-
HADİSÇİLERE GÖRE MUHADRAMLAR
Muhadrams According to Hadithmen
Seyit AVCI*
Özet
Hz. Peygamber' i gören sahabilerle, sahabileri gören tabiiler
aıasında küçük bir grup vardır. Bu "küçük grup cahiliye döne-minde
Ya§a111JŞ, İslam dönemine· de yel:iıierek Müslüman olm~tur. Asr-ı
saadette ya§arnış olmalanna rağmen Hz. Peygamber' i göremeyen bu
küçük gruba hadisçUer özel bir terimle, "muhad-ram" dem~lerdir.
Sayılan tam olarak belli olmamalda birlikte, ' az sayıda olduklan
kabul edilen muhadramlann bir çoğu, tabun nesli içinde seçkin bir
yere sahip olm~lardır. Hadis ilmine olan hizmetleriyle dikkat çeken
muhadramlar topluluğu, güvenilir kimlikleri, ibadet ve taata
diiikünlükleriyle de tanınmışlardır.
Anahtar Kelimeler
İslam, Muhadram, Cahiliye, Rivayet, Güvenilir.
GiriŞ
İslami ilimler içinde, her ilim dalının bir .. çok alt branşı
bulunmaktadır. Özellikle hadis ilminin "ulfımu'1-hadis", yani hadis
ilimleri olarak isimlendirilqıesine bakıldığında, alt branşların bu
ilim dalında daha çok sayıda olduğu anlaşılmaktadır. Tarihten
günümüze kadar, hadis ilminin her dalmda son derece geniş bir
literatürün meydana getirildiği, günümüzde de bu çalışmalann aynı
ciddiyet içinde devam ettirildiği bir gerçektir. Hadis ilminin alt
branşlarından biri olan kişilerin biyografi tanıtımlarının
yapıldığı ricaJ edebi-yatında, sahabe ve tabiin nesli ile ilgili
yeterli bilgiler bulmak mümkündür. Fakat söz konusu iki kuşakla çok
yakın ilişkisi olduğu halde, onlar kadar tanınma şansına sahip
olmayan, kendilerine muhadram deni-len bir başka kuşak için aynı
şeyi söylemek mümkün değildir. Cahiliye ve İslam döneminde
yaşadıkları halde Hz. Peygamber'le görüşme imkanı bulamayan
muhadramlarla ilgili yapılan çalışmalar ülkemizde çok sınırlı ·
düzeydedir. Bu sebeple muhadramlar üzerin-
Abstract
The term Muhadram is used to deseribe the group of people who
became Muslim after the death of the Prophet but lived at the time
of the Sahaba (Prophet's companions). There was a small group of
people who lived belween the Sahaba (Muslims who saw the Prophet
and became His companion) and the Ta-bii (Muslims who saw the
Sahabi). This small group lived during the time of cahiliye
(pre-Islamic periÔd) and became Muslim when Islam came. Despite·
living during Asr-ı Saadet (Period of Happiness, time of Pr6phet
and first Four Rightly Guided Caliphs of Islam), that small group
of people who could not see the Prophet were called "muhadram" by
the Hadithmen. The muhadrams whose exact number is unclear, are
considered as having an elite place in the strain of Tabii. The
community of muhadrams attracted attention wit.l-ı their services
to the science of Hadith, also have become known with their
reliable identities and addiction to prayers.
Keywords
Islam, Muhadram, Cahiliye (The Time Before The Islam),
Narrative, Reliable
de yapıla21< bir çalıŞmanın hadis ilmi ve hadis tarihi
açısından önemli bir boşluğu dolduracağı kanaatin-deyiz.
A. Muhadramın Tanımı
Kelimenin sözlük anlamı olan hadrame "f';..A>" . fiili,
çeşitli anlamlara gelir. Örnek olarak kulağı kesil-miş deveye
"nakatü'n-muhadram", erkek eti mi, dişi eti mi belli olmayan ete
"lahmun muhadram", aynı şekilde tatlı mı acı mı beUi olmayan suya
"maun mu-hadram", babası beyaz, kendisi siyah olan çocuğa da
"muhadram" tabirleri kuUanılır. Kelimenin bu anlam-ları dikkate
alindığında muhadramın kesik, kesilmiş, karışık, dlj1UJ1lu beUi
olmayan manalarına geldiği görülmektedir •.
Dr., Alibeyhüyüğü ÇPL Meslek Dersleri Öğretmeni, Çumra/KONYA.
[email protected]
1 İbn Manzür, Usanü'l-arab, Beyrut 1968, XII, 184; Süyüti,
Tedribu'r-ravi fi §erhi Taknöi'n-Nevavi, (thk. Abdülvehhab
AbduUatil). Beyrut 1979, II, 238-239; Ahmed Muhammed Şakir,
ei-Baisu'l-hasls şerhu ihtisarı UICi~i'l-hadis, Beyrut 1951, s.
188-189.
iSı..AMl ARAŞTIRMAlAR DERGiSI, CİLT: 18, SAYI: 2, 2005, Sayfa:
159-167, ISSN 1300·0373, TEK-DAY
-
SEYiTAVCI
Hadis literatüründe kullanılan muhadram terimi, kelimenin sözlük
anlamıyla yakından ilgilidir. Hadis-çilerio tanırnma göre muhadram,
cahiliye dönemin-de yaşayan, Hz. Peygamber döneminde müslüman
olduğu halde onu göremeyen kimselere denir. Bazı hadisçilerio
görüşüne göre muhadram, Mekke fet-hinden önce kendi kavimlerini
veya başkalarını küfür halinde gören kimselerdir. Zira Araplar
Mekke'nin fethinden sonra tamamen İslam'a girmişler ve cahi-liye
sıfatından kurtulmuşlardıf2. Muhadramlann hangi tabakaya dahil
olacakları konusunda ihtilaf edilmiştir>. Hz. Peygamber zamanına
yetişlikleri göz önüne alındığında onların sahabi olmaları gerekir.
Fakat onu göremedikleri için sahabi sayılmamışlardır. Onlar
sa-habeyi gören tabiller gibi de kabul edilmemi§lerdir. Zira
muhadramlar Hz. Peygamber devrine yetişmişler, onun hayatta old~ğu
bir sırada onı..tn ashabı ile görüşmüşlerdir. Bu durumda onlar, Hz.
Peygambe-r'in vefatından sonra dünyaya gelen, onun ashabı ile
görüşen diğer tabillerden de farklıdır .. İbn Abdülber (ö ..
