24 BSiE

Dorota Stankiewicz Informacja BSiE nr 963 (IP – 102G)

Nadzór nad jakością i bezpieczeństwem żywności

Nadzór nad produkcją, przetwórstwem i obrotem żywności w Polsce opiera się na dwóchsystemach kontroli. Są to:– system kontroli wewnętrznej, prowadzony w zakładzie (zależny od producenta), bazującyna Zasadach Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP) i Zasadach Dobrej Praktyki higienicznej(GHP), na Systemie Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli (HACCP) oraz nasystemie norm ISO 9000;

– system kontroli zewnętrznej (niezależny od producenta), sprawowany przez wyspecja-lizowane organy urzędowej kontroli żywności.1

1. System kontroli wewnętrznejNależy podkreślić, że Dobra Praktyka Produkcyjna GMP, Dobra Praktyka Higieniczna

GHP oraz System Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli HACCP są podstawo-wymi systemami zapewnienia jakości zdrowotnej mającymi zastosowanie w przetwórstwieżywności. Zapewnienie jakości to wszystkie systematyczne działania realizowane w ramachsystemu jakości, służące wzbudzaniu należytego zaufania, że obiekt spełni wymagania jako-ściowe.

Natomiast system ISO 9000 jest systemem zarządzania jakością. Zarządzanie jakościąto wszystkie działania z zakresu zarządzania decydujące o polityce jakości, celach i odpowie-dzialności, a także o ich realizacji za pomocą takich środków jak planowanie jakości, stero-wanie jakością, zapewnienie jakości i doskonalenie jakości.

Zgodnie z ustawą z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywieniasystem HACCP jest definiowany jako postępowanie mające na celu zapewnienie bezpie-czeństwa żywności poprzez identyfikację i oszacowanie skali zagrożeń z punktu widzeniajakości zdrowotnej żywności oraz ryzyka wystąpienia zagrożeń podczas przebiegu wszyst-kich etapów procesu produkcji i obrotu żywnością; system ten ma również na celu określeniemetod ograniczania zagrożeń oraz ustalenie działań naprawczych,

Cytowana ustawa definiuje również Dobrą Praktykę Higieniczną GHP – jako działa-nia, które muszą być podjęte, i warunki higieniczne, które muszą być spełniane na wszystkichetapach produkcji lub obrotu, aby zapewnić bezpieczeństwo żywności, oraz – Dobrą Prak-tykę Produkcyjną GMP – jako działania, które muszą być podjęte, i warunki, które musząbyć spełniane, aby produkcja żywności odbywała się w sposób zapewniający jej właściwąjakość zdrowotną, zgodnie z przeznaczeniem.

Wdrażanie systemu HACCP w zakładach produkcyjnych przetwarzających i wprowa-dzających żywność do obrotu powinno być poprzedzone wprowadzeniem zasad DobrejPraktyki Higienicznej GHP i Dobrej Praktyki Produkcyjnej GMP. 1 Wg Strategia bezpieczeństwa żywności w Polsce, praca zbiorowa opracowana pod kierunkiem L. Szponara,

Warszawa, 11.02.2002 r.

BSiE 25

Zakres Dobrej Praktyki Higienicznej GHP obejmuje: utrzymanie higieny pomieszczeń,maszyn, personelu produkcyjnego, plany szkoleń i badań lekarskich oraz zapisy potwierdza-jące wykonanie i kontrole działań porządkowych i zapobiegawczych, stosowanych w zakła-dzie środków myjących, dezynfekujących, dezynsekcyjnych, deratyzacyjnych, a także innychmateriałów stosowanych do utrzymania higieny. W każdym zakładzie przemysłu spożywcze-go powinna zostać opracowana Instrukcja Dobrej Praktyki Higienicznej. Dokumentami zwią-zanymi z tą instrukcją są odpowiednie procedury, opisujące, co jest wykonywane i szczegó-łowe instrukcje wykonania poszczególnych operacji.

Dobra Praktyka Produkcyjna GMP dotyczy podstawowych obszarów działalności przed-siębiorstwa, decydujących o tym, czy produkowana żywność jest odpowiedniej jakości zdro-wotnej, a tym samym – bezpieczna dla konsumenta.

Rozdzielnie systemów GHP i GMP , oraz odrębne wdrażanie zasad Dobrej Praktyki Hi-gienicznej i Dobrej Praktyki Produkcyjnej jest trudne i dlatego należy oba te systemy trakto-wać łącznie, ponieważ ich wymogi łączą się wzajemnie i zależą jedne od drugich.

Po opracowaniu i wdrożeniu systemów GHP/GMP kolejnym krokiem jest opracowaniei wdrożenie systemu HACCP.

Zgodnie z art. 29 ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia system HACCPobejmuje następujące zasady i tryb postępowania:

1) zidentyfikowanie i ocenę zagrożeń jakości zdrowotnej żywności oraz ryzyka ich wy-stąpienia, a także ustalenie środków kontroli i metod przeciwdziałania tym zagrożeniom,

2) określenie krytycznych punktów kontroli w celu wyeliminowania lub zminimalizowa-nia występowania zagrożeń,

3) ustalenie dla każdego krytycznego punktu kontroli wymagań (parametrów), jakie po-winien spełniać, i określenie granic tolerancji (limitów krytycznych),

4) ustalenie i wprowadzenie systemu monitorowania krytycznych punktów kontroli,5) ustalenie działań korygujących, jeżeli krytyczny punkt kontroli nie spełnia wymagań,

o których mowa w pkt 3,6) ustalenie procedur weryfikacji w celu potwierdzenia, że system HACCP jest skutecz-

ny i zgodny z planem,7) opracowanie dokumentacji systemu HACCP dotyczącej etapów jego wprowadzania

oraz ustalenie sposobu rejestrowania i przechowywania danych oraz archiwizowania doku-mentacji systemu.

System HACCP jest systemem prewencyjnym. System ten zmusza do zmiany dotychcza-sowych przyzwyczajeń, do ponownego przeanalizowania, na miejscu, wszystkich procesówprodukcyjnych w zakładzie, nawet tam, gdzie produkcja odbywa się bez żadnych problemóworaz do przeniesienia odpowiedzialności na pracowników bezpośrednio związanych z pro-dukcją.

Zalecenia stosowania systemu HACCP w sektorze żywnościowym w Unii Europejskiejokreśla dyrektywa 93/43/EEC. W Polsce, zgodnie z nowelizacją ustawy o warunkach zdro-wotnych żywności i żywienia małe i średnie firmy zajmujące się wytwarzaniem i przetwór-stwem artykułów spożywczych nie będą musiały wprowadzać systemu HACCP, natomiastzostały one zobowiązane do wdrożenia i stosowania zasad Dobrej Praktyki Produkcyjneji Dobrej Praktyki Higienicznej.

