NAVİGASYONA BAŞLANGIÇ

Ahmet ÇELENOĞLU

www.tekneuzmani.com

İçindekiler

Deniz Haritaları 1Şamandıra ve Fenerler 5Pusula 8Harita Üzerinde Çalışma 10Navigasyon Cihazları 14Navigasyona Başlangıç 15Mevki Koymak 18Limana Giriş 20Yolculukları Planlamak 22Pusulanız 24Gece seyri 26Navigasyonun Temelleri 27Elektronik Navigasyon 29Gerçek Navigasyon 31

Deniz Haritaları

Emniyetli navigasyonun temeli seyir haritalarıdır. Deniz haritaları, bir denizciye karada seyahat eden bir taşıt sürücüsüne göre çok daha fazla gereklidir. Bu nedenle navigasyona

temel yaklaşım ne tür deniz haritalarının olduğunu ve bu haritalardaki işaretlerin ne anlama geldiğini öğrenmekten geçer.

Bir deniz haritası bir limanın büyük ölçekli bir planını, veya Ege gibi bir denizin tamamını gösterebilir. Türkiye’de deniz haritaları Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı tarafından üretilmektedir.

Deniz haritaları, seyir haritaları ve yat haritaları olarak iki şekilde üretilmektedir. Seyir haritaları büyük kağıtlar üzerine basılmış haritalardır. Yat haritaları ise daha küçük ebatta kağıtlara basılmıştır. Seyir haritaları kullanımı daha doğru olsa da yatlarda yer darlığı nedeni ile navigasyon masalarının ölçüleri oldukça küçüktür. Bu nedenle seyir haritaları bütün olarak masa üzerine açılamamakta ve katlanarak kullanılmaktadır Katlanmış bir deniz haritasında pusula gülü veya kenar bilgilerine ulaşmak kolay olmamaktadır. Yat haritaları ise bir plastik kılıf içinde bir bölgenin deniz haritalarını barındırmaktadır. Ölçüleri küçük bir masa üzerinde katlanmadan kullanılmaya uygundur. .

Sembol ve kısaltmalar

Harita üzerinde aşırı yer kaplamasını engellemk için bazı özellikler sembol ve kısaltmalar kullanılır. Bu sembol ve kısaltmaların bir kısmı kendiliğinden anlaşılabilir işaretlerdir ancak bir kısmının öğrenilmesi gerekir.

Bu sembol ve kısaltmaların tamamı 1 numaralı haritada verilmiştir. 1 numaralı harita aslında bir kitapçıktır ve navigasyon yapanların alması önerilir. Çok sık gereksinim duyduğumuz sembol ve işaretlerin bir kısmı haritalar üstünde de gösterilir.

Sembol ve kısaltmaların bolluğu deniz haritalarında ne kadar çok bilginin bulunduğu konusunda iyi bir göstergedir. Sembol ve işaretler sadece denizde değil, deniz haritalarının kara bölümlerinde de kullanılır. Karadaki yükseklik konturları ve önemli bina işaretlemeleri kıyı seyrinde önemli

Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi elektronik haritalar da üretmektedir. Elektronik haritalar bu iş için geliştrilmiş özel cihazlarda veya gerekli programlar yüklenmiş bilgisayarlarda kullanılabilmektedir. Başlangıçta, tüm navigasyon öğrenenler ve navigasyon sorumluları temel kağıt harita üzerinde çalışmasını öğrenmeli ve iyi bilmelidir. Navigasyon için temel kağıt haritalardır ve tüm elektronik cihazlar yardımcı kabul edilirler.

2

yardımcılardır.

Her sembol ve kısaltmayı hatırlamanız beklenemez., bu işaretlerin bir kısmı sizi hiç bir zaman ilgilendirmeyecektir. Yine de harita üzerinde olanları anlamanız iyi bir navigasyonuun tmelidir.

▪ Deniz haritasında anlamadığnız bir sembol veya kısaltma görürseniz 1 numaralı haritadan bakın.

Derinlikler

Su ile kaplı bölümler deniz haritalarında mavi veya beyaz görünürler, karalar ise sarı renkle gösterilir. Su ile kaplı bölümlere görnün rakanlar derinliklerdir. Türk deniz haritalarında bu deirnlikler metre olarak verilmiştir. Yabancı kaynaklı eski haritalarda fathom olarak verilebilir. 1 fathom 6 feet veya yaklaşık 2 metredir.

Bazı yerlerde 37 ölçümler görebilirsiniz. Bu derinliğin 3,7metre yani 3 metre 70 cm olduğunu gösterir.

Ölçek ve mesafeler

Denizde mesafe ölçmek için deniz mili kullanılır. Bir deniz mili 1.825 metredir. Bundan daha önemlisi bir deniz mili bir derecelik enlemin 1/60 ına eşit olan 1 dakikadır. Haritalaın yanlarındaki enlem çizgileri arasındaki dakika ölçeğine göre mesafeyi ölçebiliriz. Enlemler küreyi yatay bölen çizgiler olduğundan ölçümlerde ölçeceğimiz yere en yakın enlem dakikasını dikkate almalıyız. Kuşadası Doğanbey Burnu arası ölçülecekse 37 derece 55 dakika ile 38 derece enlemleri arasından ölçü alınması doğru olur.

Enlem Boylam

Enlem ve boylamlar tüm deniz haritalarında yer alır. Bu şekilde haritanın kapsadığı bölgeyi dünya üzerinde bulunduğu yere kolaylıkla monte etmek mümkündür.

Enlem çizgileri yatay olarak haritada yer alan çizgilerdir. Ekvator çizgisi 0 derece enlem olarak kabul edilir. Kuzey’e veya Güney’e gittikçe enlem çizgilerinin değeri artar. Enlemler Ekvator’dan olan uzaklıklarına ve bulundukları yarı küreye göre adlandırılırlar. Türkiye 36

3

derece Kuzey ve 42 derece Kuzey enlemleri arasında yer alır. İstanbul 41 derece Kuzey enleminin tam üzerindedir.

Boylamlar 0 derece kabul edilen ve İngiltere Greenwich’den geçen boylama göre adlandırılırlar. Doğu’ya ve Batı’ya doğru belirtilirler. İstanbul 29 derece Doğu boylamındadır. Boylamlar meridyen olarak da adlandırılırlar. 0 Derece meridyeni Greenwich meridyeni olarak bilinir. Boylamlar Doğuya doğru 180 Batıya doğru 180 adettir. Bu nedenle boylamlar 029o D şeklinde adlandırılırdı. Birçok yeni kaynakta ise baştaki 0 kullanılmamaktadır.

Diğer Kaynaklar

Deniz haritalarının yanı sıra dolaşacağınız bölgeler için yazılmış değişik yayınlar vardır. Bu yayınlar bölge ile ilgili bigi verir. Bunu dışında en önemli kaynak Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı’nın yayınladığı Denizcilere İlanlar önemli bilgileri kapsar.

4

Haritanın ölçeği ne olmalı?

Haritalar çok değişik ölçeklerde yapılırlar, Herhangi bir bölgede seyredecekseiniz, o bölgenin en genel haritasından en detaylı koy ve liman haritalarına kadar hepsi gerekli olur. Küçük ölçekli genel haritalar seyri planlamak için uygun olsa da yol üzerindeki koy ve sığınılacak yerleri detaylı olarak göstermezler. Her ne kadar belirli bir plan dahilinde hareket etmek isteseniz de şartların gerekliliği ve hava-deniz koşulları sizi beklemediğinz bir yere sığınmaya zorlayabilir. Bu konuda bir çok yardımcı kaynak varsa da en detaylı bilgiler deniz haritalarında verilmiştir.

5

Şamandıra ve Fenerler

Şamadıra ve fenerler size yol göstermek ve gerektiğinde sizi tehlikelere karşı uyarmak için bulundukları yerlerdedir. Size nasıl yardımcı olduklarını ve neye karşı uyardıklarını

bilmeniz için şamandıra ve fenerleri öğrenmelisiniz.

Şamandıralar

Şamadıralar bir tehlikeyi göstermek veya derin suyun yerini belirlemek için koyulurlar. Bazı işaretler zeminin durumuna göre yüzer demirli şamadıralar olabilir veya sabit olarak deniz tabanına tutturulmuş olabilir.

1. Harita üzerinde bir şamandıra gördüğünüzde onun denizde nasıl göründüğünü bilmeniz gerekir.

2. Denizde bir şamandıra gördüğünüzde o şamandıranın ne demek istediğini anlamanız gerekir.

Silindir şeklinde şapkalı ve kırmızı renkli Konik yeşil renkli şamandıralar şamandıralar büyük denizden küçüğüne büyük denizden küçüğüne girerken girilirken iskelede bırakılır. Geceleri kırmızı sancakta bırakılır. Geceleri yeşil ışıkla işaret verirler. ışıklıdır.

Geniş alanlı bir denizden küçük bir denize (örneğin bir barınağa veya koya) girerken kırmızı ve silidirik şamandıra isklede konik ve yeşil sancakta bırakılır. Koydan veya barınaktan çıkarken tam tersi uygulanır. Bu tür işaretlerin olduğu yerde karşıdan başka tekne geleceği dikkate alınarak sancakta bulunan şamandıraya yakın seyretmek gerekir.

