ÖN SÖZALTIN ANAHTAR “Sarý Kitap”: MEB’in 9, 10, 11 ve 12. sýnýflar tür merkezli Türk Dili ve Edebiyatý dersi müfredatýný “tek kitap”ta toplayan “ayrýntýlý” konu anlatýmlý

yardýmcý kaynaktýr. YKS’ye hazýrlýk kitabýdýr. Hemen hemen her yýl güncellenir. Tüm edebiyat öðretmenleri, lise ve YKS öðrencileri için dört yýllýk Türk Dili ve Edebiyatý müfredatýnýn temel kaynaðýdýr.

Bu kitapta: Tüm konularda olduðu gibi yazým kurallarý ve noktalama iþaretleriyle ilgili de önemli her detay bu kitapta derli toplu bir aradadýr. Yazýmý karýþtýrýlan “yüzlerce” sözcük liste olarak bir aradadýr. YKS’de çýkabilecek “ses olayý” görülen “hemen hemen tüm sözcükler” bu kitapta bir aradadýr. “Yapým ekleri listesi” vardýr ve bilinmesi gereken birçok sözcük ekine köküne ayrýþtýrýlmýþtýr. Anlatým Bozukluðuna konu anlatýmýnýn dýþýnda pedagojik sýralamayla 250 uygulama cümlesi eklenmiþtir. AYT’de çýkabilecek “eser-yazar listeleri” mevcuttur ve bunlar dönemlerine göre listelenmiþtir. Tüm konularda detaylý bir anlatým, bol örnek ve uygulama mevcuttur.

ALTIN ANAHTAR YAYINLARIEn Ýyilerden Olmak Ýçin!..

SORU TÝPLERÝBazý sorularýn ne istediði bilinmemekte veya seçeneklerde neyin aranacaðý karýþtýrýlmaktadýr. Aþaðýdaki bilgiler, sorularýdoðru anlamanýzý ve doðru cevabý bulmanýzý saðlayacaktýr.

Bir sözcüðün türü sorulduðunda; o sözcüðün isim mi, sýfat mý, zarf mý, zamir mi, edat mý baðlaç mý, ünlem mi yoksafiil mi olduðuna bakýlýr.

Güzel günleri merakla bekliyordu çocuklar. Sýfat

Deniz kara bulutlarýn altýnda güzel görünüyordu. zarf

Sana vereceðim haber, bana göre güzeldi. isim

Sorularda bir sözcüðün yapýsý sorulduðunda; o sözcüðün basit mi, türemiþ mi yoksa birleþik mi olduðuna bakýlýr. Yanisözcüðün ekine köküne bakýlýr.

Zaman, kiþiyi olgunlaþtýrmaz mý?Basit

Yaþlý kadýnlar eziliyordu bu kalabalýkta.Türemiþ

Akþamüstleri hatýrlatýr seni bana.Birleþik

Sorularda bir sözcüðün, sözcük grubunun görevi sorulduðunda; o sözcüðün cümle içinde hangi öge (özne mi, tümleçmi, yüklem mi) olduðuna bakýlýr.

Ýnce düþünceler herkesi memnun eder. Özne

Zamanýn derinliðinden çýkardým, sarýldým anýlarýma. Dolaylý Tüm.

Sorularda bir cümlenin yapýsý sorulduðunda; o cümlenin basit mi, birleþik mi yoksa sýralý mý olduðuna bakýlýr.

Korkak baþtan kaybeder. (Basit cümle)Korkmayan kimse yoktu yanýmda. (Birleþik cümle)Korktu, kimse yoktu yanýnda. (Sýralý cümle)

TÜRK DÝLÝ VE EDEBÝYATINA GÝRÝÞEdebiyat Nedir? 12Ünlü Yazarlara Göre Edebiyat… 12Edebiyatýn Ýþlevi ve Amacý 12Edebiyat ile Dil Arasýndaki Ýliþki 12Edebiyatýn Tarih ve Din ile Ýliþkisi 12Edebiyat ve Toplum Ýliþkisi 12Edebiyatýn Sanat Akýmlarýyla Ýliþkisi 12Edebiyat ile Felsefe Arasýndaki Ýliþki 12Edebiyat ile Psikoloji ve Psikiyatri ArasýndakiÝliþki 13Türkçenin Önemli Sözlükleri 13Türkçenin Tarihî Geliþimi 13Türk Edebiyatýnýn Dönemleri 13Türk Edebiyatýnýn Dönemleri Tablosu 14Edebiyatýn Bilimle Ýliþkisi 15Edebiyatýn Güzel Sanatlarla Ýliþkisi 15Güzel Sanatlar Tablosu 16Metin 16Metinlerin Sýnýflandýrýlmasý 17Metinler Tablosu 17Edebî Türlerin Ortaya Çýkýp ÇeþitlenmesindeEtkili Olan Unsurlar 18Edebî (Yazýnsal) Metinlerin Özellikleri 18Öðretici Metinlerin Özellikleri 18Dil Nedir? 20Dilin Özellikleri 20Ünlü Yazarlara Göre Dil 20Kültür Nedir? 20Dilin Kullanýmdan Doðan Türleri(Aðýz, Þive, Lehçe, Argo,Jargon Standart Dil) 21Ýletiþim 22Ýletiþim Nedir? 22Ýletiþimin Ögeleri 22Ýnsan, Ýletiþim ve Dil 23Dilin Ýþlevleri 23Test 1 24

SÖZCÜKTE ANLAMÇok Anlamlýlýk, Gerçek, Yan, Mecaz Anlam 28Deyim Aktarmasý 30Ad Aktarmasý (Mecaz-ý Mürsel) 31Anlam Deðiþmesi 32Anlam Daralmasý 32Anlam Geniþlemesi 32Anlam Kaymasý 32Terim Anlam, Argo 33Yansýma Sözcükler 33

ÝÇÝNDEKÝLER

Ýkilemeler 33Pekiþtirmeler 34Deyimler 35Mini Deyimler Sözlüðü 36Atasözleri 37Mini Atasözleri Sözlüðü 38Özdeyiþler (Vecizeler) 39Eþ Anlamlý Sözcükler 39Yakýn Anlamlý 39Zýt Anlamlý Sözcükler 39Eþ Sesli (Sesteþ) Sözcükler 40Uygulama (Eþ Sesli Sözcükler) 41Genel ve Özel, Nicel ve Nitel Anlamlý Sözcükler 42Somut ve Soyut Anlamlý Sözcükler 42Dolaylama 43Güzel Adlandýrma 43Somutlama 43Edat ve Baðlaçlarýn Cümleye Kattýðý Anlamlar 44Test 2 47

CÜMLEDE ANLAMCümlede Anlam Ýliþkileri 50Cümle Yorumlama 51Anlamlarýna Göre Cümleler 56Ýlettiði Yargýya Göre Cümleler 56Cümlede Anlatým Özellikleri 57Cümle Tamamlama 59Test 3 60

ANLATIM VE ÖZELLÝKLERÝANLATIM TÜRLERÝDÜÞÜNCEYÝ GELÝÞTÝRME YOLLARI

Anlatýmýn ve Özellikleri 63Anlatýma Hazýrlýk 63Anlatýmda Tema – Konu ve Sýnýrlandýrma 63Anlatýmýn ve Anlatýcýnýn Amacý 63Anlatýmda Anlatýcýnýn Tavrý 63Anlatýmýn Özellikleri 64Açýklýk 64Duruluk 65Yalýnlýk 65Akýcýlýk 66Doðallýk 66Özgünlük, Özlülük, Saðlamlýk,Tutarlýlýk 67Anlatým Türleri 68Öyküleyici Anlatým 68Betimleyici Anlatým 69

Ý Ç Ý N D EK Ý L E R

Açýklayýcý Anlatým 69Tartýþmacý Anlatým 69Kanýtlayýcý Anlatým 70Düþünceyi Geliþtirme Yollarý 70Örneklendirme 70Karþýlaþtýrma 71Tanýk Gösterme 71Sayýsal Verilerden Yararlanma 71Benzetme 71Somutlama 72Soyutlama 72Tanýmlama 72Test 4 73

PARAGRAFParagrafta Yapý 78Paragrafýn Konusu 79Paragrafýn Baþlýðý 81Paragrafta Ana Düþünce 81Paragrafta Yardýmcý Düþünceler 82Paragraf Tamamlama 83Paragrafta Kiþilik Belirleme 85Paragrafýn Boyutu 85Paragraf Çeþitleri 85Metin ve Paragraf 86Test 5 87

SÖZCÜK TÜRLERÝ 91Ýsimler 92Ýsmin Hâlleri 92Ýsim Tamlamalarý 94Zamirler 97Test 6 100Sýfatlar 103Zarflar 108Uygulama 114Test 7 115Edatlar 118Baðlaçlar 120Ünlemler 122Uygulama 123Test 8 124Fiiller 127Fiil Çekimi 127Fiillerde Kip 128Fiillerde Anlam (Zaman) Kaymasý 131Basit ve Birleþik Zamanlý Fiiller 131Ek Fiil 132Birleþik Fiiller 133Fiilimsiler 136Fiillerde Çatý 142Test 9 148Test 10 151

SÖZCÜKTE YAPIEkler 154Kök 161Basit Sözcükler 162Türemiþ Sözcükler 163Birleþik Sözcükler 164Test 11 166

SES BÝLGÝSÝSes Uyumlarý 170Sözcükte Vurgu 170Ses Olaylarý 171Uygulama - 1 174Uygulama - 2 175Test 12 177

CÜMLENÝN ÖGELERÝYüklem 180Özne 182Nesne 183Dolaylý Tümleç 185Zarf Tümleci 186Edat Tümleci 187Cümle Dýþý Unsurlar 187Cümlede Vurgu 187Test 13 188

CÜMLE TÜRLERÝYüklemin Türüne Göre Cümleler 192Öge Diziliþine Göre Cümleler 193Anlamlarýna Göre Cümleler 194Yapýsýna Göre Cümleler 194Ara Sözlü Cümle 198Test 14 199

NOKTALAMA ÝÞARETLERÝ 202Test 15 206

ANLATIM BOZUKLUÐUAnlamla Ýlgili Yanlýþlýklar 210Dil Bilgisiyle Ýlgili Yanlýþlýklar 213Uygulama - 3 217Test 16 222

YAZIM KURALLARI 226Uygulama - 4 230Uygulama - 5 231Mini Yazým Kýlavuzu 233Test 17 239

Ý Ç Ý N D E K Ý L E R

SUNU, DÝNLEME, KONUÞMA,AÇIK OTURUM, MÜNAZARASunu 243Dinleme 243Hazýrlýklý Konuþma 246Açýk Oturum 247Münazara 248

ÞÝÝRÞiir Nedir? 249Þiir Nasýl Bir Sanattýr? 249Þiir Dili 249Þiirde Ýmge 249Þiirde Yapý (Dize, Nazým Birimi, Nazým Þekli) 250Nazým Þekilleri ve Türleri 251Halk Þiiri Nazým Þekilleri ve Türleri 252Âþýk Tarzý Halk Þiiri Nazým Þekilleri 252Koþma 252Semai 252Varsaðý 252Destan 253Âþýk Tarzý Halk Þiiri Nazým Türleri(Güzelleme, Taþlama, Koçaklama, Aðýt) 254Anonim Halk Þiiri Nazým Þekilleri 254Türkü 254Mâni (Tam, Kesik, Cinaslý, Artýk Mâni, Deyiþ) 255Ninni 255Dinî -Tasavvufi Halk Þiiri Nazým Türleri(Ýlahi, Nutuk, Nefes, Deme, Devriye, Þathiye) 255Divan Þiiri Nazým Þekilleri 256Gazel 256Müstezat 257Kaside 257Mesnevi 258Kýt’a 258Terkibibent 258Terciibent 259Rubai 259Tuyuð 259Þarký 259Murabba 260Muhammes 260Tardiye 260Tahmis 260Taþtir 260Müseddes 260Divan Þiiri Nazým Türleri(Tevhit, Münacat, Naat, Methiye,Fahriye, Hicviye, Mersiye) 261

Batý’dan Alýnan Nazým Þekilleri(Sone, Terza-rima, Triyole) 261Manzum Hikâye 262Mensur Þiir 262Þiirde Söyleyici ve Söyleyicinin Seslendiði Kiþi 263Þiirde Ahenk (Ses ve Ritim) 264Ölçü (Vezin) 264Serbest Müstezat ve Serbest Þiir 265Uyak (Kafiye) ve Redif 265Uygulama - 6 268Uyak Düzenleri (Kafiye Örgüsü) 269Aliterasyon ve Asonans 269Nakarat 269Tekrir (Tekrarlama) 269Mahlas 269Tapþýrma 270Manzume ve Þiir 270Þiir Türleri (Lirik, Epik, Didaktik,Pastoral, Dramatik, Satirik) 270Þiir ve Zihniyet 272Þiirde Tema 273Þiirde Gerçeklik ve Anlam 274Þiir ve Gelenek 274Þiir ve Yorum 275Metin ve Þair 276Tanzimat’tan Millî Edebiyat’a Þiir 276Tanzimat Dönemi’nde Þiir 276Servetifünun Dönemi’nde Þiir 277Fecriati Dönemi’nde Þiir 277Millî Edebiyat Dönemi’nde Þiir 278Test 18 280

SÖZ SANATLARIBenzetme (Teþbih) 285Ýstiare (Eðretileme) 286Uygulama - 7 287Uygulama – 8 288Teþhis (Kiþileþtirme) 288Ýntak (Konuþturma) 289Kinaye (Deðinmece) 289Tevriye 290Tariz (Taþlama/Dokundurma) 290Tezat (Karþýtlýk) 291Hüsnütalil (Güzel Nedene Baðlama) 291Tecahülüarif (Bilmezlikten Gelme) 291Ýstifham 292Mübalaða (Abartma) 292Cinas 292Aliterasyon ve Asonans 293

Ý Ç Ý N D E K Ý L E R

Seci 293Nida (Seslenme) 293Tekrir 293Tenasüp (Uygunluk) 294Telmih (Anýþtýrma) 294Leffüneþir 294Terdid (Beklenmezlik) 295Ýrsalimesel 295Akis (Yansýtma) 295Rücu 296Mecazýmürsel (Ad Aktarmasý) 296Uygulama - 9 297Test 19 299

MASAL - FABL 303Masal 303Masalýn/Fablýn Tarihçesi 303Konu-Tema, Masallarda Olay, Kiþiler 304Masal Kahramanlarý, Yer (Mekân), Zaman 305Masallarda Plan 305Anlatýcý ve Bakýþ Açýsý, Dil ve Üslup 306Fabl 306Uygulama - 10 308Uygulama - 11 309

DESTAN - EFSANE 310Destan (Epope) 310Destanlarda Mitolojik Unsurlar 310Dünya Edebiyatýnda Destanlar 311Türk Destanlarý 311Efsane 316Efsane ve Destan 317Efsane ve Halk Hikâyesi 317Efsane ve Masal 317Uygulama - 12 318

HALK HÝKÂYESÝ 319Halk Hikâyelerinin Genel Özellikleri 320Halk Hikâyelerinin Geliþimi 320

HÝKÂYE (ÖYKÜ) 321Hikâye Nedir? 321Hikâyenin (Öykünün) Özellikleri 321Tema, Konu ve Ana Düþünce 321Hikâyede Yapý 322Olay Örgüsü 322Çatýþma 323Hikâye Çeþitleri 323Olay Öyküsü 323Durum/Kesit Öyküsü 324Kiþiler 324

Tip 324Karakter 325Mekân (Yer) 325Zaman 326Anlatýcý, Bakýþ Açýsý 326Ýlahî Anlatýcý ve Ýlahî Bakýþ Açýsý 3271. Tekil Kiþi (Ben)/ Kahraman Anlatýcý veKahraman Bakýþ Açýsý 327Gözlemci (Müþahit/Kameraman) Bakýþ Açýsý 328Çoðul Anlatýcý/ Çoðul Bakýþ Açýsý 329Hikâye ve Romanda Anlatým Teknikleri 330Anlatma Tekniði (Öyküleme) 330Gösterme (Sahneleme) Tekniði 331Diyalog 331Betimleme (Tasvir) 332Ýç Konuþma Teknikleri, Ýç Monolog, Ýç Diyalog 333Özetleme, Bilinç Akýþý 334Montaj / Kolaj 335Geriye Dönüþ (Flashback) 336Mektup Tekniði 337Günlük Tekniði 338Ýç Çözümleme (Psikolojik Tasvir) Tekniði 338Otobiyografik Teknik, Leitmotif Tekniði 338Metinler Arasýlýk, Pastiþ 339Parodi 339Ýroni 340Uygulama - 13 343Uygulama - 14 344Küçürek (Minimal) Hikâye 345Tanzimat Döneminden Millî Edebiyata Hikaye… 345Tanzimat Dönemi’nde Hikâye 345Servetifünun Dönemi’nde Hikâye 346Fecriâti Dönemi’nde Hikâye 346Millî Edebiyat Dönemi’nde Hikâye 347Cumhuriyet Dönemi’nde Hikâye 347

