/ n. y. c.DISSERTATIO,

REGLE ACADEMLEABOENSIS

CONTINENS,Cujus

PARTEM PRIMAMConsensu AmplissimiSENATUS Philosophici

In Illustri Ad Avram Lyc/eo,PR/ESIDE

Mao 10HANNEBItMAHK,Histor. & Phii, Pract. PROFESSORE Reg. & Oawtf.

Nee Non Pveg. Acad. Aboens. h. t. RECTORE,Publicu examini modefte fubficit

FRIDERICUS HEDBERG,OSTU.OBOTNIENSIS ,

In AUDITORO MAjORI D.c XXV. ApmlisAnni R. S. MDCCLXX.

H. A. M. S.ABQ/E

ImpreiTk Joh. Chiustoph, Fsje^ckeiXj

S:^ R:iT. M:tISMAGNjE FIDEI VIRO,

Reverendiffimo PATRI ac DOMINO

D:no CAROLOFRIDERICO

MENNANDER,S. S. Theologiae DOCTORI Celeberrimo,

Dicecefcos Aboenfts EPISCOPO Eminentiflirno,Academi» ibidem PRO-CANCELLARIO Graviflimo,

Scholarum per Dicccefm EPTIORO Accuraciffimo,Nee non

Reeta; AcademiiE Scientiarura Holmenfis MEMBRODigniiTimo,

MiECENATI MAXIMO.

Ut Hiftoriam Academiae Aboenfis, quse Tms,Reverenbissime Domtne EPJSCOPE ac

PRO-CANCELLARIE, aufpiciis in pubiicam pro-dire ineipit lucern, benigno ydfpieias vultu, facile

poteris exorari. Adeft Alumna Tua, cujus coni»moda tanto promoves zelo, vt grates, quantas me-ruifti, nee praefens nee forte futura setas perfolverepoflit debitas. Male tarnen eum ipfa agitur, quod meinterpretern gratifftrni animi fk confecuta ; ied flcutoppofita juxta fe pofita irnprimis elucefcunt, ita exonerentis tenuitate accipientis dignitas hac occafionemaxime claret. Scinuilarunt infuper ammum, vt hasiludiorum primitiasTibi,R everendissimeDomineEPISCOPE acPRO-CANCELLARIE,offerrem in-gentia benefieia. quibus tarn Parentem eariffimum,quam memet, Clientum Tuorum faeile infimum, fem-per ornafti; quorum nos haud efle immemores palarnfuit oftendendum. Sed quum deficiant & opes, qui-bus referre, & verba quibus agere gratias queam,profiteri tarnen liceat, quod in memet viciffim nulfafanguinis guttula, donec ofcillat, vel pia vel deVota effe definet: quin potius pro perenni Tua, ei-demque innexa Academiae Aboenfis falute & felici-tate ardentiflima ad Supremum rerum omnium Mo-deratorern fundarn vota, permanfurus ad extremumvitae halitum

Revesendissimi NOMINIS TUI

Cliens devotinTmnsFRIDERICUS HEDBERG.

VIRO Plurimum Reverendo dtque Ciarififiimo.,Dno HENRICO HEDBERG,

Sacellano in Ofverwetil vigiiantifTuTio,

PARENTI INDULGENTISSIMO.

ZUuxit tandem pofi longarn & anxiam exfpeSfationem litxilla mihi feftiva, qua obfiequium £f devotiffiimum, quo

Te, Parens Indulgentisstme, projequor, animnm deciararemihi iiceat. Magnitudinem autern amoris cf cumuium be-nefieioruni Tuorum dttm fitiaii pietate cmfidero, hac ter-minos liberaiitatisJblitos longe fiuperare animadverto. PoftDEmn enim 0. M. Tibi debeo, non fietum quod vivam,

fied ctiam quod hene feliciterque vivcre incipjavi. Curamprogreffimm meorum in ftudiis litterarum quotidianam ges-fiftif nee uilis pepercifti fumtibus, modo fialutcm meam pro-moveres. Certe Jiv.Uum prcttermififti diem, qttin aiiquodPa-temi adfeSlus documejttum in me exftare volueris. Tuoetiavi favori acceptum refiero , quod primum hoc fpecimentneum Academkum in publicam emiitere queam luccm.Qitid vero Tibi iani Benefico Patri reddam? Nihil mihi

Juppetit prceter animutn gratiffimuni, cujus indicem fi prct-fientem Jfnas cfifc differtationem, me votis damnatum puta-bo. Debine nihii mihi prius, pofterius nihii erit, quamDEum 0. M. adfiduis venerari precibus, veiit Te , Pates,Induj.gentissi.me, una cum Matrx Dilectissima, jalvumfiofpitemaue confiervare, vt Ecciefia, cujus commodis Te de-vovifii, omniumque nofirum, quotquot Tui fittmus, fiolatioZfgaudiQ quam diuifjime fiuijicias. Ita ex inlimis cordis pc*neiralibus vovet perpetuoque vovebit

PARJSNTIS INDULGENTISSIMIFilius obcdientiffimus

Fridkricus Hedbeiig:

§. I.

De antiquo litterarum statuIn FINLANDIA.

