NESH TERiM.i VE ,

MUHTEVASI

Aemzi KAYA

Uludağ Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Kur'an-ı Kerim Ö. Görevlisi ·

Remzl KAYA

...

1956 yıl ında Balıkesir-Dursunbey (Sağırlarköyü)de doğdu. ilk tahsilini burada tamamladı. Dursunbey Kur'an-ı Kerim Kursunda hıfzını tamamladıktan sonra 1976·77 Edirne imam-Hatip lisesini bitirdi. 1977-81 yıl~rında Burs~ Yüksek Islam Enstitüsünde okudu. 1983 de Uludağ Universilesi Ilahiyat Fakültesi Kur'an·ı Kerim Öğretim Görevlisi olarak göreve başladı. Halen aynı faküıtede K. K. Öğretim Görevlisi olarak görev yapmaktadır.

:•'rJ t-:l' c')IJ...,' .. ~J ı.)4.i..·,.~' r1-- .tıı)'ı .,; ....iJ~>S 1 ~~ t_Uo:-~ (!IJ t-:l' •.r'ı:. ;,r .r .}.!.ı.ı'ı/'.rl'·~' c}; r c~~~ J t-:l'

.i;$~ c-:JI t_}J J'- ;~1 j~IJ ( ... jlol,ll .... ~ ~) _..;~';ı.rJI "-!\:) ...UJJ JW 1ı .J\ı r1-- _;ıı ~~

.y .:ı~ .ı...wı J~~J ,;,__ı(ı .:ıi_;ıı ~.JJr"'iJliJ:ıı_;ı~~· .:ıı,;.ıı ~ ~ ·~ jl.i .f.JJ c-:ı• ;ı,- .y .:ı_,...l-11 t"'"' ,ı;J ·r'rJ J':lb- ı,.; .,rıı r~)lı .j .:ıh lil • ..,......cııJ ;ı.,>.)lı .j >~ ~ .f.JJ 'ı.f''_,:I'J .r'J~"' ~ t-:l' .:ıı

.... ~ıJ ..ı.:,_r., t-:l' ;.;,.... J)> ":ı ,ı; ı..u ~ JJ .t_l.t:-\ı }J .ı..;~~.;_,. :"'<J. ·<~> .,r.ıı .;.;y... J c}J ,ı; ...ıs- t-:l'J

A· NESH KELiMESiNiN iHTiVA EITiGi MANALAR

ı- Nesh Kelimesinin Lugattaki Manaları

Nesh sözcüğü "N S H" kökünden mastar olup,

"gidermek, yok etmek, istinsah etmek, iptal etmek"

manalarına gelmektedir. Kelimeye verilen değişik

manalar filolojik sahada kalmamış buradan fıareket

ederek istilahta da çeşitlimanalarda kullanılmıştır.

. .J •l.;IJI 1, ,J)I .}1 ji~.ıJIJ

a) "Nakl" (aktarma) manasına gelir. Birşeyi bir

yerden aynen alıp diğer biryere veya bir halden diğer

bir hale taşıma işlemine denmektedir. (ll

b) "izale" (giderme) manasına gefir.121 Yüce Al­

lah'ın şu ayeti bu manayı ifade etmektedir. "Bu ba­

kımdan Allah şeytanın ilka ettiği şeyleri izale eder.

Sonra Allah ayetlerini kuwetleştirir. Allah herşeyi bi­

lir. Herşeyde hüküm ve hikmet sahibidir." (Hacc

süresi, 52)

(1) lbn Manzur, Lislinü'f.Arab, IJI,61. (2) es·Serahsi, Usülü's·Serahsi,ll,53; ez·Zerkeşi, ei·Burhan li Ulumi'l·Kur'lin, 11,29; es·Suyüti, el-IIkan fi Ulümi1·Kur'lin,ll,27; ez-Zer·

kiini, Menlihilü7-lrtan li Ulümi'l·Kur'lin,ll,173.

93 ,., . - .. _ ·:--..:.. - - 7' --: ·-·.-:· .. - ::,_

c) Tebdil ve tağyir manası na gelir. Bir nesneyi bir halden diğer bir hale tebdil etmek, farklı durumlara

sokmak, yerine başkasını koymak demektirP> Kur'an-ı Kerim'de "Biz bir ayeti başka bir ayetle teb·

dil ettiğimiz zaman ki- Allah indirdiğini çok iyi bilir­şöyle dediler: Sen gerçek bir iftiracısın, halbuki onla­

rın çoğu bilmezler." (N ahi Süresi, 101} ayetinde gör­mekteyiz. Değişik görüşleresahne olan bu konularla ilgili olarak "en·N~sh fi'l-Kur'iın" müellifi eserinde

daha geniş ele almaktadır.<4ı

2· Neshin I$tıJahtaki Manası

Nesh Terimi ve Muhtevası/Remzl KA YA

3· Neshin Varlığı ve . Delll leri

a) Nakli Deliller:

Kur'an-ı Kerim'de nesh'e temas eden dört ayet

bulunur. Bu ayetlerin mealieri şöyledir:

"Biz bir ayetin hükmünü kaldırır yafıut unutturur­sakonun daha hayırlısını, yahutonun misiini getiririz.