Solda görülen şamandıra batık işaretidir. Şamandıranın olduğu yerde derinlik geçiş için uygun değildir. Her iki tarafından da yeterli mesafe bırakılarak geçilebilir. Üstte bulunan iki üst üste küre siyah renktedir.

6

Kardinal şamandıralar

Tepelerindeki konileri yukarı veya aşağı bakmasına göre yönleri gösterirler. Gösterdikleri yönden geçmek emniyetlidir.

Fenerler

Fenerler kyılarda, denizde sabit olarak kurulabildikleri gibi ışıklı şamadıralar veya fener gemileri şeklinde olabilirler. Harita üzerinde mor gözyaşı damlası veya mor yuvarlak olarak gösterilirler.

Fenerlerin Belirlenmesi

Her çakar denizci tarafından ayırdedilebilmelidir. Fener olsun, çakan bir şamadıra olsun, özellikleri farklıdır ve bu özelliklerle ayırdedilirler. Fenerler değişik renklerde ışık yayarlar ve ışıkları belirli peryodlarda görünür.

Bu özellikleri harita üzerinde belirtilir. Fenerlerin yükseklikleri ve ışıklarının görünebilme mesafesi de ayrıca harita üzerinde görülebilir.

7

Fenerlerin çakma özellikleri

Sabit ışıklı F

Işık süresi karanlık FLsüresinden az, muntazamaralıklarla tekrarlanan çakar

Muntazam aralıklarla Gp Fl(3)İki veya daha çok çakan

Değişik sayıda Gp Fl(3 2)grup çakar

İzofaz, Işık ve Isokaranlık süresi eşit

Hüsuflu, ışık süresi Occkaranlıktan uzun

Yukarıda belirtilen çakar çeşitleri temel çakarlara aittir. Fenerler değişik renklerde olabilir ve değişik şekillerde ışık verebilir. Kullanılan temel renkler: Beyaz (W), Kırmızı (R) ve Yeşil (G) ve Sarı(Y) dır.

Kardinal Şamadıralar

Kuzey kardinali Q veya VQ Kardinal şamandıralar saat Doğu kardinali Q(3) veya VQ (3) - pusula ilişkisinde çakar.Güney kardinali Q(6) LFl veya VQ(6) LFl Saat 12 – Kuzey 1 çakar, saat 9 Batı kardinali Q(9) veya VQ(9) Batı 9 çakar.

8

Pusula

Denizde görebildiğiniz sabit bir noktaya doğru gitmiyorsanız pusula ile rota tutarsınız. Harita üzerinde yön ve rota belirlerken pusulanızın verilerini kullanırsınız.

Pusulanız hangi yönü gösterir

Gerçek Kuzey ile manyetik Kuzey arasında belirli bir fark vardır. Pusulanızın ibresi manyetik Kuzeyi gösterir.

Gerçek Kuzey ile manyetik Kuzey arasındaki fark manyetik varyasyon veya varyasyon olarak bilinir.

Manyetik varyasyon dünyanın değişik bölgelerinde farklıdır ve bu fark yıllık olarak artar veya azalır. Bu değerler harita üzerindeki harita gülünde gösterilir.

Pusula Gülü

Her bir deniz haritasında en az bir adet pusula gülü bulunur. Bir sonraki bölümde harita üzerine rota çizmeyi ve rota çizerken pusula gülünü nasıl kullanacağınızı göreceksiniz.

9

İlerleyen bölümlerde Gerçek Kuzey ve pusula Kuzeyi arasındaki farka bakacağız ve ikisinin birbirine nasıl çevrileceğini göreceğiz. Şimdilik sadece manyetik rota ve yönlerle çalışmanız önerilir.

Tekne Pusulası

Dümenin yakınında ve dümen tutanın kolayca görebileceği bir noktaya yerleştirilen pusula genellikle 0 – 360 derece arasında bölünmüştür. Bazı pusulalarda Kuzey (N), Doğu (E), Güney(S) ve Batı (W) yönleri ve ara yönler de (Kuzeybatı (NE) ) işaretlenmiş olabilir.

Uygulamada yön isimlerinden çok değerler kullanılır. Bu değerler 005o, 020o , 125o şeklinde yazılır.

Küçük pusulalar beşer derece ara ile işaretlenmiş olabilir. Yaygın işaretleme ise ikişer derecelik aralarla yapılır. En usta dümenci bile en yakın dereceye dümen tutamaz, özellikle sert havada daha da zordur. Bir çok pusulada dümencinin kolaylıkla görebilmesi için rakamlar kısaltılarak daha büyük pntolarda yazılır. Örneğin 320o yerine 32 kullanılır. Pusulanın saat yönünde 0 – 360 derece arasında bölündüğünü bildikten sonra bu değişikliklere uyum göstermek kolaydır.

10

Harita üzerinde çalışma

Harita üzerinde çalışabilmek için bilmemiz gerekenler aşağıdadır. Öncelikle aletlere bakacağız.

Harita çalışması için gerekenler

Harita üzerinde çalışırken bazı aletlere ihtiyacımız olur. Bunların en önemlisi orta sertlikte bir kurşunkalem, kalemtraş ve silgidir. Çok yumuşak bir kurşunkalem silindiğinde iz bırakabilir, sert bir kurşunkalem ise silgi ile kolaylıkla silinemez ve haritanın kağıdı zedelenir.

Pergel her iki ucu da sivri metal bir parçadır. Üstü dairesl olan ve düz olan modelleri vardır. Düz olan modeller iki elle kullanılabilir. Üstü dairesel olanlar ise tek elle açılıp kapatılabilir. Pergel harita üstünde mesafe ölçümleri için kullanılır.

Paralel cetvel rota çizimi için standart cetveldir. Kullanması en kolay olan cetvel budur. Yalnız biraz pahalı olması ve teknelerde harita masalarının küçülmesi nedeni ile tercih edilmemektedir. Plotter adı verilen ve daha küçük olan cetveller özellikle harita masası küçük olan tekneler için daha uygundur.

Navigasyon yapanların enidielrin has favori aletleri vardır. Tecrübe kazandıkça hangi aletle daha rahat çalıştığınızı kenidiniz bulacaksınız. Navigasyona başlarken elinizdekilerle yetinmelisiniz.

Mesafe

Daha öncede denizde mesafenin deniz mili ile ölçüldüğünü belirtmiştik. Bir deniz mili enlemin bir dakikasına eşittir.

Bazı haritalarda mesafe ölçümü için cetveller varsa da haritanın yanlarında olan enlem ölçeğini mesafleri ölçmek için kullanacağız.

Derinlikler metre olarak belirtilse de denizde kilometre kullanılmaz.

11

Harita üzerinde mesafe ölçümü

İki nokta arasındaki mesafeyi ölçmek için pergelin iki ucunu noktalara koyarız. Bu ölçüyü aynı hizadaki enlem çizgilerine pergeli götürerek ölçeriz.

Bir diğer yöntem de enlem çizgileri üzerinde birim bir ölçü alarak (örneğin 1 mil veya 10 mil) bu ölçüyü iki nokta arasında pergeli çevirerek saymaktır. Aldığımız ölçekten küçük kalan son bölümü yine pergeli ayarlayarak alır ve enlem çizileri üzerinde ölçeriz. Enlem dakikaları için kullandığımız işareti mil için de kullanabiliriz. Örneğin 34 deniz mili yerine 34’ kullanabiliriz.

Yandaki resimlerde Ayvalık çıkışından Midilli Güney Doğu ucuna kadar olan mesafenin pergel ile ölçülmesi gösterilmiştir. Bu mesafe 10,5 deni milidir.

Rota belirlemesi

Harita üzerinde çalışırken yönler pusulaya göredir. Buna göre rota çizerken yönümüzü harita üzerindeki pusula gülüne göre belirleyeceğiz.

Pusula gülünün dış dairesi gerçek Kuzey’e göre çizlmiştir. Kuzey Güney bağlantı çizgisi boylamlara Batı Doğu çizgisi ise enlemlere paraleldir. Şimdilik sadece manyetik pusulayı kullanmayı plaladığımıza göre biz pusula gülünün iç diaresini kullanacağız. Bu daire manyetik Kuzeyi gösterecek şekilde çizilmiştir.

Rotanın çizilmesi

Rotayı belirleyen çizgi harita üzerine çizildikten sonra yönünü pusulaya göre belirlemek için paralel cetvel veya plotter kullanılır.

Paralel Cetvel

Paralel cetvelle çalışırken pusula gülünün içindeki daireyi esas alacağız. Böylece varyasyonla uğraşmak zorunda kalmayacağız. Bu örnekte Ayvalık çıkışından Midilli’nin Güney Doğu ucuna çizdiğimiz rotayı örnek alacağız:

Paralel cetveli Ayvalık çıkışı ile Midilli Adası Güney Doğu ucu arasına çizdiğimiz hattın üzerine koyuyoruz. Cetvelin bir tarafını harita üzerinde hiç oynatmadan diğer tarafını açıyoruz. En yakın pusula gülü Çeşme Sisam Adası arasında denizin üzerinde. Açmış olduğumuz tarafı sabitleyip, bu sefer diğer tarafı hareket ettiriyoruz, ve bu hareketleri tekrarlayarak cetveli pusula gülünün üstüne kadar kaydırıyoruz.

