Mutageni su faktori spoljašnje sredine koji izazivaju mutacije. Svrstavaju se u tri

grupe:

1. hemijski mutageniu koje se mogu uvrstiti:

pesticidi:

insekticidi

herbicidi

fungicidi

baktericidi

hemijski dodaci hrani i piću (konzervansi, aditivi, zaslađivači i dr.)

hemijski zagađivači vazduha: SO2, CO2, CO, NO2

neki kozmetički preparati

neki lekovi

neki antibiotici

Prema dejstvu hemijskih mutagena na molekul DNK mogu se razlikovati:

analozi baza (npr. 5-bromo-2-deoksiuridin; BrdU);izazivaju tranziciju, transverziju

ili deleciju samo u toku replikacije DNK

neke hemikalije (npr. kiseline)

alkilirajući agensi (npr. N-etil-N-nitrozourea; ENU) izazivaju tranziciju,

transverziju ili deleciju u toku replikacije (S-faze), ali i u ostalim fazama

ćelijskog ciklusa

metilirajući agensi (na pr. etan metil sulfonat; EMS)

policiklični ugljikovodici (npr. benzopireni)

DNA interkalirajući agensi (npr. etidij bromid) ugrađuju se između baza susednih

lanaca i deformišu lanac DNA

agensi koji premošćuju dva lanaca DNA (engl. crosslinker), kakva je npr. platina

oksidativni radikali

2. fizički mutageni:

visoke i niske temperature

ultraljubičasto (UV) zračenje (nejonizujuće zračenje) ima malu prodornu moć (oko

nekoliko mm) pa kod čoveka može da izazove promene samo u površinskim

ćelijamaepidermisa; izaziva obrazovanje timidinskih dimera, odnosno,

povezivanje susednih timina istog lanca DNK; ova oštećenja na DNK mogu da

isprave enzimi tzv. reper-sistema

jonizujuće zračenje u koje spadaju:

X-zraci,

gama-zraci,

korpuskulatorno zračenje (elektroni, protoni, pozitroni, alfa-zraci i neutroni);

ono izaziva izbacivanje elktrona iz atoma i molekula u ćeliji koji sa drugim

molekulima stvaraju jonizovane molekule, a oni se zatim razlažu na

visokoreaktivne jone i radikale koji oštećuju DNK

3. biološki mutageni:

virusi

HEMIJSKI MUTAGENI

Pesticidi su kemijske tvari koje se rabe za zaštitu od insekata, grinja, korova i drugih nametljivaca. Niti

jedna grana kemijske industrije ne proizvodi toliko tvari koje mogu izazvati kancerogena oboljenja,

oštećenja nasljednog materijala kao i reprodukcijskih funkcija, i koje se u najvećoj velikoj mjeri izravno

odlažu u okoliš, kao što je to slučaj s industrijom pesticida. Širom svijeta raste proizvodnja pesticida koja

se procjenjuje trenutačno na približno 5 milijuna tona pesticida godišnje. Negdje oko 12% pesticida rabi

se u privatnom sektoru: u kućanstvima, privatnim vrtovima i travnjacima.

Prema načinu djelovanja među pesticidima se razlikuju:

 insekticidi (protiv insekata),  herbicidi (protiv korova),  fungicidi (protiv gljivica),  akaricidi (protiv grinja),  rodenticidi (protiv pacova),  nematocidi (protiv glista) i  moluskicidi (protiv puževa).

Najznačajniji pesticidi su DDT, HCH (lindan), HCB (heksa-chlor-benzol), PCP (penta-chlor-phenol), PCB

(poliklorirani bifenili), aldrin, dieldrin, klordan, karbamati, estri fosforne kiseline te drugi organo-fosforni i

organo-klorni spojevi. Najbolje proučeni pesticid je DDT, na čijem primjeru se najbolje oslikava djelovanje

večine pesticida na ljudsko zdravlje, kao i ravnotežu u našem okolišu.