463/1071) muhadramlan sahabeden saymıştır. Ancak İbn Hacer
(ö.852/1448), bu iddiayı müna-kaşaya değer bir konu olarak
değerlendirmiştir. Zira Ol')a gö~e İbn Abdülber, kitabının
mukaddiınesinde birinci psırda yaşamış olanlan bir araya toplamak
ve hepsini de kapsamak üzere, bunlar arasında muhad-ramları da
zikrettiğini açıkça beiirtmiştir'. İbn Hacer' e göre doğru olan,
muhadramlann mesela NecA§i gibi herhangi birinin Ht. Peygamber
devrinde müslüman olduğu bilinsin veya bilinmesin, hepsinin de
kibar-ı tabiinden sayılmasıdır. Bununla birlikte Mirac gece-si, Hz.
Peygamber'e yeryüzünde bulunan kimselerin hepsinin gösterildiği ve
Hz. Peygamber'in de onla-rın hepsini gördüğü kabul edilirse, onun
hayatında mürnin olan kimselerin, onunla karşılaşmasalar bile, onun
tarafından görülmüş olmaJan itibariyle sahabe-den sayılmaları da
mümkün olur'. Ama genel anlam-da Hz. Peygamber' i göremedikleri
için tabiin tabakası içinde zikredilmişlerdir. Bununla birlikte
muhadram-lann derece itibariyle sahabenin altında, fakat tabii-nin
de üstünde sayılan · az olan "özel bir grup" olarak
değerlendirilmesi de mümkündür. Muhadramların hayat hikayelerinin
anlatıldığı tabakat kitapl~rında onların ara statüdeki özellikleri,
muhadram kelime-sinin yanı sıra, cahiliye döneminde yaşadıklarından
dolayı "cahill: .,.ı.c4-" kelimesiyle de ifade edilmişti~.
2 Müslim, Mukaddime 6; İbnü'l-Esir, en-Nihaye fl !!anöi'l-hadis,
Beyrut 1965, ll, 42; ~iğit, Talat, Hadis Istılahlan, Ankara 1985,
s. 266, 267; Naim, Ahmed, Teaid Saıih Tercemesi, Ankara 1981, s.
32-35.
3 ibn Hacer, Nuzhelü'n-nazar fi tavzihi Nuhbeti'l-fıker, (tre.
Talat Koçyi-ğit, Hadis Istılahlan Hakkında Nuhbetu'l·Fıker Şerhi),
Anka_ıa 1971, s. 78.
4 İbn Abdülber, el-lstiiıb fi ma'rifeti'l-ashab, (İsabe ile
birlilde), Beyrut ls., ı, 13.
5 İbn Hacer, el-isabe fi temyizi's-sahabe, Beyrut ts.,
(el-istiiıb'la birlikte), ı. 6; a. mlf., Nuzhe, s. 78.
6 lbn Abdülber, a.g.e., (thk. Ali Muhammed el-Bicavi), Beyrut
1412, IV, 1774.
160
Hadisçil~rin muhadramlar hakkındaki görüşleri aşağı yukarı bu
merkezdedir. Lügat aJiınleri -ise muhadram kelimesini hadisçiterden
farklı şekilde tanımlamışlarcPır. Onlara göre muhadram, ömrünün
yansını cahili-yede, yarısını da İslam döneminde geçirmiş olan,
ister sahabe ile görüşmüş, ister görüşmemiş olan kimsedir'.
Şairlerden muallaka sahibi Lebid el-Amiri, Ka'b b. Züheyr, Hassan
b. Sabit, Nabiga el-Ca' di, Ebu Züeyb el-Hüzeli, Mütemmim b.
Nüveyre onlara göre mu-hadramlardandır. Lügat alimlerine göre
Lebid, Has-san ve Hakim b. Hizam muhadram sayıldıklan halde,
h~disçilere göre bu kişiler sahabidirlero. Muhadramın tanımındaki
bu görüş ayrılıkları dini eserlerin mütala-asında her zaman göz
önünde bulundurulmalıdır.
B. Muhadramlann Sayısı ve İsimleri
Muhadramlarla ilgili hadis, hadis usulü eserlerinde detaylı
bilgiler verilmemektedir. Bu konuda Muham-med b. Halil
(ö.841/1437)'in Tezkiratü't-tôlibi'l-mu-al/em bimen yukôlü_innehu
rnuhadram adlı özel bir eser yazdığı belirtilmektedir'1. Eserin
yazılıp yazılmadığı, günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemekle
beraber Süyıiti (ö.911/1505)'nin de bu konuda müstakil bir eser
kalem alma isteği kendi ifadesinden anlaşılmal,
-
miştir13• Süyl1ti''nin yukarıdakimuhadramlara ilave etti-ği
isimler de §Unlardır: ·
Abdullan b. Ukeym, Abdurrahman b. Ganm, Ab-durrahman·b. Useyle
es-Sam&bihl, Abdurrahman b. Yerbu, Alkame b. Kays b. Ebu Hazim,
Amr b. Abdul-lah b. el-Asam, Cabir el-Yemant;Cübeyr b. el-Hfuis,
Dahhak b. Kays, Ebu Atabe el-Havlani, EbU Müslim Abdullah b. Süveb
ei-Havlant, Ebu Salih ei-Enmari, Ebu Ümeyye e§-Şa'bant, Ebu Vail
Şakik b. Seleme, Eslem Mevla Ömer, Evsat el-Becell, Ka'b el-Ahbar,
Mesruk ei-Ecda, Mürre b. Şerahtl, Şüreyh b. el-Hans ei-Kacl1,
Ubeyde b. Amr es-Selmant; Üveys ei-Karani'14•
Burada 22 ki§inin isimlerinin sayıldığı dü§ünü- · lecek olursa,
bu durumda yukandakilerle birlikte bu sayı 42'ye ula§ml§
olmaktadır. Süyuti, bu sayılanların Iraki'ye (ö.806/1403) göre
olduğunu belirtmi§, onun saymadığı §U isimlerio de muhadramlardan
olduğunu İbn Hacer'in (ö.852/1448) İsabe'sine dayanarak
söy-lemi§tir ki bunlar da 5 ki§idir:
Ahnefb. Kays el-Esedi, Ebu Rühm Ahzab b. Üseyd es-Sem't, Ecda b.
MaJik el-Hemedant, Ertat b. Ka'b el-Fezan, Ertat b. Süheyye15•
Buraya kadar isimleri zikrolunan muhadramlann toplam sayısı
47'ye ula§Tllaktadır. Daha çok me§hur. olan bu ki§ilerin hayatJan
hakkında alfabetik sıraya göre bir kaç sab.rlık da olsa bilgi
verilmesi muhadram-ların tanınması açısından yararlı olacakb.r.