12

Cetvelin bir kenarı pusula gülünün tam ortasındaki noktaya gelince onu sabitliyoruz ve açıyı okuyoruz. Ayvalık’tan Midilli’ye doğru gideceğimize göre açımızı Güneye yakın uçtan ve içteki daire üzerindeki açılardan okuyacağız. İçteki daire üzerinde 173o okuyoruz. Bu manyetik pusulada takip edeceğimiz açıdır. Gerçek Kuzeye göre ise gitmemiz gereken yönü dıştaki daireden 169 derece olarak okuyabiliriz.

Paralel cetveli kullanmak kolaydır. Eğer açıp kapama sırasında cetvelin kaydığını hissedersniz veya masanız küçük olduğu için masa kenarna takılırsa gerekli düzenlemeleri yapıp ölçüme yeniden başlamak en doğrusudur.

Plotter kullanarak

Bu cetveli kullanırken pusula gülü üzerinden okuma yapmayacağız.

Pusula gülü üzerinden varyasyon değerini okuyun. Plotterin bir kenarını hattın üzerine yerleştirin.

Plotter üzerindeki pusula gülünü harita üzerindeki bir enlem veya boylama göre çevirin.

Plotter üzerinden açıyı okuyun. Bu açı gerçek Kuzey’e göre seyir açınızdır. Gerçek Kuzey’den manyetik Kuzey’e geçmek için 4 derece ekleyin. 173 derece

sizin manyetik açınızıdır. Yer Belirleme

Bulunduğunuz yeri belirlemek için iki temel yöntem vardır:

1. Enlem ve Boylamını vererek2. Sabit bir noktaya göre açınızı ve mesafenizi vererek.

Acil durumlarda yaklaşık yer belirlemesi yapılabilir, ama ideal olan yukarıdaki metodları kullanmaktır. Örneğin Kınalıada’nın batı ucunun yaklaşık 1 mil Kuzey’indeyiz şeklinde bir yer bldirme hiç bildirmemekten iyidir. Enlem ve Boylam verekr yer belirtme en hassasıdır. Harita veya GPS ile yeriniz kesin olarak esbit edilir.

Sabit bir noktaya göre yer belirtirken Fenerbahçe fenerini 10 derecede görüyorum ve 2,5 mil mesafedeyim denilebilir. İki değişik sabit noktaya göre de yer verilebilir. Örneğin Fenerbahçe fenerini 340 derecede görüyorum. Maltepe sığlığı Güney Kardinali ise 90 derecede görüyorum. Bu iki hattın kesiştrilmesinde tam yeriniz belli olur. Harita üzerinde aynı açılar çizilerek enlem ve boylam tesbit edilebilir.

Enlem ve Boylama göre haritada yer belirlemesi

Aldığınız kerterizlere göre teknenin yerini belirlediniz ve haritada yerinizi işaretlediniz.Bulunduğunuz yerin enlem ve boylamını bulmak istiyorsunuz.

Paralel cetvelinizi bir enlem veya boylama koyun. Paralel cetveli oynatmadan kaydırarark cetvel belirlediğiniz noktadan geçene kadar kaydırın. Teknenin bulunduğu noktadan cetvelin bulunduğu hat üzerinde en yakın enlem veya boylama kadar olan mesafeyi ölçün. Cetveli enleme göre koyduysanız boylam, boylama göre koyduysanız enlem çzigisine kadar ölçeceksiniz. Bu çizginin harita kenarındaki değerini bulun ve

13

aynı doğrultuda pergelle ölçtüğünüz miktarı taşıyon. Aynı işlemi enlemle yaptıysanız boylamla, boylamla yaptıysanız enlemle tekrarlayın. Bulunduğnuz yerin koordinatlarını öğrendiniz.

Aynı işlemi plotter ile yapmak için Plotter üzerindeki pusula gülünü Kuzey’e çevirin. Plotterin bir kenarini teknenin bulunduğu noktaya yerleştirin ve bu noktadan ayrılmadan enlem veya boylam çizgisi ile dik veya tam yatık olmasını sağlayın. Plotterin harita kenarındaki ölçeği kestiği yer size baktığınız yöne göre enlemi veya boylamı verecektir.

Sürat

Denizde hız ölçüsü knot’dur. Knot deniz mili/saat anlamına gelir 7 knot hız yapan bir tekne bir saatte 7 mil gitmiş demektir. Bu nedenle knot/saat yanlış bir kullanımdır. Knot zaten saatteki deniz mili olarak hız anlamındadır. Hızınızın kaç knot olduğunu bildiğinizde ne kadar mesafeyi ne kadar zamanda gideceğinizi kolayca bulabilirsiniz.

14

Navigasyon Cihazları

Bu bölümde navigasyonda kullandığımız ve hemen her teknede bulunan navigasyon aletlerinden bahsedeceğiz. En önemli cihaz daha önce bahsettiğimiz pusuladır.

El Pusulası

Tekne pusulasının yanı sıra kerteriz alabilmek için bir el pusulasının teknede bulunması gerekir. Bu konuya daha sonra değineceğiz.

Hız, mesafe göstergeleri

Bu tür cihazlar su kesiminin altına monte edilmiş elektronik veya mekanik bir algılayıcıdan ve algılayıcının sinyallerini çevirerek hız veya mesafe olarak gösteren bir panelden ibarettir. Gösterge havuzlukta dümenden görülebilecek bir yere yerleştirilir, ikinci bir gösterge (yineleyici) navigasyon masasında bulunabilir.

Hız yelken seyrinde yelken trimlerini dah iyi yapabilmemiz için gerekli olsa da seyir sırasında asıl gerekli olan yola çıktıktan sonra yaptığımız mesafedir. Hız göstergesi dalga, rüzgar gibi

etkilerden sürekli değişir. Çıkışta sıfırlanmış bir mesafe göstergesinden ise zaman bölerek ortalam hızımızı kolaylıkla hesaplayabiliriz. Bazı cihazlarda ortalam hız cihaz tarafından da verilir.

Bu tür cihazlar deniz suyu sıcaklığı, derinlik gibi başka bilgileri de verebilir.

Derinlik Göstergeleri

Derinlik göstergeleri tekne altından bir ses dalgası yayarak geri dönen ses dalgasının zamanını ölçerler ve derinliği gösterirler. Özellikle kıyı seyrinde bulunduğmuz yeri belrilemede yardımcı olurlar.

15

Navigasyona Başlangıç

Navigasyon bir tekneyi bir noktadan diğerine emniyetli ve verimli bir şeklide götürmenin yöntemi olarak tarif edilir. Temel bilgileri edindiğimize göre nasıl yapılacağına bakalım.

Navigasyonun önemli bir bölümü gözle yapılır. Karaya, şamandırlara, fenerlere bakarak bir noktadan bir diğerine giderken yolumuzu buluruz.

Adalardan veya açık denizden Kalamış’a girişin nasıl yapıldığını hatırlamaya çalışalım. Diğer sahil şeridine göre daha yeşil görünen bölge Fenerbahçe Burnudur. Adalardan gelirken bu burnu kestirir ve Fenerbahçe fenerini görmeye çalışırız. Fener gündüz uzaktan tam olarak görünmese bile yeşillik bize yol gösterir. Feneri gördükten sonra biraz açığına dümen tutar daha sonra dönerek, Kalamış veya Fenerbahçe Marinanın girişini görür ve girişe yönleniriz. Bu tür bir seyirde Fenerbahçe fenerinin hemen yaknında bulunan ve bir çakarla işaretli taşlık bölgeyi dikkate alırız.

Ataköy tarafından Kalamış’a gelirken Çamlıca tepesi ve Kadıköy’deki siyah görünüşlü yüksekçe binayı buluruz. Bu iki noktaya göre yönümüzü çizer ve koya gireriz. Bir çok defa yaptığımız bu yolu harita üzerinde çalışmamız, genellikle gereksiz olur. Defalarca gidip geldiğimiz bu yol için harita çalışması yerine belirli kerteriz noktalarını kullanmak daha doğrudur.

Kıyı seyri olarak da adlandırabileceğimiz bu tür seyirde bildiğimiz yerler dışında hiç geçmediğimiz veya sık uğramadığımız rotalarda da seyredebiliriz. Daha önce geçmediğmiz bölgeler için kıyı seyrinde harita çalışması yapmaız yine de gerekir:

Özellikle işaretlenmemiş tehlikelerin veya sığ suların bulunduğu bölgelerde haritadan bu bölgeleri belirlemek önem taşır. Eğer sığlıklar arasında oldukça geniş bir açıklık varsa aralarından geçecek bir rota belirleyebiliriz. Çanakkale Boğazının Güney Doğu’sunda bulunan kumluk alan oldukça geniştir ve alıştığmız kıyı seyri mesafelerine göre oldukça açıktan geçmeyi gerektirir. Akıntı ve dalga nedeni ile bu sığlık bölgede kum topukları yer değiştirebilir ve özellikle bir yelkenli tekne kolayca oturabilir.

