Stylos grote reis 2009Sint Petersburg - Riga - Tallinn - Helsinki

Colo

fon

Omslagafbeelding: De Finlandia Hall in Helsinki, geschetst door Martin Fiala

Deze publicatie is gemaakt naar aanleiding van de Stylos grote reis 2009 naar Helsinki, Sint Petersburg, Riga en Tallinn.

Deze publicatie is samengesteld door Hens Zoet, Maria Piels, Eva Lintjes, Erik Burgmeijer en Maarten Timmermans. De foto’s zijn gemaakt door Martin Fiala, Veerle Hisken, Peter Rosmulder, Ernst des Bouvrie, Anne Beekers, Maarten Timmermans, Erik Burgmeijer en Hens Zoet.

Het Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos is de onafhankelijke studievereniging van de faculteit Bouwkunde in Delft.

Oplage: 40 stuksDrukker: DeltaHage, ‘s-Gravenhage

Politics versus Architecture

Voorwoord

Hens Zoet

Voor u ligt de napublicatie van de Stylos grote reis 2009. Het Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos is de studievereniging van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Stylos organiseert elk jaar een studiereis voor Bouwkunde studenten om zichzelf te kunnen verdiepen in buitenlandse architectuur en kunstvormen.

Dit jaar ging de reis naar vier steden in het noord-oosten, namelijk Helsinki, Sint Petersburg, Riga en Tallinn. Het doel van de reis is natuurlijk leren over de architectuur en kunst in deze steden. Daarom hebben we ook dit verslag geschreven van alle dingen die we hebben gezien op deze reis.

Graag wil ik namens de grote reis commissie 2009 alle deelnemers bedanken voor hun inzet en gezelligheid op de reis. Ook wil ik de sponsoren, ABT, StuD, Bouwen met staal, MT&V, Trace en Inbev bedanken. Hiernaast zijn we ook gesteund door de volgende fondsen, ELF fonds, het universiteitsfonds Delft, het College van Bestuurfonds Delft en het fonds buitenlandse excursies faculteit Bouwkunde. Onze dank hiervoor is groot. Ook dank aan Maria Snelders, Sebastiaan Kwast en Ivan Nevzgodin voor hun hulp bij de organisatie van deze reis. Ik hoop dat u geniet van deze publicatie op de manier waarop wij van de reis hebben genoten.

Voorwoord

6

Inhoud

Van de commissie 8 Inleiding 11Programma 12Thema 14Dagverslagen 24Nawoord 63

Inhoud

8

Van

de c

omm

issi

eVan de commissie

Maria Piels

De meesten mensen die iets te maken hebben gehad met de Grote Reis van Stylos 2009 kennen onze mascotte wel: het schaap. Wat heeft een schaap met onze reis te maken? Hoe is het ooit zover gekomen dat dit schattige beestje het boegbeeld van de Grote Reis is geworden?

Het begon allemaal ergens in oktober 2008: onze eerste bijeenkomst met de hele groep waarin wij onze plannen voor de grote reis aan elkaar voorlegden. Bestemmingen als Engeland, Rusland & de Baltische Staten, Spanje & Portugal, Italië, India en zelfs de VS kwamen naar voren. Sommige plannen waren zeker realiseerbaar. Andere plannen bleken na een tijdje vooral een mooie droom. De eerste keuzes werden gemaakt: het ging tussen India en de VS met Rusland & de Baltische Staten als backhand. Mooie plannen, niet? Totdat we er achter kwamen dat de VS eigenlijk te duur was voor een budgetreis, zoals een reis van Stylos hoort te zijn. India zou ondanks de dure vliegtickets nog een optie zijn vanwege de lage kosten tijdens ons verblijf daar. Het negatieve reisadvies dat we echter kregen van de ambassade en het slechte weer, zorgden ervoor dat ook India van de kaart was. Erg spijtig allebei, maar gelukkig hadden we Rusland, & de Baltische Staten nog achter de hand. We begonnen vol goede moed aan onze nieuwe bestemming. Na het verdelen van de taken binnen de groep kon het echte werk beginnen. Er moest promotie worden gemaakt om deelnemers te werven voor de

reis. In deze beginfase van de promotie kwam het schaap voor het eerst naar voren. Het was vooral een schattig beestje wat mensen moest trekken. Natuurlijk had het ook een belangrijk ander doel, maar dat doel is pas tijdens de reis zelf duidelijk geworden... Naast de promotie moesten er sponsoren worden gevonden om de reis te helpen te fi nancieren. Ook moesten de tickets geboekt en reserveringen gemaakt worden. Ten slotte moest er een programma worden opgezet voor de reis. Dit alles ging natuurlijk niet zonder slag of stoot.Zo was het vinden van sponsoren lastig omdat veel van de bedrijven fi nancieel in een moeilijke tijd zaten. Ook het regelen van het vervoer naar Rusland & de Baltische Staten ging niet gemakkelijk. Ons eerste idee, het reizen met busjes, was niet mogelijk omdat de busverhuurbedrijven hun busjes niet in deze landen willen vanwege verzekeringskwesties. Dat resulteerde in een duurdere manier van reizen: het vliegtuig. Ten slotte was de communicatie met de landen waar we heen gingen af en toe erg moeizaam, in Rusland vooral vanwege de taal. Dat zorgde dan weer voor problemen bij het in elkaar zetten van het programma.Iets wat zeker ook veel invloed op het organiseren van de reis heeft gehad is een wissel van commissielid. Alexandra was vanwege persoonlijke omstandigheden genoodzaakt de commissie te verlaten. Dat was voor ons allemaal een grote schok, alle bezigheden kwamen dan ook even op een laag pitje te staan. Hens kwam in de plaats voor Alexandra. Alles moest weer even op gang komen, maar eenmaal op gang ging het beter dan ooit. We hadden allemaal door dat de zomer er al bijna aankwam en dat er nog veel moest gebeuren in een korte tijd.

9

De tijd ging razendsnel voorbij en voor we het wisten was het al zover: de reis zelf. Al ons harde werk op papier werd werkelijkheid. Het is echt een heerlijk gevoel om dan te zien hoe goed al het geregel heeft uitgepakt. Op locatie moesten er hier en daar zeker nog wat aanpassingen worden gemaakt. Zo leerden we na dag 1 al dat een te vol programma niet prettig is. Maar met feedback van de deelnemers konden we daar voor het vervolg op letten. We hebben erg veel mooie dingen gezien en gedaan. Het was zeker een mooie reis en wij als commissie hebben van het hele proces erg veel opgestoken.Hoe is het schaap nou uiteindelijk terug gekomen in de reis? Alle deelnemers kregen een t-shirt met daarop het schaap. Wij, als wijze commissie, waren er voor de groep om ze te leiden en te begeleiden langs alle mooie plekjes. Wij hadden dan ook geen schaap, maar een herdershond op ons t-shirt staan: de aandrijvers van de kudde schapen die allemaal bij elkaar moesten blijven. En dat heeft geresulteerd in echt een onvergetelijke reis die we als één hechte groep hebben ervaren!

Van de comm

issie

10

Hens Zoet

Martin Fiala

Ivan Nevzgodin

Eva Lintjes

Maria Piels

Maarten TimmermansErik Burgmeijer

Van

de c

omm

issi

e

11

Inleiding

Maarten Timmermans

Dit jaar ging de reis naar een zeer interressante bestemming in de achtertuin van Europa! Relatief dichtbij maar voor heel veel mensen toch nog heel erg onbekend. Het is een regio met een zeer turbulente maar toch bijzondere historie. Dit was voor ons dan ook een belangrijke reden om de reis hiernaar toe te maken. In de reis zijn we naar vier landen en vier steden gereisd die allemaal meerdere verschillende politieke klimaten hebben meegemaakt en doorstaan. Vandaar ook ons thema “Politics vs. Architecture”. De reis ging naar Finland <Helsinki>, Rusland <Sint-Petersburg>, Letland <Riga> en Estland <Tallinn>. Met het thema van deze reis “Politics vs. Architecture” hebben we gekeken naar wat de invloed is van de politiek op architectuur en de stedenbouw in deze vier steden. Maar ook de architectuur en stedenbouw die politieke leiders gebruikt hebben om zich uit te drukken. Bijvoorbeeld of de regerende politieke macht architectonische iconen hebben gebouwd om hun macht te onderstrepen. Maar ook of deze machten hun sporen zo diep in de geschiedenis hebben achtergelaten dat ze nog steeds hun invloed uitoefenen op de architectuur en stedenbouw. In deze publicatie vind je een diepere uitwerking op/van ons thema, een overzicht van onze bestemmingen en programma maar natuurlijk ook de verhalen van alle deelnemers en hoe zij de dagen beleeft hebben. De reis vertrok vanaf de luchthaven Schiphol Amsterdam met een retourtje naar Helsinki, Finland! De eerste twee dagen van de reis

verblijven we in Helsinki alvorens we vertrekken naar Rusland met als bestemming Sint-Petersburg. In de eerste twee dagen Helsinki hebben we de toeristische dingen van de stad bekeken. In Sint-Petersburg bleven we wel zes dagen. Hier hebben we natuurlijk ook de meest toeristische dingen van de stad bekeken, maar daarnaast hebben we ook de Universiteit, en het werk van de studenten van bouwkunde daar bekeken. Een dag lang het thema onderzocht en bezichtigd in deze immens grote stad! Natuurlijk was er ook tijd voor een stukje vrije invulling van het programma en mochten we de Hermitage niet overslaan.De reis ging na Sint-Petersburg verder naar Riga en Tallin. In Riga verbleven we twee dagen waarop we een themawandeling maakten en ook weer de stad op de meest toeristische wijze bekeken hebben. In Tallinn hebben het oude centrum van de stad bekeken en zijn we een dag naar een heuse spookstad in de buurt geweest! (Helaas was deze stad voor een groot deel alweer opgeknapt en/ of afgebroken)Na Tallinn reisden we terug naar Helsinki om daar de reis af te maken en uiteindelijk terug te vliegen naar Amsterdam. In Helsinki hebben we een dag gewijd aan Alvar Aalto en een dag aan musea over de stad. Op de dag van vertrek was het redelijk ontspannen en hebben we een jong en opkomend architectenbureau bezocht voor een presentatie van hun werk, in de avond vlogen we terug naar Amsterdam en zat de reis er helaas al weer op. Inleiding