Po kemijskom sastavu to mogu biti raznorodni spojevi počev od anorganskih kao što je primjerice

bakrovsulfatpentahidrat Cu(SO4)x5H20 kao jedan od najstarijih fungicida zatim različiti organofosforni

spojevi te organski spojevi koji sadrže halogene atome.

U posljednjih pedeset godina pesticidi su zajedno s umjetnim gnojivima postali najtraženiji proizvodi u

poljoprivredi. Većinu problema s kojima se susreću uzgajivači biljaka i životinja rješavaju zahvaljujući

kemijskoj industriji, koja danas omogućuje kontrolu sveukupne poljoprivredne proizvodnje. No, štetnici

vrlo brzo razvijaju otpornost na pesticide te prisiljavaju poljoprivrednike da upotrebljavaju nove i otrovnije

pesticide. Cijena koju čovjek plaća u borbi sa štetnicima vrlo je visoka. Pesticidi zagađuju okoliš, prije

svega površinske i podzemne vodene tokove te imaju vrlo štetan utjecaj na biljni i životinjski svijet.

Pesticidi se, naime, nalaze u hranidbenom lancu mnogih divljih, ali i domaćih životinja te čovjeka. Mogu

se pronaći i u mikroorganizmima koji su na dnu prehrambenog lanca. Njima se hrane organizmi koji se

nalaze na višem stupnju razvoja i taj se ciklus ponavlja sve do organizama koji se nalaze na vrhu

prehrambenog lanca gdje se može naći i najveća koncentracija pesticida, a tu je i čovjek.

Svi pesticidi djeluju vrlo štetno na ekosustave, mnogi ubijaju korisne kukce, ribe, ptice, te tako

uzrokuju više štete nego koristi. Većina je kukaca korisna ili bezopasna, ali stradava upotrebom pesticida

koji vrlo nepovoljno djeluju i na korisne tzv. dušične bakterije u tlu, a posljedica je iscrpljenje tla. Mnogi

pesticidi ostaju aktivni u okolišu mjesecima, godinama pa čak i desetljećima. Pesticidi se smatraju

glavnim izvorom onečišćenja biosfere.

Proizvodnja pesticida i drugih kemijskih sredstava sama po sebi može biti opasna zbog mogućnosti

"nesreća" uzrokovanih kvarom određenog postrojenja kemijske industrije, što može uzrokovati veće

otjecanje kemijskih tvari ili plinova u okoliš. Povremeno se dogode i tragedije poput one u Bhopalu, u

Indiji, kada je došlo do ispuštanja veće količine otrovnog plina u zrak. Tada je umrlo 25 ljudi, a tisuće pate

od ozbiljnih oštećenja uzrokovanih otrovnim plinom.

HEMIJSKI ZAGAĐIVAČI VAZDUHA

Posljednjih godina zagađenje vazduha izazvano radom motornih vozila znatno se povećalo. U velikim

gradovima taj problem postaje sve akutniji zbog eksponencijalnog povećavanja broja motora sa

unutrašnjim sagorijevanjem (automobila). Otpadni gasovi motorih vozila sadrže: ugljenmonoksid, ugljen

dioksid, sumpor dioksid, azotne okside, vodonik peroksid, vodenu paru, alkohole, aldehide, organske

kiseline, čađ, gar, a ponekad sredstva detonacije i drugih aditiva (olovo, mangan). Benziski i dizel motori

proizvode različitu vrstu zagađenja. Negativni uticaj saobraćajnih sredstava smatra se ozbiljnim i zbog

značajnog oslobađanja ugljendioksida u atmosferi i uzrokuje globalno zagrijavanje.

PRIMJER: Jedan kamion od 6 tona nosivosti dok pređe put od oko 10.000 km utroši oko 2 700kg

pogonskog goriva (nafte), a za to sagorijevanje on utroši 12 750kg kiseonika iz vazduha. To bi bilo

dovoljno za disanje čovjeku koji miruje (bazalni metabolizam) od njegovog rođenja pa sve do 65 godine

života, a fizičkom radniku od 810 godina.

