Nazioen errebolta Soviet Batasunean

Nazioen erreboltaSoviet Batasunean

Manolo Pagola

Nazio arazoa arazo da oraindik ere. Teorian etapraxian. Biziki eztabaidatu zuten sozialismoaren teo-rikoek ere: Marx, Engels, Kautsky, Rosa Luxem-burg, Stalin, Lenin, Pannekoek eta besteek. Etaerabaki ere egin zuten zeintzu ziren Estatu izate-ko din: «Nazio historikoak»; ez «historiarik gabe-koak». Ezaguna da Marxismoaren ahuleziarik na-barmenenetakoa dela nazioari buruzko teoria. Hu-tsune teorikoa, praxian egiazta daiteke. Teorikohorien profezia gehiegi ustel gertatu da. Rosa Lu-xenburg-ek, adibidez, Polonia-ren etorkizuna So-viet Batasunaren barnean ikusten zuenean bezala,marxista klasikoek asmatu ez beste guztia egin zu-tela sarritan, aitortu behar.

Atzoko eztabaida horiek tankera berdintsuanberritu zaizkigu etxean azken hamabost urteotan.Euskal ezkerraren etengabeko zatiketaz oroi. Ez-tabaida, Ekialdeko estatu komunistetan, berezikiSoviet Batasunean, nazio arazoari ematen zaion tra-tuari buruzko eritzi desberdinetan luzatu ohi da.Batzuentzat, Soviet Batasuna nazio problemarimarxismoak eman diezaiokeen soluzioaren ereduparegabea da. Soviet Batasunean federatuta dauden

2 0 MANOLO PAGOLA

errepublika, nazio eta herriek lortu dute beren nortasun etnikoagordetzea; eta sistema sozialari esker gorde dute gainera. Bes-teentzat nazio problemak ez du behar bezalako askabiderik lortu.Sistemaren estrategia rusifikazioa da, kulturan eta hizkuntzan.Errepublika horiek ez dute inolako autonomiarik politikan etaekonomian. (Ikus 1. laukia).

Hauzia ezin da teori eta afirmazio kolpeka erabaki. Informa-zioa falta da. (Ikus Soviet Batasuneko mapa eta 2. laukia). As-mo apologetikoak bizitutako irudimena ez da egokiena informa-zio falta betetzeko. Zulo hori bete nahiz edo dator hilabete askoez dela emakume batek atera duen liburua. Egilea Helene Carre-re d'Encausse da. Liburua, L'Empire eclate. La Revolte desnations en U.R.S.S.

91 nazio eta nazionalitate kontatzen dira gaur Soviet Bata-sunean. Autoreak planteatzen duena da, ea Soviet Batasuneandagoen herri multzo horrek benetako batasunik lortu duen, alanazio desberdintasunak marxismo-leninismo ideologiaren estrate-gia bateratzaileak baino indar gehiago izan duen eta duen. 1917-ko iraultzak bi belaunaldi hezi ahal izan ditu. Garaia da kontuakatera eta balantzea egiten hasteko.

1. SOVIET BATASUNARI BURUZ DATU BATZU

Superfiziea: 22.363.000 Km". Kontinente euroasiatikoaren %40da. Estatu Batuak baino 2,5 aldiz gehiago da; Frantzia baino40 aldiz gehiago.Iparretik Hegoraino 5.000 km. daude. Polotik ekuadorrerainokodistantziaren erdia. Polonia-ko mugatik Sakhaline-raino 10.000km. eta gehiago daude, hau da, lurraren gerrialdearen laurdena.Mosku-n arratsaldeko zazpirak direnean Sakhalinen-n goizekobostak dira.Populazioa 1978an: 261.200.000.Urbide nabigagarriak: 130.000 km.Errusia eta Siberiako lautadako ibai eta erreken ibilguek 3 mi-lioi km. eta gehiago osatzen dute.Nazio eta nazionalitateak: 91 dira. 194 kontatzen ziren 1926an;eta 126, 1959an.Hizkuntzak: 70. 1930 inguruan 130 bat kontatu ziren. Hauenartcan ehundaka batzuek mintzatzen zituzten dialektu eta min-tzaera, ondoko urteetan galdu zirenak.

NAZIOEN ERREBOLTA SOVIET BATASUNEAN 2 1

1. — Nazio politikaren hildo nagusiak

Lehen kapituluak Soviet Batasuneko nazio politikaren his-toria ematen du. Epe eta puntu hauek dakartza.

1.1. Iraultza aurretik

1917ko iraultzaren aurretik Lenin-ek, Tsarismoak hankapeanzeuzkan nazioak erreboltatzeko amorruz zeudela konturaturik,altxamendura deitzen die. Potentzial hori aprobetxatu beharrazegoen iraultzarako. Bainan Lenin-i ez zaio gehiegi axola herrizapaldu horien etorkizuna. Mendebaldetik espero du Errusiakoiraultzaren finkapena. Europa-runtz begiratzen du eta honen ateajotzen. 1920rako jabetuko da Europa-ko langileriak ez diolairaultzari aterik ireki nahi.

1.2. Baku-ko kongresua (1920)

Kaspio itsas ondoko Baku-ko hirian, 1920an, Komitem-ekEkialdeko Alderdi komunisten kongresua antolatu zuen. Boltxe-vikeen harridurarako bi iraultza eta bi internazional eredu ager-tzen dira.

— Proletarien internazionala: Marx-ek eta irakasten dutenez,iraultza nazio muga guztien gainetik zabaldu behar du proletalgoanaikorrak.

— Nazio zapalduen internazionala: nazio zapalkuntza lehenmailan jartzen da; eta proletalgo europarra, proletaritzat bainoareago jotzen da europartzat. Herri zapaldu hauek Inperio tsa-ristak bezalatsu Errusia-ko iraultzak oinperatuko ote dituen bel-dur dira. Europar proletariarengan, europar zapaltzailea dakusteeta ez proletari senidea.

1.3. Federalismoa

Europa-ren jokabidea eta Errusia-ko periferiako nazioen ja-rrera nazionalista oso arriskutsuak izan zitezkeen Errusia-koiraultzarentzat. Sendctuko bazen, espazio ekonomiko eta politikozabala behar zuen. Ez zen aski periferiako nazioak adiskide iza-tea. 1917an inperioak zuen batasunera itzuli beharra zegoen.Aurrena Errusia-ko errepublikak besteekin kontratu bilateralakegingo ditu. Onez ez bada derrigorrez, Georgia-ren kasuan be-zala. Erabateko independentzia nahi zuen nazioa Armada Gorriakbehartu zuen Errusia-ren asmotara makurtzera.

Kontratuzko harreman sare hau estutu beharra dago. Estatu

22 MANOLO PAGOLA

Errepublika federatuak

<-*

"E£

sgCMCM

<

z

<

<CQ

1 -UJ

>

o

CM

1. ERRUSIA (17.075.000 km2.)

2. UKRAINIA (601.000 km2.)3. BIELORRUSIA (208.000 km2.)4. UZBEKISTAN (450.000 km2.)

5. KAZAKHSTAN (2.715.000 km2.)

6. GEORGIA (70.000 kma.)

7. AZERBAIDJAN (87.000 kma.)

8. LITUANIA (65.000 km2.)9. MOLDAVIA (34.000 km2.)

10. LETONIA (64.000 km2.)11. KIRGIZISTAN (199.000 km2.)

12. TADJIKISTAN (143.000 km2.)

13. ARMENIA (30.000 km2.)14. TURKMENIA (488.000 km2.)15. ESTONIA (45.000 km2.)

Errepublikaautonomoak

1. Baxkiria2. Buriat3. Daghestan4. Kabardo-

-Balhiria5. Kalnovkia6. Karelia7. Komiak8. Mariak9. Mordvvinoak

10. Ipar-Osetia11. Tartaria12. Tuvinia13. Udmurtak14. Txetxenoak-

-Inguxak15. Txubaxak16. Yakutia

1. Abkhazia2. Adjaria

1. Nakhitxeban

Eskualdeautonomoak

1. Adigiak2. Atlai-Garaia3. Juduak4. Karatxai-

-Txerkesak5. Tuba6. Khakassak

1. Kara-kalpakia

1. Hego-Osetla

1. Nagorny--Karabakh

1. BadaktxanGaraia

NAZIOEN ERREBOLTA SOVIET BATASUNEAN 23

bakarraren batasuna sortu. Horretarako Lenin-ek, Stalin-en as-moen aurka bestalde, eredu federalista hautatu zuen. Carrered'Encausse-k ondo gogoratzen du: Lenin eta Stalin ez dira des-berdinak helburuz. Biek, elkarte berri baten bidez, nazioak gain-ditzera heldu nahi dute, inolaz ere ez nazionalismorik kristali-zatzera. Taktikaz dira desberdinak. Stalin boluntarista, zentralis-tegia da Lenin-entzat. Stalin-en zentralismoa taktika okerra da.Gizon sovietar berria jaio baino lehen, nazionalismoa piztu egingoluke. Bidea egiteko presaren desberdintasunak bereizten ditu hel-muga berberak batzen dituenak.

1922ko konstituzioko federalismoak nazioen arteko «berdin-tasun printzipioa» «igualitarismoa» onartzen du. Kultura nazio-nal guztiak bizkortu eta promoziotu egin behar dira. Berdinta-sunezko politika nazional hau zenbait bitxikerietaraino iritzi zen:gutxi batzuek mintzatzen zituzten hizkuntzak, eta ehundaka ba-tzuen hizkelgiak ofizialtzeraino.

Nazio txiki guztien hizkuntzak bizkortzeak bazuen, ordea,inoiz oso bestelako asmorik ere. Hizkuntz diferentzia txikiengainetik elkarte politiko zabalagoa osatzera heldu nahi zutenherrien asmoak itotzeko ere erabili zen politika hori. Asia Zen-traleko eta Kaukaso-ko herri musulman batzuren kasuan adi-bidez.

Lekuan lekuko kulturen promozioaren asmo politikoa, ideo-logia komunista bateratzailea sartzea da. Politika horrek nazio-nalismo sakabanatzailerik ekar ez dezan, Alderdi komunista zen-tralizatuak ezarriko duen kontrol kultural eta politiko gogorradago.

1.4. Federalismo stalinista

Stalin-ek jakin zuen amore ematen Lenin-en projektu fede-ralistaren aurrean, eta nazioen artean erabili beharreko berdin-tasun printzipioa ere nolabait errespetatu zuen. Baina boterearenjaun eta jabe bakar bihurtu zenean zentralismorik chauvinis-tenaz jokatu zuen Nazioen bereiztasunak indarka ezabatunahi izan zituen. Nazio askotako elite eta koadroak, iraul-tza aurrekoak eta komunismora nolabait konbertituak, etairaultzak berak lehen urtetan sortutakoak, fisikoki likidatu zituen.

Rusifikazioari ekin zion. Alfabeto latinoak eta beste zenbaitaparteko baztertu eta zirilikoa ezarri zitzaien. Tsarismo histori-koaren zapalkuntza, boltxevikeek beti kondenatutakoa, esplika-tzen, bedeinkatzen eta onartzen hasi zen. Dominazio tsaristari al-de onak aurkitu zitzaizkion. Esate baterako, Inperio tsaristaren

S O V I E T B A T A S U N E K O N A Z I O N A Z I O N i

T A T E E N B A R R U T I A D M I N I S T R A T I B O A K

i *̂ E

l ...A 1%Sk . .. .... t

r-—i

I . Atneniarrak2- Azeriak3. Bielorrusoak4, Estoniarrak

i sa"7. Kirgizak8. Letoniartafc9. Lituanlarrak0. Moldaviarrak1. Errusiako Errepubilka2. Tadjika3, Turkmenlarrak4 . Ukrainlarrak5. UzbekakG. Abkha i ia7. Adjaria8. Paxkirrak

19.•20,?T.

23.24.25.26.27.28.29.30.31.32.33.34.35.

BuriatakTxetxenoak• InguxakTxuvaxakDaghestan-go herriakKabatdino'balkarrakKalmuhakKarakalpakakKarefioakKomiakMariakMordviarrakNakhitxevanIparraldeko OseiakTataroak (Kazan-goak)Tuviniarrak (Tuvak)UdmurtaklakutakAdygeak

37.3ñ3r.40.4!.42.

c;1445.46.47.4B«9.50.B152.53.

AlTal garaiko herriahBadakhxan garaiko licKaratxai - TxerkesakKhakasakKarabakb garaiko herBirobtdjan-go JuduakHegoaldeko OsetakAga - BuriatakTxuktxiakEvenkakKhanly - MantsyKomiak - PermiakakKoriakakNenetakTaimyrakOst-Orda IButiatak)Jamalo • Nenetak

26 MANOLO PAGOLA

barruko hainbat herrik kapitalismorik ezagutu gabe komunismo-ra salto egiteko zoria izan du, Errusia-rekiko loturari esker. Ikus-pegi honetatik Pedro Haundia txalotzekoa da. Eta alderantziz,Mosku-ren kontrako erresistentziako heroe nazionalak minimi-zatzekoak.

1.5. Errusia, «anaia zaharra»

Kondaira tsaristaren rehabilitazio osoa, eta disimulorik ga-bea, bigarren mundu-gerraren ondotik gertatu zen batez ere.Errusoak izan ziren gogorkien nazismoa borrokatu zutenak. Ga-raipenaren biharamunean, «herri errusiarra», ez «sovietarra»,txalotu, aupatu eta zorionduko du Stalin-ek. Errusia-k ondo me-rezia dauka Soviet Batasuneko herri guztien buruzagitza eta gi-daritza. Omena eta ospea zor diote errepublika guztiek Errusia--ko «anaia zaharrari».

Stalinismoaren garai honetan, heroe nazionalak ez dira gu-txietsi eta isildu bakarrik egiten, chauvinista eta oskurantista be-zala kondenatu eta historiaren infernura botatzen dira. Naziohauen kondaira Errusia-rekin izan dituzten harremanetara erre-duzitzen da. Besterik ez da aipatu behar.

Kultura nazionalak kontzientzien erdibitzaile eta atzerakoi be-zala salatzen dira kultura sovietiko ofizialean. Herri horien mo-numentuak, poemak, epopeiak, mitoak eta heroeak zokoratu egi-ten dira. Herri horien hizkuntzen zeregina kultura errusiarra,eta honen historia eta lorpenak erreproduzitzea da, forma berri-tan Errusia abestea.

Tamaina honetako rusifikazio sistematikorik bultzatzera, tsa-rismorik baldarrena ere ez zen ausartu.

1.6. Stalin-en ondorengoak

Stalin desagertzearekin, arrazoi askorengatik (barneko tiran-durak, aginte borrokak, kanpokoekiko harremanak, bakezkokoexistentzia, Yugoslavia eta Txina-ko komunismoak) komunismonazionalak modan jarriko dira.

Industria aurreko epean, nazionalismoa aurrerakoi izan dai-tekeela, onartuko du berriro Kruschev-ek. Desestalinizazioarekin,Stalin-ek mundu-gerrakoan kolaborazionistatzat salatu eta mapa-tik eta entziklopedietatik eta egunkarietatik borratu eta deporta-tu zituen herriak rehabilitatu eta etxeratu egiten dira; alemanaketa Krimea-ko tartaroak ezik. Baina rehabilitazio hauek naziona-lak, jeneralak dira, ez indibidualak, pertsonalak. Stalin-ek gar-


bitutako heroe nazional eta komunistarik ez da gogoratzen etarehabilitatzen. Kruschev deszentralizapen ekonomiko apur batpraxira eramaten ere saiatuko da. Eta alderdiko koadroak indige-neizatzen, nazioetako jendez osatzen.

Ktuschev-en politika nazional berriaren asmoa ez da nazio-nalismoei su ematea. 1961ko Alderdiaren 21. Kongresuan harroaldarrikatuko du gizarte komunista, nazioen familia batua, jaiominez dagoela. Ekonomiaren eta kulturaren aurrerakadak, etasovietar denek bi hizkuntzaren (nazionalaren eta errusieraren)jabe izateak ekarriko dute laster, kontzientzia komunari esker,nazioen bereiztasunak eta gauza zahartzat jotzea. (Ikus 3. laukia).