12

Prog

ram

ma

Programma

DAG ACTIVITEIT OVERNACHTING AUTEUR BLADZIJDE

12/7 zo Vertrek Amsterdam-Helsinki Helsinki 13/7 ma Helsinki toeristische dag Helsinki Anne Beekers 2414/7 di Vertrek Helsinki - St. Petersburg Sint Petersburg Floor de Groot 2615/7 wo St. Petersburg toeristische dag Sint Petersburg Maarten Caspers 2816/7 do Russische studentendag Sint Petersburg Josiena Simonian 3217/7 vr Vrij programma Sint Petersburg 18/7 za Themadag Moskovski prospect Sint Petersburg Marc Nicolai 3619/7 zo Musea dag Trein St. P - Riga Ernst des Bouvrie 4020/7 ma Vertrek St. Petersburg - Riga + toeristische dag Riga Lara Zomer 4221/7 di Thema Dag Jugendstil + vrij Riga Judith Rodenburg 4622/7 wo Vertrek Riga - Tallinn + Toeristische Route Tallinn Lieke Tiemersma 4823/7 do Sovjet spookstad Tallinn Hens Zoet 5024/7 vr Vertrek Tallinn - Helsinki + Themadag Helsinki Marijn Haneveld 5225/7 za Museadag Helsinki Wilson Wong 5626/7 zo Vrij programma + Vertrek Helsinki - Amsterdam Thuis Peter Rosmulder 60

13

Programm

a

14

Thema, politics vs architecture

Erik Burgmeijer

Politiek en Architectuur hebben sinds de oudste culturen veel invloed op elkaar gehad. Ze kunnen elkaar versterken en ondersteunen. De heersende cultuur en politiek kunnen hun expressie vinden in de architectuur. De architectuur kan als manipulerend wapen worden ingezet en kan de ideologiëen van de politieke stroming tot uitvoering brengen. Zo ook e wijze waarop mensen leven en hoe een maatschappij fysiek gestructureerd is. Architectuur dient dus niet alleen als een functioneel gebouw en/of visueel esthetische expressie, maar kan ook als een politiek instrument worden ingezet. In het verleden is dit al talloze keren toegepast in verschillende culturen en politieke partijen.Omdat dit thema van onmisbaar belang is voor de ontwikkeling en ontplooiing van een bouwkunde student, heeft het de rode draad gevormd tijdens de Stylos grote reis 2009.

Het onderzoek naar het thema tijdens de reis heeft voor de studenten een grote bijdrage geleverd aan de architectonische kennis en de invloed die politiek daarop kan uitoefenen. De bestemmingen van deze grote reis waren Helsinki (Finland), St. Petersburg (Rusland), Riga (Letland) en Talinn (Estland). De bestemmingen waren erg goed toepasbaar op het thema, aangezien vooral de laatste 50 jaar politiek daar veel invloed op de architectuur heeft gehad. Alle vier de steden hebben verschillende politieke klimaten meegemaakt en doorstaan. Zo hebben de voormalige onderdelen van de Sovjet Unie, Tallinn en Riga al sinds de middeleeuwen

deel uitgemaakt van de koninkrijken Duitsland, Denemarken, Zweden en Rusland, die het regelmatig van elkaar heroverden. De communisten hebben een duidelijk fysiek stempel gedrukt op de vier steden. Nu leven alle vier de steden in vrije-markteconomie die ontegenzeggelijk ook zijn invloed uitoefent op deze steden.

Afb. 1: Ideologisch paleis van de Sovjets

Rusland: de kern van het communisme

St. Petersburg, de eerste bestemming waarbij we op het thema in zijn gegaan. Een relatief jonge stad, ruim 300 jaar geleden opgezet op bevel van tsaar Peter de Grote en door duizenden dwangarbeiders aan de monding van de Neva gebouwd. Naast de vele neoclassicistische bouwwerken die daar te bewonderen zijn, met als juweel van de stad de Hermitage, heeft het communistische bewind van Lenin en Stalin in de loop van de geschiedenis ook duidelijk zijn stempel gedrukt. De neoclassicistische en orthodoxe stijl is in de gehele stad terug te vinden, waarbij de meeste grootse en indrukwekkende bouwwerken in het oude stadscentrum terug te vinden zijn. Deze zijn nog onder invloed van de Russische tsaren opgezet. De Hermitage is daar een duidelijk voorbeeld van. Nog nooit hadden wij studenten zoveel weelde en rijkdommen in één bouwwerk gezien. Van vergulde gouden korinthische zuilen tot grootse meesterlijk in elkaar gevlochten houten vloermozaïeken. De ene prachtige zaal overtrof de andere. Het is ongelofelijk te beseffen dat Po

litic

s vs

arc

hite

ctur

e

15

Politics vs architecture

afb. 1

afb. 3

afb. 2

afb. 4

afb. 5

16

één enkele familie zich zoveel rijkdom kon toe-eigenen terwijl de gewone burger op de straten lag te verhongeren. Het is daarom gemakkelijk te verklaren dat het Russisch keizerrijk ten onder is gegaan aan een burgerrevolutie. Deze revolutie van het volk luidde hiermee ook meteen het communistische tijdperk in. In deze periode, die van 1917 tot 1991 heeft geduurd en waarbij St. Petersburg tot Leningrad omgedoopt was, zijn vele bouwwerken met een eigen communistische stijl ontwikkeld. Deze gebouwen voldeden aan de idealen van het communisme en ondersteunden en versterkten deze idealen.

In St. Petersburg hebben we één themadag gehad waarbij we met een wandeltocht door het Kirovsky District en langs de Moskovsky Prospect de kenmerken en kracht van de communistische bouwwerken konden ontdekken. Aan de rand van Sint-Petersburg ligt een gordel van industrie om het stadscentrum heen. Deze rand van industrie ontstond in de tweede helft van de 19de eeuw waarbij St. Petersburg uitgroeide tot de meest geïndustrialiseerde stad van Rusland. Deze industriegordel sluit het klassieke stadscentrum bijna volledig af van het zuidelijke gedeelte van de stad. Alleen op twee plekken wordt deze gordel doorsneden door grote verkeersaders, in het Kirovsky District en de Moskovsky Prospect. In het Kirovsky District liggen de zeer goed doordachte woningen ‘Tractornaya Ulita’ van voor de tweede wereldoorlog die gelden als meest interessante voorbeelden van na de Revolutie. Deze straat met appartementen is gebouwd voor de arbeiders van de tractorfabriek daar in de buurt. Het

is één van de meest succesvolle projecten geworden van St. Petersburg, waarbij voor het eerst bij arbeiderswoningen openheid, laagbouw en veel lichtinval werd toegepast. Deze functionalistische gebouwen, ontworpen door A.S. Nikolsky, A.I. Gegello and G.A. Simonov, zijn gebouwd tussen 1925-27. Karakteristiek is het gebruik van kalksteen in de fundering en plint. Deze kalksteen plint vormt een basis van de woningen. De keuze hiervoor was afgeleid uit het ontwerp van de waterpijpen die uitkwamen op de stoepen voor het gebouw. Het natuursteen zou de hoeveelheid opspattend water kunnen weerstaan. Een uitgangspunt van de woningen was intimiteit en saamhorigheid creëren. Deze uitgangspunten zijn terug te vinden in de bankjes die aan de gevel stonden. De basis komt uit de kalksteen plint en de zitting is van hout.