ROMAN 349Roman Çeþitleri 349Türk ve Dünya Romanlarý 350Roman ile Hikâye Arasýndaki Benzerliklerve Farklýlýklar 350Romanýn Planý 350Tema, Konu ve Ana Düþünce 351Olay Örgüsü ve Çatýþma 351Kiþiler, Mekân, Mekânýn Ýþlevleri 352Zaman 352Uygulama - 15 354Uygulama - 16 355Tanzimat Döneminden Millî Edebiyata Roman… 356Tanzimat Dönemi’nde Roman 356Romantizmin Romana Etkisi 357Servetifünun Dönemi’nde Roman 357Realizm ve Natüralizmin Romana Etkisi 358Fecriâti Edebiyatý Dönemi’nde Roman 358Millî Edebiyat Dönemi’nde Roman 358Cumhuriyet Dönemi’nde Roman 359

Ý Ç Ý N D E K Ý L E R

TÝYATRO 360Tiyatro Nedir? 360Türklerde Tiyatronun Doðuþu ve Geliþimi 360Tiyatro Nasýl Bir Sanattýr? 360Tiyatro ve Diðer Edebî Türler 360Tiyatro Terimleri 361Tiyatro Çeþitleri 362Tiyatro Çeþitlerinin Edebiyat Akýmlarýyla Ýliþkisi 362Trajedi 362Komedi 363Dram 364Absürt Tiyatro, Epik Tiyatro 365Uygulama - 17 366Uygulama - 18 367Kýsa Oyun Nedir?, Radyo Tiyatrosu 368Tiyatronun Yapý Unsurlarý 368Dramatik Örgü 368Yer, Zaman, Kiþiler 369Geleneksel Türk Halk Tiyatrosu 369Karagöz 369Orta Oyunu 371Kukla 372Meddah 373Köy Seyirlik Oyunlarý 373Tanzimat Dönemi’nden Millî Edebiyat’a Tiyatro 374Tanzimat Dönemi’nde Tiyatro 374Servetifünun ve Fecriâti Dönemlerinde Tiyatro 375Millî Edebiyat Dönemi’nde Tiyatro 375Cumhuriyet Dönemi’nde Tiyatro 375

ÖÐRETÝCÝ METÝNLER 376Biyografi, Otobiyografi 376Monografi, Tezkire, Hâl Tercümesi, CV 377Portre 378Mektup 379E-posta 381Dilekçe, Tutanak, Günlük 383Blog, Aný 386Haber Metni 389Gezi Yazýsý 391Makale 392Sohbet (Söyleþi), Fýkra 395Eleþtiri (Tenkit), Mülakat 396Röportaj, Deneme 397Söylev(Nutuk/Hitabet), Bilimsel Yazýlar 399Tarihî Yazýlar, Felsefi Yazýlar 399Test 20 400

TÜRK EDEBÝYATININ DÖNEMLERÝ 404ÝSLAMÝYET ÖNCESÝ TÜRK EDEBÝYATIVE ÝLK ÝSLAMÝ ÜRÜNLERSözlü Türk Edebiyatý 405Koþuk, Sagu, 406Sav 406Yazýlý Türk Edebiyatý(Göktürk Yazýtlarý, Uygur Metinleri) 407Ýlk Ýslami Ürünler (Kutadgu Bilig, DivanüLügati’t Türk, Atabetü’l Hakayýk, Divan-ý Hikmet) 407Dede Korkut Hikâyeleri 408Uygulama - 19 409Test 21 411

ÝSLAMÝYET SONRASI TÜRK EDEBÝYATI 415

HALK EDEBÝYATI 416Anonim Halk Edebiyatý 416Anonim Halk Edebiyatýnda Nesir (Bilmece, Fýkra) 416Âþýk Tarzý Halk Edebiyatý 416Âþýk Tarzý Halk Edebiyatýnýn Önemli Sanatçýlarý 417Köroðlu, Karacaoðlan, Kayýkçý Kul Mustafa 417Âþýk Ömer, Gevheri 417Erciþli Emrah, Erzurumlu Emrah, Dertli 418Dadaloðlu, Bayburtlu Zihni, Seyranî, Sümmanî 418Dinî - Tasavvufi Halk Edebiyatý (Tekke Edebiyatý) 418Yunus Emre, Âþýk Paþa, Hacý Bektaþ Veli 420Hacý Bayram Veli 420Kaygusuz Abdal, Pir Sultan Abdal 420Hatayi, Ruhsatî 420Uygulama - 20 421Test 22 422

DÝVAN EDEBÝYATI 426Divan Þiiri 426Divan Þiirinde Akýmlar 426Hoca Dehhani, Mevlâna, Ahmedi,Kadý Burhaneddin, 427Nesimi, Gülþehri, Ahmed-i Dâ’î, Þeyhi,Ahmet Paþa, 428Necati, Süleyman Çelebi, 428Ali Þir Nevai, Taþlýcalý Yahya, 428Baðdatlý Ruhi, Fuzuli, Baki, Nef’i, Nabi, 429Azmizade Haleti, Nedim, Þeyh Galip 430Divan Nesri (Sade Nesir, Orta Nesir,Süslü Nesir) 430Sinan Paþa, 430Mercimek Ahmet, Âþýk Paþazade, 431

Ý Ç Ý N D E K Ý L E R

Seydi Ali Reis, Piri Reis 431Kâtip Çelebi, Evliya Çelebi, Naima 431Divan Edebiyatýnda Bazý Terimler 431Uygulama - 21 433Uygulama - 22 434Test 23 436

BATILILAÞMA DÖNEMÝ TÜRK EDEBÝYATI 441Türk Edebiyatýnda “Ýlk”ler 442TANZÝMAT DÖNEMÝ EDEBÝYATI 444Yenileþme Dönemi, Modernliðin Öncüleri 444Ýlk Gazeteler 445I. Topluluk 445Þinasi 445Ziya Paþa, Namýk Kemal, Ahmet Mithat Efendi 446Ahmet Vefik Paþa, Þemsettin Sami,Direktör Ali Bey 447Ali Suavi, Mehmet Murat, Ebüzziya Tevfik, 447II. Topluluk 448Abdülhak Hamit Tarhan, 448Sami Paþazade Sezai, Recaizade Mahmut Ekrem, 448Muallim Naci, Nabizade Nazým 448Uygulama - 23 449Uygulama - 24 450Uygulama - 25 451Test 24 453

SERVETÝFÜNUN EDEBÝYATI(EDEBÝYATICEDÝDE) 457Tevfik Fikret, Cenap Þahabettin 457Halit Ziya Uþaklýgil, Hüseyin Cahit Yalçýn,Mehmet Rauf 458Ahmet Hikmet Müftüoðlu 458Süleyman Nazif; Hüseyin Siret, Celal Sahir Erozan 459Ali Ekrem Bolayýr, Hüseyin Cahit Yalçýn 459Faik Ali Ozansoy 459

FECRÝÂTÝ 460Ahmet Haþim, Emin Bülent, Tahsin Nahit 460Þahabettin Süleyman 460Dönemin Baðýmsýz Sanatçýlarý(Ahmet Rasim, Hüseyin Rahmi Gürpýnar) 461Uygulama - 26 461Uygulama - 27 462Test 25 464

MÝLLÎ EDEBÝYAT 467Düþünce Akýmlarý (Batýcýlýk, Osmanlýcýlýk,

Ýslamcýlýk, Türkçülük) 467Millî Edebiyatýn Oluþumu ve Genel Özellikleri 467Millî Mücadele Dönemi Türk Edebiyatý 468Ömer Seyfettin 469Ali Canip Yöntem, Ziya Gökalp 469Mehmet Emin Yurdakul, Mehmet Fuat Köprülü 469Yusuf Akçura, Ýbnürrefik Ahmet Nuri Sekizinci, 470Musahipzade Celal, Halide Nusret Zorlutuna, 470Rýza Tevfik Bölükbaþý, Mithat Cemal Kuntay, 470Ebubekir Hâzým Tepeyran 470Yakup Kadri Karaosmanoðlu, Halide Edip Adývar 471Hamdullah Suphi Tanrýöver, Ruþen Eþref Ünaydýn 471Refik Halit Karay 472Reþat Nuri Güntekin, Falih Rýfký Atay, Aka Gündüz 472Beþ Hececiler 473Halit Fahri Ozansoy 473Enis Behiç Koryürek, Yusuf Ziya Ortaç 473Orhan Seyfi Orhon 474Faruk Nafiz Çamlýbel 474Millî Edebiyat Dönemindeki Baðýmsýz Sanatçýlar(Mehmet Akif Ersoy, Yahya Kemal Beyatlý) 474Uygulama - 28 475Uygulama - 29 477Test 26 479

CUMHURÝYET DÖNEMÝ TÜRK EDEBÝYATI 483Cumhuriyet Döneminde Dergiler 483Öðretici Metinler 486Nurullah Ataç, Ýsmail Habip Sevük, 486Suut Kemal Yetkin, Cemil Meriç 486Sabahattin Eyuboðlu, Mehmet Kaplan, 487Çetin Altan, Nuri Pakdil, Fethi Naci 487Doðan Hýzlan, Vedat Günyol, Adnan Benk 488Memet Fuat, Mehmet H. Doðan 488Nihad Sâmi Banarlý, Asým Bezirci, Emin Özdemir 489Adnan Binyazar, Feridun Andaç 489Beþir Ayvazoðlu, Ýskender Pala, Þevket Rado 490Coþku ve Heyecaný Dile Getiren Metinler (Þiir) 491Öz Þiir (Saf Þiir) Anlayýþýný Sürdüren Þiir 491Necip Fazýl Kýsakürek, Ahmet Hamdi Tanpýnar 491Ahmet Muhip Dýranas, Asaf Hâlet Çelebi 492Cahit Sýtký Tarancý 492Yedi Meþaleciler 492Ziya Osman Saba, Kenan Hulusi Koray 493Sabri Esat Siyavuþgil, Vasfi Mahir Kocatürk 493Yaþar Nabi Nayýr 493Muhammer Lütfi Bahþi, Cevdet Kudret Solok 494Serbest Nazým ve Toplumcu Þiir 494Nâzým Hikmet, Ercümend Behzad Lav 495Ýlhami Bekir Tez 495

Ý Ç Ý N D E K Ý L E R

Millî Edebiyat Zevkini Sürdüren Þiir 495Ahmet Kutsi Tecer, Orhan Þaik Gökyay 496Kemalettin Kamu, Behçet Kemal Çaðlar 496Ömer Bedrettin Uþaklý, Zeki Ömer Defne 497Arif Nihat Asya, Bedri Rahmi Eyüboðlu 497Necmettin Halil Onan, Þükûfe Nihal Baþar 497Ýbrahim Alâettin Gövsa, Hüseyin Nihal Atsýz 498Niyazi Yýldýrým Gençosmanoðlu 498Hisarcýlar 498Ýlhan Geçer, Bekir Sýtký Erdoðan 499Yavuz Bülent Bakiler, Mehmet Çýnarlý 499Munis Faik Ozansoy, Gültekin Samanoðlu 499Nüzhet Erman, Feyzi Halýcý 499Mustafa Necati Karaer, Coþkun Ertepýnar 500Bahaettin Karakoç, Nevzat Yalçýn 500Garip Hareketi (I. Yeni) 500Orhan Veli Kanýk, Melih Cevdet Anday 501Oktay Rifat Horozcu 502Toplumcu Þiir Zevk ve Anlayýþýný Ön PlanaÇýkaranlar 502Rýfat Ilgaz, A. Kadir, Cahit Irgat, Arif Damar 503Hasan Ýzzettin Dinamo 503Ömer Faruk Toprak, Enver Gökçe 504Mehmed Kemal, Þükran Kurdakul 504Ceyhun Atuf Kansu 504Garip Dýþýnda Yeniliði Sürdüren Þiir 505Behçet Necatigil, Fazýl Hüsnü Daðlarca 505Cahit Külebi, Sabahattin Kudret Aksal 506Özdemir Asaf 506Salâh Birsel 507Hilmi Yavuz, Cahit Zarifoðlu, Erdem Bayazýt 507Maviciler 508Attilâ Ýlhan, Ahmet Oktay 508Ýkinci Yeni Þiiri 509Cemal Süreya, Ýlhan Berk 510Edip Cansever, Ece Ayhan 510Turgut Uyar, Sezai Karakoç, Ülkü Tamer 511Kemal Özer, Metin Eloðlu, Gülten Akýn 512Ýkinci Yeni Sonrasý Toplumcu Þiiri 512Ataol Behramoðlu, Ýsmet Özel 513Süreyya Berfe, Özkan Mert 514Refik Durbaþ, Nihat Behram 514Metin Demirtaþ, Hasan Hüseyin, Ahmed Arif 515Sennur Sezer, Egemen Berköz, Ergin Günçe 515Eray Canberk, Ahmet Telli, Veysel Çolak 5161980 Sonrasý Þiiri 516Haydar Ergülen, Tuðrul Tanyol, Ahmet Güntan 517Enver Ercan, Seyhan Erözçelik, Þavkar Altýnel 518Yaþar Miraç, Adnan Özer, Hüseyin Ferhad 518

Murathan Mungan, Hüseyin Atlansoy 519Ýhsan Deniz, Lâle Müldür 519Osman Konuk, Vural Bahadýr Bayrýl, Sefa Kaplan 520Ahmet Erhan, Þükrü Erbaþ 520Akif Kurtuluþ, Nevzat Çelik, Metin Cengiz 521Küçük Ýskender, Sunay Akýn 521Cumhuriyet Dönemi Halk Þiiri 522Âþýk Veysel, Abdurrahim Karakoç 522Âþýk Mahzuni Þerif, Âþýk Þeref Taþlýova 522Âþýk Murat Çobanoðlu 522Âþýk Ali Ýzzet Özkan, Davut Sulari, Âþýk Daimî 523Ozan Ârif, Âþýk Sefai, Neþet Ertaþ 523Sefil Selimi Âþýk Feymani 523Olay Çevresinde Oluþan Edebî Metinler 524Anlatmaya Baðlý Edebî Metinler 524Millî Edebiyat Zevk ve Anlayýþýný SürdürenEserler 524Toplumcu Gerçekçi Eserler 524Sadri Ertem 524Sabahattin Ali, Suat Derviþ 525Kemal Tahir, Orhan Kemal 525Aziz Nesin, Vedat Türkali 526Yaþar Kemal, Necati Cumalý 527Muzaffer Ýzgü, Samim Kocagöz 528Kemal Bilbaþar, Mahmut Makal 528Talip Apaydýn, Fakir Baykurt, Dursun Akçam 529Abbas Sayar, Mehmet Baþaran 529Bireyin Ýç Dünyasýný Esas Alan Eserler 530Peyami Safa 530Abdülhak Þinasi Hisar, Tarýk Buðra 531Samiha Ayverdi, Mustafa Kutlu 531Modernizmi Esas Alan Eserler 5321950 Kuþaðý Öykücüleri 532Modernizm ve Postmodernizm 532Sait Faik Abasýyanýk 533Peride Celal 534Yusuf Atýlgan, Vüs’at O. Bener, Erhan Bener 534Sevim Burak, Ferit Edgü, Nezihe Meriç 535Orhan Duru, Tarýk Dursun K. 535Adnan Özyalçýner, Leyla Erbil, Erdal Öz 536Demir Özlü, Tahsin Yücel 536Onat Kutlar, Oðuz Atay 537Adalet Aðaoðlu, Bilge Karasu 537Rasim Özdenören, Necati Tosuner, Pýnar Kür 538Nazlý Eray, Ýnci Aral 538Nedim Gürsel, Orhan Pamuk, Tezer Özlü 539Buket Uzuner, Ayþe Kulin, Ayla Kutlu 540Latife Tekin, Metin Kaçan 540Hasan Ali Toptaþ, Nazan Bekiroðlu 541Ýhsan Oktay Anar, Ahmet Ümit 541