Şamadıra ve fenerler, özellikle bir tehlikeyi gösterenler, en yakın yardımcılarımızdır. Bu tür işaretler görüldüğünde tanınabilmelidir. Harita üzerinde şekilleri ve çakma peryotları gösterilmiştir. Bu nedenle çok iyi tanınmaları gerekir.

Özellikle Marmara Denizinde ve Boğazlarda akıntı önemli bir faktördür. Akıntı bizimle aynı yöndeyse hızımıza katkı sağlar, ters yönde ise hızımızı keser. Yandan gelen akıntılar ise bizi bir tarafa doğru sürükler. Pusula ile bir yöne doğru gidiyormuş gibi görünsek de aslında yönümüz farklıdır.

Özellikle kıyı seyrinde derinlik göstergesini sık sık kontrol etmek gerekir. Bölgenin özelliklerine göre belirlenecek bir derinliğin altına düşmesi halinde sığlığı kurtaracak şekilde rota değiştirilmesi gerekir.

Rotanın haritaya çizilmesi ve takibi

Rotanın nasıl çizileceğini daha önce görmüştik. Bu uygulamayı kısa mesafeler ve kyı seyri için gereksiz görebilirsiniz. Ancak bir çok durumda çizili bir rotanızın olması görerek seyretseniz bile gereklidir.

16

Görerek seyir sırasında bölgesel bir sis görüşünüzü önemli ölçüde kısıtlayabilir. Gece seyrinde belirlediğiniz bir feneri, diğer fenerlerle kolaylıkla karıştırabilirsiniz. Gece seyrinde birçok deniz işareti kıyıdaki yoğun ışık içinde kaybolabilir.

Bu koşullarda çizili bir rotanız olması gitmeyi planladığınız noktaya ulaşabilmeniz için endoğru yoldur. Pusula ile yolunuza devam edersiniz ve doğru işareti gördüğünüze emin olduktan sonra görerek seyrinize devam edersiniz. Gideceğiniz yeri görünce o noktaya doğru dümen tutmak pusula ile dümen tutmaktan daha kolay ve daha doğrudur.

Mevki Koymak

Navigasyonda önemli konulardan birisi de nerede olduğunuzu bilmektir.

Doğru rotada olup olmadığınızı bulunduğunuz yerin mevkiini saptayarak anlayabilirsiniz.

Hızınız ve geldiğniz yolu bilirseniz, ne kadar yolunuz kaldığını ve bir sontraki noktaya varış zamanınızı hesaplayabilirsiniz.

Herhangi bir sebeple rota değişikliğine gidebilir ve başka bir yere girmeye karar verebilirsiniz.

Nerede olduğunuzu bilmek, kıyı seyri yapıyorsanız veya şamandıralarla iyi işaretlenmiş bir denizde iseniz oldukça kolaydır. Açık denizde olduğunuzda yerinizi tesbit etmek önem taşır.

Bir GPS cihazının size bu konuda yardımcı olacağı kesindir. Ancak iyi bir navigatör elektronik cihazlara gereksinim duymadan da yerini belirleyebilmelidir.

Parakete Hesabı (Dead Reckoning)

Kitabın ilerleyen bölümlerinde sabit noktalardan kerteriz alarak yer belirleme konusuna göz atacağız .Parakete hesabında ise daha önceden çizdiğimiz rotayı kullanacağız. Rota çizerken bir başlangıç noktası almamız gerekir. Bu başlnagıç noktası bir koyun girşindeki bir burun, bir fener, bir şamandıra veya marinanın ağzındaki giriş ağzı olabilir. Gittğimiz yönü ve hızımızı bildiğimize göre çıkış saatinden itibaren ne kadar yol geldiğimiz hesaplayıp rotamız üzerinde işaretleyebiliriz.

Kalamış’tan Bozburun’a gittiğimizi varsayalım. Fenerbahçe fenerini saat 9:15 te geçmişiz. Saat 11:00 oldu ve yerimizi belirlemek istiyoruz. Hız göstergemizin yol bölümünü Fenerbahçe fenerini

17

geçerken sıfırlamıştık. Saat 11:00 de yaptığımız yola bakıyoruz. 12 mil gelmişiz. Enlemlerden 12 mili pergel ile ölçüp rotamız üzerine Fenerbahçe fenerinden başlamak üzere taşıyor ve belirlediğimiz rota üzerinde işaretliyor ve saati yazıyoruz. Parakete hesabına göre bu noktadayız.

Parakete hesabı akıntı, rüzgar ve rotadan sapma gibi değişkenleri dikkate almadan yapılan bir hesaplamadır. Ama daha iyi bir yönteminiz yoksa size yeterli bilgiyi verir. Fenerbahçe burnundan Bozburun’a giderken Boğaz akıntısı vardır ve hızımızı yaklaşık 1 knot kadar etkiler. Ancak açık denizde iki saate yakın bir seyirde yaklaşık 2 mil hedefe daha yakın olmak çok önemli değildir. Rotadan biraz sapmış olsak bile işaretlediğmiz yerin en fazla 2 mil uzağındayız demektir.

Parakete hesabı bu nedenle navigasyonun temel parçalarından biridir. GPS gibi yer belirleme cihazınız varsa bile parakete hesabı yapmanız ve iki veriyi kıyaslamanız önerilir. Elektrik sorunu olamasına rağmen karanın hiç görünmediği Kalamış Marmara adası rotasında GPS cihazım birden çok defa Çorlu veya Edirne gibi olmayacak yerleri gösterdi, parakete hesabı ise bu koşullarda tek güvenilebilir veri idi.

Akıntının etkisi

Akıntı kıçtan gelirse hızınıza katkı sağlar, baştan gelirse hızınız düşer. Bordalardan birinden gelirse rotanızı değiştirir. Bu nedenle dikkate alınması gerekir. Eğer rotanız üzerinde bir engel yoksa akıntı yokmuş gibi rota belirleyebiliriniz, akıntı sizi gideceğiniz noktanın biraz dışına taşıyacaktır veya akıntıyı dikkate alır ve akıntının sizi ne kadar ve hangi yönde etkileyeceğini dikkate alarak rotanızı ona göre değiştirir ve hedefinize sapmasız varırsınız.

A noktasından B noktasına gideceksiniz. A noktasından akıntı yönünde ve hızında

bir çizgi çizin. Belirlediğiniz nokta X olsun. Pergelinizi teknenin hızı kadar ayarlayın

ve x noktasıından AB doğrultusunu kestiği yeri işaretleyin.

X ile pergelin kestiği noktayı birleştirin. Bu hat sizin dümen tutmanız gereken

doğrultudur. Gideceğiniz yeri dikkate almaksızın pusula ile bu rotaya gidersniz, varmanız gereken noktaya varırsınız.

18

Mevki koymak

Parakete hesabı veya tahmini mevki koyma başka bir yer belireleme yöntemi yoksa çok değerli bilgiler verir, ancak kıyı seyri yapan bir teknede kıyıda belirli noktalara göre

çok daha güvenilir bir şekilde mevki koyulabilir.

El pusulasının kullanılması

El pusulaları birçok tipte imal edilmektedir. Kerteriz almaya yarayan kerteriz pusulaları teknede kullanmak için uygundur. Bu pusula ile uzaktaki bir cismin pusula açısı kusursuza yakın bir şekilde ölçülebilir. Kerteriz pusulaları iyi korunmalıdır. Kullanılmadıkları zaman kendi ambalajları içinde saklamak en doğrusudur.

Kerteriz pusulasının bir kordonu varsa mutlaka bileğe sarılmalı veya boyna takılmalıdır. Kerteriz alırken doğru şekilde kullandığınıza emin olun ki aldığınız a.çılar doğru olsun.

Kerteriz alırken rahat ve emniyetli bir yerde durmak gerekir. Havuzluk bu iş için idealdir. Durduğunuz yerin giriş çıkışı fazla engellememesine dikkat edin ve sallanma halinde düşmeyecek şekilde kendinizi sabitleyin.

Kerteriz alınacak cisimlerin seçilmesi:

Bu cisimler göz ile kolayca görebileceğiniz ve haritada da işaretlenmiş cisimler olmalıdır. En iyi yerler fenerler, şamandıralar, deniz üzerindeki kayalıklar, kıyı şeridinde görebildiğiniz burunlardır.

Başlangıç olarak sahile bir göz atın, gördüklerinizden hangilerinin harita üzerinde yer aldığına bakın ve kullanacaklarınızı seçin. Kerteriz aldığınnz her csimi ve kerteriz açısını kerteriz aldığınız zaman ile birlikte not edin. Bu notları harita üzerine değil ayrı bir not defterine veya kağıda almak daha doğrudur. Bir dakika içinde 2 veya 3 kerteriz alabildiğinizi dikkate alırsanız tek bir zamnı kaydetmek yeterlidir.