1. Abdu Hayr b. Yezid el-Hayvanı Ebu Umare künyesiyle tanınan
Abdu Hayr, Ku-
fe'lidir. Cahiliye döneminde çocuk ya§ta müslüman olmu§, Hatib
el-Bağdadi'ye(ö.463/l071) göre Hz. Peygamber dönemine yeti§tiği
halde onunla bir ara-ya gelememi§tir.•6 Sahabe içinde Hz. Ali ile
görü§mü§, qndan hadis clinl~miştir17• Yüzyirmi Ya§ında olduğu
bizzat kendisinden nakledilen Abdu Hayr18, hadisçile-. re göre sika
kabul edilen bir ravidir19• •
2. Abdullah b. Ukeym
Ebu Ma'bed künyesiyle anılan İbn Ukeym, Cühey-ne kabilesine
mensup muhadramlardandıJ.-31. Hz. Pey-gamber dönemine yeti§tiği
halde onunla görü§tüğü bilinmemektedif'2•. Resw-i Ekrem'in
vefaondan ör:ıce
13 Süyı)li, II, 239; Uğur,~- 261-262. .
14 Süyüti, II, 239; Ahmed Naim, 1, 33-34. 15 Suyı)ti, ll,
239-240; Ahmed Naim, 1, 34. İbn Hacer, elif harfi içinde
muhadram grubuna giren ~ileri birinci cildin üçüncü kısmında ayn
bir başlık albnda ele alm~r. isabe (el-lstiab'la birlikte), 1,
99-117.
16 Habö, Taıihu Bağdad, Beyrut ts., Xl, 124. 17 Buhaıi,
et-Tarihu'l-kebir, (thk. es-Seyyid HAşim en-Nedvi}, Beyrut ts.,
VI, 133; Zehebi, ei-Muktena fi serdi'l-küna, {thk. Muhammed
Salih), Medine 1408,1,417.
18 ibn Abdatber, a.g.e., III, 1005. "19 ib~ Ebü Halim, el-Cerh
ve't-ta'dii,_Beyrut 1952, VI, 37; İcli, Maıifetü
's-sikiıt, (thk. Abdülalim Abdülazim ei-Büstevi), Medine 1985,
ll, 70. 20 Zehebi, a.g.e., ll, 87. 2ı İbn Ebu HAlim, Cerh, V,
121.
HADİSÇİLERE GÖRE MUHADRAMLAR
müslüman olduğu belirtilen İbn Ukeym, Hz. ömer'-le
görü§mܧtüf22. Ebu Hatim'in (ö.354/965) verdiği bilgiye göre
Abdullah, Haccac'ın zulmünden endi§e ettiği bir d_önemde kalkıp iki
rekat namaz kılm~, Al-lah'a dua ederek duasmda zina etmediğini,
hırsızlık yapmadığını, yetim malı yemediğini, iffetli bir hanıma
iftira etmecliğini, eğer doğru söylüyorsa Haccac'ın §errinden
kendini korumasını Allah TeaJa'dan istemi§, bu dua sayesinde
Haccac'ın §errinden kurtulmu§tu~. Abdullah, Hacca c döneminde vefat
etmi§ti~·.
3 . Abdurrahman b. Ganm
Sahabe ve tabiln devrinin tanınmı§ Şam ve Fi-listin fakibi
olarak §öjıret bulan Abdurrahman, aslen Yemenli'dir. Hz. Peygamber
hayatta iken dünyaya gelmi§ olmasına rağmen, onu görüp görmediği
konu-sunda deği§ik rivayetler vardır. Onu görmecliği fikri ağır
basmı§ olmalı ki, ismi tabiinin büyükleri arasında
zikredilmektedir. 25 Muaz b. Cebel, Hz. Ömer, Osman, Ali, Ebu Zer
gibi birçok sahabiden hadis rivayet et-mi§tir. Sika kabul edilen
Abdurrahman'ın Ahmed b. Hanbel'in Müsned'inde rivayetleri vardır.
78/697 yılında vefat etmi§ti~.
4. Abdurrahman b. Useyle es-Sanabihi
Hakkında, gökyüzüne çıkıp sonra yere inen bir adama bakmak
isteyenin Sanabihi'ye bakması ge-rektiğinden bahsedilif'27. Yahya
b. Ma1n (ö.233/847), onun Hz. Peygamber'in vefahndan sonra
Medine'ye
. geldiğini, kendisiyle kar§~a§amadığını söylemi§tir. Ni-tekim
kendisi de Cuhfe' de bulunduğu sırada Resw-i Ekrem'i alb. gece ile
kaçırdığını,. ona yeti§emediğini ifade etmi§tir2S. Bir ba§ka
rivayette, Yemen'den Medi-ne'ye doğru yola çıkb.ğı, Cuhfe'ye
geldiği sırada orada önüne gelen bir atlıya Resw-i Ekrem'i sorduğu,
fakat ondan be§ gün önce Resw-i Ekrem'in defnedildiğini
ı
öğrendiği nakledilmi§ti~. Medine'ye gelerek Hz. Ebu Bekir' e
biat e tm i§, bir süre orada oturduktan sonra Şam'a giclip oraya
yerle§mi§ ve orada ölmü§türJO. Sa-nabihi, hadisçilere göre sika
tabitlerdendir"•.
22 ictı, a.g.e., ll. 47. 23 Ebiı Halim, Sikat, (thk. es-Seyyid
Şerefüddin Ahmed), Beyrut 1975,
III,247. 24 İbn Hacer, Takıibü't·tehzib, (thk. Muhammed Awame),
Suriye 1986,
s.314. 25 İbn Abdatber, a.g.e., II, 580; İcli, a.g.e., ll, 84;
Alai, camiu't·tahsil,
(thk. Hameli Abdülmecid es..Silefi), Beyrut 1986, s. 220; İbn
Hacer, a.g.e., s. 335.
26 Alw, a.g.e., 1, 225 ; İbn Hacer, lsabe (thk. Ali Muhammed
ei-Bicavi), Beyrut 1992, tv. 350; Çeker, Orhan, "Abdurrahman b.
Ganm", DİA .. istanbull988, ı. 162.
27 Buhari, Tarihu'l· kebir, V, 321. 28 İbn EbCı'Hatim, Cerh, V,
262. 29 Buhari, et-Tarihu's-sağir (ei·Evsat}, (thk. Mahmud ihrahim
2ayed},
Haleb, Ka.hire 1977,1, 165. 30 Ebü Halim, MeşAhiru
ulemw'l-emsar, Beyrut 1959, s. 111. 3ı • -Idi, a.g.e., ll. 82.