Po opracowaniu i wdrożeniu zasad GMP/GHP oraz (w przypadku większych firm) sys-temu HACCP, przedsiębiorstwo może przystąpić do wdrażania systemu zarządzania jakością,np. zgodnego z normami ISO serii 9000. Normy ISO 9000 to system międzynarodowychnorm jakości. Ich celem jest ujednolicenie rozwiązań systemowych w zakresie zarządzania

26 BSiE

jakością w firmach, które chcą ten system wdrożyć. Normy ISO dotyczą specyfikacji tech-nicznych i innych kryteriów, które mogą być użyte jako zasady, wytyczne lub wymaganiaw umowie stron. Normy ISO umożliwiają zatem zorientowanie się, czy materiały (surowce),wyroby, procesy i usługi są odpowiednie do oczekiwań drugiej strony lub czy spełniają okre-ślone wymogi bezpieczeństwa.

Możliwe jest jednoczesne wdrażanie systemu HACCP i systemu norm ISO 9000. W ta-kim przypadku zaleca się, aby w przedsiębiorstwie koordynowała te prace jednak kompetent-na osoba-pełnomocnik ds. systemów zapewnienia jakości i zarządzania jakością2.

Uzupełnieniem powyższego rozdziału jest załącznik nr 1 prezentujący zasady ubieganiasię firmy o przyznanie certyfikatu ISO.

2. System kontroli zewnętrznejNadzorem nad jakością i bezpieczeństwem żywności w Polsce zajmują się następujące

instytucje:1) Państwowa Inspekcja Sanitarna,2) Inspekcja Weterynaryjna,3) Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (Inspekcja Skupu

i Przetwórstwa Artykułów Rolnych kończy swoją działalność z dniem 1 stycznia 2003 roku, ajej zadania łącznie z zadaniami Centralnego Inspektoratu Standaryzacji przejmuje nowa In-spekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Nową Inspekcję powołała usta-wa z dnia 21 grudnia 2000 roku o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych Dz. U.2001, nr 5, poz. 44 i nr 154, poz. 1802 oraz z 2002 r. nr 135, poz. 1145 i nr 166, poz. 1360)3.Zgodnie z tą ustawą z dniem 1 stycznia 2003 roku tracą moc ustawy: ustawa z dnia 30 czerw-ca 1970 r. o Inspekcji Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 23, poz.293, Nr 89, poz. 991 i Nr 114, poz. 1191 oraz z 2001 r. Nr 3, poz. 19) oraz ustawa z dnia 12września 1996 r. o państwowym nadzorze standaryzacyjnym towarów rolno-spożywczych wobrocie z zagranicą (Dz. U. Nr 124, poz. 584).

1. Inspekcja HandlowaOprócz powyżej wymienionych instytucji niektóre zadania z zakresu bezpieczeństwa

żywności (np. dotyczące nadzoru nad stosowaniem środków ochrony roślin) pełni InspekcjaOchrony Roślin i Nasiennictwa.

2.1. Państwowa Inspekcja SanitarnaZgodnie z ustawą z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywie-

nia)4 organy Inspekcji Sanitarnej sprawują nadzór nad jakością zdrowotną żywności, dozwo- 2 T. Sikora, D. Kołożyn-Krajewska: Zapewnienie jakości a bezpieczeństwo zdrowotne żywności, „Przemysł

Spożywczy” nr 6/2001, ustawa z 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywieniaDz.U.01.63.634 z późn. zm., Wdrażanie systemu HACCP nie dotyczy małych i średnich firm spożywczych,„Przegląd Zbożowo-Młynarski”, lipiec 2002 r. oraz R. Jurga: Jak wdrażać systemy HACCP oraz ISO?, „Prze-gląd Zbożowo-Młynarski”, listopad 2002 r.

3 Wg danych ze strony internetowej Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych(www.gisipar.gov.pl.), styczeń 2003 r.

4 Wg ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia Dz. U. 01.63.634; 2002-09-12 zm.Dz. U.02.135.1145; 2002-11-10 zm. Dz. U.01.128.1408; zm. Dz. U.02.135.1145; 2003-01-01; zm.; Dz. U.02.135.1145; 2003-04-08 zm. Dz. U.02.166.1362.

BSiE 27

lonych substancji dodatkowych i innych składników żywności, przestrzeganiem warunkówsanitarnych w procesie produkcji i w obrocie tymi artykułami, z uwzględnieniem systemuHACCP, oraz materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością, a takżenadzór nad jakością zdrowotną tych artykułów przywożonych z zagranicy.

Ustawa przewiduje również wykonywanie określonych zadań dla Inspekcji Weteryna-ryjnej. Są to zadania z zakresu nadzoru nad produktami pochodzenia zwierzęcego, w tym nadprzywozem tych środków z zagranicy (zadania te zostały scharakteryzowane szerzej w roz-dziale dotyczącym Inspekcji Weterynaryjnej).

Zgodnie z ustawą z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (tekst jed-nolity, uwzględniający poprawki włącznie ze wskazanymi w Dz. U. 02.37.329) PaństwowaInspekcja Sanitarna jest powołana do realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego,w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru, między innymi, nad warunkami zdrowotnymiżywności, żywienia i przedmiotów użytku.

Wykonywanie tych zadań polega na sprawowaniu zapobiegawczego i bieżącego nadzorusanitarnego oraz prowadzeniu działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej w zakresiechorób zakaźnych i innych chorób powodowanych warunkami środowiska, a także na prowa-dzeniu działalności oświatowo-zdrowotnej.

Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie zapobiegawczegonadzoru sanitarnego należy np. uzgadnianie projektów wojewódzkich i miejscowych pla-nów zagospodarowania przestrzennego oraz warunków zabudowy i zagospodarowania terenuinwestycji, a także wskazań lokalizacyjnych i lokalizacji autostrad pod względem wymagańhigienicznych i zdrowotnych, uzgadnianie dokumentacji projektowej pod względem wyma-gań higienicznych i zdrowotnych, uczestniczenie w dopuszczeniu do użytku obiektów bu-dowlanych oraz inicjowanie przedsięwzięć oraz prac badawczych w dziedzinie zapobieganianegatywnym wpływom czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych nazdrowie ludzi.

Natomiast w dziedzinie bieżącego nadzoru sanitarnego do działań Państwowej Inspek-cji Sanitarnej należy kontrola przestrzegania przepisów określających wymagania higie-niczne i zdrowotne, w tym dotyczące warunków produkcji, transportu, przechowywaniai sprzedaży żywności oraz warunków żywienia zbiorowego, a także – warunków zdrowot-nych produkcji i obrotu przedmiotami użytku, materiałami i wyrobami przeznaczonymi dokontaktu z żywnością, oraz innymi wyrobami mogącymi mieć wpływ na zdrowie ludzi,

Do zadań Państwowej Inspekcji Sanitarnej należy również wydawanie opinii co dozgodności z warunkami sanitarnymi określonymi przepisami Unii Europejskiej przedsięwzięći zrealizowanych inwestycji, których realizacja jest wspomagana przez Agencję Restruktury-zacji i Modernizacji Rolnictwa ze środków pochodzących z funduszy Unii Europejskiej.