Bilmezmisin,AIIah'ın herşeye gücü yeter." (Bakara Su resi, 1 06)

"Biz bir ayeti başka bir ayetle tebdil ettiğimiz za­

man ki- Allah indirdiğini çok iyi bilir- Şöyle dediler: Sen gerçek bir iftiracısın. Halbuki eniann çoğu bil­mezler." (Nahl Suresi, 101)

1

Peygamberimizin sağlığı_nda ve daha sonraki ilk

dönemlerde, ne.shin bugünkü gibi toplu bir manasını bulmak mümkün .olm.amaktadır. ı=: akat gerek saha­

be a_(asında, gerekse Rasülullah'ın koyduğu hüküm­lerd .. e ~unun icra edildiği bili.nmekted[r. Bununla bir­

lik!~ !lk tarifinin, tabiQn döneminde yapıldığı sanıl­maktadır. Zira bu döneme kadar Kur'an ve Hadis il-

. "Allah istediğini kaldırır •. istediğirti .sabit kılar. An a -kitap onun y~nındadır." (Ra' d Suresi, 39)

...... mii'ıi(ı' dışınd~ müstakil bir ilim görmek sözk9_nusu

değilpir.

Daha sonraki dönem lerde "Nesh"le ilgili · birçok tar~f yapılmakla beraber, lafız itibarıyla değişik olan

tarifler şon~çta aynı m~mayı ·ihata etmektedir. Bun­lardan bazılarını şu şekilde özetleyebiliriz.

. a) Nesh birayetin hükmünün dahasonradan nazil

· oıa,.ı:ı:,ayetle kaldırılmasıdır. .. ;,...:-:··.:. . .. ...

9>. Şer' i bir hükmün, şer'i bir delille kaldırılmasıdır.

~) Nesh, şer'i bir hükmün sona erdiğini Allah'ın kullarına bildirmesidir.csı

d) Mukaddem tarihli birnass'ın hükmünü, müah­har tarihli birnass ile değiştirmektir.csı

Bu tariflerde de görüldüğü gibi, lafızlar değişik ol­makla birlikte netice aynıdır. Emir ve nehiyle ilgili hü­kümlerden bazıları bir takım hikm.ete biiıaen kaldırılır veya yerine konan bir hükümle değiştirilir. Kur'an'da

hükmü kaldırılmış ayete mensüh, hükmü kaldıran ayete de nasih adı verilir. Kur'an-ı Kerim'deki .ne­sih'le ilgili zamanımız~ kadar değişik nakille'r gel.­mektedir. Men su h ayetleri n sayısıyla ilgili olarak bir-

birini tutm·ayanı hayli rivayet bulunur. Bu yazımııda nesih'le ilgili gı;ınel malumat verip, diğer yazımııda ayetlerin tahlilini yapmış olacağız. .

(3) Zerkeşi, 11,29; Suy(ıti,IJ,27. {4) Zeyd, en·Nesh tn-Kur'ani'I-Kerim, s.59·65.

"Nihayet Allah şey1anın il ka ettiği (o fitneyi) gide­rir, iptal eder. (Hacc Suresi, 52)

Yukarıya aldığımız ayetlerde neshin lugat mana­sını görmemiz mümkü~ olmaktadır.;Nesh'le doğru- ·

dan ilgili olan ayetler Ba~ara ve Hacc Surelerinde geçen ayetlerdir. Bakara Suresinde yer alan ayetin

nesh'e delaletini bir il<i alimin dışında, islam alimleri arasında kabul edildiği görülmektedir. Diğer taraftan

Hz. Peygamberin ge~irdiği Kur'an'a inanmayan Ya­hudiler: MuhammediQ işine hayret etmez misiniz?

Yanındakilere birşeyi emreder sonra onu yasaklar, Kur'an Muhammed'in kendi sözüdür. Çünkü birbirini

tutmaz. C?l demeleri üzerine adı geçen ayetin n azil ol­duğu bildirilir. AyE1'tin nüzül sebebinde nesh'le ilgili

olduğu görülür (Nahl Suresi 101 ). _Ayette yeralan "Biz bir ayeti diğer bir ayetle tebdil ettiğimiz zaman"

ifadesi bir ayetin, Çaşka bir ayetle d_eğiştirildiğini bil· dirmektedir. Mücahid (1 03/721) den gelen nakilde ayet incelenirken, "Birincisi ni kaldırıp başkasını yeri· ne ka im kılmakla" açıklanmakta, Katade ( 118/736)

de sözkonusu ayeti Bakara Suresindeki -i:::-"' ı.. 4-'i } <ti ·.,. ayetiyle eş değerde gererek, açıkla­

ma yapmaktadır. ca ı Katade ve Mücahid'in.değerlen­

dirmelerinde görüldüğü gibi, ayetlerin nesh'in varlı­ğını dile getirdiği anlaşılmaktadır.

M. Harndi V azır (Ö.1358/1947) "Bir ayetin yerine diğer ayetingetirilmesi nesih'tir. Kafirler nesih mese­lesiyle nübüwet-i Muhammediyye hakkında bir şüp­he ileri sürmek istemişlerdir ki; zamanımııda da hala . bl! nU. takip eden kafirler ÇOk!~·~. ·su (ayet) onlara Ce· . - ···- ··· -- __ .,._ ..... ··-·-;-

(5) Serahsi, a.g.e .. 11,53; Tarifat, s .163; Zerkani, a.g.e., 11,176; I.A.,ıX.206, {6) Taberl,ı,475; Cerrahoğlu, Tefsir Usülü, s .122. {7) Vihıdi, Esbabü'n-Nüzül;s~abGni, Tefsirv A ·yati't-Ahkam mine7-Kur'iin, 1.94.