161
-
SEYİT AVCI
5. Abdurrahman b. Yerbu Mahzum Oğullan kabilesindendir. Cahiliye
döne-
minde y~amı§, Hz. EbQ Bekir'den ·hadis rivayet et-mi§,
kendisinden de İbnü'l-Münkedir rivayette bulun-mu§tur12. Onbeş
ki§ilik müellefetü'l-kulub içinde onun da ismi geçmektedir.u.
6. Alkame b. Kays Abdullah b. Mesud'un seçkin talebesi, Kfıfe
fıkıh
ve tefsir mektebinin önde gelen temsilcilerinden olan Alkame,
Hz. Peygamber hayatta iken dünyaya gelen muhadiamlardandır. Yemen
men§eli olan Alkame, KCıfe'ye yerleşmi§, İbn Mesud'un derslerine
devam etmi§tir. Hz. Ali ile birlikte Sıffin Sava§ı'na katılmı§hr.
Her beş günde bir Kur'an'ı hatmettiği, sesi çok güzel olduğundan
dolayı İbn Mesud'un kendisi hakkında, "ResUlullah ·seni görseydi
sevinirdi" dediği rivayet edilmiştir. Hadisçitere göre sika biri
olarak kabul edi-len Alkame 62/682 yılında Kfıfe'de vefat etmi§tir.
Ve-fat tarihi 61, 63, 65 ve 72 olarak da zikredilir"'.
7. Ahnef b. Kays Asıl adı Sahr olan Ahnef, İslamiyet'ten önce
doğ
mu§tur. Doğu§tan çarpı~ hacaklı olduğu için Ahnef denildiği, Hz.
Peygamber'le görü§emediği, fakat Hz. Peygamber'in İslfun'a daveti
kar§ısmda menfi tavır ta-kınan kabilesi Temim'i müslüman olmaya
ikna ettiği nakledilmi§tir. Hz. Ömer ve Hz. Osman zamanındaki
fetihlerde büyük başarılar gösteren Ahnef hakkında Hz. Ömer, onun
zühd konusunda Basralılar'ın efen-disi olduğunu söylemi§tirz.
Cihadı, cesareti ve zekası ile tanınan Ahnef, 67/686·87 yılında
Kufe'de vefat e tm i§tiflô.
8. Amr b. Meymun Yemenli olan Amr; cahiliye döneminde.doğmu§
tur. Müslüman olmakla birlikte Hz. Peygamber' i göre-ınediğinden
dolayı muhadrarnOndan sayılmı§hr. Hz. Ömer, Hz. Ali, Ebu Hureyre,
Hz. Ai§e, Muaz b. Ce-bel, Abdullah b. Mesud gibi sahabilerle
görü§ffiܧİÜr. Bütün münekkitler Amr'ın güvenilir bir muhaddis
ol-duğunu kabul etmi§lerdir. Kütüb-i Sitte'de rivayetleri bulunan
Amr'ın y~adı~ı uzun yıllar boyunca yüz ka-dar hac ve umre yaphğı,37
çok ya§lanmasına rağmen ölümü hiç temenni etmediği rivayet
edilmi§tir. Kesin
32 Zehebl, Mizanü'l·i'lidal li nakdi'r·ric!l, I-VIII, Beyrut
1995, IV, 327; ibn Hacer. Usanü'l-mizan, Beyrut 1986. VII, 285;
Zehebi, el-Kaşif, (thk. Muhammed Avvame), Cidde 1992, 1, 648.
33 İbn Hacer, isabe, IV, 365. 34 Buhan, Tanhu' l-kebir, Vll, 41;
İbn Ebfı ~tim. Cerh, VI, 404; Süyü-
li, Tabakatü'l·huffaz. Beyrut, 1403, s. 20; Öz.el, Ahmet,
"Alkame b. Kays", DİA., İstanbul1989, U. 467.
35 İbn Hacer, isabe, 1,188. 36 EbO Halim, Sikat, 1, 87; Zehebi,
Kaşif. 1, 229; Mizzi, Tehzibü'l·kemaı,
Beyrut 1980, U, 283; İbn Hacer, !sabe,1,187; Önkal, Ahmet,
"Ahnefb. Kays", DİA., İstanbul1989, ll, 174.
37 Zehebi. T ezkira, 1, 65.
162
olmamakla birlikte 74/693 ·veya 75/694 yılında vefat ettiği
kaydedilir"'.
9. Cübeyr b. Nüfeyr el-Hadrami Ebu Abdurrahman künyesiyle
anılır". Şam'da ya-
§amt§, Ebu'd-Derda, Ebu Zer gibi sahabilerden hadis dinlemi§tir.
Tabiinin büyüklerinden sayılan Cübeyr, hadisçitere göre sika kabul
edilmi§tif'O.
10. Ebu Amr eş-Şeybaru Cahiliye devrine yeti§en Ebu Amr'ın Hz.
Peygam·
ber zamanında olgun y~ta bir olduğu belirtilmi§tir.••
ll. Ebu Atabe el-Havlani İki kıbleye namaz kılanlardandır.
İslfuniyet'i erken
dönemde kabul etmi§tir. Bir b~ka rivayete göre, Hz. Peygamber'in
vefah11dan önce müslüman olmu§, onu görememi§tir. Muaz b. Cebel ile
görü§mü§tür. Şam'da ikamet ettiği rivayet olunmaktadır".
12. Ebu'l-Halal el-Ateki Hz. Osman'dan hadis dinlemi§,
kendisinden de ·
Katade rivayette bulunmu§tur"l.
13. Ebu Müslim el-Havlani Adı Abdullah b. Süveb'dir'". Yemen'li
olan Ebu
Müslirn, Yemen'den Medine'ye doğru yola çıkhğı bir sırada
Resill-i Ekrem'in vefat ettiğini öğrenmi§tir. Hz. EbQ Bekir
döneminde Medine'ye yerle§tiği, daha sonralan da Dım~k'a gidip
orada ikamet ettiği nak-ledilmektedir. Hadisçitere göre sika kabul
edilen Ebu Müslim'in muteber hadis kitaplannda rivayetleri var-dır.