Antequam tra&ationi Hifirorire Academiae Abo6n-fis nos accingirnus, nee a noftro propofito neea curiofitate Leeforum prorfus erit alienum,qua;dam de Statu Litterarum antiquo in Finlan-

dia pr&mitteie, vt fic appareat, quam lentis progrefli-bus ad fuum cujrnen eruditio apud nos adfcenderit,Quamvis igitur Fenni ab ipfia natufa acutiffimo fint praj-diti ingenio , quod vel fbla ipforurn- Jingua & fenten-tix, quarum aliis mukum gravitatis, aliis autern pluri-mum falis ac leporis ineft, adfatim declarant, div ta-„men, prxfertim fub Gentiiifimo, defiderarunt adminicula,ad jufiam rerum cognitionem acquirendarn maxime ne-ceflaria. La-xis enim tunc, vt fipatiofifitma efl noftraPatria, habitarunt fedibus, quare rara fuit cum aliisconverfiatio, qua tamert & ingenia velut cote acuuntur,6c mores fenfinsi fenfimque mitefcunt, Vnde fequitur,quod fi quidam Majorum noflrorum in focietatem ex-peditionum veterum Scandianorum pervenerint, ceu ad

** A rao-

2modum eft probabile, hi tarnen pauci fuerint, nee re-duces facTi guftum quendam Litterarijum popularibusfuis inftillare potuerint. Quid. Quocl nee deprchenda-mus, quod noftri vel ad imkarionem vicinarum gen~tium liberos fuos viris probatae prudentke educandostradiderin*; vel quod peculiares characTerum notas, qui-bus cogkata fua exprimcrent, tunc habuerint. Ex gut-bus concltidimus, quod primi Finlandise incolas fua (elimplickate involverint (d) , ea de Df:o O. M. rebusquecrearis contenti cognirione, quam a Parentibus accipcrepotuerint $), Enimvcro poftquam Sceculo inprimis XIIaurora qua*dam Lucis Evangelicx in noftra Patria eiletexorta, & B. Henricus ad Majores noftros a gentilifmibarbaric convertendos hue acceffiiTet, litterarum quo-que ftudia, fine quibus Religio vix intemerata confule-re, nedum promoveri poteft, civitate apud nos dona-ta videntur. Quamvis enim non negamus, quin Pon-tifices Romani Hierarchiam fuam inftgniter promove-rint, dum populos fuperftkionum fafcino ftbi devincTostenerentj attamen neceflarium fuit,ut iri qualibet regio-ne faitem aliqui eflent, gui ritus inteliigerent Catholi-cos, eosdemque gravker exercerent, quique infupercum popularibus fuis coiloqui poflent. Quare etiam adquamiibet ad minimum Ecclefiam Cathedralem fuiflePxdagogiarn, in qua inftkuebantur juvenes, muneribusEcclenafticis olim functuri, verifimilitudine non caret.Cvu etiam fini inferviebant quxdam Monafteria pa/Ttmconftkuta. Quocirca tarnen fxpe mirati fuimus, curPrxfules Romanenfes magis fueiint benefici in faxa &trabes, vel fi mavis in cadavera mortalium, guam invivos homines, & fi.horum quandoque cura tangeren-tur, cur Monafteria in gratiam Virginum potius, guamScholas in educationem atque inftkurionem puerorumsrigendas curayerint: quod tamen negotium Monachi

qui-

3quidam, an ex officii tenore vel ex nobili" propofitonon conftat, in fb fuficeperunt. Sed ad rei Litterariaeinitia in Finlandia, & prxcipue Abox confideranda,Dropius accedimus. Quamvis vix dubitari poffit, quinjrope Templum Rendamxkenfe, dum idem Cathedra-

\e fuit, Cocnobium in inftitutionem juventutis exftru-tftum fuerk(<r); hujus tarnen conditionem expifcari nonpotuimus; attamen conftat, quod poftquam Sedes Ept-fcopalis Aboarn eflet translata, fimul Monafterium a S.OI.AVO . cognominatum in gratiam Dominicanorumheic fuerit conftitutum, quod vt in ceteris Regni Dioc-ceiibus vicem publicx Scholx haud inutiliter fultlnuk (</),Ex hoc enim reliquisque Finlandix Monafteriis, quo-rum celebriora fuerunt Coiiegium Raumejife, CcenohiumCrucigerorum (Kokars) m Alandia & Nddendahlenfie, noamodo fubinde vocati funt juvenes,. leviter licet lkterisimbuti, idonei tarnen, qui fiacra munia obirent in TemploCathedraSi, fed etiam qui ad rurales ampliffimx DioccefeosEcclefias Paftores, fieu uti tunc vocitabantur, Curati, quin& Canonici conftituerentur. Quidam etiam acriori inge-nio pollentes juvcnes, ja&is domi eruditionis fundamen-tis ad exteras mittebantur Academias, ampliorem co-gnkionis fupelle&ilem iibi acquifituri; quorum pleriquefuorum de fe conceptam opinionem infigniter auxerunt.Sie Magnus. Olavi TAVAST, Magifter Pragenfis fa-&us, fub peregrinatione fua per Italiam & Galliam mul-tos comparavit libros in ufum Dicecefeos AboCnfis, inqua natus & cvi deinceps magna eum au&oritate prse-fuk. ■ Hujus quoque, ex Sorore Nepos & in Epifcopa-tum Abosnfiem Succeffbr OLAVUS Henrici in Acade-smia Parifienfi ftudia fua ad" cam maturkatem perduxk,vt Le&or Ethicorum primum, deinde Recftor Acade-mix Parifienfis fuerit conftkutus; ad quem illuftrem di-gnitatis gradum arite illum adftenderat JOHANNES Pa-

"■ »*;. A z TKt

4Im.i STUBB, Aboenfium Epifcopus. Nee multo mino-rem eruditionis celebritatem in exteris oris fibi corrtpa-rarunt MAGNUS Njcolai SERKILAXIUS, LAUREN-TIUS Michaelis SURIPA, qui Scholam-Aboenfem. ittpuerkia frequentaverat, & JOHANNES Olavi Pargen-Si3, qui omnes pedum Epifcopale in noftra Patria ges-ferunt. Ex quibus fequitur, Lkterarum ftudia apud nosfub Catholicifb.no tantum fuifle exculta, quaritum ra-tiones Status Hierarchici tunc permitterent. . Poitquametiam immoftalis meraorix Rex Suethix GUSTAVUS I.Patrix fux Vindex & Stator, Ecclefiam Chriftianam afuperftitionibus Pontificum Romanorum feliciter purgas-fet, fiedulo cavk, ne SchoSx in illo, animorum fervore,quo cives adhuc diftinebantur, quid detrimenti caperent;quare non folum in Conftkutione Eccieftaftica Kyrck9-Ordlnancen An.. 1537 p. 37. hxc legimus.- Per hcec vero,qua ftatuimus, - - - - non voiumus, vt meiiores Schoicein quibusdam civitatihur majoribus fint ■abrogatce; Sed et-jam Anno 15:25» vt vigore ftatuti Orebroenfis Evangeii-cam Religionern promoveret, ad quamlibet regni Ca-thedralem Ecclefiam, Evangellcum Theologix Profeflb-rem deftinavk (<?). Quibus fadum eft, vt Schola A-boenfis priftinam dignitatem cum nova ac neceflariado&rinx & morum emendatione retinuerit. Quamob-rem etiam Michael AGRICOLA quum lkteris cora-mendatitiis B. Do&. LUTHERI ad Regem GUSTAVUMI domum effiet reverfus, mox Scholx AboSnfis RecftorAn. 1539 conftituitnr, ferulam bre\ti poft in pedum E-pifcopale commutarts, quod etiam hujus Succeflbii PAU-LO jUSTEN deinceps contigk.