Helene Carrere d'Encausse-k ez dio ikusten politika nazionaluniformerik komunismo sovietarrari. Politika honen konstantenagusiak hauek lirateke: 1) Arazo nazionalaren gutxiestea etaerrealitate honen ezaguketa eskasa. Batzutan gozo, bestetan za-kar, beti nazio problema berehala konpon zitekeelakoan jokatudute. 2) Lenin, Stalin, Kruschev eta honen ondorengoak bat da-toz arazo nazionalaren irtenbideak nolakoa izan behar duen sei-nalatzerakoan. Konponbide bakarra desberdintasun nazionalakezabatzea da. Erabilitako metodoetan bereizten dira.

Kruschev-en analisietan, Lenin-en politikak gotortu, indartuegin ditu nazioak. Baina heziketa eta kultura berriaren batasunak,

3. BREJNEV-EK 1977an:

Soviet Batasunean elkarte historiko berri bat sortu da: Herrisovietikoa.Herri sovietikoaren batasun politiko eta sozialak ez du esannahi inolaz ere desberdintasun nazionalak desagertu direnik.Nazio-politika leninistaren jokaera koherenteari esker, sozialis-moa eraiki dugu, eta, aldi berean, lehen aldiz historian, ongikonpondu dugu nazio-arazoa. Herri sovietikoen arteko adiskide-tasuna puska ezina da, eta komunismoa eraikitzen den bitartean,etengabe elkarrengana hurbiltzen ari dira, izpiritu-bizitza elkarriaberasten diote.Baina bide arriskutsutik abiatuko ginateke nazioen arteko hur-biltasun prozesu objetibo hau artifizialki behartzen hasiko ba-gina. Lenin-ek behin eta berriz erne jarri gintuen arrisku honenkontra, eta erakutsi hauetatik ez gara inoiz aldenduko.

Pravda 77.10.05

MANOLO PAGOLA

herriak elkar hurbildu egin ditu. Nazioen nahaste eta fusioarenbezperetan gaude. Herri osoaren Estatua jaio dela otsegiten du1961ean. Haren ustez, elkarganatzeko joera hau finkaturik etaosoki lorturik egongo da 20 urteren buruan, komunismoak bereazken helburua lortuko duenean.

Eta optimismo eta esperantza hauxe da, hain zuzen, L'Empireedate-ren autoreak dudan jartzen duena.

2. — Herri sovietar bat ala gehiago?Demografiaren analisia

Aurrena analizatzen den datua demografia da. Eta desberdin-tasun, kontrajoera eta kontradikzio zenbait aurkitzen du auto-reak hemen.

2.1. Tesi ofiziala

Soviet Batasuneko demografiaren analisi ofiziala hiru prin-fzipio hauek gidatzen dute: 1) Soviet Batasuneko jokabide de-mografikoan diferentziarik egon arren, gero eta gehiago batzenari da. Demografikoki herri bakar bat bezala analiza daiteke.2) Sistema sozialista da bakarrik populazio hazkuntza normalgarantizatzeko gauza. 3) Soviet Batasuneko biztanlegoa etengabehaziz doa.

2.2. Soviet Batasuneko demografiaren astinaldiak

Soviet Batasuneko populazioaren historia normala ez besteguztia izan da. Goseteak, izurriteak, gerrateak, purga politikoak,kolektibizazioak, sedentarizazioak, kontzentrapen zelaiak, lurraldeanexio eta harrapaketak, ikaragarrizko astinaldi demografikoakizan dira. Autoreak egin kalkuluetan, 1917-1946 urteetan 60 mi-lioiko pasiboa izango zuen Soviet Batasunak, Baltiko-ko Esta-tuak, Besarabia, Karelia, Bukovina eta Polonia-ren zati batzu ane-xionatu ez balitu.

Bestetik 1970ean egindako zentsuak, (lehenengo bake epekodatuan ematen dizkiguna bera, eta horregatik oso inportantea)lurralde industrializatuen arazo beretsuak sortu zaizkiola azaldudu.

2.3. Soviet Batasuneko errepubliketako biztanleak

Izvestia egunkariak 1978ko uztailaren 2an emandako datuenarabera, Soviet Batasunak 261.200.000 biztanle ditu.

NAZIOEN ERHEBOLTA SOVIET BATASUNEAN 29

Gure autoreak darabiltzan numeroak 1970eko zentsukoakdira. Zaharragoak izan arren osoagoak dira eta elkar konpara-keta ametitzen dutenak. Horregatik hemen emango ditugu. (Ikus4. laukia).

4. SOVIET BATASUNEKO BIZTANLEAK

Urteak

1897

1926

1939

1950

1959

1970

Biztanleak

125.000.000

167.676.000

193.077.000

181.700.000

208.827.000

241.720.000

Populazioarenhazkuntza epe

bakoitzean

%34,1

%15,1

—% 5,9

%14,9

%15,8

Populazioarenhazkuntza

urtero

%0,98

%1,19

—%0,49

%1,76

%1,34

Gertakizungarrantzizkoenak

Errusia eta Japoniarenarteko gerratea

Mundu-GerraIraultzaGerra zibila

KolektibizazioaIndustrializazioaUrbanizazioaGarbiketak (purgak)

Bigarren Mundu-GerraBerreraikuntza

Berreraikuntzarenjarraipena

Bakealdi osoa

2.4. 1970eko zentsuaien emariak

1970eko datuak 1959koekin alderaturik, demografoek be-realdiko sorpresa jaso zuten. 1959-1970 urtean regresio aldiabezala agertzen dira.

Populazioa zahartu egin da. Jaiotzak gutxituz doaz, etaheriotzeak gehituz. (Ikus 5. laukia).

Emakumeen taldea analizatzen bada, ikusten da gazteak gu-txitu egin direla, beranduago ezkontzen direla, seme-alaba gu-

30 MANOLO PAGOLA

5. SOVIET BATASUNEKO POPULAZIOKO ADIN-MULTZOAK

Adin-multzoak

0-19 urtetakoak20-59 urtetakoak60 urte eta gehiagokoak

1897

48,444,86,8

1939

49,344,0

6,7

1959

37,453,29,4

1970

38,050,011,8

txiago ekartzen dutek. Guzti honengatik eta beste errealitatesozialengatik (etxe bizitzen arazoa, alkoholismoa, haurtzaindegieneskasia, erosotasun Mlaketa) konprenitzen da «amatasuna» gu-txitzea, eta demografo ofizialen prebisioak garai batetan bainodexentez zuhurragoak eta pesimistagoak izatea.

2.5. Bi dinamika demografiko

Baina, Carrere d'Encausse-ren ustez, 1970eko zentsuak begibistan utzi duen daturik garrantzizkoena Soviet Batasunean bijoera demografiko txit desberdinak daudela da.

Mendebaleko errepublikek (eslaboek eta Baltiko-ko herriek,Moldavia salbu) estatu osoko batezbestekoa baino hazkuntzaurriagoa daukate. Asia Zentraleko eta Kaukaso aldeko errepu-bliken populazioa ostera haziz doa. Errusoek, bielorrusoek, ukrai-niarrek, Baltiko-koek, juduek, eta georgiarrek beraiek ere, de-mografi arazoa dute. Errusoena da bereziki azpimarkatzekoa.Izan ere Soviet Batasuneko talde demografiko, ekonomiko etapolitikorik indartsuena dira. Eta mende honetako gerrateetangalerarik haundienak jasan arren, 1959 arte inolako atzerakada-rik inoiz egin gabe beti haziz joan dira. 1970eko zentsuan azalduda atzera egin dutela, eta hain zuzen hazkuntza demografikoaerrazagoa zen bake aldiaren ondoren.

Musulmanek daukate kurba demografikorik aldekoena, AsiaZentralean eta Kaukaso aldean. Armeniarrek jokaera demogra-fiko antzekoa daramate. (Ikus 6. laukia).

2.6. Emigrazio mugimendua

Esijentzia ekonomiko eta politikoen eraginez errepublika na-zionaletan etnia desberdinak elkartzea edo nahastea espero zi-tekeen. Zer gertatu da?


6. NAZIONALITATE TITULARRAREN GARRANTZIAERREPUBLIKAZ ERREPUBLIKA. 1950-1970

Errepublikatitularrak

ERRUSIAErrusoak

UKRAINIAUkrainiarrak

BIELORRUSIABielorrusoak

UZBEKISTANUzbekak

KAZAKHSTANKazakhak(Errusoak)

GEORGIAGeorgiarrak

AZERBAIDJANAzeriak

LITUANIALituaniarrak

MOLDAVIAMoldaviarrak

LETONIALetoniarrak

KIRGIZISTANKirgizak

TADJIKISTANTadjikak

ARMENIAArmeniarrak

TURKMENIATurktneniarrak

ESTONIAEstoniarrak

1959

117.534.00097.864.000

41.689.00032.158.000

8.056.0006.532.000

8.110.0005.038.000

9.295.0002.787.000

(3.972.000)

4.044.0002.601.000

3.698.0002.494.000

2.711.0002.151.000

2.885.0001.887.000

2.093.0001.298.000

2.066.000837.000

1.981.0001.051.000

1.763.0001.552.000

1.516.000924.000

1.197.000893.000

1970

130.079.000107.748.000

47.126.00032.284.000

9.002.0007.290.000

11.800.0007.725.000

13.009.0004.234.000

(5.522.000)

4.686.0003.131.000

5.117.0003.777.000

3.128.0002.507.000

3.569.0002.304.000

2.634.0001.342.000

2.933.0001.285.000

2.900.0001.630.000

2.492.0002.208.000

2.159.0001.417.000

1.316.000925.000

% 1959errepublikabakoitzekoa

%an

83.3

76,8

81,1

62,1

29,842,7

64,3

67,5

79,3

65,4

62,0

40,5

53,1

88,0

60,9

74,6

% 1970errepublikabakoitzekoa

%an

82,8

74,9

81,0

65,5

32,642,4

66,8

73,8

80,1

64,6

56,8

43,8

56,2

88,6

65,6

68,2

32 MANOLO PAGOLA

Carrere d'Encausse-k ondorio hauek atera ditu.— Errusoa da herririk mugikorrena. 1970 urtera arte Ekial-

derako joera izan du. Ia Errepublika guztietan bigarren taldeadira biztanlez. Kazakhstan-en lehenengoa da, kazakhstandarrengainetik.

— Mendebaleko errepubliketan etxekoak proportzioz gutxi-tuz doaz. Ekialdekoak eta Hegoaldekoak, aldiz, gehituz. Etagehiketa hau ez da gertatzen ari errusoak absolutuki urritzen aridirelako, erlatiboki baizik, nazio hauek duten jaiokuntza altua-gatik. Georgia da salbuespen bakarra. Hemen errusoak absolu-tuki ere gutxitzen ari dira.

— Une honetan emigrazio errusiarra masiboa da. Mendebal-dera, Lituania-ra ezik, eta Asia Zentralera doaz ugarien. Kauka-so aldera gutxi doaz Herri hauek itxi egiten zaizkie.

2.7. Etorkizuna

H. Carrere d'Encausse-k uste du, jaiokuntzari buruzko hiri-ko jokabidea laborarien artean zabaldu dela. Laboraria hiritartuegin da. Baina laborari hiritartu honek, musulmanen kasuan,jaiokuntzari buruzko jokaera berezia gorde du. Gaurko joerademografikoak 2.000 urtera arte iraungo omen du. Gaurko di-namikak Asia Zentraleko biztanleak hirualakotu egingo ditu.Asia Zentralekoak ia 72 milioi izatera iritsi daitezke.

Hala ere biztanlegoaren erdia errusoa izango da.Dinamika demografiko desberdin hauek eragin politiko haun-

dia izan dezakete, eta desekilibrio ekonomikoak sor ditzakete.

3. — Demografia eta ekonomia

Soviet Batasuneko egoera ekonomikoa kritikoa egiten dutenhiru faktore aztertzen ditu autoreak: langile falta, eta honendistribuzio txarra; emigrazioaren anarkia; eta Zentro Asian sor-tuko den lan gabezia.

3.1. Langile falta

1970 arte edo, langile ugari euki du Soviet Batasunak. Bainaaurrez ikus daiteke ondorengo 30 urteetan urritu egingo zaiola.Problema, langile faltan baino areago, honen banaketan datza.Oro har, Soviet Batasunak izango du jenderik aski, baina ezbehar bezala banatua. Lanik gehiena dagoen tokian da motele-

NAZIOEN ERKEBOLTA SOVIET BATASUNEAN 33

na biztanlegoaren dinamismoa; eta lanik ez dagoen tokian bi-ziena.

3.2. Emigrazio anarkia

Soviet Batasuneko biztanlea oso mugikorra da. Asko emigra-tzen du. Baina herri guztiak ez dira berdin mugitzen. Eslaboakeskualde guztietara (Kaukaso-tik irtetzen ari direla dirudi) doa-zen bitartean, asiarrak gutxiago eta zibilizazio berdina dutenlurraldetara joan ohi dira.

Gehienetan laborariak hiritarrak baino aisago mugitzen dira.Baina Kaukaso-n eta Asia-n bestela gertatzen da.

Ipar-mendebaldetik, Siberia-tik, Ekialde urrunetik jendeaihesi dator, eskualde erosoagotara. Eta kontrako joerarik ez dasomatzen. Baina Soviet Batasunak daukan potentzial ekonomi-koa lurralde gogor horietan dago hain zuzen. Beraz hor behardira langileak.

3.3. Lan gabezia Asia Zentralean

Jendetzaren ugaritasunak lan falta sortzen du. Laborariak ezdu hirira joan nahi. Laborantza mekanizatuz doa. Baina makinaklanik gabe uzten dituenekin batera, mekanizazio horretan tek-niko ukrainiar eta errusiarrak dabiltzala kontu egin behar da.Lehengaiak ugariak diren arren, horien elaborazioa mendebal-dean egin ohi da. Asia Zentrala ez industrializatzeko interesarenarrazoia, Txina-ren gosea ez gaiztotzea dateke autorearentzat.

Zein politika jarrai jendea Siberia-ra, Ekialde urrunera edoerosotasunik ez duen lurraldera erakartzeko? Eragingarri ekono-mikoekin batera sentimentalak ere zaindu beharko dira. Familiaosoen, eta neska-mutilen emigrazioa potentziatu beharko da, emi-grazio egonkorragorik eta iraunkorragorik nahi bada.

Asia Zentraletik jendeari mugitzea asko kostatzen zaio. Kli-ma goxoa du. Gutxiago irabazi arren ondo bizi da. (Ikus 7. laukia).Bizitzeko behar duen asko etxean produzitzen bait du. Bestalde,gutxiago behar du. Islam-ak galerazita, alkoholik ezin du edan.Ez du haurtzaindegitan dirurik gastatzen; hiru belaunaldi bizi di-ra familietan, eta amonak zaintzen ditu haurrak. Gainera bere abe-rriari atxekiagoa dago asiarra. Kultur homogeneitatea faktoregarrantzizkoa da asiarra inora mugitzeko.

Ekonomia eta demografiaren arteko kontradikzio hauek be-netako desafio dira. Botere zentralak, herri sovietarra ekonomibaterakuntzak eta kultur desarroiloak batuz doala dioen bitar-

34 MANOLO PAGOLA

7. KOLKHOZETAKO SOVIETARREN ERRENTAK(Batazbesteko nazionala = indizea 100)

Errepublikak

TurkmeniaLituaniaEstoniaGeorgiaArmeniaUzbekistanKazakhstanLetoniaKirgizistanAzerbaidjanTadjikistanErrusiaBielorrusiaMoldaviaUkrainia

Urteko errentafamiliako

14013612712712212011911910710610599989791

Errepublikak

EstoniaLetoniaLituaniaUkrainiaErrusiaBielorrusiaGeorgiaMoldaviaTurkmeniaKazakhstanArmeniaKirgizistanUzbekistanAzerbaidjanTadjikistan

Urteko errentafamiliar

bakoitzeko

1821511431091081071069878777771686558

tean, kontrako dinamismo ekonomiko eta demografiko objeti-boak trabatzen ari bait zaizkio.

4. — Indar bateratzaileak: politika, Partidua, Armada

Soviet Batasuneko herriak bateratzeko asmoaren kontra dau-den faktore ekonomiko eta demografiko objetiboak ikusi on-doren, indar integratzailetzat har daitezkeen alderdiaren eta ar-madaren politika azter genezake H. Carrere d'Encausse-ren es-kutik.