Państwowa Inspekcja Sanitarna podlega ministrowi właściwemu do spraw zdrowia.Inspekcją tą kieruje Główny Inspektor Sanitarny. Organem doradczym i opiniodawczymGłównego Inspektora Sanitarnego w sprawach objętych zakresem działania Państwowej In-spekcji Sanitarnej jest Rada Sanitarno-Epidemiologiczna

Zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej wykonują następujące organy:1) Główny Inspektor Sanitarny,2) państwowy wojewódzki inspektor sanitarny,3) państwowy powiatowy inspektor sanitarny,4) państwowy graniczny inspektor sanitarny dla obszarów przejść granicznych drogo-

wych, kolejowych, lotniczych, rzecznych i morskich, portów lotniczych i morskich oraz jed-

28 BSiE

nostek pływających na obszarze wód terytorialnych.Uprawnienia państwowego inspektora sanitarnego są następujące:a) państwowy inspektor sanitarny jest uprawniony do kontroli zgodności budowanych

obiektów z wymaganiami higienicznymi i zdrowotnymi, określonymi w obowiązującychprzepisach. Stwierdzone w toku kontroli nieprawidłowości są wpisywane do dziennika budo-wy, z wyznaczeniem terminu ich usunięcia.

b) państwowy inspektor sanitarny w związku z wykonywaną kontrolą ma prawo:– wstępu o każdej porze dnia i nocy, na terenie miast i wsi do: zakładów pracy oraz

wszystkich pomieszczeń i urządzeń wchodzących w ich skład, obiektów użyteczności pu-blicznej, obiektów handlowych, ogrodów działkowych i nieruchomości oraz wszystkich po-mieszczeń wchodzących w ich skład, środków transportu i obiektów z nimi związanych,w tym również na statki morskie, żeglugi śródlądowej i powietrzne, obiektów będących wtrakcie budowy,

– żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób,– żądania okazania dokumentów i udostępniania wszelkich danych,– pobierania próbek do badań laboratoryjnych.Warunki i tryb pobierania próbek do badań określają Polskie Normy, a w przypadku bra-

ku Polskiej Normy warunki te i tryb określi, w drodze rozporządzenia, minister właściwy dospraw zdrowia, uwzględniając w szczególności sposób pobierania i przechowywania próbek.

c) państwowy inspektor sanitarny ma prawo wstępu do mieszkań w razie podejrzenia lubstwierdzenia choroby zakaźnej, zagrożenia zdrowia czynnikami środowiskowymi, a takżejeżeli w mieszkaniu jest lub ma być prowadzona działalność produkcyjna lub usługowa.Wstęp do mieszkań osób korzystających z immunitetów dyplomatycznych na mocy ustaw,umów bądź zwyczajów międzynarodowych jest dozwolony jedynie w porozumieniu z wła-ściwym przedstawicielem dyplomatycznym.

d) w razie stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych, państwowyinspektor sanitarny nakazuje, w drodze decyzji, usunięcie w ustalonym terminie stwierdzo-nych uchybień.

Jeżeli naruszenie wymagań spowodowało bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia lu-dzi, inspektor sanitarny nakazuje unieruchomienie zakładu pracy lub jego części (np. maszy-ny lub innego urządzenia), zamknięcie obiektu użyteczności publicznej, wyłączenie z eksplo-atacji środka transportu, wycofanie z obrotu środka spożywczego, przedmiotu użytku, mate-riałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, a także – likwidację hodowli lubchowu zwierząt.

Decyzje w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu.e) państwowemu inspektorowi sanitarnemu przysługuje prawo zgłoszenia sprzeciwu

przeciwko uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy lub innegoobiektu budowlanego, wprowadzeniu nowych technologii lub zmian w technologii, dopusz-czeniu do obrotu materiałów stosowanych w budownictwie lub innych wyrobów mogącychmieć wpływ na zdrowie ludzi – jeżeli w toku wykonywanych czynności stwierdzi, że z po-wodu nieuwzględnienia wymagań higienicznych i zdrowotnych określonych w obowiązują-cych przepisach mogłoby nastąpić zagrożenie życia lub zdrowia ludzi.

Zgłoszenie sprzeciwu wstrzymuje dalsze działania w powyższych sprawach, do czasuwydania decyzji przez państwowego inspektora sanitarnego wyższego stopnia.

f) państwowi inspektorzy sanitarni są uprawnieni do zabezpieczenia pomieszczeń, środ-ków transportu, maszyn i innych urządzeń, środków spożywczych, przedmiotów użytku, ma-

BSiE 29

teriałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością i innych wyrobów mogącychmieć wpływ na zdrowie ludzi.

g) w razie stwierdzenia istotnych uchybień w działalności kontrolowanej jednostki, mo-gących mieć wpływ na stan zdrowia lub życie ludzi, państwowy inspektor sanitarny zawia-damia o stwierdzonych uchybieniach kierownictwo kontrolowanej jednostki lub jednostkęalbo organ powołany do sprawowania nadzoru nad tą jednostką.

Jednostka organizacyjna lub organ, do którego skierowano zawiadomienie, jest obowią-zany w terminie 30 dni od dnia otrzymania zawiadomienia, powiadomić o podjętych i wyko-nanych czynnościach właściwego państwowego inspektora sanitarnego.

h) Doraźne zalecenia, uwagi i wnioski, wynikające z przeprowadzonej kontroli zakładupracy (statku), państwowy inspektor sanitarny wpisuje do książki kontroli sanitarnej, którąjest obowiązany posiadać zakład pracy (statek).

Zgodnie z przepisami „ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej” (art. 38) osoba utrud-niająca lub udaremniająca działalność organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej, podlegakarze aresztu do 30 dni, ograniczenia wolności albo grzywny.

Graniczna kontrola sanitarnaZgodnie z ustawą z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia

właściwe organy Inspekcji Sanitarnej przeprowadzają graniczną kontrolę sanitarną, równo-cześnie z kontrolą celną, obejmującą jakość zdrowotną przywożonych z zagranicy środkówspożywczych, dozwolonych substancji dodatkowych oraz innych składników żywności, oraz– przydatność do produkcji przywożonych z zagranicy substancji pomagających w przetwa-rzaniu.

W wyniku przeprowadzonej kontroli właściwy organ Inspekcji Sanitarnej wydaje: świa-dectwo o braku zastrzeżeń do jakości zdrowotnej artykułów oraz świadectwo o przydatnoścido produkcji substancji pomagających w przetwarzaniu.

W przypadku stwierdzenia, że artykuły nie spełniają obowiązujących warunków okre-ślonych w ustawie, organ Inspekcji Sanitarnej wydaje decyzję o zakazie wprowadzania tychartykułów do obrotu w kraju oraz, w zależności od wyników badań, decyzję nakazującą wy-wóz badanej partii artykułów za granicę albo ich zniszczenie lub przeznaczenie na inne celeoraz powiadamia o tej decyzji Głównego Inspektora Sanitarnego.

Minister właściwy do spraw zdrowia ogłasza, w drodze obwieszczenia w DziennikuUrzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, wykaz towarów, które podlegajągranicznej kontroli sanitarnej, z uwzględnieniem ich klasyfikacji według kodów taryfy celnej.