94 (8) /bn Xesir, Tefsliu7-Kur'iint'l·Azim, 11,586.

· . .l::ıamı Ara~tırmaıar Sayı: 5 Ekım-1987

Nest:ı Terimi ve Muhtevası/Remzi KAYA

vabtır."<9l demekle .müslüman bir kimsenin, neshin . .... -.varlığını inkar eiı€imiyecegini, edenlerin müslüman

olamıyacağını vurgulamaktadır. Dolayısıyla Allah'ın

bazı ayetlerj kaldırıp, yerine· başkasını koyması hik­

metinin gereği kabul edilmekte, bu durum zatının yü­celiği ve kullarına olan merhametinin so!1suzluğunu ifa de etmektedir. Ayetin sonunda yer alan "Çokları bilmiyorlar'' deriiierek konunun inceliği dikkatimizi

çekmektedir.

Sünnetten Deliller

Muslim'in rivayetine göre: "Kur'an'ın bazı ayetleri birbirini nesh ettiği gibi, Rasulullah da kendi sözünü~ nesh ederdi."<'0l demekle, KıJ.f'an'ın neshini ileri sü­rerek hadisin de .birbirini ne sh edeceğini Ifade et­mektedir. Bu nakil; Kur'an'daki nesh ıjıeselesine iti­razın olmadığını, Sahabe arasında ittifak edildiğini vurgulamaktadır. 1

·Lah ık · b. Humeyd, "Peygamber' in · sözleri

Kur'an'ın misli gibidir. Çünkü Kur'an'ın bazı ayetleri · birbirini nesheder."<ııı demektedir.

Hz. Ali (Ö.40/660) bir gün Kufe'in bir mescidine

uğrar. Orada Ebu fl.1üsa ·ei-Eşarihin .dostu Abdur--· . rahman b. Deebiyi cemaate vaaz ederken görür. Kendisine. Kur'an'daki Nasih-Mensuh ayetleri bilip bilmediğini sorar. Adı geçen şahıs bilmediğini söyle­yince, ona dönerek "Serı hem kendini hem de dinle­yenleri helak edersin. Seni bir daha vaaz ederken

görmeyeyim."<12l dediği nakledilir.

Peygamberin önc;e kabir ziyaretini yasaklaması, sonra izin vermeleri,ıısı Mut'a nikahı hoş görülürken, Mekke'nin fethinden ~oma· kesin olarak yasaklan­

ması,<14' sünnetten gelen nakil olarak kabul edilir. Zi­ra Peygamberin söz, fıil ve takrirleri bizim için takib

edilmesi gereken yok olmakta, sünnet denilince bu üç katagori anlaşılmaktadır. ı ısı Bun).ardan bir tanesi­

nin olması delil için geçerli görülmektedir.

b) Akli Deliller ·"-

Neshin varlığı akli yönden izah edili"rken, birçok misal ileri sürülmektedir. Sözkonusu misaller kay­naklarda geçtiği için birkaçını buraya almayı uygun bulmaktayız.

i

ilk Peygamber Hz. Adem ile son Peygamber Hz.

Muhammed arasında görev alan her Rasul'ün tebliğ ettiği lman esasının bir olduğu bilinmektedir. Her · Peygamber inanç konusunda aynı hakikatiari insan­lığa iletmiştir.f?u temel meselede nesh mümkün ol­

mamaktadır. Diğer taraftan iman esasları aynı kal­makla beraber, her Peygambere gelen emirler ara­sında bir takım farklılıklar olduğu bilinir. Tevrat, İncil ve:Kur~an arasında da bunu görmek mümkün­

dür.Son olarak Kur'an-ı Kerim gönderilir: Kur'an'ın gelmesiyle önceki ilahi kitabiarın yürürlükten kalk­mış olması, tabii olmaktadır."Zira Yüce Allah; "Mu-

.. . hammed Allah'ın Rasulü ve Peygamberlerin sonun­

cusudur. Allah herş~yi bilir." (Ahzab Suresi,.-40) bu­yurur. Dolayısıyla Kur'an'ın diğer kitabiarı neshinde

müslümanların ittifakı olmaktadır.

"En-Nesh fi'l-Kur'an"müellifi "Aklı selim kişi aklen neshin mümkü.n olduğunu kabul eder. Neshin im­kansızlığında şübheye düşmez. Aklın neshi caiz gör­mesi varlığına delil olarak yeter."<16l demektedir. N~sh aklen ve naklen mümkün olmaktadır. Mümkün olmarı:ıış o!saydı, Sahabe, Tabii ve isiarn alimlerin­

den birçoğu aksi görüşte olması gerekirdi. Oysa, Sa­habe ve tabii dönemiride reddedene rastlanmamak-' . tadır.