(/?) De Fennis certe teftatur TACITUS Germ. Cap»XZVJc Quod fiuas aiienasque fortwias fpe aut metu nott

5' verfiaverht. (^]Ex quadam Cantilena Fennica cortcluditReverend. Epifcopus -b. m. JUSLENIUS in -^t?"Bf jiova , p. 82. a reraotififimis inde temporibusf AboxScholam fuifle, eamque non vulgarem, uzd No&itium A-dolcfccntum, übi fcilicet una cum litteris, ornnis gene-ris nobilium "exercitia addificebantur: id quod noftramcorroborat fententiam, licet non inde conftet, de quopotifTimum tempore Vates Fennicus canat. (c) Vid.RHYZELII Epijcopofc. Tom. I.p. 358, (d) Erat hoc Cceno-'bium. ab Otientali Templi parte, & qui-dem in eo forfi-tan loco, übi nunc Laboratorium Cbemicam & Am-phitheatrum Anatpmicum iplendent, exftrudum. (<?)F-ama fatis antiqua percrebuk, .Scholares quosdam immcr-rigeros Rectorem vel alium Doftorem extra feneftrasScholx projecifie & ita occidifle, faces hujus tumuitus& cxdis, amputatis dextris, capitis jpoenam fubiifle. Quotempore, quave occafione noc fatftum fit, fi rumoriqux fubftt veritas, expifgari non potuimus. Veremur au-tern, ne Theologix Evangelicx Ledor, a Rege GUSTA-VO I. conftkutus, immerita hxc fubierk fata, Monachisdifcipulos fuos ad tantum fiagitium fpe xternx falutisper tantum zelum obtinendx incitantibus. Pari certemodo primum Docftorem Evangelicum MAGNUM MA-GNI excepit Juventus Scholaftica Scarenfis. Quicquidfit, in eorum memoriam non eft exfculptus lapis illefepiilcraSis, in quo, vt nonnullis videtur, truncatx Oc-currunt manus-, quod adhuc ex fragmentis refiduae in-fcriptioms eomprobarauSi

§ II-De gymnasio aboensl

Skum potius Scholx Cathedralis ejusque celebrkt-*em ha&enus confidera#vTimus, quam internarn conftku-

A3 tip-

6tionem; quare <Ic hac nohnulla nunc diileremus, ' Exvetuftis igitur conftat documentis, Scholam Cathe-dralem in quatuor Clafies communiter fuifle divifam.In. quarum prima ReSioris fieu Rhetorica dicfca, tres al-ternatim ReSior, LcSfor Theoiogice & ConreStor, prxicrkptas fibi officiorum partes, videlicefe iite Rhetoricam,ifte Theologiani, bic Logicam imprimis proponere te-nebantur; aliis dificiplinis, utpote Linguis, Arkhmeti-ca, Mufica utraque & ceteris haud neglectis. Secun-dam claflem, qux Grammatica, tertlam, qux Dona-tiftica, quartarn qux Alphabetica, five Elementaris dice-batur , fmgulas finguli gubernabant Prxceptores. Inprima feu fuprema clafle nemini fine pcena vel muldaalia, quam Latina uti lingua licuk. I.n hac etlam ad il-lum eruditionis gradum perducebantur difcipuli, vt nonmodo digni cenferentur, qui Sacris ordinibus inkiati,-Scholis vel Ecclefiis prxficerentur, fsd . & vt ad exoti-cas Academias cum frucfcu tranfire poflent, idonei acmaturi exiftimarentur. " Enimvero quum Rex invkftifli-mus GUSTAVUS ADOLPHUS pro ea, qaa fuit, rerumperfpicacta probe animadverteret, Scholarum rea;ni camnondum eife indolem , vt in iliis fblidam erucTitionem& probos mores confiequi poflet fuccrefcens patrix pu^bes, fiquidem eruditio intra lingux Latinx cognkio-nem tota fenne adhuc confifteret, vel faltern ultra pri-ma cognitionis humanx principia non procederent Scho-laftici; confultiflmum duxit, Gymnafia, altioris Docftrt-nx offi.cin.as, per imperium Svio-Gothicum ce>hftkue.reiPoftquam igitur regni pomoeria prorogafibt, atque hal-cyonta tantopere defiderata poft Bellonx furores Fennisreddidillet, tarn in aliis Svediix urbibus, qiitarn Abox,Gyrnnafium, motus partim confiliis Regni CancellariiAXELII OXENSTJERNA, partim precibus Rev. EpifcopiAboenfis ISAACI ROTHOVII, qui apud Regem gratiat