Środki spożywcze, dozwolone substancje dodatkowe lub inne składniki żywności, którestwarzają niebezpieczeństwo zagrożenia epidemicznego kraju lub bezpośrednie zagrożenieżycia lub zdrowia człowieka, nie mogą być wprowadzane na polski obszar celny.

W razie uzasadnionego niebezpieczeństwa zagrożenia epidemicznego kraju lub bezpo-średniego zagrożenia życia lub zdrowia człowieka minister właściwy do spraw zdrowia, a wodniesieniu do środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego – minister właściwy dospraw rolnictwa, w drodze rozporządzenia, wprowadzą zakaz wprowadzania tych artyku-łów na polski obszar celny, mając na względzie konieczność sanitarnego zabezpieczeniagranic państwa.

Laboratoryjna ocena jakości zdrowotnej środków spożywczychZgodnie z „ustawą o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia” (art. 43 i 44) ocena

30 BSiE

jakości zdrowotnej środków spożywczych, dozwolonych substancji dodatkowych lub innychskładników żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z tymi arty-kułami może być potwierdzona świadectwem jakości zdrowotnej oraz poprzedzona prze-prowadzeniem badań laboratoryjnych w zakresie urzędowej kontroli żywności. Powyższebadania laboratoryjne wykonują laboratoria Inspekcji Sanitarnej oraz laboratoria referencyj-ne.

Do zadań laboratoriów referencyjnych należy: nadzór nad jakością badań wykonywa-nych przez laboratoria Inspekcji Sanitarnej, wykonywanie analiz i badań żywności w przy-padku rozbieżności, kwestionowania lub w celu potwierdzania wyników badań laboratoriówInspekcji Sanitarnej, organizowanie badań porównawczych w odniesieniu do poszczególnychmetod analiz, ujednolicanie metod i procedur badawczych, wdrażanie nowych metod badań,przekazywanie organom urzędowej kontroli żywności informacji dotyczących metod analiz ibadań porównawczych stosowanych przez laboratoria referencyjne krajów Unii Europejskiej,szkolenie kadr laboratoriów Inspekcji Sanitarnej, w zakresie nowych metod analiz i badań,oraz międzynarodowa współpraca z laboratoriami referencyjnymi.

Wykaz laboratoriów referencyjnych, a także innych laboratoriów wykonujących zadanialaboratoriów referencyjnych, ma być, zgodnie z „ustawą o warunkach zdrowotnych żywnościi żywienia”, określany przez Ministra właściwego do spraw zdrowia, w drodze rozporządze-nia.

Zgodnie z nowym rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 7 lutego 2003 r. w sprawiewykazu laboratoriów referencyjnych5 wykaz ten obejmuje 6 laboratoriów w tym 4 w Instytu-cie Żywności i Żywienia oraz 2 w Państwowym Zakładzie Higieny.

2.2. Inspekcja Weterynaryjna

Zgodnie z ustawą z dnia 24 kwietnia 1997 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt,badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej (tekst jednolity, włączniez poprawkami zamieszczonymi w Dz.U.01.129.1438) do zakresu działania Inspekcji Wetery-naryjnej należy zapobieganie chorobom zakaźnym zwierząt i ich zwalczanie oraz nadzór nadjakością zdrowotną produktów pochodzenia zwierzęcego a w szczególności:

1) badanie zwierząt rzeźnych i ich mięsa, mięsa zwierząt łownych oraz innych zwierząt,przeznaczonego do spożycia przez ludzi,

2) sprawowanie weterynaryjnej kontroli granicznej,3) sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem warunków weterynaryjnych,4) sprawowanie nadzoru nad jakością zdrowotną środków spożywczych pochodzenia

zwierzęcego, w tym nad warunkami sanitarnymi ich pozyskiwania, produkcji, przetwarzania,składowania, transportu oraz sprzedaży bezpośredniej,

5) sprawowanie nadzoru nad obrotem zwierzętami i produktami pochodzenia zwierzęce-go,

6) sprawowanie nadzoru nad jakością zdrowotną środków żywienia zwierząt,7) sprawowanie nadzoru nad stosowaniem środków farmaceutycznych i materiałów me-

dycznych przeznaczonych dla zwierząt i nad obrotem tymi środkami i materiałami,8) kontrola występowania pozostałości chemicznych i biologicznych, leków oraz skażeń

promieniotwórczych w tkankach zwierząt, środkach spożywczych pochodzenia zwierzęcegooraz środkach żywienia zwierząt, 5 Wg danych z internetowej strony Ministerstwa Zdrowia, luty, 2003 r.

BSiE 31

9) sprawowanie nadzoru nad zdrowiem zwierząt przeznaczonych do rozrodu oraz nad ja-kością zdrowotną materiału biologicznego,

10) sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt,11) sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem zasad identyfikacji i rejestracji zwierząt

oraz kontroli ich przemieszczania,12) przeprowadzanie przez zakłady higieny weterynaryjnej, wchodzące w skład woje-

wódzkich inspektoratów weterynaryjnych, rozpoznawczych badań laboratoryjnych.Według ustawy z dnia 11 maja 2002 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia

organy Inspekcji Weterynaryjnej sprawują nadzór nad:

– miejscami uboju zwierząt i rozbioru mięsa, zakładami przetwórstwa mięsa, zakładamiuboju i przetwórstwa królików, nutrii, dziczyzny i drobiu oraz zwierząt dzikich utrzymywa-nych przez człowieka, a także wszystkich ubocznych artykułów ubojowych,

– punktami skupu i zakładami przetwórstwa mięsa zwierząt łownych,

– zakładami jajczarskimi, przetwórstwem jaj, ryb i innych zwierząt wodnych oraz mię-czaków,

– zdrowotnymi warunkami jakości mleka i jego przetworów, warunkami sanitarnymiprodukcji mleka i jego przetwarzania oraz wymaganiami sanitarnymi przy przewozie mleka,

– chłodniami składowymi, w których przechowuje się środki spożywcze pochodzeniazwierzęcego,

– produkcją lodów zawierających w swoim składzie mleko w zakładach objętych nadzo-rem organów Inspekcji Weterynaryjnej,

– sprzedażą mięsa w handlu obwoźnym,

– przywozem z zagranicy środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego,

– sprzedażą bezpośrednią środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego, które sąprzygotowane i przechowywane wyłącznie w celu sprzedaży konsumentom; sprzedaż ta po-winna być dokonywana bezpośrednio przez producenta tych środków i odbywać się w sklepielub w pomieszczeniu przyległym do pomieszczeń produkcyjnych,

– systemem HACCP obowiązującym w zakładach przedsiębiorców produkujących żyw-ność pochodzenia zwierzęcego.

Jeżeli środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego są produkowane lub przechowywanew zakładzie produkującym inne środki spożywcze, nadzór nad ich jakością zdrowotną możebyć powierzony organowi Inspekcji Weterynaryjnej lub organowi Inspekcji Sanitarnej napodstawie uzgodnień między Głównym Inspektorem Sanitarnym i Głównym Lekarzem Wete-rynarii.