Na de oorlog moest er gebroken worden met het verleden en moest het nieuwe sovjet ideaal tentoongespreid worden. Het Kirovsky district werd gekozen om te bouwen en te experimenteren. Het gebied kan gezien worden als een groot architectuur laboratorium voor nieuwe ideeën. De Moskovsky Prospect die in totaal 9,5 kilometer lang is, loopt van het hart van het centrum tot één van de betonnen buitenwijken uit de Khrushchev periode. Het ontstaan van deze lange weg is samengegaan met het uitbreiden van de stad in de 19e eeuw. Dit om een simpele oplossing te bieden aan de verkeersproblemen. De Moskovsky Prospect werd in het Leningrad General Plan uit 1935 een speciale betekenis toebedeeld, namelijk de rol van belangrijkste Noord-Zuid transportroute. De route werd over de gehele lengte gereconstrueerd, waarbij een hele Po

litic

s vs

arc

hite

ctur

e

17

Politics vs architecture

afb. 7

afb. 8

afb. 9

18

rij ambtelijke gebouwen verrees. In het bijzonder in Lensoviet, waar het nieuwe stadhuis kwam te staan. De route over de Moskovsky Prospect kan gezien worden als een doorsnede van de geschiedenis van St. Petersburg, welke vanaf centrum naar de buitenwijken, laag voor laag de ontwikkeling en geschiedenis van de stad onthult. De route is gebouwd als een typische ‘Ribbon Town’ (een stad gebouwd aan een doorgaande weg), een principe dat veel gebruikt wordt in de Sovjet Unie. Dit betekende ook het breken met de tuinsteden als stedenbouwkundig principe.De meeste ambtelijke gebouwen aan de Moskovsky Prospect zijn groots opgezet en meestal honderden meters lang waarin de gevelfragmenten oneindig herhaald worden. De meesten bezitten een statig karakter door de symmetrie die er te vinden is. Het effect is dat het gebouw de nadruk legt op de centrale ingang wat het tot een “belangrijk gebouw” doet uitstralen. Maar wanneer men zich verplaatst over de route, meestal per auto of bus, dan ontdek je al gauw dat elk gebouw langs de route een erg belangrijke functie moet bevatten, omdat elk gebouw deze belangrijkheid uitstraalt. Het resultaat is een anonimiteit op grote schaal, waarbij het zicht over de route oneindig herhaald lijkt te worden met dezelfde gebouwen. Naast het uitstralen van de grootsheid van het communisme door het maken van grote gebouwen, was er nog een reden voor deze schaal. Aangezien ervan uitgegaan werd dat de meeste mensen in snelle vaart langs de gebouwen rijden zou het kunnen dat ze gebouwen over het hoofd zien. Daarom werden ze extra lang opgezet parallel aan de weg om toch de aandacht van de voorbijganger te trekken en het gevoel geven dat men door het groots communistisch rijk reed.

Het stadhuis in Lensoviet is één van de schoolvoorbeelden waarin de communistische idealen weerspiegeld worden in het bouwwerk. De kenmerken van het constructivisme zijn terug te vinden in de hoekige vormgeving en het gebruik van beton. Het communisme wordt uitgestraald door het Sovjet symbool van de hamer en sikkel dat aan de top van de toren prijkt en van verre te zien is. Voor het stadhuis ligt een gigantische plak asfalt met in het midden een tientallen meters hoog beeld waarin Lenin de weg naar een betere toekomst wijst. Het is een indrukwekkende gestalte dat iedere voorbijgangers er elke dag aan herinnert wie de ‘verlosser’ van Rusland was.

Afb. 2: Buitengevel van de Hermitage aan de pleinzijde

Afb. 3: Detail buitengevel Hermitage

Afb. 4: Zaal met de gouden kolommen in de Hermitage

Afb. 5: Een vloermozaïek in de Hermitage

Afb. 6: Straat ‘Tractornaya Ulita’ in St. Petersburg

Afb. 7: Detail van bankje dat onderdeel is van de plint

Afb. 8: Het stadhuis van St. Petersburg.

Afb. 9: Het beeld van Lenin die de weg naar de toekomst wijst.

Estland & Letland: onderdrukt door buitenlandse overheersers

Estland en Letland, onderdelen van de Baltische staten, vormden de tweede en derde bestemming van onze reis. Deze landen zijn opmerkelijk vanwege hun leegte. Met een oppervlak van ongeveer 1,5 keer Nederland, Po

litic

s vs

arc

hite

ctur

e

19

maar met een bevolking van tussen de 1 en 2 miljoen mensen is de dichtheid 1:20 ten opzichte van de Nederlandse, waarbij de helft van de bevolking in de hoofdstad woont.Riga ontpopte zich in het verleden onder Duitse invloeden tot de economische poort naar het gehele Baltische gebied en Rusland. Het werd één van de Hanzesteden. Tallinn, wat ook een belangrijke handelsstad was, viel in het verleden onder het bewind van Denemarken en Zweden. Estland en Letland landen zijn ook overheerst door het Russische rijk tot ze in de eerste wereld oorlog door Duitsland werden veroverd. Maar na de tweede wereld oorlog vielen ze onder het communistische regime.

In Riga is veel Jugendstil terug te vinden, er is hoogste concentratie Jugendstil in Europa. Er is een volledige Jugendstilwijk gebouwd vanaf 1890. De meest opmerkelijke zijn de Riga Law School en the Swedish School of Economics Op de themadag kregen we een rondleiding van professor Janis Krastins, die een expert is op het gebied van Jugendstil in Letland.De sporen van het communistische bewind zijn nog goed terug te vinden aan de andere kant van de rivier de Dvina. Niet aan de zijde waaraan het stadscentrum ligt, maar juist aan de andere kant. Hier zijn juist geen statige communistische bouwwerken te vinden, maar verwaarloosde oude villawijken van de Letten zelf. Aan het eind van de tweede wereld- oorlog viel Letland onder het bewind van de Sovjet Unie. Letland heeft hiertegen een nationale guerrilla oorlog gevoerd, wat resulteerde in honderdduizenden Letse slachtoffers en vluchtelingen. Om het nationale

Politics vs architecture

karakter te breken werd de Letse elite gedeporteerd naar Siberië. Hun woningen kwamen in het bezit van eenvoudige Russen die in Letland waren gedetacheerd. De oude villawijk was hier een duidelijk voorbeeld van. honderden prachtige villa’s volledig verwaarloosd en vervallen. Overgroeide boulevards en afgebladderde houten gevels waar nog vaag op te lezen valt 1910 of 1920. Helaas zijn de meeste van deze, voornamelijk houten, villa’s niet meer te redden. Er ontstaat echter nu een begin van herontwikkeling van het gebied. Een gedeelte van de wijk is gesloopt en vervangen door luxueuze betonnen en vooral goed omheinde en zwaarbeveiligde villa’s. Aan de peperdure auto’s was al duidelijk te zien dat er zich een nieuwe elite aan het vestigen is. De wijk is dus weer terug van weggeweest.

Tallinn is nog één van de weinige geconserveerde middeleeuwse steden van Europa, met dank aan de bezetting van Rusland rond 1700. Doordat de Russen de economische groei stagneerde in het land is de stad in die periode amper gegroeid. Pas de laatste jaren sinds de val van de muur, is de stad fl ink aan het groeien. Dankzij dit feit is Tallinn ook een uitzondering met een oud stadscentrum waarbij de middeleeuwse stadsmuren met zijn wachttoren nog bijna volledig intact zijn.In Estland zijn tijdens de Sovjet bezetting veel satellietsteden gebouwd met het doel daar nucleaire atoomonderzeeërs te ontwikkelen en bouwen. Deze steden die zich uit kleine vissersdorpjes transformeerden, waren meestal alleen toegankelijk voor Russen. Daarom werden er volledige woonwijken met fl ats om de fabrieken gebouwd, om zo de

20

afb. 13

afb. 11 afb. 14

afb. 12 afb. 15

afb. 10

Polit

ics

vs a

rchi

tect

ure

21

meestal duizenden medewerkers huisvesting te verlenen. Na de val van de muur zijn de meeste van deze Russische industrieën al gesloopt om zo de sporen van de Sovjet bezetting uit te wissen. Het plaatsje Paldiski ongeveer 50 km vanaf Tallinn, is nog één van de satellietsteden waar deze Russische onderzeeërs werden geproduceerd. Toen we deze plaats bezochten, waren ze helaas al druk bezig met het slopen van de meeste sporen, we hebben nog wel enkele ruïnes van barakken en gezonken boten zien liggen.Het was wel erg interessant te zien hoe de satellietstad was opgebouwd. Heel simpel namelijk; één lange weg met fl atgebouwen, waarbij het centrum bestaat uit een mini-market en een huisartsenpost, verwerkt in één van de fl ats.

Afb. 10: Detail Jugendstil bouwwerk in Riga

Afb. 11 & 12: Vervallen houten villa’s in Riga uit begin 20ste eeuw

Afb. 13: Stadsmuur met wachttorens Tallinn.

Afb. 14: Vervallen ruïne in satellietstad Paldiski.

Afb. 15: Gezonken en vervallen boot in satellietstad Paldiski.

Finland: Tussen twee vuren

Helsinki, in 1550 gesticht door de Zweden, om als handelsconcurrent van Tallinn te dienen, is een stad die in de geschiedenis onder Zweeds en Russisch bewind heeft gestaan. Vanaf 1917 is Finland met Helsinki

als hoofdstad onafhankelijk verklaard. Doordat Helsinki onafhankelijk is gebleven van de Sovjet Unie, hebben ze zich in die periode op het Westen gericht. Er zijn dus geen communistische sporen terug te vinden in de stad. Er zijn in deze stad enkele Jugendstil bouwwerken terug te vinden, waaronder het Centraal Station ontworpen door de architect Eliel Saarinen. Opmerkelijk was de Rotskerk, die volledig gehouwen is uit één rots en afgesloten is met een glazen en koperen dak. En het Kiasma museum voor moderne kunst, ontworpen door de Amerikaanse architect Steven Holl. Helsinki is dus duidelijk een stad waar vrije en moderne architectuur toegelaten was en is.De themadag was vooral gericht op de beroemde architect Alvar Aalto. Tijdens deze dag zijn de zelfontworpen studio en woning van de architect bezocht. Daarnaast hebben we een rondleiding gekregen door het Opera House, één van Aalto’s meesterwerken. Opvallend is het vele gebruik van wit gekleurd materiaal afwerking en het verwerken van de natuur, hangplanten en bomen, in het interieur van de gebouwen.