U zavisnosti od vrste industrije i primjenjenih tehnoloških procesa javljaju se različiti aerozagađivači.

Zagađene iz industrije zavisi od vrste i broja industrijskih postrojenja, tehnoloških postupaka, vrste goriva

koji industrija koristi i visine dimnjaka. U metalurgiji su prisutni metali: željezo, bakar, cink, olovo,

mangan, kadmijum, itd., kao i čestice metalnih ruda, sumpornih jedinjenja, ugljenmonoksida,

ugljendioksida itd. U hemijskoj industriji: azotni oksidi, ugljovodonici, ugljenmonoksid, sumporna

jedinjenja, halogeni elementi, organske i neorganske kiseline, soli, baze, plastične mase, razni

kombinovani spojevi, plinovi, prašine, čađi, amonijak i bezbroj drugih mogućnosti.

U zraku je registrovano 188 polutanata, od kojih se za 133 zna da predstavljaju najveći zdravstveni rizik

prema međunarodnoj organizaciji za zaštitu okoliša (Environmental Protection Agency EPA).

Kao veoma prisutne i karakteristične aerozagađivače mogli bismo istaći:

1. sumpordioksid; 2. ugljenmonoksid; 3. ozon; 4. amonijak i azotni oksidi; 5. olovo; 6. ugljovodonike;

7. ugljendioksid; 8. čađ.

Ulaskom lebdećih čestica u organizam jedan dio njih se deponuje u plućima. Deponovane čestice u

respiratornom traktu smanjuju otpornost sluznice na infekcije, te mijenjaju imunološki odgovor organizma

na različite alergene. Čestice mogu biti same po sebi toksične kao što je silicijum dioksid (SiO2), olovo,

berilijum, kobalt, azbest, ili policiklički aromatski ugljikovodici. Podjela suspendovanih čestica na grube,

fine i ultrafine važna je sa aspekta njihove mogućnosti prodora u pluća, dužine zadržavanja u vazduhu,

kao i dometa (domet najsitnijih čestica je preko 1000km). Nekada su čestice praćene kao čađ, dok se

danas prate kao: TPS (ukupne suspendovane čestice mjerenjem njihove težine), PM10 (čestice sa

aerodinamskim prečnikom ispod 10 am), PM2.5 (čestice sa prečnikom ispod 2,5 am), i SPM

(suspendovane čestice u vazduhu ). Međutim, u zemljama centralne Evrope, Velikoj Britaniji i kod nas i

dalje se, uglavnom zbog specifičnosti izvora emisije, mjeri koncentracija čađi, što otežava međunarodna

poređenja dobijenih rezultata o njihovim uticajima na zdravlje ljudi.

FIZIČKI MUTAGENI

Pod fiziĉke mutagene spadaju:

- Zraĉenje

- Temperatura

Na tabeli ispod su razliĉite vrste zraĉenja u zavisnosti od talasne dužine. Što je talasna dužina manja,

energija im je veća i laksše se probijaju.

ZRAČENJE

Postoje dve vrste zraĉenja:

- Jonizujuće

- Nejonizujuće

Jonizujući zraci pri prolasku kroz materiju oslobaĊaju elektrone i jone u sudaru sa atomima i molekulima.

Neka od jonizujućih zraĉenja su i X zraci. Što je talasna dužina manja, razorna moć zraĉenja je veća.

JONIZIRAJUĆE ZRAČENJE

Jonizujuće zraĉenje je elektromagnetno ili ĉestiĉno zraĉenje koje može da jonizuje materiju i izazove

oštećenje ćelija živih organizama. Tako nastali joni narušavaju biohemijske procese u ćelijama, što može

dovesti do raznih poremećaja u njihovom funkcionisanju i deljenju (razmnožavanju), te konaĉno do

nastanka ozbiljnih bolesti, poput tumora. U jonizujuće zraĉenje spadaju α, β, γ i X zraci, kosmiĉko

zraĉenje i neutroni.