4.1. Federalismoaren egia

Lenin-ek eta Stalin-ek sistema federalista hautatu zuten, bai-na projektu bateratzailearen lehen pauso bezala. Helburu bate-ratzaile beraren atzetik ibili dira Kruschev eta honen ondoren-goak, nazionalitateetako eliteen etsaigoa irabaziz.

1966. urteaz geroztik polemika bizia dago Soviet Batasunean,erregimen sovietarrak nazioei emandako tratua eta hauen desa-

NAZIOEN ERREBOLTA SOVIET BATASUNEAN 3 5

rroilo kulturalaren aldeko politika bere hortan defenditzen du-tenen, eta politika bateratzailearen esijentziaz nazio fenomenoagainditzera jo behar dela uste dutenen artean. Politika federa-lista eta nazioen desarroiloa helburutzat hartzen dute haiek; ba-tasunerako urrats bat bezala, hauek. Haientzat erregimen sovieta-rraren lorpenik bikainenetakoa da nazio arazoari emandako so-luzioa, eta eutsi egin behar zaio. Hauentzat, arrakastarik ukatugabe, egoera gainditu egin behar da.

Hautaturiko politika bateratzailearekin logiko, botere zentra-lak nazionalitateak ahuldu egin nahi ditu. 1976ko Konstituzioan,batasunaren instantziak indartsuago dirudi nazionalitateen bereiz-tasunekiko errespetoak, nazioen arteko igualitarismoak baino.Printzipio federalistaren kutsua galdu egin du. Jaiotzekoa zen,eta jaio omen den, «herri sovietar berria» sagaratu nahi duKonstituzio horrek. Sistema federalista kentzeraino ez da ausar-tu; baina arima jan dio. Federalismoak «iraganeko superbizipen»hutsa dirudi.

Lehenago ere Konstituzioz errepublika bakoitzak bazituenBatasunetik separatzeko, eta armada propioa eraikitzeko eskubi-deak (azkeneko hau Bigarren Mundu-gerraren ondoren, Ukainiaeta Bielorrusia ONUn sartzeko eskatzen zitzaien baldintza) ezdira inoiz ezer seriorik izan. Baina azkeneko Konstituzioak se-zesiorako mekanismoa zaildu egin du, eta armada eraikitzeko es-kubidea kendu.

Federalismoaren izpiritua zenbateraino murriztu den jabetudaiteke, Soviet Batasuna «Herri osoaren Estatu» bezala defini-tzen denean, eta Konstituzioz Alderdiak nola inbaditzen duenEstatua ikusten denean. Alderdia Estatuaren bihotz eta honenindar gidaria da (art. 6). Estatua «zentralismo demokratikoaren»printzipioaren gain antolatu behar da, Alderdiaren antzera (art.3). Azken Konstituzioak nazionalismo nahikundeak itotzekoharma ezin hobea diradi.

Hori legez. Eta gertatzez? Zein izan da eta da Soviet Bata-suneko federalismoaren mami erreala?

Soviet gorenekoan, nazioak ondo baino hobeto ordezkaturikdaude. Baina aginte erreala dagoen tokietan oso besterik gerta-tzen da. Soviet goreneko Praesidium baitan, presidentzia, Estatuburuaren funtzioak dituena, Mikoian-en kasuan (1964-1965)ezik, beti eslaboek euki dute. Ministrari Kontseiluan errusoaketa beste eslaboak %90 dira. Eta presidentea ere beraiena izanda beti, Stalin-en kasua salbu. Baina ez Mikoian ez Stalin, ezindaitezke nazionalitateen errepresentantetzat har.

36 MANOLO PAGOLA

Errepublika mailan, Stalin-en garaian ez bezala, autoktonoakdaude gobernuan. Baina ez dute autonomia politikorik. Adibidez,Errepubliketako Soviet gorenekoen bilkurak, Soviet Batasune-koak berea egin ondoren izaten dira. Benetako autonomiarikbalego, alderantziz izango litzateke, iniziatiba eta ideia politikoakgora eraman ahal izateko. Errepubliketako Soviet Gorenekoakgoitik ekarritako kontsignak nola aplika aztertzeko bestetarakoez dira.

Zein neurritako autonomia duten ere ikus daiteke, SovietBatasunaren organigraman zein konpetentzia diren federalak etazein Errepublika bakoitzarenak jabetuz. Errepublikaren esku utziohi dira garrantzi eskaseko arazo lokal batzuen hondarrak".Egoera honetan aldaketarik baldin badago, zentralismoaren me-sedetan gertatzen da. (Ikus 8. laukia).

Konklusio bezala esan daiteke, bada, stalinismoaren garaianbaino hobeto ordezkatuta baldin badaude nazionalitateak, era-bakimen politikoa errusoen eskutan dagoela, bai boterearen or-gano gorenekoak beraiek dauzkatelako, bai aginte federalarenhesparrua errepublikena baino askoz zabalagoa delako.

8. FEDERAZIOAREN ETA ERREPUBLIKA BAKOITZARENESKUBIDE ETA EGINKIZUNAK

I. — Soviet Batasunaren eskubideak

• Estatuekiko eta beste nazioarteko organismoekiko harremanakordezkatzea; Errepublika federalen atzerriarekiko harremanakkoordinatzea.

• Bake eta gerraren arazoak; soberaniaren eta muga estatalek gor-detzea; defentsa antolatzea; indar harmatuak gidatzea.

• Errepublika berriak Soviet Batasunean onartzea. Errepublikabarneko beste eskualde autonomoen eraikuntza ontzat ematea;muga estatalak erabakitzea; Estatu seguritatea garantizatzea.

• Politika ekonomiko eta sozial bateratua bideratzea; teknika etazientziaren norabide nagusiak ematea; Soviet Batasuneko egita-mu ekonomiko eta soziala landu eta erabakitzea; balantze estatalbakarra, eta sistema monetario eta kreditizio bakarra zuzen-tzea; prezio politika eta lan banaketa gidatzea; Federazio maila-ko garrantzia duten sektoreen zuzendaritza.

• Kanpoko merkatalgoa eta beste ekintza ekonomikoak monopolioestatalaren printzipioaren gain zaintzea.

• Estatu guztirako botere eta administrazioaren printzipio komu-


nak finkatzea; lege ordenamendu bateratua segurtatzea. Errepu-bliketako Konstituzioek S. Batasuneko Konstituzioa gordetzenduten ala ez kontrolatzea.

• Soviet Batasuneko legeek berdin balio dute errepublika guz-tietan. Haren eta hauen legeen artean gatazkarik sortuko balitz,Soviet Batasunak du azken hitza.

o Irakaskuntza eta osasun publikoaren printzipioak erabakitzea;lanari buruzko legislazio nagusia; legislazio zibila, penala eta, lanzuzentzailearen printzipioak determinatzea; ezkontza eta familiariburuzko legislazio oinarrizkoa erabakitzea.

II. — Errepublika federatuaren eskubideak

• Ezarritako mugen barnean autonomia du botere estatala berelurraldean erabiltzeko.

• Bere konstituzioa egin dezake, Soviet Batasunarenarekin adosdagoena eta Errepublikaren berezitasunei dagokiena.

• Errepublikaren eskubide soberanoak babestu egiten ditu SovietBatasunak.

• Soviet Batasunaren prerrogatibak bere lurraldean betetzen lagun-tzen dio; goragoko boterearen eta administrazioaren erabakiakpraktikara eramaten ditu.

• Soviet Batasunetik separatzeko (bereizteko) eskubidea du.

• Atzerriko Estatuekin harremanak euki, tratuak egiteko eta or-dezkari diplomatikoak trukatzeko eskubidea du.

• Desarroilo ekonomiko sozial orokorra aseguratzen du.• Bere lurraldearen zatiketa administratiboa erabakitzen du.

• Bere konpetentziako arazoetan, Estatu osoko haziendaren etabeste organismoen ekintza koordinatzen eta kontrolatzen du.

1977ko Konstituzioa

4.2. Alderdi Komunista

Soviet Batasuneko Alderdi Komunistak 15.638.891 lagun zi-tuen 1976ko urtarrilaren lean. Organizazio hau da Soviet Ba-tasuneko Errepublika eta talde nazionalen arteko batasunarenzimentarria. (Ikus 9. laukia).

Alderdiak Estatu osoaren interesei begiratzen die, nazio-nalei baino areago. Errepublika eta talde etniko denak daudeordezkatuta Alderdi barruan. Baina ez proportzio berean. Geor-giarrak, armeniarrak, errusoak eta juduak dira proportzioz uga-

38 MANOLO PAGOLA

9. SOVIET BATASUNEKOALDERI KOMUNISTAKO KIDEAK

1 Irfaa

Urtea

191719181921192319241930193319341938193919451950195519601965197019721976

Alderdiko kideaketa kandidatoak

23.600115.000576.000381.400350.000

1.677.9103.555.9382.701.0001.920.0002.306.9735.760.3696.340.1836.957.1058.708.667

11.758.16914.011.78414.631.28915.638.891

rienak Alderdi barruan. Musulmanak, Baltiko-koak eta moldavia-nak, gutxienak. (Ikus 10. laukia).

Soviet Batasuneko Alderdia ez da errepublika desberdineta-ko alderdien federaziorik. Nazionalitate guztietan bazkideak di-tuen alderdi bakarra da.

Alderdiko bazkideen erreklutamendua egiterakoan, naziona-litateak ongi ordezkatuta egon daitezen nahi da. Baina ekilibriohori ez da ikusten botere organotan. 1976ko XXV. Kongresuanaukeratutako Komite Zentralean eslaboek, populazioz %73 iza-nik, %82 lortu zuten. Politburokoen artean 16tik 2 besterikez dira nazionalitateetatik datozenak, eta biak hauen ordezkaribaino gehiago botere zentralaren nazionalitateekiko kontrolado-re dira. Sekretaritzan, berriz, ez dago nazionalitateetakorik, gra-norik ere. Botere maila honetan errusoak eta beste eslaboakdira nagusi.

Errepubliketako Alderdi komunistek ez dute autonomiarik.Mosku-ko zentruak du azken hitza. Zentruaren kontrola, gaur-ko organigraman, errepublikako Alderdi komunistaren bigarren

10. NAZIONALITATEAK ALDERDI KOMUNISTAN

Nazionalitateak

Soviet BatasunekoAlderdi Komunistan

% zenbat kide

1961 1967 1976

Nazionalita-tea popula-

zioarekinalderaturik

1970

Alderdiareneta

populazioarenerlazioa

1976/1970

1.000biztanleko

zenbatkomunista

1976/1970

o

3I

ErrusoakUkrainiarrak .Bielorrusoak .Uzbekak ... .Kazakhkak ...Georgiarrak ..AzeriakLituaniarrak ..MoldaviarrakLetoniarrak ...Kirgizak ... .Tadjikak ... .Armeniarrak .TurkmeniarrakEstoniarrak ..Zenbait herri

63,5414,672,981,481,551,771,100,440,280,350,280,341,670,280,25g

61,8615,633,351,731,571,651,280,560,370,390,310,371,580,280,308,78

60,6316,023,602,061,811,661,480,680,430,420,320,411,500,310,328,35

53,3716,863,753,802,191,341,811,101,120,590,600,881,470,630,42

10,07

1,140,950,960,540,831,240,820,620,380,710,660,471,020,490,760,83

74626235538053402546343066324954

40 MANOLO PAGOLA

sekretario deritzanak darama. Lehenengo sekretarioak ia betiautoktonoak diren bezala, bigarrenak errusoak edo eslaboakbehintzat izan ohi dira, aparatu zentralean hezitakoak. (Ikus11. laukia).

4.3. Armada

Komunitate sovietar berriaren eragilerik nagusienetakotzathartzen da Armada. Nazio askotarikoa da. Eta haren funtzioeta-riko bat nazioen integrazioa bultzatzea da.

Tsarismoa, armada ongi egituratu eta batua egiten saiatu zen.Horretarako 45 talde etnikoetako mutilek ez zeukaten armadarasartzerik. Musulmanak ziren bereziki baztertuak. 1917ko iraul-tzarekin armada nazionalak sortu ziren. Musulmanek ere osatuzuten berea.

Lenin-ek ongi ikusi zuen arriskua. Inperioak baturik zeuzkannazioak bakoitza bere aldetik joan zitezkeen. Armada Gorriarenmendean gelditu ziren armada nazionalak. Operazio hau ez zengertatu krisi eta erreboltarik gabe. Ukrainiarrek oso goiz salatuzuten Armada Gorriaren rusifikazio eginkizun hori. 1923an, XII.

11. ALDERDIAREN EGINKIZUNAK

Soviet Batasuneko Alderdi Komunista, gizarte sovietikoa gida-tzen eta zuzentzen duen indarra da; haren sistema politikoareneta organizazio estatal eta sozialaren erdigunea. Soviet Batasu-neko Alderdi Komunista herriarentzat eta herriaren zerbitzuandago. (1977ko Konstituzioa, 6. art.).

Alderdi Komunista herriarentzat eta herriaren zerbitzurako da.Organizazio politiko eta sozialaren goreneko forma da; gizartesovietikoa gidatzen eta zuzentzen duen indarra. Alderdiak herrisovietikoaren ekintza kreatzaile haundia zuzentzen du; herriakazken helburura —komunismora— iristeko daraman borroka or-ganizatu, koordinatu eta zientifikoki oinarritu egiten du.

Alderdikidearen eginklzuna da internazionalismo sozialistaren etaabertzaletasun sovietikoaren ideiak langile masen artean gogozzabaltzea; nazionalismo eta chauvinismoaren superbizipenak bo-rrokatzea; hitzez eta egitez Soviet Batasuneko herrien artekoadiskidetasuna sendotzea; esparru sozialistako herriekin eta hernguztietako langile eta proletariekin loturak indartzea. (1966koAlderdi Komunistaren Estatututik).


Kongresurakoan, Nikolai Skrypnik boltxebikeak deklaratzenzuen: «Gaur, Ukrainiaren eta populazio ez erruso guztiaren ru-sifikaziorako instrumentu da armada». Eta beste batek honelazion:

«Ez dezagun ahantz, Armada Gorria ez dela, objetiboki, la-borariak izpiritu proletarioan hezteko instrumentua bakarrik. Ru-sifikazio instrumentu da. Milaka eta milaka laborari bidaltzenditugu Tula-ra eta dena errusieraz ulertzera behartzen ditugu.Zuzena al da hau? Ez noski. Proletalgoak zergatik du horrenbeharrik? Inork ez daki ezer horretaz. Aginte errusoaren es-trukturen inertziaren ondorio da hori. Gure goi agintaritza erru-soa da gehienbat. Hau horrela izan arren, Tula-ra bidalitako gu-re laborari ukainiarrek, eta agintari errusoaren azpian jarritakoek,heziketa politiko eta kulturala beren hizkuntzan har lezakete.Horra bigarren arazoa, hizkuntza nazionaletan mintzatzen dakitenkoadroak sortzea»s.

Armada Gorriak ez zituen armada nazionalak desegin, berebaitan integratu baino. 1920ko dekadan, goiko koadroak erru-soak ziren. Behean bereizten ziren nazionalitateak. 1938an sol-daduzka derrigorrezkoa bihurtu zen. Unitate nazionalak hautsi, etahizkuntza bakarra errusiera jarri zen. Gerraren beharrei erantzu-tearren sortu ziren berriz unitate nazionalak, gerra ondoren be-rriro lehengo egoerara itzultzeko.

Eginkizun bateratzailearen kontzientzia argia du armadak.1967ko urriaren 12ko lege militarrak garbi dio: soldaduzkarenhelburua da, rekluta desberdinak unitate nahasietan elkarrekinnahastea, eta urte herietan errusiera erabiliz kulturak nahastea.Bi hiru urtetako errusieraren erabilketak, heziketa tekniko etapolitikoak gazteen kontzientzia nazionala aldatu nahi dute. 1972anBrejnev-ek armada «internazionalismo eskola» eta «honen enkar-nazio bizia» zela deklaratzen zuen:

«Gure armada, armada berezia da zentzu honetan: internazio-nalismorako, senidetasun sentimentuen heziketarako, Soviet Ba-tasuneko nazio eta nazionalitate guztien solidaritasun eta elkararteko errespeturako eskola delako. Gure indar harmatuak fa-milia bakarra dira, internazionalismo sozialistaren enkarnazio bi-zia» *.