Afb. 16: centraal station Helsinki ontworpen door Eliel Saarinen.

Afb. 17: Interieur rotskerk in Helsinki.

Afb. 18: Interieur studio Alvar Aalto.

Afb. 19: Exterieur woning Alvar Aalto.

Afb. 20: Exterieur The Opera House ontworpen door Alvar Aalto.

Afb. 21: Interieur The Opera House, concertzaal.

Politics vs architecture

22

Conclusie

Tijdens de grote reis van Stylos is het duidelijk geworden wat voor invloed politiek op architectuur kan hebben. Jugendstil en/of Sovjet, hebben veel invloed uitgeoefend op de ontwikkelde architectuur in deze steden. Het meest indrukwekkende zijn de ideologieën van de Sovjets geweest die gerepresenteerd werden in de statige gigantische bouwwerken en kunstwerken. Mensen moesten met zulke bouwwerken wel geloven in de welvarende toekomst van deze ideologie. Het bleek echter niet voldoende te zijn geweest om van iedereen de volle steun te krijgen voor de ideeën van het communisme.

afb. 16

afb. 17

Polit

ics

vs a

rchi

tect

ure

23

afb. 18

afb. 20

afb. 19

afb. 21

Politics vs architecture

24

Dagverslagen

Dag 2, 13/07/09, toeristische dag HelsinkiAnne Beekers

Na een heerlijke eerste nacht in het Stadion Hostel in Helsinki was het tijd om de stad te gaan verkennen. Helaas waren de weergoden ons niet bepaald goed gezind en regende het pijpenstelen. Dit mocht echter de pret niet drukken en vol enthousiasme gingen we aan de wandel. De eerste attractie was direct één van de meest interessante architectonische hoogstandjes van de hele reis. We bezochten de Temppeliaukio Church, een prachtige minimalistische kerk die uitgehouwen is uit een rots. Naast de prachtige lichtinval en het bijzondere materiaalgebruik schijnt dit gebouw ook nog een fantastische akoestiek te hebben waardoor er regelmatig concerten worden gegeven. Hierna was het tijd voor een rondleiding door de Finlandia hall van Alvar Aalto, bijzonder hierbij is dat Aalto zowel het gebouw als het interieur ontworpen heeft. De meningen over zijn stijl waren echter verdeeld: Sommigen waren lyrisch over zijn bijzondere vormen, anderen begrepen niet waarom Aalto te boek staat als een van de beste architecten van Scandinavië.Na dit bezoek had de organisatie iets anders voor ons in petto: De Ataljeebar, die zich bevindt op de 12e verdieping van een hotel en waar je uitzicht hebt over heel de stad. Hoewel de regen het beeld enigszins verpestte, was het uitzicht fenomenaal.Daarna was het tijd voor eigen invulling van het programma, helaas hebben we de Designwijk net gemist. (Waar we vooral heel hard van

baalden toen bleek dat Maria het meest fantastische jurkje aller tijden voor een spotprijs op de kop had getikt daar) Maar wij gingen natuurlijk meer voor de architectuur! We hebben door de Russische wijk gelopen, dit was erg leuk omdat de bouwstijl hier enorm verschilde van de rest van Helsinki. De gebouwen leken een combinatie van zandkastelen en werken van Gaudi, wat voor een grappig geheel zorgde. Als afsluiter van de dag hebben we hier heerlijke gehaktballetjes gegeten om vervolgens lekker vroeg naar bed te gaan.

Dagv

ersl

agen

25

Dagverslagen

26

Dag 3, 14/07/09, reis Helsinki - Sint PetersburgFloor de Groot Vandaag zijn we met de trein van Helsinki naar st. Petersburg vertrokken. ’s Ochtends hebben we het hostel in Helsinki verlaten om er 1,5 week later weer terug te keren. In de trein passeren we voornamelijk bossen en brandende stapels hout. Het is een Finse trein en, zo ontdekken we later, daar moeten we blij mee zijn. Iedereen heeft een eigen stoel, de Finse en Russische reiziger leest een boekje en er is zelfs een bronwatertank. De reis verloopt voorspoedig en aan het einde van de dag komen we in st Petersburg aan. Nadat we onze spullen hebben achtergelaten in het hostel, gaan we de stad verkennen. St Petersburg is overweldigend! Het is lekker weer en de stad is druk en hectisch. De metro is een ervaring op zich; je staat minstens 5 min op de roltrap voor je beneden bent. De plafonds van de perrons zijn relatief hoog en ook de metro is hoger dan de metro die we kennen uit Parijs en Londen. In de metro praat niemand en je wordt geacht (nors) voor je uit te kijken. Nadat iedereen st. Petersburg heeft verkend en een hapje heeft gegeten, duiken we ons bed in.

Dagv

ersl

agen

27

Dagverslagen

28

Dagv

ersl

agen

Dag 4, 15/07/09, toeristische dag Sint PetersburgMaarten Caspers

TUSSEN KUNST EN KITSCHNa een goede eerste nacht in het Russische hostel was het de tijd voor een intensieve toeristische route door Sint-Petersburg. Deze dag zou in het teken staan van enkele van de mooiste en meest opmerkelijke gebouwen van Sint-Petersburg. Maar deze dag zou echter ook laten zien dat reizen met een grote groep niet zonder problemen gaat en dat Sint-Petersburg een stad is vol bijzondere verrassingen.De dag begon aan de overkant van de rivier de Neva. Na een rit door het prachtige metrostelsel kwamen we uit bij de Petrus en Paulusvesting. De start van de bouw van deze vesting op 27 mei 1703 valt samen met de stichting van de stad Sint-Petersburg. Het hoogtepunt van de vesting is de door Domenico Trezzini ontworpen kathedraal. Peter de Grote, die de opdracht gaf voor het bouwen van de kathedraal, wilde breken met de traditionele Russische kerkarchitectuur die wordt gekenmerkt door centraalbouw en de typische ui-vormige koepels. De Kerk van de Verlosser op het Bloed die wij later op de dag trachtten te bezoeken is gebouwd in deze traditionele stijl. De toren van de Petrus en Paulus kathedraal met de vergulde spits is het hoogste bouwwerk van de oude stad. Het rijkelijk gedecoreerde en vergulde interieur heeft ook weinig gelijkenis met traditionele Russische kerkarchitectuur. De kathedraal is ook bijzonder omdat hier zich de graven bevinden van bijna alle tsaren. Tenslotte konden we vanaf deze zijde van de Neva genieten van het

prachtige uitzicht over de brede rivier en het centrum van Sint-Petersburg, dat wordt gekenmerkt door de lage bebouwing. Boven de hooguit vier of vijf lagen hoge gebouwen steekt hier en daar een kerkkoepel of toren uit. En dat is het!Op weg naar de overkant van de Neva zijn we tijdens een wandeling langs de rivier vier groepsleden, Anne, Eva, Judith en Veerle, kwijtgeraakt. Enigszins ongerust zijn we toch doorgelopen, omdat we in de middag een afspraak hadden bij de Russische Architectenbond. Tussendoor hadden we nog wel even tijd om snel te lunchen. Onze immer enthousiaste Ivan besloot plotseling dat hij honger had en stapte prompt een restaurant in. Een aantal van ons, waaronder ik, volgden Ivan het restaurant binnen. Daar stonden wij voor een grote verrassing. Het interieur was omgetoverd tot een soort van kitscherige Barbiepaleisje. Dit betekende roze gesausde wanden en plafonds, veel kant en ordinaire spiegels. Ook de gastvrouw was volledig in stijl in haar fel groene jurk waarmee ze goed opviel tussen al het roze. Het eten was lekker en typisch Russisch met als voorgerecht een rijstsalade gevolgd door een aardappelsoep. Hoofd was een soort boeuf ‘Stroganov’ met… spaghetti. De Stroganovsaus is trouwens genoemd naar een winnend recept bij een kookwedstrijd die rond 1890 gehouden werd in Sint-Petersburg. De kok die het recept bedacht werkte voor de Russische graaf Stroganov. Voor het dessert hadden we helaas geen tijd. Waarschijnlijk hebben we daardoor veel heerlijkheden gemist. Het eten was trouwens natuurlijk weer eens spotgoedkoop! Onze middagafspraak was in het gebouw van de Russische Architect

29

enbond. Hier hebben wij ook voor het eerst de Russische studenten ontmoet die gedurende onze dagen in Sint-Petersburg vooral ’s avonds op sleeptouw zouden nemen. Ook werden we weer herenigd met ‘onze verloren dochters’. Volledig bezweet kwamen de vier dames aan bij het gebouw van de bond. In het indrukwekkende gebouw uit de tsarenperiode kregen wij een uitgebreide rondleiding van een Russische dame. Ivan fungeerde als tolk. Onze ‘tour guide’ was vooral enthousiast en vol lof over het vakmanschap dat was verricht in het interieur was het gebouw. De stijlkamers met de vele schilderingen, vergulde decoraties en vooral het prachtige houtsnijwerk waren zeker de moeite waard. In de bibliotheek leidde een klein trapje naar de boekenkasten op galerijen die zich hoog in de kamer bevonden. Ook beschikte het gebouw over een soort minitheater. Na dit bezoek werd onze wandeling voortgezet en kwamen we langs de gesloten Izaäkkathedraal, de Admiraliteit en het Paleisplein. De tour door Sint-Petersburg eindigde bij de eveneens gesloten Kerk van de Verlosser op het Bloed.