Konuyla ilgili günlük hayalımızdan bazı misaller verilir. Doktorun hastalarını tedavi ederken uygula­

dığı prensibler<17ı, annesinin çocuğunu büyütürken tatbik ettiği büyütme usulleri(18l, öğretmenin talebe­lerini eğitirken basitten zora doğru bir yöntem uygu­laması<19l, ileri sürülen akli deliller arasında yeral­maktadır.

(9) eımalılı, Hak Dini Kur"iin Dili, V,3124. (10) Müsllm, ei-Camiu's-Sahih, ı,185. (11) ei·Hamedani; et-itibar fi'n-Nasih ve'l-Mensüh mine'l-As#r, 5.16. (12) Hıbetullah, en-Nasih ve'l-Mensüh, v.r.k,2a; lsferaini, Kitabu'n-Nisih ve'l-Mensüh s 146. (13) Muslim, Cenaiz, 105. • · · (14) lbn Ke5ir,l,474.

• (15) KoÇyığıt, HadisUsülu(ilmüMustalahi'l-Hadis), 5.15. (16) Zeyd, a.g.e., 5.221. ( 17) ei·Amıdi, el-lhkam, li Usüli'l-Ahkam, 111,1 07; Zerkani, Men§hilü'l-irtan fi Usüli'l-Kuran, 11,188. ( 18) Zeı1c8ni, 11,18~. (19) ZerkAni, a.e.

. laı&mı Ara,tı,atıır,Sayı:.S. Ekım:.1 987_ .

--------- . ~-

. .. r .-

Yüce Allah, insanlara önce iman esaslarını emir

buyurmuş, daha sonra tedrici emirler göndermiştir. Kur'an'ın 23 sene gibi bir zamanda gönde~ilmesi in­

sanlığın kabülünü daha da kolaylaştırmış olmakta­dır. Kötülükleri yavaş yavaş kaldırması, birden ha­

ram kılmayışı, islam'ın kabulünü kolaylaştırmış , inananların bağlılığını artırmıştır. Bunlar Allah'ın kul­larına olan rahmetinin neticesi olmaktadır.

Hz. Muhammed'in son Peygamberolması<20>, ge­tirdiği dinin en üstün oluşu, bütün insanlığı islami emirlerden sorumlu kılmaktadır. islam' ın herkesi

kapsaması açık şekilde bilinmektedir. Bu durumda diğer dinlerin tamamı nesh edilmiş olmaktadır. Nesh aklen mümkün olmamış olsaydı, sözkonusu ilahi dinlerin de yürürlükte olma~ı gerekirdi. Bunun sonu­cu Hz. Muhammed'in risaleti belirli bir kavme mün­hasıf.oluröu ki, bu islam'ın bÜnyesine ters düşmek­tedir\~! >. Oysa Allah; "Allah indinde tek din islam'dır." . (A'Ii.'Jftıran Suresi ,19).demekte, ancak !slam'dan ra-zı olacağını ifade buyurmaktadırl22>. · · ·

Tefsirle ilgili kaynaklarda yer alan a·kli delillerden yeterli ölçüde yukarıya alınarak konunun. aydınlat!l­

masına çalışılmıştır. Alimler arasında neshin redde­dilmesi için akla uymayan biryönü görülmemektedir: •

4. Neshin Şartları

Ü~ul ' kitablarında, neshin şartlarıyla ilgili bazı bil­

gileryer alır. Sözkonusu şartları taşımıyan ayetlerin nesh'edilemiyeceği kabul edilir. Bu Şartlan şöyle sı­ralıya-biliriz.

a) Nesh edilen hüküm şer'l bir hüküm olmalı<23>,

mensOh ayetin ebedi olduğuna dair bir ifade bulun­mamalıdır. Mesela: Cihad hükmünün nesh edilemi­yeceği ileri sürülür. Çünkü kıyamate kadar bakidir . . Hz. Ömer'den gelen rivayet:fe "Atların alınlarında kı-. .

yamete kadar hayır vardırl24!" denilerak . cihad'ın ebedi olduğu bildirilmektedir.

b) Nasih-mensOh arasında zaman aşımı bakı-.

mından fark o~ma!ıdır.. ikisi d.e aynı· anda gelir$~ ne sh olamaz<25>.

ı2o) Bkz. Ahzab: 40. (21 ) Zerkani, 11,190. (22) Bkz. Maide: 3. (23) Amtdi, ag.e., lll, 105; Zerkani, 11,180, Zeyd, s .1n. (24) Buhar!, Cihad:43; Mu~ı.ım, ei·Hay/:96. (25) Zerkani, ll, 180, Amıdi, lll, 105; Zeyd, s .1n. (26) Ebü Zehra, Usulüi-Aklh, s. 164. · (27) Ebü Zehra, Usulüi·Ak1h s. 164. · (28) Zerkiini, a.g.e., 11,209; K';fÇ~

96 (29) Zeyd, s.207. .

Nesh Terimi ve Muhtevası/Remzl KAYA

c) Her iki n ass arasında neshi gerektirecek bir zıt­

lığın bulunması gerekmektedir26>. Nasslar arasında neshe konu olabilecek zıtlık yoksa, nesh mümkün görülmez. Diğer tartatan nasih'in de şer' i bir delil ol­

ması gerekmektedir.

d) Neshe konu olan hüküm, iyi ve kötü olduğuna dair, akıl erbabının üzerinde ittifak ettiği şey!erden olmamalıdır. Ana-babaya iyilik, zulüm ve ahlaksızlık

gibi hükümlerin neshi sözkonusu değildirl27'.