Ez dirudi, ordea, armadak herrien batasunik isladatzen due-nik. Errusoak unitate modernoetan daude bereziki, asiarrak bes-te mailakoetan dauden bitartean. Goiko agintea eslaboa da, erru-soa eta ukrainiarra. Diskriminazio honen zioa ez dago heziketateknikoaren eskastasunean jartzerik. Asiako musulmanena espli-

42 MANOLO PAGOLA

katuko luke horrek, baina inola ere ez baltikokoen, georgiarreneta juduen baztertzea.

Mendebaleko autore batek atera dituen kontutan, abizenen ja-torriaz baliaturik, «1940 eta 1976 artean izendatutako jeneralenartean %91 eslaboak dira: %60 errusoak, %20 ukrainiarrak,%4 bielorrusoak, %7 ukrainiarrak edo bielorrusoak; eta o/o2 po-loniarrak. Estatu osoko Soviet goreneko ofiziale jeneralak %95eslaboak dira: %80 errusoak eta %15 ukrainiarrak.

Armada ez da gizartearen erreflejoa, boterearena baizik.Armadak, de facto betetzen al du eman zaion eginkizun bate-

ratzaile hori? Urainiarren kasoan badirudi baietz. Kexak izandira behintzat. Ivan Dziuba-k honela salatzen du armadaren egin-kizun desnazionalizatzailea:

«Milioika ukrainiar gazte, nazionalki desbideratuta, hizkuntzakontuan desmoralizatuta etxeratzen dira, soldaduzkako urteak be-te ondoren. Aldi berean rusifikazio eragina dute beste gazteenartean eta populazio osoaren barnean. Sekula Ukrainia-ra itzulikoez direnen multzoaren haundia kontutan hartu gabe. Desarroilonazionalarentzat zeinen kaltegarri den hori jabetzea ez da zaila ".

Baltiko, Kaukaso eta Asia-ko herrietakoak sendotu egitendira beren nazionalismoan, teoriazko armada supranazionala, ger-tatzez, armada errusoa dela konstatatzen bait dute.

5. — Hizkuntz politika integrazioaren ala nazioen alde?

Hizkuntz politika da nazio politika sovietarraren alderdirikinteresgarri eta orjinalena.

5.1. Iraultzaren hizkuntz politika

«Nazioen presondegia» ireki zenean, hizkuntzak promozio-tzeko erabakia hartu zuen iraultzak. Hizkuntzaren pizkundea,nazioaren esistentziaren sinbolo zen, eta horrela erreibindikapennazionalistak konpondu nahi ziren, denen elkarbizitzarako giroasortuz. Gainera iraultzaren ideologia komunista bazter guztietarazabaldu behar zen, eta horretarako biderik azkarrena herri ba-koitzari hizkuntza nazionalean mintzatzea zen.

5.2. Hizkuntz berdintasuna ala hierarkia?

1930ean 130 hizkuntza kontatu ziren Soviet Batasunean.Egun 70 bat gelditzen dira edo kontatzen dira.


Hizkuntza hauek denak berdinak dira. 1976ko Konstituzioakdioenez, hiritar sovietar guztiek dute «beren ama-hizkuntza etaSoviet Batasuneko beste herrien hizkuntzak erabiltzeko posibi-litatea» (art. 36).

Berdintasun honek eskola, argitalpenak, komunikabideak norkbere hizkuntzan izateko eskubide eta posibilitatea adieraztenditu.

Baina gertatzez badago hizkuntz hierarkia bat, eta, gaineraerdi ofizialki ontzat ematen dena:

1. Soviet Batasunerako herrien harreman internazionaleta-rako, errusiera.

2. Errepublika federatuen hizkuntza literario nazionalak:ukrainiera, bielorrusiera, uzbekera, kazakhera, kirgizera, turkme-nera, tadjikera, armaniera, azebaidjanera, georgiera, moldaviera,letonera, lituaniera, estoniera.

3. Errepublika eta eskualde autonomoen hizkuntza litera-rioak: tatarera, baxkirrera, udmurtera, avarrera, adygera, ossete-ra, khakassera, txetxenera, etab., guztitara berrogei hizkuntzainguru.

4. Ipar aldeko eta beste tokietako herri batzuren bizitzanfuntzio sozial eskasa betetzen duten hizkuntza idatziak: koriake-ra, nenetsera, nanaiera, kurdera, etab., denetara hamar bat hiz-kuntza.

5.3. Hizkuntza, kontzientzia nazionalaren suspergarri

Hizkuntzen desarroiloak beroietan mintzatzen diren herrieiberen nortasuna gordetzen die, eta hori kultura politiko batera-tua sortu nahi zuen sisteman. Baina hizkuntz igualitarismoa ezda politika linguistiko honetan helmuga definitiboa, epe batenbukaera eta elebitasun aroaren hasiera baino. Hemendik sortubehar zuen gizon sovietar berriaren kulturaren espresabide be-zala, hizkuntza nazionalek guztien hizkuntza komunari, errusiera-ri leku emango zioten. Honela pentsatzen zuen Lenin-ek ereerrusieraren aurrerakadaren alde agertzen zenean: «Errusiakobiztanle bakoitzak errusiera ikastearen alde gaude gu. Baina gau-za bat da nahi ez duguna, hortara behartzea». Alfabetoen «zirili-zazioa eta beste hizkuntzetan, batez ere ahulenetan, hitz teknikoerrusoak samaldan sarreraztea erabaki zuen erregimenak politikabateratzaile hori zuen asmotan.

44 MANOLO PAGOLA

5.4. Hizkuntza nazionalen sendotasuna

Oso konplexua da hizkuntzen gaurko egoera. Errepublikadiren nazionalitateek ongi babestuta daukate beren hizkuntza.%90etik gora gordetzen dute ama-hizkuntza bezala. Ahulagoa daerrepublika barnean edo eskualde autonomoetan kokaturik dau-den nazionalitateen hizkuntzen egoera. Territoriorik ez dutenaleman, poloniar eta juduen kasuan, hizkuntza galduz doa. (Ikus12. laukia).

Kruschev-ek 1961ean hizkuntza nazionalak ahultzen ari zire-k zioen bitartean, 1959 eta 1970eko zentsuen konparaketak, ososendo daudela agertzen du. Kaukaso-ko herriak eta musulmanaksendoago lotzen zaizkie beren hizkuntzei. Hiritarrak laborariakbaino gutxiago; eta gizonezkoak, emakumezkoak baino.

5.5. Herri ez-errusoak eta errusiera

1959tik 1970era artean, absolutuki errusierak aurrera egindu erruso ez direnen artean. Baina ez erlatiboki. Asimilazio lin-guistikoak oso bide gutxi egin du.

Heziketak dakarren rusifikazioa arakatzerakoan hiru taldebereizten ditu Carrere d'Encausse-k:

—-Juduak, tartaroak eta alemanak: lurralde propioaren fal-taz, heziketa nazionalerako eskubideak aurrera atera ezinik, erru-siartzen ari dira.

— Bielorrusoak, ukrainiarrak, moldaviarrak, Baltiko-koak,kazakhstandarrak: beren ama-hizkuntzari atxekirik egon arren,%25 edo %50 elebidun dira.

•—Georgiarrak, armeniarrak, Asia Zentraleko musulmanak:errusiera oso arrotz egiten zaie.

Rusifikazioa txikiagoa da errepublika propioa dutenen na-zioengan eta Errusia-ren periferia urrunean dauden nazioengan.Desarroilo kulturala eta nazionala zenbat eta berriago eta arti-fizialagoa izan, orduan eta arinago lotzen zaio bere hizkuntzari.Bielorrusoen eta moldaviarren kasua aipa daiteke. Asia erdikoKaukasoko kulturek eta hizkuntzek, aldiz, tinko diraute.

5.6. Heziketa eta integrazio nazionala

Printzipioz edozein hizkuntzatan eskola-urte osoak eman dai-tezke. Errealitatea cso ezberdina ere izan daiteke, ordea, erru-sieraren promozioaren aldeko politika era batean nahiz besteanindartzen saiatu delako.


12. TALDE NAZIONALEKO % ZENBATEK DAUKAN BEREHIZKUNTZA AMA-HIZKUNTZA BEZALA

Nazionalitateak 1926 1959 1970

ErrusoakUkrainiarrakBielorrusoakLituaniarrakLetoniarrakEstoniarrakMoldaviarrakGeorgiarrakArmeniarrakAzerbaidjandarrak ...KazakhkakUzbekakTurkmeniarrakTadjikakKirgizakTartaroakTxubaxakBaxkirakMordvvinoakMariakUdmurtakKomiakKareliarrakKalmukakKabardinakOsetiarrakTxetxenoakDaghestango herriakKarakalpakiarrak ...BuriatakYakutiarrakJuduakAlemanakPoloniarrak

99,787,171,8

92,396,592,493,899,699,197,398,39998,998,753,89499,398,996,595,599,399,397,999,799,387,598,199,771,994,942,9

99,887,784,297,895,195,295,298,689,997,698,498,498,998,198,79290,861,978,195,189,188,771,39197,989,198,896,29594,997,521,57545,2

99,885,780,697,995,295,59598,491,498,29898,698,998,598,889,286,966,277,891,282,683,76391,798,188,698,896,596,692,696,217,766,832,5

Gure autoreak hiru puntu aztertzen ditu: 1) eskolak, nazio-nalak, errusoak ala mixtoak diren; 2) eskola nazionaletan erru-sierari egiten zaion tokia; 3) hizkuntza nazionalaren irakaskun-tzaren iraupena. Hiru faktoreok aztertuz talde hauek bereiz dai-tezkeela uste du:

4 6 MANOLO PAGOLA

— Eslaboak: Ukrainia, Bielorrusia, Moldavia. Hemen esko-la rusifikatzen ari da. Adibidez Ukrainian, 1972ko datuetan,27.500etik 22.000 eskoletan ukrainieraz irakasten da; 4.700etan,erruseraz; gainerakoetan, minorien hizkuntzetan. Ukrainierarenaldeko egoera hau ez da ordea dirudien bezain ona. Lehenengo,errusierazko irakaskuntza ematen duten ikastetxeak hogei urte-tan doblatu egin dira, ukrainieraz ematen dutenen kopurua28.000 eskoletatik 23.000tara jaitsi den bitartean. Bigarren, zen-bakiak engainagarri dira. Izan ere eskola txiki eta haundi, ira-kaskuntzako ziklo osoa edo partziala ematen dutenen eskolakzaku berean sartzen bait dira. Ziklo osoa ematen duen hirikoikastetxeak erraz izan ditzake baserri eskola batek baino 10 al-diz ikasle gehiago. Eta hirietako eskolak errusierazkoak dira,batez ere, baserri girokoak ukrainierazkoak diren bitartean. Goimailako irakaskuntzan, aldiz, errusiera da nagusi.

— Kaukaso-ko eta Baltiko-ko nazioak: eskola nazionalak osoindartsuak dira haurtzaindegitik unibertsitateraino. Baina horre-gatixe, errusieraren irakaskuntzari toki asko eman ohi zaio. Es-tonia-ko %73 eskcJetan estonieraz itakasten da. Lituania-n%84k lituanieraz irakasten du. Goi mailako irakaskuntza hiz-kuntza nazionalean ematen da gehienbat. Georgia-n lautik hirueskoletan georgieraz irakasten da. Errusierazko eskolak apikadira gehiago armenierazkoak baino. Goi mailako irakaskuntzageorgieraz ematen da nagusiki; eta indartsua eta kalitate haun-dikoa da.

— Musulmanak: eskola errusoen kontrako borroka latza da-ramate. Populazio autoktonoak, nahiz hiri nahiz baserri girokoak,bere eskolak nahiago ditu. Unibertsitateetan eta errusieraren al-deko politika nabarmena segitzen da. Errusieraren ezaguketa osomotza da nonbait; eta goi mailako ikasketak errusieraz egiterabehartzen dute. Horrek sortzen du erresistentzia. Musulmanentalde honetan bestelako joera agertzen duena Kazakhstan da.Autoktonoak minoria direlako eta errusiera ongi menderatzeakpromozio soziala esan nahi duelako, hirikoek eskola errusoetarajotzen dute; baserri girokoak joaten dira hizkuntza nazionalezlrakasten duten eskoletara.

— Beste errepubliketan kokaturik dauden herriak, batez ereErrusiako errepublika federalaren barnean daudenak: eragozpengogorrak dauzkate irakaskuntza nazionala salbatzeko. Errusiera-rcn irakaskuntza lehen urtetik ematen hasten zaie haurrei. Goimailako irakaskuntza errusieraz izan ohi da. Hizkuntza naziona-lean ematen den irakaskuntza lehen urteetara mugatzeko joera


dago. Errusiako errepublikan dauden herri gehienak abiada bi-zian errusiartzen ari dira. (Ikus 13. laukia).

Ondorio jeneral bezala esan daiteke, beraz, Errusiako errepu-blikako nazioetan gertatzen ari den rusifikaziorik ez dagoela pe-riferiako lurraldeetan, batez ere Kaukaso eta Asia Zentralean.

Ez da ahaztekoa azken urteotan garai batean jarraitu zenhiztegiaren rusifikazioaren kontra, hizkuntza haundi eta indar-tsuenak beren hiztegia desrusifikatzen ari direla.

5.7. Rusifikazioaren aurka

Rusifikazio asmoen kontrako borroka bereziki Georgia-n,Uzbekistan-en eta tartaroengan somatzen da.

Georgia-ko idazleen VIII. Kongresuan Revez Djaparidze-kalarma deihadarra jo zuen. Barnategi batzutan bostgarren kur-tsotik aurrera, eta unibertsitatean, materia batzuen irakaskuntza

13. HIZKUNTZA NAZIONALEZKO ESKOLAREN IRAUPENA

Nazionalitate titularrakErrusiako errepublikan

BaxkirakBuriatakTxetxenoakTxubaxakInguxakKabardoakBalkarrakKalmukakKareliarrakKomiakMariakMordvvinoakIpar-OsetiarrakDaghestan-go herriakTartaroakTuviniarrakUdmurtakYakutiarrak

1958

1-101-71-41-71-41-41-41-4

ezezaguna1-71-71-71-41-41-101-71-71-7

1972

1-101-6

Eskolaurrea bakarrik1-4

Eskolaurrea bakarrikBatere ez

Ezezaguna1-30*-30-3

Batere ezAvar-ak salbu batere ez

0-100-70-31-8

* 0 zenbakiak eskolaurrea hizkuntza nazionalean badagoela adierazinahi du.

48 MANOLO PAGOLA

errusieraz egin nahi zela eta, pedagogi esperentzia batzuen ize-nean rusifikazioa bizkortu nahi zela salatu zuen.

Uzbekistan-en, 1976an, Heziketako ministroak hizkuntza etaliteratura errusoari ordu eta irakasle gehiago emango zitzaizkio-la aldarrikatu zuen. Eta errusiera potentziatzeko, georgiarrek sa-latu zuten barnategi-eskola berezien sistema hura darabilte. Es-kola sistema honen inguruan sortu den eztabaidan Uzbekistan-goAlderdi Komunista alde agertu da; eta errusoaren ezaguketa sa-kondu egin behar dela defenditzen du.

Logiko da. Herri sovietarra jaio minez badago, nahiko aitza-ki edo arrazoi da herri berri horren mintzaira, errusiera, jakiteaedozein herriri eskatzeko. Eta gero eta gehiago eskatzen da. Bal-tiko-koek, kamioizaleei ere errusiera menderatzea esijitzen zaielaeta, protesta egin dute.

Ziurrenik Djaparidze-k salaketa harekin protestatzen zuena,politika zentralak nazioei ezarri nahi dien alternatiba da: rusi-fikazio progresiboa, edo kargu, koadro eta goi-mailako postuenerrusiartzea, errusoei preferentzia emanez.

Oro har, dio Helene Carrere d'Encausse-k, botere sovietarraklortu duen gauzarik ederrenetakoa da hizkuntza nazionalen sen-dotasuna eta promozioa. Hala ere galdetzen du zein neurritanelebitasunak eta rusifikazioak hizkuntza nazionalen garrantziagutxituko duen praktikan.

Nazionalismoaren eta hizkuntzaren arteko loturaz ere ardu-ratzen da autorea. Esan daiteke Soviet Batasunaren periferianegoteak, homogeneo eta ugaria izateak, errepublika federalarenegitura politikoa ukaiteak, babestu egiten dituela rusifikazioarenaurka. Baina ez beti!