Prikaz prodornosti (štetnosti) razliĉitih vrsta zraĉenja:

Alfa (α) zraĉenje može zaustaviti papir;

Beta (β) zraĉenje može zaustaviti aluminijumski lim debeo nekoliko

milimetara;

Gama (γ) zraĉenje (veći deo) može zaustaviti desetak santimetara

debela olovna ploĉa

Efekat jonizujućeg zraĉenja izražava se u centigrej jedinicama. To je

opterećenje jedne elektrostatiĉke jedinice u 1 cm3. Zraĉenje može

izazvati fragmentaciju hromozoma, numeriĉke i strukturne aberacije:

aneuploidije, prekidi, delecije, translokacije.

Ljudi su izloženi jonizujućem zraĉenju od postanka vrste. Prvo

prirodnom zraĉenju na koje se sa razvojem ljudske civilizacije i

nuklearne tehnologije nadovezalo i veštaĉko, ljudskom rukom

stvoreno jonizujuće zraĉenje.

Hiljade pogodaka jonizijućih ĉestica svake sekunde su vrednosti kojima je svaki ĉovek izložen, ali

njegov organizam raspolaže uroĊenim mehanizmima regeneracije oštećenih ćelija. Samo mali procenat

jonizujućeg zraĉenjem izaziva ireverzibilna oštećenja genetiĉkog materijala u ćelijama. U većini organa i

tkiva tela gubitak ĉak i znaĉajnog broj ćelija ne utiĉe na njihov poremećaj i gubitak funkcija. MeĊutim, ako

je broj izumrlih ćelija dovoljno veliki, oštećenja će biće vidljiva i mogu dovesti do smrti organizma. Takva

povreda se javlja kod pojedinaca koji su bili izloženi radijaciji preko graniĉnog praga.

Na nekim, jonizujućim zraĉenjem oštećenim ćelijama koje nisu smrtno oštećene, nastaju modifikacije.

Takva oštećenja koja su obiĉno sanirana, najĉešće su nesavršena, i nastaju modifikacije u ćelijama koje

će biti prosleĊene novostvorenim, što na kraju može dovesti do pojave malignih ćelija raka. Ako su

modifikovane one ćelije koje prenose nasledne informacije potomci tih osobe biće izložene naslednim

poremećajima koji se kod njih mogu razviti u razliĉitim oblicima. Zraĉenjem rak se može manifestovati

decenijama nakon izlaganja i ne razlikuje od raka koji se javljaju spontano ili se pripisuje drugim

faktorima. Zbog toga se u podruĉjima Ĉernobila, Hirošime i Nagasakija i dan danas raĊaju deca sa

poremećajima (zbog modifikacije ćelija). Izlaganje jonizujućem zraĉenju je povezan sa raznim oblicima

leukemije i raka na mnogim organa, kao što su pluća, dojke i štitne žlezde, ali ne sa nekim drugim

organima, kao što prostata i genitalije. Na sreću po ĉoveka, postoji mala verovatnoća, da će se kliniĉki

znaci radijacione bolesti javiti nakon izlaganja jonizujućem zraĉenju, u kakva se ubraja uobiĉajeno

jonizujuće zraĉenje iz prirodnih izvora na Zemlji, ili iz jasno doziranih izvora zraĉenja X zraka (npr u

medicini, korišćenje rendgena). U domaćinstvu se najĉešće srećemo sa većom koncentracijom radona

koja se može smanjiti redovnim provetravanjem.

