Namık Kemal'in Fikir Dünyasında Şark Meselesi.pdf

U L U S L A R A R A S I

NAMIK KEMAL SEMPOZYUMU {20-22 Aralk 2010}

T e k i r d a

B L D R L E R

1. CLT (A-J)

EDTRLER:

Do. Dr. Orhan Keml TAVUKU

Yrd. Do. Dr. Ali TLBE

T E K R D A 2 0 1 0

NDEKLER

cs a

SUNU / Do. Dr. Orhan Keml TAVUKU SUNU / Prof. Dr. Nizamettin ENKYL (Namk Kemal niversitesi Rektr)

Al Konferans: Namk Kemal ve Midilli / Prof. Dr. Mine nci ENGNN 1

G3 K>

Gemiten Gnmze Bir Ho Seda: Nmk Kemal'den Mektup Var 19 Nihan ABR

Namk Keml'in Tiyatro Eserlerinde Dil ve slp 29 Okt. Fahriye KULOLU AKP1NAR

Namk Kemal'in Hukuk Tarihimizdeki Yeri 4 ' Ar. Gr. Sedat ALBAYRAK

Namk Kemal ahsiyeti veya Mustafa Kemal Atatrk'n Etkilendii Yazar 45 Dr. Glnare Fahreddin Kz ALYEVA

Edb-i Azam Namk Kemal 51 N. Peruzat ALTIN AY

Namk Kemal'in Edebiyat Eletirisinde Grntnn Dzeni / Dzen Grnts 77 Yrd. Do. Dr. Fatih ALTU

Trk Dnce Dnyasnda Rya Kavram 85 Do. Dr. Kemal AR

Namk Kemal'in Azeri Edebiyatina Etkisi 99 Do. Dr. Ltviyye ASGERZADE

Namk Kemal'in Dnce Dnyas'nda Bat imgesi 109 Yrd. Do. Dr. Cumhur ASLAN

Olaanst ile Gereklik Arasnda Ykc Bir Eletiri: Namk Kemal'in Geleneksel Hikyeye Bak 117

Dr. Pelin ASLAN

Namk Kemal'in Romanlarnda Toplumsal Deerler Karsnda Kadnn Durumu 123 Yrd. Do. Dr. rfan ATALAY

Namk Kemal ve Azerbaycan Edebiyat 139 Prof. Dr. Aydn Abi AYDN (AB1YEV)

Namk Kemal'in Sanat / Sanat Algsnda Romantizm ve Vctor Hugo Etkisi 147 Do. Dr. Abdulhalim AYDN

Namk Kemal'in Mukaddimeleri zerine Bir nceleme 159 Emel AYDN

111 U l u s l a r a r a s N a m k K e m a l S e m p o z y u m u

Klsik Trk iirinden Namk Kemal'e Vatan Kavram 185 Dr. Haluk AYDN

Namk Kemal'de Geree Uygunluk, Anlam, Ss likisi 195 Yrd. Do. Dr. Bedri AYDOAN

Namk Kemal Ve bret Gazetesi zerine Birka Not 205 Yrd. Do. Dr. Nergiz AYDODU

Namk Kemal va Ana Dilli Azarbaycan eiri 219 Do. Dr. Yaqub M. BABAYEV

Necip Fazl Ksakrek'in "Namk Kemal" Eseri zerine 229 Dr. Eqane BABAYEVA

Namk Kemal Tiyatrosunda Vatan Sevgisi 233 Melahat BABAYEVA

Namk Kemal'in Tiyatro Oyunlarnda 239 Esra Dicle BABU

Manzum Mektuplar ve Namk Kemal'in Bir Manzum Mektubu 245 Prof. Dr. H. Dilek BATSLAM

Trk iirinin Modernlemesinde Bir nc Olarak Namk Kemal 255 Prof. Dr. Ataol BEHRAMOLU

Nmk Keml'in Diyojen Gazetesindeki Tenkit Yazlan zerine Dnceler 259 Yrd. Do. Dr. Kahraman BOSTANC

Oriantalizme Bir Bak As Olarak Merak ve Bat'da Dou Dilleri retimine Bir rnek: NALCO 267

Prof. Dr. Michel BOZDEMR

Ahlkn Kurgusu-Kurgunun Ahlk: Namk Kemal'de Dille Kurulan Ahlk 275 Yrd. Do. Dr. Sezai COKUN

Arkada Hlet Bey'in Gzyle Namk Kemal'in airlii 283 Yrd. Do. Dr. Mehmet Korkut EEN

Namk Kemal'in "ark Meseles'ine" Dair Grleri (Hadika, Hrriyet, bret ve Tasvir-i Efkr'a Gre) 289

Emrah ETN-zgr TLBE

Namk Kemal'in 11. Abdlhamit Aleyhinde Yazd Pek Bilinmeyen Bir Kasidesi 297 Yrd. Do. Dr. Seluk 1KLA

Namk Kemal'in Romanlarnda Kadn 307 Do. Dr. Salim ONOLU

Nmk Kemal ve Mehmet kif in Sanat ve Edebiyata Dair Grlerinin Karlatrlmas ...32i Ylmaz DACOLU - Okan KO

Namk Kemal'de Tiyatro Dncesi 335 Dr. Abdulkerim DN

111 U l u s l a r a r a s N a m k K e m a l S e m p o z y u m u

Namk Kemal'in Londra zlenimleri 36i Prof. Dr. Recep DUYMAZ

Namk Kemal'in iir Dili 371 Do. Dr. lk ELUZ

Namk Kemal'in GlnihalAdl Oyununda Uzam 38i Prof. Dr. Ayten ER - Do. Dr. Suna TMUR A1LDERE

Namk Kemal'in Eserlerinde Anne ve Baba Modelleri 391 Yrd. Do. Dr. Kelime ERDAL

Namk Kemal'in Siyasi Dnceleri ve Devlet deali 405 Yrd. Do. Dr. Kemal EROL

Namk Kemal Niin ark Meselesi ile Megul Olmutur? 423 Sla ERTRK

Nmk Kemal'in topik Aray: Rya 427 Yrd. Do. Dr. Cafer GARPER

Namk Kemal'in Vatan Yahut Silistre Adl Mehur Eserinin Almanca evirisi Hakknda Baz Bilinmeyenler 439

Yrd. Do. Dr. Nurettin GEMC

Namk Kemal ve Victor Hugo; Cellettir Harzemah ve Cromwell nszlerinden Tiyatroya 447

Do. Dr. Hanife Nln GEN

ntibah and the Attempt at Writing a Bildungsroman 465 Do. Dr. Petru GOLBAN - Yrd. Do. Dr. Tatiana GOLBAN

Namk Kemal'in iirlerinin (E'r- Kemal'in) Yazma Nshalar ve Son Bulduumuz Tevfik Fikret Yazma Nshas 477

Prof. Dr. nder GGN

Atatrk'n Dnce Dnyasnda Namk Kemal'in Etkisi 483 Okt. Alev GZC

XIX. Asr Trk Hukukunda Kanunlatrma Hareketleri ve Namk Kemal 495 Prof. Dr. Beir GZBENL

Namk Kemal Yaradiciliinda Vatan va Hrriyyat ldeyalarinin Tarannm 511 Prof. Dr. Elman QUL1YEV

Namk Kemal Yaratclnda Manevi-Ahlaki Deerler Prizmasindan Kadn Problemi 519 Ar. Gr. Gatibe VAGFK1Z1 GULYEVA

Namk Kemalin Tiatro Grleri ve Onun Azerbaycan Tiatrosunda Deyerlendirilmesi 525 Dr. Yakut GULYEVA

Namk Kemal'in Fikir Dnyasnda ark Meselesi 529 Ar. Gr. Musa GM

Namk Kemal'in Azerbaycan Edebiyatna Tesiri 543 Dr. Seriyye GNDODU

IV | U l u s l a r a r a s N a m k K e m a l S e m p o z y u m u

klimini ve Sesini Arayan air: Namk Kemal 549 Prof. Dr. Osman GNDZ

Namk Kemal'in Gazetecilik Anlaynda Batllama Dncesi 559 Ar. Gr. Dr. Uur GNDZ

ntibah Romannda Modern nsan Aray 571 Yrd. Do. Dr. mran GR

Namk Kemal'in Vatan arksna Yazlm Bir Nezire Hakknda 579 Do. Dr. Huraman HUMMATOVA