Zergatik kondizio politiko, geografiko eta demografiko ber-dintsuetan nazio balek tinko eusten dio bere hizkuntzari etabeste batek ez du erresistentziarik egiten? Carrere d'Encausse-renustez, «trinkotasun historiko eta kulturala» izatean edo ez iza-tean dago arrazoi diferentziala Politika linguistiko berberare-kin, batzuk errusierak asimilatu egiten ditu, eta besteengan erre-sistentzia pizten da.

6. — Integrazioa krisian

Kapitulu honetan, botere zentralak lau haizetara aldarrika-tzen duen herri sovietarrik ez dela eraiki oraindik frogatzeko,lortu omen den nazio integrazio hori ustela dela adierazteko,

NAZIOEN ERBEBOLTA SOVIET BATASUNEAN 49

egoera ezberdinean dauden nazio batzuren arazoa gogoratzen duH. Carrere d'Encausse-k.

6.1. Aberririk gabeak

Badira lurralde propiorik ez duten nazioak: tartaroak, ale-manak eta juduak.

6 . 1 . 1 . TARTAROAK

Krimea-ko tartaroek Kazan-go tartaroekin zer ikusirik ezdute hizkuntzaz eta kulturaz. 300 bat mila dira. 1917ko iraul-tzarekin beren autonomia lortu zuten Errusia-ko errepublikafederalaren barruan: eskolak, hizkuntza ofiziala, etab. Bigarrenmundu-gerran alemanek Krimea okupatu zuten. Armada Gorriakhandik naziak bota zituenean, aste bete baino lehen, Stalin-ekkolaborazionistatzat akusatu, eta talde etniko osoa Asia erdira,Ural-era eta Siberia-ra deportatu zuen. Zori berbera izan zutenTxetxenoek, Inguxek, Karattxaiek, Balkarrek eta Kalmykek. De-portazioa tartaroentzat hauxe izan zen: Krimeako errepublikaezabatzea, toki-izen tartaroak eta beste aztarna kultural guztiakkentzea, urbanizazioa aldatzea. Kolono erruso eta ukrainiarrak eto-rri ziren Krimea-ra. Desestalinizazioarekin Kruschev-ek 1944ekodeportazioak salatu zituenean, alemanak eta tartaroak ahaztu zi-tzaizkion. Besteek 1957ko urtarrilean etxera itzuli ahal izanzuten.

Tartaroak ez zeuden, ordea, amore emateko. Uzbekistan-enbilduta zegoen talderik haundiena. Eta handik aurrena, Mosku--tik urrena, ekin zioten borrokari. Firma bilketa masiboak, ma-niiestazioak, etab. Hamar urte gero, 1967an lortu zuten herriosoari Stalin-ek ezarritako kolaborazionismoaren iraina kentzea.Baina rehabilitazioa morala eta sinbolikoa izan zen. Erresidentziaskatasuna, eskubide kulturalak ontzat eman zitzaizkien. Bainaherri bezala zegokien eskubide kolektiborik ez zitzaien eman.1967ko dekretuak dioenez, «Krimea-n bizi izan ziren tartaroak»besterik ez dira. Ez zieten Krimea-ra, beren aberrira, itzultzekobaimenik eman. Orain eskubide hori lortzeko borrokan dihardu-te. Ohartzekoa da, borroka honetan beroenak Krimea-ko aberriaezagutzen ez duten gazteak direla.

Grigorenko jenerala, bigarren mundu-gerran heroe naziona-la, tartaroen alde agertu zen 1968an eta 1969an. Hori ez zenoso normala nonbait, eta anormalak egon ohi diren tokira era-man zuten: ospitale psikiatrikora.

Carrere d'Encausse-ren ustez, Krimea-ra itzultzen ez uzteko

50 MANOLO PAGOLA

arrazoietariko bat nazionalismo turko-musulmanari barruti ga-rrantzizko bat ukatzea da, tartaroak kulturaz Islam-aren mun-dukoak dira eta.

6.1.2. ALEMANAK

1.800.000 ziren 1970ean. Hauetatik, gutxi batzu, bigarrenmundu gerrakoan mapa politikoan gertatutako aldaketekin, So-viet Batasunaren mende gelditu zirenak. Gehienak XVIII. men-dean Errusiara etorritako kolonoen ondorengoak. 1924-1941 ar-tean Volga-n beren lurralde autonomoa izan zuten. 1941ekoabuztuan Alemaniak Soviet Batasunari eraso zionean, Stalin-eklurraldez aldatu egin zituen. «Transferitu», ez deportatu. Kasuhonetan ez zegoen noski kolaborazionismo aitzakirik. Ez zienhorretarako betarik eman.

Tartaroak baino hobeto tratatuak, Soviet Batasuna Alema-niarekin berriro harremanak estutzen hasten denean lortukodute rehabilitazio kulturala eta politikoa. Baina aurrerantzean ezdute lehen zuten barruti autonomorik izango.

Azken urteotan alemanak asko errusiartu omen dira. 1926an%5ek bakarrik deklaratu zuten errusiera zela beren ama-hizkun-tza. 1959an, %24k. 1970ean, 32,7tara igo da hauen kopurua.Gertaera honen arrazoiak hauek dira. Batetik dauden nekazalgiroan eskola aleman nahikorik ez dutela. Bestetik, asimilazioarigogor egin ziezaioketenak Alemania-ra etorri direla. Azkenekogerratearekin sakabanatuta gelditu ziren familiei elkartzen utzizitzaien aurrena. 1970-1976ko epean 30.000 eta gehiago irtendira Soviet Batasunetik. Baina hauentzat irekitako atetik ia bimende Errusian zeramatzaten familiek ere pasatu nahi izan dute.Solidaritate etnikoaren izenean eskatzen dute eskubide hori. Men-debaleko Europan egindako numerotan 300.000 edo ba omendira irtengo liratekeenak.

Hainbeste belaunaldi Errusian sortu eta hezi ondoren ale-manen honelako erreakzioa harrigarri eta kezkagarri zaio erregi-men komunistari. H. Carrere d'Encausse-ren ustez, «talde etni-ko batzuek arrotz sentitzen dutela beren burua Soviet Batasu-nean ametitzea —Inperioan integraturik egon ondoren— poli-tika nazional sovietarraren erabateko porrota aitortzea da; bizi-tza komunak sortutako loturen kaltetan, lotura etnikoen irau-pena ezagutzea da; eta Soviet Batasunarekin identifikatzen ezden edozein talde etnikok hanka egiteko eskubidea duela inpli-zituki onartzea» '.

Kezkatzeko moduko arazoa dauka hemen Soviet Batasunak,

NAZIOEN ERBEBOLTA SOVIET BATASUNEAN 5 1

Alemania Federalarekin dauzkan intetes ekonomiko eta politikogarrantzizkoengatik, eta alemanen jarrera kutsakorra delako. Da-goeneko armeniarrak Amerikako eta Ekialde hurbileko diaspo-retara begira omen daude.

6.1.3. JUDUAK

Hauek dira aberririk gabeko beste herria, 1920ko dekadanEstatu sovietarrak Ekialde urrunean, Txina ondoan, Birobidjanizeneko barruti autonomoa eman bazien ere. Soviet erregimenaknazionalitate berezia ere ezagutzen die pasaportean, ez dute, or-dea, inolaz ere nazio direnik aitortu nahi.

Bi miloitik hiru milioi t'erdi artean omen dira. Zentsuarenarabera urrituz doaz. Seguruenik judu direla aitortzen dutenenkopurua gutxitu delako. Horrekin zer esan nahi da? Kontzien-tzia nazionala galtzen ari direla?

Yiddish hizkuntzak atzera egin du. 1897an Errusiako juduen%96,9k yiddish zeukan bere ama-hizkuntza bezala. 1926an,%70,4k. 1959an, %17,9k bakarrik aitortzen zuen bere lehenhizkuntza bezala. Errusiera ama-hizkuntza bezala daukatenak%78,2 dira. Juduen %94,5ek oso ongi menderatzen dute erru-siera. Erlijioa ere gutxi praktikatzen dute. Gainera juduena daherririk urbanizatuena, kultoena. Juduak dira Alderdi Komu^nistan hobekien errepresentatuak. Ez da herri itxia. %30 ko-munitatetik kanpora ezkontzen da. Rusifikatzeko eta kontzien-tzia nazionala galtzeko baldintzarik aproposenetan bizi direlaesan daiteke.

Juduekiko eraman den politika kulturalak ere ez die berenhizkuntz nortasuna gordetzen lagunduko. Beren nazionalitateaonartuta egon arren, ez dute eskola nazionalik, eta eskola erru-soetan ez zaio yiddish irakasten haur juduari.

Baina desnazionalpen honen kontrako korrontea ere somatzenda. Yiddish eta hebraiera ikasten asko ari dira. Milaka gazteasko biltzen omen da sinagogetara; ez otoitz egiteko, beren ja-torriaren sustraien bila baizik. Federik gabe sinagogara itzul-tzeak eta bizitzarako behar ez duten hizkuntza ikasten saiatzeakadierazten du, juduek ez dutela kontragizarterik egin nahi. Ezdute ghettora itzuli nahi.

Nazio berezi batekoak direneko kontzientzia ez dela hil,Israel-erako emigrazioa da. 1971z geroztik lOO.OOOtik gora joandira Israel-era. Juduen kasoak Carrere d'Encausse-rentzat esannahi du, «asimilazio osoa bilatzen duen, lurralderik, kulturarikgabeko komunitate batek nazio izaten jarrai dezakeela edo iza-

52 MANOLO PAGOLA

ten has daitekeela; kontzientzia nazionala, talde berezi batekoaden sentimendua, kriterio nazionalak direla; subjetiboak, duda-rik gabe, baina ideologia sovietarrak kriterio bakartzat dauzkanfaktore objetiboak (lurraldea, bizkuntza) bezain indartsuak» 8.

Soviet Batasuneko aberrigabeen kasuek, eskubide nazionalenmespretxu eta zapalkuntzak ez diola nazioen integrazioari la-guntzen, burua makurtzera ordez borrokatzera eramaten duelapolitika horrek, frogatzen dute.

6.2. Bihurriak: Georgja

Soviet Batasuneko nazioetatik sendoen bere nortasuna gordeduena izango da Georgia. Kultura oso aintzinakoa du. Bere in-dependentzia nazionala beti arriskuan ikusteak zentzu nazionalabizkortu egin dio. Oso herri jakintsua, kultoa da. Proportziozdiplomadun gehiena dituen nazioa da, juduen atzetik. Hizkun-tza nazionalean egin dezakete irakaskuntza osoa, goi mailakoaeta teknikoa barne. Alfabeto berezia du; beste hainbat alfabeto«zirilizatu» zirenean ere honi errespetatu egin zioten. Ia geor-giar denak Georgia-n bizi dira. %99,4k daki georgieraz mintza-tzen. %20k errusiera ere badaki.

Zer gertatu da, bada, Georgia eta botere zentralaren artean«krisi grabea» sortu dela, Carrere d'Encausse-k dioen bezala, esa-teko? ".

1917ko iraultzakoan mentxevikeak nagusitu zirela hemen,eta ez zela Soviet Batasuneko federazioan sartu indarka ez bada,gauza ezaguna da. Baina azken tirandura 1972tik honuntzakoada. Purga politikoa izan zen. Bat batean Georgia-ko Alderdikomunistari berealdiko kritika gogorra egin zion Soviet Batasu-neko Komite Zentralak. Korrrupzio nabarmenetan nahasia ze-goela eta, Mjavanadze, Alderdiaren lehen sekretarioa, bota eginzuten. Ordutik hona, etengabeko salakuntzak egin zaizkio errepu-blikako alderdiari goitik. Behin eta berriro egin ohi dituen ko-rrupzioaren kontrako autokritikak ez dira aski nonbait. Geor-giarrek uste omen dute, nazioa ahultzeko, desohoretzeko asmozegin dela purga hori.

Jazoera latzak gertatu dira: Tbilisi-ko operaren erreketa, bon-ba leherketak, polizi hilketak. Heriotzera kondenatuak ere izandira. Komunikabideetan eta tribunaletan gaizkile komun bezalakondenatuak izan ziren arren, asmo politikoen aztarnak azaldudira ekintza horien esplikaziotan. Esate baterako, V. Jvania-krusifikazioaren aurkako protesta egiteagatik bonbak jarri zitueladeklaratu zuen. Eta egunkaritan eta ez da argitu inoiz, nork

NAZIOEN EBBEBOLTA SOVIET BATASUNEAN 53

antolatu zuen Komite Zentralaren aurrez aurre zegoen operarenerreketa, eta zergatik egin zen hori.

Georgiarrek erne jartzen dira, hizkuntza ikutzen dien ordu-koxe. Georgiar intelektualek, pedagogi arrazoien aitzakiz sartunahi zen eskola sistema berria gogor salatu zuten rusifikazio bideizango zela eta, 1976an.

1978ko apirilean, ikaragarrizko manifestazioa ikusi zen Tbili-si-ko kaleetan. Holako ekintza behar bezala juzgatzeko SovietBatasuneko egoeran jarri beharra dago noski. Zer zegoen hauzi-tan? Hilabete lehenago publikatu zuten errepublikarako Kons-tituzio berriaren prcjektua. Eta hemen isildu egiten zen non-bait aurreko Konstituzioak garbi adierazten zuen georgierarenofizialtasuna. Errepublikako agintariak Konstituzioa eztabaida-tzen ari ziren une betean kalean antolatu zieten manifestazioa.Protestak bere fruitua eman zuen. Konstituzio berriaren 75. ar-tikuluak honela dio: «Georgia-ko errepublika sozialista sovieti-koaren hizkuntza georgiera da».

Georgiarren antzera, Kaukaso-ko hauzoko beste nazioek eresendotu egin dituzte beren eskubide linguistikoak. Azerbaidjan-enbiziki tinkoa da errusieraren kontrako erresistentzia, eta zintzoakultura turkoarekiko atxekimendua.

6.3. «Senide etsaiak»: Ukrainia

Nazionalismo ukrainiarra ez da georgiarrena bezain sustrai-tsua. Oso gaztea omen da. Iraultzarekin biztutakoa. Georgia-kokoadroak Estatu eta Alderdiko goi-mailatik baztertuta badaude(«intelektualen paroaz» mintzatu ohi dira Georgia-n), Ukrainia-koak «partner pribilejiatu» kuttun bezala tratatzen ditu boterezentralak. Hizkuntz eta kultur ahaidegoak badu noski zer esa-nik. Botere sovietartaren gailurra «ukrainizatuta» dagoela ereinoiz esan da.

Ukrainia Federazio sovietarrarentzat irabaztearren 1920kodekadan ukrainizazio bortitza burutu zen. Geroztikako bideanrusifikazioa ere haundia izan du.

1965eko abenduan Ivan Dziuba idazle gazteak Ukrainia-renrusifikazioa salatzen zuen Internazionalhmoa edo rusifikazioaizeneko memorandum bat bidali zien Ukrainia-ko Alderdi komu-nistaren lehenengo sekretario, Pierre Chelest-i, eta Ukrainia-koministrari kontseilukc presidenteari, Vladimir Chtcherbitski-ri10.Intelektual mailan sortu zen lehen krisia.

1972an hasi zen krisi politikoa. Pierre Chelest, oso ezaguna

54 MANOLO PAGOLA

eta indar haundikoa Kiev-en eta Mosku-n agintetik bota eginzuten. Botere zentralari ez zitzaion arrazoirik falta. Alderdiaukrainizatu nahi izan zuen, koadro ukrainiarrak beste errepubli-ketara bidaltzea, eta koadro errusoak Ukrainiara ekartzea erago-tziz. Gainera Ukrainia ekonomian zapaldua zegoela eta antzekoesamesak zabaltzen utzi zituen. Kultur argitalpen ukrainiarrakbultzatu zituen. Chelest berak «Gure Ukrainia sovietarra» izene-ko liburua argitaratu zuen. Liburuan, Ukrainia Soviet Batasuna-ren zati dela aitortu ondoren, aberriaren kantua abesten du,honen historia eta kultura goratuz. Baina ez du hitz erdirik esa-ten nazioen fusioari buruz eta. Nahiko eta gehiegi izan zen Mos-ku-ko begiarentzat.