5. Neshi Tanıma Yolları

Neshi bilme yollarını sıralamadan önce, Kur'an-ı Kerim ilimleriyle mücehhez olmadan, bu konuda fikir yürütmenin son derece zararlı olduğu bilinmektedir.

kesin: delil bulunmadan bir ayetin diğerini ~esh ettiğini söylemek son derece yanlış ve hatalıdır. Zira dirayet

yoluyla, bir takım nazari kaldelere ve kıyas'a daya­narak nesh'in tesbjtine gidilmesi mümkün görülmez.

Bu konuda ihtimali n, yanlış iddianın ve tah m inin yeri olmamaktadır,. U?ul kitaplarında neshi tanımak için

bazı şartlar ileri sürülür. Onları şu şekilde hulasa edebiliriz:

a) Hz. Peygamberin Tasrihi ile Neshin Bilinmesi:

Neshi bilme yollarından en önemlisi bu oimakta­dır. Söz konusu bilgi Peygamberin kavli ve fiili sün­netiyle öğrenilir.

b) Sahabenin Verdiği Bilgiyle Nesh'in Bilinmes~281

1 . Hz. Peygamberin sünnetinden·sonra ikinci sırayı

sahabeden gelen nakil almaktadır. Ashab, Peygam­berin seçkin arkadaşlarıdır. Her zaman yanında bu­lunmuşlar, ayet ve hatfisleri en iti.nalı bir şekilde bel­lemiş!er, islam'ın zamanımıza kadar en mükemmel

bir şekilde gelmesine vesile olmuşlardır. Bu müna­sebetle onların verdiği bilgiler bizim için önemli ol­

maktadır.

c) Nesh'in icma' ile Bilinmesi:<29>

Buradaki icma'dan, ilim adaml~rının belirli mese­

lede· , neshin mevcut olduğuna dair fikir birliğinde olmaları gerekmektedir.

-· . Islamı Araştırmalar Sayı: S Eklm-1987

/

Nesh Terimi ve Muhtevası/Remzi KA YA

d) Kronolojik Olarak Nesh'in Tesbiti:

iki emri n bir arada kullanılması mümkün olmadığı. zamanc30ı. :tarih yoluyla ayetterin nüzülü tesbit edilir.

Tarih itibariyle daha sonra gelen emir nasi~ olaral<

kabul edilmektedir. Buna misal vermek gerekirse,

Enfal Süresi 66. ayet! e, kabir ziyaretine izin verilmesi

zikredilebilir31 >.

B- NESH HAKKINDA iLERi SOROL.'EN

GÖRÜŞLER

Kur'an-ı Kerirn' in tefsirini yapmak ve ondan ge­

rekli hükümleri çıkarabilmek için -"tefsir açısından­üzerinde durulması gereken konulardan biride ne­sih'tir. Sözkonusu ayetlerle ilgili fikirler bilinmeden,

l . . haklarında yapılacak açıklamanırJ isabetli olması

mümkün değildir. Bu yazımııda neshle ilgili görüşle­re değinilecek, ikinci ve üçüncü rı:ıakalemizde ayet-.

ler ele al inacaktır. islam alimlerinin nesh'le ilgili gö­

rüşlerini ~u şekilde özetleyebiliriz ..

1. Neshi Reddedenler.

2. Neshi Kabul Edenler.

1.Neshi Reddedenler

Neshi inkar edenlerin_ başında Yahudiler geJerek, .

kendi kitabiarının geçerliliğini ileri sürerler . . Razi (Ö.

606/1209), Yahudilerin aksine bize göre aklen ve

naklen nesh. mümkündür. Onların kimi akli yönden

inkar ederken, kimisi de kabul etmektedir. Müslü­

manlarda~ bazılarınLn neshi inkarettiği rivayetedilse

de, cumhur neshin caiz old~ ğu yolunda delil ileri sü­

rer32> demektedir. Diğertaraftan EbU Muslimel-iste­hani(ö.322/9~4)'nir:ı neshi .kabul etmediği bildirilir.·

O, neshi kabul edenlerin ileri sürdüğü Bakara Süresi

106. ve Nahl Süresi 101. axetlerini ne sh e delil kabul

etmeyip, eski d inlerin neshiyle ilgili-olarak kabul

eder33l. Bunun için şu delilleri ileri sürmektedir:

(30) Zeyd, 5.207. (31) Zerkini, 11,209. (32) Razi, et·Tefsiru 'l·Kebir,lll,227. . (33) RBzi, 111,229; Zerkini,ll,207; Sibüni, 1,101 . (34) Razi, a .e .• : Sabüni, a.e. (35) Zerkani,ll,207: Sabüni,l,101 .

... a) Bakara Süresi 1 0~. ayetin ihtiva ettiği ma na es­

ki dinleri kapsar~ı ..

b) " ... 0 (Kur'an) çok· şerefli bir kitaptır. Ona ne

önünden, ne de ardından batı! yaklaşamaz .. . " (Fus­

silet Süresi, 41-42)c35> ayetleri delil a lınarak,

Kur'an'da neshin olamayacağı, te'vil suretiyle ayetle·

rin bağdaştırılacağı savunulmaktadır.

