1. NAZIV PREDMETA MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST 2. KATALOG ZNANJA SRPSKI, CRNOGORSKI, BOŠNJAČKI I HRVATSKI JEZIK I KNJIŽEVNOSTI 3. Broj časova po godinama obrazovanja i oblicima nastave 3 + 2 4. Opšti ciljevi nastave 1. Učenici razvijaju vještinu izražavanja i sporazumijevanja maternjim jezikom, birajući formu prikladnu situaciji - svjesni su da je maternji jezik najprikladniji za izražavanje i obrazlaganje njihovog mišljenja - stiču sposobnost da slušaju, pitaju i odgovore na ono što drugi pitaju, kao i da razumiju značenje neverbalnih poruka. 2. Vještinu izražavanja i sporazumijevanja učenici stiču na primjerima različitih tekstova koje slušaju , čitaju (gledaju) i zapisuju. Pod nastavnikovim rukovođenjem uče se da ih razumiju, razlažu, analiziraju i kritički vrednuju. Nakon toga učenici mogu da sami sastavljaju slične tekstove, razumljive i jezički ispravne. 3. Učenici ovladavaju sposobnošću sporazumijevanja književnim jezikom, znaju njegove principe i normu i koriste ih u sastavljanju usmenih i pisanih tekstova. Budući da se nastava odvija na reprezentativnim književnim tekstovima, kao i na neknjiževnim tekstovima, učenici formiraju potpunu sliku fonetskih, morfoloških, sintaksičkih i leksičkih struktura maternjeg jezika. Učenik, takođe, ovladava različitim stilskim obrascima i stiče sposobnost adekvatne upotrebe funkcionalnih stilova prilikom govora i pisanja. 4. Razvijajući vještine komunikacije učenik se socijalizuje, postaje svjestan mogućnosti da utiče na svoju sredinu i da učestvuje u društvenom životu. 5. Kroz nastavu književnosti učenici se razvijaju u slobodne, kreativne i kulturne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika. Nastava književnosti osobito utiče na razvoj moralnih osjećanja, na bogatstvo misli i osjećanja, na uočavanje njihovih nijansi i bogatstva. 6. Na odabranim primjerima iz naše i svjetske književnosti učenici shvataju osnovne knjževno-teorijske pojmove i razvoj žanrovskih oblika. U okviru književnog djela učenik je u stanju da uoči i vrednuje estetske, etičke i saznajne vrijednosti. 7. Kroz nastavu književnosti ojačava se samosvijest učenika, njegov nacionalni i evropski kulturni identitet i svijest o civilizacijskom zajedništvu sa drugima. 8. Učenici se osposobljavaju za sporazumijevanje o stručnoj problematici sa strankama i poslovnim partnerima. 9. Učenici se podstiču da učestvuju u svim oblicima vannastavnih aktivnosti i takmičenja te da sarađuju u novinama i časopisima, radijskim i televizijskim kućama. Talentovani učenici se podstiču da sami stvaraju književno-umjetničke tekstove. 10. Učenici shvataju osobenost svog maternjeg jezika, činjenicu da se njime služi više različitih nacija , zbog čega se taj jezik različito imenuje, ali jednako obilježava lični, nacionalni i državni identitet svake nacije. 11. Učenici se vaspitavaju u pravcu jezičke tolerancije, uvažavanja drugih jezika i jezičkih manjina u svojoj sredini. 12.Učenici se osposobljavaju da koriste i tehničko-informativnu pomoć prilikom prikupljanja, organizovanja i saopštavanja informacija. Učenici razumiju moć medija i stiču kritički odnos prema njima.

5. Sadržaji / Standardi znanja / Operativni ciljevi Razred: prvi

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja Uvod u književno djelo i književno-teorijski pojmovi 1.Književnost, beletristika, literatura, poezija - denotativno i konotativno značenje - Andrić: “Aska i vuk” - slojevitost književnog djela - sloj značenja - sloj zvučanja - sloj prikazanih predmetnosti - sloj ideja

Umijeće čitanja, slušanja, razmišljanja, razumijevanja i osobenosti književnog teksta 1.Učenik: - zna da objasni šta je književnost - razumije osobenost jezika književnog djela - umije da svojim riječima objasni konkretnost, emocionalnost, ritmičnost i punoću smisla književnog djela - shvata i umije da obrazloži značaj književnosti za individualni razvoj pojedinca, kao i njen značaj u okviru društvenog života - umije da obrazloži univerzalnost književnog djela - umije da klasifikuje umjetnosti prema izražajnim sredstvima i da ih uporedi - pronalazi elemente književnog djela u drugim umjetničkim oblicima - razumije pojam stila u književnosti - razumije značaj proučavanja književnosti - može da navede problemska

Usvajanje visokih etičkih i civilizacijskih vrijednosti 1.Kosmopolitski duh - njegovanje osjećanja za lijepo.

Slušanje, čitanje, pisanje, dijalog, rad u grupi na datom zadatku, uključivanje informativne pismenosti 1. Upoređivanje različitih oblika umjetnosti.

1.1. Tema, motiv, fabula, siže, književni lik, tip 1.2.Književni rodovi i vrste: Lirika (pojam, odlike) - lirske vrste - ’’Vila zida grad’’ - ’’Veče na školju’’ - ’’Kari Šabanovi’’ - izbor iz Antologije bošnjačko-muslimanske lirike (priredio Husein Bašić) - Mekuli (izbor) 1.3. Epika: - “Banović Strahinja” - tema, motiv, fabula, siže, književni lik, motivacija, pripovjedač - Jedna narodna pjesma po izboru nastavnika (Predlaže se odlomak iz spjeva koji je Milman Peri zabilježio u Bijelom Polju 1935. od Avda Međedovića) - “Djevojka cara nadmudrila” 1.4.Lirsko – epske vrste

područja i nauke koje se bave književnim djelima. 1.1. Umijeće pronalaženja i uočavanja književno-teorijskih pojmova. 1.2. Umije da nabroji lirske vrste i njihove karakteristike - uočava motive, ritam, melodiju i stilsko-izražajna sredstva - u stanju je da iznese svoj doživljaj pjesme - primjenjuje stečena znanja analizirajući nove pjesme. 1.3. Učenik: - razlikuje usmenu od pisane književnosti - razlikuje temu, motiv, fabulu, siže - može da kompoziciono razloži djelo - razumije pojam motivacije - zna da upotrijebi pojmove lik (lice), ličnost, junak, karakter, pripovjedač - shvata likove u bajci kao obrasce funkcija - ispravlja učinjenu grešku u upotrebi termina i argumentacije - razumije načine prikazivanja vremena, prostora i zbivanja u književnom djelu. 1.4. Umije da odredi lirsko-epske

1.2. Razvijanje ljubavi prema zavičaju - prepoznavanje različitih kvaliteta i osobenosti. 1.3. Ravnopravnost polova - kritičnost prema stereotipima - ljubav prema porodici - praštanje - mudrost - snalažljivost 1.4. Ravnopravnost polova

1.2. Čitanje, slušanje, kazivanje književnih tekstova - rad u biblioteci – učenik dobija zadatak da pronađe književno djelo. 1.3. Rad u grupama - izražavanja svog doživljaja teksta - učenik opisuje lik, crte ličnosti - isti događaj prikazuje u različitim vremenskim planovima. 1.4. Rad na času sa nastavnikom

- balada, romansa, poema - “Hasanaginica” (narodna balada) 1.5.Drama - tragedija, komedija, drama u užem smislu Sofokle: “Antigona” ili Jovan Sterija Popović: ’’Pokondirena tikva’’ - pozorište - film 2.Književnost starog vijeka i antike 2.1.”Ep o Gilgamešu” (odlomak) - Homer: ’’Ilijada’’ (VI ili XVIII pjevanje) - trojanski mit - homersko pitanje - heksametar -’’ Biblija’’ (odlomci – “ Priča o Ruti”, “Pjesma nad pjesmama”, ”Legenda o potopu” “Jevanđelje po Mateju” - iz Starog i Novog zavjeta)

vrste i nabroji glavne odlike -može da prepozna elemente lirskog u epskom. 1.5. Uočavanje osobenosti dramske radnje, struktura drame, uloga radnje, lika, jezgrovitosti - dramsko – dramatično - zna da nabroji dramske vrste - zna da kompoziciono razloži dramu - u stanju je da u ulozi reditelja koristi tekst drame (dramatizuje tekst) - uočava važnost scenskih znakova - u stanju je da napravi mali scenski scenario, prikaz. 2.1. Učenik: - poznaje epohe književne istorije od antike do prosvjetiteljstva - prati razlike koje nastaju u okviru književnog roda, vrste, odnosno žanra i sam klasifikuje - izražava svoj doživljaj književnog djela - primjenjuje teorijska znanja u analizi - na primjerima djela umije da obrazloži univerzalnost smisla

- ljubav prema porodici - spremnost na požrtvovanje i praštanje. 1.5. Njegovanje ljubavi prema bratu - stradanje u ime ljubavi - požrtvovanost, dosljednost, hrabrost - demokratski principi. 2.1.Uvažavanje protivnika - praštanje - značaj porodice - rat kao društveno i lično zlo - izbjegavanje sukoba - demokratski principi.

kao medijatorom - dramatizacija teksta - pozorišna predstava. 1.5. Dramatizacija teksta - učenici vježbaju uloge režisera, glumaca, scenariste… - gledanje pozorišne predstave. 2.1. Čitanje sažetog izdanja - nastavnikovo izražajno čitanje na času - gledanje filmova koji olakšavaju dodir sa epohom - raščlanjivanje heksametra - opisivanje junaka - prepričavanje radnje - odbrana pojedinih pozicija.

3. Srednjovjekovna književnost južnoslovenskih naroda 3.1.Počeci pismenosti kod Slovena (Ćirilo i Metodije) - Miroslavljevo jevanđelje - slovenski jezik, pisma i recenzije - vrste srednjovjekovne književnosti -’’Ljetopis popa Dukljanina’’ – odlomak iz “Žitija Vladimira i Kosare” 4. Prosvjetiteljstvo 4.1. Pojam, osobenosti, značaj - poetika - barokne i klasicističke crte - sentimentalizam 4.2. Petar I Petrović Njegoš: “Poslanice” - pismo

književnog djela, njegov asocijativni potencijal, humanističke poruke - upoređuje književne epohe. 3.1.Govore o svom doživljaju književnog djela. Imenuju mjesta u Crnoj Gori koja su značajna i koja se pominju u “Ljetopisu” i drugim djelima srednjovjekovne književnosti - uočavanje estetskog potencijala srednjovjekovne književnosti - znaju razlike između stila antičke i srednjovjekovne književnosti. 4. Učenici se koriste znanjima iz istorije književnosti i teorije književnosti pri interpretaciji književnih tekstova 4.1. Učenici mogu da uoče i izdvoje osobenosti pravca i stila - umiju da prave paralele sa ranijim epohama.

3.1. Učenik je u stanju da ideje i situacije sa kojima se sreće u književnim djelima prepoznaje u svom okruženju - usvaja demokratske principe - nastoji da razumije razlike među ljudima - razvija ljudsku i nacionalnu toleranciju - izbjegava sukobe - uvažava sagovornika - vrednuje značaj porodice i ljubavi - vrednuje književnost kao način postizanja samosvijesti, sigurnosti i svestranosti - ljubav iznad svih stvari. 4.1.Vjerska tolerancija - vrijednost jednakosti i slobode za sve - težnja ka harmonizaciji ljudskih odnosa.

3.1. Učenici izražajno čitaju na času - pronalaze opšta mjesta u književnosti srednjeg vijeka - simuliraju srednjevjekovni tekst (književni oblici, stil). 4.1.Tekstove raditi na časovima uz instrukciju nastavnika - rad u grupama.

4.3. Dositej Obradović: “Život i priključenija” (odlomak) - autobiografija - epistolarni roman 5. Romantizam (u Evropi i kod nas) 5.1. Pojam, osobenosti, značaj - poetika - odlike stila - žanrovi 5.2. A. S. Puškin: “Cigani” - poema 5.3. Vuk Stefanović Karadžić (tekstovi iz svih oblasti rada)

4.2. Sposobnost pronalaženja estetskih kvaliteta teksta - umijeće povezivanja istorijskih pojava i literarnog razvoja. 4.3.Umije da izlaže načela književnih epoha. - u stanju je da argumentovano raspravlja o čovjekovoj ličnosti - postaje svjestan značaja porodice. 5.1. Sposobnost da se uoče i izdvoje osobenosti pravca i stila - može da raščlani mješovite rodove i vrste u primjerima romantičarske književnosti - lako se snalazi u žanrovskim određenjima - u stanju je da izražajno kazuje lirski tekst. 5.2. Postaje svjestan problema vezanih za razvoj skladne ličnosti (sukob ideala i stvarnosti); načelo: ’’slobodu hoćeš samo sebi’’ - uvažava različitosti. 5.3. Zna da objasni značaj usmene i pisane književnosti za razvoj jezika - shvata značaj cjelokupnog Vukovog rada (razumijevajući

4.2. Nacionalni identitet - jednakost pred zakonom - razumno uređivanje ljudskih odnosa. 4.3.Uvažavanje značaja porodice : “knjige, knjige, a ne zvanja i praporce”. 5.1.Njegovanje tradicije i prošlosti. - traženje smisla življenja i trajanja u narodnom blagu. 5.2.Uvažavanje različitosti - ljubav mijenja način života - njegovanje ljubavi prema prirodi i zajedničkom životu. 5.3. Stvaralaštvo kao oblik borbe i održanja - njegovanje osjećanja privrženosti tradiciji i prošlosti.

4.2. Čitanje odabranih tekstova. 4.3. Čitanje odlomaka i razgovor o njima. 5.1. Frontalna nastava (nastavnikovo izlaganje) - rad u grupama (istraživanje, sugerisanje, traganje za izvorima). 5.2. Izražajno kazivanje. Konfliktna situacija u djelu - dramatizacija. 5.3. Čitanje, slušanje, kazivanje.

5.4. Petar II Petrović Njegoš: “Gorski vijenac” ’’Noć skuplja vijeka’’ 5.5. Branko Radičević: “Kad mlidija’ umreti” - elegija Đura Jakšić: “Ponoć” Jovan Jovanović Zmaj: Đulići, Đulići uveoci 5.6. Stefan Mitrov Ljubiša: “Kanjoš Macedonović” 6. Domaća lektira

odabrane tekstove). 5.4. Uviđa složenost životnih situacija i raspravlja o njima - uočava ljudske vrijednosti i nedostatke - prepoznaje aluzije i karakteristične stilske figure. 5.5. Razmišlja o složenosti književnog jezika - uočava stvarno u nestvarnom, i obrnuto - koristi stečena znanja o načelima naše versifikacije - primjenjuje poznavanje stilskih figura - uloga refrena. 5.6. Objašnjava legendu i savremenost, humor i komiku - specifičnost pripovijedanja - uočava vezu između Ljubišine i narodne priče.

5.4. Njegovanje osjećanja za prošlost i tradiciju:“Junaštvo je car zla svakojega” - vrednovanje ljudskih vrlina. - vaspitava se za mir i toleranciju. 5.5. Njegovanje ljubavi prema životu - ljubav prema prirodi - ushićenost ljepotama življenja - njegovanje osjećanja o snazi i ljepoti poezije - njegovanje ljubavi prema dragim osobama (majci) - osjećanje povezanosti stvarnog i nestvarnog - osjećanje ljubavi prema porodici - ljubav prema ženi - njegovanje ljubavi prema svom rodu - njegovanje osjećanja za lijepo:“ljubav jača od smrti”. 5.6. Ne suditi po izgledu - prevladavanje kompleksa kroz suočavanje sa vlastitim nedostacima.

5.4. Čitanje odlomaka po ulogama - govorenje odlomaka. 5.5. Pojedinačno govorenje stihova - glasno čitanje - uz nastavnikovo posredovanje otkrivati novo u načinu i pristupu stvarnosti - čitanje po grupama - bilježenje utisaka - analiziranje teksta. 5.6.Čitanje odabranih odlomaka. - rad u grupama.

6.l. Šekspir: ’’Romeo i Julija’’ 6.2. Servantes: ’’Don Kihot’’ – odlomak po izboru nastavnika 7. Jezik 7.1.Opšti pojmovi o jeziku - metajezik 7.2. Standardizacija i norma - istorijski razvoj jezika - književni jezici na srpskohrvatskom jezičkom području do XIX vijeka; staroslovenski, srpskoslovenski, slavenoserbski, rusko-slovenski spomenici

6.1. Odlike renesansne drame i pozorišta i njihova nova uloga. 6.2. Zna da objasni strukturne elemente: prostor, vrijeme, likove - karakterizacija likova - šta je parodija. 7.1. Učenik je može da objasni šta je jezik, njegov značaj za komunikaciju, njegovu moć u odnosu na druge načine sporazumijevanja, funkcije. 7.2. Zna kako se normira jedan jezik, šta je norma, a šta standardizacija - zna da navede književne jezike do XIX vijeka, uoči razlike, razumije istorijske promjene.

6.1. Ljubav kao pokretački motiv - izbjegavanje sukoba - tolerancija. 6.2. Njegovanje osjećanja za pravdu i pravičnost - uvažavanje ideala stvarnosti - ideali kao pokretački motivi. 7.1. Svijest o značaju maternjeg jezika - integrativna snaga jezika - jezička tolerancija – uvažavanje različitosti - odnos prema jezičkoj tradiciji - oformljivanje lične, nacionalne i državne samosvijesti - sposobnost razgovora i slušanje drugih uz poštovanje i kritičnost - svijest o tudjicama i izbjegavanju tudjica.

6.1. Izdvajaju scene koje ilustruju renesansni život - uočavaju Šekspirov sonet u dijalogu junaka. 6.2. Čitanje zadataka - raspravljaju o Servantesovoj kritici društva -prave paralelu između junaka - govore o sukobu ideala i stvarnosti. 7.1. Objašnjavaju jezik kao psihološku, biološku i sociološku pojavu - na izabranu temu ili pojam pokušavaju da gestikulacijom i mimikom objasne, tj. prikažu istu pojavu, a onda porede sa pisanim ili izgovorenim tekstom - porede sa drugim načinima sporazumijevanja. 7.2. Iz enciklopedija i drugih izvora pronalaze tekstove pisane nekim od starih književnih jezika - uočavaju grafeme, ornamentiku, inicijale - prepoznaju (ukoliko mogu) riječi bliske današnjim oblicima, upoređuju.

7.3. Narječja, dijalekti - standardni, nastandardni izrazi - žargon, argo, sleng - jezičko raslojavanje: individualano, teritorijalano, socijalno, funkcionalno - termini: idiolekt, sociolekt, dijalekt 7.4. Književni jezik - početak standardizacije srpskohrvatskog jezika - razvoj jezika u drugoj polovini XIX vijeka - više imena jednog jezika 8. Jezički sistem i nauke koje se njime bave 8.1. Fonetika i fonologija - glasovni sistem 8.2. Akcenatski sistem 8.3. Morfologija Vrste riječi:

7.3. Razlikuje narječja i dijalekte - prepoznaje nestandardne jezičke varijetete i otklanja ih u govoru i pisanju - zna da objasni jezičko raslojavanje i da ga prepozna - razumije značenje termina idiolekt, sociolekt, dijalekt… i razlikuje ih. 7.4. Poznavanje maternjeg jezika. 8.1. Ovladavanje osnovnim elementima jezika kao sistema - poznaje nauke koje se bave jezikom - poznaje i prepoznaje glasovne promjene i pravilno ih upotrebljava u govoru i pisanju. 8.3. Umijeće da se u tekstu prepoznaju vrste riječi.

7.4. Svijest o maternjem jeziku i njegovanje ličnog i nacionalnog identiteta kroz jezik. 8.3. Integracija kroz jezik.

7.3. Pronalaze (ili im se sugerišu) tekstove sa dijalekatskim izrazima, čitaju, komentarišu, normiraju, uočavaju razlike - pišu rječnik žargonizama svoje generacije. 8.1. Iz odabranog teksta prepoznaju riječi u kojima se izvršila glasovna promjena, objašnjavaju, daju primjere, dopunjavaju tekstove. 8.2. Akcentuju, ispravljaju - demonstriraju služenje priručnikom. 8.3. Učenici na tekstu podvlače vrste riječi.

- imenice - pridjevi -zamjenice - glagoli - brojevi - nepromjenljive riječi 9. Pravopis 9.1. Pisanje velikog slova, pisanje skraćenica, pisanje ijekavice - sastavljeno i rastavljeno pisanje riječi 10. Kultura izražavanja

9.1. Zna da koristi pravopisne priručnike - pravilno upotrebljava veliko slovo u pisanju - zna da piše skraćenice - zna da pravilno piše ijekavicu - izbjegava najčešće gramatičke greške. 10. Učenik je sposoban za aktivno slušanje i pisanje.

9.1. Sigurnost, samopouzdanje. 10. Kultura dijaloga.

9.1. Pišu po diktatu i kontrolišu, ispravljaju tekstove sa greškama, popunjavaju tekstove - prepisuju kraći tekst ekavskog izgovora ijekavicom - pišu pismene zadatke - prepoznaju i vježbaju principe komponovanja na primjerima dobrih i loših pismenih sastava (tekstovi se mogu umnožiti pa učenici daju sugestije, vrednuju). 10. Gledaju ili slušaju emisije raznovrsnog sadržaja (po izboru), pišu izvještaj ili informišu o odgledanom ili odslušanom - analiziraju - vode računa o jezičkoj pravilnosti - pišu molbe, žalbe, zahvalnice, pisma, čestitke, oglase itd. - čitaju po izboru reportažu, putopis, dnevnik, biografiju - pišu po izboru

10.1. Kultura pismenog izražavanja - tehnika pisanja sastava - principi komponovanja pismenog sastava: jedinstva, odabiranja, skladnosti, proporcije, izrazitosti, raznovrsnosti

- komentarišu - pišu narativne tekstove, komentarišu, dopunjuju, mijenjaju - samostalno biraju tekstove i komentarišu: navode temu, način izlaganja, ideje, namjenu… - izvještavaju o različitim pojavama iz društvenog, kulturnog i sportskog života - čitaju konverzacioni i književni tekst, obraćaju pažnju na tempo izgovora, intonaciju, naglašavanje riječi ili grupe riječi - izražajno govore pjesmu ili prozni odlomak po izboru ili iz programa - vježbaju razgovorni stil, simuliraju razgovor na stanici, ljetovanju, preko telefona… - razgovaraju o razgovoru - komentarišu stilske razlike, informisanost, razumljivost, izražajnost - nalaze primjere umjetničkog dijaloga i razgovornog stila u umjetničkom djelu.

10.2. Molba - Žalba - Zahvalnica -Pismo - Čestitka - Oglas - Reportaža - Putopis - Dnevnik - Biografija 10.3. Kultura usmenog izražavanja - Tempo - Intonacija

10.2. Može da napiše različite forme potrebne u svakodnavnoj komunikaciji - prepoznaje, razumije, zna da napiše i komentariše mješovite književne vrste - zna da napiše narativni tekst i da prepozna naraciju. 10.3. Zna da izražajno govori - da ispriča događaj - prepoznaje funkcionalne stilove - može samostalno da komentariše funkcionalne stilove.

6. Okvirni spisak literature Teorijsko-metodološka i ostala literatura u cilju modernog pristupa realizacije nastave jezika i književnosti (U pitanju je mogući izbor koji svaki nastavnik dograđuje ili mijenja shodno sopstvenom izboru i opredjeljenju za način na koji će ostvariti postavljene operativne ciljeve.) 1. Rečnik književnih termina, Nolit, Beograd, 1985. 2. Kristal Dejvid: Enciklopedijski rečnik moderne lingvistike, Nolit, Beograd, 1985. 3. Dejvid Kristal: Kembrička enciklopedija jezika, Nolit, Beograd. 4. Kreativno vaspitanje, časopis, 10 brojeva, Kreativni centar, Beograd. 5. Marinković Simeon: Metodika kreativne nastave srpskog jezika i književnosti, Kreativni centar, Beograd, 1995. 6. Bugarski Ranko: Uvod u opštu lingvistiku, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1995 (treće izdanje). 7. Klajn Ivan: Jezik oko nas, Nolit, Beograd, 1980. 8. Klajn Ivan: Rečnik jezičkih nedoumica, Nolit, Beograd, 1987 (drugo izdanje). 9. Klajn Ivan, Ivić Pavle, Pešikan Mitar, Brborić Branislav: Jezički priručnik, RTB Beograd, 1991. 10. Lešić Zdenko: Jezik i književno djelo, Zavod za izdavanje udžbenika, Sarajevo, 1982 (četvrto izdanje). 11. Stanojčić Živojin, Popović Ljubomir: Gramatika srpskog jezika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1997 (peto izdanje) i druge važeće gramatike meritornih autora. 12. Stevanović Mihailo: Savremeni srpskohrvatski jezik I i II, Naučna knjiga, Beograd, 1975 (treće izdanje). 13. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura I, Stručna knjiga, Beograd, 1998 (četvrto izdanje). 14. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura II, Stručna knjiga, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 15. Milan Šipka: Priče o riječima, Svjetlost, Sarajevo, 1984 (sedmo izdanje). 16. Ivić Milka: O Vukovom i vukovskom jeziku, Čigoja, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 17. Selimović Meša: Za i protiv Vuka, 1981. 18. Rečnik srpskohrvatskog književnog jezika, Matica srpska, Novi Sad. 19. Vuk Stefanović Karadžić: Srpski rječnik. 20. Ostojić Branislav, Vujičić Dragomir: Rečnik (i)jekavizama srpskog jezika, CID, Podgorica, 2ooo. 21. Vuković Novo, Putevima stilističke ideje. 22. Danojlić Milovan: Muke s rečima, 1990 (četvrto izdanje). 23. Bahtin Mihail: Napomene uz metodologiju nauke o književnosti, Treći program, br. 39, Beograd, 1978. 24. Bahtin Mihail: O romanu, Nolit, Beograd, 1989. 25. Radoje Simić: Morfonološki procesi u srpskohrvatskom jeziku, njihovi uzroci i posledice; ITP ''Unireks'' – Nikšić, MH ''Aktuel'' – grafički atelje, Zemun; Beograd – Nikšić, 1994. 26. Bart Rolan: Književnost, mitologija, semiologija, Nolit, Beograd, 1971. 27. Bašlar Gaston: Poetika prostora, ''Kultura'', Beograd, 1969. 28. Curtijus E. R.: Evropska književnost i latinsko srednjovjekovlje, Matica hrvatska, Zagreb, 1971. 29. Čomski Noam: Gramatika i um, Nolit, Beograd, 1972. 30. Dubrovski Serž: Zašto nova kritika, ''SKZ'', Beograd, 1971. 31. Ejhenbaum Boris: Književnost, Nolit, Beograd, 1972. 32. Epštejn Mihail: Postmodernizam, ''Zepter Book World'', Beograd, 1998. 33. Fridrih Hugo: Struktura moderne lirike. 34. Frye Northrop: Anatomija kritike, ''Naprijed'', Zagreb, 1979. 35. Gadamer Hans Georg: Istina i metoda, Logos, ''Veselin Masleša'', Sarajevo, 1978. 36. Hirš E. D.: Načelna tumačenja, Nolit, Beograd, 1983. 37. Istorijski roman, Institut za književnost i umetnost Beograd, Institut za književnost Sarajevo, 1992 – 1996. 38. Jaus Hans Robert: Estetika recepcije, Nolit, Beograd, 1978. 39. Jung K. G.: Čovek i njegovi simboli, Narodna knjiga – Alfa, Beograd, 1996. 40. Kaler Džonatan: Strukturalistička poetika, SKZ, Beograd, 1990. 41. Kasirer Ernst: Filozofija simboličkih oblika, Dnevnik, ''Književna zajednica Novog Sada'', Novi Sad, 1985.

42. ''Književno delo i njegova građa'', ''Tekst i kontekstualnost'', ''Citat, montaža, kolaž'', Treći program, br. 39, Beograd, 1978. 43. Lotman Jurij: Zapažanja o umetničkom prostoru, ''Književna kritika'', Beograd, jul – avgust 1989. 44. Miočinović Mirjana: Moderna teorija drame, Nolit, Beograd, 1981. 45. Kajzer: Jezičko književno djelo, ''Književna misao'', Beograd, 1973. 46. Nova kritika, Prosveta, Beograd, 1973. 47. Meletinski E. M.: Poetika mita, Nolit, Beograd. 48. Petković Novica: Od formalizma ka semiotici, BIGZ, Beograd, 1984. 49. Sosir Ferdinand: Opšta lingvistika, Nolit, Beograd, 1977. 50. Šklovski Viktor: Energija zablude, Prosveta, Beograd, 1981. 51. Šklovski Viktor. Građa i stil u Tolstojevom romanu ''Rar i mir'', Nolit, Beograd, 1984. 52. Teorija filma, priredio Dušan Stojanović, Nolit, Beograd, 1978. 53. Turković Hrvoje: Razumijevanje filma, Grafički zavod Hrvatske, Zagreb, 1988. 54. Uspenski Boris: Poetika kompozicije, Semiotika ikone, Nolit, Beograd 1979. 55. Velek Rene, Voren Ostin: Teorija književnosti, Nolit, Beograd, 1974. 56. Pravopis srpskohrvatskog jezika, školsko izdanje, Matica srpska / Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, Beogradski izdavačko – grafički zavod, Beograd 1977. 57. Mitar Pešikan, Mato Pižurica, Jovan Jerković: Pravopis srpskoga jezika, priručnik za škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva – Beograd, Matica srpska, Novi Sad 2001. 58. R. Simić, Ž. Stanojčić, B. Ostojić, B. Ćorić, M. Kovačević: Pravopis srpskoga jezika sa rečnikom, Beograd – Nikšić, 1993. 7. Materijalni uslovi za izvođenje nastave Materijalni uslovi podrazumijevaju kvalitetne učionice, kabinet, medijateke, biblioteku, sredstva za obuku nastavnika. Valjalo bi da postoje i saradnici, medijatori, u toku sprovođenja reforme obrazovanja. 8. Obavezni načini provjeravanja znanja - Provjeravanje mora da bude redovno, stimulativno i javno; - Učenik treba da ima svoj karton u koji bi se unosili rezultati svih provjera – numerički i opisni; - U jednom polugodištu učenik mora da bude ocijenjen najmanje dva puta; - Ocjenjuju se: pismeni i domaći zadaci ( NAPOMENA: U prvom razredu rade se četiri pismena zadatka u toku školske godine; u drugom razredu dva pismena zadatka). dnevnici čitanja govorni nastupi recitovanje znanja i vještine u okviru grupnog rada - Ocjenjivanje učenika slijedilo bi taksonomske stepene na osnovu Blumove klasifikacije (prepoznavanje, razumijevanje, upotreba, analiza, sinteza, vrednovanje). 9. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine koja je izvedena iz ocjena sa usmenih i pismenih provjera dobijenih tokom klasifikacionih perioda; - Izrada svih hronoloških tabela. 10. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika Nastavu srpskog jezika i književnosti mogu izvoditi diplomirani profesori srpskog jezika i književnosti, književnosti i srpskog jezika, komparativne i opšte književnosti. 11. Način prilagođavanja predmeta učenicima sa posebnim potrebama - Program za izuzetno nadarene učenike; - Individualna nastava; - Nivo povećanih zahtjeva od 30% - 100% - u zavisnosti od procjene nastavnika - Obezbijediti posebne materijalno-tehničke uslove za rad sa ovakvim učenicima.

12. Povezanost sa drugim predmetima - Likovna i muzička umjetnost - Istorija - Psihologija - Sociologija - Arhitektura - Matematika (npr.: znak u matematici). ISPITNI KATALOG NASTAVA JEZIKA Opšta znanja o jeziku U okviru opštih znanja o jeziku učenik mora da zna: - šta je jezik, njegova svojstva i funkcije - da objasni razvoj jezika - šta je jezička konvencija - razvoj i vrste pisama - porodicu jezika kojoj pripada maternji jezik - da odredi mjesto maternjeg jezika u porodici jezika - šta je višejezičnost, a šta više imenovanja jednog jezika - kako se normira i standardizuje jezik - koji su važeći pravopisi, rječnici i gramatike - da ih upotrebljava, tj. da pronađe informaciju - književne jezike i pisma do pojave Vuka, Vukov rad i savremenu jezičku situaciju, književne dogovore - narječja i dijalekte maternjeg jezika - vrste raslojavanja jezika i termine vezane za njih. Gramatika Učenik iz gramatike treba da zna: - jezičku strukturu i nauke koje se bave jezikom - glasovne promjene i njihovu pravilnu upotrebu u govoru i pisanju - vrste riječi i njihove osobine (gramatičke kategorije i sintaksičke funkcije) - da ih mijenja (deklinacija, konjugacija, komparacija) - da ih pravilno upotrebljava u govoru / pisanju - da riješi jezičku nedoumicu analogijom ili upotrebom rječnika, gramatike, pravopisa - kako se tvore riječi - da pravilno piše složenice i polusloženice - leksikološke termine (leksikografija, leksema) - da razlikuje riječi po porijeklu i riječi prema upotrebi - da ih navede - da ih adekvatno koristi - da prepozna tip i karakter teksta na osnovu leksema - šta su fraze, termini, kalkovi, klišei - da pravilno i jasno izrazi misao, tj. da sklapa rečenične djelove - da preoblikuje (izrazi misao na više načina) - da uoči informativnu i stilsku vrijednost rečenice - da pojednostavi izraz - da ''razbija'' složene rečenice na proširene (proste) - da usložnjava izraz (stvara složene od proširenih) - padežni sistem i sinonimiju padeža - da pravilno upotrijebi padežne oblike u govoru i pisanju - da pravilno koristi predloško-padežne konstrukcije

- da pravilno izgovori i napiše negaciju - pravila kongruencije - glagolska vremena i načine - da pravilno izgovori i napiše glagolske oblike - da razlikuje indikativnu, modalnu i relativnu upotrebu glagolskih vremena i načina - da uoči njihovu stilsku funkciju - šta je pragmatična strana jezika i da poznaje govorne činove. Poznavanje pravopisa - da upotrijebi veliko slovo u pisanju - da piše skraćenice - da pravilno piše ijekavicu - da pravilno rastavlja i sastavlja riječi u pisanju - da rastavlja riječi na kraju reda - da koristi interpunkciju i pravopisne znake gdje je potrebno - da prilagođava riječi iz stranih jezika maternjem - da ih pravilno mijenja i piše (transkripcija). Kultura čitanja, slušanja i govora - da primijeni gramatička i pravopisna pravila - da normira određeni tekst - da jasno, razumljivo i pravilno govori i piše. Slušanje i govor Učenik: - razumije pročitano (odslušano, odgledano) - umije da ponovi, prepriča sadržinu - može da odgovori na pitanja vezana za sadržinu (zapaža detalje) - umije da komentariše (kritički procijeni) tekstove - može da prepozna namjenu, stil, razumljivost, jezičku pravilnost, stav autora teksta - može da ispravi nepravilnost i nerazumljivost - umije da ispriča događaj - umije da ga obogati deskripcijom i emocijama - može da prepozna funkcionalane stilove, njihove vrste i da ih kritički doživljava - umije samostalno da pripremi govorni nastup i da govorno nastupa - umije da koristi podsjetnik i da improvizuje - umije izražajno da govori - umije da rezimira - sposoban je da razgovara, polemiše - umije da argumentuje stavove - zna da racionalno upotrijebi vrijeme - uvažava sagovornika - na osnovu slušanja može da prepozna biografiju, putopis, reportažu, esej. Čitanje - umije da čita pravilno, tečno i izražajno - umije pravilno da akcentuje, intonira, pravi pauze - razumije pročitano - umije da čita vodeći računa o stilu i o namjeni pročitanog. Pisanje - zna samostalno da napiše sastav - zna da napiše rezime - zna da piše bilješke, podsjetnik, zapisnik - zna da koristi naraciju, deskripciju, refleksiju i raspravu

- prepoznaje i piše različitim funkcionalnim stilovima i koristi njihove oblike: publicističke vrste: vijest, informaciju administrativne: molbu, žalbu, čestitku, konkurs, oglas - zna da napiše putopis, biografiju kao umjetnički i neumjetnički tekst. NASTAVA KNJIŽEVNOSTI Opšti standardi - Učenici su u stanju da odslušaju, pročitaju i interpretiraju književne tekstove od antike do kraja XX vijeka. - Nakon čitanja teksta u stanju su da izraze svoj doživljaj: osjećanja, predstave, mišljenja i saznanja. - Učenici su u stanju da raščlane književni tekst koristeći osnovne književno-teorijske pojmove. - Sposobni su da vrednuju estetske, etičke i saznajne domete pročitanog djela. - U stanju su da nastavu književnosti dovedu u vezu sa sopstvenim iskustvima i znanjima iz drugih oblasti. - Učenici su sposobni da pripreme i kazuju ono što su pripremili (o svom doživljaju, o pročitanom djelu), da komentariše djelo, da načini književnu paralelu, da vrednuje djela prema kvalitetima. - Sposobnost doživljavanja lijepe književnosti učenici dokazuju i izražajnim kazivanjem i kazivanjem napamet kraćih literarnih oblika. - U stanju su da napišu pismeni sastav o pročitanom djelu, da tekst parafraziraju, prepričaju, prikažu, analiziraju i vrednuju. - Učenici su u stanju da napišu tekst u kojem prikazuju junaka, određeni problem, izvještaj o domaćem čitanju, dnevnik čitanja, interpretaciju, esej i, izuzetno, da sami stvaralački pišu. - Poznaju književne epohe i pravce, mogu da ih porede i vrednuju njihove domete. - Povezuju teoriju i istoriju književnosti u koherentan sistem znanja. - Smisleno i samostalno upotrebljavaju teorijska znanja o književnosti. Standardi prema godinama učenja I razred Učenik treba da: - samostalno i sa razumijevanjem, u sebi ili naglas, čita književno-umjetnički tekst (odnosno odlomak teksta) - na primjeru određenog teksta odredi književni rod (lirika, epika, drama) i književnu vrstu, kao i da svoje određenje obrazloži - jasno formuliše temu djela i razlaže ga na manje tematsko-motivne cjeline - objasni svojstva pjesničkog jezika: slikovitost, emocionalnost, ritmičnost, preobražaj i punoću značenja - u lirskom tekstu uoči i izdvoji najfrekventnije stilske figure (lirske paralelizme anaforu, epiforu, metaforu, metonimiju, eufemizam, alegoriju, simbol; asindet, polisindet, elipsu; aluziju, osimoron, ironiju) - raščlani stih prema zakonima naše silabičko-tonske versifikacije: da odredi stope, naglaske, cezuru, prepozna i razlikuje trohej, jamb, daktil, strofu i tip rime - kompozicionu organizaciju pjesme dovede u vezu sa njenim smislom (efekti ponavljanja, raspored pjesničkih slika) - sonetnu formu - prepozna i odredi baladu - šta je psalam - razliku između epike u stihu i epike u prozi - uoči odlike strukturnih elemenata epskog: prostora, vremena i zbivanja - razlikuje termine: sadržaj, fabula i siže - sažeto izloži fabulu djela i ukaže na epizode i digresije - razumije i razlikuje motiv i motivaciju - odlike epske pjesme i epa; posebno epskog stila na primjeru naše epike - razlikuje pripovijetku, novelu i roman - uoči poziciju pripovjedača: er- i ich- forma, pouzdani i nepouzdani pripovjedač

- razlikuje dramski tekst i didaskalije i u stanju je da kompoziciono razloži dramu prema trodjelnoj / petodjelnoj shemi - uoči konfliktne linije, glavnu i sporedne i da o njima izvještava - objasni pojam katarze - napravi književnu paralelu, zasnovanu ili na kontrastnim odlikama književnih epoha ili na motivsko-tematskoj i idejnoj sličnosti djela - ukaže na etičke i saznajne vrijednosti djela - pripremi i održi govorni nastup o književno-umjetničkom tekstu - izražajno napamet kazuje jedan kraći književni tekst, čime dokazuju sposobnost estetskog doživljaja i interpretacije - napiše sastav o pročitanom djelu: da opišu lik, izlože radnju, komentarišu djelo i načine osnovnu književnu analizu - napiše literarni tekst o svom doživljaju književnog djela, dnevnik čitanja, odnosno kraći prikaz pročitanog djela - objasni promjene u okviru književnih rodova kroz epohe i stilove zaključno sa realizmom - u tekstu koji pripada lirici, razumije i može da objasni promjenu senzibiliteta koji donosi romantizam (weltschmertz, spleen) i na primjerima obrazlaže odlike romantičarskog stila - načini stilsku i versifikacijsku analizu pjesama našeg romantizma, da obrazloži njihove estetske domete i idejne vrijednosti - analizira pjesmu kao dinamičku strukturu slojeva zvučanja, značenja, prikazanih predmetnosti i ideja, i uočava fenomen opalizacije književnog teksta - objasni formu poeme kao žanrovske transformacije romantičarskog spjeva - govori o Njegoševom djelu, o njegovim žanrovskim odlikama, odnosu fikcije i istorije, kolektivnom i pojedinačnom junaku, sukobu motivacijskih načela koji otkriva njegov univerzalno humanistički karakter, kao i da načini idejnu paralelu među Njegoševim djelima KATALOG ZNANJA U katalog znanja ulaze djela koja se obrađuju u prvoj godini izučavanja maternjeg jezika i književnosti: Teorija književnosti: Književnost kao umjetnost Pjesnički jezik Slojevitost književnog djela Književni rodovi i vrste Metodološki pristup književnom djelu Književnost staroga vijeka: ''Ep o Gilgamešu'' (odlomci) Sofokle: ''Antigona'' Homer: ''Ilijada'' (VI pjevanje ili XVIII pjevanje), ''Biblija'' (odlomci) ''Legenda o potopu'' ''Jevanđelje po Mateju'' Srednjovjekovna književnost: Ćirilo i Metodije ''Miroslavljevo jevanđelje'' ''Ljetopis popa Dukljanina'' Narodna književnost: ''Ženidba kralja Vukašina'' "Ženidba Maksima Crnojevića" 'Banović Strahinja''

Izbor iz muslimanske narodne epike ''Djevojka cara nadmudrila'', ''Vila zida grad'', ''Hasanaginica'' Humanizam i renesansa: Šekspir: ''Romeo i Julija'' Servantes: ''Don Kihot'' (odlomci) Barok, klasicizam, prosvjetiteljstvo: Dositej Obradović: ''Život i priključenija'' Jovan Sterija Popović: ''Pokondirena tikva'' Petar I Petrović Njegoš: ''Poslanice'' Romantizam: Puškin: ''Cigani'' Vuk Karadžić – značaj i djelo Petar II Petrović Njegoš: ''Gorski vijenac'', ''Noć skuplja vijeka'' Branko Radičević: ''Kad mlidija’ umreti'' Đura Jakšić: ''Ponoć'' Jovan Jovanović Zmaj: ''Đulići'' i ''Đulići uveoci'' S. M. Ljubiša: ''Kanjoš Macedonović'' Katalog znanja uradila komisija u sastavu:

1. dr Miodrag Jovanović, predsjednik 2. Zora Rudović, član 3. Zuvdija Hodžić, član 4. mr Rok Đoljaj, član 5. Zoja Bojanić, član

1. NAZIV PREDMETA MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST 2. KATALOG ZNANJA SRPSKI, CRNOGORSKI, BOŠNJAČKI I HRVATSKI JEZIK I KNJIŽEVNOSTI 3. Broj časova po godinama obrazovanja i oblicima nastave 3 + 2 + 2 4. Opšti ciljevi nastave 1. Učenici razvijaju vještinu izražavanja i sporazumijevanja maternjim jezikom, birajući formu prikladnu situaciji - svjesni su da je maternji jezik najprikladniji za izražavanje i obrazlaganje njihovog mišljenja - stiču sposobnost da slušaju, pitaju i odgovore na ono što drugi pitaju, kao i da razumiju značenje neverbalnih poruka. 2. Vještinu izražavanja i sporazumijevanja učenici stiču na primjerima različitih tekstova koje slušaju , čitaju (gledaju) i zapisuju. Pod nastavnikovim rukovođenjem uče se da ih razumiju, razlažu, analiziraju i kritički vrednuju. Nakon toga učenici mogu da sami sastavljaju slične tekstove, razumljive i jezički ispravne. 3. Učenici ovladavaju sposobnošću sporazumijevanja književnim jezikom, znaju njegove principe i normu i koriste ih u sastavljanju usmenih i pisanih tekstova. Budući da se nastava odvija na reprezentativnim književnim tekstovima, kao i na neknjiževnim tekstovima, učenici formiraju potpunu sliku fonetskih, morfoloških, sintaksičkih i leksičkih struktura maternjeg jezika. Učenik, takođe, ovladava različitim stilskim obrascima i stiče sposobnost adekvatne upotrebe funkcionalnih stilova prilikom govora i pisanja. 4. Razvijajući vještine komunikacije učenik se socijalizuje, postaje svjestan mogućnosti da utiče na svoju sredinu i da učestvuje u društvenom životu. 5. Kroz nastavu književnosti učenici se razvijaju u slobodne, kreativne i kulturne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika. Nastava književnosti osobito utiče na razvoj moralnih osjećanja, na bogatstvo misli i osjećanja, na uočavanje njihovih nijansi i bogatstva. 6. Na odabranim primjerima iz naše i svjetske književnosti učenici shvataju osnovne knjževno-teorijske pojmove i razvoj žanrovskih oblika. U okviru književnog djela učenik je u stanju da uoči i vrednuje estetske, etičke i saznajne vrijednosti. 7. Kroz nastavu književnosti ojačava se samosvijest učenika, njegov nacionalni i evropski kulturni identitet i svijest o civilizacijskom zajedništvu sa drugima. 8. Učenici se osposobljavaju za sporazumijevanje o stručnoj problematici sa strankama i poslovnim partnerima. 9. Učenici se podstiču da učestvuju u svim oblicima vannastavnih aktivnosti i takmičenja te da sarađuju u novinama i časopisima, radijskim i televizijskim kućama. Talentovani učenici se podstiču da sami stvaraju književno-umjetničke tekstove. 10. Učenici shvataju osobenost svog maternjeg jezika, činjenicu da se njime služi više različitih nacija , zbog čega se taj jezik različito imenuje, ali jednako obilježava lični, nacionalni i državni identitet svake nacije. 11. Učenici se vaspitavaju u pravcu jezičke tolerancije, uvažavanja drugih jezika i jezičkih manjina u svojoj sredini. 12.Učenici se osposobljavaju da koriste i tehničko-informativnu pomoć prilikom prikupljanja, organizovanja i saopštavanja informacija. Učenici razumiju moć medija i stiču kritički odnos prema njima.

5. Sadržaji / Standardi znanja / Operativni ciljevi Razred: prvi

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja Uvod u književno djelo i književno-teorijski pojmovi 1. Književnost, beletristika, literatura, poezija - denotativno i konotativno značenje - Andrić: “Aska i vuk” - slojevitost književnog djela - sloj značenja - sloj zvučanja - sloj prikazanih predmetnosti - sloj ideja

Umijeće čitanja, slušanja, razmišljanja, razumijevanja i osobenosti književnog teksta 1.Učenik: - zna da objasni šta je književnost - razumije osobenost jezika književnog djela - umije da svojim riječima objasni konkretnost, emocionalnost, ritmičnost i punoću smisla književnog djela - shvata i umije da obrazloži značaj književnosti za individualni razvoj pojedinca, kao i njen značaj u okviru društvenog života - umije da obrazloži univerzalnost književnog djela - umije da klasifikuje umjetnosti prema izražajnim sredstvima i da ih uporedi - pronalazi elemente književnog djela u drugim umjetničkim oblicima - razumije pojam stila u književnosti - razumije značaj proučavanja književnosti - može da navede problemska

Usvajanje visokih etičkih i civilizacijskih vrijednosti 1.Kosmopolitski duh - njegovanje osjećanja za lijepo.

Slušanje, čitanje, pisanje, dijalog, rad u grupi na datom zadatku, uključivanje informativne pismenosti 1. Upoređivanje različitih oblika umjetnosti.

1.1.“Banović Strahinja” - tema, motiv, fabula, siže, književni lik, motivacija, pripovjedač - “Djevojka cara nadmudrila” 1.2. Pjesnički jezik (konkretnost, emocionalnost, ritmičnost, preobražaj i punoća značenja) - Aleksandar Ivanović: ’’Kari Šabanovi’’ - Aleksa Šantić: ’’Veče na Školju’’ -izbor iz Antologije bošnjačko-muslimanske lirike (priredio Husein Bašić) - Stilske figure (dikcije, tropi, figure konstrukcije, figure misli) - Versifikacija (vrste, slog, stopa, stih, cezura)

područja i nauke koje se bave književnim djelima. 1.1. Učenik: - razlikuje usmenu od pisane književnosti - razlikuje temu, motiv, fabulu, siže - može da kompoziciono razloži djelo - razumije pojam motivacije - zna da upotrijebi pojmove lik (lice), ličnost, junak, karakter, pripovjedač - shvata likove u bajci kao obrasce funkcija - ispravlja učinjenu grešku u upotrebi termina i argumentacije - razumije načine prikazivanja vremena, prostora i zbivanja u književnom djelu. 1.2. Može da uoči slojeve književnog teksta (zvukovni, značenjski, idejni) - umije da nabroji najčešće stilske figure na radnom materijalu - zna da razlaže stih na slogove, stope, nalazi mjesto cezure, prepoznaje ritam - zna da obrazloži oblike versifikacije i da demonstrira principe naše versifikacije na primjerima.

1.1 Ravnopravnost polova - kritičnost prema stereotipima - ljubav prema porodici - praštanje - mudrost - snalažljivost. 1.2. Spremnost za rad u grupi - njegovanje osjećanja za lijepo.

1.1. Rad u grupama - izražavanja svog doživljaja teksta - učenik opisuje lik, crte ličnosti - isti događaj prikazuje u različitim vremenskim planovima. 1.2. Rad na času (prvo slušanje, čitanje u sebi, bilježenje asocijacija, upoređivanje doživljaja - recitovanje.

- principi naše versifikacije 1.3. Djelo zabavne književnosti po izboru učenika. 1.4. Književni rodovi i vrste: Lirika - lirske pjesme po izboru nastavnika (sa crnogorskog prostora: Banjević, Zogović, Đonović, Kostić, Dubak, Bašić, Brković, Hodžić, Mekuli, S. Perović, V. Vulanović …) 1.5.Književni rodovi i vrste: Epika - Danilo Kiš: ’’Rani jadi’’ - Kadare: “Tvrđava” - lirizam - transformacija građe 1.6.Lirsko – epske vrste - balada, romansa, poema - “Hasanaginica” (narodna balada) 1.7.Drama - tragedija, komedija, drama u užem smislu

1.3. Razlikuje umjetničku od zabavne književnosti - umije da prema takvom kriterijumu klasifikuje nova djela sa kojima se sreće. 1.4. Umije da nabroji lirske vrste i njihove karakteristike - umije da iznese svoj doživljaj pjesme - primjenjuje stečena znanja analizirajući nove pjesme. 1.5. – Zna da nabroji vrste i svojstva epike (u stihu i u prozi) - razlikuje pripovijetku, novelu i roman - klasifikuje romane koje je pročitao - prema temi i strukturi - primjenjuje stečena znanja (o temi, karakteru, pripovjedaču, motivaciji…) u analizi epskog djela. 1.6. Umije da odredi lirsko-epske vrste i nabroji glavne odlike -može da prepozna elemente lirskog u epskom. 1.7. Uočavanje osobenosti dramske radnje, struktura drame, uloga radnje, lika,

1.3. Njegovanje osjećanja za lijepo i zabavno. 1.4. Razvijanje ljubavi prema zavičaju - prepoznavanje različitih kvaliteta i osobenosti. 1.6. Ravnopravnost polova - ljubav prema porodici - spremnost na požrtvovanje i praštanje. 1.7. Njegovanje ljubavi prema bratu - stradanje u ime ljubavi

1.3. Rasprava o pročitanom. 1.4. Čitanje, slušanje, kazivanje književnih tekstova - rad u biblioteci – učenik dobija zadatak da pronađe književno djelo. 1.5.Čitanje i slušanje književnog teksta - izražavanje doživljaja teksta - dnevnik čitanja. 1.6. Rad na času sa nastavnikom kao medijatorom - dramatizacija teksta - pozorišna predstava. 1.7. Dramatizacija teksta - učenici vježbaju uloge režisera, glumaca, scenariste…

Sofokle: “Antigona” ili Jovan Sterija Popović: ’’Pokondirena tikva’’ - pozorište - film 1.8.Mješovite književne vrste (biografija, memoari, putopis, dnevnik, feljton, reportaža, esej) - tekstovi po izboru učenika 2.Književnost starog vijeka i antike 2.1.”Ep o Gilgamešu” - Homer: ’’Ilijada’’ (VI ili XVIII pjevanje) - trojanski mit - homersko pitanje - heksametar - Sofokle: ’’Antigona’’ - tebanski mit - tragično - tragični junak - katarza

jezgrovitosti - dramsko – dramatično - zna da nabroji dramske vrste - zna da kompoziciono razloži dramu - može da u ulozi reditelja koristi tekst drame (dramatizuje tekst) - uočava važnost scenskih znakova - u stanju je da napravi mali scenski scenario, prikaz. 1.8. Umije da nabroji nučno-književne i publicističke vrste - umije da napiše biografiju, dnevnik, putopis, trudeći se da pronađe izraz sličan umjetničkom (izbor detalja, slikovitost, retrospekcija, metaforičnost, kompoziciona rješenja). 2.1. Učenik: - poznaje epohe književne istorije od antike do prosvjetiteljstva - prati razlike koje nastaju u okviru književnog roda, vrste, odnosno žanra i sam klasifikuje - izražava svoj doživljaj književnog djela - primjenjuje teorijska znanja u analizi

- požrtvovanost, dosljednost, hrabrost - demokratski principi. 1.8. Razvijanje kulture izražavanja - dijalog - uvažavanje sagovornika. 2.1.Uvažavanje protivnika - praštanje - značaj porodice - rat kao društveno i lično zlo - izbjegavanje sukoba - demokratski principi.

- gledanje pozorišne predstave. 1.8. Tekstovi po izboru učenika - komentari i primjedbe - pretraga biblioteke (slični tekstovi). 2.1. Čitanje sažetog izdanja - nastavnikovo izražajno čitanje na času - gledanje filmova koji olakšavaju dodir sa epohom - raščlanjivanje heksametra - opisivanje junaka - prepričavanje radnje - odbrana pojedinih pozicija.

-’’ Biblija’’ (odlomci -“Priča o Ruti”, “Pjesma nad pjesmama”, “Legenda o potopu” “Jevanđelje po Mateju” - iz Starog i Novog zavjeta) - polisindet - psalam - biblijski stil 3. Srednjovjekovna književnost južnoslovenskih naroda 3.1. Počeci pismenosti kod Slovena (Ćirilo i Metodije) - Miroslavljevo jevanđelje - slovenski jezik, pisma i recenzije - vrste srednjovjekovne književnosti -’’Ljetopis popa Dukljanina’’ – odlomak iz “Žitija Vladimira i Kosare” - Odlomak iz Žitija po izboru nastavnika - Jefimija – “Pohvala knezu Lazaru” - Despot Stefan Lazarević – “Slovo ljubve” - akrostih 4.Narodna književnost 4.1.Lirska poezija -izbor iz Antologije bošnjačko-muslimanske lirike (priredio

- na primjerima djela (antičke, srednjovjekovne, narodne, renesansne književnosti) umije da obrazloži univerzalnost smisla književnog djela, njegov asocijativni potencijal, humanističke poruke - upoređuje književne epohe. 3.1. Govore o svom doživljaju književnog djela. Imenuju mjesta u Crnoj Gori koja su značajna i koja se pominju u “Ljetopisu” i drugim djelima srednjovjekovne književnosti - uočavanje estetskog potencijala srednjovjekovne književnosti - znaju razlike između stila antičke i srednjovjekovne književnosti. 4.1. Uočavanje specificnog tona pohvale - stilske vrijednosti.

3.1. Učenik je u stanju da ideje i situacije sa kojima se sreće u književnim djelima prepoznaje u svom okruženju - usvaja demokratske principe - nastoji da razumije razlike među ljudima - razvija ljudsku i nacionalnu toleranciju - izbjegava sukobe - uvažava sagovornika - vrednuje značaj porodice i ljubavi - vrednuje književnost kao način postizanja samosvijesti, sigurnosti i svestranosti - ljubav iznad svih stvari. 4.1. Njegovanje osjećanja za lijepo.

3.1. Učenici izražajno čitaju na času - pronalaze opšta mjesta u književnosti srednjeg vijeka - simuliraju srednjevjekovni tekst (književni oblici, stil). 4.1. Izražajno čitanje - pronalaženje motiva - recitovanje.

Husein Bašić) 4.2.Epska poezija - Ženidba kralja Vukašina -Marko Kraljević ukida svadbarinu -Ženidba Maksima Crnojevića - Osveta Batrića Perovica - Tri sužnja - Bolani Dojčin - Jedna narodna pjesma po izboru nastavnika (Predlaže se odlomak iz spjeva koji je Milman Peri zabilježio u Bijelom Polju 1935. od Avda Međedovića) 4.3.Narodna proza - vrste -izbor iz Antologije crnogorske narodne proze (biblioteka Luča) -izbor iz Antologije bošnjačke usmene umjetnosti (priredio Husein Bašić) 5.Humanizam i renesansa 5.1. Bokačo: ’’Dekameron’’ (novela po izboru nastavnika) Epoha Crnojevića (crnogorske štamparije na kraju XV vijeka, Đurđe Crnojević i štampar Makarije)

4.2. Znaju podjelu naše narodne epike na cikluse - odlike stila naše epike - deseterac - ističu lirsko u epskom - izražajna sredstva - biblijski elementi - primjena znanja o epici. 4.3.Uočavanje specificnosti pripovijedanja - funkcija stvarnog i nestvarnog. 5.1. Pravi se paralela između antičke, srednjovjekovne i renesansne književnosti - što je humanizam, a što renesansa

4.2. Buđenje interesovanja za prošlost - uvažavanje različitosti - nacionalna tolerancija - ravnopravnost polova - hrabrost, praštanje, odanost, miroljubivost - identifikacija sa karakterima. 4.3. Vrednovanje postupaka.

4.2. Čitanje odlomaka - govorenje odlomaka - učenici traže opšta mjesta - analiziraju likove. 4.3.Čitanje odabranih tekstova - izdvajanje karakterističnih mjesta - isti događaj prikazuje u različitim vremenskim planovima. 5.1.Čitanje odlomaka - odlike novele - učenici uočavaju kako motiv povezuje sva zbivanja u noveli.

5.2. Frančesko Petrarka : “Kanconijer” Ljudevit Pasković 5.3.Marin Drzić : “Novela od Stanca” 6. Barok i klasicizam 6.1. Ivan Gundulić: “Osman” (Prvo pjevanje) Ivan Antun Nenadić 6.2. Molijer: “Tvrdica” ili “Tartif” 7. Domaća lektira 7.1. Viljem Šekspir: ’’Romeo i Julija’’ 7.2. Servantes:

5.2. Uočavanje motiva - petrarkizam - novi senzibilitet (u odnosu na srednjovjekovno poimanje ljubavi) - sonetna forma. 5.3.Uloga pjesme, poslovice, zagonetke, igre riječi - farsa - pastorala. 6.1. Uočavanje istorijskog i neistorijskog - idejna i stilska obilježja - struktura vremena i prostora. 6.2. Primjena teorijskih znanja o drami. 7.1. Odlike renesansne drame i pozorišta i njihova nova uloga.

5.2. Ljubav kao petrarkistički motiv. 5.3. Njegovanje ljubavi prema čovjeku i prirodi. 6.1. Prolaznost vlasti i sile (i pojedinca i društva i naroda). 6.2. Izbjegavanje poroka (tvrdičluk, licemjerje) - njegovanje etičkih načela u životu. 7.1. Ljubav kao pokretački motiv

5.2. Izražajno čitanje soneta - uočavaju stilske figure - recitovanje. 5.3. Kompoziciono razlažu dramu. 6.1. Čitanje odlomaka. 6.2.Gledanje pozorišne predstave - čitanje odlomaka. 7.1. Izdvajaju scene koje ilustruju renesansni život

’’Don Kihot’’ (odlomak po izboru nastavnika) 8. Književni jezik 8.1.Opšti pojmovi o jeziku - metajezik - standardizacija i norma - istorijski razvoj jezika - književni jezici do XIX vijeka - staroslovenski - zetska redakcija ("Miroslavljevo jevanđelje”) - ruskoslovenski - slavenoserbski spomenici 8.2. Narječja , dijalekti (dijalekatska osnovica književnog jezika) - standardni i nestandardni izrazi - žargon, argo, sleng - jezičko raslojavanje:

7.2. Zna da objasni strukturne elemente epskog: prostor, vrijeme i likove - karakterizacija likova - šta je parodija. 8.1. Učenik treba da: - zna da objasni šta je jezik, njegov značaj za komunikaciju, njegovu moć u odnosu na druge načine sporazumijevanja i njegove funkcije - zna kako se normira jedan jezik, šta je norma, a šta standardizacija - zna da navede književne jezike do XIX vijeka, uoči razlike među njima i razumije istorijske promjene.

8.2. Razlikuje narječja i dijalekte, prepoznaje nestandardne jezičke varijetete i izbjegava ih u govoru i pisanju

- izbjegavanje sukoba - tolerancija. 7.2. Njegovanje osjećanja za pravdu i pravičnost - uvažavanje ideala stvarnosti - ideali kao pokretački motivi. 8.1. Svijest o značaju maternjeg jezika - integrativna snaga jezika - jezička tolerancija – uvažavanje različitosti - odnos prema jezičkoj tradiciji - oformljivanje lične, nacionalne i državne samosvijesti - sposobnost razgovora i slušanje drugih uz poštovanje i kritičnost - svijest o tudjicama i izbjegavanju tudjica.