Mevki Hattı

Bir tek mevkiden alınan kerteriz mevki hattı olarak adlandırılır. Tek başına çok değeri yoktur. O hat üzerinde olduğunuzu bilirsiniz ancak yerinizi tam saptayamazsınız. Tek başına değeri yoksa da diğer mevki hatları veya rotanızı kullanarak yer belirlemede yardımcı olur.

Mevki Koyma

En az iki değişik yerden çizeceğiniz mevki hatlarının kesişmesi size mevkinizi verir. Bunu iki noktalı mevki koyma denilir. İkiden fazla noktadan alınan mevki hatları ile çok daha iyi mevki konulabilir. Bu mevki hatlarının kesişme noktası yerinizi belirler. İkiden fazla mevki hattı ile mevki koymadaki tek sorum aldığınız pusula açılarının kağıda çizildiğinde genellikle tek bir noktada kesişmemeleridir. Üç hat

19

genellikle bir üçgen yaratacak şekilde kesişir. Bu durumda yapılması gereken üçgen çok büyükse tekrar kerteriz almaktır. Üçgen küçükse üçgenin yaklaşık merkezi teknenin bulunduğu yer olarak kabul edilir. Eğer bulunduğunuz yere yakın bölgede sığlık veya kayalık gibi bir tehlike varsa kayalığa en yakın üçgen köşesini teknenin bulunduğu yer olarak kabul etmek en doğrusudur.

Seyirde tek kerteriz ile mevki koyma

Seyir sırasında bir noktadan örneğin bir fenerdei kerterizi alın. Zamanı kaydedin ve mevki hattını çizin. Belirli bir süre gittikten sonra aynı fenerden ikinci bir kerteriz alın ve bu hattı da çizin. Birinci çizdiğiniz mevki hattından rotanız istikametinde iki zaman arasında aldığınız yol kadar bir çizgi çizin. Paralel cetvelle birinci mevki hattına paralel ve aldığınız yolun ucundan bir paralel çizgi çizin. Son çizdiğiniz çizginin ikinci mevki hattını kestiği yer bulunduğunuz mevkidir.

20

Limana Giriş

Yol yapmak ulaşmaktan daha keyifldir derler. Denizciler bu söze her zaman itibar etmez. Dışarıda hava esmeye başlamış ve dalga kabarmışsa, güvenilir bir liman gibisi yoktur.

Navigasyon açısından güvenilir bir limana emniyetle ulaşmak her zaman kolay olmayabilir.

Bir denizci için emniyetli bir liman çevresinde karada hiç bir şey olmayan korunmuş bir koy, içi ve çevresi kayalarla dolu bir liman, çok kalabalık bir ticari liman veya bir marina olabilir.

Herhangi bir barınağa girerken eğer girişini ve için iyi bilmiyorsanız dersinizi iyi çalışmalısınız. Limana girmeden önce orası hakkında edinebildiğiniz kadar bilgi edinmelisiniz. Navigasyon açısından limanda ne tür hizmetler bulabileceğinizden daha çok:

Liman ağzına yaklaşma, girişi ve içeride ne yöne gidileceği İçerideki su derinliği

önemlidir.

Bilgiye Ulaşma

En önemli bilgi kaynağınız deniz haritalarıdır. Büyük ölçekli ve sadece koyları ve limanları gösteren haritalar vardır.

Bir diğer kaynak ise pilot kitabı da denilen gezi rehberi kitaplardır. Bölgede dolaşmış denizciler tarafından yazılırlar. Rod Heikell’ın Ege be Doğu akdeniz hakkında birden çok kitabı vardır. Sadun Boro Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdenizdeki koylar ve limanlar hakkında pilot kitaplar yazmıştır.

Dersiinizi Çalışmak

Elinizdeki kitap ve haritalardan size gerekecek bilgileri öğrenmelisiniz. Öncelikle öğrenmeniz gerekenler.

Girişine yaklaşırken giriş kolaylıkla görülebiliyor mu? Ege’de birçok koyun ağzı denizden gelirken çok belirgin değildir. Harita üzerinde girişin ağzı kolayca görünse de denizden bakışta ağzını göremeyebilrisiniz. Kitaplarda girişi gösteren fotoğraflar veya tarifler olabilir.

Girişte sığlık var mı? Özellikle akıntılı koyların ağızlarında sığlıklar olabilir. Ege koylarının bir kısmında koyun ağzında kıyıya doğru su altı kayalıkları vardır. Haritalarda ve kitaplarda bu bilgileri bulabilirsiniz.

Her türlü hava koşulunda girilebiliyor mu? Rüzgar veya dalga nedeni ile bazı rüzgar yönlerinde koy veya limana girmek kolay olmayabilir.

Koya veya limana girdikten sonra derinlikler uygun mu? İçeride kolaylıkla bağlanılabiliyor veya demirlenebiliyor mu?

Girişi işaretleyen şamandıra veya fener var mı? İşaretlenmemiş tehlikeler var mı? Gece girişe uygun mu? Sadece ışıksız şamandıralar ile işaretlenmiş veya hiç

işaretlenmemiş bir koya gece girmek oldukça zor olabilir.

21

Günümüzde hemen her tekede bir VHF telsiz vardır. Kıyılarımızda birçok denizci telsizini seyir sırasında açmasa bile girmeden önce telsizle çağrı yaparak içeride bir tekne ile veya kara istasyonu ile görüşmek yardımcı olabilir. Denizde iken telsizinizi açık tutun. İstanbul civarında 16. kanal çok dolu ise de Ege’de ve Akdeniz’de 16. kanal açık tututulabilir. Genellikle sadece gerekli çağrılar yapılmaktadır.

Koy içinin derinliklerine dikkat edin. Teknenizin ne kadar derinliğe girebildiğini iyi bilin. Özellikle koy içlerinde sığlıklar çok olabilir, mümkün olduğu kadar teknenize uygun derinliklere demirleyin veya bağlanın.

Yazılan kitaplar sık sık güncellenmekteyse de sahillerimizde çok sık yapılan inşaatlar ve marinalar kitaba eklenmemiş olabilir.

Limana Yaklaşmak

Koy girişleri denizden açık olarak seçilemeyebilir. Kitaplardan ve haritanızdan koy girişini belirleyen işaretleri görmeye çalışın. Liman ağzına doğru yönelirken mutlaka derinlik göstergeinizi çalıştırın ve sık sık göz atın. Derinliklere bakarak da harita üzerinde nerede olduğnuzu kestirmeye çalışmalısınız. Girişi işaretleyen şamadıra ve fenerler varsa yerleşimlerini aklınızda tutun ve bu işaretlere göre seyredin. Durmaktan çekinmeyin. Girişi görmedi iseniz, durun, mevkinizi tayin edin ve haritada liman ağzına doğru uygun bir rota çizin. Tahmin etmek yerine rota ile gitmek daha doğrudur. Girişi gördükten sonra rotanızı harita üzerinde kontrol edin. Sığlıklar ve su altı kayalıklarına dikkat edin.

Gemilerin kullanımına açık olan limanlar genellikle yoğundur ve küçük teknelerle girmek kolay olmayabilir. Eğer sığlık yoksa limanın mendireğine yakın ve paralel giderek ağzına geldiğinizde içeri girmek en doğru yoldur. Böylece büyük gemilerin giriş veya çıkışını önceden görür ve yol verebilirsiniz. Bazı liman girişlerinde giriş bve çıkışı kontrol eden trafik ışıkları veya liman sorumluları ile görüşmek için tahsis edilmiş bir VHF kanalı olabilir.

22

Yolculukları Planlamak

Birkaç saatliğine yelkene çımak için bile önceden bir çalışma yapmak gerekir. Rüzgarın yönü ne tarafa doğru gideceğiniz ve döneceğinizi belirlemekte önemlidir.

Daha uzun yolculuklar için ise gerçek anlamda planlama yapmak ve çalışmak lazımdır.

Belki de bu bölümün başlığı “hazırlanmak” olmalı idi. Tekneye binip demir almak veya palamar çözüp denize çıkmak umduğunuz kadar kolay bir gün getirmeyebilir. Özellikle hava durumu hakkında önceden bilgi almak gerekir. Her ne kadar hava durumuna bakmak tekne reisinin sdorumluluğu ise de genellikle gezi teknelerinde reis ve navigasyon sorumlusu aynı kişidir. (Bu kitapta sadece navigasyon konusunu işliyoruz, bu nedenle tekne reisinin kontrol etmesi gereken diğer konuları mutlaka öğrenin)

Uzun yolculuklar

Başka bir limana gitmek (özellikle çok yakın değilse) ciddi bir ev ödevi gerektirir. Teknede gerekli haritalar var mı? Seyahatin genelini planlamak için küçük ölçekli

bir haritanın yanı sıra yol üstündeki tüm koy ve limanları ayrı ayrı gösteren büyük ölçekli deniz haritalarınız olmalıdır. Yola çıktıktan sonra gerekebileceğini düşündüğünüz bir haritanın yanınızda olmadığını yola çıktıktan sonra gören ilk denizci siz değilsiniz.