Türk müfessiri Ömer · Rıza Doğru! (Ö.1366/

1947)C:i6>, un yukarıya alınan Ebu Muslim'i~ görÜşle­rine katıldığı, aynı doğr~ltuda açıklamalarda bulu'n­

duğu görülmektedir.

2. Neshi Kabul Edenler .

islam alim ler! arasinda, Ebu Muslim istisna edile­

cek olursa, neshi kabul ı:ıden lerin çoğunlukta olduğu

bildirilir37>. Kabul edenlerin ileri sürdükleri deliller­

den bazılannı buraya .alnıış .olacağız:

a) "Biz bir ayet in hükmünü kaldırır, yahut unuttu­

rursak onun mislini veya daha hayırlısını getiririz."

( Bakara Süresi, 1 06)C.38l

b) "Biz bir ayeti baŞka bir ayetle tebdil ettiğimiz

zaman ... " (Nahl'Suresi, 101)C39> ayetinde yer alan ·

tebdil kelimesinin iıeshe ·delalet ettiği kabul edilir.'

c)"Allah istediğini kaldırı r, istediğini baki kılar, ana kitap onun yanındadır." (Ra' d Süresi, 39) imam Şa­

fi'i, (Ö.2ö4/819) bu ayete mana verirken; "Allah iste­diği tar-Zı imha, istediği fariı .baki kıiar."(40> ifadesiyle

açıklayarak nestiin varlığını savunmaktadır. Ayrıca BakaraSüresi 14~ , 143vid44 ayetleriveEnfalSüre­

si 65-66 ayetleri ileri sürülerek neshin varlığı kabul

edilmektedlr411.

Ayetin_ Hadisi~ .Nesh ilişkisi

Ayetin ayetıe, hadisin hadiste neshi, ittifak edil­

mektedir. ihtilaf: hadisin ayeti neshindedir. Buradaki

ihtilafın kaynağı sünnetin ayetle aynı seviyede ola­

mıyacağı görüşüdür. imam Şafi'i; ·ayeti-ayetin, ha-

(36) Ooğruı, Tanfl Buyrugu Kur'an-1 Kerim Tercemeve Telsiri, LXXXVI. {37) Amidi, 111,106. . . (38) Razi,lll,229: Amıdi, 111,107; Sibüni,l,1011. (39) Sübüni , 1,1 02. (40) Şafii, er·Risale, 5.55. (41) Bkz. Razi, 111,229vd; Amldi, 111.106· 120: Siibüni,ı,1oo-3.

Islami Araştırmalar Sayi: s"E'kiin-1987 . 1. --- --

..1 . -

disi-hadisin nesh edebileceği kanaatindedir. Bunun için Bakara Suresi 106. ayeti delil alarak "AIIah'ın ki­tabını ancak Allah'ın kitabı nesh eder"l~2' demekte­dir. Bu hususta; Yunus Suresi, 15. ve Ra'd Suresi,

39.ı.s:ıı ayetleri delil olarak gösterir.

Sünnetin ayeti neshi hususunda imam Şafi 'i, farklı düşünmekle beraber, Mu tezile ve Eşari kelam­cılarının birçoğu, imam Malik, Ebü Hanife ve asha­bı , hadisin Kur'an'ı nesh edebileceğini ileri sürmek­

tedirler.'44'

Kabu: Edenlerin Delilleri

"0, ~endi arzusuyla konuşmaz. (Onun konuştuğu

şeyler) kendisine gelen vahiyden başka birşey değil­·dlr:" (Necm Suresi, 3-4)145t ayetleri sünnetin Kur'an

gibi olduğunu ifade etmektedir. Zira.lr~' .:r ..;k:t ı.. J

::-::::. ayeti sün-netin açıkça vahy olduğunu göste­

. r.ir: Dolayısıyla hadisin ayeti neshedeceği kabul edi­

lir.

Peygamberden gelen hadisin Kur'an'a uygun

olup olmadığı araştırılı r. Mutabık ise alınacağı, değil­se terkedileceği, dolayısıyla kaynaklarının bir olduğu

kabul edilmektedir. '48' ~~ynağı aynı olunca birinin di­

ğerini neshetmesinde sakınca olmamaktadır. Bu-

. .nıinla birlikte, Haşr Süresi 7. ayet;<471 Nur Suresi 2. ·'ayette yeralan evli kadınlar için "yüz~r deynek vu­ran" emri, Peygamberin hadisinde yer alan "recm" c'ezasıyla kaldırıldığı,'481 kaldırılan hadisin de "ben­

den alıp belleyin"149' hadisinin olduğu kabul edilir.

Nesh Edilen ve Edilmeyen Ayetler

Kur'an-ı Kerim'deki ayetlerin herbiri.aynı konuyu ihtiva etmemekte, dünya ve ahiretle ilgili değişik ko­nuları bünyesinde· bulundurmaktaCı ır. Bu münase­betle usul kitabiarında neshedilen ve edilmeyen

ayetlerin vasıfları yer almaktadır.

