JUL–SEPTEMBAR, 2008. 1

UDK 630*62(497.11)Originalni nauøni rad

NACIONALNA INVENTURA ÅUMA

REPUBLIKE SRBIJE

STANIÅA BANKOVIÕ

MILAN MEDAREVIÕDAMJAN PANTIÕ

NENAD PETROVIÕ*

Izvod: U ovom radu prikazana je metodologija primeñena tokom prve nacionalneinventure åuma Srbije u periodu 2004-2006. godine. Takoæe, prezentovano je stañeåumskog fonda po pojedinim kvalitativnim i kvantitativnim pokazateçima(naøinu koriåõeña zemçiåta, vlasniåtvu, poreklu, oøuvanosti, meåovitosti,zastupçenosti pojedinih vrsta drveõa, sastojinskoj pripadnosti, strukturnomobliku i debçinskim klasama), øime je omoguõeno definisañe nekih od kçuønihproblema koji pojedinaøno i sinergiøki optereõuju naåe åumske ekosisteme.

Kçuøne reøi: metodologija nacionalne inventure åuma, stañe åumskog fonda,strateåki problemi

NATIONAL FOREST INVENTORY OF THE REPUBLIC OF SERBIA

Abstract: The methodology applied in the first National Forest Inventory of Serbia in theperiod 2004-2006 was presented. Also, the state of the growing stock was presented by indivi-dual quality and quantity indicators (land use, ownership, origin, preservation, mixture, per-centage of individual tree species, stand classification, structural form, and diameter classes).This makes it possible to define some of the key issues which individually and synergeticallyjeopardise our forest ecosystems.

Key words: methodology of the National Forest Inventory, the growing stock state, strategicissues

1. UVOD

Do 2004. god. u Srbiji su se sprovodile samo sastojinske inventureåuma. Informacije o åumskom fondu dobijane na taj naøin direktno sukoriåõene za izradu Posebnih osnova za gazdovañe åumama i Programagazdovaña privatnim åumama, dok je ñihovim “svoæeñem” i sublimira-ñem stvaran osnov za izradu Opåtih osnova za gazdovañe åumama, za ma-kroekonomsko planirañe, korespodenciju sa meæunarodnom zajednicomitd.

Pouzdan informacioni osnov za planirañe na viåim nivoima (nivodrÿave, regiona) uspeåno se obezbeæuje nacionalnom (velikopovråin-skom) inventurom åuma. Zahvaçujuõi donaciji Kraçevine Norveåke, usaradñi Norveåke åumarske grupe (NFG), Åumarskog fakulteta Uni-verziteta u Beogradu i Ministarstva poçoprivrede, åumarstva i vodo-

* dr Staniåa Bankoviõ, red. prof.; dr Milan Medareviõ, red. prof.; dr Damjan

Pantiõ, docent; mr Nenad Petroviõ, asistent; Åumarski fakultet Uni-

verziteta u Beogradu.

2 „[UMARSTVO” 3

privrede-Uprave za åume, 2003. god. otpoøeo je pilot projekat “Nacio-nalna inventura åuma Republike Srbije”*. Nakon definisaña metodolo-gije i obuke terenskih ekipa, 2004. god. usledila je realizacija inventureu Borskom, Zajeøarskom, Maøvanskom i Kolubarskom okrugu. Daçe fi-nansirañe nacionalne inventure åuma preuzelo je Ministarstvo poço-privrede, åumarstva i vodoprivrede Republike Srbije-Uprava za åume, anacionalna inventura uspeåno je zavråena na teritoriji cele Republike(osim Kosova) do kraja 2007. god. Na ovaj naøin formirana je prva baza po-dataka o åumama Srbije koja pruÿa moguõnost pouzdanijeg makroekonom-skog planiraña, izradu Nacionalnog åumarskog programa, korespoden-ciju sa meæunarodnim organizacijama (UNFAO-Food and Agriculture Organi-zation,UNECE-Economic Commission for Europe, TBFRA-Temperate and Bore-al Forest Resource Assessment 2000, MCPFE-Ministerial Conference on theProtection of Forest in Europe itd.), odnosno, eksploataciju po razliøitimupitima od strane brojnih korisnika, u skladu sa Zakonom o slobodnompristupu informacija od javnog znaøaja (Sl. Glasnik RS 12/04).

Nakon detaçne analize primeñene metodologije i ñene eventualnekorekcije, te zakonskog, institucionalnog i organizacionog definisañai implementacije, naredne nacionalne inventure åuma omoguõiõe i per-manentan monitoring åumskog fonda na drÿavnom nivou, a kontrolna,odnosno, u planskom smislu korektivna uloga inventure doõi õe do punogizraÿaja.

2. METODOLOGIJA NACIONALNE INVENTURE ÅUMA

REPUBLIKE SRBIJE

U definisañu metodologije nacionalne inventure åuma RepublikeSrbije (sadaåñe Srbije i Vojvodine) poålo se od iskustava evropskihzemaça sa viåegodiåñom tradicijom velikopovråinskih inventura(pre svih Norveåke), zatim od uputstava i kriterijuma meæunarodnih or-ganizacija koje se bave monitoringom åumskih ekosistema na regional-nom i globalnom nivou (UN, FAO, UNECE, TBFRA, MCPFE itd.), pri øemuse vodilo raøuna i o ekoloåki i istorijski uslovçenim specifiøno-stima naåih åuma.

Definisani koncept podrazumeva primenu sistematskog uzorka u vi-du klastera, rasporeæenih u mreÿi 4 x 4 km (rastojañe izmeæu centaraklastera*, odnosno referentnih taøaka je 4 km, sl.1 i sl.2). Na svakomklasteru postavçene su 4 primerne povråine, pri øemu se centar prve na-lazi u referentnoj taøki (na preseku mreÿe klastera), dok su ostale trirasporeæene u vrhovima kvadrata, øije su stranice 200 m (sl.3). Straniceklastera i kvadrata sa primernim povråinama na ñima orijentisane su upravcu sever-jug i istok-zapad.

* Nacionalnu inventuru åuma na Kosovu izvråila je NFG – Norveåke uz pomoõ

lokalnih åumarskih struøñaka (2003-2005).

* Pod pojmom klaster podrazumeva se skup primernih (probnih) povråina na

kojima se vråe snimaña u ciçu utvræivaña staña åumskog fonda i sagle-

davaña tedencija ñegovog razvoja tokom vremena.