Nmk Kemal'i Tantan Azerbaycanl Emin Abid Neden Kuruna Dizilmi? 587 Ali amil HSEYNOLU

Namk Kemal Yaratclnda Antroponimler (ahis Adlari) ve Onlarn Lingivistik zellikleri 597

Trkana HSEYNOVA

"Jn Trkler" Dnemine Sosyolojik Bak; 19- Yzyl Avrupa Siyasi Akmlarnn "Jn Trk Hareketi'ne" Etkileri 603

Abdulkadir NALTEKN

Namk Kemal'in zgrlk Anlay ve Yaad Dnemin Aydnlarnda Bu Kavramn zdmleri 615

Erdal NCE

NAMK KEMALN FKR DNYASNDA ARK MESELES

Ar. Gr. Musa GM*

OZ: 19. asr Trk dnce dnyasnn nem temsilcilerinden biri olan Namk Keml, edebiyatn birok alannda nemli eserler vermesinin yannda, Osmanl Devletinin sosyal, siyas ve ekonomik meselelerine dair nemli makaleler yazmtr. Namk Keml, bu makalelerde Osmanl Devleti'nin sosyal, siyas ve ekonomik sorunlarna deinmi ve kendince bu sorunlara zm nerileri getirmitir. "ark Meselesi" ile de yakndan ilgilenen Namk Keml, bu konuda azmsanmayacak kadar makale yazmtr. Namk Keml "ark Meselesi"ni irdelerken, bir anlamda Osmanl Devleti'nin iinde bulunduu sorunlar da tahlil etmitir. Bylece "ark Meselesi'nin tarih, sosyal, siyas ve ekonomik dinamiklerini tespit etmitir. Biz de, Namk Keml'in Osmanl Devleti'nin iinde bulunduu sosyal, siyas ve ekonomik artlarn ve bunun "ark Meselesi" erevesinde yansmalarn konu edindik. Biz bu makalede Namk Keml'in Osmanl Devleti'nin iinde bulunduu artlar ve "ark Meselesi" hakkndaki fikirlerini bugne tamaya altk.

Anahtar szckler Namk Kemal, ark Meselesi, Osmanl Devleti, Bat Dnyas, Rusya

Sayn Bakan, Deerli Hocalarm, Sevgili renciler ve kymetli misafirler, Namk Keml niversitesinin dzenlemi olduu "Doumunun 170. Ylnda Namk Keml" konulu Uluslar Aras Namk Keml Sempozyumu'na kabul edilmi olmaktan son derece mutlu olduumu ifade etmek istiyorum. Namk Keml niversitesi'nin byle bir bilimsel faaliyette bulunmas, niversitenin 2006 yl gibi olduka yeni bir tarihte kurulmasna ramen uluslararas bir bilimsel faaliyetlerde bulunarak, yeni kurulmu niversitelere rnek olmas, 19. asr Trk dnce dnyasnn nemli temsilcilerinden olan Namk Keml'in byle bir bilimsel ortamda, fikirlerinin bugne tanarak tartlmas ve Tekirdal hemeriniz olan Namk Keml'e vefa gsterilmesi alarndan olduka nemli ve deerlidir.

Biz de, bu nemli ve deerli bilimsel etkinlie, "Namk Keml'in Fikir Dnyasnda ark Meselesi (Dou Sorunu)" konulu bildiriyi sunmak zere katlm bulunmaktayz. Bildirinin adndan da anlalaca zere Namk Keml'in eitli gazetelerde kan yazlarna konu olan "ark Meselesi'ne, onun bak asyla bakp, bu konudaki fikirlerini bugne tamaya alacaz.

1. Nedir Bu ark Meselesi? "ark Meselesi", ortaya kt siyas atmosfer ve mahiyeti hakknda deiik

grler ileri srlen siyas bir tabir olarak Bat'da ortaya kmtr. Farkl anlam ve siyas amalar iin kullanlmasna ramen ilk olarak 1815 Viyana Kongresi'nde politik manada, Ruslar tarafndan, Rumlarn Osmanl Devleti'ndeki durumlarn gndeme getirilmi (Namk Keml, 1327b: l), ancak konu Metternich tarafndan reddedilmi, ar 1. Aleksandr da Osmanl tebaas olan Hristiyanlann durumuna deinmek iin "ark Meselesi" tabirini kullanmtr (ahin, 2006, s. 2l). Ancak "ark Mesefesi'hm tarih gemii ve amalarna bakldnda, birka deiik tarih ve srecin ortaya atld grlmektedir. "ark Meselesi", kimi aratrmaclara gre, slamiyetin douu ve yaylmaya balamas, Trklerin Anadolu'ya ayak basmalar, kimi aratrmaclara gre stanbul'un fethi, kimi aratrmaclara gre de XVIII. asrdan itibaren gerek Rusya ve gerek Avusturya mparatorluumun Osmanl

Mu Alparslan niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Tarih Blm, [email protected]

5 3 0 | Ar. Gr. Musa G M

Devleti'ni istila etmek ve Osmanl Hristiyan tebaasn isyan ettirmeye almas ile balamtr. "ark Meselesi" erevesindeki siyas ama ise temelde Trklerin Avrupa'dan uzaklatrlmasdr.

slamiyet ile Hristiyanlk arasnda ortaya kan ilikilerin Bat'da Hal zihniyetinin ortaya kmasna sebep olmutur. Bu hal zihniyetinin siyas faaliyetlerinin bir rn olarak iki safhada oluan ve adna "ark Meselesi" denilen proje; Trkleri, ilk bata Anadolu'ya sokmamak anlayn benimser. Bu, Malazgirt Savayla uygulamaya koyulmak istenmi ancak baanlamamtr. Bunun zerine bir hedef kltmesine giden Bat, Trkleri Anadolu'da durdurmay hedeflemi, ancak Miryakefalon Savayla bu hedef de tutmamtr. Bunun zerine Bat, yeni bir hedefe ynelmitir: Trkleri Rumeli'den atmak. Ancak bu plan da irmen Savayla suya dmtr. Bu safhann son aamasnda ise Trklerin Avrupa'ya yayln engellemek plan devreye sokulmu; ancak bu plan da Nibolu Savayla tarihe gmlmtr. Bat, "ark Meselesi"nin birinci safhasnda, Trkler hakknda hazrlad planlarn hi birini uygulamaya koyamam ve herhangi bir baar salayamamtr.

Bat, Trklere kar mcadelenin ikinci safhasn devreye sokmutur. Ancak bu srete Trklerin durumunda ok ey deimi, bat karsnda ilk malubiyetler alnmaya balanmt. Dolaysyla Bat'nm bu sreteki ii ok daha kolay olmutur. Bat, artk Trklerin de yenilebilecei gereini anlamt. 1683-1698 kutsal ittifak savalar sonunda imzalanan 1699 Karlofa Anlamas bunu gstermitir. Artk bundan sonra Bat saldrda Trkler ise savunma durumundadr. Bat, Trkleri Avrupa'dan ta Orta Asya'ya gnderme plann uygulamaya koymutur: ncelikle, Osmanl hkimiyetinde bulunan Balkanlar ve Rumeli'deki Hristiyan tebaann Osmanl boyunduruundan kurtarlmas amacyla Hristiyanlar devlete isyan ettirerek, onlarn bamszl iin almalara balanmtr. lerleyen srete de Hristiyanlar hakknda eitli reformlarn yaplmas talebi gelmi ve bu vasta ile Osmanl iilerine mdahale gereklemeye balamtr. te btn bu faaliyetler "ark Meselesi"mrt tarih dinamiklerini oluturmaktadr. Grld gibi "ark Mese/esi'be yklenen anlam olduka geni ve tarih sreci de 12-13 asn aan bir gemie dayanmaktadr. Dikkat edilirse "ark Meselesi", Bat'nm ya da Trklerin iinde bulunduu kuvvet durumuna gre seyir deitirmitir. Trkler gl olduunda Bat savunmada kalm, Bat g kazandnda ise Trkler savunma durumuna gemitir.

ark Meselesi hakknda bkz: Edouard Driault, ark Meselesi, "Bidyet-i Zuhrundan Zmanmza Kadar", ev. Nafiz, Yay. Haz. , Emine Erdoan, Berikan Yay. , 2. Bask, Ankara, 2005; Ahmed Saib, ark Meselesi, Yay. Haz. Saadetin Gme, Aka Yay. , 1. Bask, Ankara, 2008; Matthevv Smith Anderson, Dou Sorunu, 2. Bask, stanbul 2010; Bayram Kodaman, Sultan 11. Abdlhamit Devri Dou Anadolu Politikas, Trk Kltrn Aratrma Enstits Yay. , Ankara, >987; Hner Tuncer, 19. Yzylda Osmanh-Avrupa likileri, mit Yay. , Ankara, 2000; Raif Karada, ark Meselesi, 2. Bask, Emre Yayn, 2005;Hner Tuncer, Metternich'm Osmanl Politikas 1815-1848, mit Yay. , 1. Bask, Ankara, 1996; lker Alp, ark Meselesi veya Emperlalizmin Trk Politikas, Edirne 2008; Ali Sankoyuncu, "ark meselesi ve Tarihsel geliimi", Askeri Tarih Blteni, Say: 36, ubat 1994; Cevdet Kk, "ark Meselesi Hakknda nemli Bir Vesika", Tarih Dergisi, Say: 32, Mart 1979.