Ý Ç Ý N D E K Ý L E R

Göstermeye Baðlý Edebî Metinler 542Haldun Taner, A. Turan Oflazoðlu, Recep Bilginer 542Güngör Dilmen, Dinçer Sümer, Refik Erduran 543Turgut Özakman 543Orhan Asena, Cevat Fehmi Baþkut,Yahya Akengin 544Bilinmesi Gereken Diðer Önemli Þair veYazarlar 544Memduh Þevket Esendal, Halikarnas Balýkçýsý 544Mustafa Necati Sepetçioðlu, Mehmet Seyda 545Tomris Uyar, Füruzan 545Zeyyat Selimoðlu, Oktay Akbal, Sedat Umran 546Alev Alatlý, Selim Ýleri 546Bahaeddin Özkiþi, Ümit Yaþar Oðuzcan 547Talat Sait Halman 547Selçuk Baran, Sevgi Soysal, Afet Ilgaz 548Osman Þahin, Emine Iþýnsu, Burhan Günel 548Erendiz Atasü, Feyza Hepçilingirler 549Mehmet Eroðlu, Hulki Aktunç, Cemil Kavukçu 549Metin Altýok, Ebubekir Eroðlu, Enis Batur,Güven Turan 550Orhan Murat Arýburnu, Samet Aðaoðlu 550Orhan Hançerlioðlu, Salim Þengil 551Þemsettin Ünlü, Özcan Karabulut 551Sadýk Yalsýzuçanlar, Fatma Karabýyýk Barbarosoðlu 551Ayfer Tunç, Nahid Sýrrý Örik, Faik Baysal 552Can Yücel, Özdemir Ýnce 552Hüsrev Hatemi, Arif Ay 553A. Vahap Akbaþ, Cahit Koytak, Salih Zeki Aktay 553Ali Mümtaz Arolat, Mustafa Seyit Sutüven 554Tarýk Günersel, Melis Gürpýnar, Nursel Duruel 554Sevinç Çokum 554Dilaver Cebeci, Ali Akbaþ 555Nurullah Genç, Birhan Keskin, Bekir Yýldýz 555Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýnda BazýÖnemli Sanatçýlar ve Eserleri 556Uygulama - 30 559Uygulama - 31 562Test 27 566

TÜRKÝYE DIÞINDAKÝ ÇAÐDAÞ TÜRKEDEBÝYATIOsman Türkay, Özker Yaþýn, Þehriyar 570Bahtiyar Vahapzade, Ýsmail Gaspýralý 570Cengiz Daðcý 570Ayaz Ýshaki, Abdülhamit Süleymanoðlu Çolpan 571Ata Atacanoðlu, Cengiz Aytmatov 571Ziya Samedi, Mehmet Yaþýn 571Uygulama - 32 571

BATI EDEBÝYATI VE EDEBÝYAT AKIMLARIEDEBÝYAT AKIMLARIHümanizm, Klasisizm, Romantizm 572Realizm, Natüralizm, Parnasizm, Sembolizm 573Empresyonizm, Ekspresyonizm, Kübizm,Fütürizm 574Dadaizm, Sürrealizm 574Egzistansiyalizm (Varoluþçuluk), Sezgicilik 575BATI EDEBÝYATIEski Yunan Edebiyatý 575Homeros, Hesiodos, Sappho, Aisopos 575Herodotos, Aiskhylos, Sophokles, Euripides 576Aristophanes 576Latin Edebiyatý 576Ýtalyan Edebiyatý 576Dante, Petrarca, Boccacio, Ariosta 576Tasso 577Ýspanyol Edebiyatý 577Cervantes 577Fransýz Edebiyatý 577Montaigne, Corneýlle, La Fontaine, Racine 577Moliere, La Bruyere, Boilleau 577Voltaire, J. J. Rouesseau, Lamartine, Victor Hugo 578Aleksandre Dumas Pere, Honore de Balzac 578Stendhal, Gustave Flaubert, Emile Zola 578Alphonse Daudet 578Guy de Maupassant, Charles Baudelaire 579Arthur Rimbaud, Albert Camus, Jean Paul Sartre 579Ýngiliz Edebiyatý 579William Shakespeare, Francis Bacon,Daniel Defoe 579Jonathan Swift, Charles Dickens,Bernard Shaw 580Alman Edebiyatý 580Goethe, Schiller, Heinrich Böll 580Rus Edebiyatý 580Puþkin, Turgenyev, Gogol, Dostoyevski 580Tolstoy, Çehov 580Amerikan Edebiyatý 581Edgar Allan Poe, Herman Melwille, Mark Twain 581Ernest Hemingway, John Steinbeck 581Dünya Edebiyatýnda Bazý Önemli Sanatçýlarve Eserleri 581Uygulama - 33 582Uygulama - 34 582Uygulama - 35 584Test 28 586

CEVAP ANAHTARI 591

Büyük lokma ye (de) , büyük söyleme: Gücünün yetmeyeceðiiþler konusunda iddialarda bulunmak doðru deðildir.

Bülbülün çektiði dil belasýdýr: Geliþigüzel söylenen sözler in-sanýn baþýna tahmin etmediði felâketler getirebilir.

Çirkefe taþ atma, üstüne sýçrar. / Deliye taþ atma, baþýnýyarar: Çirkef insanlara sataþtýðýnýzda zarar gören o olmaz, sizolursunuz.

Çoban yaðý çok bulursa çarýðýna sürer: Zengin, fakat akýlsýzbir kimse, servetini nasýl kullanacaðýný bilmez; savurur vesonunda yoksullaþýr.

Dað baþýndan duman eksik olmaz: Büyük insanlarýn, konumlarýgereði, sýkýntýlarý, sorunlarý hiç eksik olmaz.

Dolu küpün sesi çýkmaz: Bilgili ve erdemli bir kiþi fazla konuþ-mayý sevmez, olgun davranýr, gösteriþten kaçýnýr.

El elin nesine gülerek gider yasýna: Bir kiþinin acýsý baþkalarýnýnumurunda deðildir.

Gammaz olmasa tilki pazarda gezer: Kanunsuz iþ yapýp çýkarsaðlayanlar, yakalanacaklarýndan korkmasalar iþlerini alenenyaparlar.

Ýþten artmaz, diþten artar: Birikim yapmak, çalýþýp parakazanmakla deðil tutumlu olmakla olur.

Katrandan olmaz þeker, olsa da cinsine çeker: Aslý kötüolan kiþi ya da þey, iyi nitelikli duruma getirilemez.

Keskin sirke küpüne zarardýr: Sinirli insanlar, çevrelerindetedirginlik uyandýrdýklarý gibi kendilerini de zarara sokarlar.

Leyleðin ömrü laklakla geçer: Bazýlarý zamanlarýnýn çoðunugevezelikle geçirirler ve olumlu hiçbir þey yapmazlar.

Mýzrak çuvala sýðmaz: Doðruluðu herkesçe kabul edilen þeyleriyanlýþ gibi göstermek, gizlemeye çalýþmak boþ bir çabadýr.

Minareyi çalan kýlýfýný hazýrlar: Kanunsuz iþler yapan insanlar,kendilerini korumak için yaptýklarýnýn yasalara, kurallara uygunolduðunu gösteren önlemler alýrlar.

Mum dibine ýþýk vermez. / Çýra dibi karanlýk olur: 1. Güçlükimseler kendi yakýnlarýný kayýrmaktan kaçýnýrlar. 2. Ýnsanlarýnkendi yakýnlarýna faydalarý dokunmaz.

Sözü söyle alana, kulaðýnda kalana: Bir söz, öðüt, ancak onututacak olanlara söylenmelidir.

Sözünü bil piþir; aðzýný der devþir: Ýnsanlar aklýna gelen herþeyi söylememeli, konuþmalarýný düþünüp tartarak yapmalýdýr.

Yavuz hýrsýz, ev sahibini bastýrýr: Bazý suçlu insanlaredepsizlikleriyle zarara uðrattýklarý kimseleri susturup suçluçýkarabilirler.

Yuvarlanan taþ yosun tutmaz: 1. Sürekli iþ ve yurt deðiþtirenbiri, mal mülk sahibi olamaz. 2. Sürekli hareket eden bir þeycanlýlýðýný korur.

Yalnýz taþ duvar olmaz. / Tek kanatla kuþ uçmaz: Ýnsanlartek baþlarýna bir þey yapamazlar, baþkalarýyla birlikte bir þeyleryapabilirler.

MÝNÝ ATASÖZLERÝ SÖZLÜÐÜ

Abdalýn dostluðu köy görününceye kadardýr: Çýkarcý biri,çýkarý söz konusu olduðu sürece dost görünür; yeni bir çýkarkaynaðý bulduðu zaman eski dostlarýný unutur.

Acý patlýcaný kýraðý çalmaz: Yaþamýnda baþýndan büyükyýkýmlar geçen insanlar, baþlarýna gelecek yeni yýkýmlardançok fazla etkilenmezler.

Aðaca çýkan keçinin dala bakan oðlaðý olur: Küçükler,büyüklerinden gördüklerini örnek alýp onu yapmaya çalýþýrlar.

Aðaca dayanma kurur, insana dayanma ölür: Ýnsanlaryapacaðý iþlerde baþkalarýna deðil kendilerine güvenmelidir.

Aðaç meyvesi olunca baþýna aþaðý salar: Ýnsan bilgi vedeneyim sahibi olunca olgunlaþýr ve alçakgönüllü olur.

Aðaç yapraðýyla gürler: Ýnsan, tek baþýna deðil, dostlarý veakrabalarýyla birlikte büyük iþler baþarýr.

Arý söðüdü, akýllý öðüdü sever: Herkes kendine yararlý olanþeyleri sever.

Akýl (baht) olmayýnca baþta, ne kuruda biter ne yaþta:Talihsiz bir insan hangi iþe girerse girsin hep baþarýsýz olur.

Akýl olmayýnca ne yapsýn sakal: Yaþýn ilerlemiþ olmasý, herzaman akýllý olunduðunu göstermez.

Akýlsýz köpeði yol kocaltýr: Plansýz yapýlan iþler hem olumsuzsonuçlar verir hem de zaman kaybýna yol açar.

Armut dibine düþer: 1. Yapýlan bir iþ ilk önce iþi yapana veonun çevresine yarar saðlar. 2. Ýnsanlar, kendilerini yetiþtirenlerinyolundan gider.

Al elmaya taþ atan çok olur./ Meyveli aðacý taþlarlar: Baþarýlýolanlarý, güzelliklere, deðerlere sahip olanlarý kýskanan çok olur.

Ateþ düþtüðü yeri yakar: Felaketlerin zararlarýný en çok ofelaketlere uðrayanlar çeker; baþkalarýnýn, felaketlere uðrayanlaraüzüntüsü geçicidir.

At binenin kýlýç kuþananýndýr: Bir þeye sahip olma hakký, oþeyi iyi kullananýn, o þeyden en iyi yararlananýndýr.

Ak koyunun kara kuzusu da olur: 1. Ýyi anne ve babalarýnkötü çocuklarý da olabilir. 2. Ýyi kiþiler bazen kötü iþler deyapabilirler.

Aþ taþýnca kepçeye paha olmaz: Bir iþ zorlu bir aþamayagelince, bu zorluðu çözecek nesneler veya varlýklar çok deðerliolur.

Baþ dille tartýlýr: Bir kiþinin akýllý olup olmadýðý söylediði sözlerebakýlarak anlaþýlýr.

Boþ fýçý çok langýrdar. / Boþ baþak dik durur: Bir konudayarým yamalak bilgisi olanlar, kendilerini bilgili sanýrlar ve hemenbilgiçlik taslarlar.

Boþ torba ile at tutulmaz: Bir iþin gerektirdiði fedakârlýklardankaçýnýlýrsa, o iþte baþarýlý olunamaz.

S Ö Z CÜKTE ANLAM

38

UYGULAMAAþaðýdaki sözcükler, sesteþi bulunan sözcüklerdir.

Bu sözcükleri sesteþ olarak ikiþer cümlede kullanýnýz.

Saz : ................................................................: ................................................................

Yol : ................................................................: ................................................................

Serin : ................................................................: ................................................................

Yað : ................................................................: ................................................................

Ýn : ................................................................: ................................................................

Dal : ................................................................: ................................................................

Gül : ................................................................: ................................................................

Dil : ................................................................: ................................................................

Kaz : ................................................................: ................................................................

Dolu : ................................................................: ................................................................

Çay : ................................................................: ................................................................

Kara : ................................................................: ................................................................

Yaþ : ................................................................: ................................................................

Kaç : ................................................................: ................................................................

Kan : ................................................................: ................................................................

Bað : ...................................................................: ................................................................

Kazan : ................................................................: ................................................................

Asma : ................................................................: ................................................................

Al : ................................................................: ................................................................

Güldür : ................................................................: ................................................................

Yan : ................................................................: ................................................................

Var : ................................................................: ................................................................

Yazma : ................................................................: ................................................................

Koru : ................................................................: ................................................................

Sýk : ................................................................: ................................................................

Bin : ................................................................: ................................................................

Kat : ................................................................: ................................................................

Ay : ................................................................: ................................................................

Öðüt : ................................................................: ................................................................

Uç : ................................................................: ................................................................

Taþ : ................................................................: ................................................................

At : ................................................................: ................................................................

Kurt : ................................................................: ................................................................

Geç : ................................................................: ................................................................

Dik : ................................................................: ................................................................

Ýç : ................................................................: ................................................................

An : ................................................................: ................................................................

Kýz : ................................................................: ................................................................

Bit : ................................................................: ................................................................

Sal : ................................................................: ................................................................

Yaz : ................................................................: ................................................................

S Ö Z CÜKTE ANLAM

41

S Ö Z CÜKTE ANLAM

44

EDAT VE BAÐLAÇLARIN CÜMLEYEKATTIÐI ANLAMLAR

A) EDATLARIN CÜMLEYE KATTIÐI ANLAMLAREdatlar cümlelere çeþitli anlamlar katar:

Gibi:1. Benzetme ilgisi kurar.

Þimdi, kalabalýkta kaybolan bir çocuk gibi korkuyordu. Çocuðun gökyüzü gibi gözlerinden, yaðmur gibi gözyaþý

akýyordu.2. “ve benzeri” anlamýnda kullanýlýr.

Öykü, þiir gibi sanatsal ürünler güzeli yakalamayý amaç-lar.3. “e yaraþýr” biçiminde kullanýlýr.

Ýnsan gibi yaþayalým kardeþim.4. “-diði gibi” kalýbý içinde “o anda” ya da “hemensonra” anlamýný kurarak tezlik belirtir.

Çocuklar zil çaldýðý gibi dýþarý fýrladýlar.5. “-diði gibi” kalýbýyla, bir baþkasýnýn sözü ya da ey-lemi örneklenir.

Sait Faik’in dediði gibi, yazmasaydým çýldýracaktým.6. Ekleme iliþkisi belirtir.

Bütün terslikler yetmezmiþ gibi çocuk da hastalanmýþtý.7. Bir sanýyý dile getirmede kullanýlýr.

Bir ara, kapý çalýnýyor gibi geldi.8. Cümlenin sonuna gelerek yüklem durumundaki ey-lemin gerçekleþme olasýlýðýnýn bulunduðunu, gerçek-leþmesinin yakýn olduðunu anlatýr.

Taþ duvar üzerimize yýkýlýverecekmiþ gibi. Yaðmur kesilir gibi olunca sokaða fýrladým.

9. Sonuna geldiði eylemlerle ilgili olarak öyle olmadýðýhâlde öyleymiþ izlenimi vermede kullanýlýr.

Bana selam vermeden beni görmüyormuþ gibi yerineoturuyordu.

Göre:1. Görelik ilgisi kurar

Bana göre sen bizi yanlýþ anladýn.

2. Karþýlaþtýrma ilgisi kurarHava bugün düne göre daha iyi.

3. Uygunluk ilgisi kurarBu elbise bence tam sana göre.

4. Oranlama ilgisi kurarPuanýnýza göre yerleþtirileceksiniz.

5. Varýlan yargýyý anlatýrBu duruma göre gece gündüz çalýþmak gerekecek.

Kadar:

1. Cümleye karþýlaþtýrma anlamý katar. Dolayýsýylaeþitlik veya benzerlik ilgisi kurar.

Dünyada onun kadar iyisine rastlayamazsýnýz.

2. Sayý sýfatlarýyla kullanýldýðýnda yaklaþýklýk ilgisikurar.

On beþ kadar öðrenci vardý sýnýfta.

3. Aþýrýlýk ilgisi kurar.

Bu kadar iþi tek baþýna mý yaptýn?

Ne kadar ayýp ettin, biliyor musun?

O kadar þaþýrmýþtým ki donakalmýþtým.

4. Varýlan sýnýrý gösterir.Gözleri kapanana kadar yanýnda bekledik hastanýn.

5. “Deðin, dek” edatlarýnýn eþanlamlýsý olarak eyleminzamanýný belirtmek için kullanýlýr.

Hava soðuyana kadar kapýnýn eþiðinde oturdu.

6. “Ne kadar…, o kadar…” kalýbýyla eþitlik, karþýtlýkkoþutluk veya neden – sonuç ilgisi kurar.

Ne kadar mutluysan o kadar mutluyum. (eþitlik)

Gece ne kadar karanlýksa gündüz de o kadar aydýnlýktýr.(karþýtlýk)

Ne kadar bilgiliysen o kadar alçakgönüllüsündür. (koþul)

Dek / Deðin:Fiilin sona erdiði zamaný, yeri, sýnýrý gösterir.

Akþam oluncaya dek (deðin) kimseye bir þey açýkla-madý. (zaman)

Ankara’ya dek birlikte yolculuk ettik. (yer)

Bu iþte seninle sonuna dek varýz. (sýnýr)

Ýçin:

1. Neden – sonuç ilgisi kurar

Çok yaþlandýðý için merdivenlerden çýkamýyordu.

2. Amaç– sonuç ilgisi kurarÇocuðun hastalanmamasý için pencereyi kapattýlar.

3. “Özgü”lük ilgisi kurarBu þiir, çocuklar için yazýlmýþ bir þiirdir.