plu-

7plurimum valust & de Dioecefeos fux commodis au-gendis enixe Jaboravk, An. MDCXXVIII inftkuendumcuravit. Quis fuerit in hoc Gymnafio Ledorum nu-merus, de eo inter fe dificrepant Hiftorici. RHYZELI-US perhibet quidem, o<fto heic Leetores fuifle defigrta-tos, ied cvi fententix nuila favent documenta : quareprobabile eft, quod Reverend. hiccePrxful a numero Le-clorum in ceteris Svethlx Gymnafiis, eodem anno con-ftitutis, ad parem in Gymnafio Abofenfi conclufierit,quamvis fllorum numerus, nifiArchiprxpofkum übiquecomputaveris, feptenarius tantum fuerit. Revera enimin Gymnafio Aboenfi fex tantum Lecftores fimul fue-runt, duo feilicet, qui Theologiam una cum LingvaHebrxa & Grxca pertraclarent, & quatuor qul prxce-pta Philofophica juventuti Gymnafticx inftillarent, Vi-delicet Philofiophorum primus Rhetoricam proponebat,additis juxta prxceptis de confcribendis orationibus.Prxterea felectiffimas Ciceronis Orationes explicare, &artern Poeticam dificentibus oftendere tenebatur. Logi-cam feu Philofophiam Rationaiem Secundus Philofiophustradere debuit, & quidem ad dudum RAMI, qui velutPatriarcha Logicorum tunc temporis habebatur. Tertiofuit injunctum, Mathefin duobus percurrere annis, adeovt uno Arithmeticam cum Algebra & Geometria, ai-tero autern dosftrinam primi motus, Theoriam itemPlanetarum cum Geographia & Computo Ecclefiafticoabfiolveret. Scientiam Naturalem ciocebat Quartus,quam intra anni curriculum abfolvk. Theologorumaiter univerfarn Theoiogiam biermio ad finem perdu-cere debuit, et infiuper Grxcam Linguam difcipulosdocere. Aiterius vero Theologi opera in Epiftolis Pau-linls interpretandis verfiabatur, qui prxterea Lingux He-brxx prxftantiam & juftam textus Hebraici analyfin do-cuit. Singulis denique feptimanis haberentür difputa-

tio-

8tioi\es, mutatls continuo inter Theologos & Phiiofb-phbs vicibus, quin & Orationes finkis in templo SacrisVefipertinis (a). Et ad hunc tenorern per Huodecinvtantum annos in rtoftro Gymnafio exercebantur Studialitterarum,. intra quod tempus novem fuerunt Lecftores.Poftea ficut ex Schola Aboenfi furrexit Gymnafium, ita& hoc An. MDCXL in Academiam fuit evedtum.

(a) Hxc, qux concernunt inftkutionem JuventutiS;Gymnafticx Aboenfis, debemus frfenevolentix Prxeiariflkmi D:ni Lectoris TURDIN, qui de Gymnafio Aboenfiterfam habuit Orationem,

§. lILDe ACADEMJ7E ABOEJNSIS FUNDATIONE

Et INAUGUiIAT.IQNE.Sicut Heroum Princeps gi. m. Rex Suethia* GU-

STAVUS ADOLPHUS" ninli unquani pra;termi(it scjuod ad civiurn felicitatetii & patrkc fplendorem pertine-retjJta cte ipfo merttorix prcdunt lliftorici, quod in a-riirno habuerit, Gyrnnafiuim, Abocnfe a fe conftkutumih Abaderriiam eveherej quo fie genti Fennicx graciii-caretur, ne liberos fuos, artibus liberalibtis deditos, cumpericulo navigarionis uitra Mare Balticum transmitterent,ied in propria terra eascfem excolerent: verumT piumhoc ejijs iiiftittttum prarrnatnra ipfius mors infcsrvertk,ffltem diftulit. l^artis autern beilo Germanico amplilll-rfiis vicToriis, profnatis hoftibus, qui pertinaci fua refii-ftentia fortituttinerfl Scandianorum & rigorem Hackapa:-JoriiiT) acuere potuerunt, introducTisque iri Patriam ppi-mis debellatarufn genrium fpoliis, mkefcere paulatimdbeperunt Hyperboreot-um animi & 4rtibiis minus cru-entis juiTum ftatuere preuum. Et ficut rebus humanis

, egre-

9egregie fetnper confulit Dlvina Providentia; ita faftumeft, vt Heroi invidiffimo, & ad fluporem non minusquam folatium fxculi nato, fixpius nominato Regi GU-STAVO ADOLPHO in imperium, & proinde in fru-ctum victoriarum. Ejus fucceilerk tanti Regis Filia,Regi-na Auguftiffima, CHRISTINA, Princeps in omni flu-diorum genere adeo verfiata, vt, Apofline etjam judice,decima Mufa haberi potuerit;. quare Litterarum & o-mniurn reruin ad elegantiam vitx pertinentium promo-vendarum fuit ftudiofiftima, Magni Parentis quafi legata

:re ibliicke ftudens. Idcirco. benigniffimas quoqueprxbuk a'ures confiliis IlluH rum P.egni Senatorum,

fimorum Comitum, Dn. PETRI BRAHE & AXELIIOXENSTJERNA, nee non pi ecibus Epificop. ISAACI RO-. >VII, qui ad decus & utilkatem Gentis noftrx fu-f, "! < oftenderunt, fi Gymnaftum Aboenfie in Acade-miam commutaretur. SciJicet Suecorum & Gothorumfilti ad Academiam Upfialienfem, qux in amplifTtmo Sue-thix regno'tunc temporis fiola fuit, in centro velut Scan-dix pofikam, faciie commeare potuerunt; at Fenni ple-rique tarn nimia viarum longkudine, quarn fiumma iti-neris difificultate impedtebantur, quominus ad altius hoceriiditiohis fiubfiellium'pervenire & Caftalios latices, utiveiient & optarertt, deguftare poffent. Huic acceflit,quod Scholam & Gymnafium Aboenfe ultra mille juve-nes frequentarent, quorum plerique incerti, utrum pro^pter tenuem domi fortern fata illis aliquando ita fave>r&nt, vt ad Academica roftra, ex quibus dogmata majo-ris momenti proponuntur, accedere poflent. EratAboa,metropolis Finlandix & fpatiofa & celebrk tarn propteFDicafteriurci MagnDDucatus, quam propter fiedeni Gu*bernatoris provincix; erat falubris lk opportuna . vttarn ex Finlandia quam ex Suethia juvenes huc- faCjliaegctio peryenire potuerint; quos inprimis alliciebat