Namk Keml'in Fikir Dnyasnda ark Meselesi | 53'

2. Namk Keml'e Gre "ark Meselesi'nm Tarifi ve Tarih Sreci Namk Keml, "ark Meselesi "r\r, "ki asrdan beri yanar dalar gibi hi

umulmad bir zamanda te-engiz-i galeyn olarak zelzele-i sademtiyle ry- arzn eklini tayir etmesinden korkulan devh-i siysetin ad" olarak tanmlar (Namk Keml, 1327a, s. l). Osmanl topraklarnn herhangi bir ksmnda ortaya kan bir mesele ark Meselesi"nin yeniden ve bir anda alevlenmesine sebep olmaktadr (Namk Keml, 1303a, s. 454)- Namk Keml, "ark Meselesi'hm tanmn yaparken, ayn zamanda bir tarih saptamas yapmaktadr. "ki asr nce"den kast ise Osmanl Devleti'nin Ruslarla imzalad Kk Kaynarca Anlamas'dr. Baka bir yazsnda, bu mes'eleyi Kaynarca muahedesi dourdu. . Zir mu'ahede-i mezkureye va'z- imza ile Rusya Devleti ark Hristiyanlann hakk- himyet kazanmakla stanbul'un hccet-i mlkne mlik oldum itikadna dp bu rdan ilerledi" (Karal, 1942, s. 286) demektedir. Namk Keml, "ark Meselesi'he dair dier bir tespiti ise "ark Meselesi'mn, bizatihi batnn bir rn olduunu, ancak meselenin halledilmesinde de bizzat Bat'nm aresizlik iinde bulunduunu belirtir (Karal, 1942, s. 286). Bu aresizlik halinin temelinde kar atmalarnn yer aldn, bu yzden de meselenin bir trl halledilemediini belirtir. kar atmalar yznden "ark Meselesi'mn zmnde ortak bir yol bulunamamtr. Ancak buna ramen konu uzun zamanlar srncemede kalm ve ortaya kan her yeni olayla birlikte yeniden gndeme gelmi ve zm olmaynca baka bir olay iin saklanmtr. Bu durum Namk Keml'in deyiiyle "ark Mes'elesi'nin ryp kokmas ve bunu koklayann burnunun" dmesine sebep olacak hale gelmitir (Karal, 1942, s. 287). Bu hali ile "ark Mes'elesi Avrupa'nn mbhasesinin bir /ra/ft/" haline gelmitir (Namk Keml, 1303b, s. 454).

Namk Keml, "ark Meselesi ni Kaynarca Anlamas'na dayandrarak, meselenin bir de dini ynnn olduuna iaret etmitir. nk Rusya, bu anlamayla Osmanl tebaas olan Hristiyanlar himaye hakk kazanmtr.

3. Namk Keml'de "arkMeselesinin Dinamikleri Namk Keml'de "ark Meselesi'mn dinamikleri birka deiik ekilde

kendini gstermektedir. Bunlar i ve d dinamikler olarak ikiye ayrabiliriz. Namk Keml'de "ark Meselesi'mn dinamikleri olarak belirttiklerinden

aadaki ana balklar ortaya kmaktadr: 1. Osmanl Devleti'nin kudret sorunu, 2. Trklerin Hristiyanlara zulm ettiine dair dolaan menkbeler ve bu

menkbeler dorultusunda Bat'da oluan kamuoyu, 3. ngiltere'nin Hindistan'da kurduu smrge imparatorluunun

geleceini garanti altna alma abalan, 4.19- Asrda kendini iyiden iyiye hissettiren Milliyetilik dsturu, 5. Tanzimat Ferman ve Islahat Fermanlar, 6. Batl glerin Osmanl tebaas olan Hristiyanlar hakknda talep ettikleri

slahatlar, 7. Al, Fuad ve Mahmud Nedim Paalarn tuttuklar siyaset usul, 8. Bbli'nin yanl politikalar, 9. Osmanl Devleti'nin Batya ho grnmek istemesi ve 10. Osmanl Devleti'nin muasr medeniyeti yakalamak dncesi.

532 | Ar. Gr. Musa GM

a. Osmanl Devleti'nin "Hastal" Osmanl Devleti'nin kudret sorunu aslnda "ark Meselesi'mn ikinci safhas

yani, Batnn saldrda, Trklerin de savunmada olduu dnemin ana karakterini oluturmaktadr. Bu dnemde, Osmanl Devleti'nin iinde bulunduu duraklama srecinde nemli kayplar yaadn, otoritesinden ok eyler kaybettiini, devlet sisteminin dnm salayamamann verdii sorunlarla mcadele ettiini ve medeniyeti derinden etkileyecek bir zihniyet buhran iinde bulunduunu grmekteyiz.

Osmanl Devleti'nin iinde bulunduu bu artlar Namk Keml'in dnce dnyasn megul etmi, konu hakknda dncelerini gazeteler araclyla ortaya koymutur. Namk Keml, Osmanl Devleti'nin kudret sorununa, yani Osmanl Devleti'nin hastal konusuna deinirken; "ark Meselesi'm anlamann ilk nce Osmanl Devleti'nin Bat ile gemite olan ilikilerine bakmaktan getii dncesindeydi. likileri anlatrken kl hakkyla sahip olunan topraklar ve diplomatik zaferden bahseder. zellikle Bat ile olan siyas ilikilerin snrlar sava ve bar gibi iki kavramla ifade edildiini belirtir. Bu erevede gemiteki Osmanl zaferlerine deinir, bu zaferlerin nasl gerekletii ve kazanlarnn neler olduunu anlatr. Ancak bu srecin bir zaman sonra tersine dnmeye baladn belirterek 111. Mustafa devrinden itibaren ilerin bozulmaya baladn syler (Namk Keml, 1327a, s. 8). Namk Keml, gelinen srecin "ark Meselesi'm besleyen bir hale brndn anlatmaya alr.

Bat ile ilikilerimizde, Rusya rneinde karlkl iliki ve mcadelelerde Osmanl Devleti'nin Bat karsndaki durumunu, "Topun karsna ihne, tfein karsna yataan, sngnn karsna sopa, tedbrin karsna hle, mantn karsna i'ir, terakkinin karsna vukf, intizmn karsna ihtill, ittifakn karsna tefrika, fikrin karsna kavuk ile gittik" (Keml, 1327a, s. 8) diyerek veciz bir ekilde anlatmtr. Namk Keml'in bu tespitini kudret sorunuyla aklamak mmkndr.

Osmanl Devleti'nin mazideki durumunu ise Hubb'l-Vatan Mine'l-man adl makalesinde net bir ekilde aklar: "emsin krre-i 'arz tenvir eylemesi kabilinden olarak eci'n- Osmniyn dhi asrt mes'adet-i sdisin evhirine doru fitb- lemtb s ta aksy mnktan tul' ile garp taraflarn env'i ma'rif ve medeniyetle telmih etc//1erini biliyoruz. Yine "Trkler, o millet deil midir ki medreselerinde Farabler, lbni Sina'lar, Gazali'ler, Zimaheri'ler tevsi-i maarif et eylemidir" (Keml, 1285b), "Osmnl, o nesl-i kerimdir ki, mu'terizimin dedii "medrese mahsullerinden lbn-i Kemller, Sa'adeddnler ve istihff ettii ky azalarndan Kprller, Mehmed Aliler yetitirmitir (Namk Keml, 1285f) "Ancak sre bu ekilde devam edemedi: "imdi ise cehlet ve beta'timiz bizi ol derece vdi-i tezebzbe ilk' etmidir ki vaktiyle satvet endz- r- ke-i 'lem ve sebebi iftihr ve b'is-i rahat ve huzurumuz el'n ecdd- ecaat nijdmz Trk olduklar halde Trkln nmn biz kabul etmez olduk. Hatta birimize sen Trk'sn deseler kzyoruz" (Karal, 1942, s. 284)- Namk Keml'in tarihilii dikkate alndnda tespitlerinde tarih bilgilerinden yararland grlr. Evet, Osmanl Devleti bir zamanlar yeryzn aydnlatan bir gne gibiydi.