Tabiin nesiinin efendisi, me§hur sekjz zahidinden biri olan ve
güzel Kur'an okuyan Ebu Müslim 62/681-82 yılında vefat
etmi§tir.45
14. Ebu Osman el\-~ehdi Cahiliye devrinde doğmu§, Hz. Peygamber
ha-
yatta iken İslamiyet'i kabul etmekle birlikte kendisiyle
görü§ememi§tir. Hz. Ebu Bekir'le de görü§emeyen en-Nehcü, diğer
sahabilerle görü§mü§tür. 130 yıl ya-şadığı için muammerCından kabul
edilen en-Nehcü'-nin aslında niyeti haccetmek olmadığı halde sırf
Ebu Hureyre'den bir hadis öğrenmek için o yıl hacca çıkbğı
nakledilir.
-
oruç tutttuğu, üzerine baygınlık gelinceye kadar na-maz kıldığı,
altmış kadar. hac ve umre yapbğı rivayet · olunmaktad~7• Kütüb-i
Sitte'de rivayetleri bulunan en-Nehdl hadis otoritelerine göre
güvenilir bir ravidir. En-Nehdi, 100/718-19 yılında Basra'da vefat
etmiştir. 95/714 veya 105/723'te öldüğü de rivayet edi.lira.
15. Ebu Rafi es-Scüğ İsmi, Rebla b. Zürfue'c:iirı9• Önce
Medine'de sonra
Basra'da ikarnet etmiştir. Tabun imamlarından olan Ebu Rafı, Hz.
Ömer, Übey_ b. Ka'b, Ebu Musa, Ebu Hureyre, Kab el-Ahbar gibi
sahabilerle görüşmüştür. Kendisinden de Hasan-ı Basri, Katade ve
daha başkaları rivayette bulu,nmuşlardır. İd! (ö.261/874-75)
. sika, Ebu Hatim (ö.3S4/965) de "la be'se bih" oldu-ğunu
söylemişlerdiP'l.
16. Ebu Reca el-Utaridi 611 yılında doğan Ebu Reca Mekke'nin
fethinden .
sonra müslüman olmuş, Hz. Peygamber'in vefabndan sonra Medine'ye
gidip yerleşmiş ve rivayete göre Hz. Ebu Bekir'le görüşmüŞtür.
Muhadramun ve dolayısıy-la tabiln nesiinin önde gelen alimlerinden
ve güvenilir hadis ravilerinden biridir. Kırk yıl imamlık yapmış
olan Ebu Reca, çok namaz kılar ve Kur'an okurdu. Rama- . zan'da her
on günde bir l:ıatim yapardı~'. Ebu Reca'-nın 105/723-24 yılında
vefat ettiğini söyleyenler oldu-ğu gibi, bu tarihin 100/7718-719,
107/725-26 veya 108/726-727 olduğunu söyleyenler de vardır. Kütüb-i
Sitte'de rivayetleri bulunan Ebu Reca'nın cenaze na-mazında Hasan-ı
Basri hazır bulunmuştuP'.
17. Ebu Rühriı Ahzab b. Üseyd es-Sem'i Sahabiliği ih.tilaflıdır.
Doğru olan muhadram ol-
masıdır. Sikadır.53
18. Ebu Vail Şakik b. Selerne Hz. Ömer'den ve Abdullah b.
Mesud'dan hadis
dinlemiş, kendisinden de A'meş (ö.l48/765), yedi kıraat
imarnından biri olan tabii alim Asım (ö.l27/745) ve Mansur b. el-
Mutemir (ö.l32/750) olarak bilinen Küfe'nin ileri gelen
illemasından Ebu Attab es-Süle-mi rivayette bulunmuşlardırM.
Hicretin birinci yılında
47 Zehebi, Te2kira, I, 66. 48 Müslim, Mukadclime 6; H8kim,
ei-Müstedrek ale's.Sahihayn, (Mustafa
Abdülkadir Aliı); Beyrut 1990, I, 340; Çakan, İ. Lütfi, "Ebü
Osman en-Nehdi", DİA, İstanbull994, X 210. .
49 Müslirn, Mukadclime 6; Süyüti, U, 239. 50 Zehebi,
Alamü'n-nübela, IV, 415. 51 Zehebi, Te2kira, ı, 66. 52 Zehebi,
a.g.e., 1, 66; Küçük, Raşit, "Ebü Reca ei-Uiiıridi", DİA,
İstan·
bul1994, X, 212. 53 İbn Hacer, Takrib, 1, 96. 54 M~Um·, Küna, 1,
866. Asım'ın rivayette bulunduğu kimseler arasında
Ebü Wıil'in ismi geçmektedir. bk. Zehebi, A'lamü'n-nübela, V,
256· San, Mehmet Ali, "Asım b. Behdele", DİA,İstanbul 1991, lU,
476: Mansur da Ebü Vail'den hadis rivayet edenlerdenclir. Zehebi,
A'Jamü-'n-nübelil, V, 402; a.mU., Tezkira, I, 142-143.
HADiSÇİLERE GÖRE MUHADRAMLAR
doğmuş, fakat Hz. Peygamber' i görememiştir. 83/702 yılında
ölmüştüP>.
19. Ecda b. Malik Cahiliye dönemi muhadram şairlerden olup
Mes-
ruk b. Ecda (ö.63/683)'ın babasıdır. Hz. Ömer'le gö-rüştüğü, Hz.
Ömer'in ona Abdurrahman ismini verdiği nakledihnekt.edir. Fı:da,
Hz. Ömer zamanında vefat eirlı.iştir-'1.
20. Eslem Ebu Halid el-Kureşi künyesiyle anılan Eslem, Hz.
Ömer'in kölesidir. Hz. Ömer, onu hicretin on ikinci yılında
satın almışbr. Aslen Yemenli veya Habeşistanlı olduğuna dair
rivayetler vardı~7• Hz. Ebu Bekir Ömer, Osman, Muaz b. Cebel ve
daha başka birçok sahabiden hadis rivayet etmiştir. Kendisinden de
Ka-sım b. Muhammed, Nafi gibiler ilim öğrenmişlerdir. Ebu Zür'a'ya
(ö.264/877-78) göre güvenilir bir ravi olan Eslem'in 80/699-700
yılında öldüğü nakledil-mektedir. 114 sene yaşadığına dair rivayet
varsa da bu doğru değildiP".
21. Ertat b. Süheyye Rivayet doğru ise Fil senesinden yaklaşık
kırk sene
önce doğmuş, Abdülmelik'in hilafetinde vefat etmiştir.