JUL–SEPTEMBAR, 2008. 3

Slika 1 Slika 2

Primernu povråinu øine tri koncentriøna kruga, s tim da je polu-preønik prvog kruga 3 (tri) metra, drugog 10 (deset) metara i treõeg 15(petnaest) metara (sl. 4). U odnosu na preønike stabala koji se mere naovim koncentriønim krugovima primeñuje se:

• na prvom koncentriønom krugu brojañe svih jedinki podmlatka (sta-balaca) preønika ispod 5 cm, kao i mereñe preønika svim stablimaiznad 5 cm;

• na drugom koncentriønom krugu mereñe preønika svim stablimaiznad 10 cm;

• na treõem koncentriønom krugu mereñe preønika svim stablimaiznad 30 cm.

Slika 3 Slika 4

4 „[UMARSTVO” 3

Posmatrano kroz oblik klastera i ñihovo meæusobno rastojañe, tebroj, raspored, oblik i veliøinu primernih povråina na ñima, konceptuzorka koji je primeñen u nacionalnoj inventuri åuma Republike Srbijeu velikoj meri saglasan je sa konceptima koji se koriste u veõini evrop-skih zemaça.

Panevropski kriterijumi i indikatori za proveru i procenu odrÿi-vog gazdovaña, specifiønosti åumskih ekosistema Srbije i nivo plani-raña i odluøivaña koji õe se bazirati na dobijenim podacima, predstav-çali su polaznu osnovu za definisañe kvalitativnih i kvantitativnihinformacija prikupçanih nacionalnom inventurom åuma Republike Sr-bije. Kvalitativne i kvantitativne informacije struktuirane su na sle-deõi naøin: • opåta indikacija klastera i primernog kruga-imaju za ciç da svakom

klasteru i primernom krugu odrede poloÿaj u prostoru i ñihovinventurni status;

• opis staniåta-pruÿa uvid u vlasniåtvo, naøin koriåõeña zemçiå-ta, uslove za nastanak i razvoj åumske vegetacije, ukçuøujuõi i poje-dine ugroÿavajuõe faktore;

• opis sastojine-omoguõava sveobuhvatno i realno sagledavañe stañaåuma, preliminarno definisañe ciçeva gazdovaña i mera za ñihovoostvarivañe;

• taksacioni snimak na primernom krugu-omoguõava dobijañe vredno-sti osnovnih taksacionih elemenata (broj stabala, temeçnica, zapre-mina i zapreminski prirast) na jedinici povråine (1 ha) i sumarno(na nivou politiøkih opåtina, okruga i cele Srbije), zatim uvid uzdravstveno stañe, kvalitet i sortimentnu strukturu åuma, a stvo-rene su pretpostavke da se na principima permanentne inventure iosnova kontrolnog metoda prate trendovi razvoja pojedinaønih sta-bala, sastojina i veõih åumskih kompleksa.Svaka informacija, svojim kodom, definicijom i postupkom odreæi-

vaña sadrÿana je u Tehniøkim uputstvima i Kodnom priruøniku za nacio-nalnu inventuru åuma Republike Srbije.

Dakle, na svakoj primernoj povråini prikupçaju se informacije ve-zane za opåtu indikaciju klastera i primernog kruga, opis staniåta ikarakteristike åume, a pored izbrajaña jedinki podmlatka i premerapreønika (po napred iznetom principu) vråi se i premer visine stabala,te utvræivañe ñihovog zdravstvenog staña, bioloåkog poloÿaja, tehniø-kog kvaliteta, uzroka i stepena oåteõeña, kao i stepen prisutnosti mrt-vog drveta. Takoæe, na prvoj primernoj povråini u okviru jednog klaste-ra odreæuje se i poloÿaj svakog stabla u prostoru, odnosno, utvræuje señihovo rastojañe i azimut u odnosu na centar primerne povråine, åtoinventuri daje permanentni karakter.

3. STAÑE ÅUMSKOG FONDA REPUBLIKE SRBIJE

Nakon terenske realizacije inventure, sprovedene kontrole, kojom jekonstatovan visok stepen saglasnosti s timovima na terenu (kod veõinekontrolisanih kvalitativnih informacija greåka nije prelazila 5,5%,

JUL–SEPTEMBAR, 2008. 5

dok je kod preønika i visine stabala ona iznosila 0,28%, odnosno 0,51%,pri øemu nisu konstatovane statistiøki znaøajne razlike na nivou zna-øajnosti od 99%, åto implicira i visok stepen pouzdanosti dobijenihvrednosti izvedenih taksacionih elemenata: temeçnice, zapremine, za-preminskog prirasta na jedinici povråine i sumarno) i obrade podatakaputem razvijenog softvera za nacionalnu inventuru, formirana je bazapodataka o åumama Srbije (srediåñe Srbije i Vojvodine, a podaci o åu-mama Kosova usled poznatih razloga dostupni su u formi Izveåtaja NFG,Norveåke åumarske grupe). Moguõnosti koriåõeña baze podataka, usmislu pravçeña razliøitih rekapitulacija (prikaza staña po jednomili viåe atributa istovremeno), izuzetno su velike. Meæutim, poåtuju-õi ograniøeña koja, po pitañu obima nauønih i struønih radova, nameõeøasopis u kojem se ovaj rad objavçuje, øiñenicu da õe stañe åumskog fon-da Srbije sveobuhvatno i krajñe analitiøki biti prezentovano u mono-grafiji “Nacionalna inventura åuma Republike Srbije”, koja je u pri-premi, kao i to da õe brojni korisnici informacija o åumskom fondusvoje specifiøne zahteve u perspektivi moõi da realizuju preko admini-stratora bazom podataka ili neposredno-putem Interneta, u ovom radu, upoglavçima koja slede, prikazane su samo osnovne karakteristike naåihåuma.

3.1 Åumovitost Srbije

Srbija se smatra sredñe åumovitom zemçom. Od ukupne povråineñene teritorije 30,7% (u Vojvodini 7,1%, a u srediåñoj Srbiji 37,5%,Kosovo 42,1%) nalazi se pod åumom. Ostalo åumsko zemçiåte, kojem pomeæunarodnoj definiciji pripadaju i åikare i åibçaci, obuhvata 4,6 %teritorije, åto je u ukupnom iznosu 35,3% (tabela 1).

Tabela 1 - Vrsta (naøin koriåõeña) zemçiåta u Srbiji (2007)*Table 1 - Land use

* Podaci u tabeli 1 dobijeni su prostim zbirom osnovnih pokazateça dobi-

jenih nacionalnom inventurom srediåñe Srbije i Vojvodine (2004-2007),

Åumarski fakultet – Beograd i MPÅV – Uprava za åume Srbije i nacional-

nom inventurom Kosova – Zavråni izveåtaj NFG..