Namk Keml'e gre, Osmanl Devleti'nin kudret sorununun "ark Meselesi'm besleyen ve byten balca amillerden biri olarak; siyas, sosyal ve


ekonomik hayatmz ciddi skntlarla kar karya brakt bir dnemde, Avrupa "nazariyat- ilmiye nin "aar- hariciyeye" tatbiki ile elde ettii neticeleri sonunda gz kamatrc azametine ulamtr (Baykal, 1942, s. 190).

Namk Keml'e gre Osmanl Devleti'nin kudret sorunu 19. asrda daha da belirgin hale gelirken, devlet karlat sorunlarn stesinden gelme kararlln yitirmek zere bulunmaktadr (Namk Keml, 1327e, s. 99)-

Osmanllarn bu durumu, onun "Hasta Adam" olarak nitelendirilmesine sebep olmutur. Namk Keml, bu hastaln nedenlerinin devlet adam yokluu, para yokluu, asker yokluu olduunu syler. Bunlarn sebebi olarak da bizatihi bask ynetimini yani Babli'yi grr (Namk Keml, 1327e, ss. 97-98).

Bahsedilen yokluklar Osmanl Devleti'ni yataa drmtr. Osmanl Devleti'nin kudret sorununa sebep olan bir baka sorun ise zihniyet meselesidir (Namk Keml, 1285c). Namk Keml'in zihniyet meselesine deinirken vurgulad ey, dnyann en gzel yerinde kurulmu ve temelleri salam bir devletin, bata devlet adamlar olmak zere Osmanl insan unsurlarnn iinde bulunduu zihniyet sorunudur. Yani, "devletin her tarafi yklmaya yz tutmu, iinde bir birka adamn devletin temellerini oymaya alyor, birka adam da evleri soymaya alyor, devlet atein iinde kalm, birka kiide koca devleti elindeki abdest ibrikleriyle sndrmeye abalar. Ancak ellerinde mealeler ile ieri girmeye alan dmanlar kovmak kimsenin aklna gelmez. Halk da bu sorunlar dolaysyla skntlar iindedir. Asl nemli sorun da halkn devletin durumundan haberdar edilmemesidir". Osmanl Devleti'nin yan bandaki Bat'da ise durum olduka farkldr (Namk Keml, 1285c). Herkesin grevini laykyla yerine getirdii bir sistem kurulmutur. Avrupa'nn bu zihniyet durumu, onun kudret ve istikbalini gstermektedir. Namk Keml bu durumu bir mahallede iki ayr hane ve bu hanelerin iinde bulunduu artlar ile anlatmaya alr. Namk Keml, Batinin bu kudret durumu dolaysyla, byle muntazam bir mahallede, byle bir haneyi, mahalle sahiplerinin kabullenmeyeceini, dolaysyla da hane sahiplerine, ya ilerinizi yoluna koyar bize benzersiniz ya da bu mahalleden knz diyeceini syler. Namk Keml'e gre son iki asrdr meydanda olan durum budur: "te vaktiyle bir kk aretden bir hilfet-i kbr tekil eden ve sademt- celdetiyle dnyy titreten Devlet-i 'Aliyye'nin zemn- ikbli bu zemnlar imi", imdi emr-i ber-'akis oldu" (Namk Keml, 1285f). Namk Keml'in bahsettii bu durumun Osmanl Devleti'nin uluslararas arenadaki konumunu etkileyecei akt. Ortaya kan birok olay etkiyi net bir ekilde gstermitir.

Btn bu olumsuzluklara ramen Namk Keml bunlarn stesinden gelmenin mmkn olduuna inanarak, ncelikle "bize nazard hakaretle bakanlara meyyit (cansz)olmadmz bildirelim" der. Bunun ise "sa'ir devletler ne yolda ileri gitmilerse, o yola girilerek" gerekleebileceini dnmektedir (Aydn, 2009, s. 28). Yani mu'asr medeniyetler seviyesine ulamak sorunlarn zm iin bir anahtar olabilir.

b. Osmanl Devleti'nin Taksimi Konusu ve Avrupa Devletlerinin Politik Mcadeleleri Namk Keml, "ark Meselesi'nm bir baka dinamii olarak Rusya bata

olmak zere byk devletlerin Osmanl topraklarn taksimi mcadelelerini grr. Namk Keml'e gre bu konu "ark Meselesi'hm iddetini arttrmaktadr. Rusya'nn


politik tavr, Batl devletlerin Osmanl Devleti'nin i ve d ilerine mdahale edip etmemelerine dair nemli bir etken olmutur. Namk Keml, Osmanl zerindeki Rus tehlikesinin sadece Osmanl devleti iin deil bizzat Avrupa iin de ciddi sorunlara sebep olacan syler. Bu konuda Batya, "zorba bir devletin kuzeyden gneye inerek Osmanl medeniyetini sarp in'i bir darbede tahakkm altna aldktan sonra Avrupa'nn geleceini kim kurtarabilir. Avrupal devletlerin ticarette dar yaylmasna kimler imkn bulacak? Avrupa'nn ilerlemesinin en nemli kurumlan olan medreseleri Kazaklara kla olmaktan kimler koruyacak? Rusya'y bile satn alacak kadar zengin olan bankalarnzn birer ke sarraf olarak kalmasnn nne kimler geecek? Belki bu dncelerimiz ham hayal olarak deerlendirilir. Bunlar gerekten olsa yine bir dereceye kadar hsn-i kuruntu kabul etmek insanln eksiklerinin gereidir" der (Aydn, 2009, s. 3l). Namk Keml, Rusya konusunda olduka dikkatli hareket edilmesi gerektiine inanmaktayd ve Rusya'nn, geleneksel politikalarn uygulamaya koyduu ve bunda baarl olduu takdirde ortaya kacak tehlikelerin farkndayd. Bu konuda Avrupa'nn dikkatini ekmeye almtr. Bu sylediklerine tarihten, ispat mahiyetinde rnekler sunar. Krm'n Lehistan'n ve erkez topraklarnn bu gnk durumundan bahseder ve bu durumdan, devletlere, memnun musunuz, sorusunu yneltir. u anki duruma da atf yaparken Buhara ve Hive'de olanlar rnek gsterir. Avrupa'nn iinde bulunduu kaytszlk halinden ikyet ederek Hayf bu kadar gaflete! Yazk cihn- medeniyete" der (Aydn, 2009, s. 32). Avrupa'nn, Rusya konusundaki tutumunu eletirir.

Namk Keml'in Avrupa'y bu kadar ciddi bir ekilde uyarmas ve Bat'nm dikkatini Rusya zerine ekmeye almas, aslnda Osmanl Devleti'nin denge politikas iin de gerekli bir argmand. Namk Keml bu meseleyi iyi idrak ettii iin de bunun farkndayd. Zira, Namk Keml, Avrupa'nn ba edemedii bir Rusya ile Osmanl Devleti'nin bu hali ile hi ba edemeyeceine inanmaktayd.

Namk Keml, Rusya'nn yaylma alanlar konusunda, Hindistan'daki karlar dolaysyla, zellikle ngiltere'yi uyarmak ihtiyacn hissetmitir (Keml, 1285d). Namk Keml'in zellikle ingiltere'nin Rusya zerine dikkatini ekerken Osmanl Devleti'nin denge unsuru konusunda ngiltere'ye daha fazla ihtiyac olduunun farkndayd ve bu yzden pragmatist bir yaklam sergilemitir. ngiltere'ye, "Rus tehlikesi Afganistan snrna dayanan Rusya'ya, ngiltere, ne ile karlk verebilir? Hintlilerin muhtemel bir lngiliz-Rus savanda Ruslarn yannda yer almas muhtemeldir" der. Ruslarn ele geirmi olduu yerlerdeki idarenin makul ve dolaysyla da blge insann kendine sndracak nitelikte olduuna inanr: "Rusya gittii yerlerin a'yn ve erafn bir memleket hanlna veya bir byk ordu riyasetine tayin ederken, ngiltere ise kurmu olduu idar ve askeri sisteminde elindeki yerlerin ne kadar ileri geleni varsa hepsini "mlk-i mevrsundan" mahrum brakmtr. ngilizler, yerli unsurdan kimseye bir taburun idaresini bile ver-memilerdir. Bu nedenle oradaki "safdiln- bedvetin" Rusya'nn demirini ngiltere'nin altnndan stn tuttuunu sylemek mmkndr" (Aydn, 2009, s. 33). Dolaysyla ngiltere'nin Hindistan'daki uygulamalarnn daha lml olmasn tavsiye etmektedir.