B in-:

10inftgnis & tantum non infueta alibi omnium fere rerumad vicTum & amicTum neceiTariarum copia. Quamob-rem Pailas Hyperborea, Regina Clementiffima, acceden-tibus fufFragiis Illuftrifiimorum Reglorum Tutorum, Di-ploma Regium datum Nycopia* die XXVI Martii AnniMDCXL eiiidk; quo Univerfttati Aboenfi tarn ProfefTo-ribus in eadem, quam Studiofis, Docentibus ac difcenti-bus, iisdem concefiTt frui privilegiis, immunkatibus,juribus atque condkionibus,. quibus gaudebat AcademiaUpfialienfis, ceu ex ipfio diplomate, cujus copiam infradabimus, conftabk. Poftquam igitur negotium inaugu-rationis Academia* Aboenfis Generali Finlandia* Guber-natori &c. Illuftriftlmo Comiti D:no PETR.Q BRAHEfuiffet demandatum, Mufageta hie parttm Proceres Or-dinis Equeftris & Nobilis, Cieri & Civium Finlandia* adDiem XV Julii Anni MDCXL convocandos, partim perReverend. Epifcopum follemne feftum in iinguiis Dice-cefeos Aboenfis Templts ceiebrandum pro Felici tantinegotii fucceftlt ad diem modo memoratam indicendumcuravk. Ceremonias vero, qua* tunc adhibitse funt, tarnex protocollis Academicis, quam ex Nataiibus Academia*Aboenfis, quos nobis reliquit Celeberrimus Hiftoriarum& Moralium Profeflbr, MICHAEL WEXIONIUS, dein-de Dicafterii Aboenfis Adfieflbr ad Nobilitatis dignitatemevecTus & GYLLENSTOLPE eognominatus, exoerptasheic attuiifle juvabk.

Adornatls igitur omnibus, qua* futurre infervirentFeftivitati, pra*paratoriis, Iliuftrifltmus Gubernator Gene-ralis pridie fefti appropinquantis per tres tubicines & u-num tympanotribam die XIV Juiii hora I. p. m. indixltfeftum, fequenti die habendum, & ad idem follemnker ce-lebrandum Patres Civesque Academicos & Urbicos cu-juscunque condkionis convocat. Adfulgente etiam tofcyotis expctita luce diei XV Julii hora matutina VII Re-

ye-

11vercnd. Epifcopus ROTHOVIUS, Nobiles, Profeftores,Adfeflbres &c. cymbis delati ad Arcem Aboenfcm per-gunt, übi IlluftrUT. Comitem circa horam diei VIII ma-tutinam falutant

Omnibus vero congregatis, qui ad actum hunc flveexornandum five perficiendum live fpecTandum vene-rant, poftquam Illuftr. Comes conventus cauiTam bre-viter aperuiflet, in xdes Academicas ad überiorem in-formationem capeflendam pergere jubcns, hoc ordin**ex Regia digrediuntur.

i:o Agmen llluftrifiTmum ducebant tres tubicinescum tympanotriba, quorum argutum clangorem mon-tes & agdes referebant.

2:0 Sequebatur Marefchallus fieu DucTor Nobilitatis,fuigentem argento baculum dextra torquens, quem.No-biies Juniores infecuti & hos fieniores atque digniores.Erant autem XV paria Nobilium.

3:0 Iliuftriflimi Comitis Magifter Aula?, eumquenova noVvB Academke infignia, a S:a R:a M:te clemen-tiflime indulta, & in culcitris ex holoferico gefta comi-tabantur. Scilicet i:mo ab Academia* Depofkore gere-bantur Acadcmia* Claves. s:do Epomis five Chlamys,id eft Toga e fierico viilofo rubra, candidis mukitiisfubducTa, qux RecTorem Magninxum exornaret, quampbeferebat Studiofus loco fecundi AdjuncTi. 3:00 Sigil-lum Academis*, quod gerebatur ab Ordinario Adjuncto.4:to Matricula feti Album Studiofbrum portabatur abAcademia* Secretario. jvto Sceptra bma ex argento pu>rifiTmo fulgentia gerebantur ab Academia* Quajftore. .6:to Fundationis inftrumcntum praeferebatur a Status Fen-nici Secretario.

4:to Ipie Heros magnanimus, S:a* K:x M:tis Re-gnique Svethia* Senator, Magni Ducatus Finlandia* Gu-bernator Generalis, nee non Veftmannkc, Montanorum,

B 2 Da-

12Dalixque Judex Provincialis^liJuftriflimus Comes, D:rtusPETRUS.BRAHE, Comes in Vifimgsborg, Liber Baroin Rydboholm & Ltndholmen; cujus utrumque iatus-fti-pabant haftati SateliiteS duodecim.

5:0 Reverendiffimus Dioecefeos AboSnfis Epifcopus,Dn. M. ISAACUS ROTHOVIUS, atque Dn. Docftor M-SCHILLUS PETR^EUS, S. S. Theoiogix Profieilbr pri-marius, primus Academix Retftor Magnificus futurus.

■ 6:0 Camerarius Status Fennici, Diploma fundatio-nis geftruis.' '

7:0 "*fve!iqul Profefibres ordine pariii Incedentes,numero tunc. temporis admodum decem.

B'-o Juftitix Aptiftkes, Regii Dicafterii,. quod Aboaefioret, Adfieilbres & Ccnfiliarh.

9:0 Provincix Aboenfis Satrapa cum fuis Officiali-bus, Secretario & Magiftro ratfonuni.

10:0 Subfequuntur Cierici ac verbl Divini Mtmftri,Capkulares, Lecftores'ex hac vt & Wiburgenfi Dicecefi;nee non Prxpofiti, Paftores etkm ex Livonia, Sollemni-tatis hujus gratia ad littus noftrum adpellentes, aliiquefacris initiati.\ x /

11:0 Urbis Confules, Senatus ctim civibus honora-tloribus & Laicis a'iis funt progfeffi.