Według „ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt” do zadań Inspekcji Wetery-naryjnej należy również wydawanie opinii co do zgodności z warunkami weterynaryjnymiokreślonymi przepisami Unii Europejskiej przedsięwzięć i zrealizowanych inwestycji, któ-rych realizacja jest wspomagana przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ześrodków pochodzących z funduszy Unii Europejskiej.

Zadania Inspekcji Weterynaryjnej wykonują następujące organy:– Główny Lekarz Weterynarii,– wojewoda przy pomocy wojewódzkiego lekarza weterynarii jako kierownika woje-

wódzkiej inspekcji weterynaryjnej wchodzącej w skład zespolonej administracji wojewódz-kiej,

32 BSiE

– powiatowy lekarz weterynarii, jako kierownik powiatowej inspekcji weterynaryjnej,wchodzącej w skład zespolonej administracji powiatowej, pod zwierzchnictwem starosty,

– graniczny lekarz weterynarii.Pracownicy Inspekcji Weterynaryjnej oraz lekarze weterynarii lub inne osoby wyznacza-

ne przez organ Inspekcji Weterynaryjnej do wykonywania niektórych zadań określonych wustawie, mają prawo:

– wstępu do: wszelkich miejsc przebywania zwierząt, rzeźni i miejsc badania mięsa,wszelkich środków transportu używanych do przewozu zwierząt, mięsa, środków spożyw-czych pochodzenia zwierzęcego i niejadalnych surowców zwierzęcych, materiału biologicz-nego, środków żywienia zwierząt oraz obiektów, w których znajdują się te środki transportu,

– żądania pisemnych lub ustnych informacji,– żądania okazywania i udostępniania dokumentów,– pobierania nieodpłatnie próbek do badań.Dla zapewnienia właściwej jakości zdrowotnej żywności i ochrony zdrowia publicznego

organy Inspekcji Weterynaryjnej prowadzą badania kontrolne pozostałości chemicznych,biologicznych, leków i skażeń promieniotwórczych u zwierząt żywych, w tkankach lub na-rządach zwierząt po uboju i w produktach spożywczych pochodzenia zwierzęcego.

Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 r.o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniuzwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej przewiduje sankcje karne. Przy-kładowo, karze aresztu lub grzywny podlega osoba, która:

– sprowadza z zagranicy towary wbrew przepisom ustawy albo bez przeprowadzeniaweterynaryjnej kontroli granicznej,

– po sprowadzeniu z zagranicy towarów uchyla się od przeprowadzenia badań towarówalbo wprowadza do obrotu towary bez badań lub nie stosuje się do nakazów powiatowegolekarza weterynarii po przeprowadzeniu tych badań

– prowadząc działalność w dziedzinach wymienionych w art. 5 ust. 1 oraz art. 31 ust. 1„ustawy weterynaryjnej” (np. zarobkowy przewóz zwierząt, produkcja środków spożywczychpochodzenia zwierzęcego, wytwarzanie pasz, ubój zwierząt, rozbiór, przetwórstwo i składo-wanie mięsa) nie zapewnia wymaganych warunków weterynaryjnych powodując przez tozagrożenie epizootyczne lub epidemiczne, niewłaściwą jakość zdrowotną środków żywnościpochodzenia zwierzęcego

W razie popełnienia wykroczeń polegających np. na stwarzaniu zagrożenia epidemicz-nego, poprzez niewłaściwą jakość zdrowotną środków żywności pochodzenia zwierzęcegomożna orzec przepadek towaru, chociażby nie stanowił własności sprawcy wykroczenia.

Badania laboratoryjneStwierdzenie choroby zakaźnej zwierzęcia, wydanie oceny mięsa, oceny zdrowotnej ja-

kości środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego, niejadalnych produktów zwierzęcych,materiału biologicznego, środków żywienia zwierząt może być poprzedzone przeprowadze-niem laboratoryjnych badań rozpoznawczych.

Zgodnie z „ustawą o Inspekcji Weterynaryjnej” tworzy się laboratoria referencyjne,koordynujące działania innych laboratoriów.

Zadaniem laboratoriów referencyjnych jest: ujednolicanie standardów i metod diagno-stycznych, sprawdzanie jakości preparatów diagnostycznych używanych do badań, organiza-cja okresowych testów porównawczych poszczególnych metod diagnostycznych, stosowa-nych przez laboratoria uprawnione przez ministra właściwego do spraw rolnictwa, prowadze-nie szkoleń pracowników uprawnionych laboratoriów, prowadzenie badań laboratoryjnych

BSiE 33

mających na celu potwierdzanie wyników badań przeprowadzonych przez uprawnione labo-ratoria, w szczególności dotyczących chorób podlegających obowiązkowi zwalczania, jeżelizachodzi wątpliwość co do prawidłowości tych wyników.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 maja 2002 r.w sprawie wykazu laboratoriów referencyjnych właściwych dla poszczególnych rodzajów ikierunków badań (Dz.U.02.67.616) w wykazie tym znajduje się 12 laboratoriów referencyj-nych właściwych dla badań prowadzonych w kierunku rozpoznawania chorób zakaźnychzwierząt oraz chorób odzwierzęcych oraz 3 laboratoria referencyjne właściwe dla badańśrodków spożywczych pochodzenia zwierzęcego oraz środków żywienia zwierząt.

Szczegółowe omówienie statusu laboratoriów referencyjnych zamieszczono w załączni-ku nr 2.

2.3. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-SpożywczychZgodnie z ustawą z dnia 21 grudnia 2000 roku o jakości handlowej artykułów rolno-

spożywczych (Dz. U. 01.5.44 z późn. zm.) jakość handlowa jest definiowana jako cechy ar-tykułu rolno-spożywczego dotyczące jego właściwości organoleptycznych, fizykochemicz-nych i mikrobiologicznych w zakresie technologii produkcji, wielkości lub masy oraz wyma-gania wynikające ze sposobu produkcji, opakowania, prezentacji i oznakowania, nie objętewymaganiami sanitarnymi, weterynaryjnymi lub fitosanitarnymi.

Do zadań Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych należy:1) nadzór nad jakością handlową artykułów rolno-spożywczych, a w szczególności:

kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych w produkcji i obrocie, w tym wy-wożonych za granicę, kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych sprowadza-nych z zagranicy, dokonywanie oceny i wydawanie świadectw w zakresie jakości handlowejartykułów rolno-spożywczych,

2) kontrola warunków składowania i transportu artykułów rolno-spożywczych,3) gromadzenie i przetwarzanie informacji o sytuacji na rynkach rolnych,4) współpraca z właściwymi organami innych inspekcji, urzędami celnymi oraz jednost-

kami samorządu terytorialnego,5) współpraca lub uczestnictwo w międzynarodowych organizacjach zajmujących się ja-

kością handlową artykułów rolno-spożywczych oraz międzynarodowym obrotem artykułamirolno-spożywczymi,

6) prowadzenie szkoleń w zakresie przepisów i wymagań dotyczących jakości handlowejartykułów rolno-spożywczych,

7) współpraca z urzędowymi jednostkami kontrolnymi za granicą w zakresie jakościhandlowej artykułów rolno-spożywczych,

8) wykonywanie innych zadań określonych w odrębnych przepisach, a w szczególnościw przepisach: o nawozach i nawożeniu, środkach żywienia zwierząt, rolnictwie ekologicznymi organizacji rynków rolnych.