4. Görelik ilgisi kurarBenim için aile, dayanýþmadýr.

5. Koþul ilgisi kurarDýþarý çýkabilmemiz için yaðmurun dinmesi gerekliydi.

6. “Uðruna, yoluna, yararýna” anlamý katar.Sokak çocuklarý için bir vakýf kuracaklar.Vatan için ölmek de var.

7. “Hakkýnda” anlamý katar

Bu þiir için, çok konuþulacak bir þiir demiþtim.

8. Karþýlýk ilgisi kurar

Bu araba için ne kadar fiyat biçiyorsunuz?

“-si, -msi, -ce” gibi sýfat türetme ekleri, çoðu zaman“gibi” edatýnýn yerini tutar.

Ona da ev denirse... Ufak, kulubemsi bir þey.

Turkuaz; yeþilimsi mavi renkte deðerli bir taþtýr.

Dað eteðinde düzce bir kayaya oturuverdi.

NOT

S Ö Z CÜKTE ANLAM

45

Üzere:

1. Amaç anlamý katarGeçmiþini aralamak üzere albümünü karýþtýrdý.

2. Koþul ilgisi kurarBir hafta sonra bana geri ödemen üzere bir miktar

borç verebilirim.

3. Zamanda yakýnlýðý anlatýr

Sabah olmak üzereydi uyandýðýmda.

Çocuk aðlamak üzereydi.

4. “Gibi” edatýnýn yerine kullanýlýr.Bu örneklerden anlaþýlacaðý üzere öykülerde sýradanyaþantýlar anlatýlmýþtýr.

Doðru (-e doðru):

1. Yönelme anlamý katarOkula doðru yürüyordu

2. Zaman adlarýyla öbekleþtiðinde yaklaþýklýk bildirir.Bugün saat on ikiye doðru zil çalmýþtý.

Karþý (-e karþý):

1. “Yüzünü, yönünü bir þeye doðru çevirerek” anlamýkatar.

Güneþe karþý uzanmýþ, dinleniyorum.

2. Karþýlýk anlamý katar:Annene karþý çok haksýzlýk ettiðinin farkýnda mýsýn?

Baþka (-den baþka):

Üstelik, ayrýca, yalnýzca anlamlarýnda kullanýlýr.Sigara, saðlýðý bozmaktan baþka hava kirliliði de

yapmakta.Baþarýlý bir insan olmaktan baþka bir dileðim yok.

Mi :

1. Soru anlamý katar.Ýçeride biri mi var?

2. Þaþkýnlýk anlamý katar.Sen de mi küstün?

3. Küçümseme anlamý katar.Bu mu o kadar övdüðünüz adam?

4. Ýkilemelerin arasýna gelerek pekiþtirme anlamý ka-tar.

Dürüst mü dürüst bir avukattý./ Genç mi genç bir de-likanlýydý.

5. Zaman anlamý katar.Bahar geldi mi içim sevinçle dolar.

6. Koþul anlamý katar.Sýký çalýþtýn mý bu sýnavý da kazanýrsýn.

7. Neden – sonuç anlamý katar.Yüksek sesle konuþtum mu boðazým aðrýmaya baþlar

Deðil:

Kendinden önceki sözcükle öbekleþir ve cümleye genellikleolumsuz bir anlam katar.

1. Fiillerden sonra gelebilir.Burada çok oturacak deðilim. (oturmayacaðým)

2. Ek eylemle yüklem olan adlarýn olumsuzunu kurar.Uzun yýllar Ankara’daydý – Uzun yýllardýr Ankara’dadeðildi.Bir dert ki dayanýlýr þey deðil.

3. Olumsuz fiillerle birlikte kullanýldýðýnda pekiþtirilmiþolumluluk anlamý katar.Seni dinlemiyor deðilim.Bizim buralarda incir yetiþmiyor deðil.

4. Olumlu fiillerle birlikte kullanýldýðýnda pekiþtirmeliolumsuzluk anlamý katar.Bu hâli beni telaþlandýrýyor deðil.

5. Yüklemin olumsuzu yerine geçebilir.Salonda deðil balkonda bekle. (Salonda bekleme)

6. Karþýlaþtýrma anlamý katar.Bu havada ceket deðil kaban bile seni korumaz.

Ýle:1. Birliktelik ilgisi kurar.

Lütfen benimle gelir misiniz?

2. Araç ilgisi kurar.Evi kamyonla taþýdýlar.Çorbayý tabaklara kepçeyle koyuyordu.

3. Fiilin yapýlýþ þeklini belirterek zarf olur.Oradan gözyaþlarýyla ayrýldýðým günü bugün gibi hatýr-larým.

4. Neden – sonuç ilgisi kurar.Eski günlerini hatýrlamasýyla gözleri doldu.

5. Zaman anlamý katar.Güneþ ýþýklarýyla birlikte öðretmenler ve öðrencileryollara döküldü.

6. Karþýlýk ilgisi kurar.

Tüm bunlarý kendi parasýyla almýþtý.

7. Soyut adlarla öbekleþtiðinde niteleme / durum zarfýoluþturur.

Korkuyla kapýyý açtý.

Arkadaþýna sevinçle sarýldý.

E K L E R

160

- ak, -ek: kaç-ak, kavuþ-ak (kavþak), tapýn-ak, dur-ak, yat-ak,bat-ak, saç-ak, at-ak.

-n: gel-in, yýð-ýn, tüt-ün, uzu-n (“Az gittik uz gittik”: “uz” kökündenuza-k, uzu-n).

-gý, -gi, -gu, -gü, -ký, -ki, -ku, -kü: say-gý, sor-gu, gör-gü, ol-gu, bil-gi, bas-ký, uyu-ku (uyku).

-ga, -ge: dal-ga, böl-ge, süpür-ge.

-gýn, -gin, -gun, -gün, -kýn, -kin, -kun, -kün: düz-gün, üz-gün,ol-gun, seç-kin, kes-kin, tut-kun, bay-gýn, er-gin, bez-gin,aþ-kýn, taþ-kýn, yetiþ-kin, küs-kün.

- gan, -gen, -kan, -ken: alýn-gan, sürün-gen, unut-kan, üret-ken.

-gýç, -giç, -guç, -güç: dal-gýç, baþlan-gýç, bil-giç.

-gaç, -geç, -kaç, -keç: süz-geç, yüz-geç, kýs-kaç.

-aðan, -eðen: ol-aðan, dur-aðan, gez-eðen (gezegen)

-ýcý, -ici, -ucu, -ücü: bak-ýcý, öðren-ici (öðrenci, ünlü düþmesi),dilen-ici (ünlü düþmesi), gör-ücü, kur-ucu, kal-ýcý, sat-ýcý,yap-ýcý.

(-ýcý, -ici, -ucu, -ücü eki fiillere gelir; cý,ci, cu, cü eki iseisimlere gelir. Bu bakýmdan bu ek, isimden isim yapýmeki olan -cý, -ci, -cu, -cü ile karýþtýrýlmamalýdýr: bak-ý-cýdeðil bak-ýcý, sat-ý-cý deðil sat-ýcý þeklinde ayrýþtýrýlýr.)

-ý, -i, -u, -ü: ayýr- ý (ayrý), doð-u, bat-ý, sor-u, gez-i, öl-ü, diz-i,yap-ý, kok-u, ölç-ü, sür-ü. (Bu ek, -l- fiilden fiil yapýmekinin üzerine gelebilir: daya-l-ý döþe-l-i ev. Bu örneðidaya-lý döþe-li þeklinde ayrýþtýramayýz. Çünkü -lý, -li, -lu,-lü eki isimlere gelen bir ektir. Dolayýsýyla “daya-l-ý, döþe-l-i” sözcüklerinde ikiþer yapým eki vardýr.

Ayný þekilde “dik-i-li aðaç” deðil “dik-i-l-i aðaç”, “sar-ý-lýeþyalar” deðil ”sar-ý-l-ý eþyalar” þeklinde ayrýþtýrýlýr.)

-ç: kýskan-ç, inan-ç, sevin-ç. (-n- dönüþlülük ekiyle birliktekullanýlýr: gülünç, usanç)

-a, -e: yar-a, sap-a, oy-a.

-tý, -ti, -tu, -tü: karar-tý, ürper-ti. Genellikle -n- ekiyle birliktekullanýlýr: bula-n-tý, salla-n-tý, gör-ü-n-tü, al-ý-n-tý.

-ýntý: gir-inti, üz-üntü, çýk-ýntý.

-t: geç-i-t, yap-ý-t, um-u-t.

-anak, -enek: gör-enek, gel-enek, sað-anak, yýðýnak (yýð-anak)

-amak, -emek: kaç-amak, bas-amak.

--alak, -elek: yat-alak, as-alak, çök-elek.

-man, -men: seç-men, öðret-men, göç-men.

An, asý, mez, ar, dik, ecek, miþ sýfat-fiil ekleri fiildenisim yapým ekleridir: Uçan kuþlar, yýkýlasý daðlar, görünmezadam, koþar adým, bildik sorunlar, adam olacak çocuk,söylenmemiþ sözler.

Aþaðýda, iþlek olmayan fiilden isim yapým eklerine örnek-ler verilmiþtir.

uy-sal, gül- eç, tüt-sü, yat-sý, ol-ay, yýrt-maç, uç-arý,kýy-mýk, dön-emeç, saklam-baç, kay-pak, yað-mur,düþün-ce, eðlen-ce, bul-maca, bil-mece.

Ýsimden Fiil Yapan Ekler:-la-, -le-: iri-le-þ-ti (iri-leþ-ti deðil), ak-la-þ-tý (ak-laþ-tý deðil)baþ-

la-t-tý (baþ-lat-tý deðil), göz-le-n-di (göz-len-di deðil), av-la-n-dý (av-lan-dý deðil). Yani bu sözcüklerde ikiþer yapýmeki vardýr. Türkçede -laþ-, -leþ-, -lan-, -len- diye ekler yoktur.

-al-, -el-: çoðal-mak (çok-al-mak), düz-el-mek, az-al-mak, dar-al-mak, yön-el-mek

-l-: ince-l-mek, sivri-l-mek; bu ek kimi sözcüklerde sondabulunan k ünsüzünü düþürür: küçük-l-mek (küçülmek),alçak-l-mak (alçalmak), yüksek-l-mek (yükselmek)

-a-,-e-: yaþ-a-mak, boþ-a-mak, dil-e-mek, beniz-e-mek(benzemek).

-ar-,-er-: kara-ar-mak (kararmak), sarý-ar-mak (sararmak), ak-ar-mak (aðarmak), gök-er-mek (göðermek), kýz-ar-mak,baþ-ar-mak.

-da-, -de-: fokur-da-mak, çatýr- da- mak, mýrýl- da-n-mak, fýsýl-da-n-mak.

-kýr-,-kir-, -kur-, -kür-: püs-kür-mek, fýþ-kýr-mak, tü-kür-mek.

-k-: göz-(ü)k-mek, aç-(ý)k-mak (acýkmak), geç-(i)k-mek(gecikmek), bir-(i)k-mek.

-r-:üf-(ü)r-mek, an-(ý)r-mak, deli-r-mek.

-sa-, -se-: garip-se-mek, ayýp-sa-mak, umur-sa-mak.

-msa-, -mse: az-(ý)msa-mak, küçük-(ü)mse-mek (küçümsemek),ben-(i)mse-mek.

Fiilden Fiil Yapan Ekler:-ar-, -er-: git-er-mek (gidermek), kop-ar-mak, çýk-ar-mak.

-ala-, -ele-: kov-ala-mak, eþ-ele-mek.

Çatý ekleri fiilden fiil yapým ekidir:

-l- : Edilgenlik eki: sat-ýl-mak, sor-ul-mak, döv-ül-mek

-n- : Dönüþülük eki: kaç-(ý)n-mak, dola-n-mak, sakla-n-mak.

Edilgenlik eki: de-n-mek, bil-(i)n-mek, sil-in-mek.

-þ-: Ýþteþlik eki: öt-(ü)þ-mek, söyle-þ-mek, tart-(ý)þ-mak, gör(ü)þ-mek.

-t-: Geçiþlilik eki: iste-t-mek, ürk-(ü)t-mek, yürü-t-mek, ara-t-mak, uza-t-mak.

-r-: Geçiþlilik eki: bit-(i)r-mek, uç-(u)r-mak, düþ-(ü)r-mek, doð-(u)r-mak.

-dýr-, -dir-, -dur-, -dür-, -týr-, -tir-, -tur-, -tür-: Geçiþlilik eki:yað-dýr-mak, yatýþ-týr-mak, yaz-dýr-mak, koþ-tur-mak,sön-dür-mek.

Fiilden Ýsim Yapan Ekler:-mak, -mek: ara-mak, sor-mak, oku-mak, ye-mek, çak-mak.

-ma, -me: dol-ma, kar-ma, yap-ma, süz-me.

-ýþ, -iþ, -uþ, -üþ: ara-y-(ý)þ, söyle-y-(i)þ- bul-(u)þ, bak-(ý)þ, doð-(u)þ, gör-(ü)þ.

-m: at-(ý)m (adým), bil-(i)m, yut-(u)m (yudum), bak-(ý)m, al-(ý)m,sat-(ý)m, öl-(ü)m, dön-(ü)m,geç-(i)m, biç-(i)m, doð-(u)m.

-k: yan-(ý)k, yürü-k (Yörük), yuvarla-k, çatla-k,dile-k,çürü-k,del-ik, ele-k, aç-(ý)k, bat-(ý)k.

A N L A T I M B O Z U K L U Ð U

221

229. Yazarýn yetiþmesine elveriþli ekonomik ve kültür or-tamý hazýr mýdýr?

230. Biz okula, onlar eve gidecekler.

231. Harf devrimi 3 Kasým 1928 yýlýnda yapýldý.

232. Bunu kazanmanýn tek yolu Türk dili ustalarýnýn eser-lerini okuyup incelemekle olur.

233. Bu tip hastalar çok seyrek hastaneye yatýrýlýrlar.

234. Arkadaþým bir tost, bense iki tost yedim.

235. Yokuþa gelince trenin hýzý yavaþlar.

236. Bu sektörde yer edinebilmemiz için, personelimizeher türlü toplantýlar düzenledik.

237. Okuduðumuzu anlamazsak bir sonuç çýkaramayýz.

238. Tehlikenin boyutlarý kavranmýþ ve alýnan tedbirlerleönlenmiþti.

239. Ýkinci devreyi kalecimizin sakatlandýðý için yenik bitir-dik.

240. Açýklayamayacaðýmýz bilginin bize yararý olmayacak,bizim için gereksiz olacaktýr.

241. Düzenli derslerine çalýþmalýsýn.

242. Baþkanlýðý on bire karþý dokuz oyla kazandýk.

243. Senden beklediðim þey, bu sýnavý kazanmaktýr.

244. Ýþtahla getirdiði börekleri yedi.

245. Þiddetli ve çetin bir hava vardý dýþarýda.

246. Yazar son dönem romanlarý herkesçe ilgiyle okunuyor-du.

247. Çocuðun kendi kendine konuþup monolog yapmasýdinleyenleri güldürdü.

248. Gazetelerde yayýnlanan bu makaleyi herkes okumuþ-tur.

249. Sýnav zamaný yakýnlaþtýkça öðrencilerin kaygýsý daartýyordu.

250. Bilgisayar insanlýðýn vazgeçilmezlerinden biridir, yoksayamayýz.

202. Sanýr mýsýn ki bu sözleri millet dinler ve inanýr.

203. Yaðýþlar devam ettikçe ekinler gittikçe boy atýyordu.

204. Üç saat süreyle görüþtükten sonra basýna bir açýklamayaptýlar.

205. Sanatta yeteneðin gerekli, ancak bunun baþarý içinyeterli olmadýðýný sanýyorum.

206. Ünlü sanatçý, yapýlan organizasyonu çok baþarýlý amahedefin belirsiz kaldýðýný söyledi.

207. Çocuðuna kol kanat geriyor, bir an olsun gözününönünden ayýrmýyordu.

208. Saçlarýný boyatmýþ, yeni bir biçim vermiþti.

209. Her insan böyle sorunlarla karþýlaþmýþ, çözüm bulmayaçalýþmýþtýr.

210. Önce biraz sohbet, sonra ders çalýþýrýz.

211. Çiçeði burnunda, taze bir muhabirdim o zamanlar.

212. Yaklaþýk olarak tam üç yýl kaldýk o þehirde.

213. Zavallý kadýnda iyileþme belirtisi yoktu, gittikçe zayýf-lýyordu.

214. Benim ve senin bileceðin gerçek þudur.

215. Ýyi romanlar yazmak isteniyorsa bu romanlarýn dilve anlatýmýna özen gösterilmelidir.

216. Bir iþin yapýlmasýný istiyorsan kendin, yapýlmasýnýistemiyorsan baþkasýný gönder.

217. Anne, baba ve öðretmenlerin uyarýlarýna karþýlýk ço-cuklar açýkta satýlan yiyecekleri almayý sürdürüyorlar.

218. Ýnsanlýðýn nefretine yol açan nükleer silahsýzlanmagörüþmeleri çýkmaza girdi.