Abdülıiıelik'in hilafet süresi 65-86/685-705 yıllan arası yaklaşık
21 senedir. Abdülmelik'in hilafetinin ilk yıllannda vefat etmiş ise
yaklaşık olarak 158, son senelerinde ölmüşse, 179 sene yaşamış
oldu!iı söyle-nebilir. Fakat bu bilgilerin güvenilirliğini tespit
etmek oldukça zordur. Meşhur §airdir59•
22. Esved b. Hilal el-Muharibi KUfeli, cahiliye döneminde
yaşamış, tabiinin bü-
yüklerinden, salih biridir. Hz. Ömer, Muai b. Ceqel, Abdullah b.
Mesud ve EbCı Hureyre'den hadis rivayet etmiştir. Kendisinden Eş'as
b. Ebu Şa'sa, Ebu İshak es-Sebti gibiler rivayette bulunmuşlardır.
Yahya b. Main'e (ö.233/847) göre güvenilir bir ravidir. 84/703
yılında vefat etmişüpo.
23. Esved b. Yezid en-Nehai Yemen asıllı Neha kabilesine mensup
olduğundan
· Nehai diye anılır. Künyesi Ebu Amr'dır. Hz. Peygam-ber
zamanında yaşadığı halde onu göremediği içiıi muhadramundan
sayılır. İbrahim en-Nehai'nin da-yısıdır. Yemen'de Muaz b. Cebel'i,
Kufe'de Abdullah b. Mesud'u ve daha başka sahabileri görmüştür.
İbadete düşkün biri olduğu, her gün yediyüz rekat na-
55 Buhilri, Tilrihu'l-kebir, IV, 245; Ebü Halim, Meşilhiru
ulemil, 1, 99; Zehebi, Tezkira, I, 60; Süyüti, Tabakatü'l·huffaz.
I, 28.
56. • lbn Hacer, lsilbe, I, 186.
57 Ebü Hiltirn, Sikat, IV, 45; Süyüti, Tedrib, ll, 239. 58
Zehebi, AJaıno·n-nübela, IV, 100. 59 ibn Hacer, İsilbe, I, 190;
Ahmed Naim, s. 34-35. 60 ibn Ebü Halim, Cerh, U, 292; İcli, a.g.e.
, I, 229; Zehebi, A'lamü'n·nü·
bela, IV, 257.
163
-
SEYiT AVCI
maz kıldığı, Ramazan'da her iki gecede bir Kur'an'ı hatmettiği,
Ramazan dışında her allı gecede bir hatim yaphğı, akşam ile yatsı
arası uyuduğu, altmış kez ara-lannı birleştirmeden hac ve umre
yaphğı, fazla oruç tutmasından dolayı gözlerini kaybettiği
nakledilmek-tedir.61 Hadisçilertarafından sika kabul edilen
Esved'in ölüm tarihi 74/693 veya 75/694 olarak verilmişse de ikinci
rivayetin daha güçlü olduğu belirtilmiştir.62
24. Evsat el-Beceli
Şamlı, tabiinin büyüklerindendir. Hz. Ebu Bekir, Ömer'le
görüşmüştür. Güvenilir bir ravi olarak kabul edilif63:
25. Guneym b. Kays Ebu'I-Anher künyesiyle tanınan Guneym,
Ebu
Musa el-Eşari'den hadis dinlemiştir. Kendisi de Sabit b. Umare
rivayet etmiştir.6<
26. Halid b. Umeyr el-Adevi
Basralı'dır. Utbe b. Gazvan'dan hadis rivayet et-miştir. Ken
disinden de Humeyd b. Hilal, Ebu Nuame rivayette bulunmuşlardır.65
İbn Hacer muhadramdan olduğunu, onu sahabe arasında zikredenlerin
yanıldığını söylemiştir.66
21. Ka'b el-Ahbar Ebu İshak künyesiyle tanınan Ka'b, Yemen'de
ya-
şayan Zuruayn soyundan gelmektedir. 104 yaşında öldüğü rivayeti
dikkate alındığında, miladi 551 yılında doğmuş olduğu söylenebilir.
YemEm'de yaşadığı, müslümanlığı orada kabul ettiği rivayet
edilmekle bir-likte, onun Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer devirlerinde
müslümanlığı kabul ettiğine dair rivayetler de vardır. Bu
rivayetlere göre· o, ResUl-i Ekrem'i gÖrememiştir. İbn Hacer,
muhadram olduğunu açıkça belirtmiştir.67
Hz. Ömer'den, Ebu Hureyre'den rivayetleri vardır. Kendisinden
İbn Abbas, Sa!d b. el-Müseyyeb rivayet-te bulunmuşlardır.68 Şam'a
yerleşip orada yaşamış,69 Hz. Osman'ın halifeliğinin sonlarına
doğru 32/652-53 yılında ölmüştür. Hicri 34 yılında öldüğü rivayeti
de vardır.10 İsraili rivayetleriyle tanınan Ka'b'ın güveni-lirliği
konusu tarhşmalıdır. Kab'ın rivayetlerine karşı
61 idi, a.g.e., ı. 229; Zehebi, Tezkira, ı, 51; İbnü'ı.ımad,
Şezeratü'z.zeheb fi ah bari men zeheb, ı-Vlll, Beyruı 1979, ı, 83;
L.eknevi, İkfunetü- · '1-hucce ala enne'l-iksiır fi't·taabbüd leyse
bi bid'a, (lhk. Abdülfettah Ebu Gudde, Haleb 1990, s. 67.
62 İdi, a.g.e., I, 229; Köse, Saffet, "Esved b. Yezid" DİA,
İstanbul1995, Xl,441-442. .
63 İdi, a.g.e., I, 238; Zehebi, ~if, I, 257. 64 Buhan,
Tarthu'l-kebir, yll,llO; Müslim, Küna ve'l-Esına,l, 658. 65 Buhari,
Tarthu'l-kebir, III, 162; İbn Ebu Halim, Cerh, III, 343. 66 İbn
Hacer, Takrib, I, 190. 67 İbn Hacer, Tal
-
Mesruk, 63/683 tarihinde vefat ebniştiı"S2.
32. Mesud b. Hıraş Rib'l b. Hıraş'ın (ö.l00/718-19) kard~idir.
Sa-
habi olup olmadığı konusunda. ihtilaf vardır. Buha-rt'ye
(ö.256/870) göre sahabi olduğu, EbO. Hatim'e (ö.354/965.) göre. ise
sahabi olmadığı nakledilmiştiro.
33 . Sa'd b. İyas eş-Şeyb~ni EbO. Amr künyesiyle anılan Sa'd,
Hz. Peygamber
dönemine yetişenlerdendit5. Tecrid-i Sarfh'te bu isim EbO. Amr
ve Sa'd b. İyas eş-Şeybani olarak yazılmıştır. Doğrusu EbO. Amr Sa'
d b. İyas eş-Şeybanl olmalıdıt66.