Zadania Inspekcji wykonują następujące organy:1) Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, zwany dalej

„Głównym Inspektorem”, (centralny organ administracji rządowej podległym ministrowiwłaściwemu do spraw rynków rolnych),

2) wojewoda przy pomocy wojewódzkiego inspektora jakości handlowej artykułów rol-no-spożywczych, zwanego dalej „wojewódzkim inspektorem”, jako kierownika wojewódz-kiej inspekcji jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, wchodzącej w skład zespolo-

34 BSiE

nej administracji wojewódzkiej.Kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz warunków składowania i

transportu tych artykułów ma na celu sprawdzenie, czy:1) artykuły rolno-spożywcze spełniają wymagania w zakresie jakości handlowej określo-

ne w przepisach o jakości handlowej oraz deklarowane przez producenta lub wprowadzające-go do obrotu,

2) artykuły rolno-spożywcze są składowane lub transportowane w sposób zapewniającyzachowanie ich właściwej jakości handlowej.

Powyższa kontrola obejmuje co najmniej jedną z następujących czynności:1) sprawdzenie dokumentów umożliwiających identyfikację artykułu rolno-spożyw-

czego, atestów jakościowych, wyników badań laboratoryjnych oraz innych dokumentówświadczących o jego jakości handlowej,

2) sprawdzenie opakowania, oznakowania, prezentacji artykułu rolno-spożywczego orazwarunków jego przechowywania i transportu,

3) oględziny artykułu rolno-spożywczego,4) pobranie próbek oraz ich ocenę lub badanie laboratoryjne,5) ustalenie klasy jakości artykułu rolno-spożywczego,6) sprawdzanie sposobu produkcji artykułu rolno-spożywczego lub prawidłowości prze-

biegu procesu technologicznego, o ile wynika to z odrębnych przepisów.Główny Inspektor, wojewódzcy inspektorzy oraz upoważnieni przez nich pracownicy In-

spekcji, realizując zadania określone w ustawie oraz w odrębnych przepisach, uprawnieni sądo:

1) wstępu do pomieszczeń lub do środków transportu kontrolowanych jednostek,2) żądania pisemnych lub ustnych informacji związanych z przedmiotem kontroli,3) żądania okazywania dokumentów związanych z przedmiotem kontroli,4) pobierania nieodpłatnie próbek do badań.Po przeprowadzeniu kontroli w zakresie jakości handlowej artykułów rolno-spożyw-

czych w produkcji i obrocie, w tym wywożonych za granicę, wojewódzki inspektor, wdrodze decyzji, może:

1) zakazać wprowadzania do obrotu artykułu niespełniającego wymagań jakości handlo-wej lub wymagań w zakresie transportu lub składowania,

2) nakazać poddanie artykułu określonym zabiegom,3) zakazać składowania artykułu w nieodpowiednich warunkach albo jego transportowa-

nia środkami transportu nienadającymi się do tego celu,4) przeklasyfikować artykuł rolno-spożywczy do niższej klasy, jeżeli artykuł ten nie

spełnia wymagań jakościowych dla danej klasy jakości handlowej,5) nakazać zniszczenie artykułu na koszt jego posiadacza.

Decyzjom, o których mowa w pkt 1-3, nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności.

Po przeprowadzeniu kontroli w zakresie jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych sprowadzanych z zagranicy, w przypadku stwierdzenia niewłaściwej jakościhandlowej organ Inspekcji, w drodze decyzji, zakazuje wprowadzenia artykułu rolno-spożywczego do obrotu. Decyzji tej nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności.

Na wniosek zainteresowanego przedsiębiorcy dokonana może być także ocena jakościhandlowej artykułów rolno-spożywczych.

BSiE 35

Ocena ta polega na sprawdzeniu, czy artykuł rolno-spożywczy spełnia wymagania w za-kresie jakości handlowej określone w przepisach o jakości handlowej oraz deklarowane przezproducenta lub wprowadzającego do obrotu. W celu dokonania oceny mogą być przeprowa-dzone badania laboratoryjne. Po dokonaniu oceny wojewódzki inspektor wydaje świadectwojakości handlowej.

Badania laboratoryjne związane z kontrolą jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, przeprowadzane są:

1) w laboratoriach Inspekcji,2) w laboratoriach Inspekcji Handlowej w odniesieniu do obrotu detalicznego.Natomiast badania laboratoryjne związane z oceną jakości handlowej artykułów rolno-

spożywczych, są przeprowadzane w laboratoriach Inspekcji albo w innych laboratoriach po-siadających akredytację.

W uzasadnionych przypadkach badania laboratoryjne, mogą być przeprowadzane na zle-cenie właściwego organu Inspekcji przez inne wyspecjalizowane w danym zakresie laborato-ria.

„Ustawa o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych” przewiduje również sank-cje karne. Otóż (zgodnie z art. 40), osoba, która:

1) utrudnia organowi Inspekcji przeprowadzanie kontroli jakości handlowej artykułówrolno-spożywczych albo kontroli składowania lub transportowania tych artykułów,

2) wprowadza do obrotu artykuły rolno-spożywcze nieodpowiadające jakości handlowejwynikającej z przepisów o jakości handlowej oraz deklarowanej przez producenta lub wpro-wadzającego do obrotu,

3) nie zgłasza wojewódzkiemu inspektorowi podjęcia lub zaprzestania działalności w za-kresie produkcji, składowania, konfekcjonowania lub obrotu artykułami rolno-spożywczymi,– podlega karze grzywny.

2.4. Inspekcja HandlowaInspekcja Handlowa zgodnie z ustawą z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej6

jest wyspecjalizowanym organem kontroli powołanym do ochrony interesów i praw konsu-mentów oraz interesów gospodarczych państwa.

Do zadań Inspekcji należy:1) kontrola legalności i rzetelności działania przedsiębiorców prowadzących działalność

gospodarczą w rozumieniu przepisów odrębnych w zakresie produkcji, handlu i usług, orazkontrola produktów wprowadzonych do obrotu w zakresie zgodności z zasadniczymi wyma-ganiami określonymi w przepisach odrębnych z wyłączeniem produktów podlegających nad-zorowi innych właściwych organów,

2) kontrola produktów znajdujących się w obrocie handlowym lub przeznaczonych dowprowadzenia do takiego obrotu, w tym w zakresie oznakowania i zafałszowań, oraz kontrolausług,

3) podejmowanie mediacji w celu ochrony interesów i praw konsumentów,4) organizowanie i prowadzenie stałych polubownych sądów konsumenckich,5) prowadzenie poradnictwa konsumenckiego,6) wykonywanie innych zadań określonych w ustawie lub przepisach odrębnych.

6 Dz. U. 01.4.25; 2002-09-12 zm. Dz. U. 02.135.1145; 2003-01-01 zm. Dz. U. 01.110.1189; zm. Dz. U.

02.166.1360.