Gideceğiniz yer ne kadar uzaklıkta? Varmak ne kadar zaman alacak? Rüzgar yoksa (veya motor yat kullanıyorsanız) yaktınız sizi oraya kadar

götürebilecek mi? (Mazot tanklarında su oluşmasını önlemek için, çıkışta değil limana dönüşte tanklarınızı doldurmanız önerilir)

Gideceğiniz limanı veya koyu biliyor musunuz? Geç kalırsanız gece girebilecek misiniz? Daha önce konaklamaya uygun yerleri belirediniz mi? Bu yerlere kolayca girebilecek misiniz?

Şimdi haritaya dikkatlice bakın ve rotanızı çizin. Rotanız üzerine gerçek ve manyetik pusula açılarını mesafelerle birlikte yazın. Denize çıktığınzda rota açılarını tekrar kontrol edin.

Yolunuz üzerinde özellikle işaretlenmemiş sığlıkları ve kayalıkları dikkate alın. Haritada sığlık veya su altı kayalığı olarak görünen ancak üstünde bir şamandıra veya çakar bulunmayan yerler işaretlenmemiş tehlikelerdir. Bu noktaların uzağından nasıl geçeceğinize karar verin.

Yol üzerinde size yardımcı olabilecek şamandıra ve fenerleri belirleyin. Akıntı olup olmadığnı kontrol edin. Eğer haritada akıntı gösteriyorsa rotanızda

düzeltmeyi önceden yapın.

Kıyı seyrinde

Kıyı seyrinde en önemli sorun kıyıdan ne kadar uzakta seyretmeniz gerektiği ve burunları ne kadar uzaktan dönmeniz gerekeceğidir.

Özellikle kayalık burunların deniz taraflarında kayalıklar su içinde de devam eder Bu tür kayalıklar genellikle haritalarda gösterilir. Deniz dalgalı ise bu bölgeler beyaz köpüklü dalgalarla kaplanır. Bu bölgelerden uzak durun. Eğer tepeler ve dağlar sahile dik iniyorsa su içinde devam ettiğini ve derinliğin daha fazla olacağını varsayabilirsiniz. Sahilin eğiminin az olduğu ve kumluk göründüğü yerlerde ise su altı derinlikleri de yavaş artar.

23

Genel kaide olarak başka tehlike yoksa sahilden 1 mil uzaktan seyretmek uygun olur. Kötü görüş şartları, sahile doğru esen bir rüzgar sahile uzak durmanız için gerekli sebeplerdir. Sahile şartlar elverişli olursa her zaman yaklaşmak daha kolay olur.

Sığ sular

Sığ sular tehlikelidir. Örneğin bir koya girerken sığ su ile karşılaşacaksanız hızınızı düşürün ve derinlik göstergenizi çalıştırın. Salmanızın altında bir metre veya daha fazla su bulunması kumluk veya çamur zemin için yeterlidir. Kayalık bölgelerde kayalar derinliği çok çabuk azaltabilir, bu bölgelerde çok dikkatli seyredin.

Eğer sığ sularda dalga varsa yine dikkatli olmanız gerekir. Dalga etkisi ile derinlik bie azalır bir çoğalır. Azaldığı zaman teknenin altında bir metre su olmasına dikkat edin.

Eğer haritada işaretlenmemiş bir sığlık veya su altı kayası varsa bu yerden en az yarım mil uzak durun.

Mevki Koymak

Kıyı seyrinde kerteriz alabileceğiniz noktaları belirleyin. Açık denizde veya görüşün düşük olduğu hallerde kıyıdan kerteriz alamayabilirsiniz.

O zaman parakete hesabı yapmalısınız. Hız göstergeinizi ve bu cihazın mesafe ölçüm kısmının çalıştığına emin olun.

Kıyıya yaklaştığınıda parakete hesabından kerteriz almaya geçmelisiniz.

Verilen öneriler aslında çok açıktır ancak her koşulda yola çıkmadan önce harita üzerinde iyi çalışmalısınız.

24

Pusulanız

Önceki bölümlerde pusulaya değinmiştik. Manyetik varyasyonun pusulamızın gerçek Kuzey’den farklı bir yeri (manyetik Kuzey’i) gösterdiğin belirtmiştik. Çok zevk veren bir

konu olmasa da anlaşılması gereken bir konudur.

Gerçek ve Manyetik

Daha önce pusulanın manyetik Kuzey’i gösterdiğini ve gerçek Kuzey’den farklı olduğunu, bu nedenle harita üzerinde çalışırken pusulamızla uyumlu olsun diye harita üstündek pusula gülünün içindeki daireden ölçüm yapmamız gerektiğini görmüştük. İkisi arasındaki fark manyeti varyasyon veya varyasyon olak bilinir.

Harita üzerinde plotter ile çalışıyorsanız veya bilgilerinizi başkaları ile paylaşarak navigasyon yapıyorsanız, ikisi arasındaki farkı bilmelisiniz ve birbirine nasıl çevrileceğini öğrenmelisiniz.

Gerçek ve manyetik açıların birbirine çevrilmesi

Bu açıların birbirine çevrilmesi için en kolay yol pusula gülünüzün kullanılmasıdır. Bir cetveli pusula gülünüzün tam ortasından ve çevirmek istediğiniz açının üstünden geçecek şekilde yerleştirin. Manyetikten gerçeğe geçmek için cetveli içerideki daire üzerindeki açılara yerleştirip, dış dairede gerçek açıyı okuyacaksınız. Gerçekten manyetiğe geçmek için ise tam tersini yapacaksınız.

Bu tür bir çevirme haritanızın üstündeki pusula gülü yeni tarihli ise geçerlidir. Üzerinden uzun yıllar geçmiş bir pusula gülünün her yıl için gülde belritilen değer kadar saptığnı unutmayın. Bu değer ülkemiz sularında yılda 5 dakika değişmektedir 12 yılda bir derecelik bir sapmadan bahsediyoruz. Çevirmelerde dikkate alınması gerekebilir.

En doğru çevirme yöntem ise matematiksel olanıdır. Türkiye’de varyasyon Doğu’ya olduğundan örneğimizi ona göre yapacağız. Marmara Denizi haritasında 4o25’E 2007 (5’E) şeklinde verilmiştir. Bunun anlamı varyasyon 4o25’ Doğu’dur ve bu değer her yıl 5’ artmaktadır. 262o gerçek rotamız varsa bunu manyetiğe çevirmek için varyasyon Doğu’ya doğru olduğuna göre çıkarmamız gerekir. 2010 yılı için değerimiz 5’ x 3 yıl =15’ artacaktır. 4o25’E + 15’E = 4o40’E olur. 262o - 4o40’ = 261o60’ - 4o40’ = 257o20’ bulunur.

Pusula ile aynı denizde bir kerteriz alalım. Açısı 42 derece olsun. Bunu haritada çizmek için gerçek Kuzey’e çevirmemiz gerekir. 42o + 4o40’ = 46o40’ olur.

Deviasyon

Pusulaya yaklaştırılan demir içerikli metaller pusulanın sapmasına neden olur. Eskiden denizci bıçaklarının uzak tutulması hatırlatırdı, ancak zamanımızda bir çok değişik madde pusulayı etkileyebilmektedir. Bu maddelerin en başında meşrubat kutuları ve cep telefonları gelir. Meşrubat kutuları alüminyum olarak belirtilse de ülkemizdeki meşrubat kutuları çeliktir ve manyetik etkileri oldukça yüksektir. Bir kutuyu pusulanıza yaklatırırsanız pusulanızın saptığını görebilirisiniz. Yine sürekli cebimizde taşıdığımız telefonlarımızda metal aksamlar ve mıknatıs vardır. Alışkanlık olarak telefonumuzu dümen başında iken pusulaya çok yakın olan ceplerden birne koyarız. Cep telefonları da pusulayı etkiler. Bu nedenle her türlü metal cismi pusulamızdan uzak tutmaya özen göstermeliyiz.

25

Teknede yerini değiştiremeyeceğimiz metaller de vardır. Örneğin tekne motorunun ve salmanın yerinin değişmesi mümkün değildir. Bu metaller özelikle tekne yelken seyrinde yattığnıda pusulayı daha çok etkilerler bu nedenle yelken seyrinde pusulanın yatma ile değişik seyir açılarında etkilenip etkilenmediğini izlemek gerekir.

Tekne düz dururken eğer pusulanız etkileniyorsa ve manyetik Kuzey’i göstermiyorsa deviasyon var demektir. Deviasyon tekne üzerindeki metalleri değişik pusula açılarına pusulayı etkilemesidir. Pusulanın deviasyonu varyasyon gibi sabit değildir, teknenin yönüne göre değişiklik gösterir. Bu nedenle pusulanın bir profesyonel tarafından ayarlanması gerekir. Pusulanın yan tarafında ve önünde buluna miknatısların yerleri değiştilerek pusulanın deviasyonu tamamen ortadan kaldırılabilir veya azaltılabilir. Az bir deviasyon kalsa bile pusulayı ayarlayan kişi bir deviayon kartı doldurur. Bu kartta değişik pusula seyir açılarında pusulanın Doğu veya Batı’ya ne kadar saptığı kaydedilir ve pusulanın gösterdiği açının gerçekte manyetik olarak kaç dereceye eşit olduğu yazılır. Bu kartın navigasyon masasında haritalarla beraber saklanması ve kontrol edilmesi gerekir.

