335PEDAGOGISCHE

STUDIËN

2012 (89) 335-337

Samenvatting

De bruikbaarheid en relevantie van onderwijs-

onderzoek voor de onderwijspraktijk is een

regelmatig terugkerend thema in discussies

tussen onderzoekers en practici. Deze pro-

blematiek is niet nieuw en speelt al zolang de

onderwijskunde zich als wetenschap heeft

ontwikkeld. Het idee van een linking science,

waarin praktijk en theorie op een natuurlijke

manier elkaar versterken, is al geopperd door

Münsterberg en Dewey. Recent wordt, mede

in het licht van veranderingen in de praktijk,

gepleit voor samenwerkingsvormen tussen

onderzoek en praktijk die gebaseerd zijn op

interactie en gelijkwaardigheid. De bijdragen

in dit themanummer beogen een aandeel te

leveren aan de discussie over wenselijke sa-

menwerkingsvormen tussen onderzoekers en

practici, zowel vanuit het perspectief van de

praktijk als van het wetenschappelijk onder-

zoek.

Inleiding

De diversiteit en complexiteit van de contex-ten waarin onderwijs plaatsvindt maakt hetdoen van ecologisch generaliseerbare uit-spraken op basis van resultaten van onder-zoek moeilijk, en daarmee de relatie tussenonderzoek en onderwijspraktijk ingewikkeld.In een bijdrage in Educational Researcherstelt Berliner (2002) daarom dat “Educationalresearch is the hardest science of all” (p. 18).Al meer dan 100 jaar geleden deden Mün-sterberg en Dewey (presidenten van de Ame-rican Psychological Association) een pogingom de relatie tussen wetenschappelijk onder-zoek en vraagstukken uit de praktijk op eensystematische manier te benaderen in hunvoorstel voor een linking science. Met verras-send actuele kenmerken stelde Dewey (1900,p. 110-111), onder meer Münsterberg cite-rend: “Do we not lay a special linking scienceeverywhere else between the theory and prac-

tical work? We have engineering betweenphysics and the practical workingmen in themills; we have a scientific medicine betweenthe natural science and the physician. (...)The real essence of the problem is found in an organic connection between the two extreme terms – between the theorist and thepractical worker – through the medium of thelinking science. (...) It is the participation bythe practical man in the theory, through theagency of the linking science, that determinesat once the effectiveness of the work done,and the moral freedom and personal deve-lopment of the one engaged in it.”. Dit idee isdoor Glaser (1976) overgenomen in zijn plei-dooi voor een ontwerpwetenschap als eenlinking science voor het overbruggen van deafstand tussen de leerpsychologie en de in-structiepraktijk.

Zorgen omtrent de benutting van weten-schappelijke kennis voor de onderwijsprak-tijk zijn dus niet nieuw en worden niet alleengeuit door wetenschappers, maar ook doorhet maatschappelijk veld. In de Nederlandsecontext geeft de Onderwijsraad in 2003 alsuggesties om de kloof tussen onderzoek enonderwijspraktijk te dichten. Jules Pieters enWim Jochems, als respectievelijk aftredenden inkomend voorzitter van de Verenigingvoor Onderwijsresearch (VOR), mengen zichin dit debat en stellen zich op het standpuntdat onderwijsonderzoek weliswaar enige re-levante kennis kan verschaffen voor proble-men in het onderwijs, maar dat de onderwijs-praktijk niet gefundeerd kan worden op watonderzoek produceert (Pieters & Jochems,2003, p. 410). In hun bijdrage in Pedagogi-sche Studiën pleiten zij voor een goede pro-bleemanalyse als basis voor de oplossing vanonderwijsproblemen, de toetsing van weten-schappelijke kennis op bruikbaarheid en deverwetenschappelijking van praktische ken-nis. In hun bijdrage wijzen zij op de thema-conferenties die de VOR in die tijd orga-niseerde als een ontmoetingsplaats tussenpractici en onderzoekers. Dat de wisselwer-

Naar nieuwe samenwerkingsvormentussen onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk

J. Voogt, S. McKenney, P. Fisser en J. van Braak

336PEDAGOGISCHE

STUDIËN

king tussen onderwijsonderzoek en onder-wijspraktijk door middel van conferenties,niet vanzelfsprekend leidt tot de oplossingvan het probleem, blijkt uit onderzoek vanDe Vries en Pieters (2007). Zij laten zien datconferenties weliswaar van belang zijn voorhet opbouwen en in stand houden van eennetwerk, maar dat traditionele rolopvattingenvan de deelnemers – onderzoekers dissemi-neren onderzoekresultaten, intermediairs enpractici consumeren – de uitwisseling vankennis en ervaring belemmeren en niet leidttot co-creatie van nieuwe kennis en geza-menlijke agendasetting.

Het probleem is van meer fundamenteleaard en hangt samen met de verschillendetypen kennis waar beide ‘partijen’ naar opzoek zijn. Onderzoekers willen graag bijdra-gen aan generaliseerbare uitspraken die bij-dragen aan theorievorming, terwijl de kennisvan practici contextspecifiek en vaak impli-ciet is. Dit onderscheid in type kennis wordtaangeduid met modus 1 en modus 2 kennis(Gibbons, 2000). In de eerste vorm (modus1) ligt de regie vooral bij het universitaire onderzoek, daar worden problemen gedefi-nieerd en daarbinnen wordt verantwoordingafgelegd. De verspreiding en benutting vankennis verloopt hiërarchisch en lineair. In detweede vorm (modus 2) is kennisproductieniet hiërarchisch georganiseerd, maar wor-den problemen gedefinieerd en opgelost in depraktijkcontext. Deze kennis is praktisch vanaard en contextspecifiek (Hiebert, Gallimore& Stigler, 2002). Het onderscheid in typekennis leidt tot een verschil in perceptie overde relevantie en bruikbaarheid van de kennisdie tot stand komt in respectievelijk onder-zoek en praktijk. Om dit fundamentele ver-schil tussen onderzoekers en practici te over-bruggen bepleiten Pieters en De Vries (2007)voor samenwerkingsvormen die een geïnte-greerd onderdeel vormen van de professio-nele praktijk van beide partijen en gebaseerdzijn op gelijkwaardigheid van expertise. Denoodzaak daartoe is ook ingegeven door hetfeit dat scholen, vaak in samenwerking metanderen, zelf een deel van de kennisketen invullen (Hargreaves, 1999). De mechanis-tische opvatting op onderwijsveranderingwaarbij innovatie gepland verloopt van ‘we-ten uit onderzoek’ naar ‘kunnen in praktijk’ is

daarmee doorbroken. In nieuwe samenwer-kingsvormen dient interactie en een eclec-tisch gebruik van inzichten centraal te staan,spelen naast expliciete ook impliciete vragenen inzichten een rol en is er sprake van eengedeelde verantwoordelijkheid tussen prac-tici, intermediairs en onderzoekers.

De aanleiding voor dit themanummer ishet emeritaat van Jules Pieters. Tijdens zijnprofessoraat heeft hij zich ingespannen omde relatie tussen onderwijsonderzoek en deonderwijspraktijk te verbeteren, zowel doormiddel van wetenschappelijke publicaties,als via bestuurlijke functies, waaronder hetvoorzitterschap van de VOR. Met dit thema-nummer beogen we, in de voetsporen vanJules Pieters, een bijdrage te leveren aan eenconstructieve samenwerking tussen onder-wijsonderzoek en –praktijk vanuit zowel hetperspectief van de onderzoeker, als vanuit hetperspectief van de praktijk. In het themanum-mer komen opvattingen over de samen-werking tussen onderzoek en praktijk aanbod, evenals concrete aanpakken waarin dezesamenwerking vorm krijgt.