NEJONIZIRAJUĆE ZRAČENJE

Nejonizujuće zraĉenje sa kojim se najĉešće srećemo je UV zraĉenje. Kada se ispituje njegovo delovanje na

ljudsko zdravlje i okolinu, ultraljubiĉasto zraĉenje se obiĉno deli na UVA (400-315 nm) ili dugotalasno,

UVB (315-280 nm) ili srednjetalasno i UVC (<-280 nm) ili kratkotalasno. U spektru Sunĉevog zraĉenja na

ultraljubiĉasto zraĉenje otpada samo 10% energije. UVC-zraci ne prodiru do površine Zemlje, pa tako ni

do naše kože, jer se apsorbuju u ozonskom sloju atmosfere. UVA i UVB zraci prodiru kroz spoljni sloj kože i

izazivaju oštećenja: opekotiine, rak kože, alergiju i sl. Oštećenju ćeliju kože naroĉito su izloženi ljudi svetle

puti.

UV deluje inhibitorno na sintezu DNK i izaziva aberacije na hromozomima. Postoji više efekata UV na

DNK ali je najbolje izuĉeno stvaranje pirimidinskih dimera: timin-timin, timin-citozin, citozin-citozin.

Najĉešći su TT. Ćelija se brani od dejstva UV zraĉenja reparacionim mehanizmima koji ispravljaju dimer.

UV dovodi do smrti ćelije samo ako je oštećenje veće od reparacionog potencijala ćelije. Jedan oblik UV

indukovanih mutacija je odgovoran za pojavu tumora i raka kože (a rak kože spada u najĉešći tip kancera

kod ljudi).

TEMPERATURA

Uticaj temperature kao mutagena se može prouĉavati izlaganjem organizma povišenoj ili smanjenoj

temperaturi, a zatim se analiziraju promene na naslednom materijalu. Razlozi mutabilnosti i

genotoksiĉnosti pri povećanju temperature su kinetiĉke prirode usled povišenja energije sistema/ćelije;

dok sniženje temperature rezultuje u fiziološkom odgovoru. Temperaturno senzitivne mutacije su klasa

genskih mutacija koje nisu izazvane variranjem temperature, to su već postojeće mutacije koje se samo

eksprimiraju nanekoj odreĊenoj temperaturi najĉešće na povišenoj. Povišenje temperature izaziva unos

energije u sistemsto dovodi do povišenja kinetiĉke energije atoma i molekula u ćeliji. Povišenje energije

dovodi do :

- ubrzavanja hemijskih reakcija tako da ekscitirani molekuli mogu lakše da reaguju

- ubrzavanja enzimskih reakcija tako da je opšti metabolizam u ćeliji povišen

- frekvencija sudara molekula se povećava tako da utoku direktnih sudara sa DNK može doći i do

raskidanja veza unutar molekula DNK što bi se manifestovalo pojavom jednolanĉanih pa i dvolanĉanih

prekida u molekulu.

Snižavanje temperature dovodi do povećanja stope mutabilnosti. Smanjenje temperature je stresna

situacija za organizme, naroĉito one koji imaju stalnu telesnu temperaturu. Stanje stresa je praćeno

fiziološkim odgovorom koji izmežu ostalog obuhvata povećanje koncentracije kortikosteroida: adrenalina i

noradrenalina. Hormoni u organizmu regulišu mnoge procese, njihova povećana koncentracija dovodi

samo do ubrzavanja tih procesa, ubrzavanje u nekim sluĉajevima podrazumeva smanjenu kontrolu što

može dovesti do grešenja i nagomilavanja ovih grešaka, te je povećanje koncentracije hormona

genotoksiĉno.

BIOLOŠKI MUTAGENI

Mutageni su tvari iz okoliša (zračenje, kemijske tvari, i dr.) koji induciraju nastanak mutacija sa stopom puno većom od stope tzv. spontanih mutacija. Mutacija je iznenadna (nasljedna) promjena genetičkog materijala. Može biti genska i kromosomska. Genske ili točkaste mutacije događaju se unutar jednog gena što

rezultira nastankom novih alela. Posljedica mutacije je najčešće promjena strukture i funkcije genskog produkta tj. proteina što može rezultirati bolešću. Važno je razlikovati mutacije koje nastaju u somatskim stanicama od onih koje nastaju u stanicama germinacijske linije iz kojih nastaju gamete. Somatske mutacije zahvaćaju samo nekoliko stanica u organizmu i učinak im je najčešće zanemariv, jer u vrsta koje se spolno razmnožavaju nisu nasljedne. Međutim neke od njih nisu tako bezopasne jer mogu uzrokovati tumore.