- uočavaju Šekspirov sonet u dijalogu junaka. 7.2. Čitaju odlomke - uočavaju elemente parodije - Govore o Servantesovoj kritici društva - prave paralelu između junaka - govore o sukobu ideala i stvarnosti. 8.1. Povezati sa nastavom književnosti - objašnjavaju jezik kao psihološku, biološku i sociološku pojavu - na izabranu temu ili pojam pokušavaju da gestikulacijom i mimikom objasne, tj. prikažu istu pojavu, a onda porede sa pisanim ili izgovorenim tekstom - porede sa drugim načinima sporazumijevanja - iz enciklopedija i drugih izvora pronalaze tekstove pisane nekim od starih književnih jezika - uočavaju grafeme, ornamentiku, inicijale - prepoznaju (ukoliko mogu) riječi bliske današnjim oblicima, upoređuju. 8.2. Pronalaze (ili im se sugerišu) tekstove sa dijalekatskim izrazima, čitaju, komentarišu, normiraju, uočavaju razlike

individualno teritorijalno socijalno funkcionalno - termini: idiolekt, sociolekt, dijalekt. 9. Jezički sistem i nauke koje se njime bave 9.1. Jezik kao sistem znakova - Fonetika i fonologija - Tvorba riječi - Sintaksa - Leksikologija 10. Fonetika - Glasovni sistem - Fonoloski sistem - Morfofonologija - Akcenatski sistem 11. Pravopis 11.1. Osnovni principi - pisanje velikog slova, pisanje skraćenica, pisanje ijekavice

- zna da prepozna i objasni jezičko raslojavanje - razumije značenje termina: idiolekt, sociolekt, dijalekt… i razlikuje ih. 9.1.Ovladavanje osnovnim elementima jezika kao sistema - poznaje nauke koje se bave jezikom. 10. Uočavanje distinkcije, glas-fonema, riječ-morfema - poznaje i prepoznaje glasovne promjene i pravilno ih upotrebljava u govoru i pisanju - sposoban je da pravilno govori i akcentuje - poznaje akcenatski sistem. 11.1.Usvojiti pravopisna rješenja na mjestima glasovnih promjena - služenje pravopisnim priručnicima - pravilno upotrebljava veliko

9.1. Integracija kroz jezik. 11.1. Sigurnost, samopouzdanje.

- pišu rječnik žargonizama svoje generacije. 9.1.Vježbanja u izradi tekstova različitih funkcionalnih stilova. 10. Iz odabranog teksta prepoznaju riječi u kojima se izvršila glasovna promjena, objašnjavaju, daju primjere, dopunjavaju tekstove. Akcentuju, ispravljaju - demonstriraju služenje priručnikom. 11.1. Pišu po diktatu i kontrolišu, ispravljaju tekstove sa greškama, popunjavaju tekstove - prepisuju kraći tekst ekavskog

12. Kultura izrazavanja i pisanja 12.1. Tehnika pisanja sastava - principi komponovanja pismenog sastava: jedinstva, odabiranja, skladnosti, proporcije, izrazitosti, raznovrsnosti - Molba - Žalba - Zahvalnica - Pismo - Čestitka - Oglas - Reportaža - Putopis - Dnevnik - Biografija - Kultura usmenog izražavanja - Tempo - Intonacija

slovo u pisanju - zna da piše skraćenice - zna da pravilno piše ijekavicu - izbjegava najčešće gramatičke greške. 12.1. Učenik ovladava tehnikom pisanja sastava - sposoban je za aktivno pisanje i slušanje - sposoban je da napiše različite forme potrebne u svakodnevnoj komunikaciji - zna da napiše narativni tekst - razvija sposobnost govorenja o odslušanom ili odgledanom - jasno, pravilno i razumljivo govori - može da izražajno govori - da ispriča događaj - prepoznaje funkcionalne stilove - može samostalno da komentariše funkcionalne stilove.

12.1. Kultura dijaloga.

izgovora ijekavicom - pišu pismene zadatke - prepoznaju i vježbaju principe komponovanja na primjerima dobrih i loših pismenih sastava (tekstovi se mogu umnožiti pa učenici daju sugestije, vrednuju). 12.1. Slušanje i čitanje stručnih tekstova - slušanje i čitanje publicističkih tekstova - vježbanja u izradi različitih formi potrebnih u svakodnevnoj pismenoj komunikaciji.

6. Okvirni spisak literature Teorijsko-metodološka i ostala literatura u cilju modernog pristupa realizacije nastave jezika i književnosti (U pitanju je mogući izbor koji svaki nastavnik dograđuje ili mijenja shodno sopstvenom izboru i opredjeljenju za način na koji će ostvariti postavljene operativne ciljeve.) 1. Rečnik književnih termina, Nolit, Beograd, 1985. 2. Kristal Dejvid: Enciklopedijski rečnik moderne lingvistike, Nolit, Beograd, 1985. 3. Dejvid Kristal: Kembrička enciklopedija jezika, Nolit, Beograd. 4. Kreativno vaspitanje, časopis, 10 brojeva, Kreativni centar, Beograd. 5. Marinković Simeon: Metodika kreativne nastave srpskog jezika i književnosti, Kreativni centar, Beograd, 1995. 6. Bugarski Ranko: Uvod u opštu lingvistiku, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1995 (treće izdanje). 7. Klajn Ivan: Jezik oko nas, Nolit, Beograd, 1980. 8. Klajn Ivan: Rečnik jezičkih nedoumica, Nolit, Beograd, 1987 (drugo izdanje). 9. Klajn Ivan, Ivić Pavle, Pešikan Mitar, Brborić Branislav: Jezički priručnik, RTB Beograd, 1991. 10. Lešić Zdenko: Jezik i književno djelo, Zavod za izdavanje udžbenika, Sarajevo, 1982 (četvrto izdanje). 11. Stanojčić Živojin, Popović Ljubomir: Gramatika srpskog jezika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1997 (peto izdanje), i druge važeće gramatike meritornih autora. 12. Stevanović Mihailo: Savremeni srpskohrvatski jezik I i II, Naučna knjiga, Beograd, 1975 (treće izdanje). 13. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura I, Stručna knjiga, Beograd, 1998 (četvrto izdanje). 14. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura II, Stručna knjiga, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 15. Milan Šipka: Priče o riječima, Svjetlost, Sarajevo, 1984 (sedmo izdanje). 16. Ivić Milka: O Vukovom i vukovskom jeziku, Čigoja, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 17. Selimović Meša: Za i protiv Vuka, 1981. 18. Rečnik srpskohrvatskog književnog jezika, Matica srpska, Novi Sad. 19. Vuk Stefanović Karadžić: Srpski rječnik. 20. Ostojić Branislav, Vujičić Dragomir: Rečnik (i)jekavizama srpskog jezika, CID, Podgorica, 2ooo. 21. Vuković Novo, Putevima stilističke ideje. 22. Danojlić Milovan: Muke s rečima, 1990 (četvrto izdanje). 23. Bahtin Mihail: Napomene uz metodologiju nauke o književnosti, Treći program, br. 39, Beograd, 1978. 24. Bahtin Mihail: O romanu, Nolit, Beograd, 1989. 25. Radoje Simić: Morfonološki procesi u srpskohrvatskom jeziku, njihovi uzroci i posledice; ITP ''Unireks'' – Nikšić, MH ''Aktuel'' – grafički atelje, Zemun; Beograd – Nikšić, 1994. 26. Bart Rolan: Književnost, mitologija, semiologija, Nolit, Beograd, 1971. 27. Bašlar Gaston: Poetika prostora, ''Kultura'', Beograd, 1969. 28. Curtijus E. R.: Evropska književnost i latinsko srednjovjekovlje, Matica hrvatska, Zagreb, 1971. 29. Čomski Noam: Gramatika i um, Nolit, Beograd, 1972. 30. Dubrovski Serž: Zašto nova kritika, ''SKZ'', Beograd, 1971. 31. Ejhenbaum Boris: Književnost, Nolit, Beograd, 1972. 32. Epštejn Mihail: Postmodernizam, ''Zepter Book World'', Beograd, 1998. 33. Fridrih Hugo: Struktura moderne lirike. 34. Frye Northrop: Anatomija kritike, ''Naprijed'', Zagreb, 1979. 35. Gadamer Hans Georg: Istina i metoda, Logos, ''Veselin Masleša'', Sarajevo, 1978. 36. Hirš E. D.: Načelna tumačenja, Nolit, Beograd, 1983. 37. Istorijski roman, Institut za književnost i umetnost Beograd, Institut za književnost Sarajevo, 1992 – 1996.

38. Jaus Hans Robert: Estetika recepcije, Nolit, Beograd, 1978. 39. Jung K. G.: Čovek i njegovi simboli, Narodna knjiga – Alfa, Beograd, 1996. 40. Kaler Džonatan: Strukturalistička poetika, SKZ, Beograd, 1990. 41. Kasirer Ernst: Filozofija simboličkih oblika, Dnevnik, ''Književna zajednica Novog Sada'', Novi Sad, 1985. 42. ''Književno delo i njegova građa'', ''Tekst i kontekstualnost'', ''Citat, montaža, kolaž'', Treći program, br. 39, Beograd, 1978. 43. Lotman Jurij: Zapažanja o umetničkom prostoru, ''Književna kritika'', Beograd, jul – avgust 1989. 44. Miočinović Mirjana: Moderna teorija drame, Nolit, Beograd, 1981. 45. Kajzer: Jezičko književno djelo, ''Književna misao'', Beograd, 1973. 46. Nova kritika, Prosveta, Beograd, 1973. 47. Meletinski E. M.: Poetika mita, Nolit, Beograd. 48. Petković Novica: Od formalizma ka semiotici, BIGZ, Beograd, 1984. 49. Sosir Ferdinand: Opšta lingvistika, Nolit, Beograd, 1977. 50. Šklovski Viktor: Energija zablude, Prosveta, Beograd, 1981. 51. Šklovski Viktor. Građa i stil u Tolstojevom romanu ''Rar i mir'', Nolit, Beograd, 1984. 52. Teorija filma, priredio Dušan Stojanović, Nolit, Beograd, 1978. 53. Turković Hrvoje: Razumijevanje filma, Grafički zavod Hrvatske, Zagreb, 1988. 54. Uspenski Boris: Poetika kompozicije, Semiotika ikone, Nolit, Beograd 1979. 55. Velek Rene, Voren Ostin: Teorija književnosti, Nolit, Beograd, 1974. 56. Pravopis srpskohrvatskog jezika, školsko izdanje, Matica srpska / Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, Beogradski izdavačko – grafički zavod, Beograd 1977. 57. Mitar Pešikan, Mato Pižurica, Jovan Jerković: Pravopis srpskoga jezika, priručnik za škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva – Beograd, Matica srpska, Novi Sad 2001. 58. R. Simić, Ž. Stanojčić, B. Ostojić, B. Ćorić, M. Kovačević: Pravopis srpskoga jezika sa rečnikom, Beograd – Nikšić, 1993. 7. Materijalni uslovi za izvođenje nastave Materijalni uslovi podrazumijevaju kvalitetne učionice, kabinet, medijateke, biblioteku, sredstva za obuku nastavnika. Valjalo bi da postoje i saradnici, medijatori, u toku sprovođenja reforme obrazovanja. 8. Obavezni načini provjeravanja znanja - Provjeravanje mora da bude redovno, stimulativno i javno; - Učenik treba da ima svoj karton u koji bi se unosili rezultati svih provjera – numerički i opisni; - U jednom polugodištu učenik mora da bude ocijenjen najmanje dva puta; - Ocjenjuju se: pismeni i domaći zadaci ( NAPOMENA: U prvom razredu rade se četiri pismena zadatka u toku školske godine u drugom i trećem po dva pismena zadatka). dnevnici čitanja govorni nastupi recitovanje znanja i vještine u okviru grupnog rada - Ocjenjivanje učenika slijedilo bi taksonomske stepene na osnovu Blumove klasifikacije (prepoznavanje, razumijevanje, upotreba, analiza, sinteza, vrednovanje).

9. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine koja je izvedena iz ocjena sa usmenih i pismenih provjera dobijenih tokom klasifikacionih perioda; - Izrada svih hronoloških tabela. 10. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika Nastavu srpskog jezika i književnosti mogu izvoditi diplomirani profesori srpskog jezika i književnosti, književnosti i srpskog jezika, komparativne i opšte književnosti. 11. Način prilagođavanja predmeta učenicima sa posebnim potrebama - Program za izuzetno nadarene učenike; - Individualna nastava; - Nivo povećanih zahtjeva od 30% - 100% - u zavisnosti od procjene nastavnika - Obezbijediti posebne materijalno-tehničke uslove za rad sa ovakvim učenicima. 12. Povezanost sa drugim predmetima - Likovna i muzička umjetnost - Istorija - Psihologija - Sociologija - Arhitektura - Matematika (npr.: znak u matematici). ISPITNI KATALOG NASTAVA JEZIKA Opšta znanja o jeziku U okviru opštih znanja o jeziku učenik mora da zna: - šta je jezik, njegova svojstva i funkcije - da objasni razvoj jezika - šta je jezička konvencija - razvoj i vrste pisama - porodicu jezika kojoj pripada maternji jezik - da odredi mjesto maternjeg jezika u porodici jezika - šta je višejezičnost, a šta više imenovanja jednog jezika - kako se normira i standardizuje jezik - koji su važeći pravopisi, rječnici i gramatike - da ih upotrebljava, tj. da pronađe informaciju - književne jezike i pisma do pojave Vuka, Vukov rad i savremenu jezičku situaciju, književne dogovore - narječja i dijalekte maternjeg jezika - vrste raslojavanja jezika i termine vezane za njih.

Gramatika Učenik iz gramatike treba da zna: - jezičku strukturu i nauke koje se bave jezikom - glasovne promjene i njihovu pravilnu upotrebu u govoru i pisanju - vrste riječi i njihove osobine (gramatičke kategorije i sintaksičke funkcije) - da ih mijenja (deklinacija, konjugacija, komparacija) - da ih pravilno upotrebljava u govoru / pisanju - da riješi jezičku nedoumicu analogijom ili upotrebom rječnika, gramatike, pravopisa - kako se tvore riječi - da pravilno piše složenice i polusloženice - leksikološke termine (leksikografija, leksema) - da razlikuje riječi po porijeklu i riječi prema upotrebi - da ih navede - da ih adekvatno koristi - da prepozna tip i karakter teksta na osnovu leksema - šta su fraze, termini, kalkovi, klišei - da pravilno i jasno izrazi misao, tj. da sklapa rečenične djelove - da preoblikuje (izrazi misao na više načina) - da uoči informativnu i stilsku vrijednost rečenice - da pojednostavi izraz - da ''razbija'' složene rečenice na proširene (proste) - da usložnjava izraz (stvara složene od proširenih) - padežni sistem i sinonimiju padeža - da pravilno upotrijebi padežne oblike u govoru i pisanju - da pravilno koristi predloško-padežne konstrukcije - da pravilno izgovori i napiše negaciju - pravila kongruencije - glagolska vremena i načine - da pravilno izgovori i napiše glagolske oblike - da razlikuje indikativnu, modalnu i relativnu upotrebu glagolskih vremena i načina - da uoči njihovu stilsku funkciju - šta je pragmatična strana jezika i da poznaje govorne činove. Poznavanje pravopisa - da upotrijebi veliko slovo u pisanju - da piše skraćenice - da pravilno piše ijekavicu - da pravilno rastavlja i sastavlja riječi u pisanju - da rastavlja riječi na kraju reda - da koristi interpunkciju i pravopisne znake gdje je potrebno - da prilagođava riječi iz stranih jezika maternjem - da ih pravilno mijenja i piše (transkripcija). Kultura čitanja, slušanja i govora - da primijeni gramatička i pravopisna pravila - da normira određeni tekst - da jasno, razumljivo i pravilno govori i piše. Slušanje i govor Učenik: - razumije pročitano (odslušano, odgledano) - umije da ponovi, prepriča sadržinu - može da odgovori na pitanja vezana za sadržinu (zapaža detalje) - umije da komentariše (kritički procijeni) tekstove - može da prepozna namjenu, stil, razumljivost, jezičku pravilnost, stav autora teksta - može da ispravi nepravilnost i nerazumljivost

- umije da ispriča događaj - umije da ga obogati deskripcijom i emocijama - može da prepozna funkcionalane stilove, njihove vrste i da ih kritički doživljava - umije samostalno da pripremi govorni nastup i da govorno nastupa - umije da koristi podsjetnik i da improvizuje - umije izražajno da govori - umije da rezimira - sposoban je da razgovara, polemiše - umije da argumentuje stavove - zna da racionalno upotrijebi vrijeme - uvažava sagovornika - na osnovu slušanja može da prepozna biografiju, putopis, reportažu, esej. Čitanje - umije da čita pravilno, tečno i izražajno - umije pravilno da akcentuje, intonira, pravi pauze - razumije pročitano - umije da čita vodeći računa o stilu i o namjeni pročitanog. Pisanje - zna samostalno da napiše sastav - zna da napiše rezime - zna da piše bilješke, podsjetnik, zapisnik - zna da koristi naraciju, deskripciju, refleksiju i raspravu - prepoznaje i piše različitim funkcionalnim stilovima i koristi njihove oblike: publicističke vrste: vijest, informaciju administrativne: molbu, žalbu, čestitku, konkurs, oglas - zna da napiše putopis, biografiju kao umjetnički i neumjetnički tekst - zna da lektoriše tekst, koristeći osnovne lektorske znake - može da stilizuje tekst. NASTAVA KNJIŽEVNOSTI Opšti standardi - Učenici su u stanju da odslušaju, pročitaju i interpretiraju književne tekstove od antike do kraja XX vijeka. - Nakon čitanja teksta u stanju su da izraze svoj doživljaj: osjećanja, predstave, mišljenja i saznanja. - Učenici su u stanju da raščlane književni tekst koristeći osnovne književno-teorijske pojmove. - Sposobni su da vrednuju estetske, etičke i saznajne domete pročitanog djela. - U stanju su da nastavu književnosti dovedu u vezu sa sopstvenim iskustvima i znanjima iz drugih oblasti. - Učenici su sposobni da pripreme i kazuju ono što su pripremili (o svom doživljaju, o pročitanom djelu), da komentariše djelo, da načini književnu paralelu, da vrednuje djela prema kvalitetima. - Sposobnost doživljavanja lijepe književnosti učenici dokazuju i izražajnim kazivanjem i kazivanjem napamet kraćih literarnih oblika. - U stanju su da napišu pismeni sastav o pročitanom djelu, da tekst parafraziraju, prepričaju, prikažu, analiziraju i vrednuju. - Učenici su u stanju da napišu tekst u kojem prikazuju junaka, određeni problem, izvještaj o domaćem čitanju, dnevnik čitanja, interpretaciju, esej i, izuzetno, da sami stvaralački pišu. - Poznaju književne epohe i pravce, mogu da ih porede i vrednuju njihove domete. - Povezuju teoriju i istoriju književnosti u koherentan sistem znanja. - Smisleno i samostalno upotrebljavaju teorijska znanja o književnosti.

Standardi prema godinama učenja I razred Učenik treba da: - samostalno i sa razumijevanjem, u sebi ili naglas, čita književno-umjetnički tekst (odnosno odlomak teksta) iz savremene književnosti kao i tekstove od antike zaključno sa renesansom - umije da izrazi svoj doživljaj, osjećanja, predstave, mišljenja i spoznaje izazvane književno-umjetničkim tekstom - na primjeru određenog teksta odredi književni rod (lirika, epika, drama) i književnu vrstu, kao i da svoje određenje obrazloži - jasno formuliše temu djela i razlaže ga na manje tematsko-motivne cjeline - objasni svojstva pjesničkog jezika: slikovitost, emocionalnost, ritmičnost, preobražaj i punoću značenja - u lirskom tekstu uoči i izdvoji najfrekventnije stilske figure (lirske paralelizme anaforu, epiforu, metaforu, metonimiju, eufemizam, alegoriju, simbol; asindet, polisindet, elipsu; aluziju, osimoron, ironiju) - raščlani stih prema zakonima naše silabičko-tonske versifikacije - kompozicionu organizaciju pjesme dovede u vezu sa njenim smislom (efekti ponavljanja, raspored pjesničkih slika) - sonetnu formu - prepozna i odredi baladu - šta je psalam - razliku između epike u stihu i epike u prozi - uoči odlike strukturnih elemenata epskog: prostora, vremena i zbivanja - razlikuje termine: sadržaj, fabula i siže - sažeto izloži fabulu djela i ukaže na epizode i digresije - razumije i razlikuje motiv i motivaciju - odlike epske pjesme i epa; posebno epskog stila na primjeru naše epike - razlikuje pripovijetku, novelu i roman - razlikuje dramski tekst i didaskalije i u stanju je da kompoziciono razloži dramu prema trodjelnoj / petodjelnoj shemi - uoči konfliktne linije, glavnu i sporedne i da o njima izvještava - objasni pojam katarze - napravi književnu paralelu, zasnovanu ili na kontrastnim odlikama književnih epoha ili na motivsko-tematskoj i idejnoj sličnosti djela - ukaže na etičke i saznajne vrijednosti djela - pripremi i održi govorni nastup o književno-umjetničkom tekstu - izražajno napamet kazuje jedan kraći književni tekst, čime dokazuju sposobnost estetskog doživljaja i interpretacije - napiše sastav o pročitanom djelu: da opišu lik, izlože radnju, komentarišu djelo i načine osnovnu književnu analizu - napiše literarni tekst o svom doživljaju književnog djela, dnevnik čitanja, odnosno kraći prikaz pročitanog djela KATALOG ZNANJA U katalogu znanja nalaze se djela koja se obrađuju u prvoj godini izučavanja maternjeg jezika i književnosti: Teorija književnosti: Književnost kao umjetnost Pjesnički jezik Slojevitost književnog djela Književni rodovi i vrste Metodološki pristup književnom djelu

Književnost staroga vijeka: ''Ep o Gilgamešu'' Sofokle: ''Antigona'' Homer: ''Ilijada'' (VI ili XVIII pjevanje), ''Biblija'' (odlomci) ''Legenda o potopu'' ''Jevanđelje po Mateju'' Srednjovjekovna književnost: ''Ljetopis popa Dukljanina'' Odabrano žitije Jefimija: ''Pohvala knezu Lazaru'' Stefan Lazarević: ''Slovo ljubve'' Narodna književnost: ''Ženidba kralja Vukašina'' "Ženidba Maksima Crnojevića" ''Bolani Dojčin'' ''Banović Strahinja'' ''Osveta Batrića Perovića'' ''Tri sužnja'' Izbor iz muslimanske narodne epike ''Viša je gora od gore'', ''Ljubavni rastanak'', ''Djevojka cara nadmudrila'', ''Hasanaginica''

Humanizam i renesansa: Petrarka: ''Kanconijer'' Šekspir: ''Romeo i Julija'', ''Hamlet'' Bokačo: ''Dekameron'' Servantes: ''Don Kihot'' (odlomci) Marin Držić: ''Novela od Stanca'' Barok, klasicizam, prosvjetiteljstvo: Ivan Gundulić: ''Osman'' (prvo pjevanje) Molijer: ''Tartif'' Dositej Obradović: ''Život i priključenija'' Jovan Sterija Popović: ''Tvrdica'' Petar I Petrović Njegoš: ''Poslanice'', ''Kuluk''

1. NAZIV PREDMETA MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST 2. KATALOG ZNANJA SRPSKI, CRNOGORSKI, BOŠNJAČKI I HRVATSKI JEZIK I KNJIŽEVNOSTI 3. Broj časova po godinama obrazovanja i oblicima nastave

3 + 3 + 3 + 3 4. Opšti ciljevi nastave 1. Učenici razvijaju vještinu izražavanja i sporazumijevanja maternjim jezikom, birajući formu prikladnu situaciji - svjesni su da je maternji jezik najprikladniji za izražavanje i obrazlaganje njihovog mišljenja - stiču sposobnost da slušaju, pitaju i odgovore na ono što drugi pitaju, kao i da razumiju značenje neverbalnih poruka. 2. Vještinu izražavanja i sporazumijevanja učenici stiču na primjerima različitih tekstova koje slušaju , čitaju (gledaju) i zapisuju. Pod nastavnikovim rukovođenjem uče se da ih razumiju, razlažu, analiziraju i kritički vrednuju. Nakon toga učenici mogu da sami sastavljaju slične tekstove, razumljive i jezički ispravne. 3. Učenici ovladavaju sposobnošću sporazumijevanja književnim jezikom, znaju njegove principe i normu i koriste ih u sastavljanju usmenih i pisanih tekstova. Budući da se nastava odvija na reprezentativnim književnim tekstovima, kao i na neknjiževnim tekstovima, učenici formiraju potpunu sliku fonetskih, morfoloških, sintaksičkih i leksičkih struktura maternjeg jezika. Učenik, takođe, ovladava različitim stilskim obrascima i stiče sposobnost adekvatne upotrebe funkcionalnih stilova prilikom govora i pisanja. 4. Razvijajući vještine komunikacije učenik se socijalizuje, postaje svjestan mogućnosti da utiče na svoju sredinu i da učestvuje u društvenom životu. 5. Kroz nastavu književnosti učenici se razvijaju u slobodne, kreativne i kulturne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika. Nastava književnosti osobito utiče na razvoj moralnih osjećanja, na bogatstvo misli i osjećanja, na uočavanje njihovih nijansi i bogatstva. 6. Na odabranim primjerima iz naše i svjetske književnosti učenici shvataju osnovne knjževno-teorijske pojmove i razvoj žanrovskih oblika. U okviru književnog djela učenik je u stanju da uoči i vrednuje estetske, etičke i saznajne vrijednosti. 7. Kroz nastavu književnosti ojačava se samosvijest učenika, njegov nacionalni i evropski kulturni identitet i svijest o civilizacijskom zajedništvu sa drugima. 8. Učenici se osposobljavaju za sporazumijevanje o stručnoj problematici sa strankama i poslovnim partnerima. 9. Učenici se podstiču da učestvuju u svim oblicima vannastavnih aktivnosti i takmičenja te da sarađuju u novinama i časopisima, radijskim i televizijskim kućama. Talentovani učenici se podstiču da sami stvaraju književno-umjetničke tekstove. 10. Učenici shvataju osobenost svog maternjeg jezika, činjenicu da se njime služi više različitih nacija , zbog čega se taj jezik različito imenuje, ali jednako obilježava lični, nacionalni i državni identitet svake nacije. 11. Učenici se vaspitavaju u pravcu jezičke tolerancije, uvažavanja drugih jezika i jezičkih manjina u svojoj sredini. 12.Učenici se osposobljavaju da koriste i tehničko-informativnu pomoć prilikom prikupljanja, organizovanja i saopštavanja informacija. Učenici razumiju moć medija i stiču kritički odnos prema njima.

5. Sadržaji / Standardi znanja / Operativni ciljevi Razred: prvi

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja Uvod u književno djelo i književno-teorijski pojmovi 1. Književnost, beletristika, literatura, poezija. - denotativno i konotativno značenje - Andrić: “Aska i vuk” - slojevitost književnog djela - sloj značenja - sloj zvučanja - sloj prikazanih predmetnosti

- sloj ideja

Umijeće čitanja, slušanja, razmišljanja, razumijevanja i osobenosti književnog teksta 1. Učenik: - zna da objasni šta je književnost - razumije osobenost jezika književnog djela - umije da svojim riječima objasni konkretnost, emocionalnost, ritmičnost i punoću smisla književnog djela - shvata i umije da obrazloži značaj književnosti za individualni razvoj pojedinca, kao i njen značaj u okviru društvenog života - umije da obrazloži univerzalnost književnog djela - umije da klasifikuje umjetnosti prema izražajnim sredstvima i da ih uporedi - pronalazi elemente književnog djela u drugim umjetničkim oblicima - razumije pojam stila u književnosti - razumije značaj proučavanja književnosti - može da navede problemska

Usvajanje visokih etičkih i civilizacijskih vrijednosti 1. Kosmopolitski duh - njegovanje osjećanja za lijepo.

Slušanje, čitanje, pisanje, dijalog, rad u grupi na datom zadatku, uključivanje informativne pismenosti 1. Upoređivanje različitih oblika umjetnosti.

1.1.“Banović Strahinja” - tema, motiv, fabula, siže, književni lik, motivacija, pripovjedač - “Djevojka cara nadmudrila”. 1.2. Pjesnički jezik (konkretnost, emocionalnost, ritmičnost, preobražaj i punoća značenja) - Aleksandar Ivanović: ’’Kari Šabanovi’’ - Aleksa Šantić: ’’Veče na Školju’’ - izbor iz Antologije bošnjačko-muslimanske lirike (priredio Husein Bašić) - Stilske figure (dikcije, tropi, figure konstrukcije, figure misli) - Versifikacija (vrste, slog, stopa, stih, cezura)

područja i nauke koje se bave književnim djelima. 1.1. Učenik: - razlikuje usmenu od pisane književnosti - razlikuje temu, motiv, fabulu, siže - može da kompoziciono razloži djelo - razumije pojam motivacije - zna da upotrijebi pojmove lik (lice), ličnost, junak, karakter, pripovjedač - shvata likove u bajci kao obrasce funkcija - ispravlja učinjenu grešku u upotrebi termina i argumentacije - razumije načine prikazivanja vremena, prostora i zbivanja u književnom djelu. 1.2. Može da uoči slojeve književnog teksta (zvukovni, značenjski, idejni) - umije da nabroji najčešće stilske figure na radnom materijalu - zna da razlaže stih na slogove, stope, nalazi mjesto cezure, prepoznaje ritam - zna da obrazloži oblike versifikacije i da demonstrira principe naše versifikacije na primjerima.

1.1 Ravnopravnost polova - kritičnost prema stereotipima - ljubav prema porodici - praštanje - mudrost - snalažljivost. 1.2. Spremnost za rad u grupi - njegovanje osjećanja za lijepo.

1.1. Rad u grupama - izražavanja svog doživljaja teksta - učenik opisuje lik, crte ličnosti - isti događaj prikazuje u različitim vremenskim planovima. 1.2. Rad na času (prvo slušanje, čitanje u sebi, bilježenje asocijacija, upoređivanje doživljaja - recitovanje.

- principi naše versifikacije. 1.3. Djelo zabavne književnosti po izboru učenika. 1.4. Književni rodovi i vrste: Lirika - lirske pjesme po izboru nastavnika (sa crnogorskog prostora: Banjević, Zogović, Đonović, Kostić, Dubak, Hodžić, Brković, Bašić, Mekuli, S. Perović, V. Vulanović …) 1.5. Književni rodovi i vrste: Epika - Danilo Kiš: ’’Rani jadi’’ - lirizam - transformacija građe. - Ismail Kadare: “Tvrđava” 1.6. Lirsko – epske vrste - balada, romansa, poema - “Hasanaginica” (narodna

1.3. Razlikuje umjetničku od zabavne književnosti - umije da prema takvom kriterijumu klasifikuje nova djela sa kojima se sreće. 1.4. Umije da nabroji lirske vrste i njihove karakteristike - može da iznese svoj doživljaj pjesme - primjenjuje stečena znanja analizirajući nove pjesme. 1.5. Zna da nabroji vrste i svojstva epike (u stihu i u prozi) - razlikuje pripovijetku, novelu i roman - klasifikuje romane koje je pročitao - prema temi i strukturi - primjenjuje stečena znanja (o temi, karakteru, pripovjedaču, motivaciji…) u analizi epskog djela - razumije ''rastegljivost'' romanesknog žanra. 1.6. Umije da odredi lirsko-epske vrste i nabroji glavne odlike

1.3. Njegovanje osjećanja za lijepo i zabavno. 1.4. Razvijanje ljubavi prema zavičaju - prepoznavanje različitih kvaliteta i osobenosti. 1.6. Ravnopravnost polova

1.3. Rasprava o pročitanom. 1.4. Čitanje, slušanje, kazivanje književnih tekstova - rad u biblioteci – učenik dobija zadatak da pronađe književno djelo. 1.5. Čitanje i slušanje književnog teksta - izražavanje doživljaja teksta - dnevnik čitanja. 1.6. Rad na času sa nastavnikom

balada) 1.7. Drama - tragedija, komedija, drama u užem smislu Sofokle: “Antigona” ili Jovan Sterija Popović: ’’Pokondirena tikva’’ - pozorište - film 1.8. Mješovite književne vrste (biografija, memoari, putopis, dnevnik, feljton, reportaža, esej) - tekstovi po izboru učenika 2. Književnost starog vijeka i antike 2.1.”Ep o Gilgamešu” - Homer: ’’Ilijada’’ (VI ili XVIII pjevanje) - trojanski mit - homersko pitanje - heksametar

- može da prepozna elemente lirskog u epskom. 1.7. Uočavanje osobenosti dramske radnje, struktura drame, uloga radnje, lika, jezgrovitosti - dramsko – dramatično - zna da nabroji dramske vrste - zna da kompoziciono razloži dramu - može da u ulozi reditelja koristi tekst drame (dramatizuje tekst) - uočava važnost scenskih znakova - može da napravi mali scenski prikaz. 1.8. Umije da nabroji nučno-književne i publicističke vrste - zna da napiše biografiju, dnevnik, putopis, trudeći se da pronađe izraz sličan umjetničkom (izbor detalja, slikovitost, retrospekcija, metaforičnost, kompoziciona rješenja). 2.1. Učenik: - poznaje epohe književne istorije od antike do prosvjetiteljstva - prati razlike koje nastaju u

- ljubav prema porodici - spremnost na požrtvovanje i praštanje. 1.7. Njegovanje ljubavi prema bratu - stradanje u ime ljubavi - požrtvovanost, dosljednost, hrabrost - demokratski principi. 1.8. Razvijanje kulture izražavanja - dijalog - uvažavanje sagovornika. 2.1. Uvažavanje protivnika - praštanje - značaj porodice - rat kao društveno i lično zlo - izbjegavanje sukoba

kao medijatorom - dramatizacija teksta - pozorišna predstava. 1.7. Dramatizacija teksta - učenici vježbaju uloge režisera, glumaca, scenariste… - gledanje pozorišne predstave. 1.8. Tekstovi po izboru učenika - komentari i primjedbe - pretraga biblioteke (slični tekstovi). 2.1. Čitanje sažetog izdanja - nastavnikovo izražajno čitanje na času - gledanje filmova koji olakšavaju dodir sa epohom

- Sofokle: ’’Antigona’’ - tebanski mit - tragično - tragični junak - katarza -’’ Biblija’’ (odlomci -“Priča o Ruti”, “Pjesma nad pjesmama”, ”Legenda o potopu” “Jevanđelje po Mateju” - iz Starog i Novog zavjeta) - polisindet - psalam - biblijski stil - Kuran: 103. poglavlje El’ Asr 3.Srednjovjekovna književnost južnoslovenskih naroda 3.1. Počeci pismenosti kod Slovena (Ćirilo i Metodije) - Miroslavljevo jevanđelje - slovenski jezik, pisma i recenzije - vrste srednjovjekovne književnosti -’’Ljetopis popa Dukljanina’’ - odlomak iz “Žitija Vladimira i Kosare” - Odlomak iz Žitija po izboru nastavnika - Jefimija: “Pohvala knezu Lazaru” - Despot Stefan Lazarević –

okviru književnog roda, vrste, odnosno žanra i sam klasifikuje - izražava svoj doživljaj književnog djela - primjenjuje teorijska znanja u analizi - na primjerima djela (antičke, srednjovjekovne, narodne, renesansne književnosti) umije da obrazloži univerzalnost smisla književnog djela, njegov asocijativni potencijal, humanističke poruke - upoređuje književne epohe. 3.1. Govore o svom doživljaju književnog djela. Imenuju mjesta u Crnoj Gori koja su značajna i koja se pominju u “Ljetopisu” i drugim djelima srednjovjekovne književnosti - uočavanje estetskog potencijala srednjovjekovne književnosti - znaju razlike između stila antičke i srednjovjekovne književnosti.

- demokratski principi. 3.1. Učenik je u stanju da ideje i situacije sa kojima se sreće u književnim djelima prepoznaje u svom okruženju - usvaja demokratske principe - nastoji da razumije razlike među ljudima - razvija ljudsku i nacionalnu toleranciju - izbjegava sukobe - uvažava sagovornika - vrednuje značaj porodice i ljubavi - vrednuje književnost kao način

- raščlanjivanje heksametra - opisivanje junaka - prepričavanje radnje - odbrana pojedinih pozicija. 3.1. Učenici izražajno čitaju na času - pronalaze opšta mjesta u književnosti srednjeg vijeka - simuliraju srednjevjekovni tekst (književni oblici, stil) - Ukoliko za to postoje neophodni preduslovi, učenici bi tokom školovanja trebalo da upoznaju mjesta od književno-istorijskog i kulturnog značaja za Crnu Goru. Trebalo bi da posjete Obod, manastire i crkve oko Skadarskog jezera, Žabljak, Šaš, Savinu,

“Slovo ljubve” - akrostih 4. Narodna književnost 4.1. Lirska poezija -izbor iz Antologije bošnjačko-muslimanske lirike (priredio Husein Bašić) 4.2. Epska poezija - Ženidba kralja Vukašina - Marko Kraljević ukida svadbarinu - Ženidba Maksima Crnojevića - Osveta Batrića Perovica - Tri sužnja - Bolani Dojčin - Jedna narodna pjesma po izboru nastavnika (Predlaže se odlomak iz spjeva koji je Milman Peri zabilježio u Bijelom Polju 1935. od Avda Međedovića) 4.3. Narodna proza - vrste - izbor iz Antologije crnogorske narodne proze (biblioteka Luča) -izbor iz Antologije bošnjačke usmene umjetnosti (priredio Husein Bašić)

4.1. Uočavanje specificnosti tona pohvale. - Stilske vrijednosti. 4.2. Znaju podjelu naše narodne epike na cikluse - odlike stila naše epike - deseterac - ističu lirsko u epskom - izražajna sredstva - biblijski elementi - primjena znanja o epici. 4.3. Uočavanje specificnosti pripovijedanja - funkcija stvarnog i nestvarnog. 5.1. Pravi se paralela između antičke, srednjovjekovne

postizanja samosvijesti, sigurnosti i svestranosti - ljubav iznad svih stvari. 4.1. Njegovanje osjećanja za lijepo. 4.2. Buđenje osjećanja prema prošlosti - uvažavanje različitosti - nacionalna tolerancija - ravnopravnost polova - hrabrost, praštanje, odanost, miroljubivost - identifikacija sa karakterima. 4.3. Vrednovanje postupaka.

Medun, Dajbabe, Ostrog, Muzej na Cetinju, Cetinjski manastir… 4.1. Izražajno čitanje - pronalaženje motiva - recitovanje. 4.2. Čitanje odlomaka - govorenje odlomaka - učenici traže opšta mjesta - analiziraju likove. 4.3. Čitanje odabranih tekstova - izdvajanje karakterističnih mjesta - isti događaj prikazuje u različitim vremenskim planovima. 5.1. Čitanje odlomaka

5. Humanizam i renesansa 5.1. Bokačo: ’’Dekameron’’ (novela po izboru nastavnika) Epoha Crnojevića (crnogorske štamparije na kraju XV vijeka, Đurđe Crnojević i štampar Makarije) 5.2. Frančesko Petrarka : “Kanconijer” Ljudevit Pasković 5.3.Marin Drzić: “Novela od Stanca” 6. Barok i klasicizam 6.1. Ivan Gundulić: “Osman” (Prvo pjevanje) Ivan Antun Nenadić 6.2. Molijer: “Tvrdica” ili “Tartif”

književnosti i renesanse - što je humanizam, a što renesansa 5.2. Uočavanje motiva - petrarkizam - novi senzibilitet (u odnosu na srednjovjekovno poimanje ljubavi) - sonetna forma. 5.3. Uloga pjesme, poslovice, zagonetke, igre riječi - farsa - pastorala. 6.1. Uočavanje istorijskog i neistorijskog - idejna i stilska obilježja - struktura vremena i prostora 6.2. Primjena teorijskih znanja o drami.

5.2. Ljubav kao petrarkistički motiv. 5.3. Njegovanje ljubavi prema čovjeku i prirodi. 6.1. Prolaznost vlasti i sile (i pojedinca i društva i naroda). 6.2. Izbjegavanje poroka (tvrdičluk, licemjerje) - njegovanje etičkih načela u životu sa drugima.

- uočavaju odlike novele - učenici uočavaju kako motiv povezuje sva zbivanja u noveli. 5.2. Izražajno čitanje soneta - uočavaju stilske figure - recitovanje. 5.3. Kompoziciono razlažu dramu. 6.1. Čitanje odlomaka 6.2.Gledanje pozorišne predstave - čitanje odlomaka.

7. Domaća lektira 7.1. Viljem Šekspir: ’’Romeo i Julija’’ 7.2. Servantes: ’’Don Kihot’’ (odlomak po izboru nastavnika) 8 .Književni jezik 8.1. Opšti pojmovi o jeziku - metajezik - standardizacija i norma Istorijski razvoj jezika - književni jezici do XIX vijeka - staroslovenski - zetska redakcija ("Miroslavljevo jevanđelje”) - ruskoslovenski - slavenoserbski spomenici

7.1. Odlike renesansne drame i pozorišta i njihova nova uloga. 7.2. Zna da objasni strukturne elemente epskog: prostor, vrijeme i likove - karakterizacija likova - šta je parodija. 8.1. Učenik treba da: - zna da objasni šta je jezik, njegov značaj za komunikaciju, njegovu moć u odnosu na druge načine sporazumijevanja i njegove funkcije - zna kako se normira jedan jezik, šta je norma, a šta standardizacija - zna da navede književne jezike do XIX vijeka, uoči razlike među njima i razumije istorijske promjene.

7.1. Ljubav kao pokretački motiv - izbjegavanje sukoba - tolerancija. 7.2. Njegovanje osjećanja za pravdu i pravičnost - uvažavanje ideala stvarnosti - ideali kao pokretački motivi. 8.1. Svijest o značaju maternjeg jezika - integrativna snaga jezika - jezička tolerancija – uvažavanje različitosti - odnos prema jezičkoj tradiciji - oformljivanje lične, nacionalne i državne samosvijesti - sposobnost razgovora i slušanje drugih uz poštovanje i kritičnost - svijest o tudjicama i izbjegavanju tudjica.

7.1. Izdvajaju scene koje ilustruju renesansni život - uočavaju Šekspirov sonet u dijalogu junaka. 7.2. Čitaju odlomke - uočavaju elemente parodije - Govore o Servantesovoj kritici društva - prave paralelu između junaka - govore o sukobu ideala i stvarnosti. 8.1.Povezati sa nastavom književnosti - objašnjavaju jezik kao psihološku, biološku i sociološku pojavu - na izabranu temu ili pojam pokušavaju da gestikulacijom i mimikom objasne, tj. prikažu istu pojavu, a onda porede sa pisanim ili izgovorenim tekstom - porede sa drugim načinima sporazumijevanja - iz enciklopedija i drugih izvora pronalaze tekstove pisane nekim od starih književnih jezika - uočavaju grafeme, ornamentiku, inicijale - prepoznaju (ukoliko mogu) riječi bliske današnjim oblicima, upoređuju.

8.2. Narječja , dijalekti (dijalekatska osnovica književnog jezika) - standardni, nestandardni izrazi - žargon, argo, sleng - jezičko raslojavanje - individualno - teritorijalno - socijalno - funkcionalno - termini: idiolekt, sociolekt, dijalekt. 9. Jezički sistem i nauke koje se njime bave 9.1. Jezik kao sistem znakova - Fonetika i fonologija - Tvorba riječi - Sintaksa - Leksikologija 10. Fonetika - Glasovni sistem - Fonoloski sistem - Morfofonologija - Akcenatski sistem

8.2. Razlikuje narječja i dijalekte, prepoznaje nestandardne jezičke varijetete i izbjegava ih u govoru i pisanju - zna da prepozna i objasni jezičko raslojavanje - razumije značenje termina: idiolekt, sociolekt, dijalekt… i razlikuje ih. 9.1. Ovladavanje osnovnim elementima jezika kao sistema - poznaje nauke koje se bave jezikom 10. Uočavanje distinkcije, glas-fonema, riječ-morfema - poznaje i prepoznaje glasovne promjene i pravilno ih upotrebljava u govoru i pisanju - sposoban je da pravilno govori i akcentuje - poznaje akcenatski sistem.

9.1. Integracija kroz jezik.

8.2. Pronalaze (ili im se sugerišu) tekstove sa dijalekatskim izrazima, čitaju, komentarišu, normiraju, uočavaju razlike - pišu rječnik žargonizama svoje generacije. 9.1.Vježbanja u izradi tekstova različitih funkcionalnih stilova. 10. Iz odabranog teksta prepoznaju riječi u kojima se izvršila glasovna promjena, objašnjavaju, daju primjere, dopunjavaju tekstove. Akcentuju, ispravljaju - demonstriraju služenje priručnikom.

11. Pravopis 11.1. Osnovni principi - pisanje velikog slova, pisanje skraćenica, pisanje ijekavice 12. Kultura izrazavanja i pisanja 12.1. Tehnika pisanja sastava - principi komponovanja pismenog sastava: jedinstva, odabiranja, skladnosti, proporcije, izrazitosti, raznovrsnosti - Molba - Žalba - Zahvalnica - Pismo - Čestitka - Oglas - Reportaža - Putopis - Dnevnik - Biografija - Kultura usmenog izražavanja - Tempo - Intonacija

11.1. Usvojiti pravopisna rješenja na mjestima glasovnih promjena - služenje pravopisnim priručnicima - zna da koristi pravopisne priručnike - pravilno upotrebljava veliko slovo u pisanju - zna da piše skraćenice - zna da pravilno piše ijekavicu - izbjegava najčešće gramatičke greške. 12.1. Učenik ovladava tehnikom pisanja sastava - sposoban je za aktivno pisanje i slušanje - sposoban je da napiše različite forme potrebne u svakodnevnoj komunikaciji - zna da napiše narativni tekst - razvija sposobnost govorenja o odslušanom ili odgledanom - jasno, pravilno i razumljivo govori - može da izražajno govori - da ispriča događaj - prepoznaje funkcionalne stilove - može samostalno da komentariše funkcionalne stilove.

11.1. Sigurnost, samopouzdanje. 12.1. Kultura dijaloga.

11.1. Pišu po diktatu i kontrolišu, ispravljaju tekstove sa greškama, popunjavaju tekstove - prepisuju kraći tekst ekavskog izgovora ijekavicom - pišu pismene zadatke - prepoznaju i vježbaju principe komponovanja na primjerima dobrih i loših pismenih sastava (tekstovi se mogu umnožiti pa učenici daju sugestije, vrednuju). 12.1. Slušanje i čitanje stručnih tekstova Slušanje i čitanje publicističkih tekstova Vježbanja u izradi različitih formi potrebnih u svakodnevnoj pismenoj komunikaciji.

6. Okvirni spisak literature Teorijsko-metodološka i ostala literatura u cilju modernog pristupa realizacije nastave jezika i književnosti (U pitanju je mogući izbor koji svaki nastavnik dograđuje ili mijenja shodno sopstvenom izboru i opredjeljenju za način na koji će ostvariti postavljene operativne ciljeve.) 1. Rečnik književnih termina, Nolit, Beograd, 1985. 2. Kristal Dejvid: Enciklopedijski rečnik moderne lingvistike, Nolit, Beograd, 1985. 3. Dejvid Kristal: Kembrička enciklopedija jezika, Nolit, Beograd. 4. Kreativno vaspitanje, časopis, 10 brojeva, Kreativni centar, Beograd. 5. Marinković Simeon: Metodika kreativne nastave srpskog jezika i književnosti, Kreativni centar, Beograd, 1995. 6. Bugarski Ranko: Uvod u opštu lingvistiku, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1995 (treće izdanje). 7. Klajn Ivan: Jezik oko nas, Nolit, Beograd, 1980. 8. Klajn Ivan: Rečnik jezičkih nedoumica, Nolit, Beograd, 1987 (drugo izdanje). 9. Klajn Ivan, Ivić Pavle, Pešikan Mitar, Brborić Branislav: Jezički priručnik, RTB Beograd, 1991. 10. Lešić Zdenko: Jezik i književno djelo, Zavod za izdavanje udžbenika, Sarajevo, 1982 (četvrto izdanje). 11. Stanojčić Živojin, Popović Ljubomir: Gramatika srpskog jezika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1997 (peto izdanje) i druge važeće gramatike meritornih autora.. 12. Stevanović Mihailo: Savremeni srpskohrvatski jezik I i II, Naučna knjiga, Beograd, 1975 (treće izdanje). 13. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura I, Stručna knjiga, Beograd, 1998 (četvrto izdanje). 14. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura II, Stručna knjiga, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 15. Milan Šipka: Priče o riječima, Svjetlost, Sarajevo, 1984 (sedmo izdanje). 16. Ivić Milka: O Vukovom i vukovskom jeziku, Čigoja, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 17. Selimović Meša: Za i protiv Vuka, 1981. 18. Rečnik srpskohrvatskog književnog jezika, Matica srpska, Novi Sad. 19. Vuk Stefanović Karadžić: Srpski rječnik. 20. Ostojić Branislav, Vujičić Dragomir: Rečnik (i)jekavizama srpskog jezika, CID, Podgorica, 2ooo. 21. Vuković Novo, Putevima stilističke ideje. 22. Danojlić Milovan: Muke s rečima, 1990 (četvrto izdanje). 23. Bahtin Mihail: Napomene uz metodologiju nauke o književnosti, Treći program, br. 39, Beograd, 1978. 24. Bahtin Mihail: O romanu, Nolit, Beograd, 1989. 25. Radoje Simić: Morfonološki procesi u srpskohrvatskom jeziku, njihovi uzroci i posledice; ITP ''Unireks'' – Nikšić, MH ''Aktuel'' – grafički atelje, Zemun; Beograd – Nikšić, 1994. 26. Bart Rolan: Književnost, mitologija, semiologija, Nolit, Beograd, 1971. 27. Bašlar Gaston: Poetika prostora, ''Kultura'', Beograd, 1969. 28. Curtijus E. R.: Evropska književnost i latinsko srednjovjekovlje, Matica hrvatska, Zagreb, 1971. 29. Čomski Noam: Gramatika i um, Nolit, Beograd, 1972. 30. Dubrovski Serž: Zašto nova kritika, ''SKZ'', Beograd, 1971. 31. Ejhenbaum Boris: Književnost, Nolit, Beograd, 1972. 32. Epštejn Mihail: Postmodernizam, ''Zepter Book World'', Beograd, 1998. 33. Fridrih Hugo: Struktura moderne lirike. 34. Frye Northrop: Anatomija kritike, ''Naprijed'', Zagreb, 1979. 35. Gadamer Hans Georg: Istina i metoda, Logos, ''Veselin Masleša'', Sarajevo, 1978. 36. Hirš E. D.: Načelna tumačenja, Nolit, Beograd, 1983. 37. Istorijski roman, Institut za književnost i umetnost Beograd, Institut za književnost Sarajevo, 1992 – 1996. 38. Jaus Hans Robert: Estetika recepcije, Nolit, Beograd, 1978. 39. Jung K. G.: Čovek i njegovi simboli, Narodna knjiga – Alfa, Beograd, 1996. 40. Kaler Džonatan: Strukturalistička poetika, SKZ, Beograd, 1990. 41. Kasirer Ernst: Filozofija simboličkih oblika, Dnevnik, ''Književna zajednica Novog Sada'', Novi Sad, 1985.

42. ''Književno delo i njegova građa'', ''Tekst i kontekstualnost'', ''Citat, montaža, kolaž'', Treći program, br. 39, Beograd, 1978. 43. Lotman Jurij: Zapažanja o umetničkom prostoru, ''Književna kritika'', Beograd, jul – avgust 1989. 44. Miočinović Mirjana: Moderna teorija drame, Nolit, Beograd, 1981. 45. Kajzer: Jezičko književno djelo, ''Književna misao'', Beograd, 1973. 46. Nova kritika, Prosveta, Beograd, 1973. 47. Meletinski E. M.: Poetika mita, Nolit, Beograd. 48. Petković Novica: Od formalizma ka semiotici, BIGZ, Beograd, 1984. 49. Sosir Ferdinand: Opšta lingvistika, Nolit, Beograd, 1977. 50. Šklovski Viktor: Energija zablude, Prosveta, Beograd, 1981. 51. Šklovski Viktor. Građa i stil u Tolstojevom romanu ''Rar i mir'', Nolit, Beograd, 1984. 52. Teorija filma, priredio Dušan Stojanović, Nolit, Beograd, 1978. 53. Turković Hrvoje: Razumijevanje filma, Grafički zavod Hrvatske, Zagreb, 1988. 54. Uspenski Boris: Poetika kompozicije, Semiotika ikone, Nolit, Beograd 1979. 55. Velek Rene, Voren Ostin: Teorija književnosti, Nolit, Beograd, 1974. 56. Pravopis srpskohrvatskog jezika, školsko izdanje, Matica srpska / Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, Beogradski izdavačko – grafički zavod, Beograd 1977. 57. Mitar Pešikan, Mato Pižurica, Jovan Jerković: Pravopis srpskoga jezika, priručnik za škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva – Beograd, Matica srpska, Novi Sad 2001. 58. R. Simić, Ž. Stanojčić, B. Ostojić, B. Ćorić, M. Kovačević: Pravopis srpskoga jezika sa rečnikom, Beograd – Nikšić, 1993. 7. Materijalni uslovi za izvođenje nastave Materijalni uslovi podrazumijevaju kvalitetne učionice, kabinet, medijateke, biblioteku, sredstva za obuku nastavnika. Valjalo bi da postoje i saradnici, medijatori, u toku sprovođenja reforme obrazovanja. 8. Obavezni načini provjeravanja znanja - Provjeravanje mora da bude redovno, stimulativno i javno; - Učenik treba da ima svoj karton u koji bi se unosili rezultati svih provjera – numerički i opisni; - U jednom polugodištu učenik mora da bude ocijenjen najmanje dva puta; - Ocjenjuju se: pismeni i domaći zadaci (NAPOMENA:Rade se po četiri pismena zadatka u toku školske godine). dnevnici čitanja govorni nastupi recitovanje znanja i vještine u okviru grupnog rada - Ocjenjivanje učenika slijedilo bi taksonomske stepene na osnovu Blumove klasifikacije (prepoznavanje, razumijevanje, upotreba, analiza, sinteza, vrednovanje). 9. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine koja je izvedena iz ocjena sa usmenih i pismenih provjera dobijenih tokom klasifikacionih perioda; - Izrada svih hronoloških tabela. 10. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika Nastavu srpskog jezika i književnosti mogu izvoditi diplomirani profesori srpskog jezika i književnosti, književnosti i srpskog jezika, komparativne i opšte književnosti.

11. Način prilagođavanja predmeta učenicima sa posebnim potrebama - Program za izuzetno nadarene učenike; - Individualna nastava; - Nivo povećanih zahtjeva od 30% - 100% - u zavisnosti od procjene nastavnika - Obezbijediti posebne materijalno-tehničke uslove za rad sa ovakvim učenicima. 12. Povezanost sa drugim predmetima - Likovna i muzička umjetnost - Istorija - Psihologija - Sociologija - Arhitektura - Matematika (npr.: znak u matematici). ISPITNI KATALOG NASTAVA JEZIKA Opšta znanja o jeziku U okviru opštih znanja o jeziku učenik mora da zna: - šta je jezik, njegova svojstva i funkcije - da objasni razvoj jezika - šta je jezička konvencija - razvoj i vrste pisama - porodicu jezika kojoj pripada maternji jezik - da odredi mjesto maternjeg jezika u porodici jezika - šta je višejezičnost, a šta više imenovanja jednog jezika - kako se normira i standardizuje jezik - koji su važeći pravopisi, rječnici i gramatike - da ih upotrebljava, tj. da pronađe informaciju - književne jezike i pisma do pojave Vuka, Vukov rad i savremenu jezičku situaciju, književne dogovore - narječja i dijalekte maternjeg jezika - vrste raslojavanja jezika i termine vezane za njih. Gramatika Učenik iz gramatike treba da zna: - jezičku strukturu i nauke koje se bave jezikom - glasovne promjene i njihovu pravilnu upotrebu u govoru i pisanju - da pravilno akcentuje (kvantitet i mjesto akcenta) - vrste riječi i njihove osobine (gramatičke kategorije i sintaksičke funkcije) - da ih mijenja (deklinacija, konjugacija, komparacija) - da ih pravilno upotrebljava u govoru / pisanju - da riješi jezičku nedoumicu analogijom ili upotrebom rječnika, gramatike, pravopisa - kako se tvore riječi - da pravilno piše složenice i polusloženice - leksikološke termine (leksikografija, leksema) - da razlikuje riječi po porijeklu i riječi prema upotrebi - da ih navede - da ih adekvatno koristi - da prepozna tip i karakter teksta na osnovu leksema - šta su fraze, termini, kalkovi, klišei - da pravilno i jasno izrazi misao, tj. da sklapa rečenične djelove - da preoblikuje (izrazi misao na više načina) - da uoči informativnu i stilsku vrijednost rečenice - da pojednostavi izraz - da ''razbija'' složene rečenice na proširene (proste) - da usložnjava izraz (stvara složene od proširenih) - padežni sistem i sinonimiju padeža - da pravilno upotrijebi padežne oblike u govoru i pisanju

- da pravilno koristi predloško-padežne konstrukcije - da pravilno izgovori i napiše negaciju - pravila kongruencije - glagolska vremena i načine - da pravilno izgovori i napiše glagolske oblike - da razlikuje indikativnu, modalnu i relativnu upotrebu glagolskih vremena i načina - da uoči njihovu stilsku funkciju - šta je pragmatična strana jezika i da poznaje govorne činove. Poznavanje pravopisa - da upotrijebi veliko slovo u pisanju - da piše skraćenice - da pravilno piše ijekavicu - da pravilno rastavlja i sastavlja riječi u pisanju - da rastavlja riječi na kraju reda - da koristi interpunkciju i pravopisne znake gdje je potrebno - da prilagođava riječi iz stranih jezika maternjem - da ih pravilno mijenja i piše (transkripcija). Kultura čitanja, slušanja i govora - da primijeni gramatička i pravopisna pravila - da normira određeni tekst - da jasno, razumljivo i pravilno govori i piše. Slušanje i govor Učenik: - razumije pročitano (odslušano, odgledano) - umije da ponovi, prepriča sadržinu - može da odgovori na pitanja vezana za sadržinu (zapaža detalje) - umije da komentariše (kritički procijeni) tekstove - može da prepozna namjenu, stil, razumljivost, jezičku pravilnost, stav autora teksta - može da ispravi nepravilnost i nerazumljivost - umije da ispriča događaj - umije da ga obogati deskripcijom i emocijama - može da prepozna funkcionalane stilove, njihove vrste i da ih kritički doživljava - umije samostalno da pripremi govorni nastup i da govorno nastupa - umije da koristi podsjetnik i da improvizuje - umije izražajno da govori - umije da rezimira - sposoban je da razgovara, polemiše - umije da argumentuje stavove - zna da racionalno upotrijebi vrijeme - uvažava sagovornika - na osnovu slušanja može da prepozna biografiju, putopis, reportažu, esej. Čitanje - umije da čita pravilno, tečno i izražajno - umije pravilno da akcentuje, intonira, pravi pauze - razumije pročitano - umije da čita vodeći računa o stilu i o namjeni pročitanog. Pisanje - zna samostalno da napiše sastav - zna da napiše esej - zna da napiše rezime - zna da piše bilješke, podsjetnik, zapisnik - zna da koristi naraciju, deskripciju, refleksiju i raspravu

- prepoznaje i piše različitim funkcionalnim stilovima i koristi njihove oblike: kraći tekst naučnog stila (stručni) publicističke vrste: vijest, informaciju, intervju, reportažu administrativne: molbu, žalbu, čestitku, konkurs, oglas - zna da napiše putopis, biografiju kao umjetnički i neumjetnički tekst - zna da lektoriše tekst, koristeći osnovne lektorske znake - može da stilizuje tekst. NASTAVA KNJIŽEVNOSTI Opšti standardi - Učenici su u stanju da odslušaju, pročitaju i interpretiraju književne tekstove od antike do kraja XX vijeka. - Nakon čitanja teksta u stanju su da izraze svoj doživljaj: osjećanja, predstave, mišljenja i saznanja. - Učenici su u stanju da raščlane književni tekst koristeći osnovne književno-teorijske pojmove. - Sposobni su da vrednuju estetske, etičke i saznajne domete pročitanog djela. - U stanju su da nastavu književnosti dovedu u vezu sa sopstvenim iskustvima i znanjima iz drugih oblasti. - Učenici su sposobni da pripreme i kazuju ono što su pripremili (o svom doživljaju, o pročitanom djelu), da komentariše djelo, da načini književnu paralelu, da vrednuje djela prema kvalitetima. - Sposobnost doživljavanja lijepe književnosti učenici dokazuju i izražajnim kazivanjem i kazivanjem napamet kraćih literarnih oblika. - U stanju su da napišu pismeni sastav o pročitanom djelu, da tekst parafraziraju, prepričaju, prikažu, analiziraju i vrednuju. - Učenici su u stanju da napišu tekst u kojem prikazuju junaka, određeni problem, izvještaj o domaćem čitanju, dnevnik čitanja, interpretaciju, esej i, izuzetno, da sami stvaralački pišu. - Poznaju književne epohe i pravce, mogu da ih porede i vrednuju njihove domete. - Povezuju teoriju i istoriju književnosti u koherentan sistem znanja. - Smisleno i samostalno upotrebljavaju teorijska znanja o književnosti. Standardi prema godinama učenja I razred Učenik treba da: - samostalno i sa razumijevanjem, u sebi ili naglas, čita književno-umjetnički tekst (odnosno odlomak teksta) iz savremene književnosti kao i tekstove od antike zaključno sa renesansom - umije da izrazi svoj doživljaj, osjećanja, predstave, mišljenja i spoznaje izazvane književno-umjetničkim tekstom - na primjeru određenog teksta odredi književni rod (lirika, epika, drama) i književnu vrstu, kao i da svoje određenje obrazloži - jasno formuliše temu djela i razlaže ga na manje tematsko-motivne cjeline - objasni svojstva pjesničkog jezika: slikovitost, emocionalnost, ritmičnost, preobražaj i punoću značenja - u lirskom tekstu uoči i izdvoji najfrekventnije stilske figure (lirske paralelizme anaforu, epiforu, metaforu, metonimiju, eufemizam, alegoriju, simbol; asindet, polisindet, elipsu; aluziju, osimoron, ironiju) - raščlani stih prema zakonima naše silabičko-tonske versifikacije: da odredi stope, naglaske, cezuru, prepozna i razlikuje trohej, jamb, daktil, strofu i tip rime - kompozicionu organizaciju pjesme dovede u vezu sa njenim smislom (efekti ponavljanja, raspored pjesničkih slika) - sonetnu formu - prepozna i odredi baladu - šta je psalam

- razliku između epike u stihu i epike u prozi - uoči odlike strukturnih elemenata epskog: prostora, vremena i zbivanja - razlikuje termine: sadržaj, fabula i siže - sažeto izloži fabulu djela i ukaže na epizode i digresije - razumije i razlikuje motiv i motivaciju - odlike epske pjesme i epa; posebno epskog stila na primjeru naše epike - razlikuje pripovijetku, novelu i roman - uoči poziciju pripovjedača: er- i ich- forma, pouzdani i nepouzdani pripovjedač - razlikuje dramski tekst i didaskalije i u stanju je da kompoziciono razloži dramu prema trodjelnoj / petodjelnoj shemi - uoči konfliktne linije, glavnu i sporedne i da o njima izvještava - objasni pojam katarze - napravi književnu paralelu, zasnovanu ili na kontrastnim odlikama književnih epoha ili na motivsko-tematskoj i idejnoj sličnosti djela - ukaže na etičke i saznajne vrijednosti djela - pripremi i održi govorni nastup o književno-umjetničkom tekstu - izražajno napamet kazuje jedan kraći književni tekst, čime dokazuju sposobnost estetskog doživljaja i interpretacije - napiše sastav o pročitanom djelu: da opišu lik, izlože radnju, komentarišu djelo i načine osnovnu književnu analizu - napiše literarni tekst o svom doživljaju književnog djela, dnevnik čitanja, odnosno kraći prikaz pročitanog djela KATALOG ZNANJA U katalogu znanja nalaze se djela koja se obrađuju u prvoj godini izučavanja maternjeg jezika i književnosti: Teorija književnosti: Književnost kao umjetnost Pjesnički jezik Stil, versifikacija Slojevitost književnog djela Književni rodovi i vrste Metodološki pristup književnom djelu Književnost staroga vijeka: ''Ep o Gilgamešu'' Sofokle: ''Antigona'' Homer: ''Ilijada'' ili ''Biblija'' ''Legenda o potopu'' ''Jevanđelje po Mateju'' Kuran: 103 poglavlje ''El’ Asr'' Srednjovjekovna književnost: ''Ljetopis popa Dukljanina'' Odabrano žitije Jefimija: ''Pohvala knezu Lazaru'' Stefan Lazarević: ''Slovo ljubve'' Narodna književnost: ''Ženidba kralja Vukašina'' "Ženidba Maksima Crnojevića"

''Bolani Dojčin'' ''Banović Strahinja'' ''Osveta Batrića Perovića'' ''Tri sužnja'' Izbor iz muslimanske narodne epike ''Viša je gora od gore'', ''Ljubavni rastanak'', ''Djevojka cara nadmudrila'', ''Hasanaginica'' Humanizam i renesansa: Petrarka: ''Kanconijer'' Šekspir: ''Romeo i Julija'', ''Hamlet'' Bokačo: ''Dekameron'' Servantes: ''Don Kihot'' (odlomci) Marin Držić: ''Novela od Stanca'' Barok, klasicizam, prosvetiteljstvo: Ivan Gundulić: ''Osman'' (prvo pjevanje) Molijer: ''Tartif'' Dositej Obradović: ''Život i priključenija'' Jovan Sterija Popović: ''Tvrdica'' Petar I Petrović Njegoš: ''Poslanice'', ''Kuluk''

1. NAZIV PREDMETA MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST 2. KATALOG ZNANJA SRPSKI, CRNOGORSKI, BOŠNJAČKI I HRVATSKI JEZIK I KNJIŽEVNOSTI 3. Broj časova po godinama obrazovanja i oblicima nastave 4 + 2 + 2 + 2 4. Opšti ciljevi nastave 1. Učenici razvijaju vještinu izražavanja i sporazumijevanja maternjim jezikom, birajući formu prikladnu situaciji - svjesni su da je maternji jezik najprikladniji za izražavanje i obrazlaganje njihovog mišljenja - stiču sposobnost da slušaju, pitaju i odgovore na ono što drugi pitaju, kao i da razumiju značenje neverbalnih poruka. 2. Vještinu izražavanja i sporazumijevanja učenici stiču na primjerima različitih tekstova koje slušaju , čitaju (gledaju) i zapisuju. Pod nastavnikovim rukovođenjem uče se da ih razumiju, razlažu, analiziraju i kritički vrednuju. Nakon toga učenici mogu da sami sastavljaju slične tekstove, razumljive i jezički ispravne. 3. Učenici ovladavaju sposobnošću sporazumijevanja književnim jezikom, znaju njegove principe i normu i koriste ih u sastavljanju usmenih i pisanih tekstova. Budući da se nastava odvija na reprezentativnim književnim tekstovima, kao i na neknjiževnim tekstovima, učenici formiraju potpunu sliku fonetskih, morfoloških, sintaksičkih i leksičkih struktura maternjeg jezika. Učenik, takođe, ovladava različitim stilskim obrascima i stiče sposobnost adekvatne upotrebe funkcionalnih stilova prilikom govora i pisanja. 4. Razvijajući vještine komunikacije učenik se socijalizuje, postaje svjestan mogućnosti da utiče na svoju sredinu i da učestvuje u društvenom životu. 5. Kroz nastavu književnosti učenici se razvijaju u slobodne, kreativne i kulturne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika. Nastava književnosti osobito utiče na razvoj moralnih osjećanja, na bogatstvo misli i osjećanja, na uočavanje njihovih nijansi i bogatstva. 6. Na odabranim primjerima iz naše i svjetske književnosti učenici shvataju osnovne knjževno-teorijske pojmove i razvoj žanrovskih oblika. U okviru književnog djela učenik je u stanju da uoči i vrednuje estetske, etičke i saznajne vrijednosti. 7. Kroz nastavu književnosti ojačava se samosvijest učenika, njegov nacionalni i evropski kulturni identitet i svijest o civilizacijskom zajedništvu sa drugima. 8. Učenici se osposobljavaju za sporazumijevanje o stručnoj problematici sa strankama i poslovnim partnerima. 9. Učenici se podstiču da učestvuju u svim oblicima vannastavnih aktivnosti i takmičenja te da sarađuju u novinama i časopisima, radijskim i televizijskim kućama. Talentovani učenici se podstiču da sami stvaraju književno-umjetničke tekstove. 10. Učenici shvataju osobenost svog maternjeg jezika, činjenicu da se njime služi više različitih nacija , zbog čega se taj jezik različito imenuje, ali jednako obilježava lični, nacionalni i državni identitet svake nacije. 11. Učenici se vaspitavaju u pravcu jezičke tolerancije, uvažavanja drugih jezika i jezičkih manjina u svojoj sredini. 12.Učenici se osposobljavaju da koriste i tehničko-informativnu pomoć prilikom prikupljanja, organizovanja i saopštavanja informacija. Učenici razumiju moć medija i stiču kritički odnos prema njima.