( 42) Şafii, a .g.e ., s.55. ( 43) Şafii, a.e. (44) Amidi, 111,136; Zerkani, 11,237; Sabüni,ı,105. (45J Zerkan i, 11,239; Sabüni,ı,t06. . (46) Seröhsi, 11,68. ' (47) Amiifı, ıll,141; Zerkani, 11,239. (48) Koçkuzu, Hadiste Nasih-Mensuh, s.106. (49) Muslim, Hudud, 12; Ebü oavud, Hudud, 23. (50) Serahsi, 11,5!h-(5ı) Serahsi, a.e. (52) Ta beri, ı,475; Serahsi, 11,60. . (53) Taberi, 1,475; Ser~si, a.e. ./ (54) Bilmen, Hukuki islamiyye-rte'istilahatt Akhtyye Kamusu, ı,25. (55) Bilmen, a.e. .

· (56} Amidi, ııı,ı 04·5. 98

N es h Terimi ve Muhtevası/Remzl KA YA

a) Allah 'ın zat ve sıfatıanndan b.ahseden ayetler­de neshin varlığı mümkün görülmei50~

b) itikadi hükümleri taşıyan ayetlerde n es h olmaz.

Mesela; imanın yapısını teşkil eden (AIIah'a, Melek­lere. Peygamberlere, Kitabiara ve Ahirete) ayetlerde nesh olmamaktadır.ısıı

c) Bünyesinde haber bulunan ayetlerde nesh ol­

mamaktadı'F.heçmiş, gelecek ve belirli bir zamanda olacak hadisleri bildiren ayetler muhkem olarak de­ğerlendirilir. ·

d) Ne sh emir ve nehiyde olur. Helalı haram, hara­

rnı helala değiştirmek ve mubahı yasak, yasağı mu­bah yapmakla meydana gelmektedir.ı53ı icma, kı­yas ve reyle sabit olan hüküm lerde, neshin olamıya­cağı kabul edilir. Çünkü nesh ayet ve hadiste olmak­

ta, vahiy sona erdikten ve Hz. Peygambervefat ettik­ten sonra nesih olmamaktadır.

Nesh, istisna ve Tahsis Münasebetleri

. istisna: Bir kısım ayetlerin hükmünü"~~" gibi bir

edatla hariç bırakma demektir.l54l

Tahsis: Am m olan bir sözü, içine aldığı fertlerden

bazılarına hasretmektir. Namaz her müslümana tarzdır, fakat baliğ olmayanlara farz değildir denildi­ğinde, yalnız erginlik çağına gelenlere farz olduğu anlaşılır.ıssı

1

Bazı alim leke, Kur' an-ı . Kerim'de nesh ayetleri-nin fazla olarak değerlendirilmesi, ilk asırlarda söz­

konusu kelimelerin aynı anlamda kullanıldığından . kaynaklanmaktadır. Çünkü mensuh kabul edilen bir­çok ayette bu durumu Qörmekteyiz. Halbuki nesh ile tahsis ve nesh ile istisna birbirinden farklıdır. Bunları aynı anlamda değerlendirmek mümkün değildir. "el- · ihkam"müellifi nesh-tahsis konularına geniş yer ve­

rerek, herbirinin birbirinden farklı olduğunu ifade et­mektedir_ıssı ·

lsıami_Araştırmaıar Sayı: 5 Eklm-1987

Nesh Terimi ve Muhtevası/Remzi KAYA

· - ----·"et=Movatakat"ya:zarrda; Mekki'den naklen ibn Abbas' ın, .içinde istisna edatı bulunan birçok ay~te

mensüh dediğini nakleder.<57>ibnAbbas'agöre( .:ı_,..wı ~ .ı_,.._!.!ı_: ) (Şür? Süresi, 224:) aye-

tin::·, ( .. . ..:..lLL-dı ı_,w. J ı_,.,. i .:r.llı >'! ) (Şura: Süresi,

227 ayetiyle nesh edildiği bildirilmektedir,<ssı Şatı­bi(Ö.780/1388), sözkonusu ayetle birlikte birçok ayeti aynı kategoride değerlendirmektedir.

Hibetullah(Ö.41 0/1 099), ( . .,.->- ....cı .:ıL.Nı .:ıı (Asr Süresi,2) ayetinin ( ... ..:..Ll-L-dı ı_,w. J ı_,.,.i .:r.llı >'!)

., (Asr Süresi,3) ayetiyle nesh veya istisna hususunda ihtilafın olduğunu zikretmektedir.<59l Dikkat edilirse bu ve benzeri ayetlerin neshi mümkün değildir. Su­

relere göre neshe konu olan ayetleri incelediğimiz­de, nesihle alakası olmayan ayetlere mensüh dendi­

ği gğirülmektedir. Mesele olduğundan çok fazla abartılmış, ilk kaynaklarda geçen haberlerin sağlam

bir kritiği yapılmadan aynen aktarılmıştır. Bu çalış­mamızda nesihle ilgili genel malumat verilmiş olup, ayetlerin tahlili bundan sonraki iki makalemizde in­celenmeye çalışılacaktır.

BiBLiYOGRAFY A ,.

Abdulbaki, Muhammed Fuad, ei-Mu'cemu'I­Mufehres li Elfazt'I-Kur'Bni'I-Kerim, Kahire 1958. •

ei-Amidi, Ebu'I-Hasan(ö.631/11233), el-ihkam fi UsüluJ-Ahkam, c. H V,' Kahira 1968.