Vrsta (naøin koriåõeña)zemçiåta

Povråina

ha %

Åuma 2,713,200.0 30.7

Ostalo åumsko zemçiåte 410,600.0 4.6

Neplodno zemçiåte 115,400.0 1.3

Poçoprivredno zemçiåte 3,937,200.0 44.6

Livade i paåñaci 1,182,800.0 13.4

Urbano zemçiåte 352,000.0 4.0

Vodene povråine 89,800.0 1.0

Nije klasifikovano 35,100.0 0.4

Ukupno 8,836,100.0 100.0

6 „[UMARSTVO” 3

Åumovitost je u odnosu na referentnu 1979. godinu uveõana za 4,0%,åto je, pored ostalog, imalo pozitivan uticaj i na stañe i kvalitet ÿi-votne sredine u celini. Ova pojava deo je procesa koji prati prostor uokruÿeñu u kojem je posledñih 20-30 godina doålo do poveõaña povråi-na pod åumom za 3-5%. Osim u redovnim planskim poslovima na uveõañuåumovitosti (poåumçavañem), razloge ovome treba traÿiti i u smañe-ñu broja stanovnika u ruralnim sredinama, posebno brdskoplaninskogpodruøja, te u odumirañu i prestanku ekstenzivne poçoprivredne proiz-vodñe u tom pojasu. Pri tome, mora se imati u vidu i (ne)aÿurnost kata-stra do danaåñih dana, posebno kad je u pitañu aktuelnost kategorija na-øina koriåõeña zemçiåta u privatnom vlasniåtvu.

Åumovitost, u odnosu na globalni aspekt, bliska je svetskoj koja iz-nosi 30%, a znatno je niÿa od evropske koja je 46% (TBFRA 2000). Proce-nat åumovitosti Srbije blizak je onom u Rumuniji (28,0%), Åpaniji(28,8%), Norveåkoj (28,9%), Francuskoj i Grøkoj (27,9 %).

U odnosu na broj stanovnika åumovitost u srediåñoj Srbiji i Vojvo-dini iznosi 0,3 ha/stanovniku. U Austriji ona je 1,01 ha, Bosni i Hercego-vini 1,38 ha, Bugarskoj 1,31 ha, Hrvatskoj 1,25 ha, Øeåkoj 0,75 ha, Finskoj5,91 ha, Nemaøkoj 0,92 ha, Norveåkoj 6,93 ha, Rumuniji 1,02 ha, Sloveniji1,01 ha, Åvajcarskoj 0,54 ha, a u Rusiji 11,11 ha/stanovniku.

3.2 Stañe åuma po vlasniåtvu

Ukupna povråina åuma u srediåñoj Srbiji iznosi 2.252.400 ha, od øe-ga je u drÿavnom vlasniåtvu 968.992 ha ili 43,0%, a u privatnom vasniå-tvu 1.283.408 ha ili 57,0%. Odnos drÿavnih i åuma u privatom vlasniå-tvu u nekim evropskim zemçama je sledeõi: Austrija 17,5%: 82,5%, Bosnai Hercegovina 78,4%: 21,6%, Hrvatska 75,5%: 24,5%, Øeåka 84,1%: 15,9%,Francuska 26,2%: 73,8%, Rumunija 94,6%: 5,4%, Slovenija 30,0%: 70,0%,Finska 28,9%: 71,1% (TBFRA, 2000). U odnosu na ranije referentne iz-veåtaje (45,2% drÿavne åume: 54,8 % privatne åume) doålo je do prome-ne odnosa povråine åuma po vlasniåtvu i to u korist privatnih åuma za2,2%. U celini posmatrano, u odnosu na referentnu 1979. godinu, poveõa-ñe povråine pod åumom iznosi 131.873 ha u drÿavnom vlasniåtvu i270.456 ha u privatnom vlasniåtvu.

Generalno posmatrano, stañe drÿavnih åuma moÿe se okarakteri-sati kao zadovoçavajuõe, åto potkrepçuje øiñenica da je proseøna zapre-mina u ñima 196 m3/ha, tekuõi zapreminski prirast 4,7 m3/ha, dok je pro-cenat prirasta 2,4%, åto je ukupno uzevåi znatna vrednost koja poredostalog govori i o stabilnosti sastojina u srpskim drÿavnim åumama.Åume u privatnom vlasniåtvu u kvantitativnom smislu su loåije, saproseønom zapreminom od 136 m3/ha i tekuõim zapreminskim prirastomod 3,5 m3/ha. Procenat prirasta u ovim åumama neåto je veõi u odnosu nadrÿavne åume i iznosi 2,6%, a razlozi za to su dominatno izdanaøko po-reklo i starosna struktura.

I ovde se moÿe konstatovati da je doålo do znatnog uveõaña proseønezapremine u odnosu na referentni period 1979. godine, jer je proseøna za-premina u drÿavnim åumama bila 136 m3/ha, tekuõi zapreminski prirast3,37 m3/ha, a procenat prirasta 2,5%. U åumama u privatnom vlasniåtvu

JUL–SEPTEMBAR, 2008. 7

1979. godine proseøna zapremina je bila 91 m3/ha, tekuõi zapreminskiprirast 2,32 m3/ha, a procenat prirasta i u ovoj kategoriji åuma bio je2,5%. U odnosu na promene tokom vremena moÿe se konstatovati da je pro-seøna zapremina uveõavana u drÿavnim åumama za 2 m3/ha godiåñe, a uprivatnim åumama za 1,6 m3/ha godiåñe. Neophodno je obazrivo manipu-lisati ovim øiñenicama s obzirom na dotadaåñi (do 1979. godine) postu-pak i intenzitet prikupçaña podataka, posebno u privatnim åumama.Kao osnov za prikaz staña (1979. godina) sluÿili su podaci sastojinskeinventure, pri øemu je na neureæenom delu povråine koriåõen metodprocene u drÿavnim åumama, dok su podaci za privatne åume dobijeni bi-lansom u odnosu na inventarizaciju 1947-1949. godine. Proseøna zapremi-na u åumama Kosova i Metohije je 115 m3/ha, a zapreminski prirast je2,96 m3/ha (Zavråni izveåtaj NFG o nacionalnoj inventuri Kosova).

3.3 Stañe åuma po poreklu

U odnosu na ukupnu povråinu åuma u srediåñoj Srbiji i Vojvodini sa-stojine visokog porekla pokrivaju 27,6%, sastojine izdanaøkog porekla64,6%, veåtaøki podignute sastojine (kulture) 6,1% i plantaÿe (klonovitopola i vrba) 1,7%. Navedene kategorije åuma znaøajno se razlikuju u od-nosu na trenutne proizvodne efekte. Vrednost proseøne zapremine u viso-kim åumama je 254 m3/ha, u izdanaøkim åumama 124 m3/ha, kulturama øetina-ra i liåõara 127 m3/ha i u klonskim zasadima topola i vrba 172 m3/ha. Teku-õi zapreminski prirast u prirodno obnovçenim sastojinama visokog po-rekla je 5,5 m3/ha, u izdanaøkim åumama 3,1 m3/ha, kulturama 6,5 m3/ha i uklonskim zasadima 9,0 m3/ha (tabela 2).