Namk Keml, Ruslarn "ark Meselesi'm srekli canl tutmak iin gazetelerde srekli yazlar yazdrdklarn syleyerek, Osmanl Devleti'nin tarafn


tutan bir politika yrtlyormu havasn verecek tarzda bir yntem uyguladn u szlerle anlatr: Ruslar arkla ilgili yazd yazlarda o kadar nasihat bir dil kullanr ki, konuda bilgisi olmayanlarn, Ruslarn Osmanl'y sevdiini, iyiliini istediini, bu konuda maksadn tam anlamyla anlatamad iin Avrupa'ya ekilmi de oradan fikirlerini duyurmaya alan bir Mslman olduu zannedilir" der (Namk Keml, 1289d). Namk Keml, Ruslarn ark ile ilgili tasavvurlarn gizlemek iin hedef artmas yaptnn farkndadr (Namk Keml, 1289d). Hristiyanlar hakknda da ayrcalk isteyen Rusya'dr. Bu srekli ayrcalk talepleri "ark Meselesi"ni, srekli bir mesele haline koymutur (Namk Keml, 1303b, ss. 454-555)- Namk Keml'e gre Rusya bizim "hasm- tabi'imiz"\r (Namk Keml, 1303a, s. 456)

Namk Keml, Avusturya hakknda, "Avusturya Balkanlarda kendisine bir yol aarak Akdeniz'e kmak ve bu suretle meshs ile mtensib bir deniz devleti olmak iddi'smda idi"der (Karal, 2009, s. 288).

Osmanl Devleti'nin taksimi konusunda kar mcadelesine girimi olan bu byk devletler Osmanl topraklarnda bir mevki edinmek iin milliyetilik dsturunu da ara olarak kullanmtr: Napolyon bir kerre ark zerinde icr-y mdhale ve i'ml-i nfuza altktan sonra karmak iin mesele bulamadka icadna kym ederek bir taraftan en evvel kendince her eyden ms'id grd Katolik frkalarn ve dier taraftan Avrupa'y bir heyecn- daim halinde brakmaa vsta eyledii kavmiyet fikirlerini bu yolda alet etmee balad. te Karada ve Memleketeyn ve Srbistan ve Suriye ve Girit hdiselerinin zuhruna sebeb-i hakk hep bu tahriklerin Rusya diplomatlaryla Cizvit papazlar tarafndan teden beri Rumeli'ye ekilmekte olan tohumlara perveri vermesinden baka bir ey deildi" (Namk Keml, 1327b, s. 14) grld gibi Namk Keml'e gre, Fransa Osmanl i ilerine mdahale arac olarak milliyetilii kullanmtr. Fransa'nn bu politikas, ortada herhangi bir sebep yokken milliyetilii kullanarak Osmanl Devleti'nin ii ilerine mdahale iin ortam hazrlamtr.

"ark Meselesi'hin bir dier nemli aktr Almanya'dr. Namk Keml'in ark Meselesi hakkndaki fikirlerinin olgunlat zamanlarda Almanlar mill birliklerini yeni kurmutu. Almanya, birliini yeni kursa da devletler arenasnda nemli bir denge unsuru haline gelmitir. Bu yzden Almanya'nn "ark Meselesi"x\dek\ duruu, politikalar ve ortaya karaca sonular nemlidir. Namk Keml Almanya hakknda, ark ile ilgisi olabilecek haberleri stununa tam ve bu haberleri yorumlamtr (Namk Keml, 1289b).

Namk Keml Avrupa devletlerinin ark ile ilgili politik mcadelelerinin esas sebebinin kar atmalar olduunu belirtmektedir: "As! grib yeri urasdr ki Devlet-i Aliyye'nin Avrupa ile politikaca muameleye balad vakitden beri umr- hariciyesini idre edenler iinde hi kimse bulunmam idi ki ark mes'iline menfi'-i dveliyeden baka bir ess aram olsun" (Namk Keml, 1327a, s. 9)- Bu tespitin yerinde olduunu Namk Keml'in yaad dnemde ve ldkten sonra ortaya kan olaylar gstermitir. Balkanlardaki sorunlara Avrupa devletlerinin mdahalesi, 93 Harbi, Ayastefanos Anlamas, Berlin Anlamas, 1. Dnya Savalar ve Trk stikll Harbi Namk Keml'i hep hakl karan olaylar olarak tarihin sayfalarna kaytlar gemitir.


Avrupa Kamuoyu "ark Meselesi'hin itici dinamiklerinden bir dieri Avrupa'da oluan kamuoyudur. Avrupa kamuoyunun bilinlenme srecinde, bata Avrupal dnrlerin Trk ve slam aleyhine yazdklar yazlar, doudan gelen ve ok byk ksm uydurma, abartl, n yargya dayal bilgiler, Avrupa gazetelerinde kan yalan-yanl ve abartl haberler nemli rol oynamtr. Avrupa kamuoyunda ark ile ilgili yanl bilgiye dayal bilinlenme ile birlikte n yarg da Avrupa milletleri arasnda yaylmtr. Dolaysyla arkta meydana gelen en ufak bir hareketlilik Trklerin Hristiyan tebaaya kar hakszlk, zulm, ikence yapt ve nihayetinde de onlar katlettikleri eklinde yorumlanyordu (Ozon, 1997, ss. 68-72). Namk Keml de bu iddialar rtmek iin abalam durmutur (Karal, 1942, s. 287).

Namk Keml Batinin ark hakkndaki fikirlerini rtmeye alrken; Bat tarihinden rnekler vererek aslnda, ark'a yamanmaya allan sular ve ark hakkndaki iddialarn, aslnda batnn tarih gereklerinin bir paras olduunu anlatmaya almtr: "...dnyda her eyin bir haddi olduu gibi Avrvpa'daki efkr- ummiyenin mesil-i hriciyede te'srsizlii dhi o mes'ilin taalluk ettii devletleri az-ok 'adlete ve hkm-i zamana mutbk bir idre-i muntazama altnda bilinmesiyle mertdur. Mesel Memleketeyn'de binlerce Yahdiyi tazyik ederler. Avrupa'nn mdhalesi yalnz himyet ve nasiht d'iresinde kalr. in'de bir Avrupal Yahudi'nin burnunu kanatsalar kymetler kopar" (fJamk Keml, 1327c, s. 23). Bat'ya u uyary da yapmaktadr: "Avrupalular bilmelidir ki eer Devlet-i 'Osmniyye'nin ark'da bekas muvzene-i 'ummiyye in lzm ise kat'an essna dokunmamaldr" (fslamk Keml, 1285e).

Namk Keml'e gre "ark Meselesi'vivn bir baka nemli unsuru Batl devletlerin, zellikle Osmanl gayrimslim tebaas hakknda talep ettikleri slahat projeleridir. Batl devletler bu slahat projeleri vastasyla Osmanl Devleti'nin i ilerine mdahale etmilerdir.

Namk Keml, Kk Kaynarca anlamasndan sonra Rusya'nn Osmanl iilerine karmak iin firsat bulduunu, Tanzimat ve Islahat Fermanlar ile de Batinin bu firsat elde ettiini belirtir. Namk Keml Tanzimat Ferman'nn ilann, "Reid Paa ise bu emrzm terih-i mahiyetinde hakimane bir maharet ibrz ile "deva-y ber''s-s"' sretinde Tanzimt' iln ederek ve memlekette baka bir hmi bulamad iin icra'tm kefalet-i dveliye altna alarak hkmet-i Osmniye'nin zulm istibdadna d'ir birka yz sene iinde nice yz bin ilkatla Avrupa'ca hsl olan efkr birka gn iinde 'adem-i bd- nisyna gnderdi. Ve hukk- ticreti birok kuyddan tecrd ile Avrupa ile olan irtibt- siysmize bir de itirk-i menfa'at ilve etdi" (Namk Keml, 1327b, s. l) eklinde dertlere deva olsun diye Reid Paa tarafndan ilan edildii fikrindedir. Ancak Osmanl Devleti, yapaca slahatlarda Batinin kefaletinin sz konusu olmaya baladn belirtir. Bylelikle Tanzimat Ferman, "ark Meselesi" bir paras olmutur.