5. Sadržaji / Standardi znanja / Operativni ciljevi Razred: prvi

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja Uvod u književno djelo i književno-teorijski pojmovi 1. Književnost, beletristika, literatura, poezija. - denotativno i konotativno značenje - Andrić: “Aska i vuk” ''Most na Žepi'' (po izboru ili oba djela) - slojevitost književnog djela - sloj značenja - sloj zvučanja - sloj prikazanih predmetnosti - sloj ideja

Umijeće čitanja, slušanja, razmišljanja, razumijevanja i osobenosti književnog teksta 1. Učenik: - zna da objasni šta je književnost - razumije osobenost jezika književnog djela - umije da svojim riječima objasni konkretnost, emocionalnost, ritmičnost i punoću smisla književnog djela - shvata i umije da obrazloži značaj književnosti za individualni razvoj pojedinca, kao i njen značaj u okviru društvenog života - umije da obrazloži univerzalnost književnog djela - umije da klasifikuje umjetnosti prema izražajnim sredstvima i da ih uporedi - pronalazi elemente književnog djela u drugim umjetničkim oblicima - razumije pojam stila u književnosti - razumije značaj proučavanja književnosti - može da navede problemska područja i nauke koje se bave

Usvajanje visokih etičkih i civilizacijskih vrijednosti 1. Kosmopolitski duh - njegovanje osjećanja za lijepo.

Slušanje, čitanje, pisanje, dijalog, rad u grupi na datom zadatku, uključivanje informativne pismenosti 1. Upoređivanje različitih oblika umjetnosti.

1.1.“Banović Strahinja” - tema, motiv, fabula, siže, književni lik, motivacija, pripovjedač - “Djevojka cara nadmudrila” - V. Prop: ’’Morfologija bajke’’ (odlomak) - Gogolj: ’’Šinjel’’ - ’’Nemušti jezik’’ (izborni sadržaj). 1.2. Pjesnički jezik (konkretnost, emocionalnost, ritmičnost, preobražaj i punoća značenja) - Aleksandar Ivanović: ’’Kari Šabanovi’’ - Aleksa Šantić: ’’Veče na Školju’’ - Dobriša Cesarić: ’’Balada iz predgrađa’’ -izbor iz Antologije bošnjačko-muslimanske lirike (priredio Husein Bašić) - ’’Viša je gora od gore’’ - Stilske figure (dikcije, tropi,

književnim djelima. 1.1. Učenik: - razlikuje usmenu od pisane književnosti - razlikuje temu, motiv, fabulu, siže - može da kompoziciono razloži djelo - razumije pojam motivacije - zna da upotrijebi pojmove lik (lice), ličnost, junak, karakter, pripovjedač - shvata likove u bajci kao obrasce funkcija - ispravlja učinjenu grešku u upotrebi termina i argumentacije - razumije načine prikazivanja vremena, prostora i zbivanja u književnom djelu. 1.2. Može da uoči slojeve književnog teksta (zvukovni, značenjski, idejni) - umije da nabroji najčešće stilske figure na radnom materijalu - zna da razlaže stih na slogove, stope, nalazi mjesto cezure, prepoznaje ritam - zna da obrazloži oblike versifikacije i da demonstrira principe naše versifikacije na primjerima.

1.1 Ravnopravnost polova - kritičnost prema stereotipima - ljubav prema porodici - praštanje - mudrost - snalažljivost. 1.2. Spremnost za rad u grupi - njegovanje osjećanja za lijepo.

1.1. Rad u grupama - izražavanja svog doživljaja teksta - učenik opisuje lik, crte ličnosti - isti događaj prikazuje u različitim vremenskim planovima. 1.2. Rad na času (prvo slušanje, čitanje u sebi, bilježenje asocijacija, upoređivanje doživljaja - recitovanje.

figure konstrukcije, figure misli) - Versifikacija (vrste, slog, stopa, stih, cezura) - principi naše versifikacije. 1.3. Djelo zabavne književnosti po izboru učenika. 1.4. Književni rodovi i vrste: Lirika - lirske pjesme po izboru nastavnika (sa crnogorskog prostora: Banjević, Zogović, Đonović, Dubak, Kostić, Brković, Hođžić, Bašić, Mekuli, S. Perović, V. Vulanović …) 1.5. Književni rodovi i vrste: Epika - Danilo Kiš: ’’Rani jadi’’ (obavezna lektira) - lirizam - transformacija građe - roman: prostor, vrijeme, zbivanja - Ismail Kadare: “Tvrđava” - Mihailo Lalić: ’’Zlo proljeće’’

1.3. Razlikuje umjetničku od zabavne književnosti - umije da prema takvom kriterijumu klasifikuje nova djela sa kojima se sreće. 1.4. – Umije da nabroji lirske vrste i njihove karakteristike - može da iznese svoj doživljaj pjesme - primjenjuje stečena znanja analizirajući nove pjesme. 1.5. Zna da nabroji vrste i svojstva epike (u stihu i u prozi) - razlikuje pripovijetku, novelu i roman - klasifikuje romanekoje je pročitao - prema temi i strukturi - primjenjuje stečena znanja (o temi, karakteru, pripovjedaču, motivaciji…) u analizi epskog

1.3. Njegovanje osjećanja za lijepo i zabavno. 1.4. Razvijanje ljubavi prema zavičaju - prepoznavanje različitih kvaliteta i osobenosti.

1.3. Rasprava o pročitanom. 1.4. Čitanje, slušanje, kazivanje književnih tekstova - rad u biblioteci – učenik dobija zadatak da pronađe književno djelo. 1.5. Čitanje i slušanje književnog teksta - izražavanje doživljaja teksta - dnevnik čitanja.

- Markes: ’’Hronika najavljene smrti’’ - poliperspektivizam - pouzdani / nepouzdani pripovjedač 1.6. Lirsko – epske vrste - balada, romansa, poema - “Hasanaginica” (narodna balada) 1.7. Drama - tragedija, komedija, drama u užem smislu Sofokle: “Antigona” ili Jovan Sterija Popović: ’’Pokondirena tikva’’ - pozorište - film - Didro: ’’O glumcu’’ (odlomak – izborni sadržaj) 1.8. Mješovite književne vrste (biografija, memoari, putopis, dnevnik, feljton, reportaža, esej) - tekstovi po izboru učenika

djela. 1.6. Umije da odredi lirsko-epske vrste i nabroji glavne odlike -može da prepozna elemente lirskog u epskom. 1.7. Uočavanje osobenosti dramske radnje, struktura drame, uloga radnje, lika, jezgrovitosti - dramsko – dramatično - zna da nabroji dramske vrste - zna da kompoziciono razloži dramu - može da u ulozi reditelja koristi tekst drame (dramatizuje tekst) - uočava važnost scenskih znakova - zna da napravi mali scenski scenario, prikaz. 1.8. Umije da nabroji nučno-književne i publicističke vrste - zna da napiše biografiju, dnevnik, putopis, trudeći se da pronađe izraz sličan umjetničkom (izbor detalja, slikovitost, retrospekcija, metaforičnost, kompoziciona

1.6. Ravnopravnost polova - ljubav prema porodici - spremnost na požrtvovanje i praštanje. 1.7. Njegovanje ljubavi prema bratu - stradanje u ime ljubavi - požrtvovanost, dosljednost, hrabrost - demokratski principi. 1.8. Razvijanje kulture izražavanja - dijalog - uvažavanje sagovornika.

1.6. Rad na času sa nastavnikom kao medijatorom - dramatizacija teksta - pozorišna predstava. 1.7. Dramatizacija teksta - učenici vježbaju uloge režisera, glumaca, scenariste… - gledanje pozorišne predstave. 1.8. Tekstovi po izboru učenika - komentari i primjedbe - pretraga biblioteke (slični tekstovi).

2. Književnost starog vijeka i antike 2.1.”Ep o Gilgamešu” - Homer: ’’Ilijada’’ (VI ili XVIII pjevanje) - trojanski mit - homersko pitanje - heksametar - Sofokle: ’’Antigona’’ - tebanski mit - tragično - tragični junak - katarza -’’ Biblija’’ (odlomci -“Priča o Ruti”, “Pjesma nad pjesmama”, ”Legenda o potopu” “Jevanđelje po Mateju” - iz Starog i Novog zavjeta) - polisindet - psalam - biblijski stil - Kuran: 103. poglavlje El’ Asr

rješenja). 2.1. Učenik: - poznaje epohe književne istorije od antike do prosvjetiteljstva - prati razlike koje nastaju u okviru književnog roda, vrste, odnosno žanra i sam klasifikuje - izražava svoj doživljaj književnog djela - primjenjuje teorijska znanja u analizi - na primjerima djela (antičke, srednjovjekovne, narodne, renesansne književnosti) umije da obrazloži univerzalnost smisla književnog djela, njegov asocijativni potencijal, humanističke poruke - upoređuje književne epohe.

2.1. Uvažavanje protivnika - praštanje - značaj porodice - rat kao društveno i lično zlo - izbjegavanje sukoba - demokratski principi.

2.1. Čitanje sažetog izdanja - nastavnikovo izražajno čitanje na času - gledanje filmova koji olakšavaju dodir sa epohom - raščlanjivanje heksametra - opisivanje junaka - prepričavanje radnje - odbrana pojedinih pozicija.

3. Srednjovjekovna književnost južnoslovenskih naroda 3.1. Počeci pismenosti kod Slovena (Ćirilo i Metodije) - Miroslavljevo jevanđelje - slovenski jezik, pisma i recenzije - vrste srednjovjekovne književnosti -’’Ljetopis popa Dukljanina’’ – odlomak iz “Žitija Vladimira i Kosare” - Odlomak iz Žitija po izboru nastavnika - Jefimija: “Pohvala knezu Lazaru” - Jelena Balšić: ’’Otpisanije bogoljubno’’ - Despot Stefan Lazarević: “Slovo ljubve”

- akrostih -

4. Narodna književnost

3.1. Govore o svom doživljaju književnog djela. Imenuju mjesta u Crnoj Gori koja su značajna i koja se pominju u “Ljetopisu” i drugim djelima srednjovjekovne književnosti - uočavanje estetskog potencijala srednjovjekovne književnosti - znaju razlike između stila antičke i srednjovjekovne književnosti - uočava razliku između između vizantijskog i latinskog srednjovjekovlja (književni oblici i stil).

3.1. Učenik je u stanju da ideje i situacije sa kojima se sreće u književnim djelima prepoznaje u svom okruženju - usvaja demokratske principe - nastoji da razumije razlike među ljudima - razvija ljudsku i nacionalnu toleranciju - izbjegava sukobe - uvažava sagovornika - vrednuje značaj porodice i ljubavi - vrednuje književnost kao način postizanja samosvijesti, sigurnosti i svestranosti - ljubav iznad svih stvari.

3.1. Učenici izražajno čitaju na času - pronalaze opšta mjesta u književnosti srednjeg vijeka - simuliraju srednjevjekovni tekst (književni oblici, stil).

4.1. Lirska poezija -izbor iz Antologije bošnjačko-muslimanske lirike (priredio Husein Bašić) 4.2. Epska poezija - Ženidba kralja Vukašina -Marko Kraljević ukida svadbarinu -Ženidba Maksima Crnojevića

- Osveta Batrića Perovica - Tri sužnja - Bolani Dojčin - Jedna narodna pjesma po izboru nastavnika 4.3. Narodna proza - vrste -izbor iz Antologije crnogorske narodne proze (biblioteka Luča) -izbor iz Antologije bošnjačke usmene umjetnosti (priredio Husein Bašić) 5. Humanizam i renesansa 5.1. Bokačo: ’’Dekameron’’ (novela po izboru nastavnika) Epoha Crnojevića (crnogorske štamparije na kraju XV vijeka, Đurđe Crnojević i štampar

4.1. Uočavanje specificnosti tona pohvale. - Stilske vrijednosti. 4.2. Znaju podjelu naše narodne epike na cikluse - odlike stila naše epike - deseterac - ističu lirsko u epskom - izražajna sredstva - biblijski elementi - primjena znanja o epici. 4.3. Uočavanje specificnosti pripovijedanja - funkcija stvarnog i nestvarnog. 5.1.Pravi se paralela između antičke, srednjovjekovne književnosti i renesanse - što je humanizam, a što renesansa. 5.2. Uočavanje motiva - petrarkizam - novi senzibilitet (u odnosu na

4.1. Njegovanje osjećanja za lijepo. 4.2. Buđenje osjećanja prema prošlosti - uvažavanje različitosti - nacionalna tolerancija - ravnopravnost polova - hrabrost, praštanje, odanost, miroljubivost - identifikacija sa karakterima. 4.3. Vrednovanje postupaka.

4.1. Izražajno čitanje - pronalaženje motiva - recitovanje. 4.2. Čitanje odlomaka - govorenje odlomaka - učenici traže opšta mjesta - analiziraju likove. 4.3. Čitanje odabranih tekstova - izdvajanje karakterističnih mjesta - isti događaj prikazuje u različitim vremenskim planovima. 5.1. Čitanje odlomaka - uočavaju odlike novele - učenici uočavaju kako motiv povezuje sva zbivanja u noveli.

Makarije) 5.2. Frančesko Petrarka : “Kanconijer” Ljudevit Pasković 5.3.Marin Drzić : “Novela od Stanca” 5.4. Humanizam i renesansa na prostoru Crne Gore. 6. Barok i klasicizam 6.1. Ivan Gundulić: “Osman” (Prvo pjevanje) Ivan Antun Nenadić 6.2. Molijer: “Tvrdica” ili “Tartif” 7. Domaća lektira

srednjovjekovno poimanje ljubavi) - sonetna forma. 5.3. Uloga pjesme, poslovice, zagonetke, igre riječi - farsa - pastorala. 6.1. Uočavanje istorijskog i neistorijskog - idejna i stilska obilježja - struktura vremena i prostora. 6.2. Primjena teorijskih znanja o drami.

5.2. Ljubav kao petrarkistički motiv. 5.3. Njegovanje ljubavi prema čovjeku i prirodi. 6.1. Prolaznost vlasti i sile (i pojedinca i društva i naroda).

5.2. Izražajno čitanje soneta - uočavaju stilske figure - recitovanje. 5.3. Kompoziciono razlažu dramu. 6.1.Čitanje odlomaka

7.1. Viljem Šekspir: ’’Romeo i Julija’’ 7.2. Servantes: ’’Don Kihot’’ (odlomak po izboru nastavnika) 8. Književni jezik 8.1. Opšti pojmovi o jeziku - metajezik - standardizacija i norma Istorijski razvoj jezika - književni jezici do XIX vijeka - staroslovenski - zetska redakcija ("Miroslavljevo jevanđelje”) - ruskoslovenski - slavenoserbski spomenici

7.1. Odlike renesansne drame i pozorišta i njihova nova uloga. 7.2. Zna da objasni strukturne elemente epskog: prostor, vrijeme i likove - karakterizacija likova - šta je parodija. 8.1. Učenik treba da: - zna da objasni šta je jezik, njegov značaj za komunikaciju, njegovu moć u odnosu na druge načine sporazumijevanja i njegove funkcije - zna kako se normira jedan jezik, šta je norma, a šta standardizacija - zna da navede književne jezike do XIX vijeka, uoči razlike među njima i razumije istorijske promjene.

6.2. Izbjegavanje poroka (tvrdičluk, licemjerje) - njegovanje etičkih načela u životu sa drugima. 7.1. Ljubav kao pokretački motiv - izbjegavanje sukoba - tolerancija. 7.2. Njegovanje osjećanja za pravdu i pravičnost - uvažavanje ideala stvarnosti - ideali kao pokretački motivi. 8.1. Svijest o značaju maternjeg jezika - integrativna snaga jezika - jezička tolerancija – uvažavanje različitosti - odnos prema jezičkoj tradiciji - oformljivanje lične, nacionalne i državne samosvijesti - sposobnost razgovora i slušanje

6.2. Gledanje pozorišne predstave - čitanje odlomaka. 7.1. Izdvajaju scene koje ilustruju renesansni život - uočavaju Šekspirov sonet u dijalogu junaka. 7.2. Čitaju odlomke - uočavaju elemente parodije - Govore o Servantesovoj kritici društva - prave paralelu između junaka - govore o sukobu ideala i stvarnosti. 8.1. Povezati sa nastavom književnosti - objašnjavaju jezik kao psihološku, biološku i sociološku pojavu - na izabranu temu ili pojam pokušavaju da gestikulacijom i mimikom objasne, tj. prikažu

8.2. Narječja , dijalekti (dijalekatska osnovica književnog jezika) - standardni, nestandardni izrazi - žargon, argo, sleng - jezičko raslojavanje - individualno - teritorijalno - socijalno - funkcionalno - termini: idiolekt, sociolekt, dijalekt. 9. Jezički sistem i nauke koje se njime bave 9.1. Jezik kao sistem znakova - Fonetika i fonologija - Tvorba riječi - Sintaksa - Leksikologija

8.2. Razlikuje narječja i dijalekte, prepoznaje nestandardne jezičke varijetete i izbjegava ih u govoru i pisanju - zna da prepozna i objasni jezičko raslojavanje - razumije značenje termina: idiolekt, sociolekt, dijalekt… i razlikuje ih. 9.1.Ovladavanje osnovnim elementima jezika kao sistema - poznaje nauke koje se bave jezikom.

drugih uz poštovanje i kritičnost - svijest o tudjicama i izbjegavanju tudjica. 9.1. Integracija kroz jezik.

istu pojavu, a onda porede sa pisanim ili izgovorenim tekstom - porede sa drugim načinima sporazumijevanja - iz enciklopedija i drugih izvora pronalaze tekstove pisane nekim od starih književnih jezika - uočavaju grafeme, ornamentiku, inicijale - prepoznaju (ukoliko mogu) riječi bliske današnjim oblicima, upoređuju. 8.2. Pronalaze (ili im se sugerišu) tekstove sa dijalekatskim izrazima, čitaju, komentarišu, normiraju, uočavaju razlike - pišu rječnik žargonizama svoje generacije. 9.1.Vježbanja u izradi tekstova različitih funkcionalnih stilova.

10. Fonetika - Glasovni sistem - Fonoloski sistem - Morfofonologija - Akcenatski sistem 11. Pravopis 11.1. Osnovni principi - pisanje velikog slova, pisanje skraćenica, pisanje ijekavice 12. Kultura izrazavanja i pisanja 12.1. Tehnika pisanja sastava - principi komponovanja pismenog sastava: jedinstva, odabiranja, skladnosti, proporcije, izrazitosti, raznovrsnosti - Molba - Žalba

10. Uočavanje distinkcije, glas-fonema, riječ-morfema - poznaje i prepoznaje glasovne promjene i pravilno ih upotrebljava u govoru i pisanju - sposoban je da pravilno govori i akcentuje - poznaje akcenatski sistem. 11.1. Usvojiti pravopisna rješenja na mjestima glasovnih promjena - služenje pravopisnim priručnicima - pravilno upotrebljava veliko slovo u pisanju - zna da piše skraćenice - zna da pravilno piše ijekavicu - izbjegava najčešće gramatičke greške. 12.1. Učenik ovladava tehnikom pisanja sastava - sposoban je za aktivno pisanje i slušanje

11.1. Sigurnost, samopouzdanje

10. Iz odabranog teksta prepoznaju riječi u kojima se izvršila glasovna promjena, objašnjavaju, daju primjere, dopunjavaju tekstove. Akcentuju, ispravljaju - demonstriraju služenje priručnikom. 11.1. Pišu po diktatu i kontrolišu, ispravljaju tekstove sa greškama, popunjavaju tekstove - prepisuju kraći tekst ekavskog izgovora ijekavicom - pišu pismene zadatke - prepoznaju i vježbaju principe komponovanja na primjerima dobrih i loših pismenih sastava (tekstovi se mogu umnožiti pa učenici daju sugestije, vrednuju).

- Zahvalnica - Pismo - Čestitka - Oglas - Reportaža - Putopis - Dnevnik - Biografija - Kultura usmenog izražavanja - Tempo - Intonacija.

- sposoban je da napiše različite forme potrebne u svakodnevnoj komunikaciji - zna da napiše narativni tekst - razvija sposobnost govorenja o odslušanom ili odgledanom - jasno, pravilno i razumljivo govori - može da izražajno govori - da ispriča događaj - prepoznaje funkcionalne stilove - može samostalno da komentariše funkcionalne stilove.

12.1. Kultura dijaloga.

12.1. Slušanje i čitanje stručnih tekstova Slušanje i čitanje publicističkih tekstova Vježbanja u izradi različitih formi potrebnih u svakodnevnoj pismenoj komunikaciji.

6. Okvirni spisak literature Teorijsko-metodološka i ostala literatura u cilju modernog pristupa realizacije nastave jezika i književnosti (U pitanju je mogući izbor koji svaki nastavnik dograđuje ili mijenja shodno sopstvenom izboru i opredjeljenju za način na koji će ostvariti postavljene operativne ciljeve.) 1. Rečnik književnih termina, Nolit, Beograd, 1985. 2. Kristal Dejvid: Enciklopedijski rečnik moderne lingvistike, Nolit, Beograd, 1985. 3. Dejvid Kristal: Kembrička enciklopedija jezika, Nolit, Beograd. 4. Kreativno vaspitanje, časopis, 10 brojeva, Kreativni centar, Beograd. 5. Marinković Simeon: Metodika kreativne nastave srpskog jezika i književnosti, Kreativni centar, Beograd, 1995. 6. Bugarski Ranko: Uvod u opštu lingvistiku, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1995 (treće izdanje). 7. Klajn Ivan: Jezik oko nas, Nolit, Beograd, 1980. 8. Klajn Ivan: Rečnik jezičkih nedoumica, Nolit, Beograd, 1987 (drugo izdanje). 9. Klajn Ivan, Ivić Pavle, Pešikan Mitar, Brborić Branislav: Jezički priručnik, RTB Beograd, 1991. 10. Lešić Zdenko: Jezik i književno djelo, Zavod za izdavanje udžbenika, Sarajevo, 1982 (četvrto izdanje). 11. Stanojčić Živojin, Popović Ljubomir: Gramatika srpskog jezika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1997 (peto izdanje), i druge važeće gramatike meritornih autora. 12. Stevanović Mihailo: Savremeni srpskohrvatski jezik I i II, Naučna knjiga, Beograd, 1975 (treće izdanje). 13. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura I, Stručna knjiga, Beograd, 1998 (četvrto izdanje). 14. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura II, Stručna knjiga, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 15. Milan Šipka: Priče o riječima, Svjetlost, Sarajevo, 1984 (sedmo izdanje). 16. Ivić Milka: O Vukovom i vukovskom jeziku, Čigoja, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 17. Selimović Meša: Za i protiv Vuka, 1981. 18. Rečnik srpskohrvatskog književnog jezika, Matica srpska, Novi Sad. 19. Vuk Stefanović Karadžić: Srpski rječnik. 20. Ostojić Branislav, Vujičić Dragomir: Rečnik (i)jekavizama srpskog jezika, CID, Podgorica, 2ooo. 21. Vuković Novo, Putevima stilističke ideje. 22. Danojlić Milovan: Muke s rečima, 1990 (četvrto izdanje). 23. Bahtin Mihail: Napomene uz metodologiju nauke o književnosti, Treći program, br. 39, Beograd, 1978. 24. Bahtin Mihail: O romanu, Nolit, Beograd, 1989. 25. Radoje Simić: Morfonološki procesi u srpskohrvatskom jeziku, njihovi uzroci i posledice; ITP ''Unireks'' – Nikšić, MH ''Aktuel'' – grafički atelje, Zemun; Beograd – Nikšić, 1994. 26. Bart Rolan: Književnost, mitologija, semiologija, Nolit, Beograd, 1971. 27. Bašlar Gaston: Poetika prostora, ''Kultura'', Beograd, 1969. 28. Curtijus E. R.: Evropska književnost i latinsko srednjovjekovlje, Matica hrvatska, Zagreb, 1971. 29. Čomski Noam: Gramatika i um, Nolit, Beograd, 1972. 30. Dubrovski Serž: Zašto nova kritika, ''SKZ'', Beograd, 1971. 31. Ejhenbaum Boris: Književnost, Nolit, Beograd, 1972. 32. Epštejn Mihail: Postmodernizam, ''Zepter Book World'', Beograd, 1998. 33. Fridrih Hugo: Struktura moderne lirike. 34. Frye Northrop: Anatomija kritike, ''Naprijed'', Zagreb, 1979. 35. Gadamer Hans Georg: Istina i metoda, Logos, ''Veselin Masleša'', Sarajevo, 1978. 36. Hirš E. D.: Načelna tumačenja, Nolit, Beograd, 1983. 37. Istorijski roman, Institut za književnost i umetnost Beograd, Institut za književnost Sarajevo, 1992 – 1996.

38. Jaus Hans Robert: Estetika recepcije, Nolit, Beograd, 1978. 39. Jung K. G.: Čovek i njegovi simboli, Narodna knjiga – Alfa, Beograd, 1996. 40. Kaler Džonatan: Strukturalistička poetika, SKZ, Beograd, 1990. 41. Kasirer Ernst: Filozofija simboličkih oblika, Dnevnik, ''Književna zajednica Novog Sada'', Novi Sad, 1985. 42. ''Književno delo i njegova građa'', ''Tekst i kontekstualnost'', ''Citat, montaža, kolaž'', Treći program, br. 39, Beograd, 1978. 43. Lotman Jurij: Zapažanja o umetničkom prostoru, ''Književna kritika'', Beograd, jul – avgust 1989. 44. Miočinović Mirjana: Moderna teorija drame, Nolit, Beograd, 1981. 45. Kajzer: Jezičko književno djelo, ''Književna misao'', Beograd, 1973. 46. Nova kritika, Prosveta, Beograd, 1973. 47. Meletinski E. M.: Poetika mita, Nolit, Beograd. 48. Petković Novica: Od formalizma ka semiotici, BIGZ, Beograd, 1984. 49. Sosir Ferdinand: Opšta lingvistika, Nolit, Beograd, 1977. 50. Šklovski Viktor: Energija zablude, Prosveta, Beograd, 1981. 51. Šklovski Viktor. Građa i stil u Tolstojevom romanu ''Rar i mir'', Nolit, Beograd, 1984. 52. Teorija filma, priredio Dušan Stojanović, Nolit, Beograd, 1978. 53. Turković Hrvoje: Razumijevanje filma, Grafički zavod Hrvatske, Zagreb, 1988. 54. Uspenski Boris: Poetika kompozicije, Semiotika ikone, Nolit, Beograd 1979. 55. Velek Rene, Voren Ostin: Teorija književnosti, Nolit, Beograd, 1974. 56. Pravopis srpskohrvatskog jezika, školsko izdanje, Matica srpska / Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, Beogradski izdavačko – grafički zavod, Beograd 1977. 57. Mitar Pešikan, Mato Pižurica, Jovan Jerković: Pravopis srpskoga jezika, priručnik za škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva – Beograd, Matica srpska, Novi Sad 2001. 58. R. Simić, Ž. Stanojčić, B. Ostojić, B. Ćorić, M. Kovačević: Pravopis srpskoga jezika sa rečnikom, Beograd – Nikšić, 1993. 7. Materijalni uslovi za izvođenje nastave Materijalni uslovi podrazumijevaju kvalitetne učionice, kabinet, medijateke, biblioteku, sredstva za obuku nastavnika. Valjalo bi da postoje i saradnici, medijatori, u toku sprovođenja reforme obrazovanja. 8. Obavezni načini provjeravanja znanja - Provjeravanje mora da bude redovno, stimulativno i javno; - Učenik treba da ima svoj karton u koji bi se unosili rezultati svih provjera – numerički i opisni; - U jednom polugodištu učenik mora da bude ocijenjen najmanje dva puta; - Ocjenjuju se: pismeni i domaći zadaci ( NAPOMENA: U prvom razredu rade se četiri pismena; u drugom, trećem i četvrtom po dva pismena zadatka u toku školske godine). dnevnici čitanja govorni nastupi recitovanje znanja i vještine u okviru grupnog rada - Ocjenjivanje učenika slijedilo bi taksonomske stepene na osnovu Blumove klasifikacije (prepoznavanje, razumijevanje, upotreba, analiza, sinteza, vrednovanje). 9. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta

- Pozitivna ocjena na kraju školske godine koja je izvedena iz ocjena sa usmenih i pismenih provjera dobijenih tokom klasifikacionih perioda; - Izrada svih hronoloških tabela. 10. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika Nastavu srpskog jezika i književnosti mogu izvoditi diplomirani profesori srpskog jezika i književnosti, književnosti i srpskog jezika, komparativne i opšte književnosti. 11. Način prilagođavanja predmeta učenicima sa posebnim potrebama - Program za izuzetno nadarene učenike; - Individualna nastava; - Nivo povećanih zahtjeva od 30% - 100% - u zavisnosti od procjene nastavnika - Obezbijediti posebne materijalno-tehničke uslove za rad sa ovakvim učenicima. 12. Povezanost sa drugim predmetima - Likovna i muzička umjetnost - Istorija - Psihologija - Sociologija - Arhitektura - Matematika (npr.: znak u matematici). ISPITNI KATALOG NASTAVA JEZIKA Opšta znanja o jeziku U okviru opštih znanja o jeziku učenik mora da zna: - šta je jezik, njegova svojstva i funkcije - da objasni razvoj jezika - šta je jezička konvencija - razvoj i vrste pisama - porodicu jezika kojoj pripada maternji jezik - da odredi mjesto maternjeg jezika u porodici jezika - šta je višejezičnost, a šta više imenovanja jednog jezika - kako se normira i standardizuje jezik - koji su važeći pravopisi, rječnici i gramatike - da ih upotrebljava, tj. da pronađe informaciju - književne jezike i pisma do pojave Vuka, Vukov rad i savremenu jezičku situaciju, književne dogovore - narječja i dijalekte maternjeg jezika - vrste raslojavanja jezika i termine vezane za njih.

Gramatika Učenik iz gramatike treba da zna: - jezičku strukturu i nauke koje se bave jezikom - glasovne promjene i njihovu pravilnu upotrebu u govoru i pisanju - da pravilno akcentuje (kvantitet i mjesto akcenta) - vrste riječi i njihove osobine (gramatičke kategorije i sintaksičke funkcije) - da ih mijenja (deklinacija, konjugacija, komparacija) - da ih pravilno upotrebljava u govoru / pisanju - da riješi jezičku nedoumicu analogijom ili upotrebom rječnika, gramatike, pravopisa - kako se tvore riječi - da pravilno piše složenice i polusloženice - leksikološke termine (leksikografija, leksema) - da razlikuje riječi po porijeklu i riječi prema upotrebi - da ih navede - da ih adekvatno koristi - da prepozna tip i karakter teksta na osnovu leksema - šta su fraze, termini, kalkovi, klišei - da pravilno i jasno izrazi misao, tj. da sklapa rečenične djelove - da preoblikuje (izrazi misao na više načina) - da uoči informativnu i stilsku vrijednost rečenice - da pojednostavi izraz - da ''razbija'' složene rečenice na proširene (proste) - da usložnjava izraz (stvara složene od proširenih) - padežni sistem i sinonimiju padeža - da pravilno upotrijebi padežne oblike u govoru i pisanju - da pravilno koristi predloško-padežne konstrukcije - da pravilno izgovori i napiše negaciju - pravila kongruencije - glagolska vremena i načine - da pravilno izgovori i napiše glagolske oblike - da razlikuje indikativnu, modalnu i relativnu upotrebu glagolskih vremena i načina - da uoči njihovu stilsku funkciju - šta je pragmatična strana jezika i da poznaje govorne činove. Poznavanje pravopisa - da upotrijebi veliko slovo u pisanju - da piše skraćenice - da pravilno piše ijekavicu - da pravilno rastavlja i sastavlja riječi u pisanju - da rastavlja riječi na kraju reda - da koristi interpunkciju i pravopisne znake gdje je potrebno - da prilagođava riječi iz stranih jezika maternjem - da ih pravilno mijenja i piše (transkripcija). Kultura čitanja, slušanja i govora - da primijeni gramatička i pravopisna pravila - da normira određeni tekst - da jasno, razumljivo i pravilno govori i piše. Slušanje i govor Učenik: - razumije pročitano (odslušano, odgledano) - umije da ponovi, prepriča sadržinu - može da odgovori na pitanja vezana za sadržinu (zapaža detalje) - umije da komentariše (kritički procijeni) tekstove

- može da prepozna namjenu, stil, razumljivost, jezičku pravilnost, stav autora teksta - može da ispravi nepravilnost i nerazumljivost - umije da ispriča događaj - umije da ga obogati deskripcijom i emocijama - može da prepozna funkcionalane stilove, njihove vrste i da ih kritički doživljava - umije samostalno da pripremi govorni nastup i da govorno nastupa - umije da koristi podsjetnik i da improvizuje - umije izražajno da govori - umije da rezimira - sposoban je da razgovara, polemiše - umije da argumentuje stavove - zna da racionalno upotrijebi vrijeme - uvažava sagovornika - na osnovu slušanja može da prepozna biografiju, putopis, reportažu, esej. Čitanje - umije da čita pravilno, tečno i izražajno - umije pravilno da akcentuje, intonira, pravi pauze - razumije pročitano - umije da čita vodeći računa o stilu i o namjeni pročitanog. Pisanje - zna samostalno da napiše sastav - zna da napiše esej - zna da napiše rezime - zna da piše bilješke, podsjetnik, zapisnik - zna da koristi naraciju, deskripciju, refleksiju i raspravu - prepoznaje i piše različitim funkcionalnim stilovima i koristi njihove oblike: kraći tekst naučnog stila (stručni) publicističke vrste: vijest, informaciju, intervju, reportažu administrativne: molbu, žalbu, čestitku, konkurs, oglas - zna da napiše putopis, biografiju kao umjetnički i neumjetnički tekst - zna da lektoriše tekst, koristeći osnovne lektorske znake - može da stilizuje tekst. NASTAVA KNJIŽEVNOSTI Opšti standardi - Učenici su u stanju da odslušaju, pročitaju i interpretiraju književne tekstove od antike do kraja XX vijeka. - Nakon čitanja teksta u stanju su da izraze svoj doživljaj: osjećanja, predstave, mišljenja i saznanja. - Učenici su u stanju da raščlane književni tekst koristeći osnovne književno-teorijske pojmove. - Sposobni su da vrednuju estetske, etičke i saznajne domete pročitanog djela. - U stanju su da nastavu književnosti dovedu u vezu sa sopstvenim iskustvima i znanjima iz drugih oblasti. - Učenici su sposobni da pripreme i kazuju ono što su pripremili (o svom doživljaju, o pročitanom djelu), da komentariše djelo, da načini književnu paralelu, da vrednuje djela prema kvalitetima. - Sposobnost doživljavanja lijepe književnosti učenici dokazuju i izražajnim kazivanjem i kazivanjem napamet kraćih literarnih oblika.

- U stanju su da napišu pismeni sastav o pročitanom djelu, da tekst parafraziraju, prepričaju, prikažu, analiziraju i vrednuju. - Učenici su u stanju da napišu tekst u kojem prikazuju junaka, određeni problem, izvještaj o domaćem čitanju, dnevnik čitanja, interpretaciju, esej i, izuzetno, da sami stvaralački pišu. - Poznaju književne epohe i pravce, mogu da ih porede i vrednuju njihove domete. - Povezuju teoriju i istoriju književnosti u koherentan sistem znanja. - Smisleno i samostalno upotrebljavaju teorijska znanja o književnosti. Standardi prema godinama učenja I razred Učenik treba da: - samostalno i sa razumijevanjem, u sebi ili naglas, čita književno-umjetnički tekst (odnosno odlomak teksta) iz savremene književnosti kao i tekstove od antike zaključno sa renesansom - umije da izrazi svoj doživljaj, osjećanja, predstave, mišljenja i spoznaje izazvane književno-umjetničkim tekstom - na primjeru određenog teksta odredi književni rod (lirika, epika, drama) i književnu vrstu, kao i da svoje određenje obrazloži - jasno formuliše temu djela i razlaže ga na manje tematsko-motivne cjeline - objasni svojstva pjesničkog jezika: slikovitost, emocionalnost, ritmičnost, preobražaj i punoću značenja - u lirskom tekstu uoči i izdvoji najfrekventnije stilske figure (lirske paralelizme anaforu, epiforu, metaforu, metonimiju, eufemizam, alegoriju, simbol; asindet, polisindet, elipsu; aluziju, osimoron, ironiju) - raščlani stih prema zakonima naše silabičko-tonske versifikacije: da odredi stope, naglaske, cezuru, prepozna i razlikuje trohej, jamb, daktil, strofu i tip rime - kompozicionu organizaciju pjesme dovede u vezu sa njenim smislom (efekti ponavljanja, raspored pjesničkih slika) - sonetnu formu - prepozna i odredi baladu - šta je psalam - razliku između epike u stihu i epike u prozi - uoči odlike strukturnih elemenata epskog: prostora, vremena i zbivanja - razlikuje termine: sadržaj, fabula i siže - sažeto izloži fabulu djela i ukaže na epizode i digresije - razumije i razlikuje motiv i motivaciju - odlike epske pjesme i epa; posebno epskog stila na primjeru naše epike - razlikuje pripovijetku, novelu i roman - uoči poziciju pripovjedača: er- i ich- forma, pouzdani i nepouzdani pripovjedač - razlikuje dramski tekst i didaskalije i u stanju je da kompoziciono razloži dramu prema trodjelnoj / petodjelnoj shemi - uoči konfliktne linije, glavnu i sporedne i da o njima izvještava - objasni pojam katarze - napravi književnu paralelu, zasnovanu ili na kontrastnim odlikama književnih epoha ili na motivsko-tematskoj i idejnoj sličnosti djela - ukaže na etičke i saznajne vrijednosti djela - pripremi i održi govorni nastup o književno-umjetničkom tekstu - izražajno napamet kazuje jedan kraći književni tekst, čime dokazuju sposobnost estetskog doživljaja i interpretacije - napiše sastav o pročitanom djelu: da opišu lik, izlože radnju, komentarišu djelo i načine osnovnu književnu analizu - napiše literarni tekst o svom doživljaju književnog djela, dnevnik čitanja, odnosno kraći prikaz pročitanog djela

KATALOG ZNANJA U katalogu znanja nalaze se djela koja se obrađuju u prvoj godini izučavanja maternjeg jezika i književnosti: Teorija književnosti: Književnost kao umjetnost Pjesnički jezik Stil, versifikacija Slojevitost književnog djela Književni rodovi i vrste Metodološki pristup književnom djelu Književnost staroga vijeka: ''Ep o Gilgamešu'' Sofokle: ''Antigona'' Homer: ''Ilijada'' ili ''Biblija'' ''Legenda o potopu'' ''Jevanđelje po Mateju'' Kuran: 103 poglavlje ''El’ Asr'' Srednjovjekovna književnost: ''Ljetopis popa Dukljanina'' Odabrano žitije Jelena Balšić: ''Otpisanije bogoljubno'' Jefimija: ''Pohvala knezu Lazaru'' Stefan Lazarević: ''Slovo ljubve'' Narodna književnost: ''Ženidba kralja Vukašina'' "Ženidba Maksima Crnojevića" ''Bolani Dojčin'' ''Banović Strahinja''' ''Osveta Batrića Perovića'' ''Tri sužnja'' Izbor iz muslimanske narodne epike ''Viša je gora od gore'', ''Ljubavni rastanak'', ''Djevojka cara nadmudrila'', 'Hasanaginica'' Humanizam i renesansa: Petrarka: ''Kanconijer'' Šekspir: ''Romeo i Julija'', ''Hamlet'' Bokačo: ''Dekameron'' Servantes: ''Don Kihot'' (odlomci) Marin Držić: ''Novela od Stanca'' Barok, klasicizam, prosvetiteljstvo: Ivan Gundulić: ''Osman'' (prvo pjevanje) Molijer: ''Tartif'' Dositej Obradović: ''Život i priključenija'' Jovan Sterija Popović: ''Tvrdica'' Petar I Petrović Njegoš: ''Poslanice'', ''Kuluk''

1. NAZIV PREDMETA MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST 2. KATALOG ZNANJA SRPSKI, CRNOGORSKI, BOŠNJAČKI I HRVATSKI JEZIK I KNJIŽEVNOSTI 3. Broj časova po godinama obrazovanja i oblicima nastave 4 + 3 + 3 + 3 3. Opšti ciljevi nastave 1. Učenici razvijaju vještinu izražavanja i sporazumijevanja maternjim jezikom, birajući formu prikladnu situaciji - svjesni su da je maternji jezik najprikladniji za izražavanje i obrazlaganje njihovog mišljenja - stiču sposobnost da slušaju, pitaju i odgovore na ono što drugi pitaju, kao i da razumiju značenje neverbalnih poruka. 2. Vještinu izražavanja i sporazumijevanja učenici stiču na primjerima različitih tekstova koje slušaju , čitaju (gledaju) i zapisuju. Pod nastavnikovim rukovođenjem uče se da ih razumiju, razlažu, analiziraju i kritički vrednuju. Nakon toga učenici mogu da sami sastavljaju slične tekstove, razumljive i jezički ispravne. 3. Učenici ovladavaju sposobnošću sporazumijevanja književnim jezikom, znaju njegove principe i normu i koriste ih u sastavljanju usmenih i pisanih tekstova. Budući da se nastava odvija na reprezentativnim književnim tekstovima, kao i na neknjiževnim tekstovima, učenici formiraju potpunu sliku fonetskih, morfoloških, sintaksičkih i leksičkih struktura maternjeg jezika. Učenik, takođe, ovladava različitim stilskim obrascima i stiče sposobnost adekvatne upotrebe funkcionalnih stilova prilikom govora i pisanja. 4. Razvijajući vještine komunikacije učenik se socijalizuje, postaje svjestan mogućnosti da utiče na svoju sredinu i da učestvuje u društvenom životu. 5. Kroz nastavu književnosti učenici se razvijaju u slobodne, kreativne i kulturne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika. Nastava književnosti osobito utiče na razvoj moralnih osjećanja, na bogatstvo misli i osjećanja, na uočavanje njihovih nijansi i bogatstva. 6. Na odabranim primjerima iz naše i svjetske književnosti učenici shvataju osnovne knjževno-teorijske pojmove i razvoj žanrovskih oblika. U okviru književnog djela učenik je u stanju da uoči i vrednuje estetske, etičke i saznajne vrijednosti. 7. Kroz nastavu književnosti ojačava se samosvijest učenika, njegov nacionalni i evropski kulturni identitet i svijest o civilizacijskom zajedništvu sa drugima. 8. Učenici se osposobljavaju za sporazumijevanje o stručnoj problematici sa strankama i poslovnim partnerima. 9. Učenici se podstiču da učestvuju u svim oblicima vannastavnih aktivnosti i takmičenja te da sarađuju u novinama i časopisima, radijskim i televizijskim kućama. Talentovani učenici se podstiču da sami stvaraju književno-umjetničke tekstove. 10. Učenici shvataju osobenost svog maternjeg jezika, činjenicu da se njime služi više različitih nacija , zbog čega se taj jezik različito imenuje, ali jednako obilježava lični, nacionalni i državni identitet svake nacije. 11. Učenici se vaspitavaju u pravcu jezičke tolerancije, uvažavanja drugih jezika i jezičkih manjina u svojoj sredini. 12.Učenici se osposobljavaju da koriste i tehničko-informativnu pomoć prilikom prikupljanja, organizovanja i saopštavanja informacija. Učenici razumiju moć medija i stiču kritički odnos prema njima.

5. Sadržaji / Standardi znanja predmeta / Operativni ciljevi Razred: prvi

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja Uvod u književno djelo i književno-teorijski pojmovi 1. Književnost, beletristika, literatura, poezija. - denotativno i konotativno značenje - Andrić: “Aska i vuk” ''Most na Žepi'' (po izboru ili oba djela) - slojevitost književnog djela - sloj značenja - sloj zvučanja - sloj prikazanih predmetnosti - sloj ideja

Umijeće čitanja, slušanja, razmišljanja, razumijevanja i osobenosti književnog teksta 1.Učenik: - zna da objasni šta je književnost - razumije osobenost jezika književnog djela - umije da svojim riječima objasni konkretnost, emocionalnost, ritmičnost i punoću smisla književnog djela - shvata i umije da obrazloži značaj književnosti za individualni razvoj pojedinca, kao i njen značaj u okviru društvenog života - umije da obrazloži univerzalnost književnog djela - umije da klasifikuje umjetnosti prema izražajnim sredstvima i da ih uporedi - pronalazi elemente književnog djela u drugim umjetničkim oblicima - razumije pojam stila u književnosti - razumije značaj proučavanja književnosti - može da navede problemska

Usvajanje visokih etičkih i civilizacijskih vrijednosti 1. Kosmopolitski duh - njegovanje osjećanja za lijepo.

Slušanje, čitanje, pisanje, dijalog, rad u grupi na datom zadatku, uključivanje informativne pismenosti 1. Upoređivanje različitih oblika umjetnosti.

1.1.“Banović Strahinja” - tema, motiv, fabula, siže, književni lik, motivacija, pripovjedač - “Djevojka cara nadmudrila” - V. Prop: ’’Morfologija bajke’’ (odlomak) - Gogolj: ’’Šinjel’’ - ’’Nemušti jezik’’ (izborni sadržaj). 1.2. Pjesnički jezik (konkretnost, emocionalnost, ritmičnost, preobražaj i punoća značenja) - Aleksandar Ivanović: ’’Kari Šabanovi’’ - Aleksa Šantić: ’’Veče na Školju’’ - Dobriša Cesarić: ’’Balada iz predgrađa’’ -izbor iz Antologije bošnjačko-muslimanske lirike (priredio Husein Bašić)

područja i nauke koje se bave književnim djelima. 1.1. Učenik: - razlikuje usmenu od pisane književnosti - razlikuje temu, motiv, fabulu, siže - može da kompoziciono razloži djelo - razumije pojam motivacije - zna da upotrijebi pojmove lik (lice), ličnost, junak, karakter, pripovjedač - shvata likove u bajci kao obrasce funkcija - ispravlja učinjenu grešku u upotrebi termina i argumentacije - razumije načine prikazivanja vremena, prostora i zbivanja u književnom djelu. 1.2. Može da uoči slojeve književnog teksta (zvukovni, značenjski, idejni) - umije da nabroji najčešće stilske figure na radnom materijalu - zna da razlaže stih na slogove, stope, nalazi mjesto cezure, prepoznaje ritam - zna da obrazloži oblike versifikacije i da demonstrira principe naše versifikacije na primjerima.

1.1 Ravnopravnost polova - kritičnost prema stereotipima - ljubav prema porodici - praštanje - mudrost - snalažljivost. 1.2. Spremnost za rad u grupi - njegovanje osjećanja za lijepo.

1.1. Rad u grupama - izražavanja svog doživljaja teksta - učenik opisuje lik, crte ličnosti - isti događaj prikazuje u različitim vremenskim planovima. 1.2. Rad na času (prvo slušanje, čitanje u sebi, bilježenje asocijacija, upoređivanje doživljaja - recitovanje.

- Stilske figure (dikcije, tropi, figure konstrukcije, figure misli) - Versifikacija (vrste, slog, stopa, stih, cezura) - principi naše versifikacije. 1.3. Djelo zabavne književnosti po izboru učenika. 1.4.Književni rodovi i vrste: Lirika - lirske pjesme po izboru nastavnika (sa crnogorskog prostora: Banjević, Zogović, Đonović, Kostić, Dubak, Hodžić, Brković, Bašić, Mekuli, S. Perović, V. Vulanović…) 1.5. Književni rodovi i vrste: Epika - Danilo Kiš: ’’Rani jadi’’ - lirizam - transformacija građe - roman: prostor, vrijeme, zbivanja Ismail Kadare; “Tvrđava” - Mihailo Lalić: ’’Zlo proljeće’’ - Markes: ’’Hronika najavljene smrti’’ - poliperspektivizam - pouzdani / nepouzdani

1.3. Razlikuje umjetničku od zabavne književnosti - umije da prema takvom kriterijumu klasifikuje nova djela sa kojima se sreće. 1.4. Umije da nabroji lirske vrste i njihove karakteristike - može da iznese svoj doživljaj pjesme - primjenjuje stečena znanja analizirajući nove pjesme. 1.5. Zna da nabroji vrste i svojstva epike (u stihu i u prozi) - razlikuje pripovijetku, novelu i roman - klasifikuje romane koje je pročitao - prema temi i strukturi - primjenjuje stečena znanja (o temi, karakteru, pripovjedaču, motivaciji…) u analizi epskog djela.

1.3. Njegovanje osjećanja za lijepo i zabavno. 1.4. Razvijanje ljubavi prema zavičaju - prepoznavanje različitih kvaliteta i osobenosti.

1.3. Rasprava o pročitanom. 1.4. Čitanje, slušanje, kazivanje književnih tekstova - rad u biblioteci – učenik dobija zadatak da pronađe književno djelo. 1.5. Čitanje i slušanje književnog teksta - izražavanje doživljaja teksta - dnevnik čitanja.

pripovjedač 1.6. Lirsko – epske vrste - balada, romansa, poema - “Hasanaginica” (narodna balada) 1.7. Drama - tragedija, komedija, drama u užem smislu Sofokle: “Antigona” ili Jovan Sterija Popović: ’’Pokondirena tikva’’ - pozorište - film - Didro: ’’O glumcu’’ (odlomak – izborni sadržaj) 1.8. Mješovite književne vrste (biografija, memoari, putopis, dnevnik, feljton, reportaža, esej) - tekstovi po izboru učenika

1.6. Umije da odredi lirsko-epske vrste i nabroji glavne odlike - može da prepozna elemente lirskog u epskom. 1.7. Uočavanje osobenosti dramske radnje, struktura drame, uloga radnje, lika, jezgrovitosti - dramsko – dramatično - zna da nabroji dramske vrste - zna da kompoziciono razloži dramu - može da u ulozi reditelja koristi tekst drame (dramatizuje tekst) - uočava važnost scenskih znakova - zna da napravi mali scenski prikaz. 1.8. Umije da nabroji nučno-književne i publicističke vrste - zna da napiše biografiju, dnevnik, putopis, trudeći se da pronađe izraz sličan umjetničkom (izbor detalja, slikovitost, retrospekcija,

1.6. Ravnopravnost polova - ljubav prema porodici - spremnost na požrtvovanje i praštanje. 1.7. Njegovanje ljubavi prema bratu - stradanje u ime ljubavi - požrtvovanost, dosljednost, hrabrost - demokratski principi. 1.8. Razvijanje kulture izražavanja

1.6. Rad na času sa nastavnikom kao medijatorom - dramatizacija teksta - pozorišna predstava. 1.7. Dramatizacija teksta - učenici vježbaju uloge režisera, glumaca, scenariste… - gledanje pozorišne predstave. 1.8. Tekstovi po izboru učenika

2. Književnost starog vijeka i antike 2.1.”Ep o Gilgamešu” - Homer: ’’Ilijada’’ (VI ili XVIII pjevanje) - trojanski mit - homersko pitanje - heksametar - Sofokle: ’’Antigona’’ - tebanski mit - tragično - tragični junak - katarza -’’ Biblija’’ (odlomci – “Priča o Ruti”, “Pjesma nad pjesmama”, ”Legenda o potopu” “Jevanđelje po Mateju” - iz Starog i Novog zavjeta) - polisindet - psalam - biblijski stil - Kuran: 103. poglavlje El’ Asr

metaforičnost, kompoziciona rješenja). 2.1. Učenik: - poznaje epohe književne istorije od antike do prosvjetiteljstva - prati razlike koje nastaju u okviru književnog roda, vrste, odnosno žanra i sam klasifikuje - izražava svoj doživljaj književnog djela - primjenjuje teorijska znanja u analizi - na primjerima djela (antičke, srednjovjekovne, narodne, renesansne književnosti) umije da obrazloži univerzalnost smisla književnog djela, njegov asocijativni potencijal, humanističke poruke - upoređuje književne epohe.

- dijalog - uvažavanje sagovornika. 2.1.Uvažavanje protivnika - praštanje - značaj porodice - rat kao društveno i lično zlo - izbjegavanje sukoba - demokratski principi.

- komentari i primjedbe - pretraga biblioteke (slični tekstovi). 2.1. Čitanje sažetog izdanja - nastavnikovo izražajno čitanje na času - gledanje filmova koji olakšavaju dodir sa epohom - raščlanjivanje heksametra - opisivanje junaka - prepričavanje radnje - odbrana pojedinih pozicija.

3. Srednjovjekovna književnost južnoslovenskih naroda 3.1. Počeci pismenosti kod Slovena (Ćirilo i Metodije) - Miroslavljevo jevanđelje - slovenski jezik, pisma i recenzije - vrste srednjovjekovne književnosti -’’Ljetopis popa Dukljanina’’ – odlomak iz “Žitija Vladimira i Kosare”- Odlomak iz Žitija po izboru nastavnika - Jefimija: “Pohvala knezu Lazaru” - Jelena Balšić: ’’Otpisanije bogoljubno’’ - Despot Stefan Lazarević: “Slovo ljubve” - akrostih 4. Narodna književnost 4.1. Lirska poezija -izbor iz Antologije bošnjačko-muslimanske lirike (priredio Husein Bašić)

3.1. Govore o svom doživljaju književnog djela. Imenuju mjesta u Crnoj Gori koja su značajna i koja se pominju u “Ljetopisu” i drugim djelima srednjovjekovne književnosti - uočavanje estetskog potencijala srednjovjekovne književnosti - znaju razlike između stila antičke i srednjovjekovne književnosti - uočava razliku između između vizantijskog i latinskog srednjovjekovlja (književni oblici i stil). 4.1. Uočavanje specificnosti tona pohvale. - Stilske vrijednosti.

3.1. Učenik je u stanju da ideje i situacije sa kojima se sreće u književnim djelima prepoznaje u svom okruženju - usvaja demokratske principe - nastoji da razumije razlike među ljudima - razvija ljudsku i nacionalnu toleranciju - izbjegava sukobe - uvažava sagovornika - vrednuje značaj porodice i ljubavi - vrednuje književnost kao način postizanja samosvijesti, sigurnosti i svestranosti - ljubav iznad svih stvari.

3.1. Učenici izražajno čitaju na času - pronalaze opšta mjesta u književnosti srednjeg vijeka - simuliraju srednjevjekovni tekst (književni oblici, stil). Ukoliko za to postoje neophodni preduslovi, učenici bi tokom srednjoškolskog školovanja trebalo da upoznaju mjesta od književno-istorijskog i kulturnog značaja za Crnu Goru. Trebalo bi da posjete Obod, manastire i crkve oko Skadarskog jezera, Savinu, Medun, Dajbabe, Ostrog, Muzej na Cetinju, Cetinjski manastir...

4.2. Epska poezija - Ženidba kralja Vukašina - Marko Kraljević ukida svadbarinu -Ženidba Maksima Crnojevića - Osveta Batrića Perovica - Tri sužnja - Bolani Dojčin - Jedna narodna pjesma po izboru nastavnika (Predlaže se odlomak iz spjeva koji je Milman Peri zabilježio u Bijelom Polju 1935. od Avda Međedovića) 4.3. Narodna proza - vrste -izbor iz Antologije crnogorske narodne proze (biblioteka Luča) -izbor iz Antologije bošnjačke usmene umjetnosti (priredio Husein Bašić) 5. Humanizam i renesansa 5.1. Bokačo: ’’Dekameron’’ (novela po izboru nastavnika) Epoha Crnojevića (crnogorske štamparije na kraju XV vijeka,

4.2. Znaju podjelu naše narodne epike na cikluse - odlike stila naše epike - deseterac - ističu lirsko u epskom - izražajna sredstva - biblijski elementi - primjena znanja o epici. 4.3. Uočavanje specificnosti pripovijedanja - funkcija stvarnog i nestvarnog. 5.1. Pravi se paralela između

4.1. Njegovanje osjećanja za lijepo. 4.2. Buđenje osjećanja prema prošlosti - uvažavanje različitosti - nacionalna tolerancija - ravnopravnost polova - hrabrost, praštanje, odanost, miroljubivost - identifikacija sa karakterima. 4.3. Vrednovanje postupaka.

4.1. Izražajno čitanje - pronalaženje motiva - recitovanje. 4.2. Čitanje odlomaka - govorenje odlomaka - učenici traže opšta mjesta - analiziraju likove. 4.3. Čitanje odabranih tekstova - izdvajanje karakterističnih mjesta - isti događaj prikazuje u različitim vremenskim planovima.