Tabela 2 - Stañe åuma po porekluTable 2 - Forest state by origin

Uoøavajuõi razlike u proizvodnim efektima moÿe se zakçuøiti da seu izdanaøkim åumama, u odnosu na åume visokog porekla, na godiåñemnivou gubi oko 3.500.000 m3, pri øemu se ne sme zanemariti ni razlika ukvalitetu drvne zapremine jedne i druge kategorije åuma. Uøeåõe veå-taøki podignutih sastojina (kultura i plantaÿnih zasada) optereõujuõeje samo na lokalnom nivou, u åumskim podruøjima i u drÿavnim åumama ukojima je znatnije uøeåõe ovih kategorija åuma u odnosu na republiøkiprosek.

Veõina evropskih zemaça nema evidentiranu kategoriju izdanaøkihåuma, a ñihovo uøeåõe u ostalim zemçama je: Albanija 93,9%, Bugarska10,0%, Hrvatska 12,8%, Maæarska 29,0%, Italija 44,1%, Portugal 53,3%,Holandija 28,6%, Slovenija 13,3%, Moldavija 19,0% i Rusija 1,9%. Pro-

Poreklo sastojinePovråina Zapremina Zapreminski prirast

ha % m3 % m3/ha m3 % m3/ha piv

Visoke prirodne sast. 621,200.0 27.6 157,511,262.8 43.5 253.6 3,387,959.0 37.3 5.5 2.2

Izdanaøke sast. 1,456,400.0 64.6 181,188,914.1 50.0 124.4 4,458,193.0 49.1 3.1 2.5

Veåtaøki podignute sast. 174,800.0 7.8 23,787,240.6 6.5 136.1 1,233,621.0 13.6 7.1 5.2

Ukupno 2,252,400.0 100.0 362,487,417.6 100.0 160.9 9,079,772.0 100.0 4.0 2.5

8 „[UMARSTVO” 3

centualno uøeåõe kultura i plantaÿa po pojedinim evropskim zemçamaje sledeõe: Austrija 14,0%, Belgija 75,6%, Bugarska 35,7%, Hrvatska7,7%, Øeåka 95,8%, Finska 70,7%, Francuska 26,9%, Nemaøka 60,0%,Poçska 94,2%, Slovaøka 88,9%, Slovenija 6,7%, Åvajcarska 4,2% i Rusi-ja 28,0% (TBFRA, 2000). Najveõi procenat prirodno obnovçenih visokihåuma imaju: Åvajcarska 87,9%, Slovenija 77,3%, Austrija 76,0% i Hrvat-ska 71,8%.

3.4 Stañe åuma po oøuvanosti

Uøeåõe oøuvanih åuma u srediåñoj Srbiji i Vojvodini iznosi 70,6%po povråini, 69,7% u ukupnoj zapremini i 78,4% u zapreminskom prira-stu (tabela 3).

Tabela 3 - Stañe åuma po oøuvanosti

Table 3 - Forest state by conservation

Povråina razreæenih åuma u srediåñoj Srbiji i Vojvodini iznosi608.000 ha ili 27% ukupno obrasle povråine. Uøeåõe ove kategorije åu-ma u ukupnoj zapremini je 29,1%, a u ukupnom zapreminskom prirastu, oøe-kivano, znatno je niÿe i iznosi 20,7%. Prosek zapreminskog prirasta, uzrezerve pri ñegovoj oceni, niÿi je za 1,4 m3/ha ili 31,1% u odnosu na oøu-vane åume, dok je procenat prirasta niÿi za 35,7%.

U åumama Srbije realno su prisutne i kategorije devastiranih åumai to na povråini od 55.200 ha ili 2,4% obrasle povråine. Uøeåõe ove ka-tegorije åuma u ukupnoj zapremini i prirastu skromno je i iznosi 1,2%,odnosno 0,9%. U odnosu na oøuvane sastojinske kategorije, u ovoj katego-riji åuma proizvodni potencijal se koristi sa oko 30% od moguõeg, priøemu se ne smeju zaboraviti ni ostali negativni efekti degradacionogkaraktera u odnosu na staniåte i na sastojine na ñima.

3.5 Stañe åuma po meåovitosti

Sve åume u srediåñoj Srbiji i Vojvodini, u odnosu na ovaj indika-tor, obuhvaõene su u pet kategorija, pri øemu dominiraju øiste sastojineliåõara sa 59,0%, zatim meåovite sastojine liåõara sa 29,3%, øiste sa-stojine øetinara sa 8,7%, meåovite sastojine liåõara i øetinara sa2,4% i meåovite sastojine øetinara øije je uøeåõe skromno i iznosi0,6% u ukupno obrasloj povråini (tabela 4).

Oøuvanost sastojinePovråina Zapremina Zapreminski prirast

ha % m3 % m3/ha m3 % m3/ha piv

Oøuvane sastojine 1,589,200.0 70.6 252,648,981.5 69.7 159.0 7,121,335.0 78.4 4.5 2.8

Razreæene sastojine 608,000.0 27.0 105,444,194.6 29.1 173.4 1,879,913.0 20.7 3.1 1.8

Devastirane sastojine 55,200.0 2.4 4,394,241.5 1.2 79.6 78,524.9 0.9 1.4 1.8

Ukupno 2,252,400.0 100.0 362,487,417.6 100.0 160.9 9,079,772.0 100.0 4.0 2.5

JUL–SEPTEMBAR, 2008. 9

Tabela 4 - Stañe åuma po meåovitostiTable 4 - Forest state by mixture

U odnosu na ukupan åumski fond po zapremini uøeåõe liåõara izno-si 87,7%, a øetinara 12,3%. Navedeni procentualni odnos u nekim evrop-skim zemçama je sledeõi: Austrija 18,1: 81,9, Bosna i Hercegovina 44,1:55,9, Bugarska 59,5: 40,5, Hrvatska 86,3: 13,7, Francuska 64,2: 35,8, Sloveni-ja 50,2: 49,8 i Poçska 20,8: 79,2 (TBFRA, 2000).