Mutagene dijelimo na fizičke i kemijske. U fizičke mutagene ubrajamo zračenja (ionizirajuće: X-zračenje, neionizirajuće: UV zračenje). Kemijski mutageni su npr. alkilirajući agensi, dušičasta kiselina, akridinske boje, hidroksilamin. Svi oni djeluju izravno na molekulu DNA izazivajući genske mutacije.

Danas se zna da su neki lijekovi također mutageni. To su npr. citostatici ili antitumorski lijekovi. U antitumorske lijekove ubrajamo različite kemijski nesrodne skupine spojeva koji mogu zaustaviti rast tumorske mase narušavanjem staničnog ciklusa ili izazivanjem smrti stanica u fazi aktivnog rasta. Njihova su farmakološka svojstva međutim povezana s potencijalnim genotoksičnim (djelovanje na strukturu i funkciju genetičkog materijala) rizicima. Klinička i laboratorijska istraživanja pokazuju da su gotovo svi antitumorski lijekovi mutageni, kancerogeni (nastanak tumora) ili teratogeni (djelovanje na embrij) za životinje i čovjeka. U antitumorske lijekove ubrajamo:

o Alkilirajuća sredstva koja imaju sposobnost stvaranja kovalentnih veza s nukleinskim kiselinama i proteinima, te tako dovode do mutacija i poremećaja funkcije genetičkog materijala što uzrokuje smrt stanice (npr. ciklofosfamid).

o Antimetaboliti su citostatici koji strukturno slični fiziološkim međuproduktima staničnih procesa, te zbog toga predstavljaju lažni supstrat za biokemijske procese.

o Antitumorski antibiotici se ugrađuju između parova baza u DNA, te time narušavaju sintezu i/ili funkciju nukleinske kiseline (npr. aktinomicin D).

o Biljni alkaloidi: a) inhibiraju mitozu, jer se vežu za protein tubulin koji gradi mikrotubule diobenog vretena (vinkristin, vinblastin); b) inhibiraju funkciju kromatina

o i drugi

Kalorijska vrijednost prehrane ima vrlo značajnu ulogu u karcinogenezi (nastanak tumora), tj. mutagenezi. Ljudi s prekomjernom tjelesnom težinom (25% više od normalne) skloniji su nastanku tumora od onih s normalnom tjelesnom težinom.

o Ishrana bogata mastima izaziva stvaranje tumora dojke u laboratorijskih štakora.

o Vitamini A i E (antioksidansi) inhibiraju karcinogenezu u eksperimentalnih životinja.

o Elementi u tragovima poput selenija i cinka također inhibiraju karcinogenezu, a ako ih nema u prehrani može doći do povećane indukcije tumora u eksperimentalnih životinja.

o Neki biljni derivati (derivati indola, flavona) koje imaju biljke iz porodice kupusnjače (kupus, cvjetača, brokoli) inhibiraju nastanak tumora.

To su samo neki od primjera utjecaja lijekova i hrane kao mutagena.  

Mutagen je agens koji uzrokuje promjenu u genetskom materijalu. Ta promjena može dovesti

do pojave bolesti ili zloćudnog tumora-raka. Mutageni djeluju i na somatske i na zametne

stanice. Mutacije koje nastaju u somatskim stanicama odnosno stanicama tijela ne prenose se

na daljnje generacije dok se mutacije na zametnim stanicama prenose. Takve potonje mutacije

mogu dovesti do fetalne smrti, te više ili manje ozbiljnih malformacija ili poremećaja u

potomaka.