Đurđe Crnojević i štampar Makarije) 5.2. Frančesko Petrarka : “Kanconijer” Ljudevit Pasković 5.3. Marin Drzić : “Novela od Stanca” 5.4. Humanizam i renesansa na prostoru Crne Gore 6. Barok i klasicizam 6.1. Ivan Gundulić: “Osman” (Prvo pjevanje), Ivan Antun Nenadić 6.2. Molijer: “Tvrdica” ili “Tartif”

antičke, srednjovjekovne književnosti i renesanse - što je humanizam, a što renesansa. 5.2. Uočavanje motiva - petrarkizam - novi senzibilitet (u odnosu na srednjovjekovno poimanje ljubavi) - sonetna forma. 5.3. Uloga pjesme, poslovice, zagonetke, igre riječi - farsa - pastorala. 6.1. Uočavanje istorijskog i neistorijskog - idejna i stilska obilježja - struktura vremena i prostora

5.2. Ljubav kao petrarkistički motiv. 5.3. Njegovanje ljubavi prema čovjeku i prirodi.

5.1. Čitanje odlomaka - uočavaju odlike novele - učenici uočavaju kako motiv povezuje sva zbivanja u noveli. 5.2. Izražajno čitanje soneta - uočavaju stilske figure - recitovanje. 5.3. Kompoziciono razlažu dramu.

7. Domaća lektira 7.1. Viljem Šekspir: ’’Romeo i Julija’’ 7.2. Servantes: ’’Don Kihot’’ (odlomak po izboru nastavnika) 8. Književni jezik 8.1. Opšti pojmovi o jeziku - metajezik - standardizacija i norma Istorijski razvoj jezika - književni jezici do XIX vijeka - staroslovenski - zetska redakcija ("Miroslavljevo jevanđelje”) - ruskoslovenski - slavenoserbski spomenici

6.2. Primjena teorijskih znanja o drami. 7.1. Odlike renesansne drame i pozorišta i njihova nova uloga. 7.2. Zna da objasni strukturne elemente epskog: prostor, vrijeme i likove - karakterizacija likova - šta je parodija. 8.1. Učenik treba da: - zna da objasni šta je jezik, njegov značaj za komunikaciju, njegovu moć u odnosu na druge načine sporazumijevanja i njegove funkcije - zna kako se normira jedan jezik, šta je norma, a šta standardizacija

6.1. Prolaznost vlasti i sile (i pojedinca i društva i naroda). 6.2. Izbjegavanje poroka (tvrdičluk, licemjerje) - njegovanje etičkih načela u životu sa drugima. 7.1. Ljubav kao pokretački motiv - izbjegavanje sukoba - tolerancija. 7.2. Njegovanje osjećanja za pravdu i pravičnost - uvažavanje ideala stvarnosti - ideali kao pokretački motivi. 8.1. Svijest o značaju maternjeg jezika - integrativna snaga jezika

6.1. Čitanje odlomaka. 6.2. Gledanje pozorišne predstave - čitanje odlomaka. 7.1. Izdvajaju scene koje ilustruju renesansni život - uočavaju Šekspirov sonet u dijalogu junaka. 7.2. Čitaju odlomke - uočavaju elemente parodije - Govore o Servantesovoj kritici društva - prave paralelu između junaka - govore o sukobu ideala i stvarnosti. 8.1. Povezati sa nastavom književnosti - objašnjavaju jezik kao

8.2. Narječja , dijalekti (dijalekatska osnovica književnog jezika) - standardni, nestandardni izrazi - žargon, argo, sleng - jezičko raslojavanje - individualno - teritorijalno - socijalno - funkcionalno - termini: idiolekt, sociolekt, dijalekt. 9. Jezički sistem i nauke koje se njime bave

9.1. Jezik kao sistem znakova - Fonetika i fonologija - Tvorba riječi - Sintaksa - Leksikologija

- zna da navede književne jezike do XIX vijeka, uoči razlike među njima i razumije istorijske promjene. 8.2. Razlikuje narječja i dijalekte, prepoznaje nestandardne jezičke varijetete i izbjegava ih u govoru i pisanju - zna da prepozna i objasni jezičko raslojavanje - razumije značenje termina: idiolekt, sociolekt, dijalekt… i razlikuje ih. 9.1. Ovladavanje osnovnim elementima jezika kao sistema - poznaje nauke koje se bave jezikom

- jezička tolerancija – uvažavanje različitosti - odnos prema jezičkoj tradiciji - oformljivanje lične, nacionalne i državne samosvijesti - sposobnost razgovora i slušanje drugih uz poštovanje i kritičnost - svijest o tudjicama i izbjegavanju tudjica.

psihološku, biološku i sociološku pojavu - na izabranu temu ili pojam pokušavaju da gestikulacijom i mimikom objasne, tj. prikažu istu pojavu, a onda porede sa pisanim ili izgovorenim tekstom - porede sa drugim načinima sporazumijevanja. - iz enciklopedija i drugih izvora pronalaze tekstove pisane nekim od starih književnih jezika - uočavaju grafeme, ornamentiku, inicijale - prepoznaju (ukoliko mogu) riječi bliske današnjim oblicima, upoređuju. 8.2. Pronalaze (ili im se sugerišu) tekstove sa dijalekatskim izrazima, čitaju, komentarišu, normiraju, uočavaju razlike - pišu rječnik žargonizama svoje generacije. 9.1. Vježbanja u izradi tekstova

10. Fonetika - Glasovni sistem - Fonoloski sistem - Morfofonologija - Akcenatski sistem 11. Pravopis 11.1. Osnovni principi - pisanje velikog slova, pisanje skraćenica, pisanje ijekavice 12. Kultura izrazavanja i pisanja 12.1. Tehnika pisanja sastava - principi komponovanja pismenog sastava: jedinstva, odabiranja, skladnosti, proporcije, izrazitosti, raznovrsnosti - Molba

10. Uočavanje distinkcije, glas-fonema, riječ-morfema - poznaje i prepoznaje glasovne promjene i pravilno ih upotrebljava u govoru i pisanju - sposoban je da pravilno govori i akcentuje - poznaje akcenatski sistem. 11.1. Usvojiti pravopisna rješenja na mjestima glasovnih promjena - služenje pravopisnim priručnicima - pravilno upotrebljava veliko slovo u pisanju - zna da piše skraćenice - zna da pravilno piše ijekavicu - izbjegava najčešće gramatičke greške. 12.1. Učenik ovladava tehnikom pisanja sastava

9.1. Integracija kroz jezike. 11.1. Sigurnost, samopouzdanje.

različitih funkcionalnih stilova. 10. Iz odabranog teksta prepoznaju riječi u kojima se izvršila glasovna promjena, objašnjavaju, daju primjere, dopunjavaju tekstove. 11.1. Pišu po diktatu i kontrolišu, ispravljaju tekstove sa greškama, popunjavaju tekstove - prepisuju kraći tekst ekavskog izgovora ijekavicom - pišu pismene zadatke - prepoznaju i vježbaju principe komponovanja na primjerima dobrih i loših pismenih sastava (tekstovi se mogu umnožiti pa učenici daju sugestije, vrednuju).

- Žalba - Zahvalnica - Pismo - Čestitka - Oglas - Reportaža - Putopis - Dnevnik - Biografija - Kultura usmenog izražavanja - Tempo - Intonacija.

- sposoban je za aktivno pisanje i slušanje - sposoban je da napiše različite forme potrebne u svakodnevnoj komunikaciji - zna da napiše narativni tekst - razvija sposobnost govorenja o odslušanom ili odgledanom - jasno, pravilno i razumljivo govori - može da izražajno govori - da ispriča događaj - prepoznaje funkcionalne stilove - može samostalno da komentariše funkcionalne stilove.

12.1. Kultura dijaloga.

12.1. Slušanje i čitanje stručnih tekstova Slušanje i čitanje publicističkih tekstova Vježbanja u izradi različitih formi potrebnih u svakodnevnoj pismenoj komunikaciji.

6. Okvirni spisak literature Teorijsko-metodološka i ostala literatura u cilju modernog pristupa realizacije nastave jezika i književnosti (U pitanju je mogući izbor koji svaki nastavnik dograđuje ili mijenja shodno sopstvenom izboru i opredjeljenju za način na koji će ostvariti postavljene operativne ciljeve.) 1. Rečnik književnih termina, Nolit, Beograd, 1985. 2. Kristal Dejvid: Enciklopedijski rečnik moderne lingvistike, Nolit, Beograd, 1985. 3. Dejvid Kristal: Kembrička enciklopedija jezika, Nolit, Beograd. 4. Kreativno vaspitanje, časopis, 10 brojeva, Kreativni centar, Beograd. 5. Marinković Simeon: Metodika kreativne nastave srpskog jezika i književnosti, Kreativni centar, Beograd, 1995. 6. Bugarski Ranko: Uvod u opštu lingvistiku, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1995 (treće izdanje). 7. Klajn Ivan: Jezik oko nas, Nolit, Beograd, 1980. 8. Klajn Ivan: Rečnik jezičkih nedoumica, Nolit, Beograd, 1987 (drugo izdanje). 9. Klajn Ivan, Ivić Pavle, Pešikan Mitar, Brborić Branislav: Jezički priručnik, RTB Beograd, 1991. 10. Lešić Zdenko: Jezik i književno djelo, Zavod za izdavanje udžbenika, Sarajevo, 1982 (četvrto izdanje). 11. Stanojčić Živojin, Popović Ljubomir: Gramatika srpskog jezika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1997 (peto izdanje) i druge važeće gramatike meritornih autora. 12. Stevanović Mihailo: Savremeni srpskohrvatski jezik I i II, Naučna knjiga, Beograd, 1975 (treće izdanje). 13. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura I, Stručna knjiga, Beograd, 1998 (četvrto izdanje). 14. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura II, Stručna knjiga, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 15. Milan Šipka: Priče o riječima, Svjetlost, Sarajevo, 1984 (sedmo izdanje). 16. Ivić Milka: O Vukovom i vukovskom jeziku, Čigoja, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 17. Selimović Meša: Za i protiv Vuka, 1981. 18. Rečnik srpskohrvatskog književnog jezika, Matica srpska, Novi Sad. 19. Vuk Stefanović Karadžić: Srpski rječnik. 20. Ostojić Branislav, Vujičić Dragomir: Rečnik (i)jekavizama srpskog jezika, CID, Podgorica, 2ooo. 21. Vuković Novo, Putevima stilističke ideje. 22. Danojlić Milovan: Muke s rečima, 1990 (četvrto izdanje). 23. Bahtin Mihail: Napomene uz metodologiju nauke o književnosti, Treći program, br. 39, Beograd, 1978. 24. Bahtin Mihail: O romanu, Nolit, Beograd, 1989. 25. Radoje Simić: Morfonološki procesi u srpskohrvatskom jeziku, njihovi uzroci i posledice; ITP ''Unireks'' – Nikšić, MH ''Aktuel'' – grafički atelje, Zemun; Beograd – Nikšić, 1994. 26. Bart Rolan: Književnost, mitologija, semiologija, Nolit, Beograd, 1971. 27. Bašlar Gaston: Poetika prostora, ''Kultura'', Beograd, 1969. 28. Curtijus E. R.: Evropska književnost i latinsko srednjovjekovlje, Matica hrvatska, Zagreb, 1971. 29. Čomski Noam: Gramatika i um, Nolit, Beograd, 1972. 30. Dubrovski Serž: Zašto nova kritika, ''SKZ'', Beograd, 1971. 31. Ejhenbaum Boris: Književnost, Nolit, Beograd, 1972. 32. Epštejn Mihail: Postmodernizam, ''Zepter Book World'', Beograd, 1998. 33. Fridrih Hugo: Struktura moderne lirike. 34. Frye Northrop: Anatomija kritike, ''Naprijed'', Zagreb, 1979. 35. Gadamer Hans Georg: Istina i metoda, Logos, ''Veselin Masleša'', Sarajevo, 1978. 36. Hirš E. D.: Načelna tumačenja, Nolit, Beograd, 1983. 37. Istorijski roman, Institut za književnost i umetnost Beograd, Institut za književnost Sarajevo, 1992 – 1996.

38. Jaus Hans Robert: Estetika recepcije, Nolit, Beograd, 1978. 39. Jung K. G.: Čovek i njegovi simboli, Narodna knjiga – Alfa, Beograd, 1996. 40. Kaler Džonatan: Strukturalistička poetika, SKZ, Beograd, 1990. 41. Kasirer Ernst: Filozofija simboličkih oblika, Dnevnik, ''Književna zajednica Novog Sada'', Novi Sad, 1985. 42. ''Književno delo i njegova građa'', ''Tekst i kontekstualnost'', ''Citat, montaža, kolaž'', Treći program, br. 39, Beograd, 1978. 43. Lotman Jurij: Zapažanja o umetničkom prostoru, ''Književna kritika'', Beograd, jul – avgust 1989. 44. Miočinović Mirjana: Moderna teorija drame, Nolit, Beograd, 1981. 45. Kajzer: Jezičko književno djelo, ''Književna misao'', Beograd, 1973. 46. Nova kritika, Prosveta, Beograd, 1973. 47. Meletinski E. M.: Poetika mita, Nolit, Beograd. 48. Petković Novica: Od formalizma ka semiotici, BIGZ, Beograd, 1984. 49. Sosir Ferdinand: Opšta lingvistika, Nolit, Beograd, 1977. 50. Šklovski Viktor: Energija zablude, Prosveta, Beograd, 1981. 51. Šklovski Viktor. Građa i stil u Tolstojevom romanu ''Rar i mir'', Nolit, Beograd, 1984. 52. Teorija filma, priredio Dušan Stojanović, Nolit, Beograd, 1978. 53. Turković Hrvoje: Razumijevanje filma, Grafički zavod Hrvatske, Zagreb, 1988. 54. Uspenski Boris: Poetika kompozicije, Semiotika ikone, Nolit, Beograd 1979. 55. Velek Rene, Voren Ostin: Teorija književnosti, Nolit, Beograd, 1974. 56. Pravopis srpskohrvatskog jezika, školsko izdanje, Matica srpska / Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, Beogradski izdavačko – grafički zavod, Beograd 1977. 57. Mitar Pešikan, Mato Pižurica, Jovan Jerković: Pravopis srpskoga jezika, priručnik za škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva – Beograd, Matica srpska, Novi Sad 2001. 58. R. Simić, Ž. Stanojčić, B. Ostojić, B. Ćorić, M. Kovačević: Pravopis srpskoga jezika sa rečnikom, Beograd – Nikšić, 1993. 7. Materijalni uslovi za izvođenje nastave Materijalni uslovi podrazumijevaju kvalitetne učionice, kabinet, medijateke, biblioteku, sredstva za obuku nastavnika. Valjalo bi da postoje i saradnici, medijatori, u toku sprovođenja reforme obrazovanja. 8. Obavezni načini provjeravanja znanja - Provjeravanje mora da bude redovno, stimulativno i javno; - Učenik treba da ima svoj karton u koji bi se unosili rezultati svih provjera – numerički i opisni; - U jednom polugodištu učenik mora da bude ocijenjen najmanje dva puta; - Ocjenjuju se: pismeni i domaći zadaci ( NAPOMENA: Rade se četiri pismena zadatka u toku školske godine). dnevnici čitanja govorni nastupi recitovanje znanja i vještine u okviru grupnog rada - Ocjenjivanje učenika slijedilo bi taksonomske stepene na osnovu Blumove klasifikacije (prepoznavanje, razumijevanje, upotreba, analiza, sinteza, vrednovanje). 9. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine koja je izvedena iz ocjena sa usmenih i pismenih provjera dobijenih tokom klasifikacionih perioda; - Izrada svih hronoloških tabela.

10. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika Nastavu srpskog jezika i književnosti mogu izvoditi diplomirani profesori srpskog jezika i književnosti, književnosti i srpskog jezika, komparativne i opšte književnosti. 11. Način prilagođavanja predmeta učenicima sa posebnim potrebama - Program za izuzetno nadarene učenike; - Individualna nastava; - Nivo povećanih zahtjeva od 30% - 100% - u zavisnosti od procjene nastavnika - Obezbijediti posebne materijalno-tehničke uslove za rad sa ovakvim učenicima. 12. Povezanost sa drugim predmetima - Likovna i muzička umjetnost - Istorija - Psihologija - Sociologija - Arhitektura - Matematika (npr.: znak u matematici). ISPITNI KATALOG NASTAVA JEZIKA Opšta znanja o jeziku U okviru opštih znanja o jeziku učenik mora da zna: - šta je jezik, njegova svojstva i funkcije - da objasni razvoj jezika - šta je jezička konvencija - razvoj i vrste pisama - porodicu jezika kojoj pripada maternji jezik - da odredi mjesto maternjeg jezika u porodici jezika - šta je višejezičnost, a šta više imenovanja jednog jezika - kako se normira i standardizuje jezik - koji su važeći pravopisi, rječnici i gramatike - da ih upotrebljava, tj. da pronađe informaciju - književne jezike i pisma do pojave Vuka, Vukov rad i savremenu jezičku situaciju, književne dogovore - narječja i dijalekte maternjeg jezika - vrste raslojavanja jezika i termine vezane za njih. Gramatika Učenik iz gramatike treba da zna: - jezičku strukturu i nauke koje se bave jezikom - glasovne promjene i njihovu pravilnu upotrebu u govoru i pisanju - da pravilno akcentuje (kvantitet i mjesto akcenta) - vrste riječi i njihove osobine (gramatičke kategorije i sintaksičke funkcije) - da ih mijenja (deklinacija, konjugacija, komparacija) - da ih pravilno upotrebljava u govoru / pisanju - da riješi jezičku nedoumicu analogijom ili upotrebom rječnika, gramatike, pravopisa

- kako se tvore riječi - da pravilno piše složenice i polusloženice - leksikološke termine (leksikografija, leksema) - da razlikuje riječi po porijeklu i riječi prema upotrebi - da ih navede - da ih adekvatno koristi - da prepozna tip i karakter teksta na osnovu leksema - šta su fraze, termini, kalkovi, klišei - da pravilno i jasno izrazi misao, tj. da sklapa rečenične djelove - da preoblikuje (izrazi misao na više načina) - da uoči informativnu i stilsku vrijednost rečenice - da pojednostavi izraz - da ''razbija'' složene rečenice na proširene (proste) - da usložnjava izraz (stvara složene od proširenih) - padežni sistem i sinonimiju padeža - da pravilno upotrijebi padežne oblike u govoru i pisanju - da pravilno koristi predloško-padežne konstrukcije - da pravilno izgovori i napiše negaciju - pravila kongruencije - glagolska vremena i načine - da pravilno izgovori i napiše glagolske oblike - da razlikuje indikativnu, modalnu i relativnu upotrebu glagolskih vremena i načina - da uoči njihovu stilsku funkciju - šta je pragmatična strana jezika i da poznaje govorne činove. Poznavanje pravopisa - da upotrijebi veliko slovo u pisanju - da piše skraćenice - da pravilno piše ijekavicu - da pravilno rastavlja i sastavlja riječi u pisanju - da rastavlja riječi na kraju reda - da koristi interpunkciju i pravopisne znake gdje je potrebno - da prilagođava riječi iz stranih jezika maternjem - da ih pravilno mijenja i piše (transkripcija). Kultura čitanja, slušanja i govora - da primijeni gramatička i pravopisna pravila - da normira određeni tekst - da jasno, razumljivo i pravilno govori i piše. Slušanje i govor Učenik: - razumije pročitano (odslušano, odgledano) - umije da ponovi, prepriča sadržinu - može da odgovori na pitanja vezana za sadržinu (zapaža detalje) - umije da komentariše (kritički procijeni) tekstove - može da prepozna namjenu, stil, razumljivost, jezičku pravilnost, stav autora teksta - može da ispravi nepravilnost i nerazumljivost - umije da ispriča događaj - umije da ga obogati deskripcijom i emocijama - može da prepozna funkcionalane stilove, njihove vrste i da ih kritički doživljava - umije samostalno da pripremi govorni nastup i da govorno nastupa - umije da koristi podsjetnik i da improvizuje - umije izražajno da govori - umije da rezimira - sposoban je da razgovara, polemiše

- umije da argumentuje stavove - zna da racionalno upotrijebi vrijeme - uvažava sagovornika - na osnovu slušanja može da prepozna biografiju, putopis, reportažu, esej. Čitanje - umije da čita pravilno, tečno i izražajno - umije pravilno da akcentuje, intonira, pravi pauze - razumije pročitano - umije da čita vodeći računa o stilu i o namjeni pročitanog. Pisanje - zna samostalno da napiše sastav - zna da napiše esej - zna da napiše rezime - zna da piše bilješke, podsjetnik, zapisnik - zna da koristi naraciju, deskripciju, refleksiju i raspravu - prepoznaje i piše različitim funkcionalnim stilovima i koristi njihove oblike: kraći tekst naučnog stila (stručni) publicističke vrste: vijest, informaciju, intervju, reportažu administrativne: molbu, žalbu, čestitku, konkurs, oglas - zna da napiše putopis, biografiju kao umjetnički i neumjetnički tekst - zna da lektoriše tekst, koristeći osnovne lektorske znake - može da stilizuje tekst. NASTAVA KNJIŽEVNOSTI Opšti standardi - Učenici su u stanju da odslušaju, pročitaju i interpretiraju književne tekstove od antike do kraja XX vijeka. - Nakon čitanja teksta u stanju su da izraze svoj doživljaj: osjećanja, predstave, mišljenja i saznanja. - Učenici su u stanju da raščlane književni tekst koristeći osnovne književno-teorijske pojmove. - Sposobni su da vrednuju estetske, etičke i saznajne domete pročitanog djela. - U stanju su da nastavu književnosti dovedu u vezu sa sopstvenim iskustvima i znanjima iz

drugih oblasti.

- Učenici su sposobni da pripreme i kazuju ono što su pripremili (o svom doživljaju, o pročitanom djelu), da komentariše djelo, da načini književnu paralelu, da vrednuje djela prema kvalitetima. - Sposobnost doživljavanja lijepe književnosti učenici dokazuju i izražajnim kazivanjem i kazivanjem napamet kraćih literarnih oblika. - U stanju su da napišu pismeni sastav o pročitanom djelu, da tekst parafraziraju, prepričaju, prikažu, analiziraju i vrednuju. - Učenici su u stanju da napišu tekst u kojem prikazuju junaka, određeni problem, izvještaj o domaćem čitanju, dnevnik čitanja, interpretaciju, esej i, izuzetno, da sami stvaralački pišu. - Poznaju književne epohe i pravce, mogu da ih porede i vrednuju njihove domete. - Povezuju teoriju i istoriju književnosti u koherentan sistem znanja. - Smisleno i samostalno upotrebljavaju teorijska znanja o književnosti.

Standardi prema godinama učenja I razred Učenik treba da: - samostalno i sa razumijevanjem, u sebi ili naglas, čita književno-umjetnički tekst (odnosno odlomak teksta) iz savremene književnosti kao i tekstove od antike zaključno sa renesansom - umije da izrazi svoj doživljaj, osjećanja, predstave, mišljenja i spoznaje izazvane književno-umjetničkim tekstom - na primjeru određenog teksta odredi književni rod (lirika, epika, drama) i književnu vrstu, kao i da svoje određenje obrazloži - jasno formuliše temu djela i razlaže ga na manje tematsko-motivne cjeline - objasni svojstva pjesničkog jezika: slikovitost, emocionalnost, ritmičnost, preobražaj i punoću značenja - u lirskom tekstu uoči i izdvoji najfrekventnije stilske figure (lirske paralelizme anaforu, epiforu, metaforu, metonimiju, eufemizam, alegoriju, simbol; asindet, polisindet, elipsu; aluziju, osimoron, ironiju) - raščlani stih prema zakonima naše silabičko-tonske versifikacije: da odredi stope, naglaske, cezuru, prepozna i razlikuje trohej, jamb, daktil, strofu i tip rime - kompozicionu organizaciju pjesme dovede u vezu sa njenim smislom (efekti ponavljanja, raspored pjesničkih slika) - sonetnu formu - prepozna i odredi baladu - šta je psalam - razliku između epike u stihu i epike u prozi - uoči odlike strukturnih elemenata epskog: prostora, vremena i zbivanja - razlikuje termine: sadržaj, fabula i siže - sažeto izloži fabulu djela i ukaže na epizode i digresije - razumije i razlikuje motiv i motivaciju - odlike epske pjesme i epa; posebno epskog stila na primjeru naše epike - razlikuje pripovijetku, novelu i roman - uoči poziciju pripovjedača: er- i ich- forma, pouzdani i nepouzdani pripovjedač - razlikuje dramski tekst i didaskalije i u stanju je da kompoziciono razloži dramu prema trodjelnoj / petodjelnoj shemi - uoči konfliktne linije, glavnu i sporedne i da o njima izvještava - objasni pojam katarze - napravi književnu paralelu, zasnovanu ili na kontrastnim odlikama književnih epoha ili na motivsko-tematskoj i idejnoj sličnosti djela - ukaže na etičke i saznajne vrijednosti djela - pripremi i održi govorni nastup o književno-umjetničkom tekstu - izražajno napamet kazuje jedan kraći književni tekst, čime dokazuju sposobnost estetskog doživljaja i interpretacije - napiše sastav o pročitanom djelu: da opišu lik, izlože radnju, komentarišu djelo i načine osnovnu književnu analizu - napiše literarni tekst o svom doživljaju književnog djela, dnevnik čitanja, odnosno kraći

prikaz pročitanog djela

KATALOG ZNANJA U katalogu znanja nalaze se djela koja se obrađuju u prvoj godini izučavanja maternjeg jezika i književnosti: Teorija književnosti: Književnost kao umjetnost Pjesnički jezik

Stil, versifikacija Slojevitost književnog djela Književni rodovi i vrste Metodološki pristup književnom djelu Književnost staroga vijeka: ''Ep o Gilgamešu'' Sofokle: ''Antigona'' Homer: ''Ilijada'' ili ''Biblija'' ''Legenda o potopu'' ''Jevanđelje po Mateju'' Kuran: 103 poglavlje ''El’ Asr'' Srednjovjekovna književnost: ''Ljetopis popa Dukljanina'' Odabrano žitije Jelena Balšić: ''Otpisanije bogoljubno'' Jefimija: ''Pohvala knezu Lazaru'' Stefan Lazarević: ''Slovo ljubve'' Narodna književnost: ''Ženidba kralja Vukašina'' "Ženidba Maksima Crnojevića" ''Bolani Dojčin'' ''Banović Strahinja'' ''Osveta Batrića Perovića'' ''Tri sužnja'' Izbor iz muslimanske narodne epike ''Viša je gora od gore'', ''Ljubavni rastanak'', ''Djevojka cara nadmudrila'', ''Hasanaginica'' Humanizam i renesansa: Petrarka: ''Kanconijer'' Šekspir: ''Romeo i Julija'', ''Hamlet'' Bokačo: ''Dekameron'' Servantes: ''Don Kihot'' (odlomci) Marin Držić: ''Novela od Stanca'' Barok, klasicizam, prosvetiteljstvo: Ivan Gundulić: ''Osman'' (prvo pjevanje) Molijer: ''Tartif'' Crnogorska primorska književnost Dositej Obradović: ''Život i priključenija'' Jovan Sterija Popović: ''Tvrdica'' Petar I Petrović Njegoš: ''Poslanice'', ''Kuluk''

1. NAZIV PREDMETA MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST 2. KATALOG ZNANJA SRPSKI, CRNOGORSKI, BOŠNJAČKI I HRVATSKI JEZIK I KNJIŽEVNOSTI 3. Broj časova po godinama obrazovanja i oblicima nastave 3 + 2 4. Opšti ciljevi nastave 1. Učenici razvijaju vještinu izražavanja i sporazumijevanja maternjim jezikom, birajući formu prikladnu situaciji - svjesni su da je maternji jezik najprikladniji za izražavanje i obrazlaganje njihovog mišljenja - stiču sposobnost da slušaju, pitaju i odgovore na ono što drugi pitaju, kao i da razumiju značenje neverbalnih poruka. 2. Vještinu izražavanja i sporazumijevanja učenici stiču na primjerima različitih tekstova koje slušaju, čitaju i zapisuju. Pod nastavnikovim rukovođenjem uče se da ih razumiju, razlažu, analiziraju i kritički vrednuju. Nakon toga učenici mogu da sami sastavljaju slične tekstove, razumljive, smislene i jezički ispravne. 3. Učenici ovladavaju književnim jezikom, znaju njegove principe i normu i koriste ih u sastavljanju usmenih i pisanih tekstova. Budući da se nastava zasniva na reprezentativnim književnim tekstovima, kao i na neknjiževnim tekstovima, učenici formiraju potpunu sliku fonetskih, morfoloških, sintaksičkih i leksičkih struktura svog maternjeg jezika. Učenik, takođe, ovladava različitim stilskim obrascima i stiče sposobnost adekvatne upotrebe funkcionalnih stilova prilikom govora i pisanja. 4. Razvijajući vještine komunikacije učenik se socijalizuje, postaje svjestan mogućnosti da utiče na svoju sredinu i da učestvuje u društvenom životu. 5. Kroz nastavu književnosti učenici se razvijaju u slobodne, kreativne i kulturne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika. Nastava književnosti posebno utiče na formiranje etičkih principa, razvijanje misaonih procesa, kao i na bogaćenje i nijansiranje emotivnog sklopa učenika. 6. Na odabranim primjerima iz naše i svjetske književnosti učenici shvataju osnovne knjževno-teorijske pojmove i razvoj žanrovskih oblika. Osposobljeni su da u književnom djelu prepoznaju estetske, etičke i saznajne vrijednosti. 7. Kroz nastavu književnosti ojačava se samosvijest učenika, njegov nacionalni i evropski kulturni identitet i svijest o civilizacijskom zajedništvu sa drugima. 8. Učenici se osposobljavaju da koriste stručnu terminologiju, što će im u budućem zanimanju omogućiti uspješnu komunikaciju sa strankama i poslovnim partnerima. 9. Učenici se podstiču da učestvuju, uzmu učešća? u svim oblicima vannastavnih aktivnosti i takmičenja, da sarađuju u novinama i časopisima, radijskim i televizijskim kućama. Talentovani učenici se podstiču da sami stvaraju književno-umjetničke tekstove. 10. Učenici shvataju osobenost svog maternjeg jezika, činjenicu da se njime služi više različitih nacija , zbog čega se taj jezik različito imenuje, ali jednako obilježava lični, nacionalni i državni identitet. 11. Učenici se vaspitavaju u pravcu jezičke tolerancije, uvažavanja drugih jezika i jezičkih manjina u svojoj sredini. 12.Učenici se osposobljavaju da koriste i tehničko-informativnu pomoć prilikom prikupljanja, organizovanja i saopštavanja informacija, razumiju moć medija i stiču kritički odnos prema njima.

5. Sadržaji / Standardi znanja predmeta / Operativni ciljevi Razred: drugi

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja 1. Realizam (u Evropi i kod nas)

1.1. Pojam, osobenosti, značaj - poetika realizma (odnos prema stvarnosti, tipovi, žanrovi) Svetozar Marković: “Pevanje i mišljenje” (odlomci) 1.2. Onore de Balzak: “Čiča Gorio” - realistički roman - motivacija - tipizacija likova i situacija - sveznajući pripovjedač

. 1.1.Učenik prepoznaje nova poetička načela i uporedjuje ih sa romantičarskom poetikom. Učenik razumije razliku izmedju relaizma kao metode i umjetničke epohe. Shvata razloge drugaćijeg književnog transponovanja stvarnosti. 1.2. Učenik prepoznaje elemente realističke poetike: sklonost ka detaljnom opisu i dominaciju scena iz društvenog života. Zna da analizira i uočava tipičnost

1.1. Razvijenje svijesti o potrebi promjena uz aktivno učesće pojedinca. 1.2. Njegovanje osjećaja za individualno i opšte; - značaj porodice i porodičnog sklada; - izgradjivanje moralnog stava o potrebi društvenog angažmana kroz književne forme.

1.1. Predavanje , tumačenje i obrazlaganje poetike realizma. 1.2. Čitanje ilustrativnih odlomaka; razgovor o značenjima detalja u okviru cjeline. (Rad sa grupama-referat)

1.3. Nikolaj V. Gogolj: “Revizor” - dramska struktura - žanrovska transformacija - komedija situacije i društvena komedija - dramski junaci 1.4. Radoje Domanović: ’’Vođa’’ 1.5. Laza Lazarević: “Sve će to narod pozlatiti” ili “Prvi put s ocem na jutrenje” -psihološki realizam -psihološka motivacija 1.6. Simo Matavulj: ’’Pilipenda’’ ili “Povareta”

situacija i likova. Umije da sintetizuje značenjske slojeve romana u jedinstvenu književnu strukturu. 1.3. Učenik uočava sažetost dramske radnje. Zna da izvrši karakterizaciju likova Prepoznaje važnost pojedinačnih scena i piščevu sposobnost da na više načina izgradi karakter. 1.4. Učenik zna da argumentuje primjerima ironije, groteske, satire i crnog humora štetnost izgrađivanja ‘’kulta ličnosti i društvenih anahronizama. 1.5. Učenik prepoznaje i argumentuje funkcije književnih postupaka : deskripcije, naracije, oblika govorenja u transponovanju realiteta u književne činjenice.

1.3.Razvijanje kritičkog stava prema negativnim pojavama u društvu. Sagledavanje umjetnosti kao aktivnog kritičara društvenih i moralnih devijacija. 1.4. Izgrađivanje kritičkog stava prema psihologiji mase i podčinjenosti pojedinca. 1.5. Razvijanje sposobnosti da se prepozna porok (društveni ili pojedinačni);. -spremnost da se pomogne ugroženom ljudskom biću. 1.6. Traženje smisla u malim stvarima; - razvijanje privrženosti

1.3.Čitanje po ulogama ilustrativnih scena i otkrivanje relevantnih “podataka” kroz razgovor. (Mogućnost gledanja predstave “Revizor”). 1.4. Čitanje, analiza i komentarisanje ilistrativnih odlomaka satirične pripovijetke. 1.5. Čitanje i analiza ilustrativnih odlomaka propovijetke. Učešće učenika u razgovoru o oblicima savremenih devijantnih pojava. 1.6. Analiza cjeline; učenici

1.7. Vojislav Ilić: “Sivo sumorno nebo”

- deskriptivna poezija - opis koji usložnjava

značenje i priroda u funkciji prikazivanja unutrašnjih stanja.

1.8. Marko Miljanov: ’’Primjeri čojstva i junaštva’’ 2. Književnost moderne u

Evropi i kod nas

2.1. Poetički postulati, književni pravci, pokreti

1.6. Učenik razumije i argumentuje umjetničku jednostavnost u prikazivanju slika iz života pučke primorske porodice. Prepoznaje ulogu dijalekta u izgradjivanju frazeologije lika. 1.7. Učenik prepoznaje funkciju pejzaža . Uočava proširivanje i usložnjavanje njegovih značenja. Primjenjuje znanja o stihu, stilu i stilskim figurama. Primjećuje modernizaciju pjesničkog izraza. 1.8. Učenici znaju da vrednuju moralne kategorije čojstva i junaštva. Tumače ‘’primjere’’ i uspostavljaju analogije sa sličnim običajnim kodeksima. 2.1. Učenici uočavaju

prema sopstvenom identitetu. 1.7. Prevazilaženje melanholije i sumornih raspoloženja. 1.8. Izgrađivanje uvjerenja o univerzalnosti moralnih načela; -razvijanje stava o prvenstvu etičkog nad etničkim i potrebe za tolerancijom svake vrste. 2.1. Izgrađivanje svijesti o uticaju društvanih tokova na kulturu i umjetnost.

izdvajaju dijalektizme, klasifikuju ih i diskutuju o njihovoj upotrebi i funkcionalnosti. 1.7. Razgovor o stilski valentnim sredstvima, koja su poslužila za formiranje pjesničkih slika. 1.8. Pojedinačno čitanje odabranih ”primjera”, tumačenje, komentarisanje i aktuelizacija. 2.1. Predavanje i objašnjavanje poetike moderne.

2.2. Šarl Bodler: “Albatros” i “Saglasja” - larpurlartizam kao poetički stav - sinestezija - univerzalna analogija - simbol 2.3. Moderna u našim književnostima -uticaj i osobenosti A. Šantić: “Pretprazničko veče” Jovan Dučić: “Jablanovi”, ’’Zalazak sunca’’ Milan Rakić: “Iskrena pesma”, ’’Dolap’’

promjene stvaralačke paradigme, razlikuju književne pravce, pokrete i škole i uočavaju složenost stilske formacije moderne. 2.2.Učenik razumije i može da objasni izmjenu senzibiliteta i pjesničkog jezika. Proširuje asocijativne moći i sposobnosti pronalaženja analogija. Sposoban je da govori o simboličkim potencijalima pjesme i pjesničke slike. Može da pravi paralelu sa tradicionalnim pjesničkim postupkom. 2.3. Učenik umije da objasni osobenost i ’’zaostajanje’’ naše moderne u odnosu na evropsku Uočava spoljašnju organizaciju pjesme i sklonost modernističkih tekstova ka formalnom savršenstvu. Umije da izdvaja elemente tradicionalnog i modernog.

2.2. Njegovanje potrebe za ličnom slobodom i iskazivanjem individualnosti -bogaćenje iskustva i senzibiliteta; -njegovanje smisla za lijepo 2.3. Razvijanje potrebe da se bude ukorak s vremenom; -pronalaženje smisla u stvaranju i kreativnosti - vjera u život uprkos sumornim tonovima - njegovanje osjećanja lične sigurnosti -prevazilaženje straha od smrti - otkrivanje složenosti emotivnog svijeta u odnosima prema ljubavi, životu, prirodi.

2.2. Izražajno čitanje pjesme; -stilska analiza uz aktivno učešce učenika u prepoznavanju modernističkih sredstava i postupaka. 2.3. Izražajno čitanje i stilska analiza pjesničkih tekstova; -korelacija motiva u modernističkim tekstovima; - primjena znanja o versifikaciji.

2.4. Lirski realizam Bora Stanković: “Koštana” 3. Književnost prve polovine XX vijeka u Evropi i kod nas 3.1. Miloš Crnjanski: ’’Sumatra’’ - sumatraizam Miloš Crnjanski: ’’Seobe’’ (prva knjiga) - kolektivni junak

U stanju je da izvrši paralelu sa tekstovima koje je ranije čitao. Otkriva složenost modernističkog postupka u obradi tradicionalnih motiva – ljubav, žena ,život, piroda, bog, umjetnost. U stanju je da prepozna sinesteziju. 2.4. Učenik uočava moderni pjesnički senzibilitet u drami. Uočava mogućnost korišćenja folklornih motiva u tekstu. Prepoznaje i analizira ulogu lokalnog kolorita i jezika. 3.1. Učenik može da objasni i ukaže na moderni pjesnički postupak. Objašnjava višeznačnost

2.4..Razvijanje kritičkog odnosa prema fenomenu slobode, konvencijama i tabuima. Ostvarivanje emancipacije u cilju razrješavanja konflikata. 3.1. Obogaćivanje spoznaje o univerzalnoj povezanosti. - Njegovanje osjećaja za pripadnost kolektivu; -izgrađivanje stava o ličnoj egzistenciji; - razvijanje sposobnosti za

2.4. Čitanje i analiza ilustrativnih konfliktnih scena. Gledanje predstave ili ekranizacije drame. 3.1.Izražajno čitanje, analiza; konkretizacija “Objašnjenjem Sumatre”. Čitanje i komentarisanje ilustrativnih odlomaka uz

3.2.Risto Ratković: “Bivši anđeli ” i ’’Ponoć mene’’ 3.3. Janko Đonović: “Crnci i Crnogorci” - socijalna poezija - kontrast 3.4. Nikola Lopičić: “Imanje” ili pripovijetka po izboru - socijalna pripovijetka 3.5. Mihailo Lalić “Prvi

pjesničkog jezika i slojevitost značenja na asocijativnim vezama. Učenik razumije paralelne tokove radnje i promjenu tačke gledišta. Prepoznaje lirske elemente. Komentariše složenost stvaralačkog postupka, značaj i originalnost stila i jezika. 3.2. Učenik zna da pokaže i objasni odlike nadrealizma na tekstu. Uočava ukidanje konvencionalne logike u nadrealnoj imaginaciji. 3.3. Učenik uočava elemente socijalne literature i značaj određenih stilskih figura. Razumije umjetničku transpoziciju zbilje i pjesnički angažman. Uočava i izdvaja kompozicione cjeline, apstrahuje kontraste.

percepciju književne riječi. 3.2. Njegovanje sjećanja na voljene osobe, kao nastavak življenja. Smislenost traganja za prevazilaženjem egzistencijalne nesreće kroz duhovnu kreativnost. 3.3. Njegovanje osjećaja za socijalnu pravdu. 3.4. Formiranje svijesti o ulozi sociokulturnog miljea na način života i mišljenja; - umijeće očuvanja egzistencije. 3.5. Izgradjivanje stava o aktivnom suprotstavljanju

uputstva za rad po grupama:demarkacija paralenog toka radnji; karakterizacija pojedničnih likova; analiza kolektivnog junaka. 3.2. Izražajno čitanje stihova, iznošenje asocijacije u vezi sa pjesničkim tekstom. 3.3. Iščitavanje pjesme po cjelinama i motivima. 3.4. Čitanje odlomaka na času; - biranje karakterističnih mjesta.

snijeg” 3.6. Enver Đerđeku: ’’Riječ’’ 3.7. Ivan Goran Kovačić: “Jama” ili Mirko Banjević: ”Sutjeska - poema 3.8. Zuvdija Hodžić: Izbor iz pripovjedačke proze

3.4. Učenik uočava i povezuje elemente socijalnog i psihološkog. Sagledava strukturu priče i ističe kontrastne situacije i dramske elemente. 3.5.Učenik uočava lajtmotivsku kompoziciju zbirke i vezivnu funkciju motiva prvog snijega. 3.6. Učenik razumije stilizovanu pjesničku refleksiju o smislu poezije i riječi u njoj. Uočava formu soneta, dotjeranost stiha i smirenost izraza. Otkriva funkcionalnost stilskih sredstava. 3.7. Učenik uočava funkcionalnost stilskih figura, kompozicije, strofe, stiha, simbola, rime u oblikovanju smisla poeme argumentuje sklad pripovjedačkog lirskog i dramskog na tekstu

zlu. 3.6 Izgrađivanje samopouzdanja u traganju za sopstvenom ličnošću. 3.7. Učvršćivanje svijesti o ratu kao društvenom zlu. 3.8. Bogaćenje umjetničke percepcije I razvijanje multikulturalne svijesti.

3.5. Čitanje pojedninačnih priča; - analiza i povezivanje sa lajtmotivom. 3.6. Izražajno čitanje, analiza kroz razgovor na času. 3.7. Čitanje odlomaka na času i stilska analiza 3.8. Analiza pripovijetke na času uz aktivno učešće učenika.

4. Domaća lektira 4.1. Mihail Šolohov: “Čovjekova sudbina” 4.2. Ćamil Sijarić: ‘’Bunar’’ 4.3. Ivo Andrić: ‘’Prokleta avlija’’

- razumije kazivanje u prvom licu. 3.8. Učenik zna da izvrši sadržanu I strukturnu analizu, da opiše postupak građenja likova na primjeru odabrane pripovijetke. 4.1. Uočena je struktura pripovijesti sa okvirnom pričom i potkrijepljena detaljima o realnoj ljudskoj egzistenciji. Argumentovana je simboličnost “životopisa”. Prepoznata je ironija sudbine. 4.2. Učenik prezentuje sadržajne i strukturne elemente pripovijetke. Uočio je specifičnosti sociokulturnog miljea. 4.3. Učenik izdvaja kompozicione cjeline i uočava razuđenost narativne strukture. Prepoznaje tehniku ‘’priče u priči’’.

4.1. Izgrađivanje stavova na istinama o čovjeku u ratu i životu uopšte; intregracija kroz samostalnu pismenu analizu književnog djela. 4.2. Razvijanje nacionalne i vjerske tolerancije. 4.3. Razvijanje kritičkog stava prema totalitarizmu; izgrađivanje sposobnosti stvaralačkog nadigravanja konačnosti.

4.1. Čitanje odlomaka na času; - razgovor o sadržajima i uputstva o tehnici samostalne analize; -provjera, analiza i verifikacija radova. 4.2. Čitanje odlomaka na času i upućivanje na samostalnu analizu. Provjera i verifikacija radova. 4.3. Čitanje odlomaka, upućivanje na određene tehnike obrade sižea.

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja 5. Jezik 5.1. Tvorba riječi (osnovni pojmovi o izvođenju riječi) - važniji modeli za izvođenje imenica, pridjeva i glagola 5.2. Leksikologija (sa elementima terminologije i frazeologije) - značenjski (semantički) i formalni odnosi među leksemama - stilska vrijednost lekseme i funkcionalni stilovi - riječi iz stranih jezika i kalkovi - rječnici stranih riječi - razumijevanje najvažnijih prefiksa i sufiksa porijeklom

5.1. Učenik zna da objasni tvorbu riječi. Umije da je izvrši na primjerima Pravilno piše složenice i polusloženice. 5.2. Učenik razumije slojevitost književnog jezika. Uočava poetsku i varijantsku leksiku, arhaizme, varvarizme, dijalektizme i dr. Poznaje leksikološke termine i leksičke jedinice. Može da ilustruje leksičku raznovrsnost. Umije da stilski dotjera tekst koristeći stilske figure. Zna se služiti rječnicima. Zna da vrednuje tip i karakter teksta na osnovu leksema. Zna da objasni termin purizam (jezičko čistunstvo). Učenik zna šta su termini, a šta kalkovi. Umije da vrednuje stilsku

5.1. Integracija kroz izgrađivanje jezičke kulture; sticanje znanja i usvajanje jezičkih pravila i normi. 5.2.Razvijanje jezičkog senzibiliteta, kulture pismenosti i komunikacije.

5.1.Vjezbanje na odabranim primjerima; - učenici objašnjavaju tvorbu; - daju primjere (po analogiji); - vježbaju pravilno pisanje, - ispravljaju greške (samokorekcija). 5.2. Pronalazenje raznih elemenata leksikologije po primjerima; - pretraga biblioteke. - učenici prave rječnike sinonima, antonima, koriste biblioteku, pretražuju po rječnicima; - mijenjaju riječi u tekstu, ukazuju na stilske i semantičke razlike; - biraju riječi, stilski dotjeruju tekst izabranim leksemama; - saznaju bogatstvo značenja - prave akcelerativni

iz klasičnih jezika - osnovni pojmovi o terminologiji i terminima 5.3.Sintaksa - padežni sistem -predloško-padežne konstrukcije i njihove osnovne vrijednosti - kongruencija: definicija, osnovni pojmovi; gramatička i semantička kongruencija - sistem zavisnih rečenica - vrste zavisnih rečenica i njihove funkcije - veznički izrazi

valentnost teksta. 5.3. Učenik poznaje i pravilno primjenjuje stečena znanja o padežnom sistemu. Učenik razumije slaganje rečeničnih djelova i mogućnosti kongruiranja. Učenik poznaje i analizira vrste zavisnih rečenica na primjerima.

5.3. Njegovanje sigurnosti, tačnosti, logičnog mišljenja, imenovanja pojmova.

rječnik; - traže i objašnjavaju značenja riječi približnih oblika tipa: lažan – lažljiv, strašan – strašljiv, interes – interesovanje itd.; - prepoznaju lekseme u tekstu; - navode primjere, uočavaju njihovu stilsku vrijednost, preoblikuju; - prepoznaju riječi po porijeklu (iz kojeg su jezika), traže odgovarajuće iz maternjeg; - razgovaraju o stilskoj vrijednosti tekstova; - navode primjere iz neposrednog iskustva itd. 5.3. Na tekstovima tražiti, podvlačiti, uočavati, bilježiti i obrazlagati sintaksične jedinice.

- sistem nezavisnih rečenica - glavni tipovi naporednih konstrukcija - raspoređivanje sintaksičkih jedinica - komunikativna kohezija - glagolska vremena i glagolski načini - glagolski vid i glagolski rod - vremenska i modalna značenja ličnih glagolskih oblika - naporedne konstrukcije 6. Pravopis - interpunkcija - pravopisni znaci 7. Kultura izražavanja 7.1. Pismeno izražavanje - publicistički stil - vrste: vijest, izvještaj,

Učenik poznaje i analizira vrste nezavisnih rečenica na primjerima. Učenik poznaje glagolske kategorije vida, roda, vremena, načina; razlikuje vremenska i modalna značenja glagolskih oblika. 6. Učenik poznaje i pravilno primjenjuje interpunkciju i pravopisne znake. 7.1. Učenik poznaje funkcionalne stilove, poznaje karakteristike

6. Razvijanje samopouzdanja kroz jezičku kulturu. 7.1. Integracija kroz

6. Objašnjavanje na primjerima i provjera na pravopisnim vježbama.

komentar, intervju, reportaža, opis predmeta, opis postupka, radni dnevnik. 7.2. Usmeno izražavanje - zvanični I nezvanični tekstovi - stručni tekstovi -publicistički tekstovi

publicističkog stila i njegovih vrsta; sposoban je da piše neke od formi tog stila. 7.2. Učenik umije govorno da nastupa; da argumentije stavove i polemiše. Razlikuje funkcionalne stilove i sposoban je da ih komentariše.

razvijanje samopuzdanja i takmičarskog duha u pismenom izražavanju i primjeni adekvatnog stila. 7. 2. Jačanje sigurnosti u usmenoj komunikaciji; -njegovanje jezičke kulture.

7.1. Objašnjavanje na primjerima, vježbanje, prepoznavnje ponuđenih publicističkih vrsta; - samostalno pisanje po uputstvima nastavnika ili po izboru. 7.2. Objašnjavanje na primjerima. Radni zadaci: učenici čitaju po izboru zvanične i nezvanične, stručne i publicističke tekstove. Učenici obraćaju pažnju na tempo izgovora, intonaciju, naglašavanje riječi ili grupe riječi.

6. Didaktičke preporuke Zbog brojnosti i raznovrsnosti programa pojedinačne didaktičke preporuke bile bi nefunkcionalne, pa su ponuđene kao jedinstven prilog svakom pojedinačnom programu. Članovi komisije su pokušali da program i nastavne ciljeve Maternjeg jezika i književnosti usklade sa savremenim izučavanjem književnih tekstova i jezika, te da ih prilagode aktuelnim didaktičkim normama, čime bi se modernizovala nastava ovog predmeta u srednjim stručnim školama. Zbog predočene neophodnosti pisanja zajedničkih udžbenika za gimnazije i srednje stručne škole, autori ovog programa su u najvećoj mjeri ispoštovali sadržaje gimnazijskog programa za predmet Maternji jezik i književnost. Radi kontinuiteta u izučavanju crnogorske književnosti, u najobimnijim programima (4+3+3+3) i (3+3+3+3), ponudili smo dramu Nikole I Petrovića Njegoša ''Balkanska carica'', kao izborni sadržaj, i prvi crnogorski roman ''Nevidbog'' Rista Ratkovića, kao obavezni sadržaj. Kako je u stručnoj školi ovaj predmet od opšteg a ne uže stručnog značaja, zastupljen sa najviše tri časa sedmično, bila je neophodna redukcija sadržaja, informativnih ciljeva i formativnih zahtjeva. U nastavnom procesu ne treba zanemariti darovitije učenike, kao ni one koji otežano prate predmetne sadržaje, pa je zadatak nastavnika da organizuje dodatnu i/ili dopunsku nastavu. Uz predložene programe, predviđeni su i prezentovani izborni, koji se mogu realizovati po stručnoj procjeni nastavnika. Jezički sadržaji su sitematski raspoređeni. U dijelu usmene kulture izražavanja obogaćeni su proučavanjem i primenom funkcionalnih jezičkih stilova, čime je nastava maternjeg jezika znatno inovirana a učenicima je omogućeno da steknu, do sada zapostavljenu, funkcionalnu pismenost. Jezik se izučava sistematski, a usvajanje jezičke norme se kontroliše i proverava u svakom razredu putem pismenih i govornih vježbi. Učenicima se stavlja do znanja da su govor, čitanje, pisanje i slušanje složeni misaoni i radni procesi koji zahtevaju stalno usavršavanje i nadogradnju. Dakle, posebnu pažnju treba pokloniti kulturi izražavanja. Rad na času treba da razvija kooperativnost učenika, da ih podstiče na timski i istraživački rad, kreativnost i originalnost u rešavanju zadataka. Koncept aktivne nastave treba da bude osnovno didaktičko načelo po kojem će se organizovati rad na času. Budući da učenici u prvom razredu savladavaju pristup književnom djelu, to jest osnovna književnoteorijska znanja, nastavu književnosti u kasnijim razredima treba utemeljiti na primjeni tih znanja u obradi konkretnih tekstova, koji pripadaju različitim poetikama i književnim pravcima. Nastavu književnosti, gdje god to uslovi dozvoljavaju, treba povezati sa pozorišnom i filmskom umjetnošću, što će učenicima približiti književne sadržaje i istovremeno ukazati na različita modelativna sredstva pomenutih umjetnosti. Trebalo bi ravnomjerno rasporediti i unaprijed predvidjeti broj stranica koje učenici u toku godine čitaju. Pri tom treba izbjeći pretjerano opterećivanje učenika i nefunkcionalno gomilanje zadataka, a akcenat staviti na kvalitet ne na kvantitet čitanja. Bilo bi poželjno da se učenici osposobe i za priređivanje teksta (eseja, domaćeg zadatka) na računaru. Kod zanatskih zanimanja (tri ili dva razreda, sa dva časa sedmično) neophodna su prilagođavanja kako u izboru jednostavnijih književnih tekstova i kraćih formi, tako i u pogledu redukcije jezičkih sadržaja. Nastavniku je prepušteno da na osnovu uvida u kvalitet znanja učenika adekvatnim izborom oblika izvođenja nastave postigne neophodne formativne ciljeve. Budući da živimo u informatičkom dobu, neophodno je da se učenici osposobe za adekvatno korišćenje izvora informacija: rečnika, enciklopedija, interneta. Opšti cilj nastave Maternjeg jezika i književnosti jeste svestran razvoj učenikove ličnosti i njegova socijalizacija, to jest konstruktivno uključivanje u društveni život. Smatramo da je nastava književnosti u tom smislu veoma inspirativna jer, izučavajući književnu, fiktivnu stvarnost, učenici se upoznaju sa različitim sociokulturnim kodovima i etičkim kodeksima. Na taj način oni prevladavaju eventualnu ksenofobiju i razvijaju toleranciju prema različitim kulturnim modelima. Dakle, sadržaji koji se izučavaju u okviru ovog predmeta mogu poslužiti za ostvarivanje brojnih socijalizacijskih ciljeva: razvijanje verske i

nacionalne tolerancije, usvajanje demokratskih principa, uočavanje značaja porodice i njene podrške, uvažavanje sagovornika i razvijanje kulture dijaloga. Bilo bi poželjno da učenici tokom srednjoškolskog obrazovanja upoznaju geografske lokalitete od književnoistorijskog i kulturnog značaja, kao i najvažnije kulturne spomenike i institucije u Crnoj Gori. U tu svrhu trebalo bi organizovati ekskurzije. Nastavnik po mogućnosti na početku školske godine zajedno sa učenicima određuje radne zadatke koje će oni u toku godine realizovati. Pri tom bi bilo poželjno ravnomjerno rasporediti gradivo da pojedini učenici ne bi bili zapostavljeni a drugi preopterećeni. Da bi se znanje iz kniževnosti formiralo kao funkciolani sistem, neophodno je uspostavljati stalne paralele među djelima i epohama, što će učenicima omogućiti i savladavanje osnovnih principa komparativnog izučavanja književnosti. Predvidjeno je da izrada školskih pismenih zadataka traje dva školska časa. 7. Okvirni spisak literature Teorijsko-metodološka i ostala literatura ponuđena je u cilju modernizacije nastave maternjeg jezika i književnosti. U pitanju je mogući izbor koji svaki nastavnik dograđuje ili mijenja shodno sopstvenoj metodologiji, koju će koristiti u ostvarivanju postavljenih operativnih ciljeva. 1. Rečnik književnih termina, Nolit, Beograd, 1985. 2. Kristal Dejvid: Enciklopedijski rečnik moderne lingvistike, Nolit, Beograd, 1985. 3. Marinković Simeon: Metodika kreativne nastave srpskog jezika i književnosti, Kreativni centar, Beograd, 1995. 4. Bugarski Ranko: Uvod u opštu lingvistiku, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1995 (treće izdanje). 5. Klajn Ivan: Jezik oko nas, Nolit, Beograd, 1980. 6. Klajn Ivan: Rečnik jezičkih nedoumica, Nolit, Beograd, 1987 (drugo izdanje). 7. Klajn Ivan, Ivić Pavle, Pešikan Mitar, Brborić Branislav: Jezički priručnik, RTB Beograd, 1991. 8. Stanojčić Živojin, Popović Ljubomir: Gramatika srpskog jezika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1997 (peto izdanje). 9. Stevanović Mihailo: Savremeni srpskohrvatski jezik I i II, Naučna knjiga, Beograd, 1975 (treće izdanje). 10. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura I, Stručna knjiga, Beograd, 1998 (četvrto izdanje). 11. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura II, Stručna knjiga, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 12. Ivić Milka: O Vukovom i vukovskom jeziku, Čigoja, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 13. Selimović Meša: Za i protiv Vuka, Beograd, Bigz, 1981. 14. Rečnik srpskohrvatskog književnog jezika, Matica srpska, Novi Sad. 15. Vuk Stefanović Karadžić: Srpski rječnik. 16. Ostojić Branislav, Vujičić Dragomir: Rečnik (i)jekavizama srpskog jezika, CID, Podgorica, 2ooo. 17. Vuković Novo, Putevi stilističke ideje, Podgorica – Nikšić, Jasen, 2000. 18. Bahtin Mihail: O romanu, Nolit, Beograd, 1989. 19. Radoje Simić: Morfofonološki procesi u srpskohrvatskom jeziku, njihovi uzroci i posledice; ITP ''Unireks'' – Nikšić, MH ''Aktuel'' – grafički atelje, Zemun; Beograd – Nikšić, 1994. 20. Bart Rolan: Književnost, mitologija, semiologija, Nolit, Beograd, 1971. 21. Bašlar Gaston: Poetika prostora, ''Kultura'', Beograd, 1969. 22. Curtijus E. R.: Evropska književnost i latinsko srednjovjekovlje, Matica hrvatska, Zagreb, 1971. 23. Čomski Noam: Gramatika i um, Nolit, Beograd, 1972. 24. Dubrovski Serž: Zašto nova kritika, ''SKZ'', Beograd, 1971. 25. Ejhenbaum Boris: Književnost, Nolit, Beograd, 1972. 26. Epštejn Mihail: Postmodernizam, ''Zepter Book World'', Beograd, 1998. 27. Fraj Nortrop: Anatomija kritike, ''Naprijed'', Zagreb, 1979.

28. Istorijski roman, Institut za književnost i umetnost Beograd, Institut za književnost Sarajevo, 1992 – 1996. 29. Jaus Hans Robert: Estetika recepcije, Nolit, Beograd, 1978. 30. Jung K. G.: Čovek i njegovi simboli, Narodna knjiga – Alfa, Beograd, 1996. 31. Kaler Džonatan: Strukturalistička poetika, SKZ, Beograd, 1990. 32. Kasirer Ernst: Filozofija simboličkih oblika, Dnevnik, ''Književna zajednica Novog Sada'', Novi Sad, 1985. 33. ''Književno delo i njegova građa'', ''Tekst i kontekstualnost'', ''Citat, montaža, kolaž'', Treći program, br. 39, Beograd, 1978. 34. Lotman Jurij: Zapažanja o umetničkom prostoru, ''Književna kritika'', Beograd, jul – avgust 1989. 35. Miočinović Mirjana: Moderna teorija drame, Nolit, Beograd, 1981. 36. Kajzer: Jezičko književno djelo, ''Književna misao'', Beograd, 1973. 37. Nova kritika, Prosveta, Beograd, 1973. 38. Meletinski E. M, Poetika mita, Nolit, Beograd. 39. Petković Novica: Od formalizma ka semiotici, BIGZ, Beograd, 1984., «Dva srpska romana» (Studije o Nečistoj krvi i Seobama), Beograd, Narodna knjiga, 1988. 40. Sosir Ferdinand: Opšta lingvistika, Nolit, Beograd, 1977. 41. Šklovski Viktor: Energija zablude, Prosveta, Beograd, 1981. 42. Teorija filma, priredio Dušan Stojanović, Nolit, Beograd, 1978. 43. Turković Hrvoje: Razumijevanje filma, Grafički zavod Hrvatske, Zagreb, 1988. 44. Uspenski Boris: Poetika kompozicije, Semiotika ikone, Nolit, Beograd 1979. 45. Velek Rene, Voren Ostin: Teorija književnosti, Nolit, Beograd, 1974. 46. Pravopis srpskohrvatskog jezika, školsko izdanje, Matica srpska / Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, Beogradski izdavačko – grafički zavod, Beograd 1977. 47. Mitar Pešikan, Mato Pižurica, Jovan Jerković: Pravopis srpskoga jezika, priručnik za škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva – Beograd, Matica srpska, Novi Sad 2001. 48. R. Simić, Ž. Stanojčić, B. Ostojić, B. Ćorić, M. Kovačević: Pravopis srpskoga jezika sa rečnikom, Beograd – Nikšić, 1993. 49. Milivoj Solar, Teorija književnosti, Zagreb, Školska knjiga, 1984. 50. Petar Milosavljević, Teorija književnosti, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 1997. 51. D. Vučenov, Domanovićeva satira kao pripovetka, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 52. Miroslav Egerić, Derviš i smrt Meše Selimovića, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 53. Branko Popović, Lelejska gora Mihaila Lalića, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 54. V. Vuletić, Revizor Nikolaja Gogolja, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 8. Materijalni uslovi za izvođenje nastave Materijalni uslovi podrazumijevaju: kvalitetne učionice, kabinet, medijateke, biblioteku, sredstva za obuku nastavnika. Valjalo bi da postoje i saradnici, medijatori, u toku sprovođenja reforme obrazovanja. 9. Obavezni načini provjeravanja znanja - Provjeravanje mora da bude redovno, stimulativno i javno; - Učenik treba da ima svoj karton u koji bi se unosili rezultati svih provjera – numerički i opisni; - U jednom polugodištu učenik mora da bude ocijenjen najmanje dva puta; - Ocjenjuju se: pismeni i domaći zadaci ( NAPOMENA: Rade se dva ili četiri pismena zadatka u toku školske godine). dnevnici čitanja govorni nastupi recitovanje

znanja i vještine u okviru grupnog rada - Ocjenjivanje učenika slijedilo bi taksonomske stepene na osnovu Blumove klasifikacije (prepoznavanje, razumijevanje, upotreba, analiza, sinteza, vrednovanje). 10. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine koja je izvedena iz ocjena sa usmenih i pismenih provjera dobijenih tokom klasifikacionih perioda; - Izrada svih hronoloških tabela. 11. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika Nastavu maternjeg jezika i književnosti mogu izvoditi diplomirani profesori srpskohrvatskog jezika i književnosti, srpskog jezika i književnopsti , hrvatskog jezika i književnosti, bosanskog jezika i književnosti, književnosti i srpskog jezika, komparativne i opšte književnosti. 12. Način prilagođavanja predmeta učenicima sa posebnim potrebama - Program za izuzetno nadarene učenike; - Individualna nastava; - Nivo povećanih zahtjeva od 30% - 100% - u zavisnosti od procjene nastavnika - Obezbijediti posebne materijalno-tehničke uslove za rad sa ovakvim učenicima. 13. Povezanost sa drugim predmetima - Likovna i muzička umjetnost - Istorija - Psihologija - Sociologija - Arhitektura -Matematika (npr.: znak u matematici) Računarstvo i informatika ISPITNI KATALOG NASTAVA JEZIKA Opšta znanja o jeziku U okviru opštih znanja o jeziku učenik mora da zna: - šta je jezik, njegova svojstva i funkcije - da objasni razvoj jezika - šta je jezička konvencija - razvoj i vrste pisama - porodicu jezika kojoj pripada njegov maternji jezik - da odredi mjesto maternjeg jezika u porodici jezika - šta je višejezičnost, a šta više imenovanja jednog jezika - kako se normira i standardizuje jezik - koji su važeći pravopisi, rječnici i gramatike maternjih jezika - da ih upotrebljava, tj. da pronađe informaciju - književne jezike i pisma do Vuka, Vukov rad i savremenu jezičku situaciju, književne dogovore - narječja i dijalekte našeg jezika - vrste raslojavanja jezika i termine vezane za njih (idiolekt, sociolekt...).