3.6 Stañe åuma po vrstama drveõa

Nacionalnom inventurom u åumama srediåñe Srbije i Vojvodineustanovçeno je 49 vrsta drveõa, i to 40 liåõarskih i 9 øetinarskih, sa ne-ravnomernim pojedinaønim uøeåõem u åumskom fondu. Dominira bukvakoja u ukupnoj zapremini uøestvuje sa 40,5%, a u zapreminskom prirastu sa30,6%, potom cer sa 13,0% uøeåõa u zapremini i 11,4% u zapreminskomprirastu, kitñak sa 5,9% uøeåõa u zapremini i 6,1 % u prirastu, sladunsa 5,8% uøeåõa u zapremini i 5,7% u zapreminskom prirastu, grab sa 4,2%uøeåõa u zapremini i 3,7% u zapreminskom prirastu, bagrem sa 3,1%uøeåõa u zapremini i 5,7% u prirastu, luÿñak sa 2,5% uøeåõa u zapremi-ni i 1,7% u prirastu i poçski jasen sa 1,6% uøeåõa u zapremini i 1,7% uzapreminskom prirastu. Od øetinarskih vrsta najzastupçenija je smrøaøije uøeåõe u zapremini iznosi 5,2%, a u zapreminskom prirastu 6,7%,crni i beli bor uøestvuju u ukupnoj zapremini sa 4,5%, a u zapreminskomprirastu sa 9,8%, dok je jela prisutna u zapremini sa 2,3% i u zapremin-skom prirastu sa 2,2%. Klonovi euroameriøkih topola prisutni su u za-premini sa 1,7%, a u zapreminskom prirastu sa 3,7%. Uøeåõe u navedenimtaksacionim elementima ostalih vrsta drveõa iznosi 1% ili mañe od 1%i u skladu s tim je i ñihova odrÿivost u åumskom fondu, odnosno, polo-ÿaj u rangu obazrivosti u gazdinskom smislu. U celini gledano, iako jerelativno uøeåõe introdukovanih vrsta drveõa (8) u åumskom fondu Sr-bije znaøajno, ñihovo prisustvo ne predstavça problem strateåkog ka-raktera, uz isticañe potrebe kontrolisanog eventualnog åireña unese-nih i drugih vrsta u naåe åume. Pri tome, vrlo je znaøajno dosadaåñe is-kustvo u ovoj oblasti.

Prema IUCN-kategorizaciji u naåim åumama prisutno je 38 vrsta dr-veõa i ÿbuña iz kategorije reliktnih, endemiønih, retkih i ugroÿenihvrsta koje dodatno obogaõuju naåe åumske ekosisteme i kojima je, u smi-

Meåovitost sastojine

Povråina Zapremina Zapreminski prirast

ha % m3 %m3/

ham3 %

m3/

hapiv

Øiste sast. liåõara 1,328,000.0 59.0 227,074,348.3 62.7 171.0 5,157,725.0 56.9 3.9 2.3

Meåovite sast. liåõara 660,800.0 29.3 84,527,241.0 23.3 127.9 2,046,077.0 22.5 3.1 2.4

Meåovite sast. liå. i øet. 54,000.0 2.4 11,693,073.3 3.2 216.5 309,848.0 3.4 5.7 2.6

Meåovite sast. øetinara 14,000.0 0.6 4,027,565.9 1.1 287.7 127,739.0 1.4 9.1 3.2

Øiste sast. øetinara 195,600.0 8.7 35,165,189.1 9.7 179.8 1,438,384.0 15.8 7.4 4.1

Ukupno 2,252,400.0 100.0 362,487,417.6 100.0 160.9 9,079,772.0 100.0 4.0 2.5

10 „[UMARSTVO” 3

slu zaåtite biodiverziteta, nuÿno posvetiti posebnu paÿñu pri plan-skom forsirañu ekoloåkih, socijalnih i ekonomskih ciçeva gazdovaña.

3.7 Stañe åuma po sastojinskoj pripadnosti

Sve åume u skladu sa uputstvom razraæenim u okviru nacionalne in-venture åuma diferenciraju se i po pojedinim sastojinskim kategori-jama, definisanim prema glavnoj vrsti drveõa u sastojini, bez obzira naprocentualno uøeåõe ostalih vrsta. U skladu sa ovim kriterijumom, na-cionalnom inventurom je konstatovane 20 sastojinskih kategorija u åu-mama srediåñe Srbije i Vojvodine, od pojasa (linijskih) åuma vrba upriobaçu reka do pojasa smrøevih åuma na gorñoj granici rasprostra-ñeña åumskih zajednica (tabela 5).

Dominantna kategorija åuma, i u odnosu na ovaj indikator, su åumebukve koje pokrivaju 29,4%, potom åume cera sa 15,3%, åume bagrema, ja-sike i breze sa 9,9%, åume kitñaka sa 7,7%, åume sladuna sa 7,1%, åumegraba sa 5,3%, åume borova sa 5,6% i åume smrøe sa 3,8% ukupno obraslepovråine, pa sve do åuma jove koje su neznatno prisutne sa svega 0,3%

Tabela 5 - Stañe åuma po sastojinskoj pripadnosti

Table 5 - Forest state by stand classification

Sastojinska pripadnostPovråina Zapremina Zapreminski prirast

ha % m3 % m3/ha m3 % m3/ha piv

Åume bukve 660,400.0 29.4 153,836,670.0 42.4 232.9 2,928,838.0 32.2 4.4 1.9

Åume cera 345,200.0 15.3 49,564,926.0 13.7 143.6 1,161,647.0 12.8 3.4 2.4

Åume kitñaka 173,200.0 7.7 21,596,056.0 6.0 124.7 541,823.0 6.0 3.1 2.5

Åume sladuna 159,600.0 7.1 21,086,655.0 5.8 132.1 533,060.0 5.9 3.3 2.5

Åume smrøe 86,400.0 3.8 18,926,036.0 5.2 219.1 607,062.0 6.7 7.0 3.2

Åume borova 126,000.0 5.6 16,450,802.0 4.5 130.6 887,641.0 9.7 7.0 5.4

Åume bagrema, jasike i breze 223,200.0 9.9 13,402,128.0 3.7 60.0 617,187.0 6.8 2.8 4.7