Tanzimat Fermanna Batinin temayl dikkate alnarak Batinin alk olduu ve anlayaca baz maddeleri Tanzimat Fermanina koymutur. Bu durum, Tanzimat Fermaninb hukuk bir belge olmaktan ok siyas belge olduunu gsterir. "Herkesin hayatna, malna, rzna kfil olmak", kaytlan, Reid Paa'nm zerinde ngiltere'nin yapt tesirdi; bunlar padiahn azndan siyas bir vesikaya yazmakla Reid paa, ngiltere ve Fransa'nn anlayaca ve houna gidecei


kavramlar fermann iine almaktan baka bir ey yapm olmuyordu (Karal, 1942, s. 287).

Namk Keml, slahat Ferman'n da, Osmanl Devleti'nin Batya ho grnmek abasnn bir sonucu olarak ilan ettiini, dolaysyla slahta Ferman'nn, "ark Meselesi'bin nemli bir dinamii haline geldiini belirtmektedir. Namk Keml bu konuda unlar syler: "ite memlik-i Osmanyye halknn bir cinsten bulunmamas ve Avrupa'ca slmiyet hakknda bir yanl 'tikd mevcd bulunmas ve Devlet-i Aliyye'nin hn-i hcette mrca'at edecek bir kuvve-i ihtiyata muhtc olduundan dolay Avrupa'ya ho grnmekte muztarr olmas dnyda koca bir ark Meselesinin vcd ve devmma 'illet olabilecek esbb- tabi'iyeden olmadn idrk iin mesil-i siysyeye birz vukufu olanlarca blda ird olunan mebhise birka dakika im'n- nazar kifyet eder" (ftamk Keml, 1327a, s. 5). Namk Keml'in bu deerlendirmesi, yukarda zaman zaman deindiimiz ve ark'a kar olumu nyargnn bir neticesi olarak Osmanl devlet adamlarnn Avrupa'ya kar ho grnmek ihtiyacn hissetmilerdir. Namk Keml'e gre Osmanl devlet adamlarnn Tanzimat Ferman'ndan sonra slahat Ferman'n da ite bu ho grnmek politikasnn bir sonucu olarak ilan etmitir (Ozon: 1997, ss. 90-91).

Osmanl devlet adamlar Avrupa'da gelen basklar sebebiyle slahat Ferman'n ilan etmek mecburiyetinde kalmtr (Gm, 2008, ss. 215-240). Namk Keml slahat Fermannn ilann da ok yanl bulur ve bunu siyaset ilminden haberdar olmamak olarak yorumlar. Buradaki eletiriler tabii ki, Al ve Fuat Paalaradr.

c. Reid Paann Kafa Mirasyedileri": l ve Fuad Paalarn Diplomasi ve Siyaset Usul Namk Keml, Reid Paa'nn hibir kusuru olmad kansndadr (Kuntay,

1944, s. 140). Onun baa getii zaman Avrupa'nn Osmanl Devleti'ne yaklam son derece olumsuzdu. Reid Paa ortaya koyduu siyaset anlay ve diplomatik faaliyetleri sonucunda bu olumsuz havay datmak iin bata Tanzimat Ferman'nn ilan etmitir. Bylelikle lkede bir koruyucu bulamad iin bu fermanla, yapaca icraatlar batl devletlerin kefaleti altna alarak Osmanl Devleti'nin zulm ve basklarna dair birka asrdr binlerce yalanla Avrupa'da ortaya kan dnceyi birka gn iinde unutturmutur (Namk Keml, 1327b, s. 10). Bundan sonra da i ve d politikada Osmanl Devleti'nin son asrnda ender olarak grlen diplomasi baarlan sergilemitir. Devlet eski gl durumunu hatrlatacak ekilde tekrar hissedilmeye balanr (Namk Keml, 1327b, s. l). Reid Paa hakkndaki fikirlerini bu ekilde paylaan Namk Keml, kendince Reid Paaya tarihi hakkn teslim eder ve onu son dnemin rnek devlet adam olarak grr.

Ancak Namk Keml, Reid Paa iin sylediklerini, onun yetitirmesi olan l ve Fuad Paalara sylemez. Aksine, l ve Fuad Paalar hakknda olduka olumsuz bir yaklam iindedir. Hatta l Paa'ya kar dmanlk besledii bile dnlebilir. Namk Keml, l ve Fuad Paalar Reid Paa'nn kafa mirasyedileri olarak nitelen "Reid Paa mektebinde yetien Al ve F'd Paalar ise marn-ileyhin metrkt- fikriyyesine vris olduklarnda phe yoktur. Fakat teessf olunur ki bu metrktm devlete mta'allk olan 'umurdaki metnet ve mehret cihetinden nsibleri biraz nks ve muhfaza-i ikbl iin ecnibi cz-kll baz


fedakrlklarla isti'ml etmek cihetinde olan hssalar hocalarndan kat kat z'id idi" (Namk Keml, 1327b, ss. 12-13). Namk Keml, l ve Fuad Paalarn tuttuu denge siyasetinde dayand devletin yanl bir seim olduunu, Reid Paa'nn denge siyasetinde ingiltere'ye dayanmas daba uygun ve doru bir seim yaptn belirtir.

Namk Keml, Al ve Fuad Paalarn uyguladklar i ve d siyaset usul ise Osmanl Devleti'nin "ark Meselesi'hdeki durumunu arlatrmtr. Osmanl Devleti Devleti'ndeki Katolikleri kkrtarak bir mdahale arac olarak kullanmaya balamas, Karada'n kaybedilmesi, Memleketeyn'in birlemesi ve sonrasnda gelien siyas olaylar neticesinde Osmanl devleti ile balarn greli hale gelmesi, Srbistan'daki tahrikler ve Belgrad'n kayb, Suriye'deki yanl dzenlemeler sonrasnda blgenin daha kark bir hale gelmesi, Girid Meselesi'ndeki yanllklar ve kt etkileri, Al ve Fuad Paalarn Napolyon'a gvenip dayanmalarnn bir sonucudur (Mardin, 1974, s. 45)- Bu olaylar, Fransa'nn denge unsuru olarak seilmesinin yanl olduunu gstermitir. Reid Paa, ngiltere'ye dayanmasnn meyvelerini de toplamtr. "Reid Paa... ngiltere politikasna istind ile Msr' yine hl-i kadmi zere bir eylet ekline irca' etmee muvaffak oldu" (Namk Keml, 1327b, s. l) Namk Keml'in, Reid Paa'nn ngiltere'ye dayanmasna yaklamnn pragmatik bir takm amalan iinde banndrdm grmekteyiz. Bu pragmatik yaklamn temelinde Osmanl Devleti'nin ihtiyac olan denge siyaseti yatmaktadr.

Namk Keml'e gre, Al ve Fuad Paalan i politikada da baz yanllklar yaparak "ark Meselesi'bm buhran halini almasna sebep olmulardr. Bu yanllklannn banda l ve Fuad Paalann takip ettii mezhep politikas gelir (Namk Keml, 1327c, s. 23). Namk Keml, l Paa'nn bu meseleye kar yaklamn Rusya vari olarak grr. Bu da Mezhep sorunu "ark Meselesi'h in yeniden alevlenmesine sebep olan olaylardan biri haline getirmi ve arkasndan Bat mdahalesi gereklemitir. Mezhep konusunda kk bir mesele ksa Bat ve Rusya tarafndan byk bir sorun haline getirilmitir. Mezhep sorununu bylelikle "ark Meselesi'bm asl sebeplerinden biri olmutur (Namk Keml, 1327c, s. 24).