Gramatika Učenik iz gramatike treba da zna: - jezičku strukturu i nauke koje se bave jezikom - glasovne promjene i njihovu pravilnu upotrebu u govoru i pisanju - da pravilno akcentuje (kvantitet i kvalitet, mjesto akcenta) - vrste riječi i njihove osobine (gramatičke kategorije i sintaksičke funkcije) - da ih mijenja (deklinacija, konjugacija, komparacija) - da ih pravilno upotrebljava u govoru / pisanju - da riješi jezičku nedoumicu upotrebom rječnika, gramatike, pravopisa - kako se tvore riječi - da pravilno piše složenice i polusloženice - leksikološke termine (leksikografija, leksema) - da razlikuje riječi po porijeklu i riječi prema upotrebi - da prepozna tip i karakter teksta na osnovu leksema - šta su fraze, termini, kalkovi, klišei - da pravilno i jasno izrazi misao, tj. da sklapa rečenične djelove - da preoblikuje (izrazi misao na više načina) - da uoči informativnu i stilsku vrijednost rečenice - da pojednostavi izraz - da razlaže složene rečenice na proširene (proste) - da usložnjava rečenicu (stvara složene od proširenih) - padežni sistem i sinonimiju padeža - da pravilno upotrijebi padežne oblike u govoru i pisanju - da pravilno koristi predloško-padežne konstrukcije - da pravilno izgovori i napiše negaciju - pravila kongruencije - glagolska vremena i načine - da pravilno izgovara i napiše glagolske oblike - da razlikuje indikativnu, modalnu i relativnu upotrebu glagolskih vremena i načina - da uoči njihovu stilsku funkciju. Poznavanje pravopisa - da upotrijebi veliko slovo u pisanju - da piše skraćenice - da pravilno piše ijekavicu - da pravilno rastavlja i sastavlja riječi u pisanju - da rastavlja riječi na kraju reda - da koristi interpunkciju i pravopisne znake gdje je potrebno. Kultura čitanja, slušanja i govora - da primijeni gramatička i pravopisna pravila - da normira određeni tekst - da jasno, razumljivo i pravilno govori i piše. Slušanje i govor Učenik: - razumije pročitano (odslušano, odgledano) - može da odgovori na pitanja vezana za sadržinu (zapaža detalje) - umije da komentariše (kritički procijeni) tekstove - može da prepozna namjenu, stil, razumljivost, jezičku pravilnost, stav autora teksta - može da ispravi nepravilnost i nerazumljivost - umije da ispriča događaj - umije da ga obogati deskripcijom i emocijama - može da prepozna funkcionalane stilove, njihove vrste i da ih kritički doživljava - umije samostalno da pripremi govorni nastup i da govorno nastupa

- umije da koristi podsjetnik i da improvizuje - umije izražajno da govori - umije da rezimira - sposoban je da razgovara, polemiše - umije da argumentuje stavove - uvažava sagovornika - na osnovu slušanja može da prepozna biografiju, putopis, reportažu, esej. Čitanje - umije da čita pravilno, tečno i izražajno - umije pravilno da akcentuje, intonira, pravi pauze - razumije pročitano - umije da čita vodeći računa o stilu i o namjeni pročitanog. Pisanje - zna samostalno da napiše sastav - zna da napiše rezime - zna da piše bilješke, podsjetnik, zapisnik - zna da koristi naraciju, deskripciju, refleksiju i raspravu - prepoznaje i piše različitim funkcionalnim stilovima i koristi njihove oblike: kraći tekst naučnog stila (stručni) publicističke vrste: vijest, informaciju, intervju, reportažu administrativne: molbu, žalbu, čestitku, konkurs, oglas - zna da napiše putopis, biografiju kao umjetnički i neumjetnički tekst. NASTAVA KNJIŽEVNOSTI Opšti standardi -Učenici su u stanju da pročitaju i interpretiraju književne tekstove -Nakon čitanja učenici su u u stanju da analiziraju tekst uz primjenu književno teorijskih znanja - Sposobni su da vrednuju estetske, etičke i saznajne domete pročitanog djela. - U stanju su da nastavu književnosti dovedu u vezu sa sopstvenim iskustvima i znanjima iz drugih oblasti. -Učenici su sposobni da komentarišu djelo, da načine književnu paralelu i da vrednuju djela (u pismenoj i usmenoj formi) -Učenici su u stanju da napišu tekst u kojem prikazuju određenu književnu problematiku, dnevnik čitanja, interpretacije, esej i, izuzetno, da sami stvaralački pišu - Poznaju književne epohe i pravce, mogu da ih porede i vrednuju njihove domete. - Povezuju teoriju i istoriju književnosti u koherentan sistem znanja. - Smisleno i samostalno upotrebljavaju teorijska znanja o književnosti. Standardi prema godinama učenja I razred Učenik treba da: - samostalno i sa razumijevanjem, u sebi ili naglas, čita književno-umjetnički tekst (odnosno odlomak teksta) iz savremene književnosti, kao i tekstove od antike zaključno sa klasicizmom - umije da izrazi svoj doživljaj, osjećanja, predstave, mišljenja i spoznaje izazvane književno-umjetničkim tekstom - na primjeru određenog teksta odredi književni rod (lirika, epika, drama) i književnu vrstu, kao i da svoje određenje obrazloži - jasno formuliše temu djela i razlaže ga na manje tematsko-motivne cjeline

- objasni svojstva pjesničkog jezika: slikovitost, emocionalnost, ritmičnost, preobražaj i punoću značenja - u lirskom tekstu uoči i izdvoji najfrekventnije stilske figure (lirske paralelizme anaforu, epiforu, metaforu, metonimiju, eufemizam, alegoriju, simbol; asindet, polisindet, elipsu; aluziju, osimoron, ironiju) - raščlani stih prema zakonima naše silabičko-tonske versifikacije: da odredi stope, naglaske, cezuru, prepozna i razlikuje trohej, jamb, daktil, strofu i tip rime - kompozicionu organizaciju pjesme dovede u vezu sa njenim smislom (efekti ponavljanja, raspored pjesničkih slika) - sonetnu formu - prepozna i odredi baladu - šta je psalam - razliku između epike u stihu i epike u prozi - uoči odlike strukturnih elemenata epskog: prostora, vremena i zbivanja - razlikuje termine: sadržaj, fabula i siže - sažeto izloži fabulu djela i ukaže na epizode i digresije - razumije i razlikuje motiv i motivaciju - odlike epske pjesme i epa; posebno epskog stila na primjeru naše epike - razlikuje pripovijetku, novelu i roman - uoči poziciju pripovjedača: er- i ich- forma, pouzdani i nepouzdani pripovjedač - razlikuje dramski tekst i didaskalije i u stanju je da kompoziciono razloži dramu prema trodjelnoj / petodjelnoj shemi - uoči konfliktne linije, glavnu i sporedne i da o njima izvještava - objasni pojam katarze - napravi književnu paralelu, zasnovanu ili na kontrastnim odlikama književnih epoha ili na motivsko-tematskoj i idejnoj sličnosti djela - ukaže na etičke i saznajne vrijednosti djela - pripremi i održi govorni nastup o književno-umjetničkom tekstu - izražajno napamet kazuje jedan kraći književni tekst, čime dokazuju sposobnost estetskog doživljaja i interpretacije - napiše sastav o pročitanom djelu: da opišu lik, izlože radnju, komentarišu djelo i načine osnovnu književnu analizu - napiše literarni tekst o svom doživljaju književnog djela, dnevnik čitanja, odnosno kraći prikaz pročitanog djela II razred - objasni promjene u okviru književnih rodova kroz epohe i stilove od realizma da kraja XX vijeka - razlikuje realizam kao metod i kao pravac - u tekstu koji pripada lirici, razumije i može da objasni promjenu senzibiliteta koji donosi moderna - objasni simbol, univerzalnu analogiju, sinesteziju, estetiku ružnog - da ostvari stilsku i versifikacijsku analizu modernističkog stihovanog teksta, da rezultate poveže sa smislom pjesme, pri čemu koristi znanja stečena u prethodnom razredu - objasni postupak očuđenja na primjeru književnog teksta - analizira roman kao cjelinu i u stanju je da razlikuje osnovne strukturne elemente - poznaje istorijski razvoj romana i navede njegove osnovne vrste - izražajno kazuju napamet jedan književni tekst - da govori o odabranom književnom djelu - napiše komentar djela zasnovan na samostalnom uočavanju , promišljanju i upotrebi stečenih književno teorijskih znanja i stručne literature - uoči avangardna svojstva tekstova, novu leksiku i njene estetske domete - obrazloži smjenjivanje tačaka gledišta i obrazloži estetske i saznajne domete tog postupka - razumiju dramski postupak: psihološki i socijalno motivisan dramski sukob - napiše reportažu, izvještaj, intervju, komentar.

KATALOG ZNANJA U katalog znanja ulaze djela koja se obrađuju kroz dvogodišnje školovanje: Teorija književnosti: Književnost kao umjetnost Pjesnički jezik Stil, versifikacija Slojevitost književnog djela Književni rodovi i vrste Metodološki pristup književnom djelu Književnost staroga vijeka: ''Ep o Gilgamešu'' Sofokle: ''Antigona'' Homer: ''Ilijada'' ili ''Biblija'' ''Legenda o potopu'' ''Jevanđelje po Mateju'' Kuran: 103 poglavlje ''El’ Asr'' Srednjovjekovna književnost: ''Ljetopis popa Dukljanina'' Odabrano žitije Jefimija: ''Pohvala knezu Lazaru'' Stefan Lazarević: ''Slovo ljubve'' Jelena Balšić: ''Otpisanije bogoljubno'' Narodna književnost: ''Ženidba kralja Vukašina'' ''Bolani Dojčin'' ''Banović Strahinja'' ''Hasanaginica'' ''Marko Kraljević ukida svadbarinu'' ''Osveta Batrića Perovića'' ''Tri sužnja'' Izbor iz bošnjačke narodne epike ''Viša je gora od gore'', ''Ljubavni rastanak'', ''Djevojka cara nadmudrila'' Humanizam i renesansa: Petrarka: ''Kanconijer'' Šekspir: ''Romeo i Julija'', ''Hamlet'' Bokačo: ''Dekameron'' Servantes: ''Don Kihot'' (odlomci) Marin Držić: ''Novela od Stanca'' Barok, klasicizam: Ivan Gundulić: ''Osman'' (prvo pjevanje) Molijer: ''Tartif'' Prosvjetiteljstvo: Petar I Petrović Njegoš: ''Poslanice'', ''Kuluk'' Dositej Obradović: ''Život i priključenija'' Jovan Sterija Popović: ''Tvrdica''

Romantizam: E.A.Po «Gavran» Puškin: ''Cigani'' Gete: ''Bauk'' Vuk Karadžić – značaj i djelo Petar II Petrović Njegoš: ''Gorski vijenac'', ''Noć skuplja vijeka'' Branko Radičević: ''Kad mlidija’ umreti'' Đura Jakšić: ''Ponoć'' Laza Kostić: ''Santa Maria della Salute'' ili «Među javom I med snom” F.Prešern: ''Sonetni vijenac'' Ivan Mažuranić: ''Smrt Smail-age Čengijića'' S. M. Ljubiša: ''Kanjoš Macedonović'' Realizam: Balzak: ''Čiča Gorio'' Gogolj: ''Revizor'' Marko Miljanov: ''Primjeri čojstva i junaštva'' Radoje Domanović: ''Vođa'' (izbor) Laza Lazarević: ''Sve će to narod pozlatiti'' ili ''Prvi put s ocem na jutrenje'' S. Matavulj: ’’Pilipenda’’ ili “Povareta” V. Ilić: ''Sivo sumorno nebo'' Moderna: Š. Bodler: ''Albatros'' i ''Saglasja'' Aleksa Šantić: ''Veče na školju'', ''Pretprazničko veče'' Jovan Dučić: ''Jablanovi'', ''Zalazak sunca'' Milan Rakić: ''Iskrena pjesma'', ''Dolap'' B. Stanković: ''Koštana'' Književnost prve polovine XX vijeka: M. Crnjanski: ''Sumatra'', ''Seobe'' Risto Ratković: ''Ponoć mene'', ''Bivši anđeli'' Janko Đonović: ''Crnci i Crnogorci'' Nikola Lopičić: ''Imanje'' Enver Đerđeku: ''Riječ'' Ivo Andrić: ''Prokleta avlija'', ''Most na Žepi'', ''Aska i vuk'' Ivan Goran Kovačić: ''Jama'' Mirko Banjević: ''Sutjeska'' Dobriša Cesarić – pjesma po izboru Ćamil Sijarić: ''Bunar'' Mihail Šolohov: ''Čovjekova sudbina'' Književnost druge polovine XX vijeka: Mihailo Lalić: ''Prvi snijeg'' Zuvdija Hodžić: ''Neko zove'' (izbor) Danilo Kiš: ''Rani jadi''. IZBORNI PROGRAM: Drugi razred: K. Racin: ''Berači duhana'' P. Kočić: ''Mračajski proto'' B. Nušić: ''Gospođa ministarka'' R.Zogović: ''Instrukcija maslini'' V. Popa: ''Kora'' (izbor)

1. NAZIV PREDMETA MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST 2. KATALOG ZNANJA SRPSKI, CRNOGORSKI, BOŠNJAČKI I HRVATSKI JEZIK I KNJIŽEVNOSTI 3. Broj časova po godinama obrazovanja i oblicima nastave 3 + 2+2 4. Opšti ciljevi nastave 1. Učenici razvijaju vještinu izražavanja i sporazumijevanja maternjim jezikom, birajući formu prikladnu situaciji - svjesni su da je maternji jezik najprikladniji za izražavanje i obrazlaganje njihovog mišljenja - stiču sposobnost da slušaju, pitaju i odgovore na ono što drugi pitaju, kao i da razumiju značenje neverbalnih poruka. 2. Vještinu izražavanja i sporazumijevanja učenici stiču na primjerima različitih tekstova koje slušaju, čitaju i zapisuju. Pod nastavnikovim rukovođenjem uče se da ih razumiju, razlažu, analiziraju i kritički vrednuju. Nakon toga učenici mogu da sami sastavljaju slične tekstove, razumljive, smislene i jezički ispravne. 3. Učenici ovladavaju književnim jezikom, znaju njegove principe i normu i koriste ih u sastavljanju usmenih i pisanih tekstova. Budući da se nastava zasniva na reprezentativnim književnim tekstovima, kao i na neknjiževnim tekstovima, učenici formiraju potpunu sliku fonetskih, morfoloških, sintaksičkih i leksičkih struktura svog maternjeg jezika. Učenik, takođe, ovladava različitim stilskim obrascima i stiče sposobnost adekvatne upotrebe funkcionalnih stilova prilikom govora i pisanja. 4. Razvijajući vještine komunikacije učenik se socijalizuje, postaje svjestan mogućnosti da utiče na svoju sredinu i da učestvuje u društvenom životu. 5. Kroz nastavu književnosti učenici se razvijaju u slobodne, kreativne i kulturne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika. Nastava književnosti posebno utiče na formiranje etičkih principa, razvijanje misaonih procesa, kao i na bogaćenje i nijansiranje emotivnog sklopa učenika. 6. Na odabranim primjerima iz naše i svjetske književnosti učenici shvataju osnovne knjževno-teorijske pojmove i razvoj žanrovskih oblika. Osposobljeni su da u književnom djelu prepoznaju estetske, etičke i saznajne vrijednosti. 7. Kroz nastavu književnosti ojačava se samosvijest učenika, njegov nacionalni i evropski kulturni identitet i svijest o civilizacijskom zajedništvu sa drugima. 8. Učenici se osposobljavaju da koriste stručnu terminologiju, što će im u budućem zanimanju omogućiti uspješnu komunikaciju sa strankama i poslovnim partnerima. 9. Učenici se podstiču da učestvuju, uzmu učešća? u svim oblicima vannastavnih aktivnosti i takmičenja, da sarađuju u novinama i časopisima, radijskim i televizijskim kućama. Talentovani učenici se podstiču da sami stvaraju književno-umjetničke tekstove. 10. Učenici shvataju osobenost svog maternjeg jezika, činjenicu da se njime služi više različitih nacija , zbog čega se taj jezik različito imenuje, ali jednako obilježava lični, nacionalni i državni identitet. 11. Učenici se vaspitavaju u pravcu jezičke tolerancije, uvažavanja drugih jezika i jezičkih manjina u svojoj sredini. 12.Učenici se osposobljavaju da koriste i tehničko-informativnu pomoć prilikom prikupljanja, organizovanja i saopštavanja informacija, razumiju moć medija i stiču kritički odnos prema njima.

5. Sadržaji / Standardi znanja predmeta / Operativni ciljevi Razred: drugi

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja 1. Prosvjetiteljstvo 1.1. Pojam, osobenosti, značaj, poetika i veze sa racionalizmom 1.2. Petar I Petrović Njegoš: “Poslanice” - pismo - ''Kuluk'' (izborni sadržaj) 1.3. Dositej Obradović: “Pismo ljubeznom Haralampiju” (poetika) “Život i priključenija” (odlomci) - autobiografija - epistolarni roman

1. Učenici se koriste znanjima iz istorije književnosti i teorije književnosti pri interpretaciji književnih tekstova. 1.1. Učenici mogu da uoče i izdvoje osobenosti pravca i stila. Razumiju odraz racionalizma na kulturu i književnost u cilju društvenog prosvjećivanja 1.2. Učenici prepoznaju estetske kvalitete tekstova i živu upotrebu narodnog jezika Znaju povezati istorijske pojave i literarni razvoj. 1.3. Učenici umiju da izlažu načela književne epohe. U stanju su da argumentovano raspravljaju

1. Razvijanje svijesti o

znanju kao uslovu formiranja slobodne ličnosti.

1.1. Razvijanje svijesti o vjerskoj toleranciji - vrijednost jednakosti i slobode za sve - težnja ka harmonizaciji ljudskih odnosa. 1.2. Izgrađivanje svijesti o nacionalnom identitetu - jednakost pred zakonom - racionalno uređivanje ljudskih odnosa. 1.3. Uvažavanje značaja porodice, razvijanje ljubavi prema knjizi i svestranom obrazovanju.

1. Predavanje, objašnjavanje, upućivanje na književno-teorijsku literaturu. 1.1.Tekstove raditi na časovima uz instrukciju nastavnika; - rad u grupama. 1.2. Čitanje odabranih tekstova, analiza sadržaja, stila i jezika 1.3. Čitanje odlomaka i razgovor o njima.

1.4. Jovan Sterija Popović: “Tvrdica” - komedija karaktera 2. Romantizam (u Evropi i kod nas) 2.1. Pojam, osobenosti, značaj - poetika - odlike stila - žanrovi 2.2 Edgar Alan Po “Gavran” 2.3. A. S. Puškin:

o potrebi uvođenja narodnog jezika u književnost. Prepoznaju žanrovske elemente u “autobiografiji”. 1.4. Učenici primjenjuju teorijska znanja o drami i scenskom jeziku. Komentarišu likove, njihove postupke, psihologiju i frazeologiju. 2.1. Učenik zna da uoči i izdvoji osobenosti romantizma, prepoznaje elemente romantičarske poetike: mašta, pjesnička sloboda, suvišnost, bjekstvo od stvarnosti. Snalazi se u žanrovskim određenjima. U stanju je da izražajno kazuje lirski tekst. 2.2 Učenik analizira tekst

1.4. Razvijanje svijesti o kontrolisanju i uviđanju sopstvenih nedostataka. Razvijanje osjećaja za humor i shvatanje njegove društvene funkcije. 2.1. Njegovanje tradicije i ideala slobode; -obogaćivanje ličnosti u estetskom i emotivnom smislu. 2.2 Razvijanje estetskih kriterijuma i želje za otkrivanjem nepoznatog. 2.3. Uvažavanje različitih

1.4. Analiza odlomaka, gledanje predstave - dramatizacija (grupe dobijaju različite zadatke), sinteza. 2.1. Nastavnikovo izlaganje o poetici romantizma. - rad u grupama (istraživanje, sugerisanje, traganje za izvorima), poređenje sa prethodnom stilskom formacijom. 2.2. Izražajno čitanje poeme u prepjevu V. Košutića. Aktivno učešće učenika u razgovoru o poemi (učenje stihova po izboru ućenika)

“Cigani” - poema 2.4.Vuk Stefanović Karadžić (tekstovi iz svih oblasti rada) 2.5. Petar II Petrović Njegoš: “Gorski vijenac” ’’Noć skuplja vijeka’’

poeme: izdvaja elemente pripovjednog, lirskog, mističnog, asocijativnog, sintetizuje utiske i znanja. 2.3. Učenik prepoznaje u poemi motiv “bjekstva od stvarnosti”. Uočava nesklad između želja i mogučnosti u ostvarivanju slobode. Razlikuje elemente: epskog, dramskog, lirskog i uočava pjesnikovu naklonost prema prirodi i slobodi. 2.4. Učenik zna da objasni značaj usmene i pisane književnosti za razvoj jezika, - shvata značaj cjelokupnog Vukovog rada (razumijevajući odabrane tekstove). Zna da nabroji zbirke i vrste narodnih umotvorina; shvata njihovo vrednovanje u Evropi i značaj za uvođenje narodnog jezika u

sociokulturnih okolnosti i poštovanje slobode izbora. 2.4. Shvatanje stvaralaštva kao vida borbe za održanje samobitnosti narodā; privrženost tradiciji; potkrepljivanje uvjerenja da uporan rad daje valjane rezultate. 2.5. Razumijevanje “Gorskog vijenca” u kontekstu vremena nastanka sa ciljem razvijanja nacionalne i vjerske tolerancije.

2.3. Izražajno kazivanje odlomaka poeme, analiza кonfliktnih situacija u djelu - dramatizacija. 2.4. Čitanje odabranih odlomaka iz Vukovih tekstova, aktivno učešće učenika u analizi znaćajnih elemenata. 2.5. Čitanje i tumačenja stihova pojedinačno i po cjelinama.(Mogućnost scenskog prikaza).

2.6. Branko Radičević: “Kad mlidija’ umreti” - elegija 2.7. Laza Kostić: “Santa Maria della Salute” ili “Među javom i med snom” 2.8. Ivan Mažuranić: “Smrt Smail-age Čengića” 2.9. Stefan Mitrov Ljubiša:

kjiževnost. 2.5. Učenici poznaju lirske, epske i dramske elemente u tekstu; prepoznaju sukob motivacijskih načela, uočavaju originalnost pjesnikovog stila , analiziraju pjesnički jezik. 2.6. Učenici razumiju elegiju kao posebnu pjesničku vrstu, analiziraju pjesnički jezik i stil. 2.7. Učenik razumije preplitanje emocije i refleksije u pjesmi. Uočava specifičnost strofe (stanca). Učenici shvataju poeziju kao stvaralački čin između sna i jave; uočavaju višeznačnost riječi.

2.6. Razvijanje potrebe da se djelom i ljepotom nadživi fizička smrt. 2.7 Gajenje poštovanja prema univerzalnim duhovnim vrijednostima. Shvatanje snage i ljepote poezije. 2.8. Osuda tiranije; gajenje ideala slobode

- poštovanje individualne i zajedničke egzistencije

- razumijevanje poezije u vremenskom kontekstu.

Upućivanja na književno-naučnu literaturu. 2.6. Izražajno čitanje, strukturna i stilska analiza pjesme. 2.7. Izražajno čitanje i aktivno učešće u analizi svih segmenata pjesme. 2.8. Čitanje i analiza po odlomcima, rad po grupama (forma referata), analiza jezičkih i stilskih sredstava.

“Kanjoš Macedonović” 3. Realizam (u Evropi i kod nas) 3.1. Pojam, osobenosti, značaj - poetika realizma (odnos prema stvarnosti, tipovi, žanrovi) Svetozar Marković: “Pevanje i mišljenje” (odlomci) 3.2. Onore de Balzak: “Čiča Gorio” - realistički roman - motivacija - tipizacija likova i situacija - sveznajući pripovjedač

2.8. Učenici razumiju transponovanje istorijskog događaja u umjetničko djelo; razlikuju fakta i fikciju; uočavaju i argumentuju: epske i lirske elemente, dramske etape u razvoju radnje, umjetničke i stilske vrijednosti djela i psihologiju likova. 2.9. Učenici u djelu uočavaju veze između istorije, predanja i umjetničke priče; analiziraju specifičnost pripovijedanja obojenog humorom. 3.1.Učenik prepoznaje nova poetička načela i uporedjuje ih sa romantičarskom poetikom.

2.9. Prevladavanje kompleksa kroz suočavanje sa vlastitim nedostacima; - sposobnost razlikovanja prava i pravde. 3.1. Razvijenje svijesti o potrebi promjena uz aktivno učesće pojedinca. 3.2. Njegovanje osjećaja za individualno i opšte; - značaj porodice i porodičnog sklada; - izgrađivanje moralnog stava o potrebi društvenog

2.9. Čitanje , komentarisanje i razgovor o formalnom i stilskom gradjenju lika. 3.1. Predavanje, tumačenje i obrazlaganje poetike realizma. 3.2. Čitanje ilustrativnih odlomaka; razgovor o značenjima detalja u okviru

3.3. Nikolaj V. Gogolj: “Revizor” - dramska struktura - žanrovska transformacija - komedija situacije i društvena komedija - dramski junaci 3.4. Marko Miljanov: ’’Primjeri čojstva i junaštva’’ 3.5. Radoje Domanović: “Vođa” -satira -alegorija

Učenik razumije razliku izmedju realizma kao metode i umjetničke epohe. Shvata razloge drugačijeg književnog transponovanja stvarnosti. 3.2. Učenik prepoznaje elemente realističke poetike: sklonost ka detaljnom opisu i dominaciju scena iz društvenog života. Zna da analizira i uočava tipičnost situacija i likova. Umije da sintetizuje značenjske slojeve romana u jedinstvenu književnu strukturu. 3.3. Učenik uočava sažetost dramske radnje. Zna da izvrši karakterizaciju likova. Prepoznaje važnost pojedinačnih scena i piščevu sposobnost da na više načina izgradi karakter.

angažmana kroz književne forme. 3.3.Razvijanje kritičkog stava prema negativnim pojavama u društvu. Sagledavanje umjetnosti kao aktivnog kritičara društvenih i moralnih devijacija. 3.4. Izgrađivanje uvjerenja o univerzalnosti moralnih načela; -razvijanje stava o prvenstvu etičkog nad etničkim i potrebe za tolerancijom svake vrste. 3.5.Izgrađivanje kritičkog stava prema psihologiji mase; podčinjenosti pojedinca.

cjeline. (Rad sa grupama-referat) 3.3.Čitanje po ulogama ilustrativnih scena i otkrivanje relevantnih “podataka” kroz razgovor. (Mogućnost gledanja predstave “Revizor”). 3.4. Pojedinačno čitanje odabranih ”primjera”, tumačenje, komentarisanje i aktuelizacija. 3.5. Čitanje, analiza i

3.6. Laza Lazarević: “Sve će to narod pozlatiti” ili “Prvi put s ocem na jutrenje” -psihološki realizam -psihološka motivacija 3.7. Simo Matavulj: ’’Pilipenda’’ ili “Povareta” 3.8.Vojislav Ilić: “Sivo sumorno nebo”

- deskriptivna poezija - opis koji usložnjava

značenje i priroda u

3.4. Učenici znaju da vrednuju moralne kategorije čojstva i junaštva.Tumače “primjere”, razumiju funkciju aforističkog, gnomskog i anegdotskog prikazivanja stvarnosti. Uspostavljaju analogije sa sličnim običajnim kodeksima. 3.5. Učenik razumije i objašnjava višesmislenost književne strukture. Zna da argumentuje primjerima ironije, groteske, satire i crnog humora štetnost izgrađivanja “kulta ličnosti” i društvenih anahronizama. 3.6. Učenik prepoznaje i argumentuje funkcije književnih postupaka : deskripcije, naracije,

3.6. Razvijanje sposobnosti da se prepozna porok (društveni ili pojedinačni); - spremnost da se pomogne ugroženom ljudskom biću. 3.7. Traženje smisla u malim stvarima; - razvijanje privrženosti prema sopstvenom identitetu. 3.8. Prevazilaženje

komentarisanje motiva, ilustrativnih epizoda satirične pripovjetke. 3.6. Čitanje i analiza ilustrativnih odlomaka propovijetke. Učešce učenika u razgovoru o oblicima savremenih devijantnih pojava. 3.7. Analiza cjeline; učenici izdvajaju dijalektizme, klasifikuju ih i diskutuju o njihovoj upotrebi i funkcionalnosti.

funkciji prikazivanja unutrašnjih stanja.

4. Domaća lektira 4.1. Ivo Andrić: “Most na Žepi” i esej “Mostovi” 4.2. Ćamil Sijarić: “Bunar” 5. Jezik 5.1. Evolucija jezika - tipovi jezika

oblika govorenja u transponovanju realiteta u književne činjenice. 3.7. Učenik razumije i argumentuje umjetničku jednostavnost u prikazivanju slika iz života pučke primorske porodice. Prepoznaje ulogu dijalekta u izgradjivanju frazeologije lika. 3.8. Učenik prepoznaje funkciju pejzaža . Uočava proširivanje i usložnjavanje njegovih značenja. Primjenjuje znanja o stihu, stilu i stilskim figurama. Primjećuje modernizaciju pjesničkog izraza.

melanholije i sumornih raspoloženja. 4.1.Njegovanje osjećanja prema neprolaznim vrijednostima. 4.2.Izgrađivanje stava o potrebi uspostavljanja socijalne pravde.

3.8. Razgovor o stilski valentnim sredstvima, koja su poslužila za formiranje pjesničkih slika. 4.1. Čitanje radova; -diskusije i komentari o pročitanom. 4.2. Čitanje odlomaka; -diskusije i komentari o pročitanom.

- jezičke srodnosti - razvoj pisma - bilingvizam - multilingvizam - diglosija Istorijski razvoj našeg jezika od XIX vijeka - Vukov rad; - usavršavanje pisma, pravopisa, gramatike; - književni dogovori. 5.2. Morfologija Vrste riječi: Imenice - podjela po značenju - gramatičke kategorije - sintaksičke funkcije - deklinacija

4.1.Učenik je uočio jednostavnost stila i smirenost naracije. Razumio je i argumentovao simboliku mostova u Andrićevom stvaralaštvu. 4.2. Učenik je uočio specifičnosti sociokulturnog miljea koji je prikazan u pripovijeci. Istakao je ulogu frazeologije likova u njihovom modelovanju. 5.1. Učenik umije da objasni razvoj jezika i razumije pojam jezičke konvencije - zna da nabroji vrste pisama i da objasni karakteristike istih - zna da navede jezičke srodnosti i porodice jezika - zna da odredi mjesto maternjeg jezika u

5.1. Razvijanje svijesti o značaju maternjeg jezika kao mogučnosti integracije u svoju i srodne kulture Ostvarivanje integracije

5.1. Predavanja, objašnjavanja na primjerima, ilustaracije na tekstovima, upućivanja na udžbenike, priručnike i lingvističku literaturu; obnavljanje i proširivanje znanja

Glagoli - gramatičke kategorije - sintaksičke funkcije - glagolska vremena i načini - konjugacija Pridjevi Zamjenice Brojevi, prilozi Nepromjenjive riječi (predlozi,veznici, rečce, uzvici) 5.3. Pravopis Sastavljeno i rastavljeno pisanje riječi - podjela riječi na kraju reda - interpunkcija i pravopisni znaci 5.4. Kultura izražavanja Pismeno izražavanje - naučni stil - stručni tekstovi - zvanični i nezvanični tekstovi

porodicama jezika - poznaje sadašnju situaciju na nekadašnjem srpskohrvatskom jezičkom području - shvata i u stanju je da poveže istorijski razvoj jezika do XIX vijeka sa Vukovim radom i savremenom situacijom - razlikuje pojmove književni i standardni jezik. Učenici znaju, razumiju i analiziraju u okviru rečenice: značenja, oblike, vrste riječi, promjene i funkcije. Odredjuju gramatičke kategorije lica roda broja, vida. Umiju pravilno da koriste i funkcionalizuju riječi u

kroz jezičku kulturu; -formiranje stava o korisnosti znanja maternjeg jezika u razumijevanju i učenju stranih jezika. 5.3.Razivjanje samopouzdanja u komunikaciji na osnovu poznavanja jezičke norme. 5.4. Sposobnost da učenik

Obnavljanje, proširivanje i nadgradnja stečenih znanja na primjerima iz tekstova. -Funkcionalizacija nastave pomoću testova. 5.3.Objašnjavanje na primjerima; -provjera na pravopisnim vježbama i svim vrstama pismenih zadataka.

Usmeno izražavanje -čitanje -govorenje -reprodukovanje sadržaja -razgovor

govornoj i pisanoj komunikaciji. 5.3. Učenik zna da ispravno piše rijeci i oblike:sastavljeno , rastavljeno; da pravilno prenosi dio riječi u novi red; korektno upotrebljava interpunkcijske i pravopisne znake. 5.4. Učenik može da prepozna tekst pisan naučnim stilom i odredi njegove osobine - razlikuje pisane tekstove različitog tipa (sadržine, stila) - sposoban je da ih kritički

sam sastavi tekst i osjeti zadovoljstvo zbog toga.. Razvijanje kulture dijaloga; -integracija kroz aktivno učešće u usmenoj komunikkaciji -izgrađivanje ličnog integriteta kroz sposobnost iznošenja stavova i uvjerenja, - uvažavanje sagovornika i njegovog mišljenja.

5.4.Sistematsko upućivanje, praćenje i vrednovanje u svakom segmentu nastave maternjeg jezika i književnosti – svakog učenika pojedinačno.

procijeni - da izvrši jezičko-stilsku analizu - da odredi namjenu - da napiše sličan tekst - može da prepozna izrazito deskriptivni tekst - umije da koristi deskripciju, naraciju, govor - zna samostalno da odabere tekstove pogodne za: dopunjavanje, vrednovanje i utemeljivanje stavova. Učenik priprema govorni nastup i govorno nastupa - govori i čita: jasno, pravilno i razumljivo; - zna izražajno da govori; - razumije pročitano (ili odslušano ili odgledano) - sposoban je da vodi dijalog - zna da argumentuje.

Razred: treći

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja 1. Književnost moderne 1.1. Književnost moderne u Evropi -poetički postulati -književni pravci -pokreti 1.2. Šarl Bodler: “Albatros” i “Saglasja” - larpurlartizam kao poetički stav - sinestezija - univerzalna analogija - simbol

1.1. Učenici uočavaju promjene stvaralačke paradigme, razlikuju književne pravce, pokrete i škole i uočavaju složenost stilske formacije moderne. 1.2. Učenik razumije i može da objasni izmjenu senzibiliteta i pjesničkog jezika. Proširuje asocijativne moći i sposobnosti pronalaženja analogija. Sposoban je da govori o simboličkim potencijalima pjesme i pjesničke slike. Može da pravi paralelu sa tradicionalnim pjesničkim postupkom. Umije da koristi simbol u proširivanju smisla iskaza.

1.1.Izgrađivanje svijesti o uticaju društvenih tokova na kulturu i umjetnost; -razvijanje svijesti prema individualitetu 1.2. Njegovanje potrebe za ličnom slobodom i iskazivanjem individualnosti -bogaćenje iskustva i senzibiliteta; -njegovanje smisla za lijepo.

1.1. Objašnjavanje osnovnih poetičkih načela moderne: uočavanje razlika i sličnosti književnih pravaca koji ulaze u njen sastav: upucivanje na književno-teorijsku literaturu. 1.2. Izražajno čitanje pjesme; - stilska analiza uz aktivno učešce učenika u prepoznavanju modernističkih sredstava i postupaka.

1.4. Moderna u našim književnostima -uticaj i osobenosti A. Šantić: “Pretprazničko veče” Jovan Dučić: “Jablanovi”, ’’Zalazak sunca’’ Milan Rakić: “Iskrena pesma”, ’’Dolap’’ 1.5. Lirski realizam 1.5.1.Bora Stanković: “Koštana” Jovan Skerlić: ’’O Koštani’’

. 1.4. Učenik umije da objasni osobenost i ’’zaostajanje’’ naše moderne u odnosu na evropsku. Uočava spoljašnju organizaciju pjesme i sklonost modernističkih tekstova ka formalnom savršenstvu. Umije da izdvaja elemente tradicionalnog i modernog. U stanju je da izvrši paralelu sa tekstovima koje je ranije čitao. Otkriva složenost modernističkog postupka u obradi tradicionalnih motiva – ljubav, žena, život, priroda, bog, umjetnost. U stanju je da prepozna sinesteziju. 1.5.1Učenik uočava moderni pjesnički senzibilitet u drami Uočava mogućnost korišćenja folklornih motiva u tekstu. Prepoznaje i analizira ulogu

1.4. Razvijanje potrebe da se bude ukorak s vremenom; -pronalaženje smisla u stvaranju i kreativnosti - vjera u život uprkos sumornim tonovima - njegovanje osjećanja lične sigurnosti -prevazilaženje straha od smrti. - otkrivanje složenosti emotivnog svijeta u odnosima prema ljubavi, životu, prirodi. 1.5.1.Razvijanje kritičkog odnosa prema fenomenu slobode, konvencijama i tabuima. Ostvarivanje emancipacije u cilju

1.4. Izražajno čitanje i stilska analiza pjesničkih tekstova; -korelacija motiva u modernističkim tekstovima; - primjena znanja o versifikaciji. 1.5.1. Čitanje i analiza ilustrativnih konfliktnih scena. Gledanje predstave ili ekranizacije drame.

1.5.2. Petar Kočić: “Mračajski proto” 2. Književnost prve

polovine XX vijeka u Evropi

i kod nas

2.1. Manifesti - ekspresionizam (sumatraizam, zenitizam) - futurizam

lokalnog kolorita i jezika. Uočava jezičko-stilske idiome u funkciji osvjetljavanja psihologije likova. 1.5.2. Učenik obrazlaže i tumači psihologiju lika. Prepoznaje uzroke i uočava posljedice njegovog djelovanja: asocijalnost, mizantropija. Definiše ulogu stilskih sredstava u modelovanju lika. 2.1. Učenik poznaje osnovna poetička načela”izama”; razlikuje pokrete u književnosti i njihove zahtjeve, manifeste.

razrješavanja konflikata. . 1.5.2. Shvatanje o postojanju devijantnog ponašanja, porodičnih problema i njihovih posljedica; - zadovoljavanje estetske radoznalosti prema neuobičajenom. 2.1. Gajenje kosmopolitizma kroz uvažavanje različitosti; -osvajanje vlastite slobode duha.

1.5.2. Čitanje i analiza odlomaka, razgovor; -prepoznavanje pripovjedačkih postupaka. 2.1.Predavanje, tumačenja i objašnjavanja na odlomcima iz manifesta.

- nadrealizam 3. Književnost između dva svjetska rata 3.1. Miloš Crnjanski: ’’Sumatra’’ - sumatraizam Miloš Crnjanski: ’’Seobe’’ (prva knjiga) - kolektivni junak 3.2.Risto Ratković: “Bivši anđeli ” i ’’Ponoć mene’’

3.1. Učenik može da objasni i ukaže na moderni pjesnički postupak. Objašnjava višeznačnost pjesničkog jezika i slojevitost značenja na asocijativnim vezama. Učenik razumije paralelne tokove radnje i promjenu tačke gledišta. Prepoznaje lirske elemente. Komentariše složenost stvaralačkog postupka, značaj i originalnost stila i jezika. 3.2. Učenik zna da pokaže i objasni odlike nadrealizma na

3.1. Obogaćivanje spoznaje o univerzalnoj povezanosti. - Njegovanje osjećaja za pripadnost kolektivu; -izgrađivanje stava o ličnoj egzistenciji; - razvijanje sposobnosti za percepciju književne riječi. 3.2. Njegovanje sjećanja na voljene osobe, kao

3.1.Izražajno čitanje, analiza; konkretizacija “Objašnjenjem Sumatre”. Čitanje i komentarisanje ilustrativnih odlomaka uz uputstva za rad po grupama:demarkacija paralenog toka radnji; karakterizacija pojedničnih likova; analiza kolektivnog junaka 3.2. Izražajno čitanje stihova, iznošenje asocijacije u vezi sa pjesničkim tekstom.

3.3. Janko Đonović: “Crnci i Crnogorci” - socijalna poezija - kontrast 3.4. Nikola Lopičić: “Imanje” ili pripovijetka po izboru - socijalna pripovijetka 3.5. Mihailo Lalić “Prvi snijeg” 3.6. Enver Đerđeku: ’’Riječ’’

tekstu. Uočava ukidanje konvencionalne logike u nadrealnoj imaginaciji. 3.3. Učenik uočava elemente socijalne literature i značaj određenih stilskih figura. Razumije umjetničku transpoziciju zbilje i pjesnički angažman. Uočava i izdvaja kompozicione cjeline, apstrahuje kontraste. 3.4. Učenik uočava i povezuje elemente socijalnog i psihološkog. Sagledava strukturu priče. Ističe kontrastne situacije i dramske elemente. 3.5.Učenik uočava lajtmotivcsku kompoziciju zbirke i vezivnu funkciju motiva prvog snijega. 3.6. Učenik razumije stilizovanu

nastavak življenja. Smislenost traganja za prevazilaženjem egzistencijalne nesreće kroz duhovnu kreativnost. 3.3. Njegovanje osjećaja za socijalnu pravdu. 3.4. Formiranje svijesti o ulozi sociokulturnog miljea na način života i mišljenja; - umijeće očuvanja egzistencije. 3.5. Izgradjivanje stava o aktivnom suprotstavljanju zlu. 3.6 Izgrađivanje

3.3. Iščitavanje pjesme po cjelinama i motivima. 3.4. Čitanje odlomaka na času; - biranje karakterističnih mjesta. 3.5. Čitanje pojedninacnih prica, analiza I povezivanje sa lajtmotivom 3.6. Izražajno čitanje, analiza kroz razgovor na

3.7. Ivo Andrić: “Na Drini ćuprija” - roman hronika - lajtmotiv 4.1. Ivan Goran Kovačić: “Jama” ili Mirko Banjević:”Sutjeska - poema 5. Domaća lektira 5.1. Mihail Šolohov: “Čovjekova sudbina”

pjesničku refleksiju o smislu poezije i riječi u njoj. Uočava formu soneta, dotjeranost stiha i smirenost izraza. Otkriva funkcionalnost stilskih sredstava. 3.7. Učenik razumije sveobuhvatnost romana-hronike. Razlikuje književna značenja vremena i prostora u romanu. Uočava funkcije lajtmotiva kao osnovnih vezivnih činilaca razuđenog narativnog materijala. Otkriva višeznačnost i simboliku jezika. Uočava slojevitost književno-umjetničke kreacije. 4.1. Učenik uočava funkcionalnost stilskih figura, kompozicije, strofe, stiha, simbola, rime u oblikovanju smisla poeme. Argumentuje sklad pripovjedačkog lirskog i dramskog na tekstu. Razumije kazivanje u prvom licu.

samopouzdanja u traganju za sopstvenom ličnošću. 3.7. Njegovanje kosmopolitskog duha i nacionalne tolerancije; -razvijanje svijesti o neprolaznosti univerzalnih vrijednosti. 4.1. Učvršćivanje svijesti o ratu kao ličnom I društvenom zlu.

času. 3.7. Analiza odlomaka ilustarativnih za: istorijsko, legendarno, umjetničko; - upućivanje u interpretaciju romana; - preporuke pojedinačnih radnih zadataka. 4.1. Čitanje odlomakaa na času i stilska analiza. 5.1. Čitanje odlomaka na

5.2. Čedo Vuković: “Mrtvo Duboko” 6. Jezik Sintaksa 6.1. Riječi i rečenice 6.2. Sintagme (imeničke, pridjevske, glagolske, priloške) 6.3. Predikatska rečenica

5.1. Uočena je struktura pripovijesti sa okvirnom pričom i potkrijepljena detaljima o realnoj ljudskoj egzistenciji. Argumentovana je simboličnost “životopisa”. Prepoznata je ironija sudbine. 5.2 Učenik prezentuje tematiku o životu “malog čovjeka” u pozadini rata. Uočena je dramatičnost radnje, primjeri za naporedno prisustvo arhetipskog, mitološkog i realnog. Istaknuta je neobična pripovjedna forma. 6.1. Učenik zna šta je rečenica u užem, a šta rečenica u širem smislu. 6.2. Zna šta su sintagme i može da

5.1. Izgradjivanje stavova na istinama o čovjeku u ratu i životu uopšte; - integracija kroz samostalnu pismenu analizu književnog djela. 5.2. Izgradjivanje stavova na istinama o čovjeku u ratu i životu uopšte; - integracija kroz samostalnu pismenu analizu književnog djela. 6.1. Razvijanje sigurnosti, preciznosti, tačnosti logičkog mišljenja, imenovanja pojmova.

času, razgovor o sadržajima i uputstva o tehnici samostalne analize; -provjera, analiza i verifikacija radova. 5.2. Čitanje odlomaka na času, razgovor o sadržajima i uputstva o tehnici samostalne analize; -provjera, analiza i verifikacija radova. 6.1. Na tekstovima tražiti, podvlačiti, uočavati, bilježiti.

6.4. Bezlične rečenice - rečenice s logičkim subjektom - rečenice sa pasivnom konstrukcijom - rečenice s bezličnom konstrukcijom 6.5. Atribut i apozicija 6.6. Padežni sistem - padežna sinonimija - polivalentnost padeža 6.7. Kongruencija - gramatička - semantička 6.8. Zavisne i nezavisne rečenice - naporedne konstrukcije

ih prepozna. 6.3. Poznaje osnovne konstrukcije predikatske rečenice. 6.4. Poznaje i prepoznaje druge konstrukcije rečenica. 6.6. Prepoznaje padežne oblike i pravilno ih upotrebljava u govoru i pisanju Zna da primijeni sinonimne glagolske oblike. Prepoznaje predloško-padežne konstrukcije. Pravilno ih koristi. Umije da samostalno koriguje tekst. 6.7. Učenik je savladao vještinu pravilnog slaganja rečeničnih djelova Poznaje osnovna pravila kongruencije. Razlikuje gramatičku i semantičku

6.6. Istraživački duh; - sigurnost u jezičkom nastupu. 6.8. Senzibilnost - kreativnost.

6.6. Izrada grafikona sa padežima i pitanjima na koja se dobijaju padeži. 6.7. Učenici čitaju, slušaju, govore i pišu tekstove sa različitom informativnom vrijednošću. 6.8. Zadati tekstovi – uspostavljanje veze među

6.9. Negacija 6.10. Glagolska vremena i načini 6.11. Raspoređivanje sintaksičkih jedinica - informativna aktuelizacija rečenice - komunikativna kohezija - specijalni tipovi nezavisnih rečenica 7. Pravopis 7.1. Interpunkcija i pravopisni znaci 8. Kultura izražavanja 8.1. Pismeno izražavanje

kongruenciju. Umije da se pravilno izražava. 6.8. Poznaje sistem zavisnih, nezavisnih rečenica i naporednih konstrukcija Umije da pravilno i jasno izrazi misao. Siguran je u svoje jezičko izražavanje. 6.9. Zna pravilno da upotrijebi i piše negaciju. Pravilno primjenjuje dvostruku negaciju. 6.10. Poznaje glagolska vremena i načine Razlikuje indikativnu, relativnu i modalnu upotrebu. Zapaža stilske vrijednosti. 6.11. Učenik može da uspješno komunicira Može da izrazi misao na više načina.

7.1. Razvijanje samopouzdanja I sigurnosti u pismenom izražavanju.

djelovima. 6.10. Rad na tekstovima.

- publicistički stil - vrste: vijest, izvještaj, komentar, intervju, reportaža - administrativni stil - zvanični i nezvanični tekst - rasprava - prikaz - referat 8.2. Usmeno izražavanje

7.1. Gdje je potrebno zna da pravilno upotrijebi pravopisne i interpunkcijske znake. 8.1. Učenik poznaje funkcionalne stilove. Poznaje karakteristike publicističkog stila i njegovih vrsta. Lako ih razlikuje. Umije sam da odabere teme i adekvatno ih obradi. 8.2. Samostalno govorno nastupa i pri govornom nastupu koristi podsjetnik.

8.1. Učvršćivanje snalažljivosti i inventivnost. 8.2. Njegovanje jezičke kulture.

8.1. Učenici vježbaju pisanjem odgovarajućih tekstova. 8.2. Učenici na odgovarajućim tekstovima, prikazima vježbaju i pripremaju odgovarajuće nastupe.

6. Didaktičke preporuke Zbog brojnosti i raznovrsnosti programa pojedinačne didaktičke preporuke bile bi nefunkcionalne, pa su ponuđene kao jedinstven prilog svakom pojedinačnom programu. Članovi komisije su pokušali da program i nastavne ciljeve Maternjeg jezika i književnosti usklade sa savremenim izučavanjem književnih tekstova i jezika, te da ih prilagode aktuelnim didaktičkim normama, čime bi se modernizovala nastava ovog predmeta u srednjim stručnim školama. Zbog predočene neophodnosti pisanja zajedničkih udžbenika za gimnazije i srednje stručne škole, autori ovog programa su u najvećoj mjeri ispoštovali sadržaje gimnazijskog programa za predmet Maternji jezik i književnost. Radi kontinuiteta u izučavanju crnogorske književnosti, u najobimnijim programima (4+3+3+3) i (3+3+3+3), ponudili smo dramu Nikole I Petrovića Njegoša ''Balkanska carica'', kao izborni sadržaj, i prvi crnogorski roman ''Nevidbog'' Rista Ratkovića, kao obavezni sadržaj. Kako je u stručnoj školi ovaj predmet od opšteg a ne uže stručnog značaja, zastupljen sa najviše tri časa sedmično, bila je neophodna redukcija sadržaja, informativnih ciljeva i formativnih zahtjeva. U nastavnom procesu ne treba zanemariti darovitije učenike, kao ni one koji otežano prate predmetne sadržaje, pa je zadatak nastavnika da organizuje dodatnu i/ili dopunsku nastavu. Uz predložene programe, predviđeni su i prezentovani izborni, koji se mogu realizovati po stručnoj procjeni nastavnika. Jezički sadržaji su sitematski raspoređeni. U dijelu usmene kulture izražavanja obogaćeni su proučavanjem i primenom funkcionalnih jezičkih stilova, čime je nastava maternjeg jezika znatno inovirana a učenicima je omogućeno da steknu, do sada zapostavljenu, funkcionalnu pismenost. Jezik se izučava sistematski, a usvajanje jezičke norme se kontroliše i proverava u svakom razredu putem pismenih i govornih vježbi. Učenicima se stavlja do znanja da su govor, čitanje, pisanje i slušanje složeni misaoni i radni procesi koji zahtevaju stalno usavršavanje i nadogradnju. Dakle, posebnu pažnju treba pokloniti kulturi izražavanja. Rad na času treba da razvija kooperativnost učenika, da ih podstiče na timski i istraživački rad, kreativnost i originalnost u rešavanju zadataka. Koncept aktivne nastave treba da bude osnovno didaktičko načelo po kojem će se organizovati rad na času. Budući da učenici u prvom razredu savladavaju pristup književnom djelu, to jest osnovna književnoteorijska znanja, nastavu književnosti u kasnijim razredima treba utemeljiti na primjeni tih znanja u obradi konkretnih tekstova, koji pripadaju različitim poetikama i književnim pravcima. Nastavu književnosti, gdje god to uslovi dozvoljavaju, treba povezati sa pozorišnom i filmskom umjetnošću, što će učenicima približiti književne sadržaje i istovremeno ukazati na različita modelativna sredstva pomenutih umjetnosti. Trebalo bi ravnomjerno rasporediti i unaprijed predvidjeti broj stranica koje učenici u toku godine čitaju. Pri tom treba izbjeći pretjerano opterećivanje učenika i nefunkcionalno gomilanje zadataka, a akcenat staviti na kvalitet ne na kvantitet čitanja. Bilo bi poželjno da se učenici osposobe i za priređivanje teksta (eseja, domaćeg zadatka) na računaru. Kod zanatskih zanimanja (tri ili dva razreda, sa dva časa sedmično) neophodna su prilagođavanja kako u izboru jednostavnijih književnih tekstova i kraćih formi, tako i u pogledu redukcije jezičkih sadržaja. Nastavniku je prepušteno da na osnovu uvida u kvalitet znanja učenika adekvatnim izborom oblika izvođenja nastave postigne neophodne formativne ciljeve. Budući da živimo u informatičkom dobu, neophodno je da se učenici osposobe za adekvatno korišćenje izvora informacija: rečnika, enciklopedija, interneta. Opšti cilj nastave Maternjeg jezika i književnosti jeste svestran razvoj učenikove ličnosti i njegova socijalizacija, to jest konstruktivno uključivanje u društveni život. Smatramo da je nastava književnosti u tom smislu veoma inspirativna jer, izučavajući književnu, fiktivnu stvarnost, učenici se upoznaju sa različitim sociokulturnim kodovima i etičkim kodeksima. Na taj način oni prevladavaju eventualnu ksenofobiju i razvijaju toleranciju prema različitim kulturnim modelima. Dakle, sadržaji koji se izučavaju u okviru ovog predmeta mogu poslužiti za ostvarivanje brojnih socijalizacijskih ciljeva: razvijanje verske i nacionalne tolerancije, usvajanje demokratskih principa, uočavanje značaja porodice i njene podrške, uvažavanje sagovornika i razvijanje kulture dijaloga. Bilo bi poželjno da učenici tokom srednjoškolskog obrazovanja upoznaju geografske lokalitete od književnoistorijskog i kulturnog značaja, kao i najvažnije kulturne spomenike i institucije u Crnoj Gori. U tu svrhu trebalo bi organizovati ekskurzije. Nastavnik po mogućnosti na početku školske godine zajedno sa učenicima određuje radne zadatke koje će oni u toku godine realizovati. Pri tom bi bilo poželjno ravnomjerno rasporediti gradivo da pojedini učenici ne bi bili zapostavljeni a drugi preopterećeni.

Da bi se znanje iz kniževnosti formiralo kao funkciolani sistem, neophodno je uspostavljati stalne paralele među djelima i epohama, što će učenicima omogućiti i savladavanje osnovnih principa komparativnog izučavanja književnosti. Predvidjeno je da izrada školskih pismenih zadataka traje dva školska časa. 7. Okvirni spisak literature Teorijsko-metodološka i ostala literatura ponuđena je u cilju modernizacije nastave maternjeg jezika i književnosti. U pitanju je mogući izbor koji svaki nastavnik dograđuje ili mijenja shodno sopstvenoj metodologiji, koju će koristiti u ostvarivanju postavljenih operativnih ciljeva. 1. Rečnik književnih termina, Nolit, Beograd, 1985. 2. Kristal Dejvid: Enciklopedijski rečnik moderne lingvistike, Nolit, Beograd, 1985. 3. Marinković Simeon: Metodika kreativne nastave srpskog jezika i književnosti, Kreativni centar, Beograd, 1995. 4. Bugarski Ranko: Uvod u opštu lingvistiku, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1995 (treće izdanje). 5. Klajn Ivan: Jezik oko nas, Nolit, Beograd, 1980. 6. Klajn Ivan: Rečnik jezičkih nedoumica, Nolit, Beograd, 1987 (drugo izdanje). 7. Klajn Ivan, Ivić Pavle, Pešikan Mitar, Brborić Branislav: Jezički priručnik, RTB Beograd, 1991. 8. Stanojčić Živojin, Popović Ljubomir: Gramatika srpskog jezika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1997 (peto izdanje). 9. Stevanović Mihailo: Savremeni srpskohrvatski jezik I i II, Naučna knjiga, Beograd, 1975 (treće izdanje). 10. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura I, Stručna knjiga, Beograd, 1998 (četvrto izdanje). 11. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura II, Stručna knjiga, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 12. Ivić Milka: O Vukovom i vukovskom jeziku, Čigoja, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 13. Selimović Meša: Za i protiv Vuka, Beograd, Bigz, 1981. 14. Rečnik srpskohrvatskog književnog jezika, Matica srpska, Novi Sad. 15. Vuk Stefanović Karadžić: Srpski rječnik. 16. Ostojić Branislav, Vujičić Dragomir: Rečnik (i)jekavizama srpskog jezika, CID, Podgorica, 2ooo. 17. Vuković Novo, Putevi stilističke ideje, Podgorica – Nikšić, Jasen, 2000. 18. Bahtin Mihail: O romanu, Nolit, Beograd, 1989. 19. Radoje Simić: Morfofonološki procesi u srpskohrvatskom jeziku, njihovi uzroci i posledice; ITP ''Unireks'' – Nikšić, MH ''Aktuel'' – grafički atelje, Zemun; Beograd – Nikšić, 1994. 20. Bart Rolan: Književnost, mitologija, semiologija, Nolit, Beograd, 1971. 21. Bašlar Gaston: Poetika prostora, ''Kultura'', Beograd, 1969. 22. Curtijus E. R.: Evropska književnost i latinsko srednjovjekovlje, Matica hrvatska, Zagreb, 1971. 23. Čomski Noam: Gramatika i um, Nolit, Beograd, 1972. 24. Dubrovski Serž: Zašto nova kritika, ''SKZ'', Beograd, 1971. 25. Ejhenbaum Boris: Književnost, Nolit, Beograd, 1972. 26. Epštejn Mihail: Postmodernizam, ''Zepter Book World'', Beograd, 1998. 27. Fraj Nortrop: Anatomija kritike, ''Naprijed'', Zagreb, 1979. 28. Istorijski roman, Institut za književnost i umetnost Beograd, Institut za književnost Sarajevo, 1992 – 1996. 29. Jaus Hans Robert: Estetika recepcije, Nolit, Beograd, 1978. 30. Jung K. G.: Čovek i njegovi simboli, Narodna knjiga – Alfa, Beograd, 1996. 31. Kaler Džonatan: Strukturalistička poetika, SKZ, Beograd, 1990. 32. Kasirer Ernst: Filozofija simboličkih oblika, Dnevnik, ''Književna zajednica Novog Sada'', Novi Sad, 1985. 33. ''Književno delo i njegova građa'', ''Tekst i kontekstualnost'', ''Citat, montaža, kolaž'', Treći program, br. 39, Beograd, 1978.

34. Lotman Jurij: Zapažanja o umetničkom prostoru, ''Književna kritika'', Beograd, jul – avgust 1989. 35. Miočinović Mirjana: Moderna teorija drame, Nolit, Beograd, 1981. 36. Kajzer: Jezičko književno djelo, ''Književna misao'', Beograd, 1973. 37. Nova kritika, Prosveta, Beograd, 1973. 38. Meletinski E. M, Poetika mita, Nolit, Beograd. 39. Petković Novica: Od formalizma ka semiotici, BIGZ, Beograd, 1984., «Dva srpska romana» (Studije o Nečistoj krvi i Seobama), Beograd, Narodna knjiga, 1988. 40. Sosir Ferdinand: Opšta lingvistika, Nolit, Beograd, 1977. 41. Šklovski Viktor: Energija zablude, Prosveta, Beograd, 1981. 42. Teorija filma, priredio Dušan Stojanović, Nolit, Beograd, 1978. 43. Turković Hrvoje: Razumijevanje filma, Grafički zavod Hrvatske, Zagreb, 1988. 44. Uspenski Boris: Poetika kompozicije, Semiotika ikone, Nolit, Beograd 1979. 45. Velek Rene, Voren Ostin: Teorija književnosti, Nolit, Beograd, 1974. 46. Pravopis srpskohrvatskog jezika, školsko izdanje, Matica srpska / Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, Beogradski izdavačko – grafički zavod, Beograd 1977. 47. Mitar Pešikan, Mato Pižurica, Jovan Jerković: Pravopis srpskoga jezika, priručnik za škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva – Beograd, Matica srpska, Novi Sad 2001. 48. R. Simić, Ž. Stanojčić, B. Ostojić, B. Ćorić, M. Kovačević: Pravopis srpskoga jezika sa rečnikom, Beograd – Nikšić, 1993. 49. Milivoj Solar, Teorija književnosti, Zagreb, Školska knjiga, 1984. 50. Petar Milosavljević, Teorija književnosti, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 1997. 51. D. Vučenov, Domanovićeva satira kao pripovetka, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 52. Miroslav Egerić, Derviš i smrt Meše Selimovića, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 53. Branko Popović, Lelejska gora Mihaila Lalića, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 54. V. Vuletić, Revizor Nikolaja Gogolja, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 8. Materijalni uslovi za izvođenje nastave Materijalni uslovi podrazumijevaju: kvalitetne učionice, kabinet, medijateke, biblioteku, sredstva za obuku nastavnika. Valjalo bi da postoje i saradnici, medijatori, u toku sprovođenja reforme obrazovanja. 9. Obavezni načini provjeravanja znanja - Provjeravanje mora da bude redovno, stimulativno i javno; - Učenik treba da ima svoj karton u koji bi se unosili rezultati svih provjera – numerički i opisni; - U jednom polugodištu učenik mora da bude ocijenjen najmanje dva puta; - Ocjenjuju se: pismeni i domaći zadaci ( NAPOMENA: Rade se dva ili četiri pismena zadatka u toku školske godine). dnevnici čitanja govorni nastupi recitovanje znanja i vještine u okviru grupnog rada - Ocjenjivanje učenika slijedilo bi taksonomske stepene na osnovu Blumove klasifikacije (prepoznavanje, razumijevanje, upotreba, analiza, sinteza, vrednovanje). 10. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine koja je izvedena iz ocjena sa usmenih i pismenih provjera dobijenih tokom klasifikacionih perioda; - Izrada svih hronoloških tabela.

11. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika Nastavu maternjeg jezika i književnosti mogu izvoditi diplomirani profesori srpskohrvatskog jezika i književnosti, srpskog jezika i književnopsti , hrvatskog jezika i književnosti, bosanskog jezika i književnosti, književnosti i srpskog jezika, komparativne i opšte književnosti. 12. Način prilagođavanja predmeta učenicima sa posebnim potrebama - Program za izuzetno nadarene učenike; - Individualna nastava; - Nivo povećanih zahtjeva od 30% - 100% - u zavisnosti od procjene nastavnika - Obezbijediti posebne materijalno-tehničke uslove za rad sa ovakvim učenicima. 13. Povezanost sa drugim predmetima - Likovna i muzička umjetnost - Istorija - Psihologija - Sociologija - Arhitektura -Matematika (npr.: znak u matematici) Računarstvo i informatika ISPITNI KATALOG NASTAVA JEZIKA Opšta znanja o jeziku U okviru opštih znanja o jeziku učenik mora da zna: - šta je jezik, njegova svojstva i funkcije - da objasni razvoj jezika - šta je jezička konvencija - razvoj i vrste pisama - porodicu jezika kojoj pripada njegov maternji jezik - da odredi mjesto maternjeg jezika u porodici jezika - šta je višejezičnost, a šta više imenovanja jednog jezika - kako se normira i standardizuje jezik - koji su važeći pravopisi, rječnici i gramatike maternjih jezika - da ih upotrebljava, tj. da pronađe informaciju - književne jezike i pisma do Vuka, Vukov rad i savremenu jezičku situaciju, književne dogovore - narječja i dijalekte našeg jezika - vrste raslojavanja jezika i termine vezane za njih (idiolekt, sociolekt...). Gramatika Učenik iz gramatike treba da zna: - jezičku strukturu i nauke koje se bave jezikom - glasovne promjene i njihovu pravilnu upotrebu u govoru i pisanju - da pravilno akcentuje (kvantitet i kvalitet, mjesto akcenta) - vrste riječi i njihove osobine (gramatičke kategorije i sintaksičke funkcije) - da ih mijenja (deklinacija, konjugacija, komparacija) - da ih pravilno upotrebljava u govoru / pisanju

- da riješi jezičku nedoumicu upotrebom rječnika, gramatike, pravopisa - kako se tvore riječi - da pravilno piše složenice i polusloženice - leksikološke termine (leksikografija, leksema) - da razlikuje riječi po porijeklu i riječi prema upotrebi - da ih navede - da ih adekvatno koristi - da prepozna tip i karakter teksta na osnovu leksema - šta su fraze, termini, kalkovi, klišei - da pravilno i jasno izrazi misao, tj. da sklapa rečenične djelove - da preoblikuje (izrazi misao na više načina) - da uoči informativnu i stilsku vrijednost rečenice - da pojednostavi izraz - da razlaže složene rečenice na proširene (proste) - da usložnjava rečenicu (stvara složene od proširenih) - padežni sistem i sinonimiju padeža - da pravilno upotrijebi padežne oblike u govoru i pisanju - da pravilno koristi predloško-padežne konstrukcije - da pravilno izgovori i napiše negaciju - pravila kongruencije - glagolska vremena i načine - da pravilno izgovara i napiše glagolske oblike - da razlikuje indikativnu, modalnu i relativnu upotrebu glagolskih vremena i načina - da uoči njihovu stilsku funkciju - šta je pragmatična strana jezika i da poznaje govorne činove. Poznavanje pravopisa - da upotrijebi veliko slovo u pisanju - da piše skraćenice - da pravilno piše ijekavicu - da pravilno rastavlja i sastavlja riječi u pisanju - da rastavlja riječi na kraju reda - da koristi interpunkciju i pravopisne znake gdje je potrebno - da prilagođava riječi iz stranih jezika maternjem - da ih pravilno mijenja i piše (transkripcija). Kultura čitanja, slušanja i govora - da primijeni gramatička i pravopisna pravila - da normira određeni tekst - da jasno, razumljivo i pravilno govori i piše. Slušanje i govor Učenik: - razumije pročitano (odslušano, odgledano) - može da odgovori na pitanja vezana za sadržinu (zapaža detalje) - umije da komentariše (kritički procijeni) tekstove - može da prepozna namjenu, stil, razumljivost, jezičku pravilnost, stav autora teksta - može da ispravi nepravilnost i nerazumljivost - umije da ispriča događaj - umije da ga obogati deskripcijom i emocijama - može da prepozna funkcionalane stilove, njihove vrste i da ih kritički doživljava - umije samostalno da pripremi govorni nastup i da govorno nastupa - umije da koristi podsjetnik i da improvizuje - umije izražajno da govori - umije da rezimira

- sposoban je da razgovara, polemiše - umije da argumentuje stavove - zna da racionalno upotrijebi vrijeme - uvažava sagovornika - na osnovu slušanja može da prepozna biografiju, putopis, reportažu, esej. Čitanje - umije da čita pravilno, tečno i izražajno - umije pravilno da akcentuje, intonira, pravi pauze - razumije pročitano - umije da čita vodeći računa o stilu i o namjeni pročitanog. Pisanje - zna samostalno da napiše sastav - zna da napiše esej - zna da napiše rezime - zna da piše bilješke, podsjetnik, zapisnik - zna da koristi naraciju, deskripciju, refleksiju i raspravu - prepoznaje i piše različitim funkcionalnim stilovima i koristi njihove oblike: kraći tekst naučnog stila (stručni) publicističke vrste: vijest, informaciju, intervju, reportažu administrativne: molbu, žalbu, čestitku, konkurs, oglas - zna da napiše putopis, biografiju kao umjetnički i neumjetnički tekst - zna da lektoriše tekst, koristeći osnovne lektorske znake - može da stilizuje tekst. NASTAVA KNJIŽEVNOSTI Opšti standardi -Učenici su u stanju da pročitaju i interpretiraju književne tekstove -Nakon čitanja učenici su u u stanju da analiziraju tekst uz primjenu književno teorijskih znanja - Sposobni su da vrednuju estetske, etičke i saznajne domete pročitanog djela. - U stanju su da nastavu književnosti dovedu u vezu sa sopstvenim iskustvima i znanjima iz drugih oblasti. -Učenici su sposobni da komentarišu djelo, da načine književnu paralelu i da vrednuju djela ( u pismenoj i usmenoj formi) -Učenici su u stanju da napišu tekst u kojem prikazuju određenu književnu problematiku, dnevnik čitanja, interpretacije, esej i, izuzetno, da sami stvaralački pišu - Poznaju književne epohe i pravce, mogu da ih porede i vrednuju njihove domete. - Povezuju teoriju i istoriju književnosti u koherentan sistem znanja. - Smisleno i samostalno upotrebljavaju teorijska znanja o književnosti. Standardi prema godinama učenja I razred Učenik treba da: - samostalno i sa razumijevanjem, u sebi ili naglas, čita književno-umjetnički tekst (odnosno odlomak teksta) iz savremene književnosti, kao i tekstove od antike zaključno sa klasicizmom - umije da izrazi svoj doživljaj, osjećanja, predstave, mišljenja i spoznaje izazvane književno-umjetničkim tekstom

- na primjeru određenog teksta odredi književni rod (lirika, epika, drama) i književnu vrstu, kao i da svoje određenje obrazloži - jasno formuliše temu djela i razlaže ga na manje tematsko-motivne cjeline - objasni svojstva pjesničkog jezika: slikovitost, emocionalnost, ritmičnost, preobražaj i punoću značenja - u lirskom tekstu uoči i izdvoji najfrekventnije stilske figure (lirske paralelizme anaforu, epiforu, metaforu, metonimiju, eufemizam, alegoriju, simbol; asindet, polisindet, elipsu; aluziju, osimoron, ironiju) - raščlani stih prema zakonima naše silabičko-tonske versifikacije: da odredi stope, naglaske, cezuru, prepozna i razlikuje trohej, jamb, daktil, strofu i tip rime - kompozicionu organizaciju pjesme dovede u vezu sa njenim smislom (efekti ponavljanja, raspored pjesničkih slika) - sonetnu formu - prepozna i odredi baladu - šta je psalam - razliku između epike u stihu i epike u prozi - uoči odlike strukturnih elemenata epskog: prostora, vremena i zbivanja - razlikuje termine: sadržaj, fabula i siže - sažeto izloži fabulu djela i ukaže na epizode i digresije - razumije i razlikuje motiv i motivaciju - odlike epske pjesme i epa; posebno epskog stila na primjeru naše epike - razlikuje pripovijetku, novelu i roman - uoči poziciju pripovjedača: er- i ich- forma, pouzdani i nepouzdani pripovjedač - razlikuje dramski tekst i didaskalije i u stanju je da kompoziciono razloži dramu prema trodjelnoj / petodjelnoj shemi - uoči konfliktne linije, glavnu i sporedne i da o njima izvještava - objasni pojam katarze - napravi književnu paralelu, zasnovanu ili na kontrastnim odlikama književnih epoha ili na motivsko-tematskoj i idejnoj sličnosti djela - ukaže na etičke i saznajne vrijednosti djela - pripremi i održi govorni nastup o književno-umjetničkom tekstu - izražajno napamet kazuje jedan kraći književni tekst, čime dokazuju sposobnost estetskog doživljaja i interpretacije - napiše sastav o pročitanom djelu: da opišu lik, izlože radnju, komentarišu djelo i načine osnovnu književnu analizu - napiše literarni tekst o svom doživljaju književnog djela, dnevnik čitanja, odnosno kraći prikaz pročitanog djela II razred - objasni promjene u okviru književnih rodova kroz epohe i stilove od prosvjetiteljstva zaključno sa realizmom -da odredi odlike prosvjetiteljstva, razlikuje klasicizam i romantizam, romantizam i realizam; - u tekstu koji pripada lirici, razumije i može da objasni promjenu senzibiliteta koji donosi romantizam (weltschmertz, spleen) i na primjerima obrazlaže odlike romantičarskog stila - načini stilsku i versifikacijsku analizu pjesama našeg romantizma, da obrazloži njihove estetske domete i idejne vrijednosti - analizira pjesmu kao dinamičku strukturu slojeva zvučanja, značenja, prikazanih predmetnosti i ideja, i uočava fenomen opalizacije književnog teksta - objasni formu poeme kao žanrovske transformacije romantičarskog spjeva - odlike univerzalnih likova epohe romantizma - govori o Njegoševom djelu, o njegovim žanrovskim odlikama, odnosu fikcije i istorije, kolektivnom i pojedinačnom junaku, sukobu motivacijskih načela koji otkriva njegov univerzalno humanistički karakter. - objasni postupak očuđenja na primjeru književnog teksta - razlikuje realizam kao metod i kao pravac - analizira roman kao cjelinu i u stanju je da izvrši fenomenološko raslojavanje teksta - poznaje istorijski razvoj romana i navede njegove vrste, posebno roman u stihu, društveni roman, paralelni roman, roman iskaz...

- objasni žanrovsku transformaciju od klasične do Gogoljeve drame koja ukida tradicionalne likove, zaplete i dramska rješenja - izražajno kazuju napamet jedan književni tekst - da govori o odabranom književnom djelu - napiše prikaz djela, književnu paralelu, komentar djela zasnovan na samostalnom uočavanju i promišljanju i upotrebi stečenih književno teorijskih znanja i stručne literature III razred - sa razumijevanjem čita književne tekstove epohe moderne, pravaca s početka XX vijeka i međuratne književnosti - kada je u pitanju lirika objasni izmjenu pjesničkog senzibiliteta i tradicionalnog pjesničkog jezika u modernoj književnosti - objasni simbol, univerzalnu analogiju, sinesteziju, estetiku ružnog, kao i liriku velegrada - da ostvari stilsku i versifikacijsku analizu modernističkog stihovanog teksta, da rezultate poveže sa smislom pjesme, pri čemu koristi znanja stečena u prethodnim razredima - uoči avangardna svojstva tekstova, novu leksiku i njene estetske domete - obrazloži smjenjivanje tačaka gledišta i obrazloži estetske i saznajne domete tog postupka - izloži razvoj romana, posebno psihološki roman, lirski roman, roman-parabolu, roman-hroniku i u stanju je da na primjerima obrazloži transformacije strukturnih elemenata epskog - moderni dramski postupak: psihološki i socijalno motivisan dramski sukob - izražajno kazuje jedan književni tekst - napiše esej o pročitanom djelu KATALOG ZNANJA U katalog znanja ulaze djela koja se obrađuju kroz četvorogodišnje školovanje: Teorija književnosti: Književnost kao umjetnost Pjesnički jezik Stil, versifikacija Slojevitost književnog djela Književni rodovi i vrste Metodološki pristup književnom djelu Književnost staroga vijeka: ''Ep o Gilgamešu'' Sofokle: ''Antigona'' Homer: ''Ilijada'' ili ''Biblija'' ''Legenda o potopu'' ''Jevanđelje po Mateju'' Kuran: 103 poglavlje ''El’ Asr'' Srednjovjekovna književnost: ''Ljetopis popa Dukljanina'' Odabrano žitije Jefimija: ''Pohvala knezu Lazaru'' Stefan Lazarević: ''Slovo ljubve'' Jelena Balšić: ''Otpisanije bogoljubno'' Narodna književnost: ''Ženidba kralja Vukašina''

''Bolani Dojčin'' ''Banović Strahinja'' ''Hasanaginica'' ''Marko Kraljević ukida svadbarinu'' ''Osveta Batrića Perovića'' ''Tri sužnja'' Izbor iz bošnjačke narodne epike ''Viša je gora od gore'', ''Ljubavni rastanak'', ''Djevojka cara nadmudrila'' Humanizam i renesansa: Petrarka: ''Kanconijer'' Šekspir: ''Romeo i Julija'', ''Hamlet'' Bokačo: ''Dekameron'' Servantes: ''Don Kihot'' (odlomci) Marin Držić: ''Novela od Stanca'' Barok, klasicizam: Ivan Gundulić: ''Osman'' (prvo pjevanje) Molijer: ''Tartif'' Prosvjetiteljstvo: Petar I Petrović Njegoš: ''Poslanice'', ''Kuluk'' Dositej Obradović: ''Život i priključenija'' Jovan Sterija Popović: ''Tvrdica'' Romantizam: E.A.Po «Gavran» Puškin: ''Cigani'' Gete: ''Bauk'' Vuk Karadžić – značaj i djelo Petar II Petrović Njegoš: ''Gorski vijenac'', ''Noć skuplja vijeka'' Branko Radičević: ''Kad mlidija’ umreti'' Đura Jakšić: ''Ponoć'' Laza Kostić: ''Santa Maria della Salute'' ili «Među javom I med snom” F.Prešern: ''Sonetni vijenac'' Ivan Mažuranić: ''Smrt Smail-age Čengijića'' S. M. Ljubiša: ''Kanjoš Macedonović'' Realizam: Balzak: ''Čiča Gorio'' Gogolj: ''Revizor'', ''Šinjel'' Marko Miljanov: ''Primjeri čojstva i junaštva'' Radoje Domanović: ''Vođa'' (izbor) Laza Lazarević: ''Sve će to narod pozlatiti'' ili «Prvi put s ocem na jutrenje» S. Matavulj: ’’Pilipenda’’ ili “Povareta” V. Ilić: ''Sivo sumorno nebo'' Moderna: Š. Bodler: ''Albatros'' i «Saglasja»

Aleksa Šantić: ''Veče na školju'', ''Pretprazničko veče'' Jovan Dučić: ''Jablanovi'', ''Zalazak sunca'' Milan Rakić: ''Iskrena pjesma'', ''Dolap'' B. Stanković: ''Nečista krv'', ''Koštana'' Petar Kočić: ''Mračajski proto'' Književnost XX vijeka: M. Crnjanski: ''Sumatra'', ''Seobe'' Risto Ratković: ''Ponoć mene'', ''Bivši anđeli'' i ''Nevidbog'' Janko Đonović: ''Crnci i Crnogorci'' Nikola Lopičić: ''Imanje'' Enver Đerđeku: ''Riječ'' Miroslav Krleža: ''Gospoda Glembajevi'' Ivo Andrić: ''Na Drini ćuprija'', , ''Most na Žepi'', ''Aska i vuk'' Ivan Goran Kovačić: ''Jama'' Mirko Banjević: ''Sutjeska'' Ćamil Sijarić: ''Bunar'' Mihail Šolohov: ''Čovjekova sudbina'' Mihailo Lalić: ''Prvi snijeg'' – domača lektira Čedo Vuković: ''Mrtvo Duboko'' Danilo Kiš: ''Rani jadi'' IZBORNI PROGRAM: Drugi razred: D. Miladinov-«Tuga za jug» Nikola I Petrović Njegoš-«Balkanska carica» J.J.Zmaj «Jututunska juhahaha» i «Đulici uveoci» Treći razred: K.Racin «Berači duhana» I.Samokovlija «Rafina avlija» R.Zogović- «Došljaci- pjesme Ali Binaka» (izbor) S.Mitrović: ''Pjesma o Andriji Jablanu'' F.Kafka «Preobražaj» S. Beket: ''Čekajući Godoa'' B. Ćopić: ''Bašta sljezove boje'' (domaća lektira)

1. NAZIV PREDMETA MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST 2. KATALOG ZNANJA SRPSKI, CRNOGORSKI, BOŠNJAČKI I HRVATSKI JEZIK I KNJIŽEVNOSTI 3. Broj časova po godinama obrazovanja i oblicima nastave 3 + 3 + 3 + 3 4. Opšti ciljevi nastave 1. Učenici razvijaju vještinu izražavanja i sporazumijevanja maternjim jezikom, birajući formu prikladnu situaciji - svjesni su da je maternji jezik najprikladniji za izražavanje i obrazlaganje njihovog mišljenja - stiču sposobnost da slušaju, pitaju i odgovore na ono što drugi pitaju, kao i da razumiju značenje neverbalnih poruka. 2. Vještinu izražavanja i sporazumijevanja učenici stiču na primjerima različitih tekstova koje slušaju, čitaju i zapisuju. Pod nastavnikovim rukovođenjem uče se da ih razumiju, razlažu, analiziraju i kritički vrednuju. Nakon toga učenici mogu da sami sastavljaju slične tekstove, razumljive, smislene i jezički ispravne. 3. Učenici ovladavaju književnim jezikom, znaju njegove principe i normu i koriste ih u sastavljanju usmenih i pisanih tekstova. Budući da se nastava zasniva na reprezentativnim književnim tekstovima, kao i na neknjiževnim tekstovima, učenici formiraju potpunu sliku fonetskih, morfoloških, sintaksičkih i leksičkih struktura svog maternjeg jezika. Učenik, takođe, ovladava različitim stilskim obrascima i stiče sposobnost adekvatne upotrebe funkcionalnih stilova prilikom govora i pisanja. 4. Razvijajući vještine komunikacije učenik se socijalizuje, postaje svjestan mogućnosti da utiče na svoju sredinu i da učestvuje u društvenom životu. 5. Kroz nastavu književnosti učenici se razvijaju u slobodne, kreativne i kulturne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika. Nastava književnosti posebno utiče na formiranje etičkih principa, razvijanje misaonih procesa, kao i na bogaćenje i nijansiranje emotivnog sklopa učenika. 6. Na odabranim primjerima iz naše i svjetske književnosti učenici shvataju osnovne knjževno-teorijske pojmove i razvoj žanrovskih oblika. Osposobljeni su da u književnom djelu prepoznaju estetske, etičke i saznajne vrijednosti. 7. Kroz nastavu književnosti ojačava se samosvijest učenika, njegov nacionalni i evropski kulturni identitet i svijest o civilizacijskom zajedništvu sa drugima. 8. Učenici se osposobljavaju da koriste stručnu terminologiju, što će im u budućem zanimanju omogućiti uspješnu komunikaciju sa strankama i poslovnim partnerima. 9. Učenici se podstiču da učestvuju, uzmu učešće u svim oblicima vannastavnih aktivnosti i takmičenja, da sarađuju u novinama i časopisima, radijskim i televizijskim kućama. Talentovani učenici se podstiču da sami stvaraju književno-umjetničke tekstove. 10. Učenici shvataju osobenost svog maternjeg jezika, činjenicu da se njime služi više različitih nacija , zbog čega se taj jezik različito imenuje, ali jednako obilježava lični, nacionalni i državni identitet. 11. Učenici se vaspitavaju u pravcu jezičke tolerancije, uvažavanja drugih jezika i jezičkih manjina u svojoj sredini. 12.Učenici se osposobljavaju da koriste i tehničko-informativnu pomoć prilikom prikupljanja, organizovanja i saopštavanja informacija, razumiju moć medija i stiču kritički odnos prema njima.

5. Sadržaji / Standardi znanja predmeta / Operativni ciljevi Razred: drugi

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja 1. Prosvjetiteljstvo 1.1. Pojam, osobenosti, značaj, poetika i veze sa racionalizmom 1.2. Petar I Petrović Njegoš: “Poslanice” - pismo - ''Kuluk'' (izborni sadržaj) 1.3. Dositej Obradović: “Pismo ljubeznom Haralampiju” (poetika) “Život i priključenija” (odlomci) - autobiografija - epistolarni roman

1. Učenici se koriste znanjima iz istorije književnosti i teorije književnosti pri interpretaciji književnih tekstova. 1.1. Učenici mogu da uoče i izdvoje osobenosti pravca i stila. Razumiju odraz racionalizma na kulturu i književnost u cilju društvenog prosvjećivanja. 1.2. Učenici prepoznaju estetske kvalitete tekstova i živu upotrebu narodnog jezika Znaju povezati istorijske pojave i literarni razvoj. 1.3. Učenici umiju da izlažu načela književne epohe U stanju su da argumentovano raspravljaju

2. Razvijanje svijesti o

znanju kao uslovu formiranja slobodne ličnosti.

1.1. Razvijanje svijesti o vjerskoj toleranciji - vrijednost jednakosti i slobode za sve - težnja ka harmonizaciji ljudskih odnosa. 1.2. Izgrađivanje svijesti o nacionalnom identitetu - jednakost pred zakonom - racionalno uređivanje ljudskih odnosa. 1.3. Uvažavanje značaja porodice, razvijanje ljubavi prema knjizi i svestranom obrazovanju.

1. Predavanje, objašnjavanje, upućivanje na književnu-teorijsku literaturu. 1.1.Tekstove raditi na časovima uz instrukcije nastavnika; - rad u grupama. 1.2. Čitanje odabranih tekstova, analiza sadržaja, stila i jezika 1.3. Čitanje odlomaka i razgovor o njima.

1.4. Jovan Sterija Popović: “Tvrdica” - komedija karaktera 2. Romantizam (u Evropi i kod nas) 2.1. Pojam, osobenosti, značaj - poetika - odlike stila - žanrovi 2.2 Edgar Alan Po “Gavran”

o potrebi uvođenja narodnog jezika u književnost. Prepoznaju žanrovske elemente u “autobiografiji”. 1.4. Učenici primjenjuju teorijska znanja o drami i scenskom jeziku. Komentarišu likove, njihove postupke, psihologiju i frazeologiju. 2.1. Učenik zna da uoči i izdvoji osobenosti romantizma, prepoznaje elemente romantičarske poetike: mašta, pjesnička sloboda, suvišnost, bjekstvo od stvarnosti. Snalazi se u žanrovskim određenjima. U stanju je da izražajno kazuje lirski tekst. 2.2 Učenik analizira tekst

1.4. Razvijanje svijesti o kontrolisanju i uviđanju sopstvenih nedostataka. Razvijanje osjećaja za humor i shvatanje njegove društvene funkcije. 2.1. Njegovanje tradicije i ideala slobode. Obogaćivanje ličnosti u estetskom i emotivnom smislu. 2.2 Razvijanje estetskih kriterijuma i želje za otkrivanjem nepoznatog.

1.4. Analiza odlomaka, gledanje predstave - dramatizacija (grupe dobijaju različite zadatke), sinteza. 2.1. Nastavnikovo izlaganje o poetici romantizma; - rad u grupama (istraživanje, sugerisanje, traganje za izvorima), poređenje sa prethodnom stilskom formacijom. 2.2. Izražajno čitanje poeme u prepjevu V. Košutića. Aktivno učešće učenika u razgovoru o poemi (učenje stihova po izboru ućenika)

2.3. A. S. Puškin: “Cigani” - poema 2.4. J. V. Gete: “Bauk” - balada 2.5.Vuk Stefanović Karadžić (tekstovi iz svih oblasti rada) 2.6. Petar II Petrović Njegoš:

poeme: - izdvaja elemente pripovjednog, lirskog, mističnog, - asocijativnog, sintetizuje utiske i znanja. 2.3. Učenik prepoznaje u poemi motiv “bjekstva od stvarnosti”. Uočava nesklad između želja i mogučnosti u ostvarivanju slobode. Razlikuje elemente: epskog, dramskog, lirskog i uočava pjesnikovu naklonost prema prirodi i slobodi. 2.4. Učenik poznaje specifičnu strukturu balade i čulne projekcije. Uočava atmosferu situacije, složenost pjesničke slike, figure dikcije i funkcije dijaloga. Otkriva i suprotstavlja realne i halucinantne elemente pejzaža 2.5. Učenik zna da objasni značaj usmene i pisane književnosti za razvoj

2.3. Uvažavanje različitih sociokulturnih okolnosti i poštovanje slobode izbora. 2.4. Otkrivanje umjetničkog transponovanja borbe za život. 2.5. Shvatanje stvaralaštva kao vida borbe za održanje samobitnosti narodā; - privrženost tradiciji; -potkrepljivanje uvjerenja da uporan rad daje valjane rezultate.

2.3. Izražajno kazivanje odlomaka poeme, analiza кonfliktnih situacija u djelu - dramatizacija. 2.4. Izražajno čitanje balade, analiza na času. 2.5. Čitanje odabranih odlomaka iz Vukovih tekstova, aktivno učešće ućenika u analizi značajnih elemenata.

“Gorski vijenac” ’’Noć skuplja vijeka’’ 2.7. Branko Radičević: “Kad mlidija’ umreti” - elegija 2.8. Đura Jakšić: “Ponoć” 2.9. Laza Kostić: “Santa Maria della Salute” ili “Među javom i med snom” 2.10. France Prešern: “Sonetni vijenac” (odlomci) - sonet - sonetni vijenac

jezika; - shvata značaj cjelokupnog Vukovog rada (razumijevajući odabrane tekstove). Zna da nabroji zbirke i vrste narodnih umotvorina; shvata njihovo vrednovanje u Evropi i značaj za uvođenje narodnog jezika u kjiževnost. 2.6. Učenici poznaju lirske, epske i dramske elemente u tekstu; prepoznaju sukob motivacijskih načela, uočavaju originalnost pjesnikovog stila , analiziraju pjesnički jezik. 2.7. Učenici razumiju elegiju kao posebnu pjesničku vrstu, analiziraju pjesnički jezik i stil. 2.8. Učenici razumiju osnovno i preneseno značenje pjesme i prepoznaje elemente romantičarske poetike; uočavaju iracionalno i

2.6. Razumijevanje “Gorskog vijenca” u kontekstu vremena nastanka sa ciljem razvijanja nacionalne i vjerske tolerancije. 2.7. Razvijanje potrebe da se djelom i ljepotom nadživi fizička smrt. 2.8. Shvatanje poezije kao vida “bjekstva od nepodnošljive stvarnosti”, ali i kao načina da se stvaralački uzdigne iznad nje. 2.9 Gajenje poštovanja prema univerzalnim duhovnim vrijednostima. Shvatanje snage i ljepote poezije.

2.6. Čitanje i tumačenja stihova pojedinačno i po cjelinama.(Mogućnost scenskog prikaza). Upućivanja na književno-naučnu literaturu. 2.7. Izražajno čitanje, strukturna i stilska analiza pjesme. 2.8. Izražajno čitanje, razgovor o pjesmi i pojedinačna mišljenja učenika. 2.9. Izražajno čitanje i aktivno učešće u analizi svih segmenata pjesme.

2.11. Ivan Mažuranić: “Smrt Smail-age Čengića” 2.12. Stefan Mitrov Ljubiša: “Kanjoš Macedonović” 3. Realizam (u Evropi i kod nas) 3.1. Pojam, osobenosti, značaj - poetika realizma (odnos prema stvarnosti, tipovi, žanrovi) Onore de Balzak: Predgovor

mistično. 2.9. Učenik razumije preplitanje emocije i refleksije u pjesmi. Uočava specifičnost strofe (stanca). Učenici shvataju poeziju kao stvaralački čin između sna i jave; uočavaju višeznačnost riječi. 2.10. Učenici znaju svojstva soneta, sonetnog vijenca, akrostiha, ulogu refrena; uočavaju preplitanje motiva ljubavi prema ženi i otadžbini. Shvataju sklad umjetničke forme i sadržine. 2.11. Učenici razumiju transponovanje istorijskog događaja u umjetničko djelo; - razlikuju fakta i fikciju; - uočavaju i argumentuju: epske i lirske elemente, dramske etape u razvoju radnje, umjetničke i stilske vrijednosti djela i

2.10.Razvijanje smisla za lijepo i korisno, gajenje nacionalne i kulturne tolerancije. 2.11. Osuda tiranije; gajenje ideala slobode

- poštovanje individualne i zajedničke egzistencije

- razumijevanje poezije u vremenskom kontekstu.

2.12. Prevladavanje kompleksa kroz suočavanje sa vlastitim nedostacima; - sposobnost razlikovanja prava i pravde.

2.10. Čitanje i analiza pojedinačnih soneta, kao i djela u cjelini. 2.11. Čitanje i analiza po odlomcima, rad po grupama (forma referata), analiza jezičkih i stilskih sredstava. 2.12. Čitanje , komentarisanje i razgovor o formalnom i stilskom gradjenju lika.

ljudskoj komediji (odlomci) Svetozar Marković: “Pevanje i mišljenje” (odlomci) 3.2. Onore de Balzak: “Čiča Gorio” - realistički roman - motivacija - tipizacija likova i situacija - sveznajući pripovjedač 3.3. Nikolaj V. Gogolj: “Revizor” - dramska struktura - žanrovska transformacija - komedija situacije i društvena komedija - dramski junaci 3.4. Marko Miljanov: ’’Primjeri čojstva i junaštva’’

psihologiju likova. 2.12. Učenici u djelu uočavaju veze između istorije, predanja i umjetničke priče; analiziraju specifičnost pripovijedanja obojenog humorom. 3.1.Učenik prepoznaje nova poetička načela i uporedjuje ih sa romantičarskom poetikom. Učenik razumije razliku izmedju relaizma kao metode i umjetničke epohe. Shvata razloge drugaćijeg književnog transponovanja stvarnosti. 3.2. Učenik prepoznaje elemente realističke poetike: sklonost ka detaljnom opisu i dominaciju scena iz

3.1. Razvijenje svijesti o potrebi promjena uz aktivno učešće pojedinca. 3.2. Njegovanje osjećaja za individualno i opšte; - značaj porodice i porodičnog sklada; - izgradjivanje moralnog stava o potrebi društvenog angažmana kroz književne forme. 3.3.Razvijanje kritičkog stava prema negativnim pojavama u društvu; - sagledavanje umjetnosti kao aktivnog kritičara društvenih i moralnih devijacija. 3.4. Izgrađivanje uvjerenja

3.1. Predavanje , tumačenje i obrazlaganje poetike realizma. 3.2. Čitanje ilustrativnih odlomaka; razgovor o značenjima detalja u okviru cjeline. (Rad sa grupama-referat) 3.3.Čitanje po ulogama ilustrativnih scena i otkrivanje relevantnih “podataka” kroz razgovor. (Mogućnost gledanja predstave “Revizor”).

3.5. Radoje Domanović: “Vođa” -satira -alegorija

3.6. Laza Lazarević: “Sve će to narod pozlatiti” ili “Prvi put s ocem na jutrenje” -psihološki realizam -psihološka motivacija

3.7. Simo Matavulj: ’’Pilipenda’’ ili “Povareta”

3.8. B. Nušić: “Narodni poslanik” - humor i satira

društvenog života. Zna da analizira i uočava tipičnost situacija i likova. Umije da sintetizuje značenjske slojeve romana u jedinstvenu književnu strukturu. 3.3. Učenik uočava sažetost dramske radnje. Zna da izvrši karakterizaciju likova. Prepoznaje važnost pojedinačnih scena i piščevu sposobnost da na više načina izgradi karakter. 3.4. Učenici znaju da vrednuju moralne kategorije čojstva i junaštva.Tumače “primjere”, razumiju funkciju aforističkog, gnomskog i anegdotskog prikazivanja stvarnosti. Uspostavljaju analogije sa sličnim običajnim kodeksima. 3.5. Učenik razumije i objašnjava višesmislenost

o univerzalnosti moralnih načela; -razvijanje stava o prvenstvu etičkog nad etničkim i potrebe za tolerancijom svake vrste. 3.5.Izgrađivanje kritičkog stava prema psihologiji mase i podčinjenosti pojedinca.

3.6. Razvijanje sposobnosti da se prepozna porok (društveni ili pojedinačni). -Spremnost da se pomogne ugroženom ljudskom biću.

3.7. Traženje smisla u malim stvarima. - Razvijanje privrženosti prema sopstvenom identitetu.

3.4. Pojedinačno čitanje odabranih ”primjera”, tumačenje, komentarisanje i aktuelizacija. 3.5. Čitanje, analiza i komentarisanje motiva, ilustrativnih epizoda satirične pripovjetke.

3.6. Čitanje i analiza ilustrativnih odlomaka propovijetke. Učešce učenika u razgovoru o oblicima savremenih devijantnih pojava.

3.7. Analiza cjeline; učenici izdvajaju dijalektizme, klasifikuju ih i diskutuju o njihovoj upotrebi i funkcionalnosti.

3.9.Vojislav Ilić: “Sivo sumorno nebo”

- deskriptivna poezija - opis koji usložnjava

značenje i priroda u funkciji prikazivanja unutrašnjih stanja.

4. Domaća lektira 4.1. L. N. Tolstoj: “Ana Karenjina” - paralelni roman - visoki realizam (lik, opis, strukturni elementi romana) 4.2. Ivo Andrić: “Most na Žepi” i esej “Mostovi” 4.3. Ćamil Sijarić:

književne strukture. Zna da argumentuje primjerima ironije, groteske, satire i crnog humora štetnost izgrađivanja “kulta ličnosti” i društvenih anahronizama.

3.6. Učenik prepoznaje i argumentuje funkcije književnih postupaka : deskripcije, naracije, oblika govorenja u transponovanju realiteta u književne činjenice.

3.7. Učenik razumije i argumentuje umjetničku jednostavnost u prikazivanju slika iz života pučke primorske porodice. Prepoznaje ulogu dijalekta u izgradjivanju frazeologije lika.

3.8. Učenik uočava aktuelnost dramskog teksta. Analizira autorove postupke u modelovanju likova. Zna da uspostavlja paralele sa dramskim tekstovima slične tematike.

3.8. Izgradjivanje kritičkog stava prema društvenoj i ličnoj patologiji.

3.9. Prevazilaženje melanholije i sumornih raspoloženja 4.1.Uočavanje prednosti i nedostataka društvenih konvencija; - savjest kao lični i društveni korektiv. 4.2.Njegovanje osjećanja prema neprolaznim

3.8. Analiza teksta, gledanje predstave - dramatizacija - scenska postavka izabranog odlomka.

3.9. Razgovor o stilski valentnim sredstvima, koja su poslužila za formiranje pjesničkih slika. 4.1. Čitanje zadataka; - razgovor o pročitanom - gledanje filma radi uočavanja razlika između dva umjetnička oblika izražavanja. 4.2. Čitanje radova;

“Bunar” 5. Jezik 5.1. Evolucija jezika - tipovi jezika - jezičke srodnosti - razvoj pisma - bilingvizam - multilingvizam - diglosija Istorijski razvoj našeg jezika od XIX vijeka - Vukov rad; - usavršavanje pisma, pravopisa, gramatike; - književni dogovori. 5.2. Morfologija Vrste riječi: Imenice - podjela po značenju

3.9. Učenik prepoznaje funkciju pejzaža . Uočava proširivanje i usložnjavanje njegovih značenja. Primjenjuje znanja o stihu, stilu i stilskim figurama. Primjećuje modernizaciju pjesničkog izraza. 4.1. Učenik prezentuje paralelne fabularne tokove. Izvršio je analizu relevantnih motivacijskih elemenata. Apstrahovao je i argumentovao umjetničku kreaciju junaka i romana. 4.2.Učenik je uočio jednostavnost stila i smirenost naracije. Razumio je i argumentovao simboliku mostova u Andrićevom stvaralaštvu. 4.3. Učenik je uočio specifičnosti sociokulturnog miljea koji je prikazan u pripovijeci. Istakao je ulogu frazeologije likova u

vrijednostima. 4.3.Izgrađivanje stava o potrebi uspostavljanja socijalne pravde. 5.1. Razvijanje svijesti o značaju maternjeg jezika kao mogučnosti integracije u svoju i srodne kulture

-diskusije i komentari o pročitanom. 4.3. Čitanje odlomaka; -diskusije i komentari o pročitanom. 5.1. Predavanja, objašnjavanja na primjerima, ilustaracije na tekstovima, upućivanja na udžbenike, priručnike i lingvističku literaturu; obnavljanje i proširivanje znanja

- gramatičke kategorije - sintaksičke funkcije - deklinacija Glagoli - gramatičke kategorije - sintaksičke funkcije - glagolska vremena i načini - konjugacija Pridjevi Zamjenice Brojevi, prilozi Nepromjenjive riječi (predlozi,veznici, rečce, uzvici) 5.3. Pravopis Sastavljeno i rastavljeno pisanje riječi - podjela riječi na kraju reda - interpunkcija i pravopisni znaci 5.4. Kultura izražavanja Pismeno izražavanje - naučni stil - stručni tekstovi - zvanični i nezvanični

njihovom modelovanju. 5.1. Učenik umije da objasni razvoj jezika i razumije pojam jezičke konvencije - zna da nabroji vrste pisama i da objasni karakteristike istih - zna da navede jezičke srodnosti i porodice jezika - zna da odredi mjesto maternjeg jezika u porodicama jezika - poznaje sadašnju situaciju na nekadašnjem srpskohrvatskom jezičkom području - shvata i u stanju je da poveže istorijski razvoj jezika do XIX vijeka sa Vukovim radom i savremenom situacijom - razlikuje pojmove književni i standardni jezik. Učenici znaju, razumiju i analiziraju u okviru

Ostvarivanje integracije kroz jezičku kulturu; -formiranje stava o korisnosti znanja maternjeg jezika u razumijevanju i učenju stranih jezika. 5.3.Razivjanje samopouzdanja u komunikaciji na osnovu poznavanja jezičke norme.

Obnavljanje, proširivanje i nadgradnja stečenih znanja na primjerima iz tekstova. -Funkcionalizacija nastave pomoću testova. 5.3.Objašnjavanje na primjerima; - provjera na pravopisnim vježbama i svim vrstama pismenih zadataka.

tekstovi Usmeno izražavanje -čitanje -govorenje -reprodukovanje sadržaja -razgovor

rečenice: značenja, oblike, vrste riječi, promjene i funkcije. Odredjuju gramatičke kategorije lica roda broja, vida. Umiju pravilno da koriste i funkcionalizuju riječi u govornoj i pisanoj komunikaciji. 5.3. Učenik zna da ispravno piše rijeci i oblike:sastavljeno , rastavljeno; da pravilno prenosi dio riječi u novi red: korektno upotrebljava interpunkcijske i pravopisne znake. 5.4. Učenik može da prepozna tekst pisan naučnim stilom i odredi njegove osobine

5.4. Razvijanje sposobnosti da učenik sam sastavi tekst i osjeti zadovoljstvo zbog toga.. Razvijanje kulture dijaloga. -Integracija kroz aktivno učešće u usmenoj komunikaciji; -izgrađivanje ličnog integriteta kroz sposobnost iznošenja stavova i uvjerenja, - uvažavanje sagovornika i njegovog mišljenja.

5.4. Sistematsko upućivanje, praćenje i vrednovanje u svakom segmentu nastave maternjeg jezika i književnosti – svakog učenika pojedinačno.

- razlikuje pisane tekstove različitog tipa (sadržine, stila) - sposoban je da ih kritički procijeni - da izvrši jezičko-stilsku analizu - da odredi namjenu - da napiše sličan tekst - može da prepozna izrazito deskriptivni tekst - umije da koristi deskripciju, naraciju, govor - zna samostalno da odabere tekstove pogodne za: dopunjavanje, vrednovanje i utemeljivanje stavova. Učenik priprema govorni nastup i govorno nastupa - govori i čita: jasno, pravilno i razumljivo; - zna izražajno da govori; - razumije pročitano (ili odslušano ili odgledano) - sposoban je da vodi dijalog - zna da argumentuje.

Razred: treći

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja 1. Književnost moderne 1.1. Književnost moderne u Evropi -poetički postulati -književni pravci -pokreti 1.2. Šarl Bodler: “Albatros” i “Saglasja” - larpurlartizam kao poetički stav - sinestezija - univerzalna analogija - simbol 1.3. A. P. Čehov: ’’Ujka Vanja’’ -impresionizam -lirsko-psihološka drama

-likovi -psihološko nijansiranje

1.1. Učenici uočavaju promjene stvaralačke paradigme, razlikuju književne pravce, pokrete i škole i uočavaju složenost stilske formacije moderne. 1.2. Učenik razumije i može da objasni izmjenu senzibiliteta i pjesničkog jezika. Proširuje asocijativne moći i sposobnosti pronalaženja analogija. Sposoban je da govori o simboličkim potencijalima pjesme i pjesničke slike. Može da pravi paralelu sa tradicionalnim pjesničkim postupkom. Umije da koristi simbol u proširivanju smisla iskaza. 1.3. Učenik uočava funkcionalnost scenskog jezika; - u stanju je da govori o različitim problemima epohe (’’bolest

1.1.Izgrađivanje svijesti o uticaju društvenih tokova na kulturu i umjetnost. -Razvijanje svijesti prema individualitetu. 1.2. Njegovanje potrebe za ličnom slobodom i iskazivanjem individualnosti; -bogaćenje iskustva i senzibiliteta; -njegovanje smisla za lijepo. 1.3. Sticanje svijesti o brojnim oblicima životne promašenosti i borbi protiv njih;

1.1. Objašnjavanje osnovnih poetičkih načela moderne : uočavanje razlika i sličnosti književnih pravaca koji ulaze u njen sastav: upućivanje na književno-teorijsku literaturu. 1.2. Izražajno čitanje pjesme; -stilska analiza uz aktivno učešce učenika u prepoznavanju modernističkih sredstava i postupaka. 1.3. Čitanje ilustrativnih odlomaka po ulogama; -prepoznavanje činilaca

1.4. Moderna u našim književnostima -uticaj i osobenosti - B. Popović – kritički stavovi A. Šantić: “Pretprazničko veče” Jovan Dučić: “Jablanovi”, ’’Zalazak sunca’’ Milan Rakić: “Iskrena pesma”, ’’Dolap’’ Vladislav Petković Dis: “Možda spava”

- A. G. Matoš: ’’Jesenje veče’’ 1.5. Lirski realizam 1.5.1.Bora Stanković: “Koštana” Jovan Skerlić: ’’O Koštani’’

vijeka’’, dekadencija, nezadovoljstvo postojećim); -razumije hipersenzibilnost određenog lika I karaktera -uočava polemičnost dramskog teksta sa poetikom larpurlartizma.

1.4. Učenik umije da objasni osobenost i ’’zaostajanje’’ naše moderne u odnosu na evropsku. Uočava spoljašnju organizaciju pjesme I sklonost modernističkih tekstova ka formalnom savršenstvu. Umije da izdvaja elemente tradicionalnog i modernog. U stanju je da izvrši paralelu sa tekstovima koje je ranije čitao. Otkriva složenost modernističkog postupka u obradi tradicionalnih motiva – ljubav, žena ,život, piroda, bog, umjetnost. U stanju je da prepozna sinesteziju.

- uviđanje značaja ljepote, prirode, rada za druge i sa drugima kao načina osmišljavanja života -razvijanje kritičkog i stava o kompleksnosti i irelativnosti estetskog ideala.

1.4. Razvijanje potrebe da se bude ukorak s vremenom -pronalaženje smisla u stvaranju I kreativnosti - vjera u život uprkos sumornim tonovima - njegovanje osjećanja lične sigurnosti -prevazilaženje straha od smrti. - otkrivanje složenosti emotivnog svijeta u odnosima prema ljubavi, životu, prirodi.

relevantnih za analizu drame; -mogućnost pozorišne predstave ili ekranizacije. 1.4. Izražajno čitanje i stilska analiza pjesničkih tekstova; -korelacija motiva u modernističkim tekstovima; - primjena znanja o versifikaciji.

Bora Stanković: ’’Nečista krv’’ -motiv genealogije -tačka gledišta 1.5.2. Petar Kočić: “Mračajski proto” 1.5.3. Ivan Cankar: “Kralj Betajnove” ili pripovijetka po izboru 2. Književnost prve

1.5.1Učenik uočava moderni pjesnički senzibilitet u drami. Uočava mogućnost korišćenja folklornih motiva u tekstu. Prepoznaje i analizira ulogu lokalnog kolorita i jezika. Uočava jezičko-stilske idiome u funkciji osvjetljavanja psihologije likova. Učenik razlikuje istorijski , društveni i socijalni kontekst kao okvir za etičku i psihološku karakterizaciju likova. Analizira fenomen “nečiste krvi”. Zna da uoči izmjenu tačke gledišta, (spoljašnje i unutrašnje). 1.5.2. Učenik obrazlaže i tumači psihologiju lika. Prepoznaje uzroke i uočava posljedice njegovog djelovanja: asocijalnost, mizantropija. Definiše ulogu stilskih sredstava u modelovanju lika. 1.5.3. Učenik analizira socijalnu problematiku krize moralnih normi. Prati i argumentuje usložnjavanje dramskog sukoba i nemogućnost pozitivnog

1.5.1.Razvijanje kritičkog odnosa prema fenomenu slobode, konvencijama i tabuima. Ostvarivanje emancipacije u cilju razrješavanja konflikata. Razvijanje stava o nemirenju sa nametnutim ili naslijedjenim konvencijama. 1.5.2. Shvatanje o postojanju devijantnog ponašanja, porodičnih problema i njihovih posljedica; -zadovoljavanje estetske radoznalosti prema neuobičajenom. 1.5.3. Njegovanje pojedinačne odvažnosti u borbi za istinu i pravdu. Sticanje vještine

1.5.1. Čitanje i analiza ilustrativnih konfliktnih scena. Gledanje predstave ili ekranizacije drame. Kontekstualizacija i analiza ilustrativnih odlomaka; -diskusija i komentari; -gledanje filma snimljenog po romanu; -upoređivanje i objedinjavanje naučenoga. 1.5.2. Čitanje i analiza odlomaka, razgovor; -prepoznavanje pripovjedačkih postupaka. 1.5.3. Kontekstualizacija i analiza konfliktnih scena, uz mogućnost gledanja pozorišne predstave.

polovine XX vijeka u Evropi

i kod nas

2.1. Manifesti ekspresionizam (sumatraizam, zenitizam) futurizam fadrealizam 2.2. Vladimir Majakovski: ’’Oblak u pantalonama’’ - poema 3. Književnost između dva svjetska rata 3.1. Miloš Crnjanski: ’’Sumatra’’ - sumatraizam Miloš Crnjanski:

razrješenja. Uočava scenske postupke u građenju “uslovljenih likova”. 2.1. Učenik poznaje osnovna poetička načela”izama”; razlikuje pokrete u književnosti i njihove zahtjeve, manifeste. 2.2. Učenik koristi stečena teorijska znanja o poemi. Uočava drugačije shvatanje umjetnosti i antitradicionalistički stav; prepoznaje antiestetizme; analizira stih, ritam i stilske figure. 3.1. Učenik može da objasni i ukaže na moderni pjesnički postupak.

umjetničkog angažmana. 2.1. Gajenje kosmopolitizma kroz uvažavanje različitosti; - osvajanje vlastite slobode duha. 2.2. Razvijanje kritičnosti prema malogradjanskom duhu; - kreativni angažman u formiranju personaliteta. 3.1. Obogaćivanje spoznaje o univerzalnoj povezanosti.

2.1. Predavanje, tumačenja i objašnjavanja na odlomcima iz manifesta. 2.2. Razgovor o stilu i jeziku. 3.1.Izražajno čitanje, analiza; konkretizacija “Objašnjenjem Sumatre”

’’Seobe’’ (prva knjiga) - kolektivni junak 3.2.Risto Ratković: “Bivši anđeli ” i ’’Ponoć mene’’ “Nevidbog” 3.3. Tin Ujević: “Svakidašnja jadikovka” - tercet 3.4. Janko Đonović: “Crnci i Crnogorci” - socijalna poezija - kontrast

Objašnjava višeznačnost pjesničkog jezika i slojevitost značenja na asocijativnim vezama. Učenik razumije paralelne tokove radnje i promjenu tačke gledišta. Prepoznaje lirske elemente. Komentariše složenost stvaralačkog postupka, značaj i originalnost stila i jezika. 3.2. Učenik zna da pokaže i objasni odlike nadrealizma na tekstu. Uočava ukidanje konvencionalne logike u nadrealnoj imaginaciji. Učenik prepoznaje nadrealističke elemente u romanu i ukrštanje narativne i lirske paradigme. Uviđa značaj socijalnih motiva u organizaciji sižea. 3.3.Učenik uočava specifično raščlanjivanje govornog niza i strofičnu organizaciju teksta. Prepoznaje stilski valentne iskaze.

Njegovanje osjećaja za pripadnost kolektivu; -izgrađivanje stava o ličnoj egzistenciji; - razvijanje sposobnosti za percepciju književne riječi. 3.2. Njegovanje sjećanja na voljene osobe, kao nastavak življenja. Smislenost traganja za prevazilaženjem egzistencijalne nesreće kroz duhovnu kreativnost. 3.3. Razvijanje svijesti o postojanju sumnje u vječite istine. Sticanje stava o prevazilaženju pesimizma.

Čitanje i komentarisanje ilustrativnih odlomaka uz uputstva za rad po grupama:demarkacija paralenog toka radnji; karakterizacija pojedničnih likova; analiza kolektivnog junaka 3.2. Izražajno čitanje stihova, iznošenje asocijacije u vezi sa pjesničkim tekstom. Analiza romana po kompoziconim cjelinama 3.3. Izražajno čitanje i analiza teksta kroz razgovor. 3.4. Iščitavanje pjesme po cjelinama i motivima.

3.5. Nikola Lopičić: “Imanje” ili pripovijetka po izboru - socijalna pripovijetka 3.6. Enver Đerđeku: ’’Riječ’’ 3.7. Isidora Sekulić: “Gospa Nola” - novela 3.8. Desanka Maksimović: “Strepnja” - ljubavna lirika 3.9. Miroslav Krleža: “Gospoda Glembajevi” - motiv genealogije - ciklus o Glembajevima - psihološka motivacija - socijalni motivi

3.4. Učenik uočava elemente socijalne literature i značaj određenih stilskih figura. Razumije umjetničku transpoziciju zbilje i pjesnički angažman. Uočava i izdvaja kompozicione cjeline, apstrahuje kontraste. 3.5. Učenik uočava i povezuje elemente socijalnog i psihološkog; - sagledava strukturu priče i ističe kontrastne situacije i dramske elemente. 3.6 Učenik razumije stilizovanu pjesničku refleksiju o smislu poezije i riječi u njoj. Uočava formu soneta, dotjeranost stiha i smirenost izraza. Otkriva funkcionalnost stilskih sredstava. 3.7. Učenik shvata funkciju razuđenosti sižea. Prepoznaje i argumentuje retrospektivni i hroničarski postupak. Analizira kompozicionu strukturu. 3.8.Učenik uočava elemente pjesničkog jezika, prepoznaje jednostavnost izraza i

3.4. Njegovanje osjećaja za socijalnu pravdu. 3.5. Formiranje svijesti o ulozi sociokulturnog miljea na način života i mišljenja; - umijeće očuvanja egzistencije. 3.6 Izgrađivanje samopouzdanja u traganju za sopstvenom ličnošću. 3.7. Njegovanje ljubavi prema čovjeku i zajedničkom životu. 3.8. Njegovanje osjećanja o uzvišenosti ili

3.5. Čitanje odlomaka na času - biranje karakterističnih mjesta, (dramatizacija) 3.6. Izražajno čitanje, analiza kroz razgovor na času. 3.7. Čitanje odlomaka odabranih uz pomoć nastavnika .Izdvajanje karakterističnih elemenata novelističke strukture. 3.8. Izražajno čitanje na času. Analiza specifičnih elemenata ljubavne lirske

3.10. Ivo Andrić: “Na Drini ćuprija” - roman hronika - lajtmotiv 4. Književnost NOB – a Osnovne odlike 4.1. Ivan Goran Kovačić: “Jama” ili Mirko Banjević:”Sutjeska - poema 5. Domaća lektira

besprekornost stiha. 3.9. Učenik zna da primijeni dosadašnja znanja o drami. Samostalno analizira postupke, konflikte i frustracije likova. Zna da obrazloži motiv genealogije u drami. Uviđa funkcionalnost scenskih znakova i dijaloških pasaža. 3.10. Učenik razumije sveobuhvatnost romana-hronike. Razlikuje književna značenja vremena i prostora u romanu. Uočava funkcije lajtmotiva kao osnovnih vezivnih činilaca razuđenog narativnog materijala. Otkriva višeznačnost i simboliku jezika. Uočava slojevitost književno-umjetničke kreacije. 4.1. Učenik uočava funkcionalnost stilskih figura, kompozicije, strofe, stiha,

nedodirljivosti ideala. 3.9. Izgrađivanje svijesti o zlu, zločinu, lažnim vrijednostima; humanosti, savjesti. Razvijanje potrebe za satisfakcijom u inspirativnoj književnoj kreaciji. 3.10. Njegovanje kosmopolitskog duha i nacionalne tolerancije; -razvijanje svijesti o neprolaznosti univerzalnih vrijednosti. 4.1. Učvršćivanje svijesti o ratu kao društvenom i

pjesme. 3.9. Čitanje odlomaka; analiziranje postuapaka ličnosti u drami; - karakterizacija likova i postupaka; - upućivanja na tumačenja drame; - gledanje pozorišne predstave ili ekranizacije; - korelacija saznanja. 3.10. Analiza odlomaka ilustarativnih za: istorijsko, legendarno, umjetničko. Upućivanje u interpretaciju romana. Preporuke pojedinačnih radnih zadataka. 4.1. Čitanje odlomakaa na času i stilska analiza.

5.1. Čedo Vuković: “Mrtvo Duboko” 5.2. Mihail Šolohov: “Čovjekova sudbina” 6. Jezik 6.1. Tvorba riječi (osnovni pojmovi o izvođenju riječi) - važniji modeli za izvođenje imenica, pridjeva i glagola 6.2. Leksikologija (sa elementima terminologije i frazeologije)

simbola, rime u oblikovanju smisla poeme. Argumentuje sklad pripovjedačkog, lirskog i dramskog na tekstu. Razumije kazivanje u prvom licu. 5.1 Učenik prezentuje tematiku o životu “malog čovjeka” u pozadini rata. Uočena je dramatičnost radnje, primjeri za naporedno prisustvo arhetipskog, mitološkog i realnog. Istaknuta je neobična pripovjedna forma. 5.2. Uočena je struktura pripovijesti sa okvirnom pričom i potkrijepljena detaljima o realnoj ljudskoj egzistenciji. Argumentovana je simboličnost “životopisa”. Prepoznata je ironija sudbine. 6.1. Učenik zna da objasni tvorbu

ličnom zlu; -razvijanje svijesti o značaju optimizma. 5.1. Izgradjivanje stavova na istinama o čovjeku u ratu i životu uopšte; - integracija kroz samostalnu pismenu analizu književnog djela. 5.2. Izgradjivanje stavova na istinama o čovjeku u ratu i životu uopšte; -integracija kroz samostalnu pismenu analizu književnog djela. 6.1. Integracija kroz izgrađivanje jezičke kulture, sticanje znanja i

5.1. Čitanje odlomaka na času, razgovor o sadržajima i uputstva o tehnici samostalne analize; -provjera, analiza i verifikacija radova. 5.2. Čitanje odlomaka na času, razgovor o sadržajima i uputstva o tehnici samostalne analize; -provjera, analiza i verifikacija radova. 6.1.Vjezbanje na odabranim primjerima, učenici:

- značenjski (semantički) i formalni odnosi među leksemama - stilska vrijednost lekseme i funkcionalni stilovi - riječi iz stranih jezika i kalkovi - rječnici stranih riječi - razumijevanje najvažnijih prefiksa i sufiksa porijeklom iz klasičnih jezika - osnovni pojmovi o terminologiji i terminima 6.3.Sintaksa

riječi. Umije da je izvrši na primjerima. Pravilno piše složenice i polusloženice. 6.2. Učenik razumije slojevitost književnog jezika; -uočava poetsku i varijantsku leksiku, arhaizme, varvarizme, dijalektizme i dr. -poznaje leksikološke termine i leksičke jedinice -može da ilustruje leksičku raznovrsnost -umije da stilski dotjera tekst koristeći stilske figure -zna se služiti rječnicima - zna da vrednuje tip i karakter teksta na osnovu leksema - zna da objasni termin purizam (jezičko čistunstvo) - učenik zna šta su termini, a šta kalkovi - umije da vrednuje stilsku valentnost teksta.

usvajanje; jezičkih pravila i normi. 6.2.Razvijanje jezičkog senzibiliteta, kulture pismenosti i komunikacije

- objašnjavaju tvorbu; - daju primjere (po analogiji); - vježbaju pravilno pisanje; - ispravljaju greške (samokorekcija). 6.2. Pronalazenje raznih elemenata leksikologije na primjerima; - pretraga biblioteke; - učenici prave rječnike sinonima, antonima, koriste biblioteku, pretražuju po rječnicima; - mijenjaju riječi u tekstu, ukazuju na stilske i semantičke razlike; - biraju riječi, stilski dotjeruju tekst izabranim leksemama; -saznaju bogatstvo značenja; - prave akcelerativni rječnik; - traže i objašnjavaju značenja riječi približnih oblika tipa: lažan – lažljiv, strašan – strašljiv, interes – interesovanje itd. - prepoznaju lekseme u

Sintaksičke jedinice: - rečenice u širem smislu (komunikativne) - rečenice u užem smislu (predikatske) - riječi (lekseme i morfosintaksičke riječi) - sintagme (imeničke, pridjevske, priloške, glagolske) - osnovne konstrukcije rečenica - imeničke sintagme - tipovi atributa - apozitiv i apozicija 7. Pravopis Transkripcija riječi iz stranih jezika (osnovni principi) 8. Kultura izražavanja Kazivanje i recitovanje napamet naučenih književno-umjetničkih tekstova

6.3 Učenik ovladava rečenicom, prepoznaje različite sklopove i odnose među rečenicama. Zna različite oblike riječi i njihovo kombinovanje Zna što su sintagme i može da ih prepozna. Poznaje osnovne konstrukcije predikatske rečenice. Poznaje i prepoznaje druge konstrukcije rečenica. 7. Učenik zna da uoči veze između stranih i domaćih riječi.

6.3. Njegovanje sigurnosti, tačnosti, logičnog mišljenja, imenovanja pojmova. 7. Međujezička preplitanja kao razlog integracija naroda.

tekstu, navode primjere, uočavaju njihovu stilsku vrijednost, preoblikuju; - prepoznaju riječi po porijeklu (iz kojeg su jezika), traže odgovarajuće iz maternjeg; - razgovaraju o stilskoj vrijednosti tekstova; - navode primjere iz neposrednog iskustva itd. 6.3. Na tekstovima tražiti, podvlačiti, uočavati, bilježiti i obrazlagati sintaksične jedinice. 7. Objašnjavanje na

- pismene vježbe (novinarska vijest, članak, izvještaj, intervju, komentar)

8. Učenik razvija sposobnost kazivanja teksta. Učenik se osposobljava za stvaranje različitih tipova teksta uz korišćenje ranijih iskustava.

8. Integracija kroz razvijanje samopuzdanja i takmičarskog duha u usmenom i pismenom izražavanju.

primjerima i provjera na pravopisnim vježbama. 8. Izražajno govore pjesmu ili prozni odlomak po izboru ili iz programa; - vode računa o jezičkoj pravilnosti - pišu izvještaj, članak, vijest… - čitaju po izboru reportažu, putopis, dnevnik, biografiju - čitaju konverzacioni i književni tekst, obraćaju pažnju na tempo izgovora, intonaciju, naglašavanje riječi ili grupe riječi.

Razred: četvrti

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja 1. Metodologija proučavanja

književnosti

1.1. Metode zasnovane na spoljašnjem pristupu: - pozitivistička -psihološka -arhetipska -teorija recepcije 1.2. Metode zasnovane na unutrašnjem pristupu -formalistička (ruski formalizam) - strukturalistička -fenomenološka -semiotička - pluralizam metoda - književna kritika 1.3. Alber Kami: ’’Stranac’’ - egzistencijalizam - ’’Mit o Sizifu’’

1.1. Učenik stiče teorijska znanja i formira pravilan pristup književnom tekstu zasnovan na upotrebi i orkestraciji različitih metoda. 1.2. Učenik razlikuje metode spoljašnjeg i unutrašnjeg pristupa književnom djelu 1.3.Učenik je sposoban da jednu od obrađenih metoda primjeni u analizi teksta U stanju je da razumije i objasni

1.1. Razvijanje ličnosti koja umije da koristi stečena iskustva i samostalno proučava književno djelo. 1.3. Razvijanje kritičkog stava prema društvenim ograničenjima -njegovanje tolerancije - uvažavanje ličnosti koje

1.1. Nastavnikovo izlaganje uz razgovor sa učenicima. 1.3.Komentarisanje postupaka glavnog junaka; -povezivanje metateksta i prototeksta.