26

Gece Seyri

Gece denizde seyir planlamıyorsanız bile erken kesilen bir rüzgar, motor arızası veya yanlış zaman hesaplaması nedeni ile gece seyri yapmak zorunda kalabilirsiniz.

Denize ilk çıkışınızda sert havadan uzak durduğunuz gibi navigasyon tecrübelerinizi de gündüz geliştirmeniz önerilir.

Gece navigasyon zor değildir. Bazı açılardan gündüze göre daha kolay olduğu bile söylenebilir. Bize yol gösteren çakar ve fenerler gece ışıkları ile ön plana çıkarlar ve görünmeleri daha kolaydır. Aslında limana giriş için en uygun saatin güneş battıktan sonra olduğu söylenir. Yaklaşma sırasında çakar ve fenerler yol gösterirken, liman içine girdiğinizde bağlanmak için yeterl gün ışığı vardır.

Aslında gece seyrinin en zor olduğu bölgeler kalabalık olan bölgelerdir. Gemi trafiğinin yoğun olduğu yerlerde gemi ışıkları, sahildeki ışıklar birbirine karışabilir ve çok sayıdaki çakar da birbirine karıştırılabilir. Özellikle acemilik döneminde bu tür bölgelerden kaçınmak gerekir. Bir diğer tehlike de doğru seyir ışığı taşımayan gezi ve balıkı tekneleridir. Doğruseyir ışığı bir tarafa, hiç aydınlatılmadan seyre çıkan teknelere rastlamak olasıdır. Özellikle balıkçı tekneleri avlanma sırasına tüm ışılarını söndürebilirler.

Gece görüş

Gece uygun ışık taşıyan tekneler, kara ve fenerler kolaylıkla görülebilse de teknede de bazı önlemler almak gerekir. Özellikle seyir güvertesinin (havuzluğun) önünde bulunan ışıklar kapatılmalıdır. Özellikle kamara içinden yayılan ışıklar görüşü engeller. Dümen dolabının önünde bel hizasından daha yüksekte ışıklı aletler olmamalıdır. Bir çok teknede kolaylık sağladığı düşünülerek haritalı GPS cihazları göğüs hizasına monte edilmektedir. Kapalı bölümlerde telsizi, derinlik göstergesini tavana monte etmek neredeyse moda halini almıştır. Tüm bu cihaz ışıkları gözü rahatsız eder ve görüşü büyük ölçüde engeller. Özellikle derinlik göstergesi ve haritalı GPS cihazları aydınlatmaları gece durumuna alınsa bile rahatsız edici olmaktadır.

Kabin ışıkları kapatılmalı, harita masası üzerindeki ışık azaltılmalıdır. Kırmızı ışık, beyaz ışık kadar rahatsız edici değildir ama yine de yüksek güçlü olarak kullanılmamalıdır. Pusulalarda kullanılan kırmızı ışık da genellikle çok parlak olabilmektedir. Bu ampullerin oje ile boyanması ışığın azaltılmasına yardımcı olabilir.

27

Navigasyonun Temelleri

Navigasyon önemli ölçüde teorik bilgi gerektirse de aslında uygulamalı yapılacak bir öğretidir. Navigasyon yapacaklara bir kaç pratik öneri bu bölümde çıkarılmıştır.

Pusula Kontrolu

“Her zaman pusulanızla seyir yapabilmelisiniz” sözü doğrudur. Teknede en temel navigasyon aleti pusuladır ve pusula olarak kalmalıdır. Pusula yanına zaman zaman koyulacak bir cep telefonu veya tekne elektrik aksamında bir değişiklik pusulanızın sapmasına neden olabilir.

Pusulanızı kontrol etmek için tüm olanaklarınızı kullanın. Gelişigüzel bir kontrol bile hiç yapılmamasından daha doğrudur.

Pusulanın en doğru kontrolu bilinen bir doğrultuda tekneyi bağlamak ve pusulayı kontrol etmektir. Bunun dışında el pusulası ile de zaman zaman tekne pusulası kontrol edilebilir.

Sert Hava

Küçük teknelerle sert havada denize açılmak genellikle önerilmez, ancak seyir sırasında kötü havaya yakalanma olasılığı da oldukça yüksektir. Sert havada navigasyon oldukça zordur. Yaklaşık 20 derece yatmış bir teknede küçücük bir harita masası üzerinde paralel cetvel kullanmaya çalışmak bunaltıcıdır. Böyle bir durumda salondaki yemek masasını kullanmak daha doğru olabilir. İkinci bir tehlike ise deniz tutmasıdır. Navigasyon sırasında insanın aklının başında olması gerekir. Deniz tutması ise genellikle buna olanak vermez.

Bu nedenle navigasyona başladığınızda sert havadan mümkün olduğu kadar kaçınmaya çalışmanız önerilir. Eğer mideniz sağlamsa devam edebilirsiniz, deniz tutuyorsa bu işi midesi daha sağlam birine bırakmanız önerilir. Denize alıştıkça navigasyona da alışacaksınız. Kötü havada navigasyonun zorlukları ile karşılaştıkça daha iyi uyum sağlayacaksınız. Binlerce kişi bunu yapabiliyor.

Seyir Defteri

Özellikle gezi teknelerinde seyir defteri tutulmaz. Bir kısım denizciler kendileri istediği için seyir defteri tutarlar ama navigasyon amacı ile ayrı bir defter tutulması önerilir. Özellikle parakete hesabı ile seyir yapıyorsanız bu tür bir defter çok işinize yarar. Defter tutma alışkanlığnız yoksa bu tür bilgileri harita üzerine kaydetmek yararlı olabilir. Ancak bu bilgileri haritanın herhangi bir yerine anlaşılmaz bir şekilde yazıp daha sonra silmek yerine rotanız üzerine uygun yerlere not alırsanız bu rotaya yakın seyirler yaptığnızıda yararını görürsünüz.

Doğru rota

Eğer navigasyonu siz yapıyorsanız dümeni başkası tutuyorsa, dümen tutanın doğru rotada olduğuna emin olun. Bunu en kolay yolu emir tekrarıdır. Rotayı verdikten sonra dümenci verilen rotayı size tekrar etsin, ve gerektiğinde de tekrar kontrol edin, hem harita üzerinde hem de pusula ibresinde.

28

Haritaların Güncel tutulması

Deniz Haritaları satın aldığnız zaman günceldir. Haritanın arkasında son güncellemenin tarihi yazılıdır. Eski bir baskı olsa bile güncellemeler harita üzerine el ile işlenerek güncellenir.

En kolay olanı her yıl yeni harita almak gibi görünebilir, ancak haritalar oldukça pahalıdır,bu nedenle güncellemeleri mevcut haritalrınız üzerine işlemeniz önerilir. Haritalarda yapılması gereken değişiklikliklere Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığının web sitesinden erişebilirsiniz:

http://www.shodb.gov.tr/ilanlar/index.html

Denizlerde kıyı şekilleri değişmese de bazı bölgelerde akıntı nedeni ile sığlıkların yeri değişebilir, yeni marinalar yapılmış olabilir, yeni bir şamandıra veya fener koyulmuş olabilir. Balık çiftliklerinin yerleri değişir.

Başka bir teknede sizin olmayan bir harita kullanıyorsanız, son düzeltme tarihine bakın. Eski tarihli bir harita kullanılabilir ama bir çok bilgi eksik veya yanlış olabilir. Örneğin Marmara Denizinde adalar bölgesinde Kaşık Adasının adı 2010 tarihine kadar başka bir isim olarak geçiyordu. 2010 yazında ismi kaşık Adası olarak düzeltildi.

Haritaların Bakımı

Haritalar genellikle ikiye katlanmış olarak satılırlar ve paketlenirken rulo yapılarak verilirler. Eğer harita masanızda harita gözü varsa katlamadan saklamak en doğrusudur. Haritaları rulo olarak teknede tutmak doğru değildir, açıldıklarında düz şekillerini alamazlar ve kullanımları zorlaşır. Harita gözünüz yoksa salon oturma yerlerinin minder altlarını deneyebilirsiniz. Eğer haritalarınız katlamanız gerekirse mümkün olduğu kadar az katlayınız ve kaldırıken sürekli aynı yerden kaltlayarak kaldırmaya özen gösteriniz. Haritalar üzerinde 2B bir kurşun kalem ve yumuşak bir silgiyle çalışmak en doğrusudur. İşniz bittikten sonra harita üzerindeki kalem izlerin daha sonra kullanmayacaksanız siliniz. Silmezseniz bir dahaki kullanımda eski çizimleri yenileri ile karıştırabilirsiniz.