Åume graba 118,800.0 5.3 13,266,577.0 3.7 111.7 297,748.0 3.3 2.5 2.2

Åume luÿñaka 32,400.0 1.4 10,118,764.0 2.8 312.3 177,854.0 2.0 5.5 1.8

Åume jele 25,600.0 1.1 9,838,863.0 2.7 384.3 225,515.0 2.5 8.8 2.3

Åume topola 48,000.0 2.1 7,816,476.0 2.2 162.8 398,269.0 4.4 8.3 5.1

Åume lipe 30,400.0 1.3 6,133,564.0 1.7 201.8 120,698.0 1.3 4.0 2.0

Åume poçskog jasena 25,200.0 1.1 5,978,815.0 1.6 237.3 162,518.0 1.8 6.4 2.7

Åume grabiõa, c. graba i

c. jasena87,200.0 3.9 4,794,933.0 1.3 55.0 133,127.0 1.5 1.5 2.7

Åume ostalih liåõara 53,600.0 2.4 3,283,554.0 0.9 61.3 102,053.0 1.0 1.9 3.1

Åume vrba 22,400.0 1.0 2,174,792.0 0.6 97.1 52,369.0 0.6 2.3 2.4

Åume jasena i javora 12,800.0 0.6 1,583,276.0 0.4 123.7 43,111.0 0.5 3.4 2.7

Åume ostalih øetinara 5,200.0 0.2 1,054,331.0 0.3 202.8 42,235.0 0.5 8.1 4.0

Åume medunca 10,400.0 0.5 907,212.0 0.3 87.2 27,532.0 0.3 2.6 3.0

Åume jova 6,400.0 0.3 672,989.0 0.2 105.2 19,486.0 0.2 3.0 2.9

Ukupno 2,252,400.0 100.0 362,487,417.6 100.0 160.9 9,079,772.0 100.0 4.0 2.5

JUL–SEPTEMBAR, 2008. 11

Dominacija bukovih åuma joå je izraÿenija ako se posmatra uøeåæe uukupnoj zapremini i zapreminskom prirastu koje iznosi 42,4%, odnosno32,2%, zatim slede åume cera sa uøeåõem u zapremini od 13,7% i u zapre-minskom prirastu od 12,8%, åume kitñaka sa jednakim uøeåõem u zapre-mini i prirastu od 6,0%, åume luÿñaka sa 2,8% po zapremini i 2,0% poprirastu, åume smrøe sa 5,2% u zapremini i 6,7% u prirastu, åume boro-va sa 4,5% u zapremini i 9,7% u prirastu.

3.8 Stañe åuma po strukturnom obliku

Prema strukturnom obliku, sve åume u srediåñoj Srbiji i Vojvodi-ni razvrstane su u øetiri kategorije, pri øemu dominiraju jednodobne sa-stojine sa 91,6% od ukupne åumom obrasle povråine, zatim slede razno-dobne sastojine sa 7,5%, prebirne sa 0,8% i praåume sa 0,1%. Proseønazapremina najveõa je u praåumama i iznosi 556 m3/ha, u prebirnim åuma-ma ona je 431 m3/ha, u raznodobnim 312 m3/ha, a u jednodobnim åumama146 m3/ha. Neåto drugaøiji odnosi su po pitañu zapreminskog prirastakoji u prebirnim åumama iznosi 9,6 m3/ha, u sastojinama karaktera pra-åume 7,9 m3/ha, u raznodobnim åumama 6,2 m3/ha i u jednodobnim åumama3,8 m3/ha (tabela 6).

Tabela 6 - Stañe åuma po strukturnom oblikuTable 6 - Forest state by structural form

Deo strukturno jednodobnih åuma dominantno øine sastojine izda-naøkog porekla sa 70,6%, a znatno je uøeåõe i visokih åuma sa 20,9% iveåtaøki podignutih sastojina sa 8,5% po povråini. Uøeåõe razreæenihsastojina u ukupnoj povråini pokrivenoj jednodobnim åumama znaøajno jei iznosi 24,8%, a devastiranih 2,4%. Øiste sastojine pokrivaju 66,2% po-vråine jednodobnih åuma, dok meåovite sastojine zauzimaju 33,8%. Jed-nodobnu strukturu zatiøemo u svim sastojinskim kategorijama ustanov-çenim nacionalnom inventurom. Pri tome, dominiraju jednodobne åumebukve (517.600 ha), åto je u skladu sa ñihovom dominacijom u ukupnomåumskom fondu Srbije. U odnosu na øetiri razvojne faze, visoke jedno-dobne åume su dominantno sredñedobne sa uøeåõem od 54,8% po povråi-ni, zrelih sastojinskih kategorija ima 25,6%, sastojina u fazi mladika16,6%, a u fazi podmlatka 3,0%. Ovakva struktura uslovçena je poøecimaintenzivnog koriåõeña i spontanim seøama, pre svega bukovih åuma uprvoj polovini proålog veka u Srbiji (seøe u ciçu preÿivçavaña nakonprvog i drugog svetskog rata), zbog øega su dominantne starosti jednodob-nih åuma od 60 do 90 godina.

Strukturni oblik

sastojine

Povråina Zapremina Zapreminski prirast

ha % m3 % m3/ha m3 % m3/ha piv

Jednodobne sast. 2,063,200.0 91.6 300,847,554.9 83.0 145.8 7,841,461.0 86.3 3.8 2.6

Raznodobne sast. 169,200.0 7.5 52,873,251.3 14.6 312.5 1,048,795.0 11.6 6.2 2.0

Prebirne sast. 18,800.0 0.8 8,099,889.7 2.2 430.8 180,014.5 2.0 9.6 2.2

Praåume 1,200.0 0.1 666,721.7 0.2 555.6 9,502.5 0.1 7.9 1.4

Ukupno 2,252,400.0 100.0 362,487,417.6 100.0 160.9 9,079,772.0 100.0 4.0 2.5

12 „[UMARSTVO” 3

Deo åumskog fonda øije su sastojine strukturno raznodobne øine vi-soke, prirodno obnovçene sastojine. U ovoj kategoriji åuma znatnije suzastupçene razreæene sastojine koje pokrivaju 53,0% povråine, a deva-stirane åume zauzimaju 3,0%. U raznodobnim åumama sa 87,9% uøeåõa popovråini dominiraju øiste sastojine, dok meåovite sastojine pokrivajusamo 12,1%. Strukturno raznodobne åume najøeåõe izgraæuje bukva kojase kao vrsta polusenke podjednako dobro adaptira i u ovoj strukturnoj ka-tegoriji i u øijem åumskom fondu uøestvuje sa 83,7% po povråini i76,2% po zapremini. Druga po znaøaju je smrøa sa uøeåõem od 14,7% po po-vråini i 16,5% po zapremini, dok su sve ostale vrste drveõa (22) neznat-no prisutne.

U srediåñoj Srbiji, u planinskom pojasu, sreõu se i sastojine pre-birne strukture koje zavisno od visine izgraæuju jela/bukva, jela/smrøa/bukva i jela/smrøa. Ove sastojine pokrivaju relativno malu povråinu od18.800 ha. Na osnovu sastojinske inventure drÿavnih åuma u Srbiji, ovojkategoriji pripada 36.914 ha (M e d a r e v i õ, M. i sar., 2004). Sve prebir-ne åuma logiøno su visokog porekla. Znatan deo inventara i ovih åuma jerazreæen (29.7%), usled øega se u proizvodñi gubi oko 25.000 m3 godiåñe.Sastojine ove kategorije izgraæuju dominantno meåovite sastojine.

3.9 Stañe åuma po debçinskim klasama

Bitan parametar za ocenu kvalitativne strukture åuma jeste i di-stribucija stabala, a time i zapremine po osnovnim debçinskim katego-rijama. Stoga je ukupna zapremina drÿavnih, odnosno åuma u privatnomvlasniåtvu, prikazana po debçinskim kategorijama (klasama) åirine20 cm.