36 BSiE

Kontrola, o której mowa w pkt. 2, nie obejmuje kontroli jakości handlowej artykułówrolno-spożywczych u producentów i w obrocie hurtowym oraz kontroli jakości zdrowotnejśrodków spożywczych określonych w przepisach odrębnych.

Zadania Inspekcji wykonują następujące organy:1) Główny Inspektor Inspekcji Handlowej, zwany dalej „Głównym Inspektorem”,2) wojewoda przy pomocy wojewódzkiego inspektora inspekcji handlowej, zwanego

dalej „wojewódzkim inspektorem”, jako kierownika wojewódzkiej inspekcji handlowejwchodzącej w skład zespolonej administracji rządowej w województwie.

Inspekcja podlega Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. GłównegoInspektora powołuje i odwołuje Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. In-spekcja współdziała z powiatowym (miejskim) rzecznikiem konsumentów, organami admini-stracji rządowej i samorządowej, organami kontroli oraz organizacjami pozarządowymi re-prezentującymi interesy konsumentów.

W toku postępowania kontrolnego inspektor w szczególności może:– badać akta, dokumenty i informacje w zakresie objętym kontrolą oraz żądać od kontrolo-wanego sporządzenia niezbędnych kopii oraz urzędowego tłumaczenia na język polski doku-mentów sporządzonych w języku obcym,

– dokonywać oględzin terenów, obiektów, pomieszczeń, środków przewozowych, pro-duktów i innych rzeczy w zakresie objętym kontrolą, badać przebieg określonych czynności,

– żądać od kontrolowanego: niezwłocznego usunięcia uchybień porządkowych i organi-zacyjnych, lub udzielenia w wyznaczonym terminie pisemnych i ustnych wyjaśnień w spra-wach objętych zakresem kontroli,

– przesłuchiwać osoby w charakterze strony, świadka lub biegłego, jeżeli jest to nie-zbędne dla wyczerpującego wyjaśnienia okoliczności sprawy,

– zasięgać opinii biegłych,– zabezpieczać dowody, produkty, pomieszczenia i środki przewozowe, oraz pobierać

nieodpłatnie próbki produktów do badań,– sprawdzić rzetelność obsługi poprzez dokonanie zakupu produktu lub usługi,– zbierać inne niezbędne materiały w zakresie objętym kontrolą.Osoba kontrolowana jest obowiązana umożliwić inspektorowi dokonanie powyższych

czynności kontrolnych.Inspektor jest uprawniony do wstępu oraz poruszania się w obiektach, pomieszczeniach i

na terenie jednostki kontrolowanej za okazaniem legitymacji służbowej. Badania pobranychpróbek produktów i próbek kontrolnych przeprowadzają laboratoria kontrolno-analityczneInspekcji. W przypadku gdy laboratoria Inspekcji nie mogą wykonać badań, organ Inspekcjimoże zawrzeć umowę o wykonanie badań pobranej próbki z innym wyspecjalizowanym labo-ratorium.

Wojewódzki inspektor może zarządzić w toku kontroli, w drodze decyzji, ograniczeniewprowadzania do obrotu, wstrzymanie wprowadzania do obrotu lub wycofanie z obrotu pro-duktów albo wstrzymanie świadczenia usług bądź niezwłoczne usunięcie stwierdzonych nie-prawidłowości, jeżeli jest to konieczne ze względu na bezpieczeństwo lub interes konsumen-tów albo interes gospodarczy państwa.

Jeżeli produkt nie spełnia zasadniczych wymagań albo produkt nie spełnia ogólnychwymagań bezpieczeństwa, wojewódzki inspektor może, w drodze decyzji, zakazać przedsię-biorcy prezentowania, oferowania, reklamowania, wprowadzania do obrotu i dostarczania

BSiE 37

produktu na okres niezbędny do przeprowadzenia kontroli lub badań albo do czasu spełnieniawymagań, albo w drodze decyzji, zarządzić wycofanie produktu z obrotu.

Powyższe decyzje podlegają natychmiastowemu wykonaniu.„Ustawa o Inspekcji Handlowej” przewiduje też sankcje karne (w art. 38 i 39):a) osoba, która wbrew obowiązkowi nie wykonuje decyzji wydanych przez organ In-

spekcji lub z jego upoważnienia przez inspektora, albo usuwa dowody lub produkty zabezpie-czone w toku kontroli, podlega grzywnie w wysokości do 360 stawek dziennych albo karzepozbawienia wolności do lat 2;

b) osoba uniemożliwiająca albo utrudniająca inspektorowi przeprowadzenie czynnościkontrolnych, podlega karze aresztu do 30 dni albo grzywny w wysokości do 5.000 zł;

c) osoba, która wbrew żądaniu inspektora nie usuwa niezwłocznie uchybień porządko-wych lub organizacyjnych stwierdzonych w toku kontroli, podlega karze grzywny w wysoko-ści do 5.000 zł.

Zgodnie z cytowaną ustawą, jeżeli przemawia za tym charakter sprawy, wojewódzki in-spektor podejmuje działania mediacyjne w celu polubownego zakończenia sporu cywilno-prawnego między konsumentem a przedsiębiorcą. Wojewódzki inspektor może wyznaczyćstronom termin do polubownego zakończenia sprawy, przy czym odstępuje od postępowaniamediacyjnego, jeżeli w wyznaczonym terminie sprawa nie została polubownie zakończonaoraz w razie oświadczenia co najmniej przez jedną ze stron, że nie wyraża zgody na polu-bowne zakończenie sprawy.

2.5. Inspekcja Ochrony Roślin i NasiennictwaZgodnie z ustawą z dnia 12 lipca 1995 r. o ochronie roślin uprawnych (tekst jednolity

Dz.U. 02.171.1398) do zadań Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa należy:- kontrola roślin lub powierzchni pod ich uprawą oraz składowanych roślin i produktów

roślinnych w celu stwierdzenia występowania i rozprzestrzeniania się organizmów szkodli-wych; świadczenie usług w zakresie pobierania prób, badań laboratoryjnych, oceny stanufitosanitarnego roślin oraz szkoleń z zakresu ochrony roślin; wyznaczanie stref porażeniaorganizmami szkodliwymi, stref bezpieczeństwa oraz określanie patotypów tych organi-zmów;

– wydawanie świadectw zdrowotności;– ocena stanu zagrożenia roślin przez organizmy szkodliwe;– pobieranie próbek oraz badanie roślin, produktów roślinnych, gleby i podłoży na obec-

ność organizmów szkodliwych; pobieranie próbek środków ochrony roślin znajdujących sięw obrocie w celu dokonania kontroli ich jakości;

– ewidencja występowania lub podejrzenie o występowanie organizmów szkodliwych,podlegających obowiązkowi zwalczania, oraz ustalenie obszaru gruntów opanowanych przezte organizmy;

– ustalanie i doskonalenie metod oraz terminów zwalczania organizmów szkodliwych, atakże zapobiegania ich rozprzestrzenianiu się;