Ukrainieraren erreibindikapenak kulturalak dira batez ere,hizkuntzarekikoak. 37,5 milioik ukrainiera mintzatzen du. Ho-rietatik 34,9 milioik lehen hizkuntza bezala. Baina ukrainierakbeheruntz egin du. Ukrainiera mintzatzen zutenak %73 ziren1959an, %69 1970ean. Rusofonoak goruntz doaz. Rusifikaziohonetan irakaskuntz politikak du eragin haundia. Lehen esandenez, eskola errusiartzeko dinamika ari da. 1955-1956ko ikas-taroan %72 ikaslek ikasten zuen ukrainieraz eta %25,9k erru-sieraz. 1964ean %70ek bakarrik ikasten du ukrainieraz; eta1974ean, %60ra jaisten da gutxi gora behera. Baina goiko ira-kaskuntzaren egoera ez da hobea, ia erabat errusieraz ematenbait da.

Ez da harritzekoa, bada, Ukrainiako intelligentsia kezkaturikbadago, elebitasun mota honen aurrean: errusiera goiko eliteen-tzat eta hirian; ukrainiera laborari giroko herriarentzat eta fol-klorerako. Kultura ukrainiarra era horretan sub-kultura bilaka-tzeko atriskuan dago.

Ukrainieraren eta errusieraren arteko borroka hau ulertzeko,oso antzekoak direla bi hizkuntzak kontutan izan behar da.

Hizkuntz borrokarekin batera nazionalismo ukrainiarrak his-toriaren berreskurapen ekintza darama.

1945ean Ukrainia-ri erantsitako Txekoslovakia, Polonia, etaRumania-ko katolikcak ere nazionalismo ukrainiarrarentzat suberri izan dira. Bestetik Ukrainia-ren mendebaldeak, mugetandauzkan estatuetako sozialismo modelu berrientzako belarri osovia-ko Paktuko tankeen azpian eten bazen, Ukrainian eta zuenzolia omen du. Praga-ko Udaberria, 1968ko abuztuan, Varso-via-ko Paktuko tankeen azpian eten bazen. Ukrainia-n eta zuenoihartzunarengatik ere izan ote zen galdetzen du autoreak.

Helene Carrere d'Encausse-k kasu konkretu hauek gogora-


tzerakoan nahi duena zera da: «Herri sovietarra, herrien kon-glomeratua dela»u, eta konpondu gabeko nazio arazoarengatikez dela Mosku-ren kontrako oposiziorik falta.

7. — Erlijioa eta sentimendu nazionala

Soviet Batasunean bizi da erlijioa. «Superbizipen huts» beza-la, ideologia ofizialak dioenez. Erlijioaren bizitasunaren aurreanbi erreakzio politiko desberdin hartzen ditu erregimenak: kon-tzientzi askatasuna badagoela Soviet Batasunean oihukatzen dubatetik; edota, kezkaren kezkaz propaganda antierlijiosoa indarbe-rritu egiten du.

Erlijioak nazionalismoarekin duen lotura aztertzen du auto-reak. Katolizismoak eta Islam-ak duten eragina analizatzen dukonkretuki.

7.1. Katolizismoa eta nazionalismoa Lituania-n

«Gizon sovietarrak» ateo izan behar luke, baina erlijioakzutik dirau Baltiko-ko herrietan: Estonia-n, Letonia-n, Litua-nia-n.

Atentzioa ematen dizuna da, ordea, etregimenaren erlijioare-kiko politika desberdina. Estonia-n eta Letonia-n fededunek ezdute Lutuania-n duten pertsekuziorik. Tratu desberdin hau ezda batistak eta ortodoxoak katolikoak baino sinpatikoago zaizkio-lako erregimenari, katolikotasun lituaniarrak nazionalismoarekinduen zerikusiarengatik baino.

Katolizismoa XIII . mendean sartu zen Lituania-ra. Geroztikkultura alemanaren eta tsarismoaren aurkako faktore nagusiaizan zen; gaur, ideologia komunistaren kontra den bezalaxe.

Lituaniarra katolikoa da. Eta asko praktikatzen du, bere gi-rotik kanpora dagoenean ere, beste errepubliketan adibidez. Li-tuaniarren erdiak praktikante omen dira, erlijio arazoetarakokontseiluko presidenteak berriki aitortu duenez.

Jaiokuntzari buruz ere joera oso desberdina du Soviet Ba-tasuneko mendebaldeko nazio guztiengandik. Moral katolikoakizango du noski hemen eraginik.

Katoliko lituaniarraren praktikak badu agian erresistentziaantigubernamentalaren dimentsiorik. Horregatik ere gogor per-tsegitzen du Komunismoak. Lituania-ko apezeriak inportantziahaundia du. Erlijio askatasunaren aldeko borroka rusifikazioa-ren aurkako borrokarekin lotuta dago.

56 MANOLO PAGOLA

Erlijio askatasunari jartzen zaizkion oztopo legezko eta ad-ministratiboen kontra protesta asko egin da. 1968tik 1974era bi-tartean 30 eta gehiago protesta egin dira, bakoitza 17.000 etagehiago zinadurakin. 1970-1971n gobernuaren eta fededunen ar-teko liskarra gaiztotu egin zen, lehen jaunartzerako haurrak pres-tatzeagatik bi apez detenitu zituztenean. Juiziorakoan eta mani-festazioak izan ziren.

Fede eta nazioaren aldeko bi borroken batasuna ikus daitekeElkarte katoliko lituaniarraren debeku guztien aurkako sorreran,eta 1972an sortu zer. Lituvos Kataliky Bazniycios Kronika (Li-tuaniako Eliza kotolikoaren Kronika) Elizaren organo klandes-tinoaren zenbakietan. Katolizismoaren eta nazionalismoaren bo-rrokako gertakizunak nahasian datoz. Aberri lituaniarraren al-deko otoitza, eskoletan historia nazionala gutxi ematearen pro-testa, eskolaren rusifikazioaren salakuntza aurki daitezke, adi-bidez. Erregimenak nazionalismoa eta katolizismoa, biak pertse-gitzen ditu. Jantzi folkloriko nazionalak eliz ospakizunetan era-matea galerazteraino iritsi da.

Baltiko aldeko beste nazioetan ere erlijioak susperraldia izanomen du. Autoreak galdetzen du berpizte hau erlijiosoa baka-rrik ala politikoa ere ote den.

7.2. Islam-a

Katolizismoaren fenomenoa baino garrantzizkoagoa da musul-manena. Islam-a sendo bizi da, fede islamikoa zenbateraino biziden neurtzea zail bada ere. Islam-a ez bait da fede edo izpiritugauza bakarrik. Musulmanek batasun estua dute. Sunnismo etaTxiismo erdibiketaren gainetik, eta beste edozein sekten gaine-tik bat dira, XJmma sentizen dira; elkarte, komunitate. Feno-meno indibiduala eta pertsonala baino areago elkartekoa, tal-dekoa da. Eta izpiritu eta mundu arazoak bereizi beharrean, kris-tautasunak bezala, Islam-ak nahasi egiten ditu12.

Islam-ak bere erlijio-praktikako agindu nagusiak berriztatuegin ditu. Iraultzarekin etorri den sovietar gizarteari egokitu eginzaio. Horrela hiritar sovietar eta musalman zintzo izateko eraberria sortu du.

Berrikuntzarik nagusiena praktikaren izpiritualizazioa izan da.Fededunak, dagoen giro eta baldintzetan ahal duena egin behardu. Intentzioa da inportantea; notk bere burua Islam-eko sen-titzea; taldearekin identifikatzea. Ramadan hilabetea lehengo ohi-turetan gordetzea ezinezko bada gizarte esijentzia modernoenga-tik, nahikoa da egun batez barau egitea. Aski da gutxi batzu

NAZIOEN EBREBOLTA SOVIET BATASUNEAN 57

denen izenean Meka-ra joatea. Islam-aren buruek interes bereziadute, beren erlijioa Estatuaren eta gizartearen asmoekin bat da-torrela frogatzeko. Baita Gudu Saindua bera. Mosku-ko mos-kea nagusian, sermoi batetan, esana da: «Islam-ak Gudu Sain-dura behartzen gaitu, hau da, maitasunean, anaitasunean, etaguztiekiko arduraren gain eraikitako gizarte bizimodua eraiki-tzera; bakearen gain oinarritutako bizitza internazionala» u .

Komunitatearen batasuna sendotezko, fededunak eta gabeak,elkarrekin batzeko, berebiziko garrantzia ematen dio Islam-akjaiari, festari. Festa hauek, sarri, moskeara joan gabe ospatzendira; etxe barnean.

Islam-a horrela ulertzearekin beste zerbait ere lortu da: fa-natiko tradizionalista praktikanteen eta hiritar moderno kulto-tik aldenduta baina nolabait erlijioso beren buruak sentitzen zi-tuztenen arteko leizea betetzea. Haiei eta hauei mundu berezibatekoak diren kontzientzia ematen die. Asko edo gutxi erreza-tu, garrantzizkoa, egiten denari, komunitatearen ahaleginekin bategiteko zentzua ematea da.

Islam-aren berrikuntza honek komunismoaren eta Islam-arenadiskidetzea dakar. Ideologia sovietarraren totalitarismoa pitza-tu egin du. Areago, Islam-ak ez du esaten komunismoarekinkoesistitu dezakeela bakarrik. Komunismoaren gainetik jartzenda, ez parean. Komunismoa Islam-aren baitan integratzen du.1970ean, Taschkent-en lider musulmanek egin zuten bilkuran,honela mintzatu zen Transkaukasia-ko lider erlijiosoa:

«Jainkoa eta honen Profeta sinesten ez duten gidari sovie-tarrek Jainkoak eman eta Profetak adierazitako aginduak apli-katzen dituzte».

«Sozialismoaren printzipio sozialak iragarri dituen profetarenjeinua miresten dut nik. Pozik nago printzipio sozialistetarikoasko Mahoma-k emandako aginduen praktika direlako» ".

Horregatik musulmanentzat ez da arriskutsua haien gazteakAlderdi komunistaren inguruko mugimendutan ibiltzea. Alderan-tziz mugimendu horietan parte hartzera gonbidatu dituzte. «Gurehaurrek, pionier, Komsomol, alderdiko kide izan bear dute.Toki guztietan gidari izan behar dute».

Erregimen sovietarrarentzat Islam-a problema larria da. Be-ren politika erlijiosoaren eskemak apurtzen dizkie. Gazte etahaurrak kolektiboki nahiz erlijioan heztea debekatuta daukate.Ezin dute rito erlijiosoetan parte hartu. Baina musulmanek ezdie kasorik egiten. Nazio horietako elite komunistak ere etsita

58 MANOLO PAGOLA

daude. Propaganda antirelijioso ofizialak ezinean ikusten du bereburua.

Islam-ak zentzu nazionala du. Baina ez da ahaztu behar mu-sulmana nazio musulmanekoa dela lehendabizi eta tartaroa edoUzbekistan-goa gero.

Islam-ak Stalin, Lenin eta marxista klasikoen projektu kul-tural totalitarioa hankaz gora bota die. Haiek kultura formaz,itxuraz nazionala ametitzen zuten, muinez komunista izan zedin.Islam-ak alderantziz forma komunista eta muina musulmana nahiditu. Horrela komunismoa Islam-aren subproduktu bihurtutagelditzen da.

Carrere d'Encausse-ren ustez, lider komunistek «homo so-vieticus» berriaren aurrean gaudela diotenean, «homo islamicus»enerrealitatearekin ahazten dira. Eta hori frogatzeko gizon islam-darraren jokabide bereziak aztertzen ditu.

Jaiotzaren inguruko ritoetan: haur gizonezko denak, erdain-du egiten dituzte. Eta hori ez da erlijio ritorik. Elkarte kultu-ral batetakoa den seinale dela diote, hori aztertu duten soziolo-go sovietikoek. Bestc usario hau ere gordetzen da: bigarren ize-na jartzen zaio haurrari, deabrua despistatzeko, eta bi identita-teren bidez engainatzeko edo.

Ezkontzaren aurrean ere jokabide berezia du musulmanak.Nekez ezkontzen da elkartekoa ez denarekin. Endogamoa da.Musulmana musulmanarekin ezkondu ohi da. Eta ezkontza mix-torik suertatzen denean ere, seme-alabek nazionalitate musulma-na hautatzen dute gehienetan. Beste etnia eta erlijioetan ere ez-kontza izan ohi da rito erlijioso eta ohitura tradizionalak berri-tzeko unea. Musulmanengan markatuagoa da oraindik joera hori.

Baina usario erlijioso tradizionalek bizien irauten duten unea,heriotzako ordua da: lur santuan ehorztea, hildakoen oroitzape-neko festa eta liturgiak, etab.

Botere komunista saiatzen da musulmanen festa tradiziona-lek duten erakarmen eta indarra kentzen. Nahiz festa politikoakdiztiraz ospatuz, nahiz jai erlijioso-nazionalak ospatzen direnegunetarako festa sozio-politikoak asmatuz, alegia festa tradizio-nalei beren zentzua eta muina aldatuz. Honela giza bizitzarenmomenturik inportanteenak laguntzeko erlijioak duen pribilejioanahi lioke kendu komunismoak. Baina ez du nonbait exitorikizan.

Islam-a konturatuta dago, bere mundu ikuskera, usarioak,balioak gordetzeko eta ondorengoetara pasatzeko garrantzi haun-

NAZIOEN ERKEBOLTA SOVIET BATASUNEAN 59

dia duela emakumeak. Eta horren heziketa tradizionala eginahalguztiz babesten saiatzen da.

Carrere d'Encausse-ren ustez, bada, Soviet Batasunean gu-txienik bi gizon daude: sovietarra eta musulmana.

8. — Konklusioa

Azterketa luzearen ondoren ondorio hauek ateratzen dituautoreak:

1) «Herri sovietar» berria sortua dela jadanik oihukatzenda. Baina esanaren esanez ezin da nazioen errealitatea eta be-roien bizi nahia ezkutatu. Nazioak hor daude.

2) Nazio politikak asmatu eta frakasatu egin du bere hel-buruetan. Inongo erregimenek ez bezala desarroilatu ditu nazioaketa hauen kulturak eta hizkuntzak. Baina denen gainetik sor-tzea espero zuen batasun sovietarrik ezin izan du eraiki.

3) Hiru nazio mota bereiz daitezke Soviet Batasunean:— Ahulduz doazenak, eta abiada bizian rusifikatuko direnak:

Siberia-n eta Errusia-ko errepublika federalean dauden naziozenbait, Bielorrusia, etab.

— Kontzientzia nazionala bizia izanagatik, duten bizigiroakahultzera eta hiltzera daramatzanak: Baltiko aldeko nazioak, Es-tonia eta Letonia batez ere.

— Nazionalismo sutsua dutenak eta integrazio errusoari ezetzbiribila emango diotenak: Kaukaso-ko nazioak, Asia Zentralekoaketa Ukrainia. Azkeneko nazio honen kasua dudagarriagoa ikus-ten du autoreak.

4) Nazio kategoriaren ondoan espazio kulturalarena ereametitu behar da, botere sovietarrak sekula egin ez badu ere.Alegia, nazioen gainetik dagoen eta kultura sovietarrak hartzenez duen espazio kulturala hartzen duena. Islam-aren espazio kul-turala.

5) Nazioak ez dira agertzen independentista Soviet Batasu-nean. Estatu honen barnean gorde nahi dute beren berezitasunaeta nortasuna.

6) Botere sovietarrarentzat federalismoa kontzesio formalhutsa eta probisionala da. Nazioentzat aldiz helmuga da. Etasistema honetaz baliaturik iraun nahi dute.

7) Nazionalismoek sovietar politika nazionalaren helburua-

60 MANOLO PAGOLA

ri porrot egin arazi diezaiokete. Zirkuluaren koadratura da, az-ken batean. erregimenaren asmoa: nazioak indartuz ezabatzea.

8) Bi nazionalismo modu daude: a) Tradizioei eta usarioeioso lotua, baina iraganaren superbizipen soiltzat hartzerik ezdagoena. Tradizioarekiko leialtasunean taldearekin identifikatze-ko borondate eta gogo sutsua ikusi behar da. b) Nazionalismomodernoa: gizarte urbanoetako elite ilustratua, ideologia komu-nistan hezitakoa, eta printzipio komunisten izenean erreibindi-kapen nazionalak egiten dituena.