34. Sümame b. Hazn ei-Kuşeyri Künyesi Ebu'I-Vird olan Sümame,
Hz. Ömer'in
ashabındandır. Otuzbeş yaşında onunla karşılaşmıştır. Hz. Osman,
Aişe, İbn Ömer'den hadis dinlemiş, Abdullah b. Ömer, Ebu'd-Derda
gibi sahabileri gör-müştür. Kendisinden de Esved b. Şeyban, Ceriri
gi-biler rivayette bulunmuşlardır. Muhadramdan olan Sümame için
Yahya b. Ma'in (ö.233/847), onun sika olduğunu söylemiştirs'.
35. Süveyd b. Gafle EbO. Ümeyye künyeli Süveyd, Klıfeli olup
muhad-
ramdandıres. Abdullah b. Mesud'dan hadis dinleyen güvenilir
raviler arasında yer alı~. Hz. Peygamber'~ den iki yaş küçük
olduğu, Fil yılında veya iki yıl son-ra doğduğu, Medine'ye geldiği
gün Reso.I-i Ekrem'in vefat edip defnedildiğini öğrendiği
naklepilmektedir. Yaşının 128'e ulaştığına dair rivayetler bulunan
Sü-veyd, 80/699 yılında ölmüş~.
36. Şübeyl b. Avf el-Ahmesi
KO.fe'de yaşayan muhadramlardan Şübeyl'in künyesi
Ebu't-Tufeyl'dir. Hz. Peygamber'i gördü-ğüne dair rivayetler
bulunmakla birlikte9ı, İbn Hacer (ö.852/1448) onun sahabi olduğu
iddiasının doğru olmadığını belirbniştirn. Kadisiye Savaşına
katılmış,
82 ibn Ebü Halim. Cerh, vın. 396. 83 Alai. Cfuniu't·tahsiı, ı,
278. 84 Müslim, Küna, ı. 562. 85 ibn Abdülber, IV, 1720. 86 Naim,
Ahmed, s. 33. 87 İbn Ebü Halim. Cerh, ll, 465; İbn Hacer, Takrib,
1. 134. 88 Zehebi, Muktena. ı. 94. 89" lcli, '!.g.e., ı. 443. 90
Buhful, Tarihu'ı- kebir, IV, 142; İbn Hacer, Taknb, 1, 260; Süyüti,
Ta-
bakatü'ı-huffaz. ı;24. 91 Buhan, a.g.e., IV, 258; Zehebi,
a.g.e., ı, 328. 92 ibn Hacer, a.g.e., 1, 264.
HADiSÇiLERE GÖRE MUHADRAMLAR
Hz. Ömer'den hadis rivayet ebniştir. Yahya b. Main (ö.233/847),
onun sika olduğunu söylemiştir.93
37. Şüreyh b. Hani Ebu'I-Mikdam ei-Müzhid el-KO.fi,
muhadramdır.
Hz. Ali, Aişe, Ömer gibi sahabilerden hadis rivayet et-miştir.
120 yıl yaşadığına dair rivayetler vardır. 78/697 yılında
Sicistan'da şehit edilmiş~.
38. Şüreyh b. el-Haris el-Kadi KO.fe karlısı olarak tanınan
Şüreyh, tabiin döne-
minin ileri gelen fakihlerindendir. 18/639 yılında kırk yaşında
iken Hz. Ömer tarafından kadı tayin edildiği rivayeti doğru ise,
600 yılı civarında doğmuş olmalıdır. Yemen'in Kinde kabilesine
mensup olan Şüreyh, İran asıllı bir aileye mensuptur. Onun Resul-i
Ekrem'e gelip İslamiyet'i kabul ettiği ve Yemen'de kalabalık bir
ailesi bulunduğunu söylemesi üzerine, onları getirme-sinin
emredildiği, döndüğün.de ise Hz. Peygamber'in vefat etmiş olduğu
şeklindeki bir rivayete dayanılarak onun sahabi olduğu ileri
sürülmüşse de İbn Mende (ö.470/1077), Zehebl (ö.748/1347) ve İbn
Hacer (ö.852/1448) gibi hadisçitere göre sahabi değil,
mu-hadramlardandı[95. Nitekim İbn Hacer, bu görüşün m~hur olduğunu
söylemiştif'J'I. İslamiyet'i Yemen'de iken Muaz b. Cebel'den
öğrenen Şüreyh, daha başka bir çok sahabi ile de görüşmüştür. İbn
Sa' d (230/845) Yahya b. Ma"ın (ö.233/847) ve idi'ye (ö.261/874-75)
göre güvenilir ravilerdendir. Kadı Şüreyh, 80/699 yılında 100 (108,
110 veya 120) yaşlannda KO.fe' de ve-fat etmiş ve evine
defnedilmiştir. Kaynaklarda ölümü için 76-99 yılları arasında
çeşitli tarihler verijir9'.
39 . Ubeyde b. Amr es-Selmani Künyesi EbO. Müslim'dir. Hz. Ömer,
Abdullah b.
Mesud ve Hz. Ali'den hadis dinlemiştir. Cahiliye dö-neminde
yaşadığı, Hz. Peygamber'in vefatından iki yıl önce müslüman olup
namaz kılmaya başladığı söy-lenmiştir"!. İbn Hacer, onun
muhadramdan ve tabil-nin büyüklerinden, fakih ve itimat edilir biİi
olduğunu söylemiş, Kadı Şüreyh'in zorlandığı konuları ona
sor-duğunu belirbniştir. Yahya b. Main {ö.233/847), onun güvenilir
bir şahsiyet olduğu görüşündedir. 70/689-90 yılında vefat etmiştir.
72/691 yılında öldüğü de söy-lenmiştir. 99
40. Üveys el-Karani Tabiin kuşağı içinde Resul-i Ekrem'in(s.a.)
ashabı-
93 ibn Ebü Halim, Cerh, IV, 381. 94 Zehebi, Tezkira, 1, 59.
95 Zehebi, Muktena, 1, 94. 96 o o
lbn Hacer, Lsabe, lll, 334. 97 Buhati, a.g.e., IV, 228; ibn
Abdülber, a.g.e., ll, 701; Zetıebl, A'ıamü
'n·nübela, IV, 100; a. mlf., Tezkira, 1, 59; Süyüti,
Tabakatü'l-huflfız, ı. 27; Özen, Şükrü, "Kadi Şüreyli", DiA.,
istanbul 2001, XXJV. 119-121.