Namk Keml, Fuad Paa'nn vefatndan sonra da l Paa'nn i ve d politika usulnde bir deiiklik olmad kansndadr (Namk Keml, 1327b, s. 16).

d. Bb- l Paa: Bbli Politikalar ve "ark Meselesi" hdeki Tesirleri Namk Keml, "ark Meselesinde l, Fuad ve Mahmud Nedim Paalann

Osmanl d politikasndaki etkinliinin iyi biliyordu. Bbli'yi de l, Fuad ve Mahmud Nedim Paalann gtt politikann uygulama merkezi olarak grd kansndayz. nk Namk Keml'in Bbli'nin politik duruunu eletirirken hemen l, Fuad ve Mahmud Nedim Paalara ynelttii eletirilerde benzer ifadeleri kullandn grmekteyiz. Bir de Bbli'nin birka kiinin tahakkmnde olduundan yaknr. Bahsettii bu birka kii l, Fuad Mahmud Nedim Paalardr. Ancak bu birka kiiden birincisi l Paa'dr. Bu yzden Reid Paa'dan sonra Babli'ye doru dzgn siyaset edebilecek devlet adamlannn gelmediini belirtmitir (Namk Keml, 1327e, ss. 98-99). Yani "kllet-i ricl" sorunundan ortadadr. Kllet-i ricl, "ark Meselesi'm ateleyen konularda Bbli'nin politikalann etkilemi ve Bbli'yi birka kiinin tahakkmne sokmutur. Namk Keml gre, "Kllet-i ricl "m sorumlusu l Paa'dr

Namk Keml Bbli'yi i ve d politikadaki yanllklanna, ngiliz d ileri bakan Lord Stanley'in ark'a gr ve deerlendirmesini ieren "ark Meselesi'ne


Dair" makalede yer verdii bir konumay deerlendirirken deinmitir. Babli'nin gerekleri herkesten saklama gayretinde olduunu, bunun tersine hareket eden ve halk tarafndan sayg duyulan gazetelerin kapatldn, gerek i politikada ve gerek d politikada meydanda duran gerekleri padiahtan da sakladklarn, bu yaklamn Padiah' i ve d politik gereklerden tecrit ettiini ve bunun da padiahn, devletin ve halkn sorunlarn tam anlamyla anlayamamasna ve bu noktada sorunlarn zm iin herhangi bir tedbirde bulunamamasna sebep olduunu belirtmitir (Keml, 1285d). Namk Keml, Osmanl Devleti'nin i ilerine mdahale anlayn Bbli'nin bir sorunu olarak deerlendirmi ve buna bizzat Bbli'nin sebep olduunu belirtmitir. Bu durumu da "ark Meselesi'mn en nemli dinamiklerinden biri olarak grmtr (Namk Keml, 1327c, s. 24). Grld gibi Bbli'nin politik yanllklarnn, d politikada ne gibi sonulan beraberinde getirdii Namk Keml'e gre aktr. Ona gre Bbli bir anlamda memleketi batrmtr (Kuntay, 1944. s. 128). Bunda, Hrriyet Gazeteasi'nin 56. saysnda yaynlanan "Babli'nin Politika" adl yazda belirtilen; "Bbli tarafndan politikaca iltizm olunan muhazafa-i hl-i hazra mesleinin su-i tesiri" (Namk Keml, 1286) rol oynamtr. Bbli'nin gn kurtarmak anlayyla uygulad politika, orta ve uzun vadede devlete zarar vermitir.

Al, Fuad ve Mahmud Nedim Paalann dmen suyunda giden Bbli'nin politikalan bu zatlann kiisel politikalan ile kaim olduklanndan, bata bu lden kim varsa dayand devlet ona gre deiiyordu. Mustafa Reid Paa'dan sonra l ve Fuad Paalann bata olduu dnemde Bbli tam bir Franszc, Mahmud Nedim Paa baa geince de Bbli Rusyac oluveriyordu. Namk Keml'e gre Rus elisi lgnatiyef, Mahmud Nedim Paa'nn kanaddr. Namk Keml'e gre, sadrazam, '"ukb- imlin kanadyla" uuyordu. Namk Keml, Mahmud Nedim'e baksa Rusya'y gryordu (Kuntay, 1944, s. 232). Namk Keml gre Bbli, Mahmud Nedim Paa'dan kurtulursa, Trk milleti dnyann en bahtiyar kavimlerinden olacaktr. Mahmud Nedim Paay eletirirken, Rusya'y mttefik tuttuu zaman bile, Osmanl Devleti birok mesele ile uramaktayd. Bunlann halledilmesinde Rusya'nn bir yaran olmadndan bahseder (Namk Keml, 1288, s. l).

Dncemize gre, bu eletirilerin temelinde, yukanda da satr aralannda deindiimiz gibi Namk Keml'in pragmatik siyaset anlay yatmaktadr. Yine yukanda, satr aralannda belirttiimiz gibi Namk Keml, ngiltere'yi denge politikasnn merkezine almann daha faydal sonular vereceine inanr. Nitekim Fransa'nn "ark Meselesi'm ilgilendiren konularda Rusya'nn politik duruu belli bir istikrar vermemitir. Bunda Rusya'nn ar Nikola'nn vasiyet ettii siyas gelenein Osmanl aleyhine sonular iermesi etkendir. Bundan dolay Namk Keml, Osmanl Devleti iin salam bir denge siyaseti srdrmesini imkansz gryor, i ve d politikay iyi okuyup sonular karabilmesi sebebiyle bu dnemde denge siyaseti iin pragmatik yaklamlar sergiliyordu. Bu pragmatik anlay bazen baz olumsuzluklan grmemezlikten gelmesine sebep oluyordu (Kuntay, 1944, s. 140).

Namk Keml'in "ark Meselesi" ve etrafndaki unsurlar hakknda syledikleri bu minvaldedir. "ark Meselesi'm btn unsurlan ile ele almaya alan Namk Keml bu meselede ortaya koyduu siyas, sosyal ve ekonomik zmlemeler, onun "ark Meselesi'm tam anlamyla anladn gstermektedir.


Sonu 19- asrda yetimi bir mnevverin gznden "ark Meselesi'he

baktmzda, "ark Meselesi"nin Osmanl Devleti'ni yaklak iki buuk asr uratran, devletin sosyal, siyas ve ekonomik artlarn zorlatran ok ynl bir siyas beklenti ve amalarn ad olarak karmza ktn grmekteyiz. "ark Meselesi" erevesinde meydana gelen olaylarn etkileri karsnda devletin dt zor durum Namk Keml'in dneminde ok daba belirgin bir hale gelmiti. Bu yzden mesele Namk Keml'i olduka megul etmitir. Namk Keml bir anlamda, "ark Meselesi" balamnda "devlet nasl kurtulabilir?" sorusunun cevaplarn vermeye almtr. Namk Keml "ark Meselesi'm ilerken, byle bir meseleye, bizatihi devletin iinde bulunduu siyas, sosyal ve ekonomik artlarn -ki bunu kudret sorunu olarak ifade edebiliriz- sebep olduunu yazlarnda dile getirmitir. Bu kudret sorunu, "ark Meselesi'h in etrafn eviren dier sebeplerin de en nemli sebebi durumundadr. nk devletin kudret sorunu i ve d politikada etkinliine nemli darbeler indiren olaylara sebep olmutur. politikada gayrimslim unsurlarn bir arada tutulmasn salayan ynetim anlay ve otorite devletin kudret sorunu sebebiyle zaafa uramt. D politikada ise zellikle sava meydanlarnda alnan malubiyetler ve bunlar takip eden diplomatik malubiyetler devlette kudret sorununun gstergeleri olarak ortaya kmtr. Ayn kudret sorunu, Osmanl topraklarnda ortaya kan nemli-nemsiz birok olayda Rusya, ngiltere, Fransa ve Avusturya gibi byk devletlerin Osmanl Devleti'nin iilerine karmasna ve Osmanl topraklarnn paylam konusunda mcadelelere girimesine sebep olmutur. Namk Keml'e gre "ark Meselesi" ite bu mdahale ve paylam mcadelelerinin genel bir addr. Bunun yannda bir takm tali sebepler de "ark Meselesi'mn dinamiklerini oluturur.

KAYNAKA (1286). "Bbli'nin Politikas", Hrriyet, Say: 56, Rebilahir: 3-4.

Alp . (2008). ark Meselesi veya Emperlalizmin Trk Politikas, Edirne: T. . Sosyal Bilimler Enstits Yayn.

Aydn, M. (2009). "Namk Keml'in Siyas Yazlarnda Rusya'nn "ark Meselesindeki Yeri ve Memleketeyn Meselesi", Erdem, (53), Ankara: Atatrk Kltr Merkezi Yayn.