Na gegeten te hebben was het de tijd om voor het eerst te proeven van het Russische uitgaansleven. Door de Russische studentes werden meegenomen naar de undergroundscene van Sint-Petersburg en kwamen uit in de bar met de naam Achtung Baby. Op aanraden van de Russische architectuurdocent die ook mee was, hebben we allemaal een Russische ‘depth charge’ gedronken. Hierbij krijg je een volle halve liter dood bier en een glaasje Jägermeister. De truc is om je bier weer levend te maken door een slok bier uit je glas te drinken en vervolgens met

souplesse je glaasje Jägermeister is het glas te laten zinken. Hierdoor gaat het bier opnieuw schuimen en als je het helemaal goed doet overstroomd het glas niet en houd je er een mooie, blijvende schuimkraag aan over. En het is nog best lekker ook! Na de ‘depth charge’ was het de tijd voor een glaasje absint. Voor mij en degenen die zich er ook aan durfden te wagen was dit een nieuwe ervaring. Ik moet dan ook zeggen dat het een reis was vol van nieuwe ervaringen. Na het glaasje absint waren we allemaal nog in leven en er klaar voor om op de dansvloer uit ons dak te gaan. Ondanks het ontbreken van het grote uitgaanspubliek, het was dan ook woensdag, hebben wij een zeer geslaagde avond gehad in deze club! Zeker een aanrader.

Dagverslagen

30

Dagv

ersl

agen

31

Dagverslagen

32

Dagv

ersl

agen

Dag 5, 16/07/09, Universiteitsdag Sint PetersburgJosiena Simonian

Ergens, ver van het studeren op Vitra stoelen, per ongeluk maquette snijden aan design tafels en pauze houden op lounge banken met enorme plasmaschermen, staat een Bouwkunde faculteit met een eigen verhaal.

Op donderdag 16 juli werden we ’s ochtends door drie Russische studenten en een docent opgewacht voor de Bouwkunde faculteit van St. Petersburg. De vorige middag hadden we hen al ontmoet en hadden zij het een en ander verteld over studeren in Rusland. Om in St. Petersburg Bouwkunde te mogen studeren moet je een toelatingsexamen doen, waarbij één op de zeven studenten wordt toegelaten. Een studente vertelde dat zij het eerste jaar niet werd toegelaten, er werden toen een heleboel jongens gekozen om hen te sparen van militaire dienstplicht.

Bij ons bezoek aan de faculteit moesten wij ook even moeite doen om binnen te komen. In kleine groepjes, begeleid door een Russische student en voorzien van geleende identiteitsbewijzen, gingen we het gebouw binnen. De marmeren entreehal, waar verschillende vides op uit kwamen zag er redelijk chique uit. Toen we een verdieping omhoog gingen werd het al wat eenvoudiger. Daar was een groep jongeren het toelatingsexamen aan het maken. We vervolgden onze weg naar een ontwerp lokaal, onderweg kwamen we smalle trappen tegen waar het marmer vanaf brokkelde en gangen waar de verf al jaren bladderde en

het licht het nooit deed. Het onderhoud was armzalig en ook de toiletten zagen er niet uit.

Eenmaal in het lokaal aangekomen lieten de drie studentes een paar van hun ontwerpprojecten zien aan de hand van een enorme knip-en-plakcollage. Zij hadden altijd les in dit lokaal en konden hier ook individueel werken. De nadelen van de ruimte was echter dat er maar één stopcontact was en je dus eigenlijk niet een laptop of computer kon gebruiken. Ook wordt van de studenten verwacht dat zij hun maquettes thuis maken, dus geen grote maquettehal. Het meubilair in het lokaal bestond uit oude houten tafels en stoelen, met een paar kasten aan de wand waar presentatiepanelen opgeborgen werden.

In een volgend lokaal kregen we een presentatie over contemporary architecture en een uitleg over hoe de Bouwkunde opleiding in St. Petersburg in elkaar zit. Een van de docenten vertelt dat het een opleiding is waar de student met voldoende bekwaamheid tot een vak architect, bouwkundige of stedenbouwkundige wordt opgeleidt. De eerste twee jaar krijgen ze theorie over alle vakgebieden en de verschillende aspecten die bij Bouwkunde belangrijk zijn. Daarna begint het project onderwijs, waarbij de studenten leren te ontwerpen en na een paar jaar ook een specialisatie moeten kiezen. Vervolgens lopen we nog door een zaal waar verschillende afstudeerwerken tentoongesteld zijn. Aan het einde van het ochtendprogramma is het tijd voor een lunch, de

33

zogenaamde Blinny (Russische pannenkoek) terwijl we de kaarten voor het geheimzinnige vrijdag avondprogramma gaan ophalen.De lucht is helder blauw en de zon schijnt volop. Een mooie middag om met zijn allen een boottocht te maken door de grachten van het centrum en de brede Neva. Vanuit de boot kunnen we een heleboel gebouwen zien waar we gedeeltelijk al wel langs zijn gelopen. Vanuit het water ziet de stad er mooi uit, op sommige delen een combinatie tussen Venetië en Amsterdam. De Russische studenten lichten hier en daar wat toe over de verschillende bezienswaardigheden. Dan komen we bij de poort van Nieuw Holland, een schiereiland dat in 1720 is ontstaan nadat de omliggende kanalen met elkaar verbonden werden. Het schiereiland werd New Holland genoemd door de havenactiviteiten in de buurt die hetzelfde karakter hadden als de activiteiten in Amsterdam. We varen een klein stukje onder de enorme bakstenen boog door maar dan worden we tegen gehouden door een vervallen slagboom die een beetje boven het wateroppervlak hangt. Hier mogen we duidelijk niet verder.

De rondvaart eindigt helaas met een lichte miezerregen, dus op naar het avondmaal. De studenten weten nog wel een goedkope plek om te eten en leiden ons naar een Blinnybar. Wel goedkoop, maar helaas ziet het interieur er als dat van een snackbar uit, dus we eten snel door.

Even terug naar het hostel om op te frissen en dan maken we ons op voor de Russische stapavond in de Rossibar. Om te beginnen wordt aan vrouwen gratis de entree verschaft terwijl mannen daarvoor betalen.

Voor de vrouwen staat om 22.00 uur een glas champagne klaar en dat mogen zij gedurende een uur gratis onbeperkt hervullen. We nemen het ervan. Dan komen de acts van de avond de mannelijke strippers met leren ondergoed stormen het podium op en doen hun striptease acts. Soms wordt een vrouw uit het publiek getrokken om mee te werken aan de act, waarvoor zij een fl es champagne ontvangt. Een gezellige, maar ook aparte avond.

Dagverslagen

34

Dagv

ersl

agen

35

Dagverslagen

36

Dagv

ersl

agen

Dag 7, 18/07/09, Themadag Sint PetersburgMarc Nicolai

Kirovsky District: TuinstadDe ervaring begon al in het metrostation, Narvskaya. Marmeren wanden en bronzen soviet iconen geven het station een zeer statige indruk. Vanwege de museumwaarde en in verband met paranoia na 9/11 is het verboden om in stations te fi lmen, dan wel fotograferen. Iets waar Erik en Martin door een zeer norse veiligheidsbeambte op werden gewezen. Eenmaal buiten is de historie aan de omgeving af te lezen. Een grote overwinningspoort staat als monument van de oude tsaren tijd tussen communistische bouwsels, waarvan één is beschilderd in communistische stijl met afbeeldingen van de revolutie.De woonwijk die we doorlopen (een experimentele tuinstad wijk uit de jaren 30) heeft duidelijk een heel ander karakter dan de meeste wijken, die voornamelijk bestaan uit grote appartementen blokken vol classicistische ornamenten. Deze bouw stamde duidelijk nog uit de tijd voordat Stalins grootheidswaanzin tot in alle aspecten van het Soviet Rusland doordrong. Uit die tijd stamt ook het ziekenhuis dat in de wijk te vinden is. Onder het motto ‘liever voorkomen, dan genezen’ ondergingen alle inwoners jaarlijks een volledige gezondheidstest. Het ziekenhuis is nog steeds in gebruik. Bij binnenkomst is meteen de ouderdom te ruiken, wat niet al te prettig was.Een aparte sfeer hing in de wijk. De meeste huizen waren niet al te goed onderhouden en ook de openbare ruimte was er niet al te best aan toe.