12:0 Agmen denique claudebant lediflimi Studio-fi, & alii varix dignationis Viri.

Lento proceffionis gradu pompa adeo folendida exArce ad pontem fluminis acceJebat per legionern equi-tum e regione conftitutorum & imagiaem inftriwftx a»ciei fimuiantlum. Ex arce exeuntes bma tcrmenta belli-ca maxiaio fragore e muro intonantia falutaverunt; turncymbas irigrefifi quique fuas, his enim & paflis fuppa-fis varii coioris fluvius operiebatur, ad urbern fe con-tulerunt. llluftr. Comes navim .Regiam rninorem Myo-parona, vuigo Gaiejam vocant, aciiuiiids ex Nobilitate

pl'v£-

13jaraecipuis, Rev. Epifcopo & Profeftbribus co.nfcendit.

Equites interea pedetenrim, fervato optime ordine, incivkatem Regia via iarii :,;....; pafiter.r& amoeniffima fiint

' progreffi.Tantls in " ipfa quaque favebat Natura, ..'"olus

pridie omnes rJisjecerat. nubes, vt Sol in fulgentiflimdeeelb velut oyans incedere pctuerit. In velis & fuppa-ris nunc lenis fefe jactitabat zephyrus; quo facTum, vtliaves placidiffimo vento fecundo in urbern magnificede -."v* .jucundifllmum praeberent fpe iculum; pulf a quo-que tympana & clangi era* tuba* ipfos circumjacenteshaontes & aedes ad Ivetkiam provocabant

Equkes interea ad fornni pergebant, ibique ppo-ceflfuros mftrucTo ordine armati opperiebantifr. Iliuftr.Duius Gubernator Geaeraiis una cum toto somitatu adaedes Pra*fidis Regii Dieafterii in Magno hocc-i Di catuGenerofi D:ni TOANNIS KURCK. ccc. appelTebant, & de-faine ordint* fuperius dicTo per mediam turbam, foamteftiiTcantem Leritiam, civibus utrinque in armisv adftan-tibus, ad a*des Academicas lenfo gradu contendebant.

Erat novae Academke fiuperius & majus Auditbrium,qua tecTutn, parietes, cathedras, fubfellia omnis gerterisperiftromatis & cohbhyliatis tapetibus uncliquaquegnificentiftlme exbrnatura. H;c ingredientes duleifonaexcipiebantur Mufica, DirecTore cantus D:no SamiHaartman. Ac.i 'emla* vero infigtiia, prius enumefa--ta, In menfa prope c .rhedram ad nofce ufus collocata &exquiftrifilme exornata feponebantur. Heic fiibftidt Gu-bcrnator Generaiis, itq . lingua Suethtca, vt ab omni-bus inteaige. ecur, oxati n ■ ! aervolarn habyit. Utilita-tem non niodo , fecl & . ..7 Academiarum exponens,quod nm jarcs if _ 1 *\ lus doMis carere , mn curia, nonfpfa confultationesf fi beUics\ fj-ft togatik. Quam igititrp&c Qffiui/1%53 horu ■<■ \-..'.-.--'n fana acmii ... ■ regm<f

P 3

14peipublictS ncceffiria; tantopere etiam Auidemica exercitittgd ffia prcefarantia rcquiruntur. Ampiitudincm quoque M&~gm DncatiiS regnis etiam non paucis cequiparandam, im-nio multis iatiorem expofuitr Terrce facunditatem frugibus'if pecoribus abundantis: aquis pifces, fylvis feras vclucres-ejiic varii generis fuppeditantibus. His adjunxit populifcmtnditatem, tantum non ccpia, (i pace Jruatur, laboran-iem. Cujus ingenium acuium, mores civifitatem fpirantes:hnimi vt firnhffimi, ita conceptce fententict tcnaciffimi,ideo-ejhc fcifiis opinionihis inde a tencris imbuendi, Ecquis igi-tur Academiam in Finlandia maxhne neceffariam cffe , velnon inteliiget vel inficiabitur ? Ne Optimi Parentes liberoscarijflmos magna temporis , majori rei familiaris ja&ura,fcepe ctiam cum vitct difcrhmne & difpendio, pcregre admercatum bonarum artium ablegare cogantur, adeoque in-.genia nobilifftma innumcra, fumtibiis deficicntibus, deficianty'if in medio ftudicrum curfn fubfiftant. Divinam igiturProvidenriairj & Regiam Majeftatem ob tantum bene-flcium laudavk, ACADEMIAMque Inftrumento Acade-roia* per Decanum recitato, Regia aueTorkate inNOMI-NE SACR.O SANCTdi TRINITATIS, ex hoc NUNC& IN PERPETUUM. conceroris verbis CONSTITUITatque CONFIRMAVIT.

DIPLOMA R.EGIUM ex Suethico Idiomate in La-tinum translatund hoc erat:

Ngs CHRISTINA, Dn Gratia, Suecorum,Gothorum, Vandaforumque defignata Regina & PrincepsHereditaria, Magna Dux Finlanekrce, Dux Efthonia* &Carelke, Ingria*quc Domina: Notum facimus, quod fi-quidem omni tempore Schoias & Academias, artium ll-bcralium, hoiieftorum ftudiorum, morum atque yirtu-tis feminaria efle, unde primo furgunt & oriuntur, com-pertum eft, quo recTe doceantur & excolantur; quibus