- roman parabola i njegova motivaciona načela 1.4. Semjuel Beket: ’’Čekajući Godoa’’ - kratak osvrt na istoriju drame - antidrama - kompozicija i njene tehnike (inovacije). 2.5. Danilo Kiš: “Grobnica za Borisa Davidoviča” - poetika postmodernizma - dokumentaristički postupak - citat, montaža, kolaž. 1.6. Ivo Andrić: ’’Prokleta avlija’’ - kompozicija koncentričnih krugova - sistem tačaka gledišta 2. Lirika 2.1. Vasko Popa: ’’Kora’’ - slojevita struktura književnog djela - postmodernizam u lirici Stevan Raičković:

parabolu. Uočava filozofiju apsurda na primjeru junaka. 1.4 Učenik razumije scenski jezik antidrame. Uočava usložnjavanje jezičkog i scenskog znaka. 1.5. Učenik zna da razloži književno djelo i nalazi kompozicione “šavove”. Sposoban je da fragmentarnost povezuje u cjelovitost. Prepoznaje principe organizacije narativnog vremena i prostora (hronotop). 1.6. Učenik uočava specificnosti kompozicije. Prepoznaje tehniku “priče u priči”. Uočava simboličko usložnjavanje strukturnih elemenata i književnog jezika Primjenjuje znanje o tačkama gledišta na ovom tekstu. 2.1. Učenik uočava specifičnu formu obraćanja; -prepoznaje hermetičnost pjesničkog izraza; -pravi razliku izmedju denotativnog I konativnog

odstupaju od konvencija. 1.4. Razivjanje sposobnosti uočavanja različitih egzistencijalnih situacija; -razvijanje kritičkog stava prema uzaludnom čekanju ( živjeti sada i ovdje). 1.5. Izgrađivanje pogleda na svijet iz postmodernističke perspektive. 1.6. Uspostavljanje kritičkog stava prema totalitarizmu i razvijanje sposobnosti stvaralačkog nadigravanja konačnosti. 2.1. Njegovanje osjećajnog doživljaja svijeta; -obogaćivanje senzibiliteta u osmišljavanju svakodnevice.

1.4. Čitanje i analiza na času; -mogućnost scenskog prikaza. 1.5. Čitanje, analiza, komentarisanje, diskusija. 1.6. Čitanje odlomaka; - rasprava o simbolici teksta “Proklete avlije”. Učenici pišu prikaze o književnim likovima (gledanje filma). 2.1..Izražajno čitanje pjesme; -uočavanje funkcije sloja zvučanja i ritimičko–metričke sheme.

’’Kamena uspavanka’’ Mak Dizdar: “Modra rijeka” Branko Miljković: ’’Balada’’ ili “Uzalud je budim” Dobriša Cesarić: Pjesma po izboru Radovan Zogović: ’’Instrukcija maslini’’ Mladen Lompar ''Triptihon iz nacionalne biblioteke'' 3. Kratka priča 3.1. Ranko Marinković: ’’Ruke’’ Sreten Asanović “Igra” Zuvdija Hodžić: “Neko zove” (izbor)

značenja riječi; -u stanju je da izdvoji sloj zvučanja, sloj značenja, sloj shmetazovanih aspekata i sloj prikazanih predmetnosti (primjena fenomenološke metode); - razumije i vrednuje konvencije lirske pjesme (dvosmislenost, asocijacije); -uviđa značaj zavičajnih motiva u modernoj lirici; -razlikuje vizuelnu I auditivnu dimenziju slike; -uočava funkcionalnost naizmjenične upotrebe proznog i stihovanog raščlanjivanja govornog niza. 3.1.Učenik uočava specifičnosti pripovijedanja, jezgrovitost pričanja i dramske elemente u narativnoj podlozi. Umije da objasni ekonomičnost izraza.

3.1. Razvijanje sposobnosti za prihvatanje različitih sociokulturnih modela.

3.1. Čitanje i analiza priča; -korišćenje različitih pristupa u analizi; -proširivanje “horizonta očekivanja”; -pisanje eseja.

4. Moderni roman 4.1. Meša Selimović: ’’Derviš i smrt’’ - meditativna proza -psihološka ili arhetipska metoda 4.2. Mihailo Lalić: ’’Lelejska gora’’ -semiotička metoda -narativne tehnike unutrašnjeg monologa i solilokvija -subjektivno vrijeme -subjektivna projekcija prostora 4.3. Borislav Pekić “Vreme čuda” -prototekst -metatekst -dekanonizacija 4.4. Vladan Desnica: ’’Proljeća Ivana Galeba’’ (odlomci) -roman-esej

4.1. Učenik uočava specifičnosti pripovijedanja u prvom licu. Prepoznaje psihološke momente i motive. Koristi različite modela tumačenja. Koristi znanja o arhetipskom pristupu. Uočava da je narativna struktura podređena modelovanju lika. 4.2. Učenik umije da objasni strukturu romana u prvom licu. Uočava složena značenja prostornih struktura u romanu. Prepoznaje elemente arhetipskog i shvata ulogu đavola. Razumije postupak udvajanja lika. Razlikuje realni od iracionalnog hronotopa. 4.3. Učenik umije da obrazloži specifičnu obradu teme i motiva. Uočava ironijsku tačku gledišta. 4. 4. Učenik shvata umjetničke razloge svođenja fabule. Uočava naglašenu esejizaciju narativne osnove. 4.5. Učenik razumije ulogu infantilne tačke gledišta u procesu oneobičavanja i

4.1. Uočavanje univerzalnih problema ljudske sudbine; -shvatanje značaja životnog oslonca. 4.2. Razvijanje svijesti o značaju samokontrole; -izgrađivanje saznanja o slojevitosti ljudske psihe. 4.3. Razvijanje sposobnosti drugačijeg sagledavanja kanonizovanih vrijednosti. 4.4. Izgrađivanje vještine umjetničkog sagledavanja i osmišljavanja svakodnevice.

4.1. Analiziranje odabranih odlomaka; -učenike upoznati sa djelovima iz autobiografije “Sjećanja”; -rad po grupama ( prikaz). . 4.2 Čitanje odlomaka i rasprava o njima; - analiza situacija lika; - rasprava o dramskoj funkciji đavola u romanu. 4.3 Čitanje odlomaka po izboru; - analiza parodijske paradigme lika. 4.4. Analiza odabranih odlomaka; - učenici sami pišu esej (temu daje nastavnik).

4.5. Zuvdija Hodžić: “Davidova zvijezda” 5. Domaća lektira 5.1. V. Šekspir: Hamlet - psihoanalitički pristup - recepcijski pristup(moderna recepcija renesansne drame) 5.2. F. M. Dostojevski: ’’Braća Karamazovi’’ - psihološki roman - polifonijska struktura - motivacijska načela i njihov sukob 6. Jezik 6.1. Sintaksa - padežni sistem (pojam padežnog sistema i predloško – padežnih konstrukcija) - osnovne imeničke, pridjevske i priloške vrijednosti padežnih,

fragmentarnost narativne strukture. 5.1. Učenik je primjenio znanja o drami na primjeru “Hamleta”. Izvršena je analiza etapa u razvitku dramske radnje. Učenik je obrazložio pokretačku ulogu motiva oklijevanja. 5.2. Učenik je uočio tematske slojeve kriminalističkog, filozofskog i melodramskog. Shvatio je pojam “karamazovštine”. Primjenio je više metoda u obradi teksta. Izvršio je analizu psihopatoloških stanja junaka. 6.1.Učenik prepoznaje padeže. Uočava greške (namjerno napravljene) u upotrebi padeža u pojedinim tekstovima. Učenik je savladao vještinu

4.5. Izgradjivanje tolerancije prema razlicitim kulturnim modelima 5.1. Njegovanje osjećaja za pravdu, ljepotu i sklad; - traženje satisfakcije u katarzi na izuzetnim umjetničkim ostvarenjima. 5.2. Razvijanje zdravog odnosa prema egzistenciji; - učenje na tuđim ili umjetničkim primjerima. 6.1. Njegovanje sigurnosti, preciznosti, tačnosti, logičkog mišljenja, imenovanja pojmova - razvijanje istraživačkog duha, i - formiranje sigurnosti u jezičkom nastupu.

4.5. Analiza odabranih odlomaka - učenici sami pišu esej (temu daje nastavnik). 5.1.Čitanje radova; - komentari i rasprava o pročitanom; - odgledati film ili predstavu “Hamlet”. 5.2. Dnevnik čitanja; - čitanje radova; -komentari i rasprava o pročitanom; -mogucnost gledanja filma. 6.1.Izrada grafikona sa padežima i pitanjima na koja se dobijaju padeži. Na tekstovima tražiti, podvlačiti, uočavati, bilježiti.

odnosno predloško – padežnih konstrukcija - kongruencija: definicija i osnovni pojmovi; gramatička i semantička kongruencija - sistem zavisnih rečenica (imeničke, pridjevske i priloške zavisne rečenice) - glavne vrste zavisnih rečenica: izrične (sa upravnim i neupravnim govorom), odnosne, mjesne, vremenske, uzročne, uslovne, dopusne, namjerne, poredbene i posljedične - veznički izrazi - sistem nezavisnih rečenica (obavještajne, upitne, zapovjedne, željne, uzvične) - naporedne konstrukcije glavni tipovi naporednih konstrukcija: sastavne, rastavne, suprotne, isključne, zaključne i gradacione - raspoređivanje sintaksičkih jedinica - komunikativna kohezija

pravilnog slaganja rečeničnih djelova. Poznaje osnovna pravila kongruencije. Razlikuje gramatičku i semantičku kongruenciju. Umije da se pravilno izražava. Učenik poznaje sistem zavisnih, nezavisnih rečenica i naporednih konstrukcija. Umije da pravilno i jasno izrazi misao. Siguran je u svoje jezičko izražavanje. Učenik može da uspješno komunicira. Može da izrazi misao na više načina. Učenik zna pravilno da upotrijebi i piše negaciju.

Bogaćenje senzibilnosti I jezičke kreativnosti.

Učenici sami pišu rečenice (po grupama, u parovima, pojedinačno). Zadati tekstovi – uspostavljanje veze među djelovima.

glagolski vid i rod

- negacija - glagolska vremena i glagolski načini (osnovni pojmovi) - vremenska i modalna značenja ličnih glagolskih oblika: prezent, perfekat, aorist, imperfekat, pluskvamperfekat, futur prvi , futur drugi, kondicional, imperativ 7. Pravopis Interpunkcija pravopisni znaci Kultura izražavanja 7.1. Usmeno izražavanje - retorika; razgovor; kratak monolog - odnos između govornika i auditorija - vježbe javnog govorenja pred auditorijem (upotreba podsjetnika, improvizovano izlaganje, korišćenje mikrofona) 7.2.Pismeno izražavanje

Pravilno primjenjuje dvostruku negaciju. Poznaje glagolska vremena i načine. Razlikuje indikativnu, relativnu i modalnu upotrebu. Zapaža stilske vrijednosti. 7. Učenik pravilno upotrebljava interpunkcijske I pravopisne znake u pismenom izražavanju. 7.1. Učenik sam govorno nastupa; - pri govornom nastupu koristi podsjetnik, razvija sposobnost improvizacije. 7.2. Učenik poznaje funkcionalne stilove. Zna karakteristike publicističkog stila i njegovih vrsta. Lako ih razlikuje. Umije sam da odabere teme i adekvatno ih obradi.

7. Razvijanje samopouzdanja i sigurnosti prilikom pisanja. 7.1. Njegovanje jezičke kulture.

7. Pravopisne vježbe. 7.1 Na odgovarajućim tekstovima, nastupima, prikazima učenici prepoznaju, vježbaju, pripremaju odgovarajuće govorne nastupe.

- stilistika - funkcionalni stilovi: administrativno – poslovni; molba, žalba, poslovno pismo - oblici pismenog izražavanja: prikaz, osvrt, rasprava, književne paralele, esej

7.2. Stvaralačko pisanje.

7.2.Učenici vježbaju pisanje odgovarajućih tekstova.

6. Didaktičke preporuke Zbog brojnosti i raznovrsnosti programa pojedinačne didaktičke preporuke bile bi nefunkcionalne, pa su ponuđene kao jedinstven prilog svakom pojedinačnom programu. Članovi komisije su pokušali da program i nastavne ciljeve Maternjeg jezika i književnosti usklade sa savremenim izučavanjem književnih tekstova i jezika, te da ih prilagode aktuelnim didaktičkim normama, čime bi se modernizovala nastava ovog predmeta u srednjim stručnim školama. Zbog predočene neophodnosti pisanja zajedničkih udžbenika za gimnazije i srednje stručne škole, autori ovog programa su u najvećoj mjeri ispoštovali sadržaje gimnazijskog programa za predmet Maternji jezik i književnost. Radi kontinuiteta u izučavanju crnogorske književnosti, u najobimnijim programima (4+3+3+3) i (3+3+3+3), ponudili smo dramu Nikole I Petrovića Njegoša ''Balkanska carica'', kao izborni sadržaj, i prvi crnogorski roman ''Nevidbog'' Rista Ratkovića, kao obavezni sadržaj. Kako je u stručnoj školi ovaj predmet od opšteg a ne uže stručnog značaja, zastupljen sa najviše tri časa sedmično, bila je neophodna redukcija sadržaja, informativnih ciljeva i formativnih zahtjeva. U nastavnom procesu ne treba zanemariti darovitije učenike, kao ni one koji otežano prate predmetne sadržaje, pa je zadatak nastavnika da organizuje dodatnu i/ili dopunsku nastavu. Uz predložene programe, predviđeni su i prezentovani izborni, koji se mogu realizovati po stručnoj procjeni nastavnika. Jezički sadržaji su sitematski raspoređeni. U dijelu usmene kulture izražavanja obogaćeni su proučavanjem i primenom funkcionalnih jezičkih stilova, čime je nastava maternjeg jezika znatno inovirana a učenicima je omogućeno da steknu, do sada zapostavljenu, funkcionalnu pismenost. Jezik se izučava sistematski, a usvajanje jezičke norme se kontroliše i proverava u svakom razredu putem pismenih i govornih vježbi. Učenicima se stavlja do znanja da su govor, čitanje, pisanje i slušanje složeni misaoni i radni procesi koji zahtevaju stalno usavršavanje i nadogradnju. Dakle, posebnu pažnju treba pokloniti kulturi izražavanja. Rad na času treba da razvija kooperativnost učenika, da ih podstiče na timski i istraživački rad, kreativnost i originalnost u rešavanju zadataka. Koncept aktivne nastave treba da bude osnovno didaktičko načelo po kojem će se organizovati rad na času. Budući da učenici u prvom razredu savladavaju pristup književnom djelu, to jest osnovna književnoteorijska znanja, nastavu književnosti u kasnijim razredima treba utemeljiti na primjeni tih znanja u obradi konkretnih tekstova, koji pripadaju različitim poetikama i književnim pravcima. Nastavu književnosti, gdje god to uslovi dozvoljavaju, treba povezati sa pozorišnom i filmskom umjetnošću, što će učenicima približiti književne sadržaje i istovremeno ukazati na različita modelativna sredstva pomenutih umjetnosti. Trebalo bi ravnomjerno rasporediti i unaprijed predvidjeti broj stranica koje učenici u toku godine čitaju. Pri tom treba izbjeći pretjerano opterećivanje učenika i nefunkcionalno gomilanje zadataka, a akcenat staviti na kvalitet ne na kvantitet čitanja. Bilo bi poželjno da se učenici osposobe i za priređivanje teksta (eseja, domaćeg zadatka) na računaru. Kod zanatskih zanimanja (tri ili dva razreda, sa dva časa sedmično) neophodna su prilagođavanja kako u izboru jednostavnijih književnih tekstova i kraćih formi, tako i u pogledu redukcije jezičkih sadržaja. Nastavniku je prepušteno da na osnovu uvida u kvalitet znanja učenika adekvatnim izborom oblika izvođenja nastave postigne neophodne formativne ciljeve. Budući da živimo u informatičkom dobu, neophodno je da se učenici osposobe za adekvatno korišćenje izvora informacija: rečnika, enciklopedija, interneta. Opšti cilj nastave Maternjeg jezika i književnosti jeste svestran razvoj učenikove ličnosti i njegova socijalizacija, to jest konstruktivno uključivanje u društveni život. Smatramo da je nastava književnosti u tom smislu veoma inspirativna jer, izučavajući književnu, fiktivnu stvarnost, učenici se upoznaju sa različitim sociokulturnim kodovima i etičkim kodeksima. Na taj način oni prevladavaju eventualnu ksenofobiju i razvijaju toleranciju prema različitim kulturnim modelima. Dakle, sadržaji koji se izučavaju u okviru ovog predmeta mogu poslužiti za ostvarivanje brojnih socijalizacijskih ciljeva: razvijanje verske i nacionalne tolerancije, usvajanje demokratskih principa, uočavanje značaja porodice i njene podrške, uvažavanje sagovornika i razvijanje kulture dijaloga. Bilo bi poželjno da učenici tokom srednjoškolskog obrazovanja upoznaju geografske lokalitete od književnoistorijskog i kulturnog značaja, kao i najvažnije kulturne spomenike i institucije u Crnoj Gori. U tu svrhu trebalo bi organizovati ekskurzije.

Nastavnik po mogućnosti na početku školske godine zajedno sa učenicima određuje radne zadatke koje će oni u toku godine realizovati. Pri tom bi bilo poželjno ravnomjerno rasporediti gradivo da pojedini učenici ne bi bili zapostavljeni a drugi preopterećeni. Da bi se znanje iz kniževnosti formiralo kao funkciolani sistem, neophodno je uspostavljati stalne paralele među djelima i epohama, što će učenicima omogućiti i savladavanje osnovnih principa komparativnog izučavanja književnosti. Predvidjeno je da izrada školskih pismenih zadataka traje dva školska časa. 7. Okvirni spisak literature Teorijsko-metodološka i ostala literatura ponuđena je u cilju modernizacije nastave maternjeg jezika i književnosti. U pitanju je mogući izbor koji svaki nastavnik dograđuje ili mijenja shodno sopstvenoj metodologiji, koju će koristiti u ostvarivanju postavljenih operativnih ciljeva. 1. Rečnik književnih termina, Nolit, Beograd, 1985. 2. Kristal Dejvid: Enciklopedijski rečnik moderne lingvistike, Nolit, Beograd, 1985. 3. Marinković Simeon: Metodika kreativne nastave srpskog jezika i književnosti, Kreativni centar, Beograd, 1995. 4. Bugarski Ranko: Uvod u opštu lingvistiku, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1995 (treće izdanje). 5. Klajn Ivan: Jezik oko nas, Nolit, Beograd, 1980. 6. Klajn Ivan: Rečnik jezičkih nedoumica, Nolit, Beograd, 1987 (drugo izdanje). 7. Klajn Ivan, Ivić Pavle, Pešikan Mitar, Brborić Branislav: Jezički priručnik, RTB Beograd, 1991. 8. Stanojčić Živojin, Popović Ljubomir: Gramatika srpskog jezika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1997 (peto izdanje). 9. Stevanović Mihailo: Savremeni srpskohrvatski jezik I i II, Naučna knjiga, Beograd, 1975 (treće izdanje). 10. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura I, Stručna knjiga, Beograd, 1998 (četvrto izdanje). 11. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura II, Stručna knjiga, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 12. Ivić Milka: O Vukovom i vukovskom jeziku, Čigoja, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 13. Selimović Meša: Za i protiv Vuka, Beograd, Bigz, 1981. 14. Rečnik srpskohrvatskog književnog jezika, Matica srpska, Novi Sad. 15. Vuk Stefanović Karadžić: Srpski rječnik. 16. Ostojić Branislav, Vujičić Dragomir: Rečnik (i)jekavizama srpskog jezika, CID, Podgorica, 2ooo. 17. Vuković Novo, Putevi stilističke ideje, Podgorica – Nikšić, Jasen, 2000. 18. Bahtin Mihail: O romanu, Nolit, Beograd, 1989. 19. Radoje Simić: Morfofonološki procesi u srpskohrvatskom jeziku, njihovi uzroci i posledice; ITP ''Unireks'' – Nikšić, MH ''Aktuel'' – grafički atelje, Zemun; Beograd – Nikšić, 1994. 20. Bart Rolan: Književnost, mitologija, semiologija, Nolit, Beograd, 1971. 21. Bašlar Gaston: Poetika prostora, ''Kultura'', Beograd, 1969. 22. Curtijus E. R.: Evropska književnost i latinsko srednjovjekovlje, Matica hrvatska, Zagreb, 1971. 23. Čomski Noam: Gramatika i um, Nolit, Beograd, 1972. 24. Dubrovski Serž: Zašto nova kritika, ''SKZ'', Beograd, 1971. 25. Ejhenbaum Boris: Književnost, Nolit, Beograd, 1972. 26. Epštejn Mihail: Postmodernizam, ''Zepter Book World'', Beograd, 1998. 27. Fraj Nortrop: Anatomija kritike, ''Naprijed'', Zagreb, 1979. 28. Istorijski roman, Institut za književnost i umetnost Beograd, Institut za književnost Sarajevo, 1992 – 1996. 29. Jaus Hans Robert: Estetika recepcije, Nolit, Beograd, 1978. 30. Jung K. G.: Čovek i njegovi simboli, Narodna knjiga – Alfa, Beograd, 1996.

31. Kaler Džonatan: Strukturalistička poetika, SKZ, Beograd, 1990. 32. Kasirer Ernst: Filozofija simboličkih oblika, Dnevnik, ''Književna zajednica Novog Sada'', Novi Sad, 1985. 33. ''Književno delo i njegova građa'', ''Tekst i kontekstualnost'', ''Citat, montaža, kolaž'', Treći program, br. 39, Beograd, 1978. 34. Lotman Jurij: Zapažanja o umetničkom prostoru, ''Književna kritika'', Beograd, jul – avgust 1989. 35. Miočinović Mirjana: Moderna teorija drame, Nolit, Beograd, 1981. 36. Kajzer: Jezičko književno djelo, ''Književna misao'', Beograd, 1973. 37. Nova kritika, Prosveta, Beograd, 1973. 38. Meletinski E. M, Poetika mita, Nolit, Beograd. 39. Petković Novica: Od formalizma ka semiotici, BIGZ, Beograd, 1984., «Dva srpska romana» (Studije o Nečistoj krvi i Seobama), Beograd, Narodna knjiga, 1988. 40. Sosir Ferdinand: Opšta lingvistika, Nolit, Beograd, 1977. 41. Šklovski Viktor: Energija zablude, Prosveta, Beograd, 1981. 42. Teorija filma, priredio Dušan Stojanović, Nolit, Beograd, 1978. 43. Turković Hrvoje: Razumijevanje filma, Grafički zavod Hrvatske, Zagreb, 1988. 44. Uspenski Boris: Poetika kompozicije, Semiotika ikone, Nolit, Beograd 1979. 45. Velek Rene, Voren Ostin: Teorija književnosti, Nolit, Beograd, 1974. 46. Pravopis srpskohrvatskog jezika, školsko izdanje, Matica srpska / Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, Beogradski izdavačko – grafički zavod, Beograd 1977. 47. Mitar Pešikan, Mato Pižurica, Jovan Jerković: Pravopis srpskoga jezika, priručnik za škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva – Beograd, Matica srpska, Novi Sad 2001. 48. R. Simić, Ž. Stanojčić, B. Ostojić, B. Ćorić, M. Kovačević: Pravopis srpskoga jezika sa rečnikom, Beograd – Nikšić, 1993. 49. Milivoj Solar, Teorija književnosti, Zagreb, Školska knjiga, 1984. 50. Petar Milosavljević, Teorija književnosti, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 1997. 51. D. Vučenov, Domanovićeva satira kao pripovetka, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 52. Miroslav Egerić, Derviš i smrt Meše Selimovića, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 53. Branko Popović, Lelejska gora Mihaila Lalića, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 54. V. Vuletić, Revizor Nikolaja Gogolja, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 8. Materijalni uslovi za izvođenje nastave Materijalni uslovi podrazumijevaju: kvalitetne učionice, kabinet, medijateke, biblioteku, sredstva za obuku nastavnika. Valjalo bi da postoje i saradnici, medijatori, u toku sprovođenja reforme obrazovanja. 9. Obavezni načini provjeravanja znanja - Provjeravanje mora da bude redovno, stimulativno i javno; - Učenik treba da ima svoj karton u koji bi se unosili rezultati svih provjera – numerički i opisni; - U jednom polugodištu učenik mora da bude ocijenjen najmanje dva puta; - Ocjenjuju se: pismeni i domaći zadaci ( NAPOMENA: Rade se četiri pismena zadatka u toku školske godine). dnevnici čitanja govorni nastupi recitovanje znanja i vještine u okviru grupnog rada - Ocjenjivanje učenika slijedilo bi taksonomske stepene na osnovu Blumove klasifikacije (prepoznavanje, razumijevanje, upotreba, analiza, sinteza, vrednovanje).

10. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine koja je izvedena iz ocjena sa usmenih i pismenih provjera dobijenih tokom klasifikacionih perioda; - Izrada svih hronoloških tabela. 11. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika Nastavu maternjeg jezika i književnosti mogu izvoditi diplomirani profesori srpskohrvatskog jezika i književnosti, srpskog jezika i književnopsti , hrvatskog jezika i književnosti, bosanskog jezika i književnosti, književnosti i srpskog jezika, komparativne i opšte književnosti. 12. Način prilagođavanja predmeta učenicima sa posebnim potrebama - Program za izuzetno nadarene učenike; - Individualna nastava; - Nivo povećanih zahtjeva od 30% - 100% - u zavisnosti od procjene nastavnika - Obezbijediti posebne materijalno-tehničke uslove za rad sa ovakvim učenicima. 13. Povezanost sa drugim predmetima - Likovna i muzička umjetnost - Istorija - Psihologija - Sociologija - Arhitektura -Matematika (npr.: znak u matematici) Računarstvo i informatika ISPITNI KATALOG NASTAVA JEZIKA Opšta znanja o jeziku U okviru opštih znanja o jeziku učenik mora da zna: - šta je jezik, njegova svojstva i funkcije - da objasni razvoj jezika - šta je jezička konvencija - razvoj i vrste pisama - porodicu jezika kojoj pripada njegov maternji jezik - da odredi mjesto maternjeg jezika u porodici jezika - šta je višejezičnost, a šta više imenovanja jednog jezika - kako se normira i standardizuje jezik - koji su važeći pravopisi, rječnici i gramatike maternjih jezika - da ih upotrebljava, tj. da pronađe informaciju - književne jezike i pisma do Vuka, Vukov rad i savremenu jezičku situaciju, književne dogovore - narječja i dijalekte našeg jezika - vrste raslojavanja jezika i termine vezane za njih (idiolekt, sociolekt...).

Gramatika Učenik iz gramatike treba da zna: - jezičku strukturu i nauke koje se bave jezikom - glasovne promjene i njihovu pravilnu upotrebu u govoru i pisanju - da pravilno akcentuje (kvantitet i kvalitet, mjesto akcenta) - vrste riječi i njihove osobine (gramatičke kategorije i sintaksičke funkcije) - da ih mijenja (deklinacija, konjugacija, komparacija) - da ih pravilno upotrebljava u govoru / pisanju - da riješi jezičku nedoumicu upotrebom rječnika, gramatike, pravopisa - kako se tvore riječi - da pravilno piše složenice i polusloženice - leksikološke termine (leksikografija, leksema) - da razlikuje riječi po porijeklu i riječi prema upotrebi - da ih navede - da ih adekvatno koristi - da prepozna tip i karakter teksta na osnovu leksema - šta su fraze, termini, kalkovi, klišei - da pravilno i jasno izrazi misao, tj. da sklapa rečenične djelove - da preoblikuje (izrazi misao na više načina) - da uoči informativnu i stilsku vrijednost rečenice - da pojednostavi izraz - da razlaže složene rečenice na proširene (proste) - da usložnjava rečenicu (stvara složene od proširenih) - padežni sistem i sinonimiju padeža - da pravilno upotrijebi padežne oblike u govoru i pisanju - da pravilno koristi predloško-padežne konstrukcije - da pravilno izgovori i napiše negaciju - pravila kongruencije - glagolska vremena i načine - da pravilno izgovara i napiše glagolske oblike - da razlikuje indikativnu, modalnu i relativnu upotrebu glagolskih vremena i načina - da uoči njihovu stilsku funkciju - šta je pragmatična strana jezika i da poznaje govorne činove. Poznavanje pravopisa - da upotrijebi veliko slovo u pisanju - da piše skraćenice - da pravilno piše ijekavicu - da pravilno rastavlja i sastavlja riječi u pisanju - da rastavlja riječi na kraju reda - da koristi interpunkciju i pravopisne znake gdje je potrebno - da prilagođava riječi iz stranih jezika maternjem - da ih pravilno mijenja i piše (transkripcija). Kultura čitanja, slušanja i govora - da primijeni gramatička i pravopisna pravila - da normira određeni tekst - da jasno, razumljivo i pravilno govori i piše. Slušanje i govor Učenik: - razumije pročitano (odslušano, odgledano) - može da odgovori na pitanja vezana za sadržinu (zapaža detalje)

- umije da komentariše (kritički procijeni) tekstove - može da prepozna namjenu, stil, razumljivost, jezičku pravilnost, stav autora teksta - može da ispravi nepravilnost i nerazumljivost - umije da ispriča događaj - umije da ga obogati deskripcijom i emocijama - može da prepozna funkcionalane stilove, njihove vrste i da ih kritički doživljava - umije samostalno da pripremi govorni nastup i da govorno nastupa - umije da koristi podsjetnik i da improvizuje - umije izražajno da govori - umije da rezimira - sposoban je da razgovara, polemiše - umije da argumentuje stavove - uvažava sagovornika - na osnovu slušanja može da prepozna biografiju, putopis, reportažu, esej. Čitanje - umije da čita pravilno, tečno i izražajno - umije pravilno da akcentuje, intonira, pravi pauze - razumije pročitano - umije da čita vodeći računa o stilu i o namjeni pročitanog. Pisanje - zna samostalno da napiše sastav - zna da napiše esej - zna da napiše rezime - zna da piše bilješke, podsjetnik, zapisnik - zna da koristi naraciju, deskripciju, refleksiju i raspravu - prepoznaje i piše različitim funkcionalnim stilovima i koristi njihove oblike: kraći tekst naučnog stila (stručni) publicističke vrste: vijest, informaciju, intervju, reportažu administrativne: molbu, žalbu, čestitku, konkurs, oglas - zna da napiše putopis, biografiju kao umjetnički i neumjetnički tekst - zna da lektoriše tekst, koristeći osnovne lektorske znake - može da stilizuje tekst. NASTAVA KNJIŽEVNOSTI Opšti standardi -Učenici su u stanju da pročitaju i interpretiraju književne tekstove -Nakon čitanja učenici su u u stanju da analiziraju tekst uz primjenu književno teorijskih znanja - Sposobni su da vrednuju estetske, etičke i saznajne domete pročitanog djela. - U stanju su da nastavu književnosti dovedu u vezu sa sopstvenim iskustvima i znanjima iz drugih oblasti. -Učenici su sposobni da komentarišu djelo, da načine književnu paralelu i da vrednuju djela ( u pismenoj i usmenoj formi) -Učenici su u stanju da napišu tekst u kojem prikazuju određenu književnu problematiku, dnevnik čitanja, interpretacije, esej i, izuzetno, da sami stvaralački pišu - Poznaju književne epohe i pravce, mogu da ih porede i vrednuju njihove domete. - Povezuju teoriju i istoriju književnosti u koherentan sistem znanja. - Smisleno i samostalno upotrebljavaju teorijska znanja o književnosti.

Standardi prema godinama učenja I razred Učenik treba da: - samostalno i sa razumijevanjem, u sebi ili naglas, čita književno-umjetnički tekst (odnosno odlomak teksta) iz savremene književnosti, kao i tekstove od antike zaključno sa klasicizmom - umije da izrazi svoj doživljaj, osjećanja, predstave, mišljenja i spoznaje izazvane književno-umjetničkim tekstom - na primjeru određenog teksta odredi književni rod (lirika, epika, drama) i književnu vrstu, kao i da svoje određenje obrazloži - jasno formuliše temu djela i razlaže ga na manje tematsko-motivne cjeline - objasni svojstva pjesničkog jezika: slikovitost, emocionalnost, ritmičnost, preobražaj i punoću značenja - u lirskom tekstu uoči i izdvoji najfrekventnije stilske figure (lirske paralelizme anaforu, epiforu, metaforu, metonimiju, eufemizam, alegoriju, simbol; asindet, polisindet, elipsu; aluziju, osimoron, ironiju) - raščlani stih prema zakonima naše silabičko-tonske versifikacije: da odredi stope, naglaske, cezuru, prepozna i razlikuje trohej, jamb, daktil, strofu i tip rime - kompozicionu organizaciju pjesme dovede u vezu sa njenim smislom (efekti ponavljanja, raspored pjesničkih slika) - sonetnu formu - prepozna i odredi baladu - šta je psalam - razliku između epike u stihu i epike u prozi - uoči odlike strukturnih elemenata epskog: prostora, vremena i zbivanja - razlikuje termine: sadržaj, fabula i siže - sažeto izloži fabulu djela i ukaže na epizode i digresije - razumije i razlikuje motiv i motivaciju - odlike epske pjesme i epa; posebno epskog stila na primjeru naše epike - razlikuje pripovijetku, novelu i roman - uoči poziciju pripovjedača: er- i ich- forma, pouzdani i nepouzdani pripovjedač - razlikuje dramski tekst i didaskalije i u stanju je da kompoziciono razloži dramu prema trodjelnoj / petodjelnoj shemi - uoči konfliktne linije, glavnu i sporedne i da o njima izvještava - objasni pojam katarze - napravi književnu paralelu, zasnovanu ili na kontrastnim odlikama književnih epoha ili na motivsko-tematskoj i idejnoj sličnosti djela - ukaže na etičke i saznajne vrijednosti djela - pripremi i održi govorni nastup o književno-umjetničkom tekstu - izražajno napamet kazuje jedan kraći književni tekst, čime dokazuju sposobnost estetskog doživljaja i interpretacije - napiše sastav o pročitanom djelu: da opišu lik, izlože radnju, komentarišu djelo i načine osnovnu književnu analizu - napiše literarni tekst o svom doživljaju književnog djela, dnevnik čitanja, odnosno kraći prikaz pročitanog djela II razred - objasni promjene u okviru književnih rodova kroz epohe i stilove od prosvjetiteljstva zaključno sa realizmom -da odredi odlike prosvjetiteljstva, razlikuje klasicizam i romantizam, romantizam i realizam; - u tekstu koji pripada lirici, razumije i može da objasni promjenu senzibiliteta koji donosi romantizam (weltschmertz, spleen) i na primjerima obrazlaže odlike romantičarskog stila - načini stilsku i versifikacijsku analizu pjesama našeg romantizma, da obrazloži njihove estetske domete i idejne vrijednosti - analizira pjesmu kao dinamičku strukturu slojeva zvučanja, značenja, prikazanih predmetnosti i ideja, i uočava fenomen opalizacije književnog teksta - objasni formu poeme kao žanrovske transformacije romantičarskog spjeva - odlike univerzalnih likova epohe romantizma

- govori o Njegoševom djelu, o njegovim žanrovskim odlikama, odnosu fikcije i istorije, kolektivnom i pojedinačnom junaku, sukobu motivacijskih načela koji otkriva njegov univerzalno humanistički karakter. - objasni postupak očuđenja na primjeru književnog teksta - razlikuje realizam kao metod i kao pravac - analizira roman kao cjelinu i u stanju je da izvrši fenomenološko raslojavanje teksta - poznaje istorijski razvoj romana i navede njegove vrste, posebno roman u stihu, društveni roman, paralelni roman, roman iskaz... - objasni žanrovsku transformaciju od klasične do Gogoljeve drame koja ukida tradicionalne likove, zaplete i dramska rješenja - izražajno kazuju napamet jedan književni tekst - da govori o odabranom književnom djelu - napiše prikaz djela, književnu paralelu, komentar djela zasnovan na samostalnom uočavanju i promišljanju i upotrebi stečenih književno teorijskih znanja i stručne literature III razred - sa razumijevanjem čita književne tekstove epohe moderne, pravaca s početka XX vijeka i međuratne književnosti - kada je u pitanju lirika objasni izmjenu pjesničkog senzibiliteta i tradicionalnog pjesničkog jezika u modernoj književnosti - objasni simbol, univerzalnu analogiju, sinesteziju, estetiku ružnog, kao i liriku velegrada - da ostvari stilsku i versifikacijsku analizu modernističkog stihovanog teksta, da rezultate poveže sa smislom pjesme, pri čemu koristi znanja stečena u prethodnim razredima - uoči avangardna svojstva tekstova, novu leksiku i njene estetske domete - obrazloži smjenjivanje tačaka gledišta i obrazloži estetske i saznajne domete tog postupka - izloži razvoj romana, posebno psihološki roman, lirski roman, roman-parabolu, roman-hroniku i u stanju je da na primjerima obrazloži transformacije strukturnih elemenata epskog - moderni dramski postupak: psihološki i socijalno motivisan dramski sukob - izražajno kazuje jedan književni tekst - napiše esej o pročitanom djelu IV razred - poznaje termine prototekst i metatekst - sa razumijevanjem čita književne tekstove iz savremene književnosti - razrješava hermetičnost lirike XX vijeka, koristeći stečena znanja iz versifikacije - uoči i izloži složene osnove tradicionalnog i modernog senzibiliteta - prepozna intertekstualne veze pjesama sa drugim književnim djelima, mitologijom, istorijom, filozofijom - transformacije romanesknog žanra: roman – filozofska parabola, polifonijski roman, roman toka svijesti, monološko-asocijativni roman, roman zasnovan na poetici mitologizovanja, filozofsko- realistički roman, roman-rječnik, roman-inventar, postmodernistički roman... - razumije antidramu i poznaje njen scenski jezik - obrazloži postmodernistički postupak: pastiš, palimpsest, montažu, citatnost, metatekstualnost - razliku između spoljašnjeg i unutrašnjeg pristupa književnom djelu - osnovne principe savremenih književnih teorija i primjenjuje njihove modele analize: formalizam, semiotiku, strukturalizam, fenomenološki pristup, arhetipski pristup - pokaže da ima opšti uvid u književnu istoriju - pokaže da u okviru datog žanra razumije književno-istorijske transformacije i razvoj - kazuje izražajno tekst po izboru - napiše duži esej o djelu ili o više djela između kojih se može uspostaviti književna paralela. KATALOG ZNANJA U katalog znanja ulaze djela koja se obrađuju kroz četvorogodišnje školovanje: Teorija književnosti: Književnost kao umjetnost Pjesnički jezik

Stil, versifikacija Slojevitost književnog djela Književni rodovi i vrste Metodološki pristup književnom djelu Književnost staroga vijeka: ''Ep o Gilgamešu'' Sofokle: ''Antigona'' Homer: ''Ilijada'' ili ''Biblija'' ''Legenda o potopu'' ''Jevanđelje po Mateju'' Kuran: 103 poglavlje ''El’ Asr'' Srednjovjekovna književnost: ''Ljetopis popa Dukljanina'' Odabrano žitije Jefimija: ''Pohvala knezu Lazaru'' Stefan Lazarević: ''Slovo ljubve'' Jelena Balšić: ''Otpisanije bogoljubno'' Narodna književnost: ''Ženidba kralja Vukašina'' ''Bolani Dojčin'' ''Banović Strahinja'' ''Hasanaginica'' ''Marko Kraljević ukida svadbarinu'' ''Osveta Batrića Perovića'' ''Tri sužnja'' Izbor iz bošnjačke narodne epike ''Viša je gora od gore'', ''Ljubavni rastanak'', ''Djevojka cara nadmudrila'' Humanizam i renesansa: Petrarka: ''Kanconijer'' Šekspir: ''Romeo i Julija'', ''Hamlet'' Bokačo: ''Dekameron'' Servantes: ''Don Kihot'' (odlomci) Marin Držić: ''Novela od Stanca'' Barok, klasicizam: Ivan Gundulić: ''Osman'' (prvo pjevanje) Molijer: ''Tartif'' Prosvjetiteljstvo: Petar I Petrović Njegoš: ''Poslanice'', ''Kuluk'' Dositej Obradović: ''Život i priključenija'' Jovan Sterija Popović: ''Tvrdica'' Romantizam: E.A.Po «Gavran» Puškin: ''Cigani'' Gete: ''Bauk'' Vuk Karadžić – značaj i djelo Petar II Petrović Njegoš: ''Gorski vijenac'', ''Noć skuplja vijeka''

Branko Radičević: ''Kad mlidija’ umreti'' Đura Jakšić: ''Ponoć'' Laza Kostić: ''Santa Maria della Salute'' ili «Među javom I med snom” F.Prešern: ''Sonetni vijenac'' Ivan Mažuranić: ''Smrt Smail-age Čengijića'' S. M. Ljubiša: ''Kanjoš Macedonović'' Realizam: Balzak: ''Čiča Gorio'' Gogolj: ''Revizor'', ''Šinjel'' Tolstoj: ''Ana Karenjina'' Dostojevski: ''Braća Karamazovi'' Marko Miljanov: ''Primjeri čojstva i junaštva'' Radoje Domanović: ''Vođa'' (izbor) Laza Lazarević: ''Sve će to narod pozlatiti'' ili «Prvi put s ocem na jutrenje» S. Matavulj: ’’Pilipenda’’ ili “Povareta” Nušić: ''Narodni poslanik'' V. Ilić: ''Sivo sumorno nebo'' Moderna: Š. Bodler: ''Albatros'' i «Saglasja» Čehov: ''Ujka Vanja'' Aleksa Šantić: ''Veče na školju'', ''Pretprazničko veče'' Jovan Dučić: ''Jablanovi'', ''Zalazak sunca'' Milan Rakić: ''Iskrena pjesma'', ''Dolap'' Vladislav Petković Dis: ''Možda spava'' Matoš: «Jesenje veče'' B. Stanković: ''Nečista krv'', ''Koštana'' Petar Kočić: ''Mračajski proto'' Ivan Cankar: ''Kralj Betajnove'' Književnost prve polovine XX vijeka: V. Majakovski: ''Oblak u pantalonama'' M. Crnjanski: ''Sumatra'', ''Seobe'' Risto Ratković: ''Ponoć mene'', ''Bivši anđeli'' i ''Nevidbog'' Tin Ujević: ''Svakidašnja jadikovka'' Janko Đonović: ''Crnci i Crnogorci'' Nikola Lopičić: ''Imanje'' Enver Đerđeku: ''Riječ'' Isidora Sekulić: ''Gospa Nola'' Desanka Maksimović: ''Strepnja'' Miroslav Krleža: ''Gospoda Glembajevi'' Ivo Andrić: ''Aska i vuk'', '''Most na Žepi'', 'Na Drini ćuprija'', ''Prokleta avlija'', Ivan Goran Kovačić: ''Jama'' Mirko Banjević: ''Sutjeska'' Dobriša Cesarić-pjesma po izboru Ćamil Sijarić: ''Bunar'' Mihail Šolohov: ''Čovjekova sudbina'' Književnost druge polovine XX vijeka: A. Kami: ''Stranac'' S. Beket: ''Čekajući Godoa'' V. Popa: ''Kora'' S. Raičković: ''Kamena uspavanka'' Mak Dizdar-«Modra rijeka» Radovan Zogović: ''Instrukcija maslini''

Husein Bašić: «Tuđe gnijezdo» Meša Selimović: ''Derviš i smrt'' Mihailo Lalić: ''Lelejska gora'', ''Zlo proljeće'' Čedo Vuković: ''Mrtvo Duboko'' Vladan Desnica: ''Proljeća Ivana Galeba'' Ranko Marinković: ''Ruke'' Zuvdija Hodžić: «Neko zove» (izbor) Danilo Kiš: ''Grobnica za Borisa Davidoviča'', ''Rani jadi''. Mladen Lompar, ''Triptihon iz nacionalne biblioteke'' Borislav Pekić, ''Vreme čuda'' IZBORNI PROGRAM: Drugi razred: D. Miladinov: ''Tuga za jugom'' Nikola I Petrović Njegoš: ''Balkanska carica'' J.J.Zmaj: ''Jututunska juhahaha'' i ''Đulići uveoci'' Treći razred: K.Racin: ''Berači duhana'' I.Samokovlija: ''Rafina avlija'' R.Zogović: ''Došljaci – pjesme Ali Binaka'' (izbor) S.Mitrović: ''Pjesma o Andriji Jablanu'' F.Kafka: ''Preobražaj'' Četvrti razred: B.Koneski «Vezilja» B.Ćopić «Bašta sljezove boje» L.Pirandelo «Šest lica traži pisca» D.Ćosić «Koreni'' M. Bulatović: ''Crveni petao leti prema nebu'' M.Kovač: «Gubilište» B. Šćepanović: ''Usta puna zemlje'' M. Bećković: «Reče mi jedan čoek» H. Bašić: «Tuđe gnijezdo» A. Podrimlja (izbor iz poezije)

1. NAZIV PREDMETA MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST 2. KATALOG ZNANJA SRPSKI, CRNOGORSKI, BOŠNJAČKI I HRVATSKI JEZIK I KNJIŽEVNOSTI 3. Broj časova po godinama obrazovanja i oblicima nastave 4 + 2+2+2 4. Opšti ciljevi nastave 1. Učenici razvijaju vještinu izražavanja i sporazumijevanja maternjim jezikom, birajući formu prikladnu situaciji - svjesni su da je maternji jezik najprikladniji za izražavanje i obrazlaganje njihovog mišljenja - stiču sposobnost da slušaju, pitaju i odgovore na ono što drugi pitaju, kao i da razumiju značenje neverbalnih poruka. 2. Vještinu izražavanja i sporazumijevanja učenici stiču na primjerima različitih tekstova koje slušaju, čitaju i zapisuju. Pod nastavnikovim rukovođenjem uče se da ih razumiju, razlažu, analiziraju i kritički vrednuju. Nakon toga učenici mogu da sami sastavljaju slične tekstove, razumljive, smislene i jezički ispravne. 3. Učenici ovladavaju književnim jezikom, znaju njegove principe i normu i koriste ih u sastavljanju usmenih i pisanih tekstova. Budući da se nastava zasniva na reprezentativnim književnim tekstovima, kao i na neknjiževnim tekstovima, učenici formiraju potpunu sliku fonetskih, morfoloških, sintaksičkih i leksičkih struktura svog maternjeg jezika. Učenik, takođe, ovladava različitim stilskim obrascima i stiče sposobnost adekvatne upotrebe funkcionalnih stilova prilikom govora i pisanja. 4. Razvijajući vještine komunikacije učenik se socijalizuje, postaje svjestan mogućnosti da utiče na svoju sredinu i da učestvuje u društvenom životu. 5. Kroz nastavu književnosti učenici se razvijaju u slobodne, kreativne i kulturne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika. Nastava književnosti posebno utiče na formiranje etičkih principa, razvijanje misaonih procesa, kao i na bogaćenje i nijansiranje emotivnog sklopa učenika. 6. Na odabranim primjerima iz naše i svjetske književnosti učenici shvataju osnovne knjževno-teorijske pojmove i razvoj žanrovskih oblika. Osposobljeni su da u književnom djelu prepoznaju estetske, etičke i saznajne vrijednosti. 7. Kroz nastavu književnosti ojačava se samosvijest učenika, njegov nacionalni i evropski kulturni identitet i svijest o civilizacijskom zajedništvu sa drugima. 8. Učenici se osposobljavaju da koriste stručnu terminologiju, što će im u budućem zanimanju omogućiti uspješnu komunikaciju sa strankama i poslovnim partnerima. 9. Učenici se podstiču da učestvuju, uzmu učešća? u svim oblicima vannastavnih aktivnosti i takmičenja, da sarađuju u novinama i časopisima, radijskim i televizijskim kućama. Talentovani učenici se podstiču da sami stvaraju književno-umjetničke tekstove. 10. Učenici shvataju osobenost svog maternjeg jezika, činjenicu da se njime služi više različitih nacija , zbog čega se taj jezik različito imenuje, ali jednako obilježava lični, nacionalni i državni identitet. 11. Učenici se vaspitavaju u pravcu jezičke tolerancije, uvažavanja drugih jezika i jezičkih manjina u svojoj sredini. 12.Učenici se osposobljavaju da koriste i tehničko-informativnu pomoć prilikom prikupljanja, organizovanja i saopštavanja informacija, razumiju moć medija i stiču kritički odnos prema njima.

5. Sadržaji / Standardi znanja predmeta / Operativni ciljevi Razred: drugi

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja 1. Prosvjetiteljstvo 1.1. Pojam, osobenosti, značaj, poetika i veze sa racionalizmom 1.2. Petar I Petrović Njegoš: “Poslanice” - pismo - ''Kuluk'' (izborni sadržaj) 1.3. Dositej Obradović: “Pismo ljubeznom Haralampiju” (poetika) “Život i priključenija” (odlomci) - autobiografija - epistolarni roman

1. Učenici se koriste znanjima iz istorije književnosti i teorije književnosti pri interpretaciji književnih tekstova 1.1. Učenici mogu da uoče i izdvoje osobenosti pravca i stila. Razumiju odraz racionalizma na kulturu i književnost u cilju društvenog prosvjećivanja 1.2. Učenici prepoznaju estetske kvalitete tekstova i živu upotrebu narodnog jezika. Znaju povezati istorijske pojave i literarni razvoj. 1.3. Učenici umiju da izlažu načela književne epohe U stanju su da argumentovano raspravljaju

3. Razvijanje svijesti o

znanju kao uslovu formiranja slobodne ličnosti.

1.1. Razvijanje svijesti o vjerskoj toleranciji - vrijednost jednakosti i slobode za sve - težnja ka harmonizaciji ljudskih odnosa. 1.2. Izgrađivanje svijesti o nacionalnom identitetu - jednakost pred zakonom - racionalno uređivanje ljudskih odnosa. 1.3. Uvažavanje značaja porodice, razvijanje ljubavi prema knjizi i svestranom obrazovanju.

1. Predavanje, objašnjavanje, upućivanje na književno-teorijsku literaturu. 1.1.Tekstove raditi na časovima uz instrukciju nastavnika; - rad u grupama. 1.2. Čitanje odabranih tekstova, analiza sadržaja, stila i jezika 1.3. Čitanje odlomaka i razgovor o njima.

1.4. Jovan Sterija Popović: “Tvrdica” - komedija karaktera 2. Romantizam (u Evropi i kod nas) 2.1. Pojam, osobenosti, značaj - poetika - odlike stila - žanrovi 2.2 Edgar Alan Po “Gavran” 2.3. A. S. Puškin:

o potrebi uvođenja narodnog jezika u književnost. Prepoznaju žanrovske elemente u “autobiografiji”. 1.4. Učenici primjenjuju teorijska znanja o drami i scenskom jeziku. Komentarišu likove, njihove postupke, psihologiju i frazeologiju. 2.1. Učenik zna da uoči i izdvoji osobenosti romantizma, prepoznaje elemente romantičarske poetike: mašta, pjesnička sloboda, suvišnost. bjekstvo od stvarnosti. Snalazi se u žanrovskim određenjima. U stanju je da izražajno kazuje lirski tekst. 2.2 Učenik analizira tekst

1.4. Razvijanje svijesti o kontrolisanju i uviđanju sopstvenih nedostataka. Razvijanje osjećaja za humor i shvatanje njegove društvene funkcije. 2.1. Njegovanje tradicije i ideala slobode; - obogaćivanje ličnosti u estetskom i emotivnom smislu. 2.2 Razvijanje estetskih kriterijuma i želje za otkrivanjem nepoznatog. 2.3. Uvažavanje različitih

1.4. Analiza odlomaka, gledanje predstave - dramatizacija (grupe dobijaju različite zadatke), sinteza. 2.1. Nastavnikovo izlaganje o poetici romantizma. - rad u grupama (istraživanje, sugerisanje, traganje za izvorima), poređenje sa prethodnom stilskom formacijom. 2.2. Izražajno čitanje poeme u prepjevu V. Košutića. Aktivno učešće učenika u razgovoru o poemi (učenje stihova po izboru ućenika)

“Cigani” - poema 2.4.Vuk Stefanović Karadžić (tekstovi iz svih oblasti rada) 2.5. Petar II Petrović Njegoš: “Gorski vijenac” ’’Noć skuplja vijeka’’

poeme: izdvaja elemente pripovjednog, lirskog, mističnog, asocijativnog, sintetizuje utiske i znanja. 2.3. Učenik prepoznaje u poemi motiv “bjekstva od stvarnosti”. Uočava nesklad između želja i mogučnosti u ostvarivanju slobode. Razlikuje elemente: epskog, dramskog, lirskog i uočava pjesnikovu naklonost prema prirodi i slobodi. 2.4. Ućenik zna da objasni značaj usmene i pisane književnosti za razvoj jezika - shvata značaj cjelokupnog Vukovog rada (razumijevajući odabrane tekstove). Zna da nabroji zbirke i vrste narodnih umotvorina; shvata njihovo vrednovanje u Evropi i značaj za uvođenje narodnog jezika u

sociokulturnih okolnosti i poštovanje slobode izbora. 2.4. Shvatanje stvaralaštva kao vida borbe za održanje samobitnosti narodā; privrženost tradiciji; potkrepljivanje uvjerenja da uporan rad daje valjane rezultate. 2.5. Razumijevanje “Gorskog vijenca” u kontekstu vremena nastanka sa ciljem razvijanja nacionalne i vjerske tolerancije.

2.3. Izražajno kazivanje odlomaka poeme, analiza кonfliktnih situacija u djelu - dramatizacija. 2.4. Čitanje odabranih odlomaka iz Vukovih tekstova, aktivno učešće učenika u analizi značajnih elemenata. 2.5. Čitanje i tumačenja stihova pojedinačno i po cjelinama.(Mogućnost scenskog prikaza).

2.6. Branko Radičević: “Kad mlidija’ umreti” - elegija 2.7. Laza Kostić: “Santa Maria della Salute” ili “Među javom i med snom” 2.8. Ivan Mažuranić: “Smrt Smail-age Čengića” 2.9. Stefan Mitrov Ljubiša:

kjiževnost. 2.5. Učenici poznaju lirske, epske i dramske elemente u tekstu; prepoznaju sukob motivacijskih načela, uočavaju originalnost pjesnikovog stila , analiziraju pjesnički jezik. 2.6. Učenici razumiju elegiju kao posebnu pjesničku vrstu, analiziraju pjesnički jezik i stil. 2.7. Učenik razumije preplitanje emocije i refleksije u pjesmi. Uočava specifičnost strofe (stanca). Učenici shvataju poeziju kao stvaralački čin između sna i jave; uočavaju višeznačnost riječi.

2.6. Razvijanje potrebe da se djelom i ljepotom nadživi fizička smrt. 2.7 Gajenje poštovanja prema univerzalnim duhovnim vrijednostima. Shvatanje snage i ljepote poezije. 2.8. Osuda tiranije; gajenje ideala slobode

- poštovanje individualne i zajedničke egzistencije

- razumijevanje poezije u vremenskom kontekstu.

Upućivanja na književno-naučnu literaturu. 2.6. Izražajno čitanje, strukturna i stilska analiza pjesme. 2.7. Izražajno čitanje i aktivno učešće u analizi svih segmenata pjesme. 2.8. Čitanje i analiza po odlomcima, rad po grupama (forma referata), analiza jezičkih i stilskih sredstava.

“Kanjoš Macedonović” 3. Realizam (u Evropi i kod nas) 3.1. Pojam, osobenosti, značaj - poetika realizma (odnos prema stvarnosti, tipovi, žanrovi) Svetozar Marković: “Pevanje i mišljenje” (odlomci) 3.2. Onore de Balzak: “Čiča Gorio” - realistički roman - motivacija - tipizacija likova i situacija - sveznajući pripovjedač

2.8. Učenici razumiju transponovanje istorijskog događaja u umjetničko djelo; razlikuju fakta i fikciju; uočavaju i argumentuju: epske i lirske elemente, dramske etape u razvoju radnje, umjetničke i stilske vrijednosti djela i psihologiju likova. 2.9. Učenici u djelu uočavaju veze između istorije, predanja i umjetničke priče; analiziraju specifičnost pripovijedanja obojenog humorom. 3.1.Učenik prepoznaje nova poetička načela i

2.9. Prevladavanje kompleksa kroz suočavanje sa vlastitim nedostacima; - sposobnost razlikovanja prava i pravde. 3.1. Razvijenje svijesti o potrebi promjena uz aktivno učesće pojedinca. 3.2. Njegovanje osjećaja za individualno i opšte: - značaj porodice i porodičnog sklada; - izgradjivanje moralnog

2.9. Čitanje , komentarisanje i razgovor o formalnom i stilskom gradjenju lika. 3.1. Predavanje , tumačenje i obrazlaganje poetike realizma. 3.2. Čitanje ilustrativnih odlomaka; razgovor o

3.3. Nikolaj V. Gogolj: “Revizor” - dramska struktura - žanrovska transformacija - komedija situacije i društvena komedija - dramski junaci 3.4. Marko Miljanov: ’’Primjeri čojstva i junaštva’’ 3.5. Radoje Domanović: “Vođa” -satira -alegorija

uporedjuje ih sa romantičarskom poetikom. Učenik razumije razliku izmedju relaizma kao metode i umjetničke epohe. Shvata razloge drugaćijeg književnog transponovanja stvarnosti. 3.2. Učenik prepoznaje elemente realističke poetike: sklonost ka detaljnom opisu i dominaciju scena iz društvenog života. Zna da analizira i uočava tipičnost situacija i likova. Umije da sintetizuje značenjske slojeve romana u jedinstvenu književnu strukturu. 3.3. Učenik uočava sažetost dramske radnje. Zna da izvrši karakterizaciju likova. Prepoznaje važnost pojedinačnih scena i piščevu sposobnost da na više načina izgradi karakter.

stava o potrebi društvenog angažmana kroz književne forme. 3.3.Razvijanje kritičkog stava prema negativnim pojavama u društvu. Sagledavanje umjetnosti kao aktivnog kritičara društvenih i moralnih devijacija. 3.4. Izgrađivanje uvjerenja o univerzalnosti moralnih načela; - razvijanje stava o prvenstvu etičkog nad etničkim i potrebe za tolerancijom svake vrste. 3.5.Izgrađivanje kritičkog stava prema psihologiji mase i podčinjenosti pojedinca.

značenjima detalja u okviru cjeline. (Rad sa grupama-referat) 3.3.Čitanje po ulogama ilustrativnih scena i otkrivanje relevantnih “podataka” kroz razgovor. (Mogućnost gledanja predstave “Revizor”). 3.4. Pojedinačno čitanje odabranih ”primjera”, tumačenje, komentarisanje i aktuelizacija. 3.5. Čitanje, analiza i komentarisanje motiva,

3.6. Laza Lazarević: “Sve će to narod pozlatiti” ili “Prvi put s ocem na jutrenje” -psihološki realizam -psihološka motivacija 3.7. Simo Matavulj: ’’Pilipenda’’ ili “Povareta” 3.8.Vojislav Ilić: “Sivo sumorno nebo”

- deskriptivna poezija - opis koji usložnjava

značenje i priroda u funkciji prikazivanja unutrašnjih stanja.

4. Domaća lektira

3.4. Učenici znaju da vrednuju moralne kategorije čojstva i junaštva.Tumače “primjere”, razumiju funkciju aforističkog, gnomskog i anegdotskog prikazivanja stvarnosti. Uspostavljaju analogije sa sličnim običajnim kodeksima. 3.5. Učenik razumije i objašnjava višesmislenost književne strukture. Zna da argumentuje primjerima ironije, groteske, satire i crnog humora štetnost izgrađivanja “kulta ličnosti” i društvenih anahronizama. 3.6. Učenik prepoznaje i argumentuje funkcije književnih postupaka : deskripcije, naracije, oblika govorenja u transponovanju realiteta u književne činjenice.

3.6. Razvijanje sposobnosti da se prepozna porok (društveni ili pojedinačni). -Spremnost da se pomogne ugroženom ljudskom biću. 3.7. Traženje smisla u malim stvarima. - Razvijanje privrženosti prema sopstvenom identitetu. 3.8. Prevazilaženje melanholije i sumornih raspoloženja

ilustrativnih epizoda satirične pripovjetke. 3.6. Čitanje i analiza ilustrativnih odlomaka propovijetke. Učešce učenika u razgovoru o oblicima savremenih devijantnih pojava. 3.7. Analiza cjeline; učenici izdvajaju dijalektizme, klasifikuju ih i diskutuju o njihovoj upotrebi i funkcionalnosti. 3.8. Razgovor o stilski valentnim sredstvima, koja su poslužila za formiranje pjesničkih slika.

4.1. Ivo Andrić: “Most na Žepi” i esej “Mostovi” 4.2. Ćamil Sijarić: “Bunar” 5. Jezik 5.1. Evolucija jezika - tipovi jezika - jezičke srodnosti - razvoj pisma - bilingvizam - multilingvizam - diglosija Istorijski razvoj našeg

3.7. Učenik razumije i argumentuje umjetničku jednostavnost u prikazivanju slika iz života pučke primorske porodice. Prepoznaje ulogu dijalekta u izgradjivanju frazeologije lika. 3.8. Učenik prepoznaje funkciju pejzaža . Uočava proširivanje i usložnjavanje njegovih značenja. Primjenjuje znanja o stihu, stilu i stilskim figurama. Primjećuje modernizaciju pjesničkog izraza. 4.1.Učenik je uočio jednostavnost stila i smirenost naracije. Razumio je i argumentovao simboliku mostova u Andrićevom stvaralaštvu.