Drÿavne åume

U odnosu na ukupan åumski fond, iskazan zapreminom, dominira deoinventara koji pripada kategoriji tankih stabala sa 36,93%. Ñemu suå-tinski pripada i deo inventara stabala ispod 10 cm koji obuhvata 5,29%,åto je u ukupnom iznosu 42,22%. Zapremina kategorije sredñe jakih sta-bala obuhvata 33,95%, a stablima jakih dimenzija (d > 50 cm) pripada23,83%, åto se moÿe oceniti vrlo znaøajnim uøeåõem. U odnosu na kate-goriju jakih stabala uøeåõe onih od 51-70 cm je 18,68%, od 71-90 cm 3,59%i preko 90 cm 1,56%. Ova øiñenica ide i u prilog potrebi da se oøuvabioraznovrsnost unutar vrsta u odnosu na åirinu distribucije po preø-niku. S druge strane, sa klasiønog stanoviåta, a u odnosu na prinosnufunkciju åuma, znatno uøeåõe stabala jakih dimenzija upuõuje i na struk-turu u odnosu na ekonomsku zrelost åuma.

U odnosu na prethodnu opåtu ocenu, zapreminska struktura po pojedi-nim vrstama drveõa je razliøita, a delom je uslovçena i ñihovim (meæu-sobnim) socijalnim statusom-bioloåkim osobinama. Jednako åiroku iizraÿenu distribuciju po debçinskim klasama imaju bukva, cer, kitñak,luÿñak, grab, javor, medunac i smrøa. Pri tome, distribucija zapreminebukve po debçinskim kategorijama (tanko: sredñe jako: jako drvo) iznosi31,33%: 35,04%: 33,63%, kod kitñaka 47,80%: 33,23%: 18,97%, kod luÿña-ka 12,57%: 57,54%: 29,89%, kod smrøe 42,07%: 39,00%: 18,93%, kod crnog

JUL–SEPTEMBAR, 2008. 13

bora 65,62%: 30,71%: 3,67%, a kod jele je 32,90%: 46,12%: 20,98%. Ovakvastruktura osnovnih vrsta drveõa jasno ukazuje na orijentaciono uøeåõezrelog drveta u ukupnoj zapremini i na potencijalni prinos po koliøinii kvalitetu.

Privatne åume

U ukupnoj zapremini privatnih åuma liåõari øine 91,80%, a øetina-ri 8,20%. Distribucija zapremine po pojedinim debçinskim klasama uprivatnim åumama daleko je nepovoçnija nego u drÿavnim åumama. Iakoje zapremina distribuirana do najjaøih debçinskih kategorija, odnos za-premine tankih, sredñe debelih i jakih stabala potpuno ide u korist pr-vih i u relativnim pokazateçima iznosi 60,50%: 26,28%: 13,22%. Pri to-me, stabla debçine od 51 do 70 cm øine 9,82%, stabla debçine 71 do 90 cm2,31% i stabla d > 91 cm 1,09%. Ovakva varijaciona åirina preønika, atime i distribucije zapremine, znaøajna je sa aspekta raznovrsnosti åum-kih zajednica.

Stañe po pojedinim vrstama drveõa je raznorodno, od vrsta øija di-stribucija prati prethodnu ocenu do vrsta sa daleko uÿim rasturañemzapremine. Pri tome, najzastupçenije vrste drveõa po zapremini imajusledeõu strukturu u odnosu na pojedine debçinske kategorije (tanko:sredñe jako: jako drvo): bukva 38,11%: 35,48%: 26,41%, cer 70,83%: 24,65%:4,52%, sladun 80,21%: 17,65%: 2,14%, kitñak 65,14%:25,62%: 9,24%, ba-grem 87,71%: 11,61%: 0.68%, grab 84,37%: 12,14%: 3,49%, smrøa 49,75%:38,54%: 11,71%, crni bor 76,19%: 21,10%: 2,71% i jela 42,22%: 33,61%:24,17%. Znatnije uøeåõe cera u odnosu na bukvu, nepovoçnije uøeåõe øe-tinara i nepovoçnija debçinska struktura (mañe zrelog drveta) u odnosuna drÿavne åume, øini privatne åume, sa ekonomskog stanoviåta, mañevrednim.

4. ZAKÇUØNA RAZMATRAÑA

Formirañem pouzdane baze podataka o åumama Srbije realizovan jejedan od osnovnih zadataka nacionalne inventure. Stvorene su pretpo-stavke za sveobuhvatnu i detaçnu analizu staña naåih åuma, definisañestrateåkih problema i mera za ñihovo prevazilaÿeñe, odnosno, za po-stizañe projektovanih ciçeva, a olakåana je i korespodencija s meæuna-rodnim asocijacijama koje se bave monitoringom åumskih ekosistema naregionalnom i globalnom nivou.

Analiza staña åuma srediåñe Srbije i Vojvodine, po obeleÿjimaprikazanim u ovom radu, pruÿa moguõnost da se definiåu samo neki odstrateåkih problema koji pojedinaøno i sinergiøki optereõuju ove åu-me:• dominacija izdanaøkih åuma koje na na najveõem delu povråine ne

koriste u potpunosti staniåni potencijal, åto rezultira umañenomproizvodnoåõu i generalno umañenom funkcionalnom vrednoåõu;

• znatno uøeåõe veåtaøki podignutih sastojina u kojima su uzgojne ipotrebe zaåtite urgentne, pri øemu nepovoçna starosna strukturaovih åuma joå uvek ne obezbeæuje adekvatne ekonomske efekte;

14 „[UMARSTVO” 3

• prisustvo razreæenih (nedovoçno obraslih) sastojinskih kategorijana skoro treõini åumom obrasle povråine;

• dominacija øistih sastojina kao ekoloåki, funkcionalno, pa i pro-izvodno inferiornijih sastojinskih formi;

• koncentracija najveõeg dela zapremine (oko 95%) na svega desetakvrsta drveõa, åto relativizuje dendroloåko bogatstvo naåih åuma inameõe potrebu aktivnije zaåtite i poveõañe udela vrsta sa tre-nutno minimalnim uøeåæem u åumskom fondu, pre svega onih iz kate-gorije reliktnih, endemiønih, retkih i ugroÿenih vrsta;

• dominantna jednodobnost åuma kao ekoloåki nestabilnije forme;• nepovoçna zapreminska struktura kultura, posebno øetinara, koja

jasno ukazuje na ograniøene moguõnosti upotrebe tehniøkog drveta ina potrebu prilagoæavaña tehnologije koriåõeña zateøenom stañu;

• nepovoçna starosna sruktura jednodobnih åuma, koja kod pojedinihsastojinskih kategorija dovodi u pitañe trajnost gazdovaña itd.Izbor mera za reåavañe ovih i brojnih drugih problema, definisañe

kratkoroønih i dugoroønih ciçeva, odnosno, projekcija daçeg razvojaåumarstva Srbije u celini, definisañe nosilaca pojedinih aktivnosti,obezbeæivañe finansijskih sredstava i sl., spadaju u domen strateåkogplaniraña koje õe svoj izraz dobiti kroz Nacionalni åumarski programøija je izrada u toku, te stoga nisu bili predmet ovog rada.