9) Nazionalismoa zer zen eta nondik zetorren bazekiela ustezuen ideologia sovietar ofizialak. Testuinguru sozial bati loturikzegoela uste zuen. Nazio fenomenoak toki espezifikoa, beste edo-zertarako erreduziezina duela garbi agertu da Soviet Batasunean.Zer da nazionalismoa? Hizkuntza? Erlijioa? Soviet Batasunekofenomenologia aski aberatsa da aldeko eta kontrako kasuak es-kaintzeko. Autorearentzat garbi dago, nazionalismoa ez dela bes-te gizarte tankera bati zegokion errealitaterik. Ez da superbizi-pena. Ez da zaharren eta atzerakoien kontua, gazte eta kultoenabaino. Autorearentzat nazionalismoa «trinkotasun historikoan»(epaisseur historique) datza". Herri batek kultura eta historiadituenean, ahula izan arren, horiekin identifikatzen bada, nazio-nalismoa daukagu hor. Historia eta kulturarik gabe, erreferen-tzi punturik gabe herri bat jaso nahi izatea, heldulekurik gabezintzilik egon nahia da. Nazionalismoa ez dago asmatzerik, arti-fizialki puzterik.

10) Bada nazionalismo erruso bat ere. Asia-ko nazioen sus-perraldiaren aurkako erreakzio eslabofilo bezala ager daiteke.Edota internazionalismoaren ideiak duen oihartzun sorra ikusirik,iraultza aurreko inperioaren «anaia zaharraren» funtzio zibiliza-tzaile, babesemaile eta paternalistaren aurpegia hartuz. «Anaiazaharraren» ideologiari ez zaio kontradikziorik falta. Komunis-moaren igualitarismoa nola ezkondu inolako «anaia zaharraren»eskubideekin?

11) Inperio tsaristarentzat problema izan zen nazioekikopolitika. Erregimen sovietarrak ukaezinezko aurrerapenak eginditu 60 urtetan. Baina «argi dago, dio Helene Carrere d'Encaus-se-k, aurpegia eman beharreko problema guztietarik urjenteena,erreduziezinezkoena, nazioek jartzen diotena dela. Eta heredatuduen Inperioak bezala, Estatu sovietarrak impasse nazionaletikirtetzeko gauza ez dela dirudi» 18. Hitz hauekin amaitzen da li-burua.


9. — Eritzi laburra

Liburu hau alde askotatik da interesgarria. Defenditzen duentesiarengatik, eskaintzen duen informazioarengatik, erabili ditueniturriengatik.

Liburuaren tesiari buruz zer esan? Formulazioek alarmistasamarrak dirudite batzutan, liburuaren izenburutik bertatik hasi-ta. Baina interpretazioak alde batera utzirik, nazio arazoak bi-zirik dirauela Soviet Batasunean frogatzeko adina datu eskain-tzen du,

Marxismo-leninismoak, federalismoaren bidez, amesten zuennazio mugen gainditzea, oraindik urruti dago. «Herri sovietarbateratu berriak» asmotan jarraituko du puska batean. Auto-reak analizatu dituen integrazio faktoreak —Alderdia, Armada,irakaskuntza, kultura komunista— indar bateratzaile bortitzakdira, baina era berean kontrako dinamismo desintegratzaileakere aurkitu ditu: joera demografiko desberdinak, erlijioaren etahonen inguruko mundu kulturalaren funtzio nazionala, hizkun-tza nazionalen rusifikazioaren kontrako borroka, kontzientzia na-zionala, beren iragan historiko eta kulturalarekiko nazioen atxe-kimendua.

Sistema soziala eta ekonomikoa sartu da, onez edo txarrez,gizarte guztietara. Baina horrekin ez dira nazionalitateak itzali.Itzaltzearen kontrako erresistentziak su berria eman die. Nazioproblema gizarte arazora erreduziezina da; bere espezifikotasunadu, hain zuzen, marxismoak ongi ikustea lortu ez duena.

Liburuan zehatzen aztertutako puntua mundu islamikoa da.Iragazkaitz izateraino desberdinak dira nazio hauek: demogra-fiaz, erlijioz, hizkuntzaz, ohituraz, balio sistemaz. Eta kulturasovietarraren kontrako antigorputzak eta defentsa mekanismoegokiak sortzera iritsi direla dirudi. Carrere d'Encausse-k egin-dako kalkuluetan musulmanak XXI. mendearen hasierarako ia12 milioi izango dira. Hori beste tokietakoak kontatu gabe. Tal-de haundia dudarik gabe. Eta kopurua indar politiko bihur dai-teke. Oraindik ikusteko gaude Soviet Batasunean zer gertatukoden. Soviet Batasuna aztertzea itsasoaren zabalean igeri egiteada. Ozeanoan sartzea. Ez gaude konplexutasun erraldoi horreta-ra ohituak.

Liburua azterketa soziologikoa da baitpat, eta soziologoarenlana izango da helene Carrere d'Encausse-ren interpretapena zu-zena den ala daturik bihurritzen edo manipulatzen duen esatea.

Egia da datuz hain aberatsa den liburuak ere ez zaitula oso-

62 MANOLO PAGOLA

rik betetzen. Bildu dituen baino berri, informazio eta datu gehia-go nahi luke batek, batez ere, nazionalitate indartsuenei buruz.Ukrainia-k, Georgia-k, Lituania-k, Baltiko-ko beste nazioek, Asia--ko herriek duten arazo nazonal hori ez da nahi bezain argi da-tutan frogatuta gelditzen. Arazoa badagoela jabetzen zara, bainahobeto azaldua nahi zenuke.

Ziurrenik ez da liburuaren husunea eta bai autorearen au-kera. Baina irakurleak komunikabideen errealitateaz apur batbederen jakin nahi luke. Ez bait da deus ere esaten. Prentsa,irratia, telebista, zerlan diren, federazio eta errepublika bakoi-tzaren mailan nola antolatuta dauden jabetzea benetan interes-garria da. Nolako autonomia duen errepublika federal bakoitzak,hizkuntza aldetik, edukinaren aldetik, informazioa ematerakoan,bestelako alorretan. Pundu hau, tamalez, ikutu ere ez da egitenliburuan. Beste hainbeste esan daiteke liburugintzari buruz, zi-nemari buruz, etab. (Ikus 14. laukia).

14. TELEBISTA SOVIET BATASUNEAN

200 milioik ikusten du telebista egunoro Soviet Batasunean.Telebisten parkea munduko bigarrena da, 65 milioirekin. EstatuBatuak dira lehenengoak (115 milioi).130 estudio ditu errepublika guztietako kapitaletan eta besteeskualdetako zentroetan.Ia Errepublika denek bi kanale dituzte, batzuek gehiago ere

bai. Bata emisio nazionalentzat eta, beste Moskuko telebista zen-tralak errusieraz ematen duenarentzat.40 eta gehiago hizkuntzatan emititzen du egunoro.1.500 programa ordu egunoro zabaltzen ditu. Horietatik %9bakarrik jatorri atzerrikoak.Telebista zentralak 8 kanaletatik emititzen du. 4 Europa alde-rako dira. Eta beste lau Siberia, Asia Zentral, Ekialde Urruneta Ipar Urrunerako.Telebistak Soviet Batasuneko lurraldearen %80 hartzen du. Ho-rretarako eta koloretan 800 eta gehiago hiritara iristeko hirusatelite etabiltzen ditu: Molnia, R/duga eta Ekran.1982ko Moskuko Olinpiadetako jokuen ikusleak 2.500 milioiizango omen dira. Ostankinoko irrati-telebistaren zentrotik trans-mitituko dira joku horiek mundu guztira. 20 kanale ditu horre-tarako.

El Pais 79.05.22


Autoreak liburuan zehar egiten duen bezala, azpimarkatzekoada benetan Soviet Batasuneko erregimen politikoak nazionalita-teei ematen dien tratua. Eztabaidagarri eta kritikagarri izango dahainbeste naziok benetako autonomia politiko eta ekonomikorikez izatea. Erabakimena Mosku-ko eslaboen eskutan dago. Bainabestetik hizkuntza nazionalak promozionatzen jakin dute. Kritika-garri izan daiteke epe honetan jarri nahi duen elebitasuna probi-sionaltzat hartzea. Baina aitortu beharra dago hainbat hizkun-tzek sekula izan ez duen posibilitatea izan duela desarroilatzeko.Kritikagarri izan daiteke edukinaren aldetik askatasunik ez iza-tea, baina honek ez du izkutatu behar hizkuntzen bizitasunarenalde erregimen honek egindako ahalegina. Bestetik, ordea, ezdago inozo izaterik. Nazioen mugak gainditzea nahi du politikanazional sovietarrak. Alegia Soviet Batasuneko bazter guztiakrusifikatzea, edo «sovietartzea», Francis Cohen-ek esango lu-keenez.

Eritzi orokor bat ematekotan esan daiteke L'Empire eclateliburua arras ona dela. Itsu itsuan irakurtzea merezi duen horie-takoa, nahiz eta ez beti bat konforme gelditu. Erraz irakurtzenda. Metodologia argia du. Datu eta informazioz aparta aberatsada. Soviet Batasuneko ozeanoaren errealitate horretara piskabat bederen hurbiltzeko lagungarri ona da. Eta begi bat EuskalHerrian jarriaz irakur daitekeen liburu horietakoa da.

M. P.

1 HELENE CARRERE D'ENCAUSSE, L'Empire eclate. La revoltedes nations en U.R.S.S., Flammarion, Paris 1978, 314 or. 15x24 zm. Egi-lea Soviet Batasuneko errealitatea ongi ezagutzen duena da. Liburu gehiagoere baditu gai honetaz: Reforme e/ revolution cbez les musulmans del'Empire russe, Armand Colin, Paris 1916, 312 or. History of CentralAsia in Central Asia. A Century of Russian rule, 1867-1976, Ed. Allworthed. Columbia University Press 1967, p. 131-266 or. L'Uniort sovietiquede Lenine a Staline 1917-1953, Ed. Rkhelieu-Bordas, Paris 1972, 446 or.La politique sovietique au Moyen-Orient, Presses de la F.N.S.P., Paris1975, 328 or. Argitaratzeko dauka gainera bere tesia: Bolchevisme et Na-tion. Des debats tbeoriques a la consolidation d'un Etat multinational,S.R. Schram-en lankidetzarekin argitara eman ditu beste bi obra hauek:Le Marxisme et l'Asie, A. Colin, Paris 1965, 492 or. (Gazteleraz, SigloXXI, Argentina). L'U.R.S.S., la Citta e la rivoluzione nei paesi sottosvi-lupati, II Saggiatore, Milan 1972, 172 or. Baditu baita bi artikulu arrasaipatuak: Communisme et Nationalisme in Revue Française de SciencePolitique, ekaina 1965; Unite proletarienne et diversite nationde. Lenineet la theorie de l'autodetermination in Revue Française de Science Politi-que, apirila 1971. Bi artikuluok gazteleraz argitaratu dira bi autoreon

6 4 MANOLO PAGOLA

beste artikulu banarekin, izenburu honekin: Comunistas y/o nacionalistas,Ed. Anagrama, Barcelona 1977.

2 Hona Bielorrusia-ko konpetentzien banaketa adibidez: «Ministeresfederaux-republicains: agriculture, communications, construction d'equipe-ments industriels, culture, education, finances, industries alimentaires,affaires etrangeres, forets, sante, education specialisee secondaire et su-perieure, construction industrielle, batknent, justice, sol et ressources hy-drauliques, industries legeres, viande et produits laitiers, approvisionne-ment et stockage, construction rurale, bois et industries de transformationdu bois, commerce. Le domaine des ministeres proprement republicainsse trouve en revanche limite a des questions d'interet tout a fait local:construction et utilisation des routes, consommation, logement et servi-ces communaux, industries locales, transports automobiles, industrie dela tourbe, securite sociale». H. CARRERE D'ENCAUSSE, L'Empire eclate130-131 or.

3 Ibid. 160-161 or.' Ibid. 163 or.5 Ibid. 167 or.8 «La ligne de separation n'est ni politique ni numerique, ni meme

sociologique... L'assimilation linguistique obeit moins a des facteurs exter-nes —etwironnement, statu, urbanisation— qu'a une donnee fondamentale,l'existence, l'epaisseur historique et culturelle des groupes ethniques». lbid.191-192 or.

7 Ibid. 206-207 or.8 Ibid. 215 or.9 Ibid. 216 or.

10 Ikus liburu honen bilduma JAKINen zenbaki bertan.u Ibid. 224 or.12 1979ko ekainean Juan Paulo II. Polonia-tik ibili zenean, Soviet

Batasuneko egunkariek horixe azpimarkatu dute, Aita Sainduaren hitzal-diak komentatzerakoan: KatolLzismoak politika eta erlijioa ongi bereiztenomen ditu; Islam-ak ez bezala. (Gauzak ez dira hain sinpleak, noski; bainaez da hau hori argitzeko une eta tokia).

13 Ibid. 243 or." Ibid. 245 or.15 «La ligne de clivage entre elles (integraziora erraz makurtzen diren

eta erresistentzia gogorra sortzen duten nazioen artekoa), c'est l'epaisseurhistorique. CeUes qui ont un passe —histoire et culture, meme si laculture est limitee— peuvent s'appuyer sur lui pour affirmer leur existen-ce; elles peuvent a la rigueur, meme affaiblies, privees de certaines attri-buts essentiels comme la langue', faire appel a ce passe pour survivre etrenaitre. Mais, quand l'histoire manque, alors les nations dependent to-talement de l'environnement; elles changent avec lui et n'ont aucuneposition propre de repli». Ibid. 278 or.

16 Ibid. 280 or.

NAZIOEN EBBEBOLTA SOVIET BATASUNEAN 65

EL IMPERIO HA ESTALLADOL'EMPIRE A 6CLATE

Este articulo pretende recoger la aportacion mas importante de la obrade Helene Carrere d'Encausse, L'Empire eclate. La Revolte des nations enURSS. Asf se quiere paliar un poco el vacio infortnativo sobre la realidadde las nacionalidades en la Union Sovietica, y contrarrestar la inflacionIdeologica dominante cada vez que se habla sobre la URSS.

1. BREVE HISTORIA DE LA POLITICA NACIONAL

Antes de la Revolucion de 1917, Lenfn llama a (a rebelion contra elzar a todos los pueblos oprimidos del imperio ruso. Hasta 1920 se insisteen la necesidad de abrir la «prision de los pueblos». En torno a 1920 caenpor tierra sus esperanzas de que la Revolucion comunista triunfe en Occi-dente, especialmente en Alemania. En el Congreso de Bacu (1920), loslideres comunistas de las nacionalidades asiaticas se pronuncian contra lacolonizacion europea. El proletario europeo o ruso, para ellos, es masopresor que compañero proletario.

Ante el peligro de que la revolucion bolchevique quede aislada y deque se desmembre el imperio ruso, Lenin opta por la solucion federalista,de la que no era partidario antes. Hay que lograr que de grado o por lafuerza, errtren a formar parte de la Unidn Sovietica. Potenciando lenguasy cuituras locales se quiere lograr una unidad pluralista en la forma, uni-taria en el contenido.

El federalismo de cuño estalinista estuvo marcado por un centralismoatroz. Liquido moral y fisicamente a lideres y cuadros comunistas nacio-nales. Cirilizo los alfabetos. Justifico la opresion zarista. Llego a cambiarla historia de las naciones. Despues de la segunda guerra mundial, segunStalin, Rusia se ha ganado por su resistencia heroica contra Hitler el serla Republica que guie la Union. Le corresponde la tarea de ser el «herma-no mayor».

Con la desestalinizacion se rehabilitaron en parte los pueblos depor-tados, borrados del mapa y de las enciclopedias por Stalin. Sus sucesoreshan seguido una politica mas cauta. Pero la autora de la obra nota quehay una continuidad desde Lenin hasta hoy: la politica nacional se carac-teriza por minusvalorar el problema nacional y. por creer que la soluciondel problema nacional esta en la desaparicion de las diferencias naciona-les. Entre Stalin y los otros la diferencia es sdlo en metodos.

2. UN PUEBLO SOVIETICO O VARIOS PUEBLOS?ANALISIS DEMOGRAFICO

En el detallado estudio de la demografi'a de la Union Sovietica laautora constata los siguientes hechos: enormes altibajos de la poblacion,debidos a las guerras, la Revolucion, el hambre, los campos de concen-tracion, la colectivizacion forzosa, anexiones, etc; tendencia a la dismi-nucion de la natalidad; doble comportamiento respecto a la natalidad: lospueblos occidentales y los del Baltico crecen por debajo de la media na-cional; los pueblos asiaticos y del Caucaso crecen por encima de lamedia; los rusos emigran muchisimo a todas las Republicas mientras quelos pueblos musulmanes son reacios a moversa especialmente fuera deiambito cultural del Islam.