219. Bu yönetmelik de anayasa ve yasalarýmýza uygun ola-rak hazýrlanmýþtýr.

220. Gazetelere bakýyor, fakat okuyamýyor.

221. Sorularý hemen çözüverdi.

222. Birçok dilci dilin canlý bir varlýk olduðunu söylemiþ-lerdir.

223. Genel kurul, bu kararý 68’e karþý 59 oyla almýþtýr.

224. Kardeþini koruyor, her zaman þefkat gösteriyordu.

225. Düþüncelerinde ýsrarlý ama umutlu deðildi.

226. Sesi giderekten yükseliyordu.

227. Sorularý ben, cevaplarý o yapardý.

228. Görevliler halka hizmet etmeli ve hor görmemelidir.

“pehriz” deðil “perhiz”

“penbe” deðil “pembe”

"peþtemal" deðil "peþtamal"

“pirim” deðil “prim”

“pramit” deðil “piramit”

“poaça” deðil “poðaça”

"porte" deðil "portre"

“prosödür” deðil “prosedür”

“profesyönel” deðil “profesyonel”

“profösör” deðil “profesör”

“proðram” deðil “program”

"râbet" deðil "raðbet"

“refagatçý” deðil “refakatçi”

“restorant” deðil “restoran”

"rençber" deðil "rençper" (ýrgat)

"repertuar" deðil "repertuvar"

“rontgen” deðil “röntgen”

“ropörtaj” deðil “röportaj”

“rütuþ” deðil “rötuþ”

“saðnak” deðil “saðanak”

“sarmýsak” deðil “sarýmsak”

"satlýk" deðil "satýlýk"

“silahþör” deðil “silahþor”

“sinama” deðil “sinema”

“sohpet” deðil “sohbet”

“spariþ” deðil “sipariþ”

“stajer” deðil “stajyer”

“sus pus” deðil “suspus”

“süeter” deðil “süveter”

“süpriz” deðil “sürpriz”

“þalter” deðil “þartel”

“þarz” deðil “þarj”

“þaþalý” deðil “þaþaalý”

“þevkat” deðil “þefkat”

“þohben” deðil “þofben”

“þovalye” deðil “þövalye”

“þöför” deðil “ þoför”

"söðmek" deðil "sövmek"

"sövüþ" deðil "söðüþ" (doðrama)

“tabi ki” deðil “tabii ki”

"tastik" deðil "tasdik"

“tazzik” deðil “tazyik”

"tesbit" deðil "tespit"

“teskere” deðil “tezkere” (izin belgesi)

“tesbih” deðil “tespih”

"tetenoz" deðil "tetanos"

“teyip” deðil “teyp”

“tezkere” deðil “teskere” (sedye)

“týrabzan” deðil “týrabzan” (merdiven korkuluðu)

“týrafik” deðil “trafik”

“týraktör” deðil “traktör”

“tolu” deðil “dolu”

“tramva” deðil “travma”

“tranvay” deðil “tramvay”

“traþ” deðil “týraþ”

"trbiþon" deðil "tirbuþon"

“t-shirt” deðil “tiþört”

“tual” deðil “tuval”

“turkuvaz” deðil “turkuaz”

"tüo" deðil "tüyo"

"trübün" deðil "tribün"

“umrumda deðil” deðil “umurumda deðil”

“usül” deðil “usul”

“ünvan” deðil “unvan”

“vaat etmek” deðil “vadetmek”

“vardiye” deðil “vardiya”

“yiðen” deðil “yeðen”

“yövmiye” deðil “yevmiye”

“zatüre” deðil “zatürre”

“zerafet” deðil “zarafet”

zürafa (hayvan türü) / zürefanýn düþkünü… (zarifler, nazikler)

Aþaðýda doðru yazýmlarýyla verilen sözcüklerin ayrý mýbitiþik mi yazýldýðýna dikkat ediniz.

açýk oturum (ayrý)

açýk öðretim (ayrý)

açýortay (bitiþik)

aklý sýra (ayrý)

akþamüstü (bitiþik)

alacakaranlýk (bitiþik)

alçak gönüllü (ayrý)

alýn teri (ayrý)

alt geçit (ayrý)

ana bilim (ayrý)

YA Z I M K U R A L L A R I

235

239

1. Aþaðýdakilerden hangisinde “de”nin yazýmýnda biryanlýþlýk yapýlmýþtýr?

A) Geldin ya, ölsem de gam yemem artýk.B) Seni çaðýrdý mý da onun yanýna gidiyorsun?C) Gerçeði biliyormuþ da bize söylememiþ.D) Anlattýklarýný birde benden dinleyin.E) Ben de farklý düþünmüyorum ondan.

2. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde bir yazým yanlýþývardýr?

A) Servetifünun Romaný için, Halit Ziya’dan sonraki isimþüphesiz Mehmet Rauf’tur.

B) Cemal Süreya, Üvercinka þiiriyle Ýkinci Yeni hareketininkuruluþuna katýlýr.

C) Günümüz yazarlarýndan Ferit Edgü ilk hikâyesini YeniUfuklar’da yayýmlamýþtýr.

D) Sinekli Bakkal, adýný eski bir Ýstanbul mahallesininyoksul sokaðýndan alýr.

E) Tarihsel roman yazarlarý Kurtuluþ Savaþý yýllarýný sýk-lýkla konu edinmiþlerdir.

3. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde büyük harflerin ya-zýmýyla ilgili bir yanlýþlýk yapýlmýþtýr?

A) Haydar Ergülen, son dönem Türk þiirinin kendine özgü bir sese sahip þairlerindendir.

B) Hasan Pulur’u hürriyet gazetesindeki köþe yazýlarýndanyýllardýr takip ediyorum.

C) Kültür Bakanlýðýnýn katkýlarýyla birçok deðerli eser yýliçinde Ýngilizceye çevrilecek.

D) Cemal Süreya’nýn Papirüs dergisi Ocak 1997’de yeni-den yayýmlanmaya baþlandý.

E) Çaðdaþ bir Nasrettin Hoca’ydý, herkesin Can Baba’sýydý, Can Yücel.

T E S T 1 7Yazým Kurallarý

4. “Özel birleþik fiiller bitiþik yazýlýr.”

Aþaðýdakilerden hangisinde bu kurala uymamaktankaynaklanan bir yazým yanlýþý söz konusudur?

A) Ýstediði dilekçeyi ayný gün içerisinde yazýverdim.B) Sýnavý kazanacaðýný, inan, aylar öncesinden hisset-

miþtim.C) Bulaþýklar biraz daha bekleyebilir, bu haberi kaçýrma.D) Piþman olmuþtu; zamaný geri alabilse her þeyi düzel-

tirdi.E) “Baka kalýrým giden geminin ardýndan.” demiþ þair.

5. Aþaðýdakilerden hangisinde “ki”nin yazýmýnda bir yan-lýþlýk yapýlmýþtýr?

A) Biraz önceki telaþýnýn sebebi neydi?B) Bizimki yine internete daldý galiba.C) Bana bir baðýrdýki sormayýn gitsin.D) Ben ki sabýrlý biriyimdir normalde.E) O kadar güzeldi ki denizyýldýzý...

6. Aþaðýdakilerin hangisinde yazým yanlýþý yapýlmýþtýr?

A) THY’den Ýstanbul’a bir bilet almak istemiþtim.B) Dün TRT’nin haber kanalýnda ilginç bir olay izledim.C) 1998’de ODTÜ’nden birincilikle mezun olmuþ.D) Edip Cansever’in toplu þiirleri YKY’den çýktý.E) TBMM’nin vereceði kararý Batý da merakla bekliyor.

7. Aþaðýdaki cümlelerden hangisinde bir yazým yanlýþýyapýlmýþtýr?

A) Böyle bir baþarýyý yeðenim Buraksýz yakalayamazdýk.B) Cumartesi günü Ahmet Dayýmlara gideceðiz.C) Kendine en yakýn bulduðu arkadaþý Emrah’mýþ.D) Sen Türkiye’m gibi aydýnlýk ve güzelsin.E) Atatürk’ün biyografisi için on beþ yýl çalýþmýþ.

Þ Ý Ý R

277

SERVETÝFÜNUN DÖNEMÝ’NDE ÞÝÝRÞiirde konu ve biçim yönünden büyük yenilikler yapýlmýþtýr.

Heceyle denemeler olmakla birlikte aðýrlýklý olarak aruzvezni kullanýlmýþtýr.

Servetifünun þiirinde resim sanatýndan etkilenilmiþtir.

Sanat sanat içindir anlayýþýna uygun bireysel þiirler yazýl-mýþtýr. Sadece Tevfik Fikret bireysel þiirler yazdýðý ilk dö-neminden sonra toplumcu þiirler yazmýþtýr.

Þiirlerde aþk ve doða gibi bireysel temalar iþlenmiþ, sýfat-lara ve doða tasvirlerine bolca yer verilmiþtir.

Tanzimat sanatçýlarýndan olan R. M. Ekrem’in “Güzel olanher þey þiirin konusu olabilir.” anlayýþýyla hareket edilmiþtir.

Kulak için kafiye anlayýþý benimsenmiþtir.

Þiirde musikiye, þekil kusursuzluðuna önem verilmiþtir.

Aruz Türkçeye uydurulmaya çalýþýlmýþtýr.

Aruz kalýplarý konuya göre seçilmiþ, bir þiirde birden fazlaaruz kalýbý kullanýlabilmiþtir.

Sone ve terza-rima gibi Batý’dan alýnan nazým þekilleri ilkkez bu dönemde kullanýlmýþtýr.

Serbest müstezat, Servetifünun þiirinde çokça kullanýl-mýþtýr.

Arapça ve Farsçadan, daha önce kullanýlmamýþ sözcüklerikullanmayý bir hüner olarak görmüþlerdir.

Divan ve Tanzimat’tan farklý yeni imgeler (beyaz titreyiþ,anýlarýmýn gecesi vb.) kullanmýþlardýr.

Süslü, sanatlý bir dil vardýr.

Anlam bir mýsrada deðil diðer mýsrada tamamlanmýþ,þiirin bütünlüðüne önem verilmiþtir.

Þiirde sembolizm ve parnasizmin etkisi vardýr.

Nazým nesre yaklaþtýrýlmýþ, manzum hikâyeler yazýlmýþtýr.

Bu dönemde, mensur þiir örnekleri verilmeye baþlanmýþtýr.

FECRÝATÝ DÖNEMÝ’NDE ÞÝÝREn çok akþam ve gece temalarýný iþlemiþlerdir. Yalnýzlýk,hüzün, hastalýk, aþk, karamsarlýk gibi duygular þiirlerehâkimdir.

Sone, terzarima, serbest müstezat nazým þekillerini sýkçakullanmýþlardýr.

Kafiyeyi bir ses unsuru, müzikalitenin bir aracý olarakgörmüþlerdir, kafiye örgüsüne pek önem vermemiþlerdir.

Tekrirlere sýkça baþvurmuþlardýr.

Aruz ölçüsünü kullanmýþlardýr.

Empresyonizmden (izlenimcilik) ve sembolizmden etkilen-miþlerdir.

Sütûn-ý istikâmettir imâd-ý râye-i devletTutar ol hâl ile mülkü ser-â-ser sâye-i devlet

Bulunmazsa adâlet milletin efrâdý beynindeGeçer bir gün zemîne arþa çýksa pâye-i devlet

Arûs-ý mülke tezyinât-ý haþmet cevher-i cândýrOlur hûn-âb-ý merdân-ý vatan pîrâye-i devlet

Acep mi hûn-ý mazlumân ile eylerse perverdeKazâ mekkâre-i gerdûnu etmiþ dâye-i devlet

Hümâ-yý evc-i istiðnâ-yý hikmettir dilim NâmýkDeðildir mültecâ-yý iftihârým sâye-i devlet

Namýk Kemal

GAZEL

Sâf ü râkid… Hani akþamki tagayyür, heyecan?Bir çocuk rûhu kadar pür-nisyân,

Bir çocuk rûhu kadar þimdi münevver, lekesiz,Uyuyor mâi deniz.

Ben bütün bir gecelik cûþiþ-i ahzânýmla,O hayâlât-ý periþânýmlaMüteþekkî, lâim,

Karþýdan sahvet-i mahmûrunu seyretmedeyim…Yok, bulandýrmasýn âlûde-i zulmet bu nazar

Rûh-ý ma’sûmunu, ey mâî deniz;Âh, lâkin ne zarar;Ben bu gözlerle mükedder, âciz,

Sana baktýkça tesellî bulurum, aldanýrým;Mâî bir göz elem-i kalbime aðlar sanýrým…

Tevfik Fikret

MÂÎ DENÝZ

Yorgun gözümün halkalarýndaGüller gibi fecr oldu nümâyân,Güller gibi… sonsuz iri güller,Güller ki kamýþtan daha nâlân,Gün doðdu yazýk arkalarýnda!

Altýn kulelerden yine kuþlar,Tekrârýný ömrün eder i’lân,Kuþlar mýdýr onlar ki her akþam,Âlemlerimizden sefer eyler?...

Akþam, yine akþam yine akþam,Bir sýrma kemerdir suya baksam;Akþam yine akþam, yine akþam,Göllerde bu dem bir kamýþ olsam!

Ahmet Haþim

BÝR GÜNÜN SONUNDA ARZU

S Ö Z S A N A T L A R I

286

Nerede olsan ey peri, gönlüm senin yanýndadýr.

Sevgili periye benzetilmiþ, peri açýk açýk belirtilmiþtir.

Sabahtan uðradým ben bir fidana.

Sevgili, fidana benzetilmiþ, fidan açýk açýk söylenmiþtir.

b) Kapalý Ýstiare:Benzeyenin neye benzetildiði açýk açýk söylenmediði içinkapalý istiare adýný alan bu sanatta sadece benzeyensöylenir.

Her çiçekten bal alýrsýn ey gönül!(Gönül, arýya benzetilmiþ, arý söylenmemiþ.)

Alkýþlar dýþarýya dökülüyordu.(Alkýþlar, “su”ya benzetilmiþ, su söylenmemiþ.)

Masumluk akýyordu yüzünden.(Masumluk, suya benzetilmiþ, su söylenmemiþtir.)

Evvel yükseklerden uçtu, Düze indi þimdi gönlüm.

(Gönül, kuþa benzetilmiþ, kuþ söylenmemiþ.)

Kýzým yuvadan uçtu.(Kýz, kuþa benzetilmiþ; kuþ söylenmemiþ.)

Güz mü geldi rengin soldu.Ne tez yaprak döktün ömrüm.(“Ömür” bir aðaca benzetilmiþ ancak ömrün neye benzetil-diði açýk açýk söylenmediði için ikinci dizede kapalý istiaresöz konusudur.)

CEVAPSoruda verilen örnekte benzetme sanatý söz konusudur.

Seçeneklerden C’de de bir benzetme söz konusudur.

Aþaðýdaki dizelerdeki benzetmeleri bulunuz.

Ah ne imiþ, ne imiþ, kaderim böyle imiþ.Gizli sevda çekmesi, ateþten gömlek imiþ.

Leyla bir özge candýr, kara gözlü ceylandýr.Dillerde söylenen o, yollarda gözlenen o.

Benim yârim, kýrmýzý gül goncasý.Ay gibi parlak, gün gibi doðaným geliyor.

Batan gün kana benziyorYaralý cana benziyor.Ah ediyor bir gül için,Bu bülbül bana benziyor.

Yeþil ördek gibi daldým göllere.Sen düþürdün beni dilden dillere.

Gezdiðim dikenli aþk yollarýnda,Elimden bir kýrýk saz geldi geçti.

Tam göðsüme saplandý býçak gibi sözlerin.

Sapýndan fýrlamýþ bir balta gibiydi çehresi.

Gözlerim dolmuþ boþalmýþ bir kere.Sütten kesilmiþ bebek gibiyim.

Kendinden kaçak,Yârim keskin býçak,Nerde bende o yürek,Yârdan cayacak?

ÝSTÝARE (EÐRETÝLEME)

Sadece benzeyen veya kendisine benzetilenle yapýlanbenzetmeye istiare (eðretileme) denir. Ýstiareye, deyimaktarmasý da denir.

a) Açýk Ýstiare:Sadece kendisine benzetilenin (güçlü olan ögenin) söy-lendiði benzetmedir.

Çiçeðim, bu yaþamak deðil!

Burada sevgili çiçeðe benzetilmiþ, kendisine benzetilen(çiçek) açýk açýk söylenmiþtir. Bu nedenle bu dizede açýkistiare söz konusudur.

NOT

Eðreti / iðreti veya istiare sözcükleri “geçici” veya “takma”anlamlarýna gelir. Bu benzetmeler, takma isimlerde dekarþýmýza çýkar: Ýnek, Hababam Sýnýfý’nýn en popüler öð-rencisidir. / Tilki’nin bundan haberi var mý? / Minik Ser-çe’nin son albümü piyasaya yeni çýkmýþtý.