pari-

15pariter regna & respublicx in toto orbe ad commodio-rem directionem, fuftentationem & firmiorem ftabilita-tem indigent. Quapropter non modo prifcis terapori-bus-Ethmci fumma follicitudine in cam incubuerunt cu-ram, .vt ejusmodi Scholas inftituerent atque erigerent,yerum etiam in aliis locis, übi aliqua DEi cognitio vi-guit, eadem fententia obtinuit. Cumprimis vero poft-quam Chriftianx Religionis jubar mundo illuxk, variiReges ac Principes Cnriftiani, non minus in idera fitm-mopere eloborarunt; inftkutionem fcholafticam, qux inGyranafiis & Academiis maturioribus exerckiis perfici-tur, tutiftimum efle.Medium ac fundamentum ducentes,unde felix Reipublicx Status, ordo & bona Politia ori-tur ac fuftentatur, regiones populique civiliter admini-ftrantur & reguntur: Nee non infuper ad veram Dci a-gnitionem, virtutem atque honeftatem & vitam Chri-ltianam degendara Informantur atque edocentur. Atquevt cxtera tarn exotica quam do-meftica prxtereamus ex-erapla, in luce oculisque omnium verfatur, quam ar-dentl & regio eum zelo^ quanta & quam pia fbllicitncli-ne S:a R:a M:tas, beatiflimus & carififimus Parens nofter,Rex GUSTAVUS ADOLPHUS, divx ac immortalis re-cordationis, inter alia fatfta Heroica & gefta xterna lau-de dignififima, rem Litteraria.m in Patrio prxfertim re-gno iibi quam commendatiffimam efle voluit, Scholas-que ad juftum vlgorem & exoptatum florern perducere;In quem finem etiam Upfalienfem Academtam renova-vk & augmentavit; Novam quoque Dorpati in Livo-ma, cum variis helc in ipfo regno Gymnafiis fundavk& conftituit. Prxfertim vero juventuti Fennicx Gymna-fium Abox erigendum curavit, quo exercitia Scholafti-ca in Pinlandia partim jam collapfa, partim ruinarn jarajam minitantia repararentur atque lnftaurarentur, inque«sum adlpirare poflent Itatum, quem Ecclefia Dci, ne-

- ■ cefla-

16ceftatla in Pqlitico regknlne miriifjteria merito exigcrent& ftagitaretit, non minus quam neceftitas & provincix

v S Ltus poft. ?ecet. Nos in memoriam revocanteses, qux ita a gf. m. S:a R:a M:te laudatiflime peracfta& conitku.a funt: parker hancrem ad clemenrem revo-cavimus confiderationem,' eademque propenfione com-mofi erga liberalium artium culturam et exercitia, nonminus quam Magno noftro & Finlandix Ducatui in ho-rtorem' & ornaraentura clemehtiflime decrevimus prx-di ti Gymnafti condltionem augcrc, amplificare, exaltare;

le ■■■ )cum m prxnominata civkate noftra AboSnfiAcademiam feu.Uuiverfkatem, übi ffudia univerfa in o-■mhibus licitis facultatibus, Scriptura yidelicet Sacra, Jure& Legibus, Medicina ceterisque liberalibus artibus doce-buntur & exercebuhtur, nomihare & eonftituere volui-m s " queraadraodum etiarn vigore harum patentiura no-flraru n Ktterariim nominamus,cohflituimus atque decer-nimus. Adeoque vt in eadera promoyeantur Doctores,Magiftrl -& Baccalaurei rtoh fecus ac in aliis bene ordi-natis Academiis Chriftianis mos laudabilis inyaluit. Con-cedimus etjara hifice eisdera clementifllmls ei,dem noftrx

erfitati Aboenfi,; £am Profefloribus in eadem, quaraStudiofis, Docentibus atque difcentibus, iisdem firui' pifi-vliegiis, immunkatibus, jsribus atque conditionibus , qui-bus noftra Aeademia Upfaiienfis gaudet, quatenus fcili?cet huc quadrare poterint, qucrnadmcdum. fpeciali poft-modum diplcmate declarabimus. Mandamus idcirco o-

■■ ■■,-:■ ■ qi i nobis ad obedientiam ilmt obftrkti; a re-H&uis refpedive, amice, elementer petiraus, vt prxnomi-*nalam Univerfitatem noftrara Aboenfem, utpote omni-ura virtutura & honeftarura artium liberaliumoffieinam,omni profequantur favore, dchko adficiant honore, re-fpedu & reverentia, vt & immunitateis atque privilegiaa nobis jam conceflfa vel dein concedcnda, inyiolata &

immi-

17Imminuta patiantur. Qux vieiftlm erga umimquemquehabito refpe&u cujusque ftatus, dignitatis & conditionis,recordari & agnofcere minime negtigemus. Noftri au-tern fecerint & exfequuntur eo ipfo, quod cleme.nti no-ftrx voluntati & mandato congruum fuerit. In cujusmajorem fidem appenfo noftro Sigilio & noftrorumRegnique Suethici Tutorum & Gubernatorum fubfcri-ptione ifthxc corroborantur. Datum Nycopix z6Mar^tii Anno a nativitate Chrifti MDCXL.

GABRIEL OXENSTIERNA. JACOBUS de la GUARDIE.Quftavi Fil.Regni S.Drotzetus* R, S. Marjchus.

CAROLUS GYLLENHJELM. AXELIUS OXENSTJERNA.R. S. Admiralius. R. S. CancellariiiSt

GABRIEL OXENSTJERNA.L. B. in Morby & Lindholmen , R. S. Thefaurarius.^

JOHAN. SILEVERSTJERNA,

Reckato debka cum veneratione diplomate jam al-lato, liluftr. Gubernator Generalis ex vohmtate & cle-nienriffimo S:a* R:a* M:ris benepiacko, Reverend. Epi-fcopum ISAACUM ROTHOVIUM, Academia* Aboen-fts Vice-Cancellarium norainavk, ipfique infignia, ad-dka fingulis Orarione Latina', conyenfenti expiicatto-ne, tradidit: turn ipfi nee non Docentibus & Difcen-tibus felicem omnium reruni fuccefium eft appreca-

C tus,

18tm. Dentque Audkortbns, qui Solerrml hhic aftuiinterefibnt, gratias egk, ipfiosque invkavk ad convi-vium in Atcc Abocnii, finko hoc feftc, fumtibus Re-giis habendum.- _ "