Bilmen, Ömer Nasuhiö.1391 /1971 ), Hukuk-t · islamiyye ve lsttlahiıt-t Ftkhiyye Kamusu,

c.l-VIII, istanbul 1967. , ei-Buhari, Muhammed b . ismailö.256/869),

ei-Camiu's-Sahih, c.I-VIII, istanbul1979. Cerrahoğlu, ismail, Telsir Usülü, (ilm u Usüli't­

Tefsir), Ankara 1979 . . Doğrul, Ömer Rıza(ö.1372/1952). Tanrt Buy­

ruğu Kur'§.n-t Kerim'in Tercemeve Tefsiri, . istanbul1980. ·

ei-Hamadani, Musa ei-Hazimiö.1188/1584 ), . el-i'tibar fi'n-Nasih vei-Mensüh mine'l­

A 'sar, Beyrut 1928. Hibetullah; Kasım b. Sellam e( ö.41 0/1 019),

en-Nasth vei-Mensüh, 1093. (Yazma Bur-sa Harççıoğltı No:.145). .

ibnu'I-Arabi, Muhammed b.. Ab.dullah, ( ö.543/1148), Ahkamu'I-Kur'Bn, c.I-IV, Mı­sır 1957.

ibn Hazm,· Muhammed b . Hazm(ö.322/923), fi-Marifeti'n-Nasih ve!- Mensüh (Cela-leyn!h8;misi) .. · . , · · ·

ibn Kesir, ısmail b.Ömer(ö.774/1372), Tefsi­ru'I-Kur'Bni'I-Azim, c.H V, Beyrut 1969.

ibn Manzur, Cemaluddin Muhammed(ö.711 1 1311 ), Lisanü'I-Arab, c.I-XV, Beyrut 1955.

el-isferaini, Muhammed b. Abdullah( ö.11 77 1 1763), Kitabu'n-Nasih vei-Mensuh istan­bul 1873.

Kasım i, Muhammed Cemaluddin( ö.1332/ 1913), Mehasinu't-Te'vil, c.ı-xvıı, y.y. 1956.

Koçkuzu, Ali osm~n. Hadiste Nasih-Mensüh, istanbul 1985.

(57) Şatıbi, et·Muvatakat, 111,109.

Müslim, Müslim b.- ei-Haccac(ö.61/878), Sa­hih, c.I-VIII, Beyrut T.y.

Kaya, Remzi, Kur'§.n-t Kerim'de Nasih-Men­süh Ayet/erin Tesbiti, 1986 . .

en-Nesai, Ebu Abdurrahman b. Şu­ayb(ö.303/915), Sünen, c.I-VIII, istanbu! 1981 . .

er-Razi, Fahruddin Ebu Abdullah Muham­med b. Ömer(ö.606/1209), Mefatihu'I­Gayb, c.I-XXXII, Mısır t.y.

~-Sabuni, Muhammed ftli, R~vaiu'I-Beyan Tefsiru Ayati'l-.Ahkam, c.l-11, Dımaşk 1977.

es...:Sarahsi, Ahmed b. Ebi Sehl( ö.490/1 097), Usülus-Serahsf, c. HI, Beyrut t.y.'

es-Suyuti, Celaluddin Abdurrahman b. Ebi · a~kr(ö.911/1 505), el-ltkan fi Ulümi'l-Kı.ir'Bn; c:l-11, Mısır 1975. · .

eş-Şatıbi, ihrahim b. Musa(ö.790/1388), ei­Muvafakqt fi Usüli'l-Ahkam, c.I-IV, Beyrut 1975. .

Taberi, Muhammeı:;l b. Cerir(ö.310/922), Tef­siru't-Taberi, c.I-XXX, Mısı r 1903.

Vahıdi, ·Ebu Hasan Ali b.'· Ahmed(ö.468/ 1 075), Eslı'Bbu'n-Nuzul, Mısır 1968.

Wensink, A.J. et. J.P. Mensing, W.P. DeHaas, Concordance, c.I-VII, E.J. Brill 1969.

Yavuz~ A~ Fikri, Kur'an-t Kerim ve izahltMea/i~ istanbul t.y.

Yazır, Elmaith Muhammed Hamdi(ö.1342/ 1946) Hak Dini Kur'§.n Dili, c.H X, istanbul 1960.

ez-Zerkani, Muhammed Abdülazım( ö.1362/ 1943), Menahilu'l-irtan· fi Ulümi'l-Kur'§.n, c.i-11, Mısır 1943.

ez-Zerkeşi, Muhammed b. Abdullah(ö.794/ 1392), el-Burhan fi Ulümi'l-Kur'an, c.HV, Mısır 1972:

Zeyd, Mustaf~, en-Nesh fi'I-Kur'ani'l-Kerim, Mısır 1383/1963.

(58) Şatıbi, a.e.; Kiisımi, Mehasinu·ı-re·vi/.1 ,34·5; Suyüti, a .g.e .. : 11.29. (59) Hibelullah, a.g.e. , vrk.,46a.

---~~ıiiml Araştırmalar sryr: 5 ı;:rcım~1 987 · ~ •