De huizen die er wel enigszins onderhouden uitzagen zaten ook meteen onder de beveiligingsapparatuur. Gelukkig ontbrak de verlaten Lada niet om het beeld compleet te maken. Aan het grote plein, waarop een beeld van de bolsjewiek Kirov centraal staat, bevindt zich het stadsdeelhuis. Dit gebouw, grijs beton, ruw, massief en met een grote rode hamer en sikkel in de toren was voor mij het toppunt van stalinistische architectuur.De Moskovsky Prospekt: LintstadDeze straat in St. Petersburg, die de naam van de Russische hoofdstad draagt en tevens in die richting loopt, loopt van het Sennayaplein in het centrum van de stad tot aan het Overwinningsplein aan de rand van de stad. Een afstand van tien kilometer. Hoewel deze laan al uit de late 18e eeuw stamt is zij nu vooral een goed voorbeeld van het ‘lintsteden’ model toegepast. In plaats van een centrum werden alle belangrijke gebouwen, zoals regeringsgebouwen maar ook fabrieken en handels- en nijverheidscentra, langs een lange laan geplaatst. Vanuit het centrum reisden we de hele lengte van de laan af. De laan als geheel is als het ware een doorsnede van de bouwstijlen die St. Petersburg door de afgelopen eeuwen hebben beïnvloed. In het centrum vind je nog allerlei voorbeelden van 19e eeuwse bouwstijlen. Naarmate je verder uit het centrum gaat worden de Soviet invloeden duidelijk. Omdat het wel erg veel lopen was, de temperatuur wel tegen de dertig zat en deze straat sowieso was bedoeld om vanuit een voertuig te ervaren besloten we een groot deel af te leggen met de tram. Doordat we met ons grote aantal de kleine tram redelijk vulde en Ivan luid begon te vertellen over wat er allemaal te zien was, hadden we de tram tot

37

touringcar verheven. Door even van de Moskovsky af te dwalen liepen we langs het buitenpaleis dat Tsarina Catharina ooit had laten aanleggen. Toen ver buiten de stad nu midden in een buitenwijk. Van het paleis is niet veel meer dan een vervallen bouwsel over na decennia aan verwaarlozing onder Soviet bewind. Het orthodoxe kapelletje dat destijds voor de tsarina was gebouwd staat echter nog te stralen. Geschilderd in fel roze en wit en rijk aan minitieuze details en torentjes lijkt het net iets uit een sprookje.We vervolgden op een zuidelijker punt onze reis over de prospect. Hier troffen we een immens gebouw aan. Van de achterkant was het een bizar gezicht. Een groot blok beton met Soviet sterren omringd door overgroeid groen. Maar eenmaal bij de voorkant aangekomen werd de statigheid van dit monumentale gebouw duidelijk. Ooit bedoeld als deelregeringsgebouw voor Rusland (omdat de regering in Moskou over heel de U.S.S.R. ging), nu huisvest het de onderzoeksafdeling van het Russische ministerie van defensie. Voor het gebouw ligt een immens plein. Uitgebreid ontworpen en uitgevoerd met fonteinen, hoogteverschillen en ondergrondse voorzieningen. Centraal staat een groot beeld van Lenin.Het eindpunt van de prospect wordt gemarkeerd door een groots monument aan de ‘helden van Leningrad’. Een monument voor de inwoners van de stad die na 872 dagen belegering niet was gevallen. In het midden voor een grote zwarte kolom staat een beeldenensemble van soldaten en burgers die elkaar overeind houden. Omringd door fakkels en met constant gedreun van de typische muziek die wordt gespeeld heeft het een zeer indrukwekkende sfeer. Een dramatisch eindpunt van deze interessante route.

Dagverslagen

38

Dagv

ersl

agen

39

Dagverslagen

40

Dag 8, 19/07/09, Museadag Sint PetersburgErnst des Bouvrie

Op de laatste dag in St. Petersburg nu toch eindelijk naar de Hermitage! We stonden al vroeg in de rij, waar sommige toeristen zelfs mensen betaalde om voor hen in de rij te staan. Raar, maar waar! Binnen het gebouw waren we iedereen gelijk al kwijt. We besloten dus ook maar met een kleiner groepje het museum te bekijken. Op onze “to do” lijst stonden het Winterpaleis en de Europese kunst van de 19e en de 20ste eeuw. Het Winterpaleis was overweldigend. Alles was groots en versierd, maar naar mijn mening te overdadig. Om naar de Europese kunst te komen moesten we zo ongeveer over mensen heen lopen. Dit was dan gelijk het negatieve punt van het museum, te druk en te veel geluid. De Europese kunst was mooi, veel bekende kunstenaars.In de middag hebben we de kerk van de verlosser op het bloed eindelijk van binnen kunnen zien. Alle muren in de kerk waren met mozaïek in allerlei kleuren bedekt. Daarna was het toch tijd om onze tassen te pakken en naar het station te gaan voor de trein naar Riga. Eerst dachten we nog dat het weer een lekker treinritje zou worden. Dit bleek niet zo te zijn. We zaten op harde banken, zonder leuningen en we hadden in de eerste plaats geen bedden! Eerst werden we melig, toen kwam de angst…

Dagv

ersl

agen

41

Dagverslagen

42

Dag 9, 20/07/09, Toeristische route dag RigaLara Zomer Na een vermoeiende en unieke treinreis van bijna 14 uur was het dan om vijf over half tien ’s ochtends tijd om de trein, inclusief houten banken, vieze kinderen en stroeve douane, achter ons te laten en de benen te strekken in het mooie Riga. (Een klein feitje voor de non-topografi ci hier: Riga ligt in Letland.) Wat een verschil. In tegenstelling tot St Petersburg struikelde ik bij het station al bijna over een aantal ontbrekende stoeptegels. En nee, ik was niet de enige. Het eerste architectonische hoogstandje dat we tegen kwamen was de Nativity Cathedral. Deze kerk was tijdens de Russische tijd de grootste orthodoxe kathedraal van de Baltische Staten. Tijdens de bezetting van Eerste Wereld oorlog hebben de Duitsers van deze kerk een Lutherse kerk gemaakt. In 1921 werd de kerk weer een orthodoxe kerk, het bestuur van de stad heeft toen wel geprobeerd de taal tijdens missen Lets was. Begin jaren 70 heeft de Sovjet Unie de kathedraal gesloten en er een planetarium van gemaakt. Pas in 1991, na de bevrijding van de Sovjet Unie, is de kathedraal gerestaureerd. Vervolgens zijn we doorgelopen naar het Brivibas piemineklis, het vrijheidsmonument. Hier staan overdag twee soldaten de wacht te houden. Opmerkelijk was dat er ook een derde soldaat aan de zijlijn stond om de andere twee soldaten in de gaten te houden. Waar de twee soldaten niet vreesden voor de nodige kodak momenten, was de eenzame soldaat behoorlijk terughoudend. Na 100 foto’s besloten we door te lopen

richting de singel, Pilsetas kanals. De oevers van deze singel zijn behoorlijk kitsch. Goed vergelijkingsmateriaal is het sprookjesbos van de Efteling. Er zijn kleine watervallen en beekjes, met pittoreske bruggen erover heen. Aan de leuning van een van deze bruggen zijn zo’n 3000 sloten – met telkens twee namen erop – bevestigd, de oudste gedateerd uit 1992. De inwoners van Riga geloven dat, wanneer je een slot vast maakt aan deze brug, je daarmee de liefde tussen twee personen verbindt. Zo blijkt maar weer dat de Letse bevolking ook romantisch kan zijn.Hierna zijn we doorgelopen naar het oude centrum. Het centrum kenmerkt zich door kleine steegjes en een grote diversiteit aan huizen. Ook staat hier de Rigas Doms, de protestante kathedraal van Riga. Deze kerk wordt wederom weer gezien de grootste (middeleeuwse) kerk van de Baltische Staten. Met zijn 6718 pijpen zit in deze kerk ook het grootste orgel van de wereld. Ook zijn we nog langs het Rigas pils gelopen. Vroeger was dit een kasteel, maar tegenwoordig is dit het onderkomen van de president van Letland. Zoals je dus kunt verwachten staan ook hier soldaten op de wacht.De route ging vervolgens 400 meter langs de Daugava, de grote rivier die uitmondt in de golf van Riga. Aan de Daugava staat het meest imposante gebouw aan de linkeroever van Riga, de Swedbank. Dit gebouw is het symbool voor de onafhankelijkheid en de economische groei van Letland. De Melngalvju nams hebben we ook nog bekeken, van de buitenkant dan. Dit is het huis van de Zwartkoppen. Het huis van de Zwartkoppen stamt uit de 13de eeuw, de renaissanceperiode van Riga. De broederschap van de Zwartkoppen ontstond in de 13de eeuw en verbond jonge, vrijgezelle Da

gver

slag

en

43

handelaren. Het huis van de Zwartkoppen werd in WO II verwoest, maar in een bui van nationalisme na de onafhankelijkheid in 1991 in zijn originele vorm weer opgebouwd. Bijzonder aan dit gebouw is, dat er op de gevel een beeld van een donkere man staat. Verder zijn we ook nog langs het grote en kleine gilde gelopen. Dit zijn familiehuizen van twee Letse families. Het grote gilde verenigde handelaren, de juweliers en schrijvers. In het kleine gilde was een esoterisch gezelschap van ambachtslieden ontstaan en wordt tegenwoordig gebruikt als huisvesting voor cultuur en entertainment.De eindhalte van deze toeristische route was op een plein aan de Livu Laukuma. Hier kwamen we een zeer aardige Letse man tegen die ons kon vertellen waarom dit plein zo bijzonder was. Dit plein kenmerkte zich namelijk door een bijzonder gegolfd straatmeubilair. Volgens deze inwoner komt dit doordat er een keer een overstroming is geweest, en de golven staan dus symbool voor het water dat hier vroeger heeft gestroomd. Hiermee wil ik de toeristische route afsluiten alsmede dit verhaal.