98 Buhan, a.g.e., VI, 82.
99 ibn Ebü Halim, Cerh, VI, 91; ibn Hacer, Takrib, 1, 379.
165
-
SEYiTAVCI
na kendileri için istiğfar etmesini emrettiği, tabiinin en
hayırlısı dediği, annesine çok itaatkar olduğunu söy-lediği Üveys,
Yemen'in Kam kabilesine mensuptur. Hz. Ömer, Hz. Ali ile görüşmüş,
Hz. Ömer Üveys'ten istiğfar talebinde bulunmuştur.ıcıı Daha sonra
Kufe'ye gidip orada ya§afO!şbr•o•. Zehebi (ö. 748/1347), ondan
bahsederken Buhan'nin onu zayıf raviler arasında zikretmesinden
dolayı Mfzôn'ına aldığını, aksi takdir-de Allah'ın veli kullanndan
olması dolayısıyla onu bu eserine almaması gerektiğini
söylemiştir102• Bununla birlikte onun sika, sadO.k bir ravi
olduğunu ifade eden-ler de olmuştur•aı. Tabiinin me§hur sekiz
zahidinden biri olarak zikredilen Üveys'in ak§am olduğunda, "Bu
gece rükıi gecesidir" dediği, o geceyi sabaha kadar rükı1 ile
geçirdiği, ak§am olduğUnda, "Bu gece secde gecesidir" dediği,
sabaha kadar secde ettiği rivayet edilmektedir. ıoo Bunun yanında
ak§am olduğu zaman evinde bulunan fazla yiyecek ve giyecekleri
tasadduk ettiği, ardından "Allahım! Açlıktan ölenlerden dolayı beni
hesaba çekme, çıplak olarak ölen varsa beni on-dan sorumlu tutma!"
diye dua ettiği, kendini bütün insanlardan sorumlu tutan bir
anlayl§a sahip olduğu nakledilir105• Nerede vefat ettiği konusunda
kaynaklar-da farklı bilgiler verilmektedir. Sıffin Savaşı'nda Hz.
Ali ordusu içinde üzerinde kırk küsur yara olduğu hal-
. de şehid edildiği, Mekke'de Ebtl Kubeys dağında ve Dımaşk'ta
öldüğüne dair rivayetler de vardır•06•
Buraya kadar daha çok me§hur olan muhadram-lardan kırk tanesini
tanıtmaya çalışml§ bulunuyoruz. İsimleri zikredilen bu
rriuhadranüann dışında kaynak-larda muhadram olduğu belirtilen daha
başka kişiler de vardır. Konuyu uzatinamak için bu kişilerin yalnız
adianna işaret etmekle yetineceğiz. Say~an 60'ı bulan bu kişilerin
alfabetik sıraya göre isimleri şu şekildedir:
Abbas b. Rebia el-Ktlfilm, Abdullah b. Halifeı
-
Hz. Ömer'in müezzini Akra'"9, Kürdüs b. Amrııo, Ma-lik b.
Evs15', Müslim el-KurE!§fıs2, Ne~! Ashame153, Nufey' es-Sruğ150,
Rezln b. el-Hubeyş el-Esedjıı6, Tebt' el-Hıİnyen"ıs6, Omeyr b.
Said157 Ümeyye b. Ebu Aid el-Hüzelvsa, Üs!IDte b. el-Hans
el-Hüzeli'59, Yezid b. el-Esved el-Cürşl u.o, Yezld b. Umeyre'6',
Zeyd b. Vehb•6'Z, Zirr b. Hubeyş'63• • •
SONUÇ Hadis, İslam tarihi ve diğer dini kaynaklann iyi bir
şekilde taraTıması durumunda muhadramlann sayısında bir miktar
daha arhş kaydedileceği kesin gö-rünmektedir. Araştırmamızda lOO'e
yakın muhadram ismi tespit etmiş bulunmaktayız. Bu isimlerin
tespitin-de, kaynaklarda özellikle haklannda muhadram ~elimesi
kullanılanlan seçmeye çalıştık. Muhadramlann sayısının ne kad~
olduğu konusunda net bir rakam vermemekle birlikte, bu rakamın
yüzden fazla olduğu
· söylenebilir. Muhadrcimlann hadis tarihindeki yerleri,
149 ibn Hacer, Takrib, ı, 114. 150 ibn Hacer, Tehzib, Vlll, 386.
151 Zehebi, Tezkira, ı, 68. 152 Zeheb!, Kaşif, ll, 262. 153 ibn
Hacer, Nuzhe, s. 78. 154 Zehebi, a.g.e., 1, 231. 155 Zehebi,
a.g.e., ll, 71. 156 ibn Hacer, a.g.e., 1, 130. 157 ibn Hacer,
Lisan, IV, 379. 158 ibn Hacer, a.g.e., ı, 216. 159 . lbn l:lacer,
a.g.e., ı, 194. 160 ·-· • . · .Zehebı, a.g.e.,l, 87. . 161 Zehebl,
a.g.e., ll, 388. 1~ Zehebi, A'ıamü'n·nübelıi,IV, 196. 163 Süyiiti',
Tabakatü'ı.huffaz, 1,26.
HADİSÇİLERE GÖRE MUHADRAMLAR
hadis ilmine hizmetleri kayda değer noktadadır. Ço-ğunlukla
güvenilir olarak kabul edilen muhadramlar, bir çok sahabi ile
görüşmüş, onlardan hadis rivayet etmişlerdir. Kendilerinden de
tabiin nesiinin önemli şahsiyetleri rivayette bulunmuşlardır.
Muhadramlara ait tarihi rivayetlerin doğruluk dereceleri, ilim
ehlinin teı:ıkit ve eleştirilerine açıkbr. Muhadramlann
biyogra-fileri konusunda nakledilen, bazı zamanlar yüzeysel,
-zaman iaman da doyurucu ve detaylı olan bilgiler, bize hemen
hemen her muhadram hakkında bilgi
. verebilmektedir. Hz. Peygamber'in ashabına verilen önem kadar,
onu göremeyen muhadramlar sınıfına da özen gösterilmiş olması, ilim
adına, özellikle hadis ilimleri adına sevinilecek bir husustur.
Değişik kaynak-lann aynı şahıslar hakkında verdi~ bilgilerin
birbirine benzer içerikte olması, tarihten günümüze kadar ula-şan
rivayetlerin zannedildiği kadar da zayıf olmadığı-
• nı, en azından bir asla dayandığını göstermektedir.
167