DÝKKAT

Ýstiarelerde (deyim aktarmasýnda) doðadan insana aktar-malara çok sýk rastlanýr.

Kuðum, senin kaþýn gözün karadýr.” dizesindeaçýk istiare yani deyim aktarmasý vardýr Çünkü “sevgili”“kuðu”ya benzetilmiþtir. Bu benzetmede doðadan insanaaktarma söz konusudur.

“Kýnalý kekliðim gel yamacýma.” dizesinde “sevgili”“kekliðe” benzetilmiþtir. Açýk istiare ve doðadan insanaaktarma söz konusudur.

“Gülüm, bu yaþamak deðil!” dizesinde “sevgili”“gül”e benzetilerek açýk istiare ve doðadan insana aktarmayapýlmýþtýr.

“O tilkinin ne yapacaðý hiç belli olmaz.” cümlesin-de insan bir tilkiye benzetilerek açýk istiare ve doðadaninsana aktarma yapýlmýþtýr.

S Ö Z S A N A T L A R I

287

Kendisine benzetilen söylenmiþse açýk istiare; söylen-memiþse kapalý istiare söz konusu olur.

Ömrüm, dökülen yapraklarla doludur þimdi. > “Anýlar”, “dö-külen yapraklar”a benzetilmiþ. Kendisine benzetilen (dökülenyapraklar) söylenmiþtir. O hâlde bu cümlede açýk istiare kulla-nýlmýþtýr.

Anýlarým bir bir döküldü, savrulup kayboldu, yazýk! > “Aný-lar”, “dökülen yapraklar”a benzetilmiþ. Kendisine benzetilen(dökülen yapraklar) söylenmemiþtir. O hâlde bu cümlede kapalýistiare vardýr.

UYGULAMA - 7

Aþaðýdaki cümlelerdeki istiarelerin açýk mý kapalý mýolduðunu bulunuz.

Sevgin büyüyor yavaþtan, sarýyor her yanýmý.

Yaralý kuþum, hazan güneþim,Güz ayazýnda kor ateþimYâd eller, aldý bizi.

Koklamaya kýyamam, benim güzel manolyam.

Hoþ geldin dünyama ceylan yavrusu.

Senin kalbin boþ mudur?Çalsam orada kimse yok mudur?

Zehirli sarmaþýðým, tek çarem sensin!

Dallanýp budaklanýp içimi sarýyorsun.

Her çiçeði sevemez gönlüm.

Taç yapraklarý döküldü, soldu bu gönlüm.

Gel fidaným, elleri kýnalým.

Cefa etme bana balým.Sonra tutar benim âhým.

Yeþerirken kýrýldý, sevgisiz kaldý!

Dalgalanýp coþarým sana ulaþmak için.

Yanýp sönerken ne güzeldi,Kayýp giderken ne güzeldi, aþk.

Mavi bir denizsin, güzelim!

Ýki nehir akýyor gözlerinden.

Gözyaþlarým kývrým kývrým ulaþýyor denize.

Yüreðin derin senin, kimi zaman bulanýk kimi zaman duru.

Ýçimdeki deniz, taþmakta zaman zaman.

Seni seven âþýk n’eylesin malý?Yumdukça gözünden döker mercaný.

Yoruldum, savur beni rüzgâr!

Rüzgâra asi bir yapraðým.

Âþýk Veysel, “bal” yapar kýrýk sazýyla.

Üzerime hatýran yaðýyor.Bu yokluk yaktý bizi.(“Hatýra”, “yaðmura” benzetilmiþ”; ancak “yaðmur” açýkaçýk söylenmediði için burada, kapalý istiare söz konusudur.)

Bir sözün uçur gönül gül açsýn.Yâd eller aldý bizi.(“Söz” bir “kuþ”a benzetilmiþ, ancak “kuþ” açýk açýk söy-lenmemiþtir. Ayný þekilde “gönül”, bir“gül bahçesi”nebenzetilmiþ; ancak “gül bahçesi” söylenmemiþ.)

SORUAþaðýdakilerden hangisinde dizeler ile söz sanatý eþ-

leþtirmesinde bir yanlýþlýk yapýlmýþtýr?

A) Aðlarým ben kekliðime, yanaktaki benlerine. (Açýk istiare)

B) Portakal çiçeðim, derdim ben ona. (Açýk istiare)

C) Dalgalandým da duruldum, koþtum ardýndan yoruldum. Binlerce güzel sevdim de en son sana vuruldum.

(Açýk istiare)

D) Piþman olur da bir gün dönersen geri,Gönül kapým açýktýr çalmadan gir içeri. (Kapalý istiare)

E) Gül bahçem, güzelliðine kimler varýyor? (Açýk istiare)

CEVAPA seçeneðinde sevgili “kekliðe”; B’de “portakal çiçeði”ne;

E’de ise “gül bahçe”sine benzetilmiþ ve sevgilinin neye benzetil-diði açýk açýk söylendiði için açýk istiare söz konusudur. Bunakarþýn D’de gönül “ev”e benzetilmiþ ancak “ev” söylenmemiþtir,ayný þekilde C seçeneðinde de þair kendini “deniz”e benzetmiþancak “deniz” söylenmemiþtir. Bu nedenle C ve D seçeneklerindekapalý istiare söz konusudur. C’de yapýlan eþleþtirme yanlýþtýr.

NOT

Kapalý eðretilemede bazen benzetme yönü de kullanýlabilir;bu, benzetmeyi güçlendirmek, çaðrýþýmý saðlamak amacýylayapýlýr:

Kükrüyorsun yine.Burada kiþi, aslana benzetilmiþ, aslan söylenmemiþ;

ancak benzetme yönü “kükremek” ifade edilmiþtir.

S Ö Z S A N A T L A R I

297

Dertler acý, ilaç acý, mey acýDuygu acý, naðme acý, ney acý“Acýlar tatlýya döner.” diyorlarBen derim ki “Tatlý denen þey acý.”

……………………………………………………

Gidin bulutlar gidin yârime selam edin.O yâr uykuda ise uykusun harap edin.

……………………………………………………

Eðer yârim tutmaz ise salýmdanOnun için açýk gider gözlerim.

………………………………………………...……

Ben hâlâ o günleri anarsam yaþýyorumSanki mutluluðumuz geri gelecek gibiHâlâ güzelliðini kalbimde taþýyorumDalýndan koparýlmýþ beyaz bir çiçek gibi

……………………………………………………

Dünyada silah mý var kalem gibi dil gibiDövüþtürür kardeþi Hâbil’le Kâbil gibi.

……………………………………………………

Adým adým gide gide yol biterGünler biter aylar biter yýl biterHayat bir tiyatro, bir oyun gibiSahnedeki, dünyadaki rol biter

……………………………………………………

Yok, öyle el gibi durma, gül biraz;Sana gülmeler yaraþýr.Yok, öyle güz gibi soðuk olma;Güz ayrýlýk taþýr.

……………………………………………………

Güzele güzel dersin naz ederÇirkine güzel dersin haz eder

……………………………………………………

Yaðmur, muzýrca çimdikliyor denizi binlerce yerinden.

……………………………………………………

Yazýn biteceðini sezipÝlk düþen yaprakKimseye söylemeSevinçli misin hüzünlü mü?

……………………………………………………

UYGULAMA - 9

Aþaðýdaki dizelerdeki söz sanatlarýný bulup açýklayýnýz.

Odunsuz bir sobanýnYanýnda titreyenÇocuðu görse yaðmurGözyaþlarýný odayaTavan arasýndaki deliktenUsulca býrakýr

……………………………………………………

Ne çare kaybettim nazlý gülümüLeylaklar dökülüp güller aðlasýn

.……………………………………………………

Kasýrga nasýl sökerseMeþeleri kökündenÖyle sarsýyor yüreðimi aþk

.……………………………………………………

Sen gittin saçlarýma erimez karlar yaðdýMevsimlerin tadý yok baharým sende kaldý

……………………………………………………

Ve iþte o korkunçGecenin derinineUzaklaþtý camlardanSomurtkanAralýk akþamý.

……………………………………………………Bir bir uyandýlar o tuzlu serinliklereGökten gürültülerle gökler indi yere

……………………………………………………

Fesleðen yeþile kesmiþ penceredeKokmak için yoldan gelene geçene

……………………………………………………

Mecnun, aþk þarabý içtiði zamanÝçip de kendinden geçtiði zamanLeyla çöle döner, çöl de Leyla’yaAyrýlýk çölüne düþtüðü zaman

……………………………………………………

Ufuklardan ufuklara taþýyarak kelimeleriNe yapýlar kurdum eleðimsaðma gibiÝçimdeki buluttan, yaðýþtan, þimþekten, ýþýklardan.

……………………………………………………

H Ý K Â Y E ( Ö Y K Ü )

339

METÝNLER ARASILIKMetinler arasýlýk, bir metnin baþka bir metne göndermedebulunmasýdýr.

Bir yapýt; alýntýlarý, metin aktarýmlarý, açýk göndermeleriyleokur tarafýndan anlaþýlýrsa veya kendinden önceki yapýtlarlailiþkileri okur tarafýndan algýlanýrsa önem kazanýr.

Metinler arasýlýk; baþka bir metinden alýntý, örtülü veyaaçýk göndermelerle, gönderme yapýlan yapýtlarýn biçimineöykünmeyle (pastiþ) ya da bir söylemin yeniden yazýmýyla(palodi) saðlanýr.

PASTÝÞPastiþin sözlük anlamý “bir sanatçýnýn eserlerini taklityoluyla yazýlan eser"dir.

Bir eserin, baþka bir eserin biçim ve anlatým özelliklerini,üslubunu taklit etmesidir.

Pastiþin Türk edebiyatýndaki örneklerinin baþýnda LatifeTekin’in “Sevgili Arsýz Ölüm” ve “Berci Kristin ÇöpMasallarý” adlý eserleri gelir. Yazar, bu romanlarýndadestan, halk hikâyesi, masal gibi sözlü edebiyat ürünlerininüslubunun taklidiyle yeni bir anlatým tarzý geliþtirmiþtir.Bu romanlarda, metin içinde tekerleme, türkü, mani gibimanzum parçalar serpiþtirilmiþtir. Cümlelerin zamankipinin masala paralel olmasý, eylem bildiren cümlelerinarka arkaya sýralanmasý, olaðanüstü nitelikli olaylarýn vefigürlerin çokluðu, kliþe ifade, mecaz, kiþileþtirme gibikullanýmlarýn sýklýðý, bütün bunlarýn iç içe yoðunluklakullanýlmasý Sevgili Arsýz Ölüm ve Berci Kristin ÇöpMasallarý’nda pastiþ tekniðinin kullanýldýðýný gösterir.

ÖRNEK

“Onlar uçmasýn diye çatýlarýný tutarken þehirdeki tüm kuþlartoplanýp naylon tahta evler mahallesine geldiler. Kondularýnüstünde eðri eðri uçarak, kuþ olmaya, kanat takmaya heveseden çatýlara güldüler.

Cik cik çatýcýk uçsana

Beþikten kanat taksana

Bize bir bebek atsana

Cik cik bebekcik cik cik

Kuþlar günlerce kondularýn üstünde eðri eðri döndüler. Döneötüþe kondularýn yerini belli ettiler. Onlar “cik cik bebecik” diyeuçarken yýkýmcýlar mahalleye geldiler.”

(Berci Kristin Çöp Masallarý/ Latife Tekin)

Ýhsan Oktay Anar, tarihe yönelen “Puslu Kýtalar Atlasý”ve “ Kitab-ül Hiyel” romanlarýnda 17.yy’ýn atmosferiyleörtüþen bir dil, yoðun olarak arkaik (kullanýmdan düþmüþ,eski) sözler kullanarak romanýn tarihî görünümüne uyumsaðlamýþtýr. Ýhsan Oktay Anar da bu romanlarýnda, Türkhalk hikâyeleri ve Binbir Gece Masallarý gibi Doðuanlatýlarýyla belirgin iliþkiler kurmuþtur: “Râviyan-ý ahbar,nâkýlan-ý âsâr, muhaddisân-ý ruzigâr þöyle rivayet ederlerki”, “anlatýrlar ki” gibi kliþe giriþ cümleleri Puslu KýtalarAtlasý’nýn baþýnda ve ana bölüm baþlarýnda yinelenir.

ÖRNEK

“Ulema, cühela ve ehl-i dubara; ehl-i namus, ehl-i iþretve erbab-ý livata rivayet ve ilan, hikâyet ve beyanetmiþlerdir ki kun-ý kâinattan 7079, Ýsa Mesih’ten 1681ve hicretten dahi 1092 yýl sonra, adýna Konstaniye derlertarakkasý meþhur bir kent vardý.” gibi ibareler romanýnarkaik dili ve üslubunu örnekler. Bu ifadeler, anlatýcýya“vakanüvis” kimliði yükler.

PARODÝParodi, bir anlatýnýn belli bir metnin konusunu örnekseme-sine denir.

Parodi, çoðu zaman baþka bir eserin konusunun alaylýtaklidi/gülünçleþtirilmesidir.

Parodinin Divan edebiyatýndaki karþýlýðý “tehzil”dir. (Tehzil:Bir þairin baþka bir þairin manzumesine ayný ölçü veuyakla yazdýðý alay içeren manzumedir. Nazirenin gülünçþeklidir.)

Parodi ayrýca resim sanatýndaki karikatürün edebiyattakikarþýlýðýdýr.

Yazar, parodiyle taklit ettiði eseri gülünçleþtirmenin dýþýnda hicvetme/ eleþtirme veya sýradanlaþtýrma amacýnda daolabilir. Örneðin James Joyce’un Ulysses adlý eseriHomeros’un Odysseia Destaný’nýn sýradanlaþtýrýldýðý birparodidir.

Parodide, bir eser, kendinden önceki metni konubakýmýndan örnekser. Bu da “bir metni yeni bir metinyaratmak için” hareket noktasý olarak görmeyi gerektirir.

Pastiþ; masal, halk hikâyesi, destan gibi belli bir türün“üslubunu” örnekser; parodi ise belli bir türün “konusunu”örnekser.

Yazar, parodiyi uygularken zaman, mekân, kiþiler, kültürelortam olarak kendine özgü bir metin oluþturup örneksediðimetnin ana konusunu iþler ya da örneksenen metne aitbir parça, cümle veya baþlýðý özgün yapýsýyla yeni metneaktarýr.

Orhan Pamuk “Benim Adým Kýrmýzý”da daha adýndan iti-baren, Umberto Eco’nun “Gülün Adý” romanýný örnekse-miþtir. Umberto Eco, romanýnda tarihî bir dönemi, OrtaÇað’ý zaman olarak seçmiþtir. Orhan Pamuk, Eco’nunmetnini ad, konu, zaman, mekân, figüratif iþlev, düþünselörgü bakýmýndan örneksemiþ; yerelleþtirmedeki özgüntutumuyla da yeni bir metin oluþturmuþtur.

ÖRNEK

Aþaðýdaki metin hem pastiþ hem parodi örneði olarakkarþýmýza çýkar.

YEDÝ CÜCESÝ OLMAYAN BÝR PAMUK PRENSES

Bir varmýþ bir yokmuþ.

Uzak ülkelerin birinde bir Pamuk Prenses yaþarmýþ. Ne var kibu Pamuk Prenses, Yedi Cücesi olmayan bir Pamuk Prenses'miþ.

Bu yüzden hayatta en büyük emeli Yedi Cüceye sahip olmakmýþ.

H Ý K Â Y E ( Ö Y K Ü )

340

Sabah akþam penceresinin kýyýsýna oturur, kendine yedi cücevermesi için Tanrý’ya yakarýr, günün birinde çýkagelecek yedicücenin yolunu gözlermiþ. Kapýsýnda Beyaz Atlý Þehzadelerinbini bir paraymýþ; Prenslerin biri gidip biri geliyormuþ ama neyeyarar? Yedi Cücesi yokmuþ. Prenslerin, Þehzadelerin hepsi deen büyük vaatlerde bulunuyorlarmýþ kendisine, yalvarýpyakarýyorlarmýþ ama o bunlarýn hiçbirini istemiyor, bu erkenziyaretçilerin hepsine burun kývýrýyormuþ.

"Önce Yedi Cücem olsun, ben onlarla küçük bir kulübedeyaþayayým. Evlerini süpüreyim, yerlerini sileyim, çamaþýrlarýnýbulaþýklarýný yýkayayým; sonra cadý kadýn gelsin beni yerdenyere çalsýn, siz ondan sonra gelip beni kurtarýn; þimdi gelmiþsinizne çýkar?" diyormuþ.

Þehzadeler, Prensler yüzgeri dönüyorlarmýþ Pamuk Prenses'inkapýsýndan. Üvey annesi ise çok üzülüyormuþ bu iþe. Amaonun da elinden bir þey gelmiyormuþ. Bir türlü Pamuk Prenses'esöz dinletemiyormuþ. Tabii Pamuk Prenses'in bir de üvey annesivarmýþ. Çünkü o ülkede herkesin bir üvey annesi varmýþ. Bütüngenç kýzlar üvey annelerini "fena kalpli" zannederlermiþ. Oysabütün üvey anneler gibi Pamuk Prenses'in üvey annesi deyalnýzca bir anneymiþ.