MANOLO PAGOLA

3. LA DEMOGRAFIA Y LA ECONOMIA

En la Union Sovietica se siente la falta de mano de obra. Ello se debemas que a su carencia, a su distribucion. Donde el trabajo requiere un di-namismo demografico vivo, este es debil, y viceversa. La autora observa ade-mas cierta anarquia en la emigracion. La gente huye del Noroeste, de laSiberia y del Lejano Oriente hacia climas inas benignos. Con todo en esasinmensas regiones de clima duro se encuentran las gigantescas reservas queesperan ser explotadas. Ademas, recalca H. Carrere d'Encausse, que enAsia Central donde hay abundante mano de obra y escasez de trabajo, lapoblacion autoctona no emigra. Esta no coincidencia del dinamismo econo-mico y del demografico es un desafio a la planificacion estatal.

4. LAS FUERZAS UNIFICADORAS: POLITICA, PARTIDO, EJERCITO

Segun los datos aportados por la autora, el espiritu federailsta que de-biera acompañar a instituciones politicas de tipo federal va menguando. LaConstitucion de 1976 se basa en la afirmacion de que gracias a la Revo-lucion y a la politica nacional seguida despues, ha surgido «el Estado detodo el pueblo sovietico». Las Republicas federadas poseen poca capacidadde maniobra. En los aspectos mas bien formales de la cultura poseen ciertaautonomia. No asi respecto al contenido cultural y en la esfera de la politicay economia. Aqui se iimitan a llevar a la practica las consignas de Moscu.La decision politica esta en manos de Moscu, donde se imponen los rusosy eslavos en general.

El elemento cohesivo mas importante de las naciones es el Partido. Notodas las Republicas estan representadas conforme a la importancia de supoblacion. El Partido es unico en toda la Union Sovietica, y el centro ejerceun fuerte control del partido en la periferia.

Uno de los objetivos que conscientemente se propone el ejercito es laintegracion de las nacionalidades y el aprendizaje de la lengua rusa. Hoydia no existen ejercitos nacionales. Los altos mandos pertenecen a los es-lavos, rusos y ucranianos particularmente. El ejercito, mas que reflejo delas nacionalidades, es reflejo del poder.

5. LA POUTICA LINGOISTICA

La Revolucion promociono en un primer momento todas las lenguas, aunlas habladas por pequeñisimas minorias. Ante la ley todas las lenguas erany son iguales. Sin embargo de hecho se da una jerarquia de lenguas, encuya cuspide esta el ruso.

La lengua, de hecho, resulta un fuerte sosten de la conciencia nacional.Su promocion en realidad contradice la finalidad que perseguia la politicalingiiistica: ilegar paulatinamente a una lengua comiin de toda la Union.

Dentro del cuadro complejo que ofrece la situacion de las lenguas enla URSS, la autora cree que estas estan muy firmes. Su vitalidad dependedel grado de autonomia que poseen las zonas en que se hablan. Con todola rusificacion progresiva es un hecho. En este proceso la escuela tiene unagran influencia. Pero los interrtos rusificadores han obtenido resultados muyendebles en las nacionalidades de la periferia, es decir, en las naciona-lidades del Caucaso y Asia. En estas naciones la rusificacion ha chocadocon una gran resistencia. La autora encuentra que, naciones que se hallanen circunstancias muy parecidas, se comportan de forma opuesta: unas seresisten a la asimilacion; otras se dejan asimilar facilmente. La clave estaen que unas poseen «un espesor historico y cultural», y otras, no.


6. LA INTEGRACION EN CRISIS

La autora trae a colacion aqui los casos de diversas naciones que mues-tran que «el pueblo sovietico» es un deseo mas que un hecho. Distinguetres situaciones. 1) Los pueblos sin patria: los tartaros de Crimea deportadospor Stalin, rehabilitados no hace mucho, pero no pueden volver a su patria;los alemanes que manifiestan deseos de emigrar hacia Europa; los judiosque emigran a Israel. 2) Las naciones rebeldes: como prototipo se estudiael caso de Georgia que manifiesta una sensibilidad especial ccntra cualquierintento, por solapado que sea, de potenciar la lengua rusa a expensas delgeorgiano. 3) Los hermanos enemigos: cita el caso de Ucrania, Republicaespecialmente mimada y que mas comparte el poder con los rusos. Lasreivindicaciones culturales contra la rusificacion, facilitada por el gran pa-rentesco de la lengua ucraniana y de la rusa, van aumentando.

7. LA RELIGION Y EL SENTIMIENTO NACIONAL

Otro elemento que ejerce una influencia opuesta a ia integracion es lareligion, que esta lejos de manifestarse como mera supervivencia del pasado.

En la obra se analizan el catolicismo y el Islam. 1) El catolicismo enLituania ha estado ligado en la historia a la lucha nacionalista contra losalemanes y los zares rusos. Hoy lo esta contra el regimen comunista. 2) Elcaso del Islam esta estudiado mas detalladamente. Segun H. Carrere d'En-causse, el fenomeno del Islam es muy importante, porque forma un ambitocultural de contenido propio, porque demuestra una gran capacidad de aco-modacion a la situacion que vive en una sociedad comunista. Segiin laautora, en vez de dejarse absorber por el comunismo, el Islani integra alcomunismo, Ademas el fuerte sentido comunitario por encima de las fron-teras es otro factor a tenerse en cuenta. Hoy por hoy el «homo islamicus»es mas poderoso que el «homo sovieticus».

En las conclusiones, Helene Carrere d'Encausse se confirma en lo quese halla en el fondo de todo el estudio: La politica nacional del regimensovietico ha potenciado como ningun regimen lo haya hecho, las lenguas yculturas nacionales. Es un dato eminentemente positivo. Pero su propositoera pasar de ahi a la fusion de las naciones. Ahi ha fracasado. Las na-ciones, que no se manifiestan independentistas en la URSS, quieren consei-var su personalidad. El regimen sovietico y el marxismo en el que se apoya,no han sabido valorar adecuadamente el hecho nacional. Segun la autora,«el Estado Sovietico parece incapaz de salir del impasse nacionai».

El articulo finaliza con una breve valoracidn de la obra.

Cet article recueille l'apport le plus important de l'oeuvre d'Helene Ca-rrere d'Encausse, L'Empire eclate. La Revolte des nations en URSS. II pretendpallier au vide informatif sur la r£alite des nationalites en Union Sovi6tique,et contrecarrer l'inflation ldeologique dominante chaque fois que l'on parlede I'URSS.

1. BREVE HISTOIRE DE LA POLITIOUE NATIONALE

Avant la R^volution de 1917, Lenine lance des appels a la revolte contrele tsar a tous les peuples opprimes de l'empire russe. On insiste jusqu'en1920 sur la necessite d'ouvrir «la prison des peuples». Vers 1920, Lenine perdtout espoir dans le triomphe de la Revolution communiste en occident, etplus particulierement en Allemagne. Au congres de Bakou —1920—, les

MANOLO PAGOLA

leaders communistes des nationalites asiatiques se prononcent contre lacolonisation europ6enne. Pour eux, le proletaire europeen ou russe est plu-tot un oppresseur qu'un camarade proletaire.

Craignant que la revolution bolchevique ne soit isolee, et que l'empirerusse ne soit demembre, Lenine opte pour la solution federaliste. qu'il nedgfendait pas auparavant. Bon gre, mal gre, il faut obtenir que cespeuples fassent partie de l'Union sovietique. En encourageant les lan-gues et les cultures locales, on veut obtenir une unite pluraliste par saforme unitaire par son contenu.

Le federalisme sous Staline se distingua par un centralisme exacerbe.II liquida moralement et physiquement des leaders et des cadres communis-tes nationaux. II «cirillisa» des alphabets. II justifia l'oppression tsariste.II alla meme jusqu'a changer l'histoire des nations. Selon Staline. apres laseconde guerre mondiale, la Russie refusa, a cause de sa resistance heroi-que contre Hitler, d'etre la Republique que guidat l'Union. Elle devait assumerla tache d'etre le «grand fr&re».

Avec la destalinisation, on rghabilite en partie les peuples deportes,effaçes de la carte et des encyclopedies par Staline. Ses successeurs ontsuivi une politique plus prudente. Mais l'auteur de l'ouvrage remarque qu'ilexiste une continuite de Lenine a nous jours: la politique nationale secaracterise par une sous-valorisation du probleme national, et, par le faitde croire que la solution se trouve dans la disparition des differences na-tionales. Entre Staline et les autres, la difference se situe simplement auniveau des methodes.

2. UN PEUPLE SOVIETIOUE OU PLUSIEURS PEUPLES?ANALYSE DEMOGRAPHIOUE

Dans son etude detaillee sur la demographie de l'Union sovietique,l'auteur constate les faits suivants: d'enormes variations de la population,dues aux guerres, a la Revolution, a la famine, aux camps de concentration,a la collectivisation forcee, aux annexions, etc; une tendance a la baissede la natalite; un comportement ambigu face a la natalite; les peuplesoccidentaux et ceux de la Baltique croissent au-dessous de la moyennenationale; les peuples asiatiques et ceux du Caucase ont un accroisse-ment au-dessus de la moyenne; les Russes emigrent beaucoup vers toutesles r£publiques, tandis que les peuples musulmans sont hostiles aux de-placements, en particulier aux deplacements en dehors de l'aire culturellede l'lslam.

3. DEMOGRAPHIE ET ECONOMIE

En Union sovi6tique le manque de main d'oeuvre se fait sentir. Non pasa cause de sa carence, mais a cause de sa distribution. La ou le travailexige un grand dynamisme d6mographique, ce dernier est faible, et vice--versa. De plus, l'auteur observe une certaine anarchie dans l'emigration.Les gens fuient du Nord-Ouest, de la Siberie et de l'extreme Orient versdes climats plus doux.

Cependant, c'est dans ces inmenses regions au climat ardu que se trou-vent des reserves gigantesques qu( n'attendent qu'a etre exploitees. D'ailleurs,souligne H. Carrfere d'Encausse, en Asle Centrale, ou il y a une main d'oeu-vre abondante et peu de travail, la population autochtone n'emigre pas.Ce manque de coincidence entre le dynamisme economique et le dynamismedemographique, reprfisente un defi a la planification economique de l'etat.

NAZIOEN EHBEBOLTA SOVIET BATASUNEAN 69

4. LES FORCES UNIFICATRICES: POLITIOUE, PARTI, ARMEE

D'apr&s les faits rapportts par l'auteur, l'esprit f6d6ra!iste qui devraltaccompagner les institutions politlques de type f6d6ral, va s'amenuisant.La Constitution de 1976 est fondee sur l'afirmation suivante: a savoir que,grace a la Revolution et a la politique nationale suivie, «l'Etat de tout lepeuple sovietique» est ne. Les Republiques federees ont peu de capacite demanoeuvre. Dans les aspects les plus formels de la culture, elles jouissentd'une certaine autonomle. II n'en va de meme quant au contenu culturel,a la politique et a l'Sconomie. On se limite, dans ces cas, a mettre enpratique les consignes de Moscou, ou les Russes et les Slaves sont ma-joritaires.

C'est le Parti qui est l'el^ment de cohSsion le plus important des na-tions. Toutes les R§publiques n'y sont pas repr6sent6es conform6ment al'importance de leur population. Le Parti est unique dans toute l'Unionsovi6tique, et le centre exerce un controle ferme du Partl a la p6riph6rie.

L'un des objectifs que I'arm6e se propose consciemment est celui del'integration des nationalites et i'apprentissage de la langue russe. De nosjours, il n'y a pas d'armees nationales. Le haut commandenment de I'arm6eest compose de Slaves, de Russes et d'Ukrainiens en particulier. L'armee,plutot qu'un reflet des nationalites, est un reflet du pouvolr.

5. LA POLITIOUE LINGUISTIOUE

La Revolution favorisa a ses d£buts toutes les langues, memes cellesqui etaient parl6es par de tres petites minorites. Devant la loi, toutesles langues ^taient et sont egales. En fait, il existe une hi^rarchie deslangues, au sommet de laquelle se trouve le russe.

En realit^, la langue est un appui trfes solide de la conscience natio-nale. Et sa promotion va dans le sens oppos6 au but poursuivi par lapolit!que linguistique: c'est a dire, arriver peu a peu a une langue commu-ne a toute l'Union.

A l'interieur du tableau complexe qu'offre la situation des langues enURSS, l'auteur pense que celles-ci sont tres vivantes. Leur vitalite dependdu degre d'autonomie que possedent les zones ou elles sont parlees. Ce-pendant, la -russification. progressive est une r6alit6. Dans ce processusl'ecole joue un grand role. Par contre, les essais de «russification» ontobtenu des resultats tres faibles dans les nationalites de la periph^rie,c'est a dire, dans les nationalites du Caucase et d'Asie, ou ils se sontheurtes a une grande resistance. L'auteur pense que d'autres nations,dans des circonstances tres semblables, se comportent d'une façon opposee:les unes resistent a l'assimilation, les autres se laissent assimiler sansdifficulte. L'explication est que les unes poss&dent «une epaisseur historiqueet culturelle», contrairement aux autres.

6. L'INTEGRATION EN CRISE

L'auteur rapporte ici les cas de plusieurs nations qui demontrent quele «peuple sovietique» est un desir plutot qu'une r6alite. Elle distingue troissituations: 1) les peuples sans patrie: les Tartares de Crimee d^portespar Staline, rehabilites il y a peu, mais qui ne peuvent retourner a leurpatrie d'origine; les Allemands qui manifestent des desirs d'emigrationvers l'Europe; les Juifs qui emigrent a Israel.

2) Les nations rebelles: le cas de la Georgie est choisi comme type

7 0 MANOI.O PAGOLA

de nation rebelle. La Georgie fait preuve d'une sensibilite sp^ciale a n'im-porte quel essai, aussi discret soit-il, de promouvoir la langue russe auxdepens du gSorgien.

3} Les frferes ennemis: l'auteur cite le cas de l'Ukraine, R6publique par-ticulierement choy6e, et qui partage le pouvoir avec les Russes. Les reven-dications culturelles contre la russification, rendues plus faciles grace a lagrande parentg des langues ukrainienne et russe, ne cessent de s'accrottre.

7. LA RELIGION ET LE SENTIMENT NATIONAL

La religion, loin d'6tre une simple survivance du passe, est un autre6l6ment qui exerce une influence oppos^e a l'integration. On analyse danscet ouvrage le catholicisme et l'lslam.

1) Le catholicisme en Lithuanie a ete If6, dans l'histoire, a la luttenationaliste contre les Allemands et les tsars russes. De nos jours, ils'oppose au r^gime communiste.

2) Le cas de l'lslam est etudie plus longuement. Selon H. Carrered'Encausse, le phenomene de l'lslam est trfes important, parce qu'il formeun milieu culturel a contenu particulier, et parce qu'il dSmontre une grandecapacit§ d'adaptation a la situation dans laque(le il se trouve au sein d'unesoci^te communiste. Selon l'auteur, au lieu de se laisser absorber par lecommunisme, l'lslam intfegre le communisme. De plus, il faut tenir compted'un autre facteur: l'esprit communautaire tres fort qui regne au-dela desfrontieres. Aujourd'hui, l'«homo Islamicus» est plus puissant que l'<homosovieticus».

Dans ses conclusions, Helene Carrere d'Encausse confirme ce qui etaitlatent dans tout l'ouvrage, a savoir que la politique nationale du regimesovietique a renforce, comme aucun autre regime ne l'a fait, les langueset les cultures nationales. C'est un fait positif d'une grande importance.Mais son propos 6tait de passer de ce stade a la fusion des nationalit^s.C'est la ou elle a echouS. Les nations, qui ne sont pas ind^pendantistesen URSS, veulent conserver leur personnalite. Le regime sovietique et lemarxisme sur lequel il s'appuie, n'ont pas su apprecier, a sa juste valeur,In fait national. Selon l'auteur, I'Etat sovietique semble incapable de sortirde l'impasse. nationale. L'article se termine sur une brfeve appreoiation del'ouvrage.

Documents

Nazioen errebolta Soviet Batasunean