MULTİFAKTÖRİYEL - POLİGENETİK KALITIM

Gen + çevre faktörlerinin etkili olduğu, görev yaptığı kalıtım tipine MULTİFAKTÖRİYEL KALITIM adı verilir. MK üç farklı teknikle analiz edilir; A-İkiz çalışmaları

B- Aile ağacı

C- Aile korelasyonu

Bir karakterin belirlenmesinde yada bir proteinin sentezinde birden fazla genin rol aldığı kalıtım biçimine POLİGENETİK KALITIM adı verilir.Poligenetik bu noktada MK kalıtımdan ayrılır. Bu kalıtım tipinde aynı yada farklı kromozomlarda lokalize birden fazla genin aynı protein üzerinde etkili olması durumudur.

MULTİFAKTÖRİYEL KALITIM1- Ailesel geçişli olduğu kesin olmakla beraber, bir tek aileye ait spesifik

kalıtım şekli belirlenemiyor.

2- Birinci dereceden akrabalar için hastalık riski normal populasyondan daha yüksektir. Yüksek saptanamayan durumlarda hastalığın non-genik olma olasılığı daha yüksek kabul edilir.

3- İkinci derece akrabalar için risk birinci dereceye göre keskin bir düşüş yapar.Akraba derecesi düştükçe risk 1/2 oranında azalır. OR kalıtımla karşılaştırıldığında; OR kalıtımda ilgili geni taşıyan her hasta risk altında iken MK da sadece akraba kişiler risk altındadır.

4- Hastalık riski ailede hasta birey sayısı arttıkça artar. Tek gen kalıtımla karşılaştırıldığında aile ne kadar hasta çocuk sahibi olursa olsun TGK da risk yine bir sonraki çocuk için aynıdır ve değişmez.

5- Kalıtım şekli çok ağır malformasyon ve yüksek tekrarlanma riski ile seyreder.

MULTİFAKTÖRİYEL KALITIM6- Ebeveynlerin akraba olmaları durumunda hastalığın tekrarlama riski

artmışsa, ve bir sonraki çocuklarda hastalık meydana gelme riski yükseliyorsa hastalığın etiyolojisine çevresel faktörlerin katkı yaptığı (MK) düşünülmelidir. Bu durum OR kalıtıma ters düşer burada risk 1/4 dür ve sabittir.

7- İkiz çalışmalar önem kazanır. Eğer DZ için risk MZ den %50 daha az ise hastalık OD olamaz. Eğer risk MZ için %25 den daha az ise OR olamaz. Ör. Non-Insuline Dependet Diabetes Mellitus (NIDDM) kalıtımında durum böyledir. Bu hastalıkta MZ ikizler için risk %100, DZ lar için % 10 gibi kopleks bir etyoloji ve kalıtıma bağlı olduğu kabul edilir.

8- Eğer multifaktöriyel özellik bir sekste diğerinden daha sıklıkla ortaya çıkmışsa risk akraba hastalarda daha yüksek beklenir. Pyloric stenozda durum böyledir.

MK GEÇİŞLİ KARAKTERLERII- Diskontinious karakterler (%)MZ (%) DZ

Nöral tüp defektleri 6 3

Hipertansiyon 30 10

Diabet Mellitus 55 10

Kanser 10 10

Epilepsi 37 10

Şizofreni 60 15

Manik depresyon 70 3

IQ<50 60 3

Tüberkülozis 51 22

Hipertroidizim 47 3

YETİŞKİN DÖNEM MK HASTALIKLAR

Hastalık İnsidansı(1/1000 kişi)

Yarık damak dudak 0.4-1.7

Yarık damak 0.4

DKÇ 2

Kojenital kalp defektleri 4-8

Nöral tüp defektleri 2-10

Anensefali değişken

Spina bifida değişken

Pyloric stenoz 1

MK ANALİZİ

I- İkiz çalışmaları

II- Aile korelasyonu

III- Pedigree (aile ağacı) analizi

İKİZLER

1/89 oranında görülürler

Monozigot %33 (MZ) ve dizogot %66(DZ) iki grupta toplanırlar

Döllenmeyi takiben 14. Günde meydana gelirler (MZ)

Ortak atasal ovum ve sperm hücresine sahiptirler (MZ)

İdentiktirler (MZ)

Diamniyotik, dikaryonik MZ ve DZ ikizler

Diamniyotik, monokaryonik MZ

Monoamniyotik, monokaryonik MZ gibi gelişme biçimleri var.

İKİZLERDE KALITIM TİPLERİ

Hastalık MZ DZTek gen %100 Diğer kardeşler gibi

Kromozom anomalisi %100* “

MK <%100> çocuklar “

Poligenetik kalıtım %100 “

Çevresel hastalıklar Diğer kardeşler “

*: Mozaik durumlar hariç

MK GEÇİŞLİ KARAKTERLER VE ZİGOSİTE ÖZELLİKLERİ

I- Kontinious Karakterler (%)MZ (%) DZUzun boy 95 52

IQ 90 60

Dermatoglifikler 95 49

EQ 89 58

Deri rengi

Kan basıncı

II- Diskontinious karakterlerYarık damak 40 5

Spina bifida 6 3

Pyloric stenosis 15 3

DKÇ 41 3

GEN GEÇİŞİ

Akrabalık derecesi Örnek Oran1. Derece Anne-babaile çocuk 1/2

kardeşlerarası

2.Derece Büyükebeveyn-torun

Çocuk-Teyze /amca 1/4

3. Derece Kuzenlerarası 1/8

AİLE KORELASYONU

Tek gen ve Multifaktöriyel kalıtım özelliklerin saptanmasında kullanılan bir yöntemdir. Bütün aile bireyleri aynı karekter bakımından değerlendirilir ve karşılaştırılır; karakterler aynı ise (%100) = 1, ayrı ise (%100) = 0 olarak değerlendirilir. Eğer ebeveynler yakın akraba değillerse benzerliğin normal populasyondaki oranda olması beklenir.

I. DERECE AKRABALARDA BAZI KONTINIOUS ÖZELLİKLERİN BEKLENEN ORANLARI VE GÖRÜLME ORANLARI

Özellik Görülen Beklenen (%)

Boy uzunluğu 53 50

IQ 53 50

Dermatoglifik 49 50

MK GENETİK DANIŞMA1- Birinci derece akraba evliliklerde tekrarlama riski, uzak evliliklere oranla daha

yüksektir.

2- Tekrarlanma riski;

- birden fazla hasta akraba varlığında yüksek kabul edilir

- hastalığın çok ağır seyretmesi durumunda risk yüksek,

- hasta bireyin ayrıca seksüel anmaliye sahip olması durumunda risk yüskek,

3- Risk hesaplamalarında yaygın olarak yapılan şu iki önemli hataya dikkat etmek gerekir:

a- Kardeş olan hasta çocukların aynı ebeveyne ait olmalarına, heriki ebeveynin ortak olmasına dikkat edilmelidir. Nitekim bir ebeveyn ortak olduğunda risk %1 iken, heriki ebeveyn ortak olduğunda risk %5 kabul edilir.

b- MK geçişli bir defekte sahip olan bir çocuğun amca ve halaları hasta değilse, kuzenlerinin hasta olma riskleri normal populasyon riski kabul edilmelidir.