Pamuk Prenses beklemekten býkmamýþ, usanmamýþ. Opencerenin kýyýsýnda solmuþ durmuþ. Yoldan her geçen kadýnýnsepetini "Acaba elma var mý, yok mu?" diye karýþtýrýyormuþ.Her yaþlý kadýný elmacý kadýn sanmaktan, her sepette zehirlielma aramaktan kendine de gýna gelmiþ.

Bu arada üvey annesinin meþhur aynasýna yalvarýp duruyormuþ:"N'olur üvey anneme söyle beni ormana göndertsin, boynumukestirtin, avcý bana acýsýn, bir tavþanýn kanýný sürsün bir beze...ölümü öp ayna aynen bunlarý söyle üvey anneme."

Gel zaman git zaman bunlarýn hiçbiri olmamýþ. Pamuk Prenseskendine yedi cüce bulamamýþ. Umutlarý eskidikçe güçlenmiþ, içinekök salmýþ. Yýllar haince geçmiþ, yaþlanmaya yüz tutmuþ, geçkinbir kýz olmuþ. Yedi cücelerden umudu iyice kesmiþ artýk; onlarýaramaktan vazgeçmiþ. Ne var ki bu kez de artýk eski Þehzadeler,Prensler de uðramaz olmuþlar kapýsýna, penceresinin dibine.

Bu pamuk Prenses bu yüzden hiçbir masala girememiþ. Kendininbir masalý olmamýþ. Gün gelmiþ iyice yaþlanmýþ, çirkin birkýzkurusu olmuþ. Yaþamýnýn da kendisi gibi iyice kuruduðunugörmüþ. Þaþkýnlýklar içinde korkulara, kuþkulara kapýlmýþ. Oysamasalýndan, düþlerinden de bir türlü vazgeçemiyormuþ. Bununüzerine masalýnda yeni bir yer edinmeye karar vermiþ. Kolunabir elma sepeti takmýþ, dað tepe demeden kulübe kulübedolaþmaya baþlamýþ. "Nasýlsa her zaman bir pencerede yazgýsýnýbekleyen bir Pamuk Prenses bulunur," diyormuþ. "Belki uzakbir kulübede, bir ýþýksýz pencerede bir Pamuk Prenses benibekliyordur," diye düþünüyor, hiç olmazsa onu mutlu etmek,zehirli elmalarýyla onu özlemlerine, düþlerine kavuþturmakistiyormuþ.

Onca yol tepmiþ, onca dað tepe dolaþmýþ. Oysa hiçbir PamukPrensesli pencere onu çaðýrmamýþ, her kulübeden, her kapýdangeri dönmüþ. Elmalarý sepetinde kendi zehriyle çürüyüp kalmýþ.

Diþleri dökülmüþ, burnu uzamýþ, kamburu çýkmýþtý. Artýk ayaklarýtutmaz olmuþ, siyatikleri azmýþ, romatizmadan her yaný sýzýmsýzým sýzlýyordu. Gözleri iyi seçmiyor, kulaklarý iyi duymuyor,

beli tutmuyordu. Ama o, büyük bir inat ve ýsrarla dað, taþ,orman geziyor, elmasýndan ýsýrtacaðý bir Pamuk Prenses arýyordu.

(Düþ uykusuna dalacaktý Pamuk Prenses. Tâ ki Beyaz AtlýÞehzade gelene dek.. Oysa bütün masallar sonsuz bir kýþuykusuna yatmýþlardý.)

Sonunda zamanýn her þeyi deðiþtirdiðine karar verip bütündünyaya küstü. Köþesine çekildi. Yoksulluklar, sýkýntýlar içerisindekýrgýn, küskün günler geçirdi. Artýk kimsenin ideallere hürmetikalmamýþtý. Bunu anlamýþtý.

Pamuk Prenses ise kendini idealleri uðruna feda etti. Ölürkenkendini -eksik de olsa- bir kahraman gibi hissediyordu. Birmasalý bir baþýna yaþamaya kalkýþmýþtý.

Ve Pamuk Prenses doksan yaþýndayken öldü.

O küçük kulübesinde yoksul ve kimsesiz biri olarak hayatagözlerini yumdu.

Öldüðünde bütün ülke ayaða kalktý. Ulusal yas ilan edildi. Bay-raklar yarýya dek indirildi. Çok büyük, görkemli bir cenaze töreniyapýldý. Yurdun dört bir yanýndan, yediden yetmiþe herkes butörene katýldý. Bütün halk, Pamuk Prensesleri için gözyaþý döktü.

Cenaze töreninden Pamuk Prenses'in tabutunu Yedi Cüce taþýdý.Daha sonra bu Yedi Cüce, Pamuk Prenses'in mezarýna kapanýp"Bizi býrakýp da nerelere gittin?" diye uzun uzun aðladýlar.

Törene ailevi nedenlerden ötürü katýlamayan Beyaz Atlý Þeh-zadeler, prensler kutlama telgraflarý yollamakla yetindiler.

Murathan MUNGAN

ÝRONÝArapça olan “mizah” sözcüðünün Türkçedeki karþýlýðý“gülmece”, Fransýzcasý “humor” (humour) dur. Yani “mizah,gülmece, humor” eþ anlamlý sözcüklerdir. “Humor”a,divan þiirinde “hiciv”, halk þiirinde “taþlama” denmiþtir.

Ýroni, mizahýn bir çeþididir. Ýroni; düþündüðünü alayamacýyla tersine bir anlatýmla söyleme, alaysýlama,tersiyle alay, alaycýlýk anlamlarýna gelir. Dolayýsýyla “ironi,düþündüðünü alay maksadýyla ve alay olduðunu belliedecek þekilde, tersine bir ifade ile anlatma”dýr.

Ýroni, sanatçýlarýn okuyucuyu kendi deðer yargýlarýnýsýnamaya zorlamalarý, eserlerini ilginç kýlmak istemeleriamacýyla kullanýlýr.

Ýroni, yapýsý gereði karþý oluþu içerir. Karþýtlýðý içeren veiki karþýt duygunun yan yana gelmesiyle açýða çýkanironi, “acý çekme” ve “gülmeyi” bir arada barýndýrýr.

Bir olay ya da durum ayný anda hem acýklý hem komikolduðunda ironi söz konusu olur. Ýronide keskin eleþtirive gülme felsefesi vardýr.

R OMAN

356

TANZÝMAT’TAN MÝLLÎ EDEBÝYAT’A TÜRKEDEBÝYATINDA ROMAN

Batý etkisinde geliþen Türk Edebiyatý, Tanzimat Dönemi’ylebaþlar. Tanzimat Edebiyatý’nýn ardýndan sýraylaServetifünun Edebiyatý, Fecriati Edebiyatý, Millî Edebiyatve Cumhuriyet Sonrasý Türk Edebiyatý geliþim gösterir.Roman da sýrasýyla bu dönemlerde geliþim gösterir.

TANZÝMAT DÖNEMÝ’NDE ROMAN

Tanzimat Dönemi, 1860’ta Þinasi ve Âgâh Efendi’ninbirlikte çýkardýklarý Tercüman-ý Ahval gazetesiyle baþlar.

Türk edebiyatýnda roman, 19.yy’da Tanzimat DönemindeBatý’daki eserlerin Türkçeye çevrilmesiyle görülür.

Ýlk çeviri romanlar þunlardýr: Ýlk çeviri roman Yusuf KâmilPaþa’nýn Fransýz yazar Fenelon’dan çevirdiði Telemak’týr.

Victor Hugo’nun Sefiller (“Hikâye-i Maðdurin), DanielDefoe’nun Robinson Crouse (Hikâye-i Robenson), AlexandreDumas’ýn Monte Cristo Kontu, Chateaubriand’ýn (Þatobri-yan) Atala, Jonathan Swift’in Güliver’in Seyahatnamesiadlý romaný Türkçeye çevrilen diðer romanlardýr.

Fransýz edebiyatýndan çevirilerle baþlayan roman türündekigeliþmeler, telif (yazarýn kendi yaratýmý) romanlarýn yazýl-masýyla sürmüþtür.

Türk edebiyatýndaki ilk yerli roman Þemsettin Sami’ninyazdýðý Ta’aþþuk-ý Talat ve Fýtnat’týr.

Ýlk edebî roman: Namýk Kemal’in yazdýðý Ýntibah

Ýlk tarihî roman: Namýk Kemal’in yazdýðý Cezmi

Ýlk köy romaný: Nabizade Nazým’ýn yazdýðý Karabibik

Romantizmden realizme geçiþin ilk örneði: Samipa-þazade Sezai’nin yazdýðý Sergüzeþt

Ýlk realist roman: Recaizade Mahmut Ekrem’in yazdýðýAraba Sevdasý

Ýlk psikolojik roman denemesi ve ilk tezli roman: Nabi-zade Nazým’ýn yazdýðý Zehra

Türk edebiyatýnda roman türündeki asýl büyük geliþmelerServetifünun, Millî Edebiyat ve Cumhuriyet dönemlerindeolmuþtur.

Ahmet Mithat Efendi’nin yazdýðý Felatun Bey’leRakým Efendi, Türk edebiyatýnda Tanzimat’tan sonra baþlayan yanlýþ Batýlýlaþmayý konu alan ilk romandýr.

Tanzimat romancýlarý þunlardýr: Namýk Kemal, AhmetMithat Efendi,Þemsettin Sami, Sami Paþazade Sezai,Recaizade Mahmut Ekrem, Nabizade Nazým, Fatma AliyeHaným, Mizancý Mehmet Murat.

Tanzimat Dönemi Romanýnýn ÖzellikleriTanzimat Dönemi’nde roman; hikâye ve gazetelerdebölüm-ler hâlinde yayýmlanarak (tefrika edilerek) okuraulaþtýrýl-mýþtýr.

Tanzimat Edebiyatý hikâye ve romanlarýnda olaylar genel-likle günlük hayattan veya tarihten alýnmýþtýr.

Tanzimat edebiyatçýlarýnýn bir bölümü halka (Ahmet MithatEfendi, Emin Nihat, Þemsettin Sami, Nabizade Nazým),bir bölümü aydýn kiþilere (Namýk Kemal, SamipaþazadeSezai, Recaizade Mahmut Ekrem) seslenmiþlerdir.

Bundan dolayý halka seslenen yazarlar sade dille, aydýnkiþilere seslenenler ise yabancý (Arapça – Farsça) sözcükve dil kurallarýyla yüklü bir dille yazmýþlardýr.

Daha çok, duygusal, acýklý konular iþlenmiþtir. En önemlitema “esaret”(tutsaklýk/kölelik)tir. Söz konusu olan konu,köle olarak alýnýp satýlan kadýn ve erkeklerin hikâyesidir.Kadýn-erkek iliþkileri, zorla evlenmenin acý sonuçlarý, yan-lýþ Batýlýlaþma (Batý’nýn bilim ve sanatý yerine kültürününalýnýp taklitçi, çarpýk bir toplumun eleþtirisi) iþlenen diðertemalardýr.

Tanzimat edebiyatý romanlarýnda Doðu-Batý çatýþmasý ilebundan doðan yýkýmlar ve tarihteki baþarýlar öne çýkankonulardýr.

Hikâye ve romanlarda ilk dönem romantizmin sonrarealizm ve natüralizmin etkileri görülür. Roman türününilk örnekleri (Taaþþuk-ý Talat ve Fitnat, Ýntibah, FelatunBey ile Rakým Efendi) romantizm akýmýnýn özelliklerinitaþýr, ikinci dönemle birlikte realist romanlar (Sergüzeþt,Araba Sevdasý) yazýlmýþtýr.

Olaylar, gerçek hayatta olabilirliði olan olaylardýr. Bununlabirlikte olaðanüstü olay ve kiþilere de rastlanýr (Bir kýztek baþýna bir erkeði döver / A. Mithat, Dürdane Haným;bir sürü erkekle kýlýç kýlýca dövüþür ve onlarý yere serer/N. Kemal, Cezmi).

Tanzimat edebiyatý romanlarý toplumu eðitmek için biraraç olarak görüldüðünden teknik olarak zayýftýr, kusurlu-dur. Yazarlar romanýn akýþýna müdahale eder, romanýgenellikle bir öðütle bitirirler.

Roman ve hikâyelerde toplumu eðitme amacý öne çýkar;iyiler çok iyi, kötüler çok kötüdür; iyiler ödüllendirilir,kötüler cezalandýrýlýr.

Roman ve hikâyelerdeki kahramanlar doðal birey özelliðigöstermezler. Yazarýn çizdiði kiþilerdir, tek yönlüdürler,insana özgü karþýtlýklarý simgelerler.

Roman ve hikâyelerde divan edebiyatýna göre sade birdil kullanýlmýþtýr.

Romanlarda (Felatun Bey’le Rakým Efendi, Ýntibah, Sergü-zeþt vb.) ilahî bakýþ açýsý kullanýlmýþtýr.

R OMAN

357

Romantizmin Romana Etkisi:Tesadüflere çok yer verilmiþtir.

Yazar, kiþiliðini gizlememiþ, okuyucuya “Ey okuyucu! (Eykari)” diye seslenilmiþ, okuyucuyla konuþulmuþtur.

Olayýn akýþý durdurulmuþ, bu aralarda okuyucuya din, ah-lak, siyaset, felsefe vs. ile ilgili bilgiler verilmiþtir.

Kiþiler tek yönlüdür; iyiler hep iyi, kötüler hep kötüdür.

Hikâyelerin sonunda iyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandý-rýlýr.

Kiþiler genellikle bir görüþte âþýk olur.

Mekân ve çevre tasvirleri olaya katkýsý veya kiþilerinkarakterlerine katkýsý için deðil, eseri süslemek amaçlýyapýlmýþtýr. (Namýk Kemal Ýntibah’ta Çamlýca’yý eserisüslemek amaçlý tasvir eder.)

Kiþi tasvirleri de genellikle olay içinde eritilmemiþ, aksineolayýn akýþý kesilerek betimlemeler yapýlmýþtýr.

SERVETÝFÜNUN DÖNEMÝ’NDE ROMANServetifünun Dönemi’nde roman, olgunlaþmaya baþlamýþ-týr. Edebiyatýcedide topluluðuyla birlikte o zamana kadaremekleyen Türk roman ve hikâyesi ayaða kalkýp yürümeyebaþlamýþtýr.

Tanzimat Dönemi’ndeki acemilikler yerini teknik ve kurgudadaha baþarýlý eserlere býrakmaya baþlamýþtýr.

Halit Ziya Uþaklýgil, bu dönemin en önemli romancýsýolmuþtur.

Servetifünun yazarý Halit Ziya Uþaklýgil Batýlý romantekniðine uygun olarak kaleme aldýðý Mai ve Siyah,Aþk-ý Memnu gibi romanlarýyla ilk “roman ustamýz”olmuþtur.

Halit Ziya’nýn olgunlaþmýþ ilk romanlar olan “Aþk-ý Memnu”ve “Mai ve Siyah” romanlarý önemlidir.

Servetifünun (Edebiyatýcedide) romanýnýn diðer önemliismi Mehmet Rauf ’tur.

Mehmet Rauf’un Türk edebiyatýndaki ilk psikolojik romanolan “Eylül”ü bu dönemde yazýlmýþtýr.

Hüseyin Cahit Yalçýn “Hayal Ýçinde” romanýyla SafvetiZiya ise “Salon Köþelerinde” romanýyla Servetifünunromancýlarý arasýnda yerini alýr.

Servetifünun Dönemi (Edebiyatýcedide)Romanlarýnýn Özellikleri

Roman ve hikâyede teknik bakýmdan Batý seviyesineServetifünun Dönemi’nde ulaþýlmýþtýr.

Gerçek hayatta görülen, olabilirliði olan olay ve kiþilersöz konusudur.

Romanlarda kiþiler, çoðu zaman aydýn kimselerdir; hikâye-lerde ise daha çok halk tabakasýndan insanlar ele alýnmýþtýr.

Teknik olarak olgunlaþmýþ eserler verilmiþtir. Gereksiztasvirler ve konu dýþý bilgiler verilerek olayýn akýþý dur-durulmamýþtýr.

Çevre tasvirleri, eseri süslemek için deðil, kiþilerin kiþilikle-rinin oluþmasýna veya olaya bir katký sunmak amacýylayapýlmýþtýr.

Yazarlar, eserlerinde kendi kiþiliklerini gizlemiþlerdir.

Servetifünun romanlarýnýn ortak temasý “kaçýþ temasý”dýr.Edebiyatýcedide sanatçýlarý yaþadýklarý ortamdan vezamandan memnun olmayarak baþka ve muhayyeldünyalara kaçmak ve bu arzularýný eserlerine de yansýtmakistemiþlerdir. Örneðin Mai ve Siyah’ta Ahmet Cemil’inemellerinden vazgeçtiðinde hayallerinden vazgeçmesi“kaçýþ” temasýnýn yansýmasýdýr.