LITERATURA

Bankoviõ S., Medareviõ M., Pantiõ D. (2002): Pouzdanost informacija o åumskom

fondu kao osnov realnog planiraña gazdovaña åumama, Glasnik Åumarskogfakulteta 86, Åumarski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd

Bankoviõ S., Pantiõ D. (2006): Dendrometrija, Åumarski fakultet Univerziteta uBeogradu, Beograd

Bankoviõ S., Medareviõ M. (2003): Kodni priruønik za informacione sisteme oåumama Republike Srbije, Åumarski fakultet, Beograd

Inventaire forestier national suisse-Résultats du premier inventaire 1992-1996, Institut fédéralde recherches forestéres CH

Joviõ D., Tomaniõ L., Bankoviõ S., Medareviõ M. (1992): Åumski fond Srbije, Mono-grafija “Åumarstvo i prerada drveta u Srbiji kroz vekove”, Beograd

Joviõ D., Bankoviõ S., Medareviõ M. (1993): Buduõi prinos åuma kao sirovinska baza

za preraæivaøke kapacitete u Srbiji, Monografija “Uzroci i posledice erozijezemçiåta i moguõnosti kontrole erozionih procesa”, Beograd

Joviõ D., Medareviõ M., Vuøiõeviõ S. (1995): Znaøaj åuma i åumskih podruøja za raz-

voj Srbije Zbornik radova, Beograd

Joviõ D., Medareviõ M. (1996): Åume i åumska podruøja u okviru Prostornog plana

Srbije, Åume Srbije-stañe, projekcije razvoja do 2050. godine i oøekivaniefekti, Zbornik radova, Beograd

Medareviõ M., Joviõ D., Bankoviõ S. (1994): Die Entwicklungs und Productionsmerkmaleder Tanne im Tannen und Buchenwald auf den Berg Øemerno (Serbien), 7. IUFRO Tan-nen Symposium “Ekologie und waldban der weisstanne”

Medareviõ M., Bankoviõ S., Pantiõ D. (2001): Stañe åuma u Nacionalnim parkovima

Srbije, Zaåtita prirode 53/1, Beograd

JUL–SEPTEMBAR, 2008. 15

Medareviõ M., Bankoviõ S., Pantiõ D. (2003): Stañe bukovih åuma u Srbiji, Åumar-stvo 1-2, UÅITS, Beograd

Medareviõ M., Bankoviõ S., Pantiõ D., Petroviõ N. (2004): Izdanaøke åume bukve,

stañe, problemi gazdovaña i moguõnosti ñihovog reåavaña, Åumarstvo 3,UÅITS, Beograd

Medareviõ M., i sar. (2005): Stañe bukovih åuma i planirañe gazdovaña åumama,Poglavçe u monografiji “Bukva u Srbiji”, UÅITS i Åumarski fakultet Uni-verziteta u Beogradu, Beograd

Medareviõ M. (2006): Planirañe gazdovaña åumama, Åumarski fakultet Univerzi-teta u Beogradu, Beograd

Medareviõ M., Bankoviõ S., Pantiõ D. (2006): Åume kitñaka u Srbiji, Åumarstvo 3,UÅITS, Beograd

National forest Inventory in the Czech Republic 2001-2004-Introduction, methods, results,Forest management institute

Stein M. T. (1999): SKOG 2000-Statistics of forest conditions and resource in Norway, Norwe-gion Institute of Land Inventory

Stojanoviõ Ç. i sar. (2007): Hrast kitñak u Srbiji, Monografija, UÅITS iÅumarski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd

Åmelko Å. (1985): Nové Smery v metodike a technike inventarizácie lesa, Vodecké a pedago-gické aktuality 6, Zvolen

Nacionalna inventura åuma Srbije, Åumarski fakulteta Beograd, MPÅV – Upravaza åume Srbije, monografija u pripremi.

16 „[UMARSTVO” 3

NATIONAL FOREST INVENTORY OF THE REPUBLIC OF SERBIA

Staniåa BankoviõMilan MedareviõDamjan PantiõNenad Petroviõ

Sum mary

The definition of the methodology of the National Forest Inventory (NFI) of Serbia started fromthe experience of the European countries with long-term tradition in nation-wide inventories, from theguidelines of the international associations dealing with forest ecosystem monitoring, as well as fromthe specificities (ecologically and historically conditioned) of our forests. The defined concept inclu-des the application of the systematic sampling design in the form of clusters, distributed in the 4 x 4km grid. In each cluster there are 4 plots: the centre of the first one is in the reference point (at theintersection of the cluster network), while the other three are distributed in the corners of the square,with sides of 200 m. A sample plot consists of 3 concentric circles, radii r1=3 m, r2=10 m and r3=15 m.The information on general indications on cluster and circle, site description, stand description andinformation on individual trees is collected in each sample plot. In addition to the above, the positionof each tree is also determined in the first sample plot of each cluster, which renders it a permanentcharacter.

The field realisation of the inventory is followed by the control which showed a high degree ofreliability of quality and quantity information. The data base on forests in Serbia was developed basedon data processing by the specially developed software. The potentials of data base exploitation, in thesense of making the recapitulations by one or several inquiries (characters) simultaneously, are veryhigh. The state of the growing stock of Serbia will be presented comprehensively and analytically inthe prepared Monograph “National Forest Inventory of the Republic of Serbia”. Numerous users ofinformation on the growing stock will be able to realise their specific demands via data base admini-strators or directly - by Internet. This paper presents only the main characteristics of forest ecosystemsin Serbia – percentage of forest cover, ownership, forest state by origin, conservation, mixture, treespecies, stand classification, structural form, and diameter classes. The analysis of these characteri-stics defines some of the key issues, which individually or synergetically jeopardise the forests in Ser-bia – domination of forests of coppice origin, presence of thinned stand forms in almost one third ofthe forest covered area, high percentage of pure stands, the concentration of the greatest part (about95%) of the total volume in about ten tree species, which lowers the dendrological wealth of the gro-wing stock, the domination of structurally even-aged forests, unfavourable diameter structure of plan-tations (particularly coniferous), unfavourable age structure, which in some stand categories castsdoubt on the sustainable management, etc. The analysis of these and other issues, the selection ofmeasures and means for their overcoming, the definition of long-term management goals, i.e. the pro-jection of the future forestry development in Serbia, are all the components of strategic planningwhich will be included in the National Forest programme