CoUeftjs kerum per grata Mufices modulamina ani-ttiis ih admirationem yerfis, Rev. Epifcopus & Acade-mix Prc-Cancellarius catheclram confcendens, imprimisde verbi Divini Virtute & etiicacia peroravk, quomo-do idem complecti deceat, oftendens. Poftcaque admo--clurn Rev. D:num iESCHILLUM PETRjEUM," S. S. The-ologix Docftorem & m Regfa hac Academia jara Pro-fefibrem Primarium, Ecclefix utriusque Urbicx, Sve-canx ficilicet & Fenniex, vt & parochianx inPaitOrem, ad fe In cathedram vocatum, Redforera cre-avir. Magnificum, ihfignia Academica convenieotibus acl-mohitionibus concredidit, & felicia quxvis eft appreca-tus. Quura Epificopus ac Pro-Cancellarius e cathedradeficendiiret, Redtor Magnificus ■ Orationem habuk: Lau-dans irnpfimis benignitatem Supremi Numinis erga Pa-triara , tCfm etjara curam S:x R:x Mkis atque acliidulta-tern liluftr. Coraitis D:ni Generalis Gubernatoris ih A-.cademix hujus fundatione : Deinde ad Studiofarn juven-tutera converfus, rnuneris ilii & officii graviiTtme fimulac fideliOfime cam admonuk. His fierits arguta rurfiusieie intcrpofuit Mufica tarn vocalis, quam inftrumenta-iis; qua finita, Facultatis Philofophicx- defignatus Deca-nus & Hiftcriarum Profeflor D:nus MICHAEL WEXIO-NIUS grati.arum a<3iohem inftltuit ; grates iraprimisDEO T. O. Maxlmo de hifce halcyoniis intra Patrix fines& de Academiarum multiplicatione agendo. D^liinc &8;x R:x M:ti, iihiftriflimis Regni Proceribus, CeififiimoD;no Comlti. ac Gubernatori Generali, Rev. Epificopo- ' &

19& Redtori de prxftka clemehtia, adfidukatd & opera inhoc negotio procufando, devote & humiiiter. gratiasefit. Sed raajus erat benefickmv in Camena^ Auraicascbllatum, majusquc" harum gaudium, quam vt firapliciOratione vel unica iingua exprimi deberet; quamobremNobiiiftimus Juvenis ao antiqua Fennica ortus proiaoia,D:nus JOHANNES STAHLHANDSKE- (a) Heredkariusin Gefterby &c. gratulatoriam'panegyrin, Batavico firy-lo terfiflime elaboratarn, habuit. His omnibus.follemni-ter peractis, priori fiervato ordine, inter tympanorum& tubarum fonkus in- Templura fe oranes contulerunt,vt foliemnes etjam DEO grates unanimis totius Ecclefixvotis perfiolverentur: Quod fvayifona primurn melodiafactum, turn concione a Rev. Epificopo habita, textu de-furato ex Pfal. CVI: 48. Qua finita, majora aliquottormenta, ■ juxta*Tempium difipofita, exonerabantur, qui-bus Equites & Cives Urbici, Templum undique eingen-tes, correfpondebant, ficlopetis atque bombardis fuis Sal-ve iterando, idque tanto fragore, vt ad humana hxctonitrua templi iaquearia graviter contremifcerent. HincBcrnhardinum illud: TE DEUM LAUDAMUS, figurati-ve decantatum fuit, atque Benedictio corara Aitari abAcademix Notario, quippe S. Minifterio antea initiato,eft modulata.

Übi Gubernator Generalis, ftipatus Nobilibus, tem-plo fuit egfeflus, rurfius explodebantur tormenta pro-pe templum, in magno civkatis ponte &in Myo-parone difpofita; quam ipfe confcendens, in arcemrediit, übi firnilker iterato torraentorum fragore fuitexceptus. Circa horam p. m. quartara, taradiu ipfaduraverat feftivkas, Epifcopus & ceteri omnes fupramemorati ad Arcem iefe contulerunt, übi ccena iau-

ttiffi-

20tiflima nomine S:a* R:a* M:tis ab Illuflr. Comite exci-piebantur.

Infequente Die XVI quietum fuit, poftridie verofeu XVII Tulii in Superiore Academix Auditorio, diri-gente Cel. Mich. WEXIONIO, Hiftor. & Polit. Profef-fore, feftiva agebatur Comcedia, qua* STUDENTES in-fcribitur, de vita Academica agens, quoraodo Paren-tum nonnulli in fubminiftrandis fumtibus Filiorum ftu-diis difficiles fe pra?bent & hi plerumque ftudiofiflimosexperiuntur gnatos : aiii vero, qui liberis quiduis & ni-mium interdum induigent, perverfbs, immorigeros &facinorofos confequuntur filios; Juvenumque Academi-as tendentium quidam proh! dolor, turpi luxuria*, alea*& mukis vitiis iefe dedunt: quidam autern ftudia libe-raiia, pietatcm & quaevis honefta exerckia ambabus,quod dicitur, ulnis amplecTuntur, & Patria* decora eva-dunt. Comcedia ha*c in maxima Nobiiium, Cierico-rum & Laicorum cujusvis artatis & fiexus frequentia fin-gulari appiaufu habita foliemnitaribus hifce finem inr-pofuit.

O) Hie JohaWes STAHLHANDSKE , Dommusde Attu, Gefterby & Perno, conftitutus deinceps fuitAdfefibr Regii Dicafterii Aboenfis, nee nori Judex ter-rkorialis territofiorum Hattuienfis & Rafeburgenfis. Du-xit tn matrimonium Margaretarn FLEMMING, FliiamChiliarcha* HgNßici FLEMMING, L. B. de Lais &c. at-que EbJ* BATH. Fuit hie STAHLHANDSKE diver-fa plane profaoia ac Thokstanu.7 STAHLIiANDSKE,de quo irifra,

§.. IV