Olaylar yazarýn gözüyle deðil, olay kiþilerinin gözüyle,onlarýn bakýþ açýsýyla anlatýlmýþtýr.

Batý edebiyatýndan teknik/yöntem alýnmýþ genel olarakyerli hayatýn olaylarý konu edilmiþtir.

Romanlara konu olan olaylarýn mekâný olarak “Ýstanbul”dýþýna çýkýlmamýþtýr. Olaylar, gezi özgürlüðü olmadýðý için- yazarlarýn istibdat yönetiminin tutumu nedeniyle Ýstanbuldýþýna çýkamadýklarýndan dolayý- genellikle Ýstanbul’dageçer.

Servetifünuncular halka seslenmek amacýnda olmadýðýiçin seçkin kimselere özgü, konuþma dilinden uzak, Arapve Fars sözcük ve dil kurallarýna bolca yer veren bir dilkullanmýþlardýr.

Yer ve kiþi tasvirlerinde çok süslü bir üslup söz konusudur.

Konu ve karakter seçimine dikkat edilmiþ, psikolojik tahlil-lere yer verilmiþtir.

Roman ve hikâyelerde bireysel konular iþlenmiþtir: Aþk,dram, hayal kýrýklýklarý, aile içi iliþkiler…

Çevre tasvirlerinde ayrýntýlara girilmiþtir.

Kahramanlar eðitimli, aydýn, zengin, konaklarda yaþayankiþilerden seçilmiþ, ait olduklarý sýnýfa göre konuþturul-muþtur.

Roman ve hikâyelerde Arapça ve Farsçanýn aðýrlýktaolduðu süslü, söz diziminde deðiþikliklere gidilen uzun vekesik cümlelerin kullanýldýðý bir dil söz konusudur.

Roman ve hikâyede realizm ve natüralizm akýmlarýndanetkilenilmiþtir.

Romanlarda gözlem önemli bir yer tutar.

ve Övgüler, Bir Sanrý Ýçin Gece Müziði, Gözüm SeðirdiVakitten, Söz Acýda Sýnandý, Az Kaldý Kýþa, Hayalete Öv-gü, Lirikler, Poyrazda Kýmýldayan Salýncak (Seçme Þiirler),Kaç Kiþiyiz Kendimizde (Toplu Þiirler)Eleþtiri-Ýnceleme: Bir Yazý’nýn Arayýþlarý, “Yazýn, Ýletiþim,Ýdeoloji”, Yazýlanla Okunan, Toplumcu Gerçekçiliðin Kay-naklarý, Kültür ve Ýdeoloji, Karanfil ve Pranga (AhmedArif’in Þiiri Üzerine Eleþtirel Bir Çalýþma), Raffaello’nunDireniþi, Zamaný Sorgulamak, Kabul ve Red, Þair ile Kurta-rýcý, Sanat ve Siyaset, Türkiye’de Popüler Kültür, Cumhu-riyet Dönemi Türk Edebiyatý-1923/1950, Resim Yazýlarý,“Emperyalizm, Roman ve Eleþtiri”, Popüler Kültürden TVSömürgesine, Ýmkansýz Poetika, Sanat ve Siyaset, Entelek-tüel Tereddüt, Postmodernist Tahayyüle Ýtirazlar, ZamanýSorgulamak, Romanýmýza Ne Oldu?, Toplumsal Deðiþmeve Basýn, “Þeytan, Melek, Soytarý” (Selim Ýleri’nin Roman-larý Üzerine), Anlatýlarýn Aynasý, Þairin KanýDeneme - Söyleþi: Ýliði Olmayan Düðme (Radyo Konuþ-malarý 1), Ne Söylesem Bir Eksik (Radyo Konuþmalarý 2)Fýkra: Gönüllü MaðdurlukAný - Anlatý: Gizli Çekmece

Günlük: Gece Defteri

7. ÝKÝNCÝ YENÝ ÞÝÝRÝ (1954 - 1960)(Cemal Süreya, Ýlhan Berk, Edip Cansever, Ece Ayhan, TurgutUyar, Sezai Karakoç…)

Ýkinci Yeni, 1950'den sonra Garip akýmýný takip eden genç-lerin özentili, kötü örneklerinin hâkim olduðu bir ortamda,Garip'e karþý doðmuþ bir harekettir.Garip þiiri, Varlýk dergisinde Orhan Veli ve iki arkadaþýnýnbir arada yayýmladýklarý þiirlerle hemen hemen ayný andabaþlayývermiþti. Ýkinci Yeni þiirinde böyle bir iþ birliði deeþ zamanlýlýk da söz konusu deðildir.

1950'lerin baþlarýnda "Yeditepe" ve "Pazar Postasý" gibidergilerde birbirinden habersizce þiir yayýmlayan þairlerarasýnda görülen ortaklýk Ýkinci Yeni’yi ortaya çýkarmýþtýr.

Ýkinci Yeni, Garipçilerin aksine ilk dönem þiirlerinde debirbirlerinden çok farklý olan ve bir manifesto çevresindetoplanmamýþ þairlerin tek tek arayýþ ve sezgileriyle oradaburada daðýnýk uçlar vermiþ, sonra sonra benzerlikleridolayýsýyla özellikleri belirtilmeye, kurallara baðlanmayabaþlanmýþtýr.Ýkinci Yeni'nin isim babasý 1956'da Pazar Postasý'nda yaz-dýðý bir yazýyla eleþtirmen Muzaffer Ýlhan Erdost olur.

Ýkinci Yeniciler I. ve II. Dünya Savaþlarýnýn ortaya çýkardýðýbunalýmdan dolayý ortaya çýkan dadaizm, sürrealizm vevaroluþçuluk gibi akýmlardan etkilenmiþlerdir.Garipçilerden olan Oktay Rifat da Perçemli Sokak kitabýylaÝkinci Yeni hareketine uygun þiirler yazmýþtýr. Kemal Özerve Ülkü Tamer gibi þairler de baþlangýçta Ýkinci Yeni’denetkilenmiþtir.

Ýkinci Yeniciler;Söz sanatlarýna, alýþýlmamýþ baðdaþtýrmalara yer vermiþ-lerdir.Þiir iþçiliðine önem vermiþ, þiirin biçimine öncelik tanýmýþlardýr.

CUMHURÝYET DÖNEMÝ TÜRK EDEBÝYATI (1923 - ...)

509

Þiirde kullandýklarý sözcükleri, sözcüklerin Türkçe olup ol-mamasýna göre deðil, çaðrýþým yüküne, geçmiþine bakarakseçmiþlerdir.Þiirde hayal gücüne aðýrlýk vermiþlerdir.Dilin alýþýlmýþ kalýplarýný yýkmaya çalýþmýþlardýr.Bireyin yalnýzlýðý ve bunalýmýný yansýtmýþlardýr.Çaðrýþýmlarla dolu estetik bir þiir dünyalarý vardýr.Þairlerin kendilerine has bir biçemleri (üslup) vardýr.Garip þiirindeki hikâye ögesini genel olarak dýþlamýþlardýr.Bilinçaltýný yansýtmaya çalýþmýþlar, þiirde aklýn, ahlakikaygýlarýn, her türlü sýnýrlamanýn dýþýnda bir anlayýþ sergile-miþlerdir.Uyaktan ölçüden uzak durmuþ, serbest þiirler yazmýþlardýr.Garip þiirindeki akýlcýlýðýn karþýsýna akýl dýþý imgelere yervermiþlerdir.Þiirle her þeyi söyleyebilmeyi, ifade edebilmeyi amaçlamýþ-lardýr.Kendinden sonraki kuþaklarý imge anlayýþý ve anlam baký-mýndan etkilemiþ bir harekettir.Garip ve toplumcu gerçekçilerin þiirleri gibi kolayca anlaþý-labilen bir þiir yazmamýþlardýr.Sözcükleri ilk anlamlarýnýn dýþýnda yan ve mecaz anlam-larýyla kullanmýþlardýr.Hiç duyulmamýþ, yeni sözcükler oluþturmuþlardýr. (Örneðin“üvercinka”, “mýsýrkalyoniðne” vb.)Günlük konuþma dilinin yapýsýnda bilinçli bozmalar yapmýþ-lar, söz dizimini zorlamýþlardýr.Garip þiiri gibi halk þiirinden ve folklorik ögelerden yarar-lanmayý özgünlüðü zedeleyeceði için doðru bulmamýþlardýr.Þiir yazarken bir "konu"yu anlatmayý amaçlamazlar, þiiryazýldýktan sonra anlamlarýn açýða çýkacaðýný savunmuþ-lardýr.Somuttan çok soyutu anlatmýþlardýr.Garip'le birlikte diðer sanatlarla kopan baðý, özellikle müzikve soyut resimle, yeniden kurmuþlardýr.

"Ýkinci Yeni" Þiirine Örnek

GÜL

Gülün tam ortasýnda aðlýyorumHer akþam sokak ortasýnda öldükçeÖnümü arkamý bilmiyorumAzaldýðýný duyup duyup karanlýktaBeni ayakta tutan gözlerinin

Ellerini alýyorum sabaha kadar seviyorumEllerin beyaz tekrar beyaz tekrar beyazEllerinin bu kadar beyaz olmasýndan korkuyorumÝstasyonda tren oluyor birazBen bazen istasyonu bulamayan bir adamým

Gülü alýyorum yüzüme sürüyorumHer nasýlsa sokaða düþmüþKolumu kanadýmý kýrýyorumBir kan oluyor bir kýyamet bir çalgýVe zurnanýn ucunda yepyeni bir çingene

Cemal Süreya

CUMHURÝYET DÖNEMÝ TÜRK EDEBÝYATI (1923 - ...)

517

1980 Kuþaðýnda Belli Baþlý Þiir Anlayýþlarý ve Temsilcileri:

Ýmge Þiiri: Dünyada görülen þeylerin þairin zihnindekiyansýmasýyla verildiði; bir olayýn, durumun anlatýlmasýndan çokacý, özlem, hüzün gibi duygularýn yansýtýldýðý þiirlerdir. (TuðrulTanyol, Haydar Ergülen, Metin Celâl, Mehmet Müfit, EnverErcan, Sina Akyol, Oktay Taftalý, Seyhan Erözçelik, AhmetGüntan, Sami Baydar, Nilgün Marmara)

Anlatýmcý Þiir: Kýsa bir hikâyesi olan, olay örgüsüne,neden-sonuç iliþkisine, olay kahramanlarýnýn veya olayýn geçtiðiyerin tasvirine de yer veren þiirlerdir. (Þavkar Altýnel, RoniMargulies, Turgay Fiþekçi)

Folklorik / Mitolojik Þiir: Halk þiirine ve halk kültürüne,yerel deðerlere yaslanan, Türk ve dünya mitolojisinden ya-rarlanan þiirlerdir. (Yaþar Miraç, Adnan Özer, Hüseyin Ferhad,Murathan Mungan, Müslim Çelik)

Metafizik Þiir: Ýslamiyet’ten ya da Ýslamiyet dýþý unsur-lardan dolayý mistik-metafizik kaygýlarý öne çýkaran þiirlerdir.(Ýhsan Deniz, Lâle Müldür, Hüseyin Atlansoy, Ali Günvar, Meh-met Ocaktan, Osman Konuk, Gülseli Ýnal, Necat Çavuþ, ArifDülger)

Geleneksel Þiir: Geleneðe bakmaya, gelenekle metinselbað kurmaya, metinler arasý iliþkilere önem verilen þiirlerdir.(Vural Bahadýr Bayrýl, Sefa Kaplan, Osman Hakan A.)

Toplumcu Þiir: Nâzým Hikmet þiirinin, 1940 sonrasý ve1960 sonrasý toplumcu (soyalist) gerçekçi þiirin devamý denile-bilecek toplumcu içerikli þiirlerdir. (Ahmet Erhan, Salih Bolat,Þükrü Erbaþ, Akif Kurtuluþ, Orhan Alkaya, Emirhan Oðuz, Nev-zat Çelik, Metin Cengiz, Hüseyin Haydar, Tuðrul Keskin, AliAsker Barut)

Beatnik-Marjinalci Þiir: 1950’lerin sonlarýndan itibarenAmerika’da geliþen “Beat” hareketinden etkilenen, uçlarda ya-þayan insanlarýn dünyaya bakýþlarýný, kurallara karþý duruþlarýný,isyancýlýklarýný ve aykýrý tutumlarýný yansýtan þiirlerdir. (küçükÝskender)

Yeni Garipçi Þiir: Garip þiirinden ve Cemal Süreya’danetkiler taþýyan, sözcük oyunlarýna, bir buluþa, espriye yaslananþiirlerdir. (Sunay Akýn, Oðuzhan Akay, Akgün Akova, Metin Üs-tündað)

HAYDAR ERGÜLEN (1956 - )1983'te arkadaþlarýyla birlikte "Üç Çiçek" dergisini çýkar-mýþ, "Þiiratý" dergisine emeði geçenler arasýnda yeralmýþtýr.Aþk, kardeþlik, yaþantýlar, çocukluk gibi konularýçoðunlukla imgeli, mecazlý bir dille iþlemiþtir. Alevi Bektaþiþiir geleneðiyle, Cemal Süreya baþta olmak üzere ÝkinciYeni þairleriyle ve Behçet Necatigil'le yakýnlýklarkurulabilecek bir þiir dünyasý vardýr.Þiirleri kadar denemeleri ve þiir deðerlendirmeleriyle deilgi uyandýrmýþtýr.

ESERLERÝ:Þiir: Karþýlýðýný Bulamamýþ Sorular, Sokak Prensesi, SýratÞiirleri, Eskiden Terzi, Kabareden Emekli Bir Kýzkardeþ, 40Þiir ve Bir, Karton Valiz, Ölüm Bir Skandal, Keder GibiÖdünç, Üzgün Kediler Gazeli, Zarf, Aþk Þiirleri Antolojisi,Nar (Toplu Þiirler I), Hafýz Ýle Semender (Toplu Þiirler II),Nar Alfabesi (Çocuk Þiirleri), Sen Güneþ Kokuyorsun DahaDeneme: Haziran Tekrar, Üvey Sokak, Düzyazý: 100 Yazý,Eski Yazý, Trenler de Ahþaptýr, Þiir Gibi Yalnýz, DerdiniAnlatamayanlar Ýçin Ansiklopedi: Paradoks DiyalektikaDerleme: Yolculuklar ve Kentler (3 cilt: Cümleten Ýyi Yol-culuklar, Trenler Kalkar Haydarpaþa’dan, Bu Sefer Mavi)

TUÐRUL TANYOL (1953 - )Günlük dille þiir dilini birbirinden ayýrmýþ, imgeli, bireyindünyasýný ele alan lirik þiirler yazmýþtýr.

Özenli, dizeye önem vermiþ bir þairdir.Tarihsel ve kültürel birikime göndermede bulunan modernþiirler yazmýþtýr.

Üç Çiçek ve Poetika dergisini çýkaranlar arasýndadýr.“Cem Gibi” þiiriyle sevilmiþtir.

ESERLERÝ:Þiir: Elinden Tutun Günü, Aðustos Dehlizleri, Sudaki An-ka, Oda Müziði, Ýhanet Perisinin Soðuk Sarayý, Büyü Bitti,Her Þey Bir Mevsim, Öncesi ve Sonrasý, Gelecek GünlerinÞarabý, Ansýzýn YazDeneme: Þiirin Soyaðacý, Ýyi Þiir Koalisyonu

AHMET GÜNTAN (1955 -)Uzun bir süre imgeyi esas alan þiirler yazmýþtýr.2005’te yazdýðý “Parçalý Ham Manifesto”yla imgeyi (dola-yýsýyla Mahkeme Kitap’tan önce yazdýðý kendi þiirlerini)dýþlayan, her þeyi olduðu gibi þiire dâhil eden, somut biranlatýmý savunan, adeta “þiir olmayan”ý arayan þiirleryazmaya baþlamýþtýr.

Bu “deneysel, somut” þiirlerde sýradan konuþmalar, gaze-te haberleri, grafikler, þemalar, fotoðraflar, belgeler olduðugibi yer alýr.

ESERLERÝ:Þiir: Ýlk Kan, “Köpüklü Bir Kan, Bir Duman”, Voyýcýr 2(Lâ-le Müldür’le birlikte), Romeo ve Romeo, Ýkili Tekrar, Mah-keme Kitap, Parçalý Ham, Parçalý Ham: Drülütt

Roman: Olanlýk

Deneme: Esrariler, Ýyot

"1980 Sonrasý Þiiri"ne Örnek

ANNEsahi senden mi doðdum anneyollar nehirler kuþluk vakitleri dururkenbir insandan mý doðar bir çocuk

anne senin yüreðin taþ olsa dayanýr mýkuþ olsa çiçek olsa gündüz olsakýrýlmaz mý acýdan bir sap menekþenin boynu

bu kez daðlar doðursun beni annesen de ýlýk yaðmur oldurmadan yað kanayan yerlerime.

Haydar Ergülen