– kontrola fitosanitarna roślin, produktów roślinnych, przedmiotów oraz środków trans-portu na przejściach granicznych i na terenie kraju;

– wystawianie świadectw fitosanitarnych;– zawiadamianie organizacji ochrony roślin kraju eksportującego o zatrzymaniu lub

zniszczeniu porażonych roślin, produktów roślinnych oraz przedmiotów;

38 BSiE

– kontrola zabiegów oczyszczania, odkażania, przerobu i odkażania obiektów, przed-miotów, środków transportu i gleby;

– wydawanie zezwoleń na konfekcjonowanie środków ochrony roślin lub obrót nimi;– nadzór nad obrotem, magazynowaniem i stosowaniem środków ochrony roślin oraz

przestrzeganiem okresów karencji i prewencji;– nadzór nad stanem technicznym sprzętu do wykonywania zabiegów ochrony roślin;– upoważnianie jednostek organizacyjnych do prowadzenia szkoleń;– wydawanie decyzji i tytułów egzekucyjnych;– przekazywanie ministrowi właściwemu do spraw rolnictwa danych dotyczących ilości

zużytych środków ochrony roślin;– podejmowanie innych działań przewidzianych przepisami niniejszej ustawy, przepisa-

mi ustawy o nasiennictwie oraz innych ustaw.Inspekcja ta odgrywa zatem istotną rolę przeciwdziałając pogorszeniu się jakości roślin

uprawnych, a tym samym – żywności wytwarzanej z takich płodów rolnych. Inspekcja zapo-biega również drastycznym ograniczeniom plonowania roślin uprawnych w kraju, które mo-głyby powstać na skutek zawleczenia na polski obszar celny organizmów szczególnie szko-dliwych dla roślin. Bardzo ważnym zadaniami z punktu widzenia bezpieczeństwa żywnościjest nadzór Inspekcji nad stosowaniem środków ochrony roślin. Do zadań Inspekcji należyrównież kontrola przestrzegania przepisów ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmachgenetycznie zmodyfikowanych (Dz. U. z 2001 r. Nr 76, poz. 811 oraz z 2002 r. Nr 25, poz.253 i Nr 41, poz. 365).

Zadania Inspekcji wykonują następujące organy:1) Główny Inspektor (podległy ministrowi właściwemu do spraw rolnictwa),2) wojewoda przy pomocy wojewódzkiego inspektora, jako kierownika wojewódzkiej

Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, wchodzącej w skład zespolonej administracji wo-jewódzkiej.

Główny Inspektor, wojewódzcy inspektorzy oraz upoważnieni przez nich pracownicy In-spekcji uprawnieni są do:

1) wstępu na grunty, w tym leśne, i do obiektów, w których są lub były uprawiane lubprzechowywane rośliny, produkty roślinne i środki ochrony roślin, oraz do środków trans-portu służących do przewożenia roślin i produktów roślinnych, a także do bezpłatnego pobie-rania za pokwitowaniem próbek roślin, produktów roślinnych, gleby, podłoży i środkówochrony roślin, w ilościach niezbędnych do wykonywania badań;

2) wstępu na teren morskich i rzecznych portów, przystani, a także lotnisk, stacji kolejo-wych, urzędów pocztowych, lądowych przejść granicznych;

3) kontroli dokumentów i żądania wyjaśnień dotyczących stanu fitosanitarnego roślin,uprawy, przewożenia, przechowywania i obrotu roślinami uprawnymi, zwalczania organi-zmów szkodliwych oraz obrotu i stosowania środków ochrony roślin.

Powyższa „ustawa o ochronie roślin uprawnych” przewiduje także sankcje karne.Karze aresztu lub grzywny podlega osoba, która, przykładowo:– uniemożliwia lub utrudnia Inspekcji wykonywanie czynności urzędowych,– wbrew obowiązkowi nie zwalcza organizmów szkodliwych charakteryzujących się

szczególną szkodliwością,– wprowadza na polski obszar celny rośliny, produkty roślinne, przedmioty lub organi-

zmy szkodliwe, których wprowadzanie jest zabronione (art. 8 ust. 1),

BSiE 39

– wprowadza do obrotu rośliny, produkty roślinne i przedmioty niezaopatrzone w „pasz-port”,

– bez wymaganego zezwolenia na dopuszczenie do obrotu i stosowania lub wbrew jegowarunkom wprowadza do obrotu lub stosuje środki ochrony roślin,

– wprowadza do obrotu zaprawiony materiał siewny zawierający środki ochrony roślinniedopuszczone do obrotu i stosowania,

– bez wymaganego zezwolenia lub wbrew jego warunkom prowadzi konfekcjonowanieśrodków ochrony roślin lub obrót nimi,

– nie prowadzi ewidencji nabywców środków ochrony roślin, zaliczanych do bardzo tok-sycznych i toksycznych dla ludzi,

– podaje informacje o środkach ochrony roślin w sposób, który wprowadza w błąd co dowłaściwości tych środków lub sposobu ich stosowania,

– stosuje środki ochrony roślin w sposób niezgodny z etykietą-instrukcją stosowania lubz obowiązującymi zasadami ich stosowania,

– stosując środki ochrony roślin, nie przestrzega okresów karencji lub okresów prewen-cji,

– nie prowadzi ewidencji wykonywanych zabiegów przy użyciu środków ochrony roślin,– wykonuje zabiegi środkami ochrony roślin nie mając wymaganego dokumentu po-

twierdzającego ukończenie szkolenia,– stosuje środki ochrony roślin sprzętem niesprawnym technicznie lub uchyla się od

obowiązku przeprowadzania technicznego badania opryskiwaczy.

PodsumowanieReasumując, nadzorem nad jakością płodów rolnych i jakością żywności, a w tym i jej

bezpieczeństwa zajmują się w Polsce 4 instytucje. Oprócz tego wybrane zadania w zakresienadzoru nad bezpieczeństwem produkowanych płodów rolnych pełni Inspekcja Ochrony Ro-ślin i Nasiennictwa. W nadzór nad jakością i bezpieczeństwem żywności zaangażowane sąresorty zdrowia, rolnictwa oraz Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Na uwagę zasługuje więc fakt, że za najważniejsze dla zapewnienia bezpieczeństważywności w naszym kraju, środowiska producentów żywności uznały właśnie ustaleniestruktury urzędowej kontroli żywności. Obecnie bowiem, zdaniem przedstawicieli PolskiejFederacji Producentów Żywności, zdarza się, że producent żywności podlega jednocześniekilku kontrolom, co oznacza niepotrzebną stratę czasu i pieniędzy. Federacja ta proponujezatem stworzenie jednej instytucji kontrolującej jakość i bezpieczeństwo żywności7 („inspek-cję ds. żywności”).

Propozycja powyższa wymagałaby jednak poważnych zmian w systemie polskiego pra-wa żywnościowego oraz stworzenia w ramach administracji rządowej nowej placówki o wy-bitnie „interdysplinarnym” charakterze.

7 M. Białasiewicz: Strategia bezpieczeństwa żywności, „BOSS-Rolnictwo”, nr 17-18 (640-641), 27.04-

4.05.2002 r.