Kontrol Kontrol Kontrol

Herşeyi sürekli kontrol edin, harita üzerinde yaptığnız navigasyonu, ölçtüğünüz açıları gördüğünüz şamadıraları, görmeniz gerektiği halde göremediğinz şamandıra veya fenerleri, yani her şeyi tekrar tekrar kontrol edin. Beklediğinizden aşırı bir rüzgar veya akıntı sizi kolaylıkla rotanızdan çıkarabilir. Otopilotlar kendi pusulaları ile gitmek üzere tasarlanmışlardır. Akıntılı bir denizde tekne başı aynı yönü gösterdiği halde yandan gelen bir akıntı tekneyi bambaşka bir yöne sürükleyebilir. Otopilota güvenmeyin, güvertede oturup teknenin nereye gittiğini gözleyin, tehlikeleri tekrar tekrar kontrol edin.

29

Elektronik Navigasyon

Elektronik navigasyon – Özellikle GPS kullanımı – son zamanlarda çok yaygınlaştı. Bu nedenle kullanımı hakkında biraz bilgi vermek ve küçük tekne navigasyonunu nasıl

etkilediğine göz atmak gerekir.

GPS Nedir

GPS “Global Positioning System“ kelimelerinin baş harflarinden oluşur. Küresl konumlama sistemi anlamındadır. Teknik detaylarına ve çalışma prensiplerine girmek navigasyon konusunda bize bir şey kazandırmaz. Bilmemiz gereken dünya çevresinde değişik yörüngelerde dönen uydulardan aldığı sinyalleri okuyarak teknemizin o anda nerede olduğunu kesine yakın bir şekilde belirlediğidir.

Karada ve denizde kullanılan portatif küresel konumlama cihazları olduğu gibi teknelerde harita ile bütünleştirilmiş harici bir antenle veri alan sistemler de vardır.

Elektronik navigasyon sistemleri özellikle karanın görünmediği açık denizlerde çok yardımcıolan sistemlerdir. Makul ölçüler içinde kullanılmalı ve yardımcı sistem olarak kullanılmalıdır. Unutulmaması gereken dünyanın bir çok ülkesinde kabul gören ve kabul edilen navigasyon sistemi kağıt harita üzeride yapılanıdır ve küresel konumlama cihazları (GPS) yardımcı olarak kabul edilmektedir.

Güzergah noktaları (Waypoint)

GPS (Küresel konumlama cihazı) ‘e göz atmadan önce waypoint’in ne olduğunu anlamalıyız. Waypoint güzergah noktası demektir. Yolunuz üzerinde bir şamandıra, bir burun dönmek için önceden tasarladığnız herhangi bir nokta, ulaşmak istedğiniz koy girişinin hemen ağzı, referans alacağınız herhangi bir yer olabilir. Waypoint GPS kullanımında ana yöntemdir. Bir çok GPS cihazına waypoint enlem ve boylam olarak girilir. Haritalı GPS cihazlarında ise noktayı işaretlemek yeterli olur. GPS cihazının hangi verileri gösterdiği ve sağladığı bilgi miktarı genellikle üreticiden üreticiye değişir. Genel olarak sağlanan bilgiler, bulunduğunuz nokta, her hangi bir waypoint’e olan uzaklığınız, eğeer bir rota seçtiyseniz, gideceğiniz waypoint’e olan uzaklığınız ve tahmini varış zamanınız, teknenin karaya göre hızıdır.

Bir çok GPS cihazı bir waypoint seçip ona doğru gittiğinizde “cross track error XTE” gösterir. Bu sizin gitmeniz gerekn rotadan ne kadar saptığnızı gösterir.

GPS ve navigasyon

Modern küçük tekne navigasyonunda GPS kullanımının katkısını olmadığı söylenemez ama GPS cihazı olduktan sonra navigasyon öğrenmeme gerek yok demek de yanlış olur.

GPS kullanımı da temel navigasyon bilgisi gerektirir. Güvenilir bir navigasyon için teknenin pozisyonu rakamlardan ibaret olmamalıdır. Bu

rakamlar haritadaki yerlerine yerleştirildiğinde bir anlam taşır. GPS yüksek ölçüde güvenilir bilgi verir ancak arızalanamaz değildir. Normal

navigasyon yöntemleri ile belirlenen noktalar GPS verileri ile kıyaslanmalıdır. Piller bitebilir, akü boşalabilir ve GPS yanlış da gösterebilir.

30

Kıyı seyrinde görev daha önceden belirlenen rotaya göre dümen başında kıyıdakiişaretler izlenerek yapılır. Elektronik bir harita başında mouse yerine dümen tutarak bilgisayar ekrranında oyun oynarmış gibi tekne kullanılmaz. Eğer görüşünüz kısıtlı ise veya açık denizde iseniz pusula ile seyretmeniz önerlir. Kıyıya yakın seyirlerde radar ile seyretmek düşünülebilir.

Denize Adam Düştü (Man overboard)

Hemen hemen tüm marin GPS cihazlarında MOB (Denize adam düştü) düğmesi vardır. Denize adam düştüğünde basılan bu düğme, adamın denize nerede düştüğünü kaydeder ve tekne ile o noktaya dönmenize yardım eder. Özellikle açık deniz seyrinde yardımcıdır.

Radar

Anteninin büyük olması nedeni le radar küçük teknelerde yakın zamana kadar bulunmuyordu. Radar antenlerinin küçülmesi ile birlikte küçük teknelere de radar takılmaya başlandı.

Günümüzde radar daha çok başka deniz vasıtaları ile çatışmayı engellemekte kullanılmaktadır. Yağmur ve siste radar dalgaları etkilendiği için radar çok işe yaramayabilir. Ayarlama ile bu etkinin giderilebilmesi gerekir.

Radsr özellikle gece seyirlerinde sahil şeridini ve denizdeki cisimleri gösterdiği için kullanılabilir. Unutulmaması gereken yağışta ve siste ayarlanabilir olması ve sahilin çok dik olmaması halinde sahil şeridini iyi göstermeyebileceğidir.

Radar bekonları

Birçok fenerde radar bekonları vardır. Daha güçlü yansıtma sağlayarak radar ekrannıda parlak şekilde yerlerini belli ederler. Özellikle kerteriz almak için yararlı olabilirler.

31

Gerçek Navigasyon

Navigasyon bir tekneyi bir noktadan diğerine emniyetli ve verimli bir

şeklide götürmenin yöntemi olarak tarif edilir, demiştik. Önceki

bölümlerde bu amaca yönelik olarak gerekebilecek her türlü bilgi

sunuldu. Şimdi de pratik olarak bir navigasyonla bir noktadan diğerine

gidelim

Örnek olarak Bodrum Turgutreis D --Marin’den Kuşadasına çıkarken Çeşme kanalının girişindeki Tavşanada fenerini belirledim. Büyükkiremit adasına kadar kıyı seyri yapacağım. Büyük kiremit adası iskelede 340 derece manyetik ile Tavşanadası fenerine kadar gideceğim. Çıkış saatimi 9:30 olarak harita üzerine yazdım. Gümüşlüğü geçerken saat 9:50 olmuştu. Daha sonra bu bilgileri hızımı hesaplamak için kullanabilirim. Kiremit adasını bordaladığımda saat 10:05 ti. Kiremit adasını bordalarken rotamı 340 dereceye çevirdim. Didim Tekağaç burnunu bordalarken saat 12:35 olmuştu. Bir dahaki saat kontrolunu Nesa adasını bordalarken yaptım. Saat 14:00 tü. Tavşanadası fenerini 16:00 da bordaladım. Sisam adası burnuna gelene kadar rota için açı belirlemedim. Çizgi vardı ama görerek seyrettim. Sisam adası Doğu burnuna geldğimde rotamı 36 derece manyetiğe çevirdim ve Kuşadasına gittim. Adaların ve kıyıların sık göründüğü böyle bir yolda tam olarak nerede olduğnmu bilmenin çok anlamı yoktu. Tekağaç burnunu bordamda gördüğümde kerteriz almadım sadece saatime baktım ve kaydettim. Ynı işlemi Nesa adasında da yaptım. Adanın veya Tekağaç burnunun tam olarak neresinde olduğum çok önemli değildi. Parakete hesaplaması ile mevki koyma arasında kaba bir yer belirleme yaptım. Hattın üzerinde 1 mil daha kuzeyde veya

32

Güney’de olmam bilgi olarak bana bir şey kazandırmayacaktı. Tavşan Adasına vardığımda ssate baktım ve ortalam hızımı kestirdim Kuşadası kanalında sığınacak yer olmadığı için ve kıyı seyrinde nerede olduğumu görebildiğim için zaman tutmadım. Adanın burnun döndükten sonra yine sığınılacak yer yok. Yani ya Kuşadasına ulaşacağım ya da geri dönüp sığınacağım. Bu nedenle havanın kararmasına çok zaman olduğu için ve hava da fazla sıkıştırmadığınan Kuşadasına rahatlıkla ulaştım.

Navigasyon için tüm gerekli tüm bilgiler verilmeye çalışıldı ama özellikle Ege’de kara görmeden seyredilen bölgeler çok azdır. Bu nedenle bilgileri gerektiğinde kullanmak üzere aklınızda tutup sadece gerekli olanları kullanarak kolaylıkla seyir yapabilirsiniz.