlm makamlardanmahur ve hicazkrmakamndizekzerine yaznz.

eklil 2.18 ve 2.19abaknz. Yazarken makamnald arzalara dikkat ediniz ve arzalar doruyaznz.

Makamlar iyi alglamak iin ayn makamtrlerinden CD ve kasetten paralar dinleyiniz.

KONTROLLSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iinEvet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi

deerlendiriniz.


1. Makamlardaki farkllklar alglamak (iitsel olarak) iin Trk sanatmzii dinlediniz mi?

2. Hicaz makamnn seslerini yazdnz m?3. Karcigar makamdaki deitirici iaretleri ve notasn dizek zerine

yazdnz m?

4. Grlm makamlardan mahur ve hicazkr makamn dizekzerine yazdnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

UYGULAMA FAALYET


36/39

31

LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

1. .bir durak ve gl ses etrafnda belirli kurallarla seyreden dizidir.2. Makamn seslerinde dolamaya .. denir.3. Farsa doru, dosdoru ve gerek anlamndadr. lk defa XIV.yzylda

Safiyddn Abdlmminin eserlerinde rastlanlmaktadr.

4. Airan acem ve krdili hicazkr makamlar ..makamlardandr.5. Rast perdesi zerinde buselik belisine neva perdesinde krdi veya hicaz drtlsnn

eklenmesiyle ..makam meydana gelir.

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

LME VE DEERLENDRME


37/39

32

MODL DEERLENDRMEBu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizideerlendiriniz.


Evrensel mzik ses sistemini1. Armonin ne olduunu kavradnz m?2. Akorlarn nasl olutuunu ve sesleri ayrt etmenin mzikte

nemli olduunu kavradnzm?

Deitirici iaret alan diyez ve bemol dizileri3. Deitirici iaret alandiyez srasn kavradnz m?4. Deitirici iaret alanbemol srasn kavradnzm?

Bir majr akorun ilgili minr ve diyez ve bemol sralarnntonunun nasl bulunduu5. Herhangi bir majr akorunun ilgili minrn zebiliyor

musunuz?6. Diyez ve bemol sralarnda tonun - dizinin nasl bulunduunu

zebiliyor musunuz?Trk mzii ses sistemi7. Trk mzii ses sisteminin neler olduunu kavradnz m?8. Atatrkn sanata katklarn ve yaklamn kavradnz m?

Trk halk mzii9. Trk halk mzii ses sistemini kavradnz m?10. Trk halk mziinde bulunan ayaklarn neler olduunu, hangi

dizi ve seslerde olduunu kavradnz m?Makamlar11. Makamlarn ne olduunu ve nasl olutuunu kavradnz m?12. Makamlarda var olan sesleri ve dizisini yazdnzm?

Dier13. Bu konular mzie giden yolda ilk admlar olduundan

gzlemci, aratran, paylaan bilgilerin bilimsel temeldeoturmas iinok almanzgerekliliini dnyormusunuz?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

MODL DEERLENDRME


38/39

33

CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI

1- Armoni2- Akor3- 124- Re5- 46- La#

7- Do8- Beleri9- 2410- Do, Re, Fa

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1- Makam2- Seyir

3- Rast4- Grlm5- Nihavend

CEVAP ANAHTARLARI


39/39

KAYNAKA AY Gktan, Folklor (Halkbilimi),Pan Yaynclk, 1999. DORU Mehmet, Klasik Gitar ve Sanat,stanbul, 2002. FERUDUNOLU Z. Lale, Mzie Giden Yol, stanbul, 2004. LDAN Haydar, Temel Mzik Teorisi Nota Okuma ve renme Metodu,

Bemol Mzik, 2002.

MMAROLU lhan,Mzik Tarihi,VarlkYaynlar,1995. SAERTuran,Temel Mzik Teorisi, Bemol Mzik Yaynlar, 2004.

KAYNAKA

Documents

Müzikte Sistem Ve Makamlar.pdf