Dagverslagen

44

Dagv

ersl

agen

45

Dagverslagen

46

Dag 10, 21/07/09, Thema dag Jugenstil RigaJudith Rodenburg Na een fantastische eerste dag in Riga en een eerste stapavond in het oh zo bruisende Riga moesten we weer vroeg op om fris en fruitig door het leven te gaan en de vele Jugendstil oftewel Art Nouveau of de zogenaamde Slaoliestijl te bewonderen. Aangezien ik vanaf de vorige stapavond tot de harde kern (bravo) behoorde wat betreft het stappen, met motto: ‘In elke stad moet er minstens 2 keer de gehele avond worden onderzocht’. Wat betekende dat je helemaal kapot ging aangezien we in Riga en Tallinn beide maar 2 dagen waren. Enfi n, je kan je voorstellen dat de enorme interessante verhalen van de plaatselijke Jugendstil ‘GOD’ bij mij iets minder bleven hangen dan bij menig andere reizigers. Het enige dat me enorm opviel is dat er echt enorm veel Jugendstil gebouwen waren en vele nog in goede staat. Heel apart, omdat in de rest van de Baltische staten de Jugendstil veel minder voorkomt. Om de ochtend compleet te maken kwam de regen met bakken uit lucht vallen en moesten we schuilen in een mini museum dat volgend jaar pas echt klaar was. Wel leuk om te zien dat ze aan alles gedacht hadden van grammofoon tot klederdracht. Hierna had onze god er duidelijk minder zin in, omdat het nog steeds enorm regende, en dat gaat nu eenmaal minder samen met het houden van een oplucht rondleiding door de stad. Dus ging iedereen zijn of haar eigen weg. Wat er op neer kwam dat er gechilled, geshopt en bewonderd werd. Om vervolgens in de avond met iedereen af te spreken om met z’n allen uit eten te gaan, omdat

er geld over was! Mooi werk! In combinatie met lekker eten en veel mojito’s gingen we richting de salsa bar: de Cuba bar. Waar de nodige danspogingen werden gewaagd. Steeds meer mensen haakten af, want ja we moesten natuurlijk wel de volgende dag vroeg weer vertrekken. Maar gelukkig bleef een stel over plus en stel zweden om te eindigen in de bar van de dag daarvoor, waar het nu vele malen drukker was. Want zeg nou zelf ‘Monday is totally a different day than Tuesday’. Kortom Riga is een top stad om te stappen, ook al werden wij door de Spanjaarden als enige verkozen tot de niet-hoeren van de tent.

Met Letse Groet, Judith Rodenburg

Dagv

ersl

agen

47

Dagverslagen

48

Dag 11, 22/07/09, Touristische dag TallinnLieke Tiemersma

Na prachtig Riga vertrokken we vanaf de grote markthallen met de bus naar Talinn, de sprookjesachtige hoofdstad van Estland. De busreis ging met horten en stoten en was vooral voor de brakke mensen na een topavond in Riga een hel! Met de bus waar het licht op de wc het niet deed en we betwijfelden of onze chauffeur wel een rijbewijs had zijn we toch aangekomen op het busstation in Talinn. Even onze backpacks wegleggen in het hostel en snel op weg naar het oude stadscentrum waar Talinn bekend om staat. Gids Erik gaf een mooie rondleiding met hulp van de reisgids. Met een goed samenhangend verhaal leidde hij ons door het historische centrum, langs gebouwen en torens als de Dikke Bertha en naar mooie uitkijkplekken om over de lager gelegen delen van de stad heen te kijken. Aan het einde van de lange Pikk (zo heet de langste straat daar) vonden we een leuk eethuis genaamd Hells Hunt, waar het eten en de wijn formidabel waren maar het toetje een deceptie. We hebben veel gezien en ik ben benieuwd naar het nieuwe centrum dat zich onderaan de oude stad bevind.

Dagv

ersl

agen

49

Dagverslagen

50

Dag 12, 23/07/09, Sovjet SpookstadHens Zoet De tweede dag in Estland. Vandaag gingen we een Sovjet-spookstad bekijken. In Nederland hadden we in het populaire reisprogramma 3 op reis (van de wijlen “groene” omroep Llink) een mooie reportage gezien over deze stad. Hier werd ons een snelle treinreis beloofd met een trein die elk half uur vertrok vanaf Tallinn centraal. Eenmaal aangekomen in Paldiski zouden we ons kunnen vergapen aan de indrukwekkende Sovjet architectuur, die tegenwoordig geheel verlaten is en dus het aanzien van een spookstad heeft. Niks was minder waar. Na twee uur op het station te wachten op de eerste stoptrein kwamen we na de treinreis van een uur aan in het kleine kustplaatsje Paldiski. In dit oorspronkelijke vissersdorpje is in de Sovjet periode een grote marinestad ontstaan, Met behuizing voor de mariniers en grote loodsen voor het bouwen van geheime onderzeeërs. Na de Sovjet periode is de stad echter geheel verlaten en dat is nu nog terug te zien. Helaas was het na het station toch veel verder lopen dan Froukje Jansen had beloofd. En hierdoor hebben we niet enorme verlaten woonwijken gezien, wel wat kleinere stukjes die volkomen overgroeid en verveermd in de omgeving staan. De publieke omroep doet natuurlijk alles voor een mooi plaatje, jammer dat we door die info er zelf niet van konden genieten. ‘s Middags was het tijd voor vermaak in Tallinn. Sommigen kozen ervoor om nog even te genieten van het strand in Paldiski, maar de meesten maakten de stadswandeling van de dag ervoor af en grepen de kans om nog wat moderne architectuur

in Tallinn te bekijken. Ook werden de “vintage”winkeltjes niet geschuwd door de dames. Wat natuurlijk resulteerde in vele extra kilo’s bagage op de terugweg. Ondanks dat we de toffe spookstad niet helemaal hebben gezien, was het toch een mooie dag!

Dagv

ersl

agen

51

Dagverslagen

52

Dag 13, 24/07/09, Thema dag Alvar Aalto HelsinkiMarijn Haneveld Rond een uur of acht begonnen de eerste wekkers in de slaapzaal af te gaan. Iedereen had zijn eigen wekker op net een andere tijd afgesteld waardoor een heus orkest aan elkaar opvolgende ring-tonen de dag inleidde. Om me heen sprongen de vroege vogels het bed om zich richting badkamer te snellen en zeker te zijn van een douche. Maar de meeste jongens verkozen wat extra slaaptijd boven een douche. Je kon het ze niet kwalijk nemen. We waren al bijna twee weken onderweg, en onderhand was iedereen wel door zijn schone kleren heen. De meeste jongens droegen daarom maar het minst vieze wat ze nog bij zich hadden, afgewerkt met wat deodorant. Maar zodra je het aantrok voelde je alweer smerig. Op het programma stond ‘Aalto dag’. Wat een beetje misleidende naam was, aangezien alleen het ochtendprogramma met Aalto te maken had. Na een snelle douche en een vies ontbijt van veel te zoet vruchtensap en zoete bolletjes gevuld met gekruid gehakt en uien begaf ik me maar richting lobby. Het gehele reisgezelschap was zowaar op tijd, en we konden dus meteen vertrekken. Dit was een zeldzaamheid deze reis. Toen we naar buiten stapten bleek gelukkig ook het weer ook mee te vallen. Maar goed ook, ik kon me niet nog meer natte kleren veroorloven op het moment. Als eerste op het programma stond het oude architectenbureau van Aalto. Deze lag relatief dicht bij ons hostel, en na een korte rit in de

tram, en enkele minuten lopen waren we er dan ook. Het bureau lag in een rustige nette woonwijk, en viel van de buitenkant niet echt op. Pas nadat je wat langer naar het gebouw keek kreeg je door dat het meer ontworpen was dan de standaard woonhuizen waar het tussen stond. Toch vroeg ik me af of het gebouw iemand zou zijn opgevallen indien we er gewoon langs gelopen waren. Iedereen begon meteen druk de buitenkant te fotograferen. Wat resulteerde in 20 dezelfde foto’s van elke mogelijke hoek. Niemand had schijnbaar vertrouwen in andermans fotokunsten. Een wat oudere vrouw deed de deur voor ons open. Ze wekte op één of andere manier de indruk dat ze ons een enorme gunst deed. We werden bevolen om plastic slofjes aan te doen. De vloeren zouden anders te snel slijten, maar volgens mij was de werkelijke reden dat ze op deze manier minder vaak de boel schoon hoefde te maken. Van binnen was het een stuk makkelijker om de architectonische kwaliteiten van het gebouw te herkennen, interessante ruimten en mooie materiaal afwerkingen.