Baysal, B. S. (1942). "Namk Keml'e gre Avrupa ve Biz", Namk Keml Hakknda, Ankara: Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Enstits Neriyat.

Donbay A. (1992). Namk Keml'in Hrriyet Gazetesi'ndeki Makaleleri, (Baslmam Yksek Lisan Tezi), Konya: Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.

Driault E. (2005). ark Meselesi, "Bidyet-i Zuhrundan Zmanmza Kadar", ev. Nafiz, Yay. Haz., Emine Erdoan, 2. Bask, Ankara: Berikan Yayn.

Gm, M. (2008). "Anayasal Merut Ynetime Medhal: 1856 slahat Fermaninn Tam Metin ncelemesi", Bilig, (47), Ankara.

Kara -Ylmaz N. (2005)- Namk Keml Osmanl Modernlemesinin Meseleleri: Btn Makaleleri 1, stanbul: Dergah Yayn.

Karada R. (2005). ark Meselesi, 2. Bask, stanbul: Emre Yayn

Namk Keml'in Fikir Dnyasnda ark Meselesi | 541

Karal, E. Z. (1942). Namk Keml ve ark Meselesi", Namk Keml Hakknda, Ankara: Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Enstits Neriyat.

Kodaman, 6. (1987)- Sultan 11. Abdlbamit Devri Dou Anadolu Politikas, Ankara: Trk Kltrn Aratrma Enstits Yayn.

Kuntay, M. C. (1944)- Namk Keml Devrinin nsanlar ve Olaylar Arasnda 1, stanbul: Maarif Matbaas,

Mardin, Y. (1974). Namk Keml'in Londra Yllan, stanbul: Milliyet Yayn. Namk Keml (1285b). "Hubb'l-Vatan Mine'l-mn", Hrriyet, Say: 1., 9 Rebi'l-

evvel. (Bu makalenin Latin harflerine evrilmi hali iin: Donbay A. (1992). Namk Keml'in Hrriyet Gazetesi'ndeki Makaleleri, (Baslmam Yksek Lisan Tezi), Konya: Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.

Namk Keml (1285c). "Memlik-i Osmniye'nin Yeni Muksemesi", Hrriyet, Say: 20., 24 Receb: 1-5. (Bu makalenin Latin harflerine evrilmi hali iin: Donbay A. (1992). Namk Keml'in Hrriyet Gazetesi'ndeki Makaleleri, (Baslmam Yksek Lisan Tezi), Konya: Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.

Namk Keml (l285d). "ark Meselesine Dair", Hrriyet, Say: 23, 13 a'bn: 1-5 (Bu makalenin Latin harflerine evrilmi hali iin: Donbay A. (1992). Namk Keml'in Hrriyet Gazetesi'ndeki Makaleleri, (Baslmam Yksek Lisan Tezi), Konya: Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.

Namk Keml (1285e). "Devlet-i 'Aliyye'yi Bulunduu Hl-i Hatarnakden Halsn Esbb", Hrriyet, Say: 9, 6 Cemaziyelahir: 1-3- (Bu makalenin Latin harflerine evrilmi hali iin: Donbay A. (1992). Namk Keml'in Hrriyet Gazetesi'ndeki Makaleleri, (Baslmam Yksek Lisan Tezi), Konya: Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.

Namk Keml (l285f). "Trkistn'n Esbb- Tedennisi", Hrriyet, Say: 5., 7 Rebi'lahir. (Bu makale'nin latin harflerine evrilmi hali iin: Donbay A. (1992). Namk Keml'in Hrriyet Gazetesi'ndeki Makaleleri, (Baslmam Yksek Lisan Tezi), Konya: Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.

Namk Keml (1288). "Unvan istemez", Hadka, No: 32, 26 Knun- evvel: 1. (Bu makalenin Latin harflerine evrilmi ve ksmen sadeletirilmi hali iin: Kara - Ylmaz N., (2005) Namk Keml Osmanl Modernlemesinin Meseleleri: Btn Makaleleri 1, stanbul: Dergah Yayn).

Namk Keml (1289a). "Alman Sefiri ve ark Mes'elesi", bret, No: 59, 22 Ramazan 1289. Bu makalenin Latin harflerine evrilmi hali iin: zon M. N. (1997). Namk Keml ve bret Gazetesi, stanbul: Yap Kredi Yayn.

Namk Keml (1289b). "imale Nm Nigh", Hadika, Say: 17 evval. (Bu makalenin Latin harflerine evrilmi ve ksmen sadeletirilmi hali iin: Kara -Ylmaz

Namk Keml (2005). Osmanl Modernlemesinin Meseleleri: Btn Makaleleri 1, stanbul: Dergah Yayn).

Namk Keml (1303a). "ark Mes'elesine Dair Bir Layihadr", Mntehabat- Tasvir-i Efkr, 1. Ksm: Siyast, stanbul: Matbaa-i Ebuzziya: 454-468.

Namk Keml (1303b). "ark Mes'elesi Hakknda Bir Mtalaa", Mntehabat- Tasvir-i Efkr, 1. Ksm: Siyast, stanbul: Matbaa-i Ebuzziya: 424-429-


Namk Keml (1303c). Koriya d Riya'nn ark Mes'elesi Hakknda bir Makalesi", Mntehabat- Tasvir-i Efkr, 1. Ksm: Siyast, stanbul: Matbaa-i Ebuzziya: 441-445.

Namk Keml (1327). llsl-i Meveret'e Da'ir Geen Numerolarda Mnderic Mektblarn Drdncs", Klliyat- Keml Makalat- Siyasye ve Edebiye, 1. Tertib, 3, stanbul: Selanik Matbaas: 207-209.

Namk Keml (1327a). "ark Mes'elesi 1", Klliyat- Keml Makalat- Siyasye ve Edebiye, 1. Tertib, 3, stanbul: Selanik Matbaas: 1-9.

Namk Keml (1327b). "ark Mes'elesi 11", Klliyat- Keml Makalt- Siyasye ve Edebiye, 1. Tertib, 3, stanbul: Selanik Matbaas: 9-20.

Namk Keml (1327c). "ark Mes'elesi 111", Klliyat- Keml Makalat- Siyasye ve Edebiye, 1. Tertib, 3, stanbul: Selanik Matbaas: 21-26.

Namk Keml (l327d). "Avrupa ark' Bilmez", Klliyat- Keml Makalat- Siyasye ve Edebiye, 1. Tertib, 3, stanbul: Selanik Matbaas: 339-344.

Namk Keml (1327e). "Hasta Adam", Klliyat- Keml Makalat- Siyasye ve Edebiye, 1. Tertib, 3, stanbul: Selanik Matbaas: 97-101.

zon M. N. (1997). Namk Keml ve bret Gazetesi, stanbul: Yap Kredi Yayn. ahin H. (2006). " ark Meselesi erevesinde Osmanl-ngiliz likilerine Genel Bir

Bak (Balangcndan Paris Bar'na Kadar)", A- . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi, Prof. Dr. Zeki Baar zel Says, (29), Erzurum.

Saib A. (2008). ark Meselesi, Yay. Haz. Saadetin Gme, 1. Bask, Ankara: Aka Yayn. Anderson M. S. (2010), Dou Sorunu, 2. Bask, stanbul: Yap Kredi Yayn.

Tuncer H. (1996). Metternich'in Osmanl Politikas 1815-1848, 1. Bask, Ankara: mit Yayn.

Tuncer H. (2000). 19. Yzylda Osmanl-Avrupa likileri, Ankara: mit Yayn.

The Eastern Question in Namk Kemal" Philosophy Abstract: Namk Kemal, one of the most important representatives of Turkish philosophy

in the 19" century, had written important articles related to social, political and economical issues of the Ottoman Empire, and provided his own solutions and suggestions in these works. Namk Kemal was vey much interested in the issue of "Eastern Question" and wrote substantial articles about this subject, vvhile being determined to offer a view on the historical, social, political, and economical dynamics of Eastern Question. The purpose of our study is to present the opinions by Namk Kemal on the conditions of Ottoman Empire as reflected in relation to Eastern Question.

Key words: Namk Kemal, Eastern Question, Ottoman State, the Western world, Russia.

23Namk Kemal'in Fikir Dnyasnda ark Meselesi1wNamk Kemal'in Fikir Dnyasnda ark Meselesi

Documents

Namık Kemal'in Fikir Dünyasında Şark Meselesi.pdf