Het themanummer begint met de bijdragevan Voogt, McKenney, Pareja Roblin, Ormelen Pieters die literatuuronderzoek hebbenuitgevoerd naar de betrokkenheid van acto-ren, het gebruik van diverse kennisbronnenen het type kennis dat wordt geproduceerd indrie modellen waarin de R&D functie vormkrijgt. Hoe de samenwerking tussen onder-zoek en praktijk concreet vorm krijgt komtaan de orde in de bijdrage van Schenke, Vol-man, Van Driel, Geijsel en Sligte. Zij rappor-teren over onderzoek naar cross-professione-le samenwerking in het voortgezet onderwijs.Het onderzoek van Van Braak en Vanderlindegaat vervolgens in op de visie van onderwijs-onderzoekers op samenwerking met de prak-tijk. Vervolgens bespreken Waterreus en Vander Heul in hun discussiebijdrage ervaringenvan onderzoekers over hun samenwerkingmet de praktijk. De bijdrage van De Vries,Westbroek, Handelzalts en Walraven laat destem van de praktijk horen. In hun onderzoekwordt gerapporteerd over de wijze waarop invaktijdschriften geschreven wordt over de re-sultaten van samenwerking tussen onderzoe-kers en docenten in docentenontwerpteams.Naast onderzoekers en practici, wordt ook

337PEDAGOGISCHE

STUDIËN

aan intermediairs een rol toebedacht in devormgeving van de relatie onderzoek – prak-tijk. Van den Akker, Kuiper en Nieveen bepreken op welke manier binnen de SLOaan evidence-informed leerplanontwikkelingvorm wordt gegeven. Tot slot maakt Jochemsin een afsluitende bijdrage de balans op.

Literatuur

Berliner, D. C. (2002). Education science: The

hardest of science all. Educational Resear-

cher, 31(8) 18-20.

Dewey, J. (1900). Psychology and practice. Psy-

chological Review, 7, 105-124.

Gibbons, M. (2000). Mode 2 society and the emer-

gence of context-sensitive science. Science

and public policy, 27(3), 159-163.

Glaser, R. (1976). Components of a psychology

instruction: Towards a science of design. Re-

view of Educational Research, 46(1), 1-24.

Hargreaves, D. H. (1999). The knowledge-crea-

ting school. British Journal of Educational Stu-

dies, 47(2), 122-144.

Hiebert, J., Gallimore, R. & Stigler, J. (2002). A

knowledge base for the teaching profession.

What would it look like and how can we get

one? Educational Researcher, 31(5), 3-15.

Onderwijsraad. (2003). Kennis van onderwijs:

Ontwikkeling en benutting. Den Haag: Onder-

wijsraad.

Pieters, J. & Jochems, W. (2003). Onderwijs en

onderwijsonderzoek: And ever the twain shall

meet? Pedagogische Studiën, 80(5), 407-413.

Pieters, J. M. & de Vries, B. (2007). Preface to the

special issue on How educational researchers

and practitioners meet. Educational Research

and Evaluation, 14(3), 199-203.

Vries, B. de & Pieters, J. M. (2007). De zin van

conferenties, kennisgemeenschappen en ken-

nisbewuste scholen in een gecraqueleerd

onderwijsveld. Pedagogische Studiën, 84(3),

233-240.

Gastredactie

Joke Voogt is universitair hoofddocent aan de

Universiteit Twente. Susan McKenney is univer-

sitair hoofddocent en verbonden aan de Universi-

teit Twente en de Open Universiteit. Petra Fisser

werkt als universitair docent bij de Universiteit

Twente en Johan van Braak is universitair

hoofddocent aan de Universiteit Gent.

Correspondentieadres: Joke Voogt, Universiteit

Twente, Faculteit Gedragswetenschappen, Post-

bus 217, 7500 AE Enschede. E-mail: j.m.voogt@

utwente.nl

Abstract

Towards new forms of cooperation between research and practice

The usefulness and relevance of educational re-

search for practice is a recurring theme in dis-

cussions between educational researchers and

practitioners. This problem is not new and has

been rearing its head since the dawn of the edu-

cational sciences. Partly in light of changes in

practice, more recent calls for cooperation be-

tween research and practice are based on inter-

action and equality. The contributions in this spe-

cial issue aim to fuel the debate on desirable

forms of cooperation between researchers and

practitioners, from the perspectives of both prac-

tice and scientific research.