Kao što je već spomenuto, mutacije se mogu pojaviti i u zametnim stanicama, što može kod

potomstva dovesti do smanjene plodnosti, fetalne smrti, malformacija i/iliporemećaja

različitih stupnjeva težine. Kada govorimo o mutaciji zametnih stanica, ona nije izražena kod

pojedinca kod kojeg je nastala nego se prenosi na potomstvo. Upravo se zbog toga

mutagenost zametnih stanica mora razlikovati od mutagenosti somatskih stanica jer potonje

mogu izazvati rak kod pojedinca dok se one u zametnim stanicama prenose na potomstvo.

Takve mutacije potom kod potomstva dovode do različitih fenotipskih promjena. Te

fenotipske promjene najčešće nazivamo urođenim manama, prirođenim poremećajima ili

bolestima i već smo ih naveli na početku ovog poglavlja. Često mutacije na zametnim

stanicama koje dovode do fenotipskih promjena nisu očite nego stanicu čine podložnijom za

djelovanje vanjskih faktora ili dovode do povećanog rizika za razvoj određenih

bolesti.Upravo zbog gore navedenih karakteristika postoji potreba za klasifikacijom mutagena

zametnih stanica.

GHS (Globally Harmonised System) je uveo slijedeće kategorije mutagena:

Kategorija 1A Tvari za koje se zna da uzrokuju nasljedne mutacije – dokazane

epidemiološkim studijama na ljudima

Kategorija 1B Tvari za koje se smatra da uzrokuju nasljedne mutacije – dokazano testovima

iv vivo na nasljednim zametnim stanicama ili testovima mutagenosti somatskih stanica

sisavaca ili dokazima mutagenih učinaka na zametne stanice bez dokaza prijenosa na

potomstvo

Kategorija 2 Tvari za koje je moguće da uzrokuju nasljedne mutacije – dokazane testovima in

vivo mutagenosti na somatskim stnicama ili testovima genotoksičnosti na somatskim

stanicama sisavaca,a u određenim slučajevima i in vitro istraživanjima.

Europska klasifikacija dijeli mutagene na tri kategorije (uzimajući u obzir trenutačne

znanstvene spoznaje):

Kategorija 1 Tvari za koje se zna da su mutagene za čovjeka; postoji dovoljno dokaza za

utvrđivanje uzročne povezanosti između izloženosti mutagenoj tvari i nasljednih genetskih

oštećenja u čovjeka;

Kategorija 2 Tvari za koje se smatra da su mutagene za čovjeka; postoji dovoljno dokaza za

donošenje snažne pretpostavke da izlaganje čovjeka toj tvari može dovesti do razvoja

nasljednih genetskih oštećenja; te se pretpostavke temelje na odgovarajućim eksperimentima

na životinjama i drugim relevantnim informacijama;

Kategorija 3 Tvari za koje je moguće da izazivaju mutagene učinke; postoje odgovarajući

dokazi mutagenosti iz studija, no dokazi nisu dovoljni da se tvar svrsta u kategoriju 2.

Sukladno Direktivi 2004/37/EC, karcinogeni i mutageni su definirani na slijedeći način:

“Mutagen” je:

i) tvar koja zadovoljava uvjete klasifikacije u kategoriju 1 ili 2 koja se nalazi u Aneksu VI

Direktive 67/548/EEC;

ii) pripravak koji se sastoji od jedne ili više tvari navedene u točki (i), gdje koncentracija

jedne ili više pojedinačnih tvari ispunjava uvjete granične koncentracije za klasifikaciju

pripravka kao kategorija mutagena 1 ili 2 navedene bilo u Aneksu I Direktive 67/548/EEC ili

u dijelu B Aneksa II Direktive 1999/45/EC gdje su navedene tvari koje se ne pojavljuju u

Aneksu I Direktive 67/548/EEZ ili su bez graničnih vrijednosti/koncentracija.