Nadat iedereen eindelijk zijn nieuwe slofjes aanhad werden we voorgegaan naar de keuken waar mevrouw ons meer over het genie Aalto zou vertellen. Na een niet al te interessant verhaal hield ze eindelijk haar mond en konden we wat meer door het bureau lopen en gewoon het gebouw bewonderen. Het was een zeer helder wit gebouw van de binnenkant, volledig ontworpen met het oog op de lange donkere winters van Da

gver

slag

en

53

Finland. Wat dat betreft was het jammer dat we het in de zomer bezochten, en de effectiviteit niet werkelijk konden testen. Pas nadat alles tot in detail was gefotografeerd waren we klaar om het tweede meesterwerk van Aalto te gaan bezoeken, namelijk zijn woonhuis. Dit stond in de buurt van zijn atelier. Terwijl we ernaar toe liepen verscheen de oudere vrouw uit het niets en wenkte ons om haar te volgen. Bij het woonhuis van Aalto was het nog moeilijker om de architectuur te herkennen aan de buitenkant, dan bij zijn bureau. Het vrouwtje ging snel naar binnen om de boel nog even snel op te ruimen, terwijl de rest van de groep om het gebouw heen liep om alles te fotograferen. Na een kwartiertje was ze klaar en mochten we naar binnen. Er moest opnieuw een toegangskaartje gekocht worden, en de rondleiding begon weer met een lang verhaal vol met anekdotes waar iedereen beleefd om lachte. Hierna werden we weer los gelaten over het huis. Net als bij zijn bureau was het woonhuis vooral kenmerkend door de aparte manier waarop de ruimten geordend waren, en de materiaal afwerkingen. Veel smalle gangetjes, kleine smalle trappetjes en een hoop kleine ruimten. Mijn eerste reactie toen ik daar binnenliep was er een van ‘’als ik al die muren eens doorbreek krijg ik pas een mooie ruimte’’. Maar dit alles was wel met aandacht ontworpen, en al die kleine ruimten gaven het wel een knus karakter. Iets dat wel zo handig is als de zon niet schijnt voor het overgrote deel van het jaar.

Hoewel de Aalto gebouwen vanaf de buitenkant misschien wat waren tegengevallen, hadden de interieurs dit zeker goed gemaakt. Het studiegedeelte van de dag zat erop. De rest van de dag kon worden ingevuld met wat je eigenlijk op een vakantie hoorde te doen, namelijk luieren. Er stond nog een bezoek aan een eiland op het programma. Prima mogelijkheid om nog wat uit te rusten voor de stapavond die op het programma stond.

Dagverslagen

54

Dagv

ersl

agen

55

Dagverslagen Dagverslagen

56

Dag 14, 25/07/09, Musea dag HelsinkiWilson Wong Dit is de op één na laatste dag van de grote reis. Voor vandaag staat er een reeks musea op de agenda. Het belooft dus een heel culturele dag te worden!

’s Ochtendsvroeg staan we op om naar het Museum voor Finse Architectuur te gaan. In dit museum wordt de geschiedenis van de Finse architectuur uitgelegd door middel van panelen. Per decennium wordt onder andere uitgelegd wat de sociale en politieke situatie was. Daarbij worden vele foto’s van gebouwen en belangrijke gebeurtenissen tentoongesteld. Ook staan er prachtige maquettes, waaronder een maquette uit de jaren twintig die weergeeft hoe mensen dachten dat een woonhuis na de millenniumwisseling er uit zou zien.

Na het Museum voor Finse Architectuur staat het Designmuseum op het programma. In dit museum staan vele design objecten. Van stoelen tot moderne mobieltjes, van vazen tot aan een fl es motorolie. Er is ook een tapijten exhibitie. Ontzettend veel verschillende stoffen en designs waren voor ons te zien. Het is fascinerend om te zien hoe producten door de jaren zijn ontwikkeld.

Als laatst bezoeken we de Kiasma Nyhytaiteen Museo, het Museum voor Moderne Kunst Kiasma. Op het moment van bezoek is de grote exhibitie

Horror Vacui. Dit is Latijn voor “de vrees voor het lege”. Onder dit thema zijn er mysterieuze werken gemaakt, sommigen met humor, sommigen sinister. Zo is er een donkere kamer met een ingewikkeld uitziende machine die met licht en vele objecten een bewegende schaduw werpt op de muur. Er is ook een zaal met zwarte ouderwetse duikpakken die opgehangen zijn, met gereedschap en kettingen in handen. Af en toe gaat er een licht aan in de helmen van de duikpakken en begint een individueel pak te schudden – alsof het in leven wilde komen. Er zijn verder vele korte fi lms te zien. Kiasma is een prachtig museum met ontzettend veel om te zien. Het was een aparte en vooral heel leuke beleving!

Dagv

ersl

agen

57

Dagverslagen

58

Dagv

ersl

agen

59

Dagverslagen

60

Dag 15, 26/07/09, Laatste dag HelsinkiPeter Rosmulder

Op de laatste dag van onze reis stond een bezoek aan een Fins architectenbureau op het programma. Na de, voor sommigen van ons korte, laatste nacht in het Stadion Hostel moesten de tassen en koffers gepakt worden voor de terugreis naar Nederland. Toen iedereen zijn bagage in het daarvoor bestemde hok had gelegd en een ontbijtje had genuttigd, gingen we op weg naar ALA Architects. De tram bracht ons naar het zuidelijke puntje van de stad, waar we hartelijk ontvangen werden door een van de oprichters van het bureau. ALA Architects is in 2004 opgericht door vier jonge architecten. Nadat ze ieder de nodige ervaring op hadden gedaan bij andere bureaus besloten ze samen mee te doen aan een internationale prijsvraag. Al vrij snel hadden ze hiermee succes, ze wonnen een prijsvraag voor de bouw van het Performing Arts centre in de Noorse stad Kristiansand. Het gebouw bestaat uit een aantal theater en concertzalen, die aan een zijde omgeven worden door een expressieve houten gevel. De golvende wand volgt de contouren van de zalen erachter. Doordat de wand bijna 45 graden naar voren helt, ontstaat er een spectaculair beeld dat wordt versterkt door de glazen façade die de hal afschermt. De bouw is in 2007 begonnen en duurt naar verwachting tot 2011. Het binnenhalen van dit project betekende een bliksemstart voor de vier ontwerpers. Tijdens de competitie zaten ze nog op een kleine zolderkamer te werken, maar nu zijn ze gegroeid tot een bureau van ongeveer 20

personen. Ondanks deze groei hebben ze de laatste tijd ook te maken gehad met de crisis waardoor ze enkele mensen hebben moeten ontslaan. Op het bureau kregen we een presentatie over verschillende projecten waar het bureau bij betrokken is, de meeste in Helsinki. Uit de presentatie bleek wel dat het publiek in Helsinki overwegend conservatief is, plannen voor hoogbouw worden al snel kritisch ontvangen. Toch weet dit jonge bureau met moderne ontwerpen de Finnen voor zich te winnen. Na een vragenronde was het voor ons al weer tijd om te gaan. De laatste vrije uurtjes in Helsinki bracht iedereen op zijn eigen manier door. De laatste keer lunchen in de stad, nog snel een souvenir kopen of toch nog even shoppen voordat de terugreis begon. Na de tassen opgehaald te hebben bij het hostel zijn we met de bus naar het vliegveld gegaan. Hier mochten gelukkig alle zware koffers aan boord en werd de overige tijd gedood met een laatste spelletje Carcassonne of een kort dutje. Om half zes vlogen we terug naar Amsterdam, waar we om half acht aankwamen. In de aankomsthal stonden al enkele geliefden te wachten tot de groep naar buiten zou komen. Hier werd afscheid genomen van een deel van de reisgenoten, de rest ging in Delft pas uit elkaar. Na een laatste ‘tot ziens’ zocht iedereen moe maar voldaan zijn eigen bed op.

Dagv

ersl

agen

61

Dagverslagen

62

v.l.n.r. Erik Burgmeijer, Eva Lintjes, Josiena Simonian, Peter Rosmulder, Wilson Wong, Ivan Nevzgodin, Maria Piels, Ernst des Bouvrie, Lara Zomer, Floor de Groot, Veerle Hisken, Maarten Caspers, Hens Zoet, Judith Rodenburg, Aldrin van Loon, Anne Beekers, Martin Fiala, Matijn Haneveld, Lieke Tiemersma, Maarten Timemrmans. (Marc Nicolai mist, blz. 36)

63

NawoordNawoord

Eva Lintjes Na een intensieve voorbereidingstijd, die niet altijd even vlekkeloos verliep - denk aan de visumaanvragen -, met zelfs op de reis nog enkele strubbelingen - denk aan de ‘fi jne’ doorreis naar Riga - is het Reiscommissie van 2009 gelukt om een zeer geslaagde reis neer te zetten. Dit mede dankzij de gezelligheid van de groep, de cultuur uit onbekende landen en het avontuur. Helsinki, St. Petersburg, Riga en Tallinn: iedere stad heeft zijn eigen identiteit en kleur.

64

65

EFL STICHTING