. 4.1.Njegovanje osjećanja prema neprolaznim vrijednostima. 4.2.Izgrađivanje stava o potrebi uspostavljanja socijalne pravde. 5.1. Razvijanje svijesti o značaju maternjeg jezika kao mogučnosti integracije u svoju i srodne kulture

4.1. Čitanje radova -diskusije i komentari o pročitanom 4.2. Čitanje odlomaka; -diskusije i komentari o pročitanom. 5.1. Predavanja, objašnjavanja na primjerima, ilustaracije na tekstovima, upućivanja na

jezika od XIX vijeka - Vukov rad; - usavršavanje pisma, pravopisa, gramatike; - književni dogovori. 5.2. Morfologija Vrste riječi: Imenice - podjela po značenju - gramatičke kategorije - sintaksičke funkcije - deklinacija Glagoli - gramatičke kategorije - sintaksičke funkcije - glagolska vremena i načini - konjugacija Pridjevi Zamjenice Brojevi, prilozi Nepromjenjive riječi (predlozi,veznici, rečce,

4.2. Učenik je uočio specifičnosti sociokulturnog miljea koji je prikazan u pripovijeci. Istakao je ulogu frazeologije likova u njihovom modelovanju. 5.1. Učenik umije da objasni razvoj jezika i razumije pojam jezičke konvencije - zna da nabroji vrste pisama i da objasni karakteristike istih - zna da navede jezičke srodnosti i porodice jezika - zna da odredi mjesto maternjeg jezika u porodicama jezika - poznaje sadašnju situaciju na nekadašnjem srpskohrvatskom jezičkom području - shvata i u stanju je da poveže istorijski razvoj

-Ostvarivanje integracije kroz jezičku kulturu -Formiranje stava o korisnosti znanja maternjeg jezika u razumijevanju i učenju stranih jezika.

udžbenike, priručnike i lingvističku literaturu; obnavljanje i proširivanje znanja Obnavljanje, proširivanje i nadgradnja stečenih znanja na primjerima iz tekstova. -Funkcionalizacija nastave pomoću testova.

uzvici) 5.3. Pravopis Sastavljeno i rastavljeno pisanje riječi - podjela riječi na kraju reda - interpunkcija i pravopisni znaci 5.4. Kultura izražavanja Pismeno izražavanje - naučni stil - stručni tekstovi - zvanični i nezvanični tekstovi

jezika do XIX vijeka sa Vukovim radom i savremenom situacijom - razlikuje pojmove književni i standardni jezik. Učenici znaju, razumiju i analiziraju u okviru rečenice: značenja, oblike, vrste riječi, promjene i funkcije. Određuju gramatičke kategorije lica roda broja, vida. Umiju pravilno da koriste i funkcionalizuju riječi u govornoj i pisanoj komunikaciji. 5.3. Učenik zna da ispravno piše rijeci i oblike:sastavljeno , rastavljeno; da pravilno prenosi dio riječi u novi red; korektno upotrebljava interpunkcijske i pravopisne znake. 5.4. Učenik može da

5.3.Razivjanje samopouzdanja u komunikaciji na osnovu poznavanja jezičke norme. 5.4. Sposobnost da učenik sam sastavi tekst i osjeti zadovoljstvo zbog toga..

5.3.Objašnjavanje na primjerima; – provjera na pravopisnim vježbama i svim vrstama pismenih zadataka. 5.4.Sistematsko upućivanje, praćenje i vrednovanje u svakom segmentu nastave maternjeg jezika i književnosti – svakog učenika pojedinačno.

Usmeno izražavanje -čitanje -govorenje -reprodukovanje sadržaja -razgovor

prepozna tekst pisan naučnim stilom i odredi njegove osobine - razlikuje pisane tekstove različitog tipa (sadržine, stila) - sposoban je da ih kritički procijeni - da izvrši jezičko-stilsku analizu - da odredi namjenu - da napiše sličan tekst - može da prepozna izrazito deskriptivni tekst - umije da koristi deskripciju, naraciju, govor - zna samostalno da odabere tekstove pogodne za: dopunjavanje, vrednovanje i utemeljivanje stavova. Učenik priprema govorni nastup i govorno nastupa - govori i čita: jasno, pravilno i razumljivo; - zna izražajno da govori; - razumije pročitano (ili odslušano ili odgledano) - sposoban je da vodi dijalog - zna da argumentuje.

Razvijanje kulture dijaloga; -integracija kroz aktivno učešće u usmenoj komunikkaciji -izgrađivanje ličnog integriteta kroz sposobnost iznošenja stavova i uvjerenja; - uvažavanje sagovornika i njegovog mišljenja.

Razred: treći

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja 1. Književnost moderne 1.1. Književnost moderne u Evropi -poetički postulati -književni pravci -pokreti 1.2. Šarl Bodler: “Albatros” i “Saglasja” - larpurlartizam kao poetički stav - sinestezija - univerzalna analogija - simbol

1.1. Učenici uočavaju promjene stvaralačke paradigme, razlikuju književne pravce, pokrete i škole i uočavaju složenost stilske formacije moderne. 1.2. Učenik razumije i može da objasni izmjenu senzibiliteta i pjesničkog jezika. Proširuje asocijativne moći i sposobnosti pronalaženja analogija. Sposoban je da govori o simboličkim potencijalima pjesme i pjesničke slike. Može da pravi paralelu sa tradicionalnim pjesničkim postupkom. Umije da koristi simbol u proširivanju smisla iskaza.

1.1.Izgrađivanje svijesti o uticaju društvenih tokova na kulturu i umjetnost; -razvijanje svijesti prema individualitetu. 1.2. Njegovanje potrebe za ličnom slobodom i iskazivanjem individualnosti -bogaćenje iskustva i senzibiliteta; -njegovanje smisla za lijepo.

1.1. Objašnjavanje osnovnih poetičkih načela moderne : uočavanje razlika i sličnosti književnih pravaca koji ulaze u njen sastav: upucivanje na književno teorijsku literaturu. 1.2. Izražajno čitanje pjesme; -stilska analiza uz aktivno učešce učenika u prepoznavanju modernističkih sredstava i postupaka.

1.3. Moderna u našim književnostima -uticaj i osobenosti A. Šantić: “Pretprazničko veče” Jovan Dučić: “Jablanovi”, ’’Zalazak sunca’’ Milan Rakić: “Iskrena pesma”, ’’Dolap’’ 1.4. Lirski realizam 1.4.1.Bora Stanković: “Koštana” Jovan Skerlić: ’’O Koštani’’

1.3. Učenik umije da objasni osobenost i ’’zaostajanje’’ naše moderne u odnosu na evropsku. Uočava spoljašnju organizaciju pjesme I sklonost modernističkih tekstova ka formalnom savršenstvu. Umije da izdvaja elemente tradicionalnog i modernog. U stanju je da izvrši paralelu sa tekstovima koje je ranije čitao. Otkriva složenost modernističkog postupka u obradi tradicionalnih motiva – ljubav, žena ,život, piroda, bog, umjetnost. U stanju je da prepozna sinesteziju. 1.4.1Učenik uočava moderni pjesnički senzibilitet u drami Uočava mogućnost korišćenja folklornih motiva u tekstu.

1.3. Razvijanje potrebe da se bude ukorak s vremenom; -pronalaženje smisla u stvaranju i kreativnosti - vjera u život uprkos sumornim tonovima - njegovanje osjećanja lične sigurnosti -prevazilaženje straha od smrti. - otkrivanje složenosti emotivnog svijeta u odnosima prema ljubavi, životu, prirodi. 1.4.1.Razvijanje kritičkog odnosa prema fenomenu slobode, konvencijama i tabuima. Ostvarivanje

1.3. Izražajno čitanje i stilska analiza pjesničkih tekstova; -korelacija motiva u modernističkim tekstovima; - primjena znanja o versifikaciji. 1.4.1. Čitanje i analiza ilustrativnih konfliktnih scena. Gledanje predstave ili

1.4.2. Petar Kočić: “Mračajski proto” 2. Književnost prve

polovine XX vijeka u Evropi

i kod nas

2.1. Manifesti ekspresionizam (sumatraizam, zenitizam)

futurizam nadrealizam 3. Književnost između dva svjetska rata 3.1. Miloš Crnjanski:

Prepoznaje i analizira ulogu lokalnog kolorita i jezika. Uočava jezičko-stilske idiome u funkciji osvjetljavanja psihologije likova. 1.4.2. Učenik obrazlaže i tumači psihologiju lika. Prepoznaje uzroke i uočava posljedice njegovog djelovanja: asocijalnost, mizantropija. Definiše ulogu stilskih sredstava u modelovanju lika. 2.1. Učenik poznaje osnovna poetička načela”izama”; razlikuje pokrete u književnosti i njihove zahtjeve, manifeste. 3.1. Učenik može da objasni i

emancipacije u cilju razrješavanja konflikata. 1.4.2. Shvatanje o postojanju devijantnog ponašanja, porodičnih problema i njihovih posljedica; - zadovoljavanje estetske radoznalosti prema neuobičajenom. 2.1. Gajenje kosmopolitizma kroz uvažavanje različitosti; -osvajanje vlastite slobode duha. 3.1. Obogaćivanje

ekranizacije drame. 1.4.2. Čitanje i analiza odlomaka, razgovor; - prepoznavanje pripovjedačkih postupaka. 2.1.Predavanje, tumačenja i objašnjavanja na odlomcima iz manifesta. 3.1.Izražajno čitanje,

’’Sumatra’’ - sumatraizam Miloš Crnjanski: ’’Seobe’’ (prva knjiga) - kolektivni junak 3.2.Risto Ratković: “Bivši anđeli ” i ’’Ponoć mene’’ 3.3. Janko Đonović: “Crnci i Crnogorci” - socijalna poezija - kontrast 3.4. Nikola Lopičić: “Imanje” ili pripovijetka po

ukaže na moderni pjesnički postupak. Objašnjava višeznačnost pjesničkog jezika i slojevitost značenja na asocijativnim vezama. Učenik razumije paralelne tokove radnje i promjenu tačke gledišta. Prepoznaje lirske elemente. Komentariše složenost stvaralačkog postupka, značaj i originalnost stila i jezika. 3.2. Učenik zna da pokaže i objasni odlike nadrealizma na tekstu. Uočava ukidanje konvencionalne logike u nadrealnoj imaginaciji. 3.3. Učenik uočava elemente socijalne literature i značaj određenih stilskih figura. Razumije umjetničku transpoziciju zbilje i pjesnički angažman. Uočava i izdvaja kompozicione cjeline, apstrahuje kontraste.

spoznaje o univerzalnoj povezanosti. Njegovanje osjećaja za pripadnost kolektivu; -izgrađivanje stava o ličnoj egzistenciji; - razvijanje sposobnosti za percepciju književne riječi. 3.2. Njegovanje sjećanja na voljene osobe, kao nastavak življenja. Smislenost traganja za prevazilaženjem egzistencijalne nesreće kroz duhovnu kreativnost. 3.3. Njegovanje osjećaja za socijalnu pravdu.

analiza; konkretizacija “Objašnjenjem Sumatre”. Čitanje i komentarisanje ilustrativnih odlomaka uz uputstva za rad po grupama: demarkacija paralenog toka radnji; karakterizacija pojedničnih likova; analiza kolektivnog junaka. 3.2. Izražajno čitanje stihova, iznošenje asocijacije u vezi sa pjesničkim tekstom. 3.3. Iščitavanje pjesme po cjelinama i motivima.

izboru - socijalna pripovijetka 3.5. Enver Đerđeku: ’’Riječ’’ 3.6. Desanka Maksimović: “Strepnja” - ljubavna lirika 3.7. Ivo Andrić: “Na Drini ćuprija” - roman hronika - lajtmotiv

3.4. Učenik uočava i povezuje elemente socijalnog i psihološkog. Sagledava strukturu priče. Ističe kontrastne situacije i dramske elemente. 3.5. Učenik razumije stilizovanu pjesničku refleksiju o smislu poezije i riječi u njoj. Uočava formu soneta, dotjeranost stiha i smirenost izraza. Otkriva funkcionalnost stilskih sredstava. 3.6.Učenik uočava elemente pjesničkog jezika, prepoznaje jednostavnost izraza i besprekornost stiha. 3.7. Učenik razumije sveobuhvatnost romana-hronike. Razlikuje književna značenja vremena i prostora u romanu. Uočava funkcije lajtmotiva kao osnovnih vezivnih činilaca razuđenog narativnog materijala.

3.4. Formiranje svijesti o ulozi sociokulturnog miljea na način života i mišljenja; - umijeće očuvanja egzistencije. 3.5 Izgrađivanje samopouzdanja u traganju za sopstvenom ličnošću. 3.6. Njegovanje osjećanja o uzvišenosti ili nedodirljivosti ideala. 3.7. Njegovanje kosmopolitskog duha i nacionalne tolerancije; -razvijanje svijesti o neprolaznosti univerzalnih vrijednosti.

3.4. Čitanje odlomaka na času; - biranje karakterističnih mjesta. 3.5. Izražajno čitanje, analiza kroz razgovor na času. 3.6. Izražajno čitanje na času. Analiza specifičnih elemenata ljubavne lirske pjesme. 3.7. Analiza odlomaka ilustarativnih za: istorijsko, legendarno, umjetničko; - upućivanje u

3.8. Ivan Goran Kovačić: “Jama” ili Mirko Banjević:”Sutjeska - poema 4. Domaća lektira 4.1. Čedo Vuković: “Mrtvo Duboko” 4.2. Mihail Šolohov: “Čovjekova sudbina”

Otkriva višeznačnost i simboliku jezika. Uočava slojevitost književno-umjetničke kreacije. 3.8. Učenik uočava funkcionalnost stilskih figura, kompozicije, strofe, stiha, simbola, rime u oblikovanju smisla poeme. Argumentuje sklad pripovjedačkog lirskog i dramskog na tekstu. Razumije kazivanje u prvom licu. 4.1 Učenik prezentuje tematiku o životu “malog čovjeka” u pozadini rata. Uočena je dramatičnost radnje, primjeri za naporedno prisustvo arhetipskog, mitološkog i realnog. Istaknuta je neobična pripovjedna forma.

3.8. Učvršćivanje svijesti o ratu kao društvenom i lično zlu -Razvijanje svijesti o značaju optimizma 4.1. Izgradjivanje stavova na istinama o čovjeku u ratu i životu uopšte; -integracija kroz samostalnu pismenu analizu književnog djela.

interpretacije romana; -preporuke pojedinačnih radnih zadataka. 3.8. Čitanje odlomakaa na času I stilska analiza 4.1. Čitanje odlomaka na času, razgovor o sadržajima i uputstva o tehnici samostalne analize; -provjera, analiza i verifikacija radova.

5. Jezik 5.1. Tvorba riječi (osnovni pojmovi o izvođenju riječi) - važniji modeli za izvođenje imenica, pridjeva i glagola 5.2. Leksikologija (sa elementima terminologije i frazeologije) - značenjski (semantički) i formalni odnosi među leksemama - stilska vrijednost lekseme i funkcionalni stilovi - riječi iz stranih jezika i kalkovi

4.2. Uočena je struktura pripovijesti sa okvirnom pričom i potkrijepljena detaljima o realnoj ljudskoj egzistenciji. Argumentovana je simboličnost “životopisa”. Prepoznata je ironija sudbine. 5.1. Učenik zna da objasni tvorbu riječi - Umije da je izvrši na primjerima - Pravilno piše složenice i polusloženice. 5.2. Učenik razumije slojevitost književnog jezika; -uočava poetsku i varijantsku leksiku, arhaizme, varvarizme, dijalektizme i dr. -poznaje leksikološke termine i leksičke jedinice -može da ilustruje leksičku raznovrsnost

4.2. Izgrađivanje stavova na istinama o čovjeku u ratu i životu uopšte; -integracija kroz samostalnu pismenu analizu književnog djela. 5.1. Integracija kroz izgrađivanje jezičke kulture; - sticanje znanja i usvajanje jezičkih pravila i normi. 5.2.Razvijanje jezičkog senzibiliteta, kulture pismenosti i komunikacije

4.2. Čitanje odlomaka na času, razgovor o sadržajima i uputstva o tehnici samostalne analize; -provjera, analiza i verifikacija radova. 5.1.Vjezbanje na odabranim primjerima, učenici - objašnjavaju tvorbu; - daju primjere (po analogiji); - vježbaju pravilno pisanje, - ispravljaju greške (samokorekcija). 5.2. Pronalazenje raznih elemenata leksikologije po primjerima - pretraga biblioteke. - prave rječnike sinonima,

- rječnici stranih riječi - razumijevanje najvažnijih prefiksa i sufiksa porijeklom iz klasičnih jezika - osnovni pojmovi o terminologiji i terminima 5.3.Sintaksa Sintaksičke jedinice: - rečenice u širem smislu (komunikativne) - rečenice u užem smislu (predikatske) - riječi (lekseme i morfosintaksičke riječi) - sintagme (imeničke, pridjevske, priloške, glagolske)

- umije da stilski dotjera tekst koristeći stilske figure -zna se služiti rječnicima - zna da vrednuje tip i karakter teksta na osnovu leksema - zna da objasni termin purizam (jezičko čistunstvo) - učenik zna šta su termini, a šta kalkovi - umije da vrednuje stilsku valentnost teksta. 5.3 Učenik ovladava rečenicom, prepoznaje različite sklopove i odnose među rečenicama. Zna različite oblike riječi i njihovo kombinovanje. Zna što su sintagme i može da ih prepozna.

5.3. Njegovanje sigurnosti, tačnosti, logičnog mišljenja, imenovanja pojmova.

antonima, koriste biblioteku, pretražuju po rječnicima - mijenjaju riječi u tekstu, ukazuju na stilske i semantičke razlike - biraju riječi, stilski dotjeruju tekst izabranim leksemama; saznaju bogatstvo značenja - prave akcelerativni rječnik - traže i objašnjavaju značenja riječi približnih oblika tipa: lažan – lažljiv, strašan – strašljiv, interes – interesovanje itd. - prepoznaju lekseme u tekstu, navode primjere, uočavaju njihovu stilsku vrijednost, preoblikuju - prepoznaju riječi po porijeklu (iz kojeg su jezika), traže odgovarajuće iz maternjeg - razgovaraju o stilskoj vrijednosti tekstova - navode primjere iz neposrednog iskustva itd.

- osnovne konstrukcije rečenica - imeničke sintagme - tipovi atributa - apozitiv i apozicija 6. Pravopis Transkripcija riječi iz stranih jezika (osnovni principi) 8. Kultura izražavanja Kazivanje i recitovanje napamet naučenih književno-umjetničkih tekstova - pismene vježbe (novinarska vijest, članak, izvještaj, intervju, komentar)

Poznaje osnovne konstrukcije predikatske rečenice. Poznaje i prepoznaje druge konstrukcije rečenica. 6. Učenik zna da uoči veze između stranih i domaćih riječi. 8. Učenik razvija sposobnost kazivanja teksta. Učenik se osposobljava za stvaranje različitih tipova teksta uz korišćenje ranijih iskustava.

6. Međujezička preplitanja kao razlog integracija naroda. 8. Integracija kroz razvijanje samopuzdanja i takmičarskog duha u usmenom i pismenom izražavanju.

5.3. Na tekstovima tražiti, podvlačiti, uočavati, bilježiti I obrazlagati sintaksične jedinice. 6. Objašnjavanje na primjerima I provjera na pravopisnim vježbama. 8. Izražajno govore pjesmu ili prozni odlomak po izboru ili iz programa: - vode računa o jezičkoj pravilnosti - pišu izvještaj, članak, vijest… - čitaju po izboru reportažu, putopis, dnevnik, biografiju

- čitaju konverzacioni i književni tekst, obraćaju pažnju na tempo izgovora, intonaciju, naglašavanje riječi ili grupe riječi.

Razred: četvrti Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja 1. Metodologija proučavanja

književnosti

1.1. Metode zasnovane na spoljašnjem pristupu: - pozitivistička -psihološka -arhetipska -teorija recepcije 1.2. Metode zasnovane na unutrašnjem pristupu -formalistička (ruski formalizam)

1.1. Učenik stiče teorijska znanja i formira pravilan pristup književnom tekstu zasnovan na upotrebi i orkestraciji različitih metoda. 1.2. Učenik razlikuje metode spoljašnjeg i unutrašnjeg pristupa književnom djelu

1.1. Stvaranje ličnosti koja umije da koristi stečena iskustva i samostalno proučava književno djelo.

1.1. Nastavnikovo izlaganje uz razgovor sa učenicima.

- strukturalistička -fenomenološka -semiotička - pluralizam metoda - književna kritika 1.3. Alber Kami: ’’Stranac’’ - egzistencijalizam - ’’Mit o Sizifu’’ - roman parabola i njegova motivaciona načela 1.4. Semjuel Beket: ’’Čekajući Godoa’’ - kratak osvrt na istoriju drame - antidrama - kompozicija i njene tehnike (inovacije). 1.5. Ivo Andrić:

1.3.Učenik je sposoban da jednu od obrađenih metoda primjeni u analizi teksta U stanju je da razumije i objasni parabolu. Uočava filozofiju apsurda na primjeru junaka. 1.4 Učenik razumije scenski jezik antidrame Uočava usložnjavanje jezičkog i scenskog znaka. 1.5. Učenik uočava specificnosti kompozicije Prepoznaje tehniku “priče u

1.3. Razvijanje kritičkog stava prema društvenim ograničenjima -njegovanje tolerancije -uvažavanje ličnosti koje odstupaju od konvencija. 1.4. Razivjanje sposobnosti uočavanja različitih egzistencijalnih situacija; - razvijanje kritičkog stava prema uzaludnom čekanju (živjeti sada i ovdje). 1.5. Uspostavljanje kritičkog stava prema totalitarizmu i razvijanje sposobnosti stvaralačkog nadigravanja

1.3.Komentarisanje postupaka glavnog junaka; -povezivanje metateksta i prototeksta. 1.4. Čitanje i analiza na času; -mogućnost scenskog prikaza. 1.5. Čitanje odlomaka; - rasprava o simbolici teksta “Proklete avlije”.

’’Prokleta avlija’’ - kompozicija koncentričnih krugova - sistem tačaka gledišta 2. Lirika 2.1. Vasko Popa: ’’Kora’’ - slojevita struktura književnog djela - postmodernizam u lirici Mak Dizdar: “Modra rijeka” Dobriša Cesarić: Pjesma po izboru Radovan Zogović: ’’Instrukcija maslini’’ Husein Bašic “Molitva”

priči”. Uočava simboličko usložnjavanje strukturnih elemenata i književnog jezika. Primjenjuje znanje o tačkama gledišta na ovom tekstu. 2.1. Učenik uočava specifičnu formu obraćanja; -prepoznaje hermetičnost pjesničkog izraza; -pravi razliku izmedju denotativnog i konativnog značenja riječi; -u stanju je da izdvoji sloj zvučanja, sloj značenja, sloj shmetazovanih aspekata i sloj prikazanih predmetnosti(primjena fenomenološke metode). Razumije i vrednuje konvencije lirske pjesme (dvosmislenost, asocijacije); -uviđa značaj zavičajnih motiva u modernoj lirici; -razlikuje vizuelnu i

konačnosti. 2.1. Njegovanje osjećajnog doživljaja svijeta; -obogaćivanje senzibiliteta u osmišljavanju svakodnevice.

Učenici pišu prikaze o književnim likovima (gledanje filma). 2.1..Izražajno čitanje pjesme; -uočavanje funkcije sloja zvučanja i ritimičko–metričke sheme.

3. Kratka priča 3.1. Ranko Marinković: ’’Ruke’’ Sreten Asanović “Igra” Zuvdija Hodžić: “Neko zove” (izbor) 4. Moderni roman 4.1. Meša Selimović: ’’Derviš i smrt’’ - meditativna proza -psihološka ili arhetipska metoda

auditivnu dimenziju slike. 3.1.Učenik uočava specifičnosti pripovijedanja, jezgrovitost pričanja I dramske elemente u narativnoj podlozi Umije da objasni ekonomičnost izraza. 4.1. Učenik uočava specifičnosti pripovijedanja u prvom licu Prepoznaje psihološke

3.1. Razvijanje sposobnosti za prihvatanje različitih sociokulturnih modela. 4.1. Uočavanje univerzalnih problema ljudske sudbine; -shvatanje značaja životnog oslonca.

3.1. Čitanje i analiza priča -korišćenje različitih pristupa u analizi; -proširivanje “horizonta očekivanja”; -pisanje eseja. 4.1. Analiziranje odabranih odlomaka; -učenike upoznati sa djelovima iz autobiografije “Sjećanja”; -rad po grupama (prikaz).

4.2. Mihailo Lalić: ’’Lelejska gora’’ -semiotička metoda -narativne tehnike unutrašnjeg monologa i solilokvija -subjektivno vrijeme -subjektivna projekcija prostora 5. Domaća lektira 5.1. V. Šekspir: Hamlet - psihoanalitički pristup - recepcijski pristup(moderna recepcija renesansne drame)

momente i motive. Koristi različite modele tumačenja. Koristi znanja o arhetipskom pristupu. Uočava da je narativna struktura podređena modelovanju lika. 4.2. Učenik umije da objasni strukturu romana u prvom licu. Uočava složena značenja prostornih struktura u romanu Prepoznaje elemente arhetipskog i shvata ulogu đavola. Razumije postupak udvajanja lika. Razlikuje realni od iracionalnog hronotopa. 5.1. Učenik je primjenio znanja o drami na primjeru “Hamleta”. Izvršena je analiza etapa u razvoju dramske radnje.

4.2. Razvijanje svijesti o značaju samokontrole; -izgrađivanje saznanja o slojevitosti ljudske psihe. 5.1. Njegovanje osjećaja za pravdu, ljepotu i sklad; - traženje satisfakcije u katarzi na izuzetnim umjetničkim ostvarenjima.

. 4.2 Čitanje odlomaka i rasprava o njima; - analiza situacija lika - rasprava o dramskoj funkciji đavola u romanu. 5.1.Čitanje radova; - komentari i rasprava o pročitanom; - odgledati film ili predstavu “Hamlet”.

5.2. F. M. Dostojevski: ’’Braća Karamazovi’’ - psihološki roman - polifonijska struktura - motivacijska načela i njihov sukob 6. Jezik 6.1. Sintaksa - padežni sistem (pojam padežnog sistema i predloško – padežnih konstrukcija) - osnovne imeničke,

Učenik je obrazložio pokretačku ulogu motiva oklijevanja. 5.2. Učenik je uočio tematske slojeve, kriminalističkog, filozofskog i melodramskog. Shvatio je pojam “karamazovštine”. Primjenio je više metoda u obradi teksta. Izvršio je analizu psihopatoloških stanja junaka. 6.1.Učenik prepoznaje padeže. Uočava greške (namjerno napravljene) u upotrebi

5.2. Razvijanje zdravog odnosa prema egzistenciji; - učenje na tuđim ili umjetničkim primjerima. 6.1. Njegovanje sigurnosti, preciznosti, tačnosti, logičkog mišljenja, imenovanja pojmova; - razvijanje istraživačkog duha; - formiranje sigurnosti u jezičkom nastupu.

5.2. Dnevnik čitanja; - čitanje radova; -komentari i rasprava o pročitanom; -mogucnost gledanja filma. 6.1.Izrada grafikona sa padežima i pitanjima na koja se dobijaju padeži. Na tekstovima tražiti, podvlačiti, uočavati, bilježiti.

pridjevske i priloške vrijednosti padežnih, odnosno predloško – padežnih konstrukcija - kongruencija: definicija i osnovni pojmovi; gramatička i semantička kongruencija - sistem zavisnih rečenica (imeničke, pridjevske i priloške zavisne rečenice) - glavne vrste zavisnih rečenica: izrične (sa upravnim i neupravnim govorom), odnosne, mjesne, vremenske, uzročne, uslovne, dopusne, namjerne, poredbene i posljedične - veznički izrazi - sistem nezavisnih rečenica (obavještajne, upitne, zapovjedne, željne, uzvične) - - naporedne konstrukcije

padeža u pojedinim tekstovima. Učenik je savladao vještinu pravilnog slaganja rečeničnih djelova. Poznaje osnovna pravila kongruencije. Razlikuje gramatičku i semantičku kongruenciju. Umije da se pravilno izražava. Poznaje sistem zavisnih, nezavisnih rečenica i naporednih konstrukcija Umije da pravilno i jasno izrazi misao. Siguran je u svoje jezičko izražavanje.

Bogaćenje enzibilnosti i jezičke kreativnosti.

Učenici sami pišu rečenice (po grupama, u parovima, pojedinačno) Zadati tekstovi – uspostavljanje veze među djelovima.

glavni tipovi naporednih konstrukcija: sastavne, rastavne, suprotne, isključne, zaključne i gradacione - raspoređivanje sintaksičkih jedinica - komunikativna kohezija

glagolski vid i rod

- negacija - glagolska vremena i glagolski načini (osnovni pojmovi) - vremenska i modalna značenja ličnih glagolskih oblika: prezent, perfekat, aorist, imperfekat, pluskvamperfekat, futur prvi , futur drugi, kondicional, imperativ

Učenik može da uspješno komunicira. Može da izrazi misao na više načina. Zna pravilno da upotrijebi i piše negaciju. Pravilno primjenjuje dvostruku negaciju. Poznaje glagolska vremena i načine Razlikuje indikativnu, relativnu i modalnu upotrebu. Zapaža stilske vrijednosti.

7. Razvijanje samopouzdanja i sigurnosti prilikom pisanja.

7. Pravopisne vježbe.

7. Pravopis Interpunkcija pravopisni znaci Kultura izražavanja 7.1. Usmeno izražavanje - retorika; razgovor; kratak monolog - odnos između govornika i auditorija - vježbe javnog govorenja pred auditorijem (upotreba podsjetnika, improvizovano izlaganje, korišćenje mikrofona) 7.2.Pismeno izražavanje - stilistika - funkcionalni stilovi: administrativno – poslovni; molba, žalba, poslovno pismo - oblici pismenog izražavanja: prikaz, osvrt, rasprava, književne paralele, esej

7. Učenik pravilno upotrebljava pravopisne i interpunkcijske znake. 7.1. Učenik govorno nastupa. Pri govornom nastupu koristi podsjetnik, razvija sposobnost improvizacije. 7.2. Učenik poznaje funkcionalne stilove. Poznaje karakteristike publicističkog stila i njegovih vrsta. Lako ih razlikuje. Umije sam da odabere teme i adekvatno ih obradi.

7.1. Njegovanje jezičke kulture. 7.2.Stvaralačko pisanje

7.1 Na odgovarajućim tekstovima, nastupima, prikazima učenici prepoznaju, vježbaju, pripremaju odgovarajuće govorne nastupe. 7.2.Učenici vježbaju pisanje odgovarajućih tekstova.

6. Didaktičke preporuke Zbog brojnosti i raznovrsnosti programa pojedinačne didaktičke preporuke bile bi nefunkcionalne, pa su ponuđene kao jedinstven prilog svakom pojedinačnom programu. Članovi komisije su pokušali da program i nastavne ciljeve Maternjeg jezika i književnosti usklade sa savremenim izučavanjem književnih tekstova i jezika, te da ih prilagode aktuelnim didaktičkim normama, čime bi se modernizovala nastava ovog predmeta u srednjim stručnim školama. Zbog predočene neophodnosti pisanja zajedničkih udžbenika za gimnazije i srednje stručne škole, autori ovog programa su u najvećoj mjeri ispoštovali sadržaje gimnazijskog programa za predmet Maternji jezik i književnost. Radi kontinuiteta u izučavanju crnogorske književnosti, u najobimnijim programima (4+3+3+3) i (3+3+3+3), ponudili smo dramu Nikole I Petrovića Njegoša ''Balkanska carica'', kao izborni sadržaj, i prvi crnogorski roman ''Nevidbog'' Rista Ratkovića, kao obavezni sadržaj. Kako je u stručnoj školi ovaj predmet od opšteg a ne uže stručnog značaja, zastupljen sa najviše tri časa sedmično, bila je neophodna redukcija sadržaja, informativnih ciljeva i formativnih zahtjeva. U nastavnom procesu ne treba zanemariti darovitije učenike, kao ni one koji otežano prate predmetne sadržaje, pa je zadatak nastavnika da organizuje dodatnu i/ili dopunsku nastavu. Uz predložene programe, predviđeni su i prezentovani izborni, koji se mogu realizovati po stručnoj procjeni nastavnika. Jezički sadržaji su sitematski raspoređeni. U dijelu usmene kulture izražavanja obogaćeni su proučavanjem i primenom funkcionalnih jezičkih stilova, čime je nastava maternjeg jezika znatno inovirana a učenicima je omogućeno da steknu, do sada zapostavljenu, funkcionalnu pismenost. Jezik se izučava sistematski, a usvajanje jezičke norme se kontroliše i proverava u svakom razredu putem pismenih i govornih vježbi. Učenicima se stavlja do znanja da su govor, čitanje, pisanje i slušanje složeni misaoni i radni procesi koji zahtevaju stalno usavršavanje i nadogradnju. Dakle, posebnu pažnju treba pokloniti kulturi izražavanja. Rad na času treba da razvija kooperativnost učenika, da ih podstiče na timski i istraživački rad, kreativnost i originalnost u rešavanju zadataka. Koncept aktivne nastave treba da bude osnovno didaktičko načelo po kojem će se organizovati rad na času. Budući da učenici u prvom razredu savladavaju pristup književnom djelu, to jest osnovna književnoteorijska znanja, nastavu književnosti u kasnijim razredima treba utemeljiti na primjeni tih znanja u obradi konkretnih tekstova, koji pripadaju različitim poetikama i književnim pravcima. Nastavu književnosti, gdje god to uslovi dozvoljavaju, treba povezati sa pozorišnom i filmskom umjetnošću, što će učenicima približiti književne sadržaje i istovremeno ukazati na različita modelativna sredstva pomenutih umjetnosti. Trebalo bi ravnomjerno rasporediti i unaprijed predvidjeti broj stranica koje učenici u toku godine čitaju. Pri tom treba izbjeći pretjerano opterećivanje učenika i nefunkcionalno gomilanje zadataka, a akcenat staviti na kvalitet ne na kvantitet čitanja.

Bilo bi poželjno da se učenici osposobe i za priređivanje teksta (eseja, domaćeg zadatka) na računaru. Kod zanatskih zanimanja (tri ili dva razreda, sa dva časa sedmično) neophodna su prilagođavanja kako u izboru jednostavnijih književnih tekstova i kraćih formi, tako i u pogledu redukcije jezičkih sadržaja. Nastavniku je prepušteno da na osnovu uvida u kvalitet znanja učenika adekvatnim izborom oblika izvođenja nastave postigne neophodne formativne ciljeve. Budući da živimo u informatičkom dobu, neophodno je da se učenici osposobe za adekvatno korišćenje izvora informacija: rečnika, enciklopedija, interneta. Opšti cilj nastave Maternjeg jezika i književnosti jeste svestran razvoj učenikove ličnosti i njegova socijalizacija, to jest konstruktivno uključivanje u društveni život. Smatramo da je nastava književnosti u tom smislu veoma inspirativna jer, izučavajući književnu, fiktivnu stvarnost, učenici se upoznaju sa različitim sociokulturnim kodovima i etičkim kodeksima. Na taj način oni prevladavaju eventualnu ksenofobiju i razvijaju toleranciju prema različitim kulturnim modelima. Dakle, sadržaji koji se izučavaju u okviru ovog predmeta mogu poslužiti za ostvarivanje brojnih socijalizacijskih ciljeva: razvijanje verske i nacionalne tolerancije, usvajanje demokratskih principa, uočavanje značaja porodice i njene podrške, uvažavanje sagovornika i razvijanje kulture dijaloga. Bilo bi poželjno da učenici tokom srednjoškolskog obrazovanja upoznaju geografske lokalitete od književnoistorijskog i kulturnog značaja, kao i najvažnije kulturne spomenike i institucije u Crnoj Gori. U tu svrhu trebalo bi organizovati ekskurzije. Nastavnik po mogućnosti na početku školske godine zajedno sa učenicima određuje radne zadatke koje će oni u toku godine realizovati. Pri tom bi bilo poželjno ravnomjerno rasporediti gradivo da pojedini učenici ne bi bili zapostavljeni a drugi preopterećeni. Da bi se znanje iz kniževnosti formiralo kao funkciolani sistem, neophodno je uspostavljati stalne paralele među djelima i epohama, što će učenicima omogućiti i savladavanje osnovnih principa komparativnog izučavanja književnosti. Predvidjeno je da izrada školskih pismenih zadataka traje dva školska časa. 7. Okvirni spisak literature Teorijsko-metodološka i ostala literatura ponuđena je u cilju modernizacije nastave maternjeg jezika i književnosti. U pitanju je mogući izbor koji svaki nastavnik dograđuje ili mijenja shodno sopstvenoj metodologiji, koju će koristiti u ostvarivanju postavljenih operativnih ciljeva. 1. Rečnik književnih termina, Nolit, Beograd, 1985. 2. Kristal Dejvid: Enciklopedijski rečnik moderne lingvistike, Nolit, Beograd, 1985. 3. Marinković Simeon: Metodika kreativne nastave srpskog jezika i književnosti, Kreativni centar, Beograd, 1995. 4. Bugarski Ranko: Uvod u opštu lingvistiku, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1995 (treće izdanje). 5. Klajn Ivan: Jezik oko nas, Nolit, Beograd, 1980. 6. Klajn Ivan: Rečnik jezičkih nedoumica, Nolit, Beograd, 1987 (drugo izdanje). 7. Klajn Ivan, Ivić Pavle, Pešikan Mitar, Brborić Branislav: Jezički priručnik, RTB Beograd, 1991.

8. Stanojčić Živojin, Popović Ljubomir: Gramatika srpskog jezika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1997 (peto izdanje). 9. Stevanović Mihailo: Savremeni srpskohrvatski jezik I i II, Naučna knjiga, Beograd, 1975 (treće izdanje). 10. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura I, Stručna knjiga, Beograd, 1998 (četvrto izdanje). 11. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura II, Stručna knjiga, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 12. Ivić Milka: O Vukovom i vukovskom jeziku, Čigoja, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 13. Selimović Meša: Za i protiv Vuka, Beograd, Bigz, 1981. 14. Rečnik srpskohrvatskog književnog jezika, Matica srpska, Novi Sad. 15. Vuk Stefanović Karadžić: Srpski rječnik. 16. Ostojić Branislav, Vujičić Dragomir: Rečnik (i)jekavizama srpskog jezika, CID, Podgorica, 2ooo. 17. Vuković Novo, Putevi stilističke ideje, Podgorica – Nikšić, Jasen, 2000. 18. Bahtin Mihail: O romanu, Nolit, Beograd, 1989. 19. Radoje Simić: Morfofonološki procesi u srpskohrvatskom jeziku, njihovi uzroci i posledice; ITP ''Unireks'' – Nikšić, MH ''Aktuel'' – grafički atelje, Zemun; Beograd – Nikšić, 1994. 20. Bart Rolan: Književnost, mitologija, semiologija, Nolit, Beograd, 1971. 21. Bašlar Gaston: Poetika prostora, ''Kultura'', Beograd, 1969. 22. Curtijus E. R.: Evropska književnost i latinsko srednjovjekovlje, Matica hrvatska, Zagreb, 1971. 23. Čomski Noam: Gramatika i um, Nolit, Beograd, 1972. 24. Dubrovski Serž: Zašto nova kritika, ''SKZ'', Beograd, 1971. 25. Ejhenbaum Boris: Književnost, Nolit, Beograd, 1972. 26. Epštejn Mihail: Postmodernizam, ''Zepter Book World'', Beograd, 1998. 27. Fraj Nortrop: Anatomija kritike, ''Naprijed'', Zagreb, 1979. 28. Istorijski roman, Institut za književnost i umetnost Beograd, Institut za književnost Sarajevo, 1992 – 1996. 29. Jaus Hans Robert: Estetika recepcije, Nolit, Beograd, 1978. 30. Jung K. G.: Čovek i njegovi simboli, Narodna knjiga – Alfa, Beograd, 1996. 31. Kaler Džonatan: Strukturalistička poetika, SKZ, Beograd, 1990. 32. Kasirer Ernst: Filozofija simboličkih oblika, Dnevnik, ''Književna zajednica Novog Sada'', Novi Sad, 1985. 33. ''Književno delo i njegova građa'', ''Tekst i kontekstualnost'', ''Citat, montaža, kolaž'', Treći program, br. 39, Beograd, 1978. 34. Lotman Jurij: Zapažanja o umetničkom prostoru, ''Književna kritika'', Beograd, jul – avgust 1989. 35. Miočinović Mirjana: Moderna teorija drame, Nolit, Beograd, 1981. 36. Kajzer: Jezičko književno djelo, ''Književna misao'', Beograd, 1973. 37. Nova kritika, Prosveta, Beograd, 1973. 38. Meletinski E. M, Poetika mita, Nolit, Beograd. 39. Petković Novica: Od formalizma ka semiotici, BIGZ, Beograd, 1984., «Dva srpska romana» (Studije o Nečistoj krvi i Seobama), Beograd, Narodna knjiga, 1988. 40. Sosir Ferdinand: Opšta lingvistika, Nolit, Beograd, 1977. 41. Šklovski Viktor: Energija zablude, Prosveta, Beograd, 1981. 42. Teorija filma, priredio Dušan Stojanović, Nolit, Beograd, 1978. 43. Turković Hrvoje: Razumijevanje filma, Grafički zavod Hrvatske, Zagreb, 1988.

44. Uspenski Boris: Poetika kompozicije, Semiotika ikone, Nolit, Beograd 1979. 45. Velek Rene, Voren Ostin: Teorija književnosti, Nolit, Beograd, 1974. 46. Pravopis srpskohrvatskog jezika, školsko izdanje, Matica srpska / Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, Beogradski izdavačko – grafički zavod, Beograd 1977. 47. Mitar Pešikan, Mato Pižurica, Jovan Jerković: Pravopis srpskoga jezika, priručnik za škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva – Beograd, Matica srpska, Novi Sad 2001. 48. R. Simić, Ž. Stanojčić, B. Ostojić, B. Ćorić, M. Kovačević: Pravopis srpskoga jezika sa rečnikom, Beograd – Nikšić, 1993. 49. Milivoj Solar, Teorija književnosti, Zagreb, Školska knjiga, 1984. 50. Petar Milosavljević, Teorija književnosti, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 1997. 51. D. Vučenov, Domanovićeva satira kao pripovetka, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 52. Miroslav Egerić, Derviš i smrt Meše Selimovića, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 53. Branko Popović, Lelejska gora Mihaila Lalića, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 54. V. Vuletić, Revizor Nikolaja Gogolja, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 8. Materijalni uslovi za izvođenje nastave Materijalni uslovi podrazumijevaju: kvalitetne učionice, kabinet, medijateke, biblioteku, sredstva za obuku nastavnika. Valjalo bi da postoje i saradnici, medijatori, u toku sprovođenja reforme obrazovanja. 9. Obavezni načini provjeravanja znanja - Provjeravanje mora da bude redovno, stimulativno i javno; - Učenik treba da ima svoj karton u koji bi se unosili rezultati svih provjera – numerički i opisni; - U jednom polugodištu učenik mora da bude ocijenjen najmanje dva puta; - Ocjenjuju se: pismeni i domaći zadaci ( NAPOMENA: Rade se dva ili četiri pismena zadatka u toku školske godine). dnevnici čitanja govorni nastupi recitovanje znanja i vještine u okviru grupnog rada - Ocjenjivanje učenika slijedilo bi taksonomske stepene na osnovu Blumove klasifikacije (prepoznavanje, razumijevanje, upotreba, analiza, sinteza, vrednovanje). 10. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine koja je izvedena iz ocjena sa usmenih i pismenih provjera dobijenih tokom klasifikacionih perioda; - Izrada svih hronoloških tabela.

11. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika Nastavu maternjeg jezika i književnosti mogu izvoditi diplomirani profesori srpskohrvatskog jezika i književnosti, srpskog jezika i književnopsti , hrvatskog jezika i književnosti, bosanskog jezika i književnosti, književnosti i srpskog jezika, komparativne i opšte književnosti. 12. Način prilagođavanja predmeta učenicima sa posebnim potrebama - Program za izuzetno nadarene učenike; - Individualna nastava; - Nivo povećanih zahtjeva od 30% - 100% - u zavisnosti od procjene nastavnika - Obezbijediti posebne materijalno-tehničke uslove za rad sa ovakvim učenicima. 13. Povezanost sa drugim predmetima - Likovna i muzička umjetnost - Istorija - Psihologija - Sociologija - Arhitektura -Matematika (npr.: znak u matematici) Računarstvo i informatika ISPITNI KATALOG NASTAVA JEZIKA Opšta znanja o jeziku U okviru opštih znanja o jeziku učenik mora da zna: - šta je jezik, njegova svojstva i funkcije - da objasni razvoj jezika - šta je jezička konvencija - razvoj i vrste pisama - porodicu jezika kojoj pripada njegov maternji jezik - da odredi mjesto maternjeg jezika u porodici jezika - šta je višejezičnost, a šta više imenovanja jednog jezika - kako se normira i standardizuje jezik - koji su važeći pravopisi, rječnici i gramatike maternjih jezika - da ih upotrebljava, tj. da pronađe informaciju - književne jezike i pisma do Vuka, Vukov rad i savremenu jezičku situaciju, književne dogovore - narječja i dijalekte našeg jezika - vrste raslojavanja jezika i termine vezane za njih (idiolekt, sociolekt...).

Gramatika Učenik iz gramatike treba da zna: - jezičku strukturu i nauke koje se bave jezikom - glasovne promjene i njihovu pravilnu upotrebu u govoru i pisanju - da pravilno akcentuje (kvantitet i kvalitet, mjesto akcenta) - vrste riječi i njihove osobine (gramatičke kategorije i sintaksičke funkcije) - da ih mijenja (deklinacija, konjugacija, komparacija) - da ih pravilno upotrebljava u govoru / pisanju - da riješi jezičku nedoumicu upotrebom rječnika, gramatike, pravopisa - kako se tvore riječi - da pravilno piše složenice i polusloženice - leksikološke termine (leksikografija, leksema) - da razlikuje riječi po porijeklu i riječi prema upotrebi - da ih navede - da ih adekvatno koristi - da prepozna tip i karakter teksta na osnovu leksema - šta su fraze, termini, kalkovi, klišei - da pravilno i jasno izrazi misao, tj. da sklapa rečenične djelove - da preoblikuje (izrazi misao na više načina) - da uoči informativnu i stilsku vrijednost rečenice - da pojednostavi izraz - da razlaže složene rečenice na proširene (proste) - da usložnjava rečenicu (stvara složene od proširenih) - padežni sistem i sinonimiju padeža - da pravilno upotrijebi padežne oblike u govoru i pisanju - da pravilno koristi predloško-padežne konstrukcije - da pravilno izgovori i napiše negaciju - pravila kongruencije - glagolska vremena i načine - da pravilno izgovara i napiše glagolske oblike - da razlikuje indikativnu, modalnu i relativnu upotrebu glagolskih vremena i načina - da uoči njihovu stilsku funkciju - šta je pragmatična strana jezika i da poznaje govorne činove. Poznavanje pravopisa - da upotrijebi veliko slovo u pisanju - da piše skraćenice - da pravilno piše ijekavicu - da pravilno rastavlja i sastavlja riječi u pisanju - da rastavlja riječi na kraju reda - da koristi interpunkciju i pravopisne znake gdje je potrebno - da prilagođava riječi iz stranih jezika maternjem - da ih pravilno mijenja i piše (transkripcija). Kultura čitanja, slušanja i govora - da primijeni gramatička i pravopisna pravila - da normira određeni tekst - da jasno, razumljivo i pravilno govori i piše.

Slušanje i govor Učenik: - razumije pročitano (odslušano, odgledano) - može da odgovori na pitanja vezana za sadržinu (zapaža detalje) - umije da komentariše (kritički procijeni) tekstove - može da prepozna namjenu, stil, razumljivost, jezičku pravilnost, stav autora teksta - može da ispravi nepravilnost i nerazumljivost - umije da ispriča događaj - umije da ga obogati deskripcijom i emocijama - može da prepozna funkcionalane stilove, njihove vrste i da ih kritički doživljava - umije samostalno da pripremi govorni nastup i da govorno nastupa - umije da koristi podsjetnik i da improvizuje - umije izražajno da govori - umije da rezimira - sposoban je da razgovara, polemiše - umije da argumentuje stavove - uvažava sagovornika - na osnovu slušanja može da prepozna biografiju, putopis, reportažu, esej. Čitanje - umije da čita pravilno, tečno i izražajno - umije pravilno da akcentuje, intonira, pravi pauze - razumije pročitano - umije da čita vodeći računa o stilu i o namjeni pročitanog. Pisanje - zna samostalno da napiše sastav - zna da napiše esej - zna da napiše rezime - zna da piše bilješke, podsjetnik, zapisnik - zna da koristi naraciju, deskripciju, refleksiju i raspravu - prepoznaje i piše različitim funkcionalnim stilovima i koristi njihove oblike: kraći tekst naučnog stila (stručni) publicističke vrste: vijest, informaciju, intervju, reportažu administrativne: molbu, žalbu, čestitku, konkurs, oglas - zna da napiše putopis, biografiju kao umjetnički i neumjetnički tekst - zna da lektoriše tekst, koristeći osnovne lektorske znake - može da stilizuje tekst. NASTAVA KNJIŽEVNOSTI Opšti standardi -Učenici su u stanju da pročitaju i interpretiraju književne tekstove -Nakon čitanja učenici su u u stanju da analiziraju tekst uz primjenu književno teorijskih znanja - Sposobni su da vrednuju estetske, etičke i saznajne domete pročitanog djela. - U stanju su da nastavu književnosti dovedu u vezu sa sopstvenim iskustvima i znanjima iz drugih oblasti.

-Učenici su sposobni da komentarišu djelo, da načine književnu paralelu i da vrednuju djela ( u pismenoj i usmenoj formi) -Učenici su u stanju da napišu tekst u kojem prikazuju određenu književnu problematiku, dnevnik čitanja, interpretacije, esej i, izuzetno, da sami stvaralački pišu - Poznaju književne epohe i pravce, mogu da ih porede i vrednuju njihove domete. - Povezuju teoriju i istoriju književnosti u koherentan sistem znanja. - Smisleno i samostalno upotrebljavaju teorijska znanja o književnosti. Standardi prema godinama učenja I razred Učenik treba da: - samostalno i sa razumijevanjem, u sebi ili naglas, čita književno-umjetnički tekst (odnosno odlomak teksta) iz savremene književnosti, kao i tekstove od antike zaključno sa klasicizmom - umije da izrazi svoj doživljaj, osjećanja, predstave, mišljenja i spoznaje izazvane književno-umjetničkim tekstom - na primjeru određenog teksta odredi književni rod (lirika, epika, drama) i književnu vrstu, kao i da svoje određenje obrazloži - jasno formuliše temu djela i razlaže ga na manje tematsko-motivne cjeline - objasni svojstva pjesničkog jezika: slikovitost, emocionalnost, ritmičnost, preobražaj i punoću značenja - u lirskom tekstu uoči i izdvoji najfrekventnije stilske figure (lirske paralelizme anaforu, epiforu, metaforu, metonimiju, eufemizam, alegoriju, simbol; asindet, polisindet, elipsu; aluziju, osimoron, ironiju) - raščlani stih prema zakonima naše silabičko-tonske versifikacije: da odredi stope, naglaske, cezuru, prepozna i razlikuje trohej, jamb, daktil, strofu i tip rime - kompozicionu organizaciju pjesme dovede u vezu sa njenim smislom (efekti ponavljanja, raspored pjesničkih slika) - sonetnu formu - prepozna i odredi baladu - šta je psalam - razliku između epike u stihu i epike u prozi - uoči odlike strukturnih elemenata epskog: prostora, vremena i zbivanja - razlikuje termine: sadržaj, fabula i siže - sažeto izloži fabulu djela i ukaže na epizode i digresije - razumije i razlikuje motiv i motivaciju - odlike epske pjesme i epa; posebno epskog stila na primjeru naše epike - razlikuje pripovijetku, novelu i roman - uoči poziciju pripovjedača: er- i ich- forma, pouzdani i nepouzdani pripovjedač - razlikuje dramski tekst i didaskalije i u stanju je da kompoziciono razloži dramu prema trodjelnoj / petodjelnoj shemi - uoči konfliktne linije, glavnu i sporedne i da o njima izvještava - objasni pojam katarze - napravi književnu paralelu, zasnovanu ili na kontrastnim odlikama književnih epoha ili na motivsko-tematskoj i idejnoj sličnosti djela - ukaže na etičke i saznajne vrijednosti djela - pripremi i održi govorni nastup o književno-umjetničkom tekstu

- izražajno napamet kazuje jedan kraći književni tekst, čime dokazuju sposobnost estetskog doživljaja i interpretacije - napiše sastav o pročitanom djelu: da opišu lik, izlože radnju, komentarišu djelo i načine osnovnu književnu analizu - napiše literarni tekst o svom doživljaju književnog djela, dnevnik čitanja, odnosno kraći prikaz pročitanog djela II razred - objasni promjene u okviru književnih rodova kroz epohe i stilove od prosvjetiteljstva zaključno sa realizmom -da odredi odlike prosvjetiteljstva, razlikuje klasicizam i romantizam, romantizam i realizam; - u tekstu koji pripada lirici, razumije i može da objasni promjenu senzibiliteta koji donosi romantizam (weltschmertz, spleen) i na primjerima obrazlaže odlike romantičarskog stila - načini stilsku i versifikacijsku analizu pjesama našeg romantizma, da obrazloži njihove estetske domete i idejne vrijednosti - analizira pjesmu kao dinamičku strukturu slojeva zvučanja, značenja, prikazanih predmetnosti i ideja, i uočava fenomen opalizacije književnog teksta - objasni formu poeme kao žanrovske transformacije romantičarskog spjeva - odlike univerzalnih likova epohe romantizma - govori o Njegoševom djelu, o njegovim žanrovskim odlikama, odnosu fikcije i istorije, kolektivnom i pojedinačnom junaku, sukobu motivacijskih načela koji otkriva njegov univerzalno humanistički karakter. - objasni postupak očuđenja na primjeru književnog teksta - razlikuje realizam kao metod i kao pravac - analizira roman kao cjelinu i u stanju je da izvrši fenomenološko raslojavanje teksta - poznaje istorijski razvoj romana i navede njegove vrste, posebno roman u stihu, društveni roman, paralelni roman, roman iskaz... - objasni žanrovsku transformaciju od klasične do Gogoljeve drame koja ukida tradicionalne likove, zaplete i dramska rješenja - izražajno kazuju napamet jedan književni tekst - da govori o odabranom književnom djelu - napiše prikaz djela, književnu paralelu, komentar djela zasnovan na samostalnom uočavanju i promišljanju i upotrebi stečenih književno teorijskih znanja i stručne literature III razred - sa razumijevanjem čita književne tekstove epohe moderne, pravaca s početka XX vijeka i međuratne književnosti - kada je u pitanju lirika objasni izmjenu pjesničkog senzibiliteta i tradicionalnog pjesničkog jezika u modernoj književnosti - objasni simbol, univerzalnu analogiju, sinesteziju, estetiku ružnog, kao i liriku velegrada - da ostvari stilsku i versifikacijsku analizu modernističkog stihovanog teksta, da rezultate poveže sa smislom pjesme, pri čemu koristi znanja stečena u prethodnim razredima - uoči avangardna svojstva tekstova, novu leksiku i njene estetske domete

- obrazloži smjenjivanje tačaka gledišta i obrazloži estetske i saznajne domete tog postupka - izloži razvoj romana, posebno psihološki roman, lirski roman, roman-parabolu, roman-hroniku i u stanju je da na primjerima obrazloži transformacije strukturnih elemenata epskog - moderni dramski postupak: psihološki i socijalno motivisan dramski sukob - izražajno kazuje jedan književni tekst - napiše esej o pročitanom djelu IV razred - poznaje termine prototekst i metatekst - sa razumijevanjem čita književne tekstove iz savremene književnosti - razrješava hermetičnost lirike XX vijeka, koristeći stečena znanja iz versifikacije - uoči i izloži složene osnove tradicionalnog i modernog senzibiliteta - prepozna intertekstualne veze pjesama sa drugim književnim djelima, mitologijom, istorijom, filozofijom - transformacije romanesknog žanra: roman – filozofska parabola, polifonijski roman, roman toka svijesti, monološko-asocijativni roman, roman zasnovan na poetici mitologizovanja, filozofsko- realistički roman, roman-rječnik, roman-inventar, postmodernistički roman... - razumije antidramu i poznaje njen scenski jezik - obrazloži postmodernistički postupak: pastiš, palimpsest, montažu, citatnost, metatekstualnost - razliku između spoljašnjeg i unutrašnjeg pristupa književnom djelu - osnovne principe savremenih književnih teorija i primjenjuje njihove modele analize: formalizam, semiotiku, strukturalizam, fenomenološki pristup, arhetipski pristup - pokaže da ima opšti uvid u književnu istoriju - pokaže da u okviru datog žanra razumije književno-istorijske transformacije i razvoj - kazuje izražajno tekst po izboru - napiše duži esej o djelu ili o više djela između kojih se može uspostaviti književna paralela. KATALOG ZNANJA U katalog znanja ulaze djela koja se obrađuju kroz četvorogodišnje školovanje: Teorija književnosti: Književnost kao umjetnost Pjesnički jezik Stil, versifikacija Slojevitost književnog djela Književni rodovi i vrste Metodološki pristup književnom djelu Književnost staroga vijeka: ''Ep o Gilgamešu'' Sofokle: ''Antigona'' Homer: ''Ilijada'' ili ''Biblija''

''Legenda o potopu'' ''Jevanđelje po Mateju'' Kuran: 103 poglavlje ''El’ Asr'' Srednjovjekovna književnost: ''Ljetopis popa Dukljanina'' Odabrano žitije Jefimija: ''Pohvala knezu Lazaru'' Stefan Lazarević: ''Slovo ljubve'' Jelena Balšić: ''Otpisanije bogoljubno'' Narodna književnost: ''Ženidba kralja Vukašina'' ''Bolani Dojčin'' ''Banović Strahinja'' ''Hasanaginica'' ''Marko Kraljević ukida svadbarinu'' ''Osveta Batrića Perovića'' ''Tri sužnja'' Izbor iz bošnjačke narodne epike ''Viša je gora od gore'', ''Ljubavni rastanak'', ''Djevojka cara nadmudrila'' Humanizam i renesansa: Petrarka: ''Kanconijer'' Šekspir: ''Romeo i Julija'', ''Hamlet'' Bokačo: ''Dekameron'' Servantes: ''Don Kihot'' (odlomci) Marin Držić: ''Novela od Stanca'' Barok, klasicizam: Ivan Gundulić: ''Osman'' (prvo pjevanje) Molijer: ''Tartif'' Prosvjetiteljstvo: Petar I Petrović Njegoš: ''Poslanice'', ''Kuluk'' Dositej Obradović: ''Život i priključenija'' Jovan Sterija Popović: ''Tvrdica'' Romantizam: E.A.Po «Gavran» Puškin: ''Cigani'' Gete: ''Bauk'' Vuk Karadžić – značaj i djelo Petar II Petrović Njegoš: ''Gorski vijenac'', ''Noć skuplja vijeka'' Branko Radičević: ''Kad mlidija’ umreti'' Đura Jakšić: ''Ponoć'' Laza Kostić: ''Santa Maria della Salute'' ili «Među javom I med snom” F.Prešern: ''Sonetni vijenac'' Ivan Mažuranić: ''Smrt Smail-age Čengijića'' S. M. Ljubiša: ''Kanjoš Macedonović''

Realizam: Balzak: ''Čiča Gorio'' Gogolj: ''Revizor'', ''Šinjel'' Tolstoj: ''Ana Karenjina'' Dostojevski: ''Braća Karamazovi'' Marko Miljanov: ''Primjeri čojstva i junaštva'' Radoje Domanović: ''Vođa'' (izbor) Laza Lazarević: ''Sve će to narod pozlatiti'' ili «Prvi put s ocem na jutrenje» S. Matavulj: ’’Pilipenda’’ ili “Povareta” Nušić: ''Narodni poslanik'' V. Ilić: ''Sivo sumorno nebo'' Moderna: Š. Bodler: ''Albatros'' i «Saglasja» Čehov: ''Ujka Vanja'' Aleksa Šantić: ''Veče na školju'', ''Pretprazničko veče'' Jovan Dučić: ''Jablanovi'', ''Zalazak sunca'' Milan Rakić: ''Iskrena pjesma'', ''Dolap'' Vladislav Petković Dis: ''Možda spava'' Matoš: «Jesenje veče'' B. Stanković: ''Nečista krv'', ''Koštana'' Petar Kočić: ''Mračajski proto'' Ivan Cankar: ''Kralj Betajnove'' Književnost prve polovine XX vijeka: V. Majakovski: ''Oblak u pantalonama'' M. Crnjanski: ''Sumatra'', ''Seobe'' Risto Ratković: ''Ponoć mene'', ''Bivši anđeli'' i ''Nevidbog'' Tin Ujević: ''Svakidašnja jadikovka'' Janko Đonović: ''Crnci i Crnogorci'' Nikola Lopičić: ''Imanje'' Enver Đerđeku: ''Riječ'' Isidora Sekulić: ''Gospa Nola'' Desanka Maksimović: ''Strepnja'' Miroslav Krleža: ''Gospoda Glembajevi'' Ivo Andrić: ''Aska i vuk'', ''Most na Žepi'', ''Na Drini ćuprija'', ''Prokleta avlija'', Ivan Goran Kovačić: ''Jama'' Mirko Banjević: ''Sutjeska'' Dobriša Cesarić-pjesma po izboru Ćamil Sijarić: ''Bunar'' Mihail Šolohov: ''Čovjekova sudbina'' Književnost druge polovine XX vijeka: A. Kami: ''Stranac'' S. Beket: ''Čekajući Godoa'' V. Popa: ''Kora'' S. Raičković: ''Kamena uspavanka'' Mak Dizdar-«Modra rijeka»

Radovan Zogović: ''Instrukcija maslini'' Husein Bašić: «Tuđe gnijezdo» Meša Selimović: ''Derviš i smrt'' Mihailo Lalić: ''Lelejska gora'', ''Zlo proljeće'' Čedo Vuković: ''Mrtvo Duboko'' Vladan Desnica: ''Proljeća Ivana Galeba'' Ranko Marinković: ''Ruke'' Zuvdija Hodžić: «Neko zove» (izbor) Danilo Kiš: ''Grobnica za Borisa Davidoviča'', ''Rani jadi''. Mladen Lompar, ''Triptihon iz nacionalne biblioteke'' Borislav Pekić, ''Vreme čuda''

IZBORNI PROGRAM:

Drugi razred: D. Miladinov-«Tuga za jug» Nikola I Petrović Njegoš-«Balkanska carica» J.J.Zmaj «Jututunska juhahaha» i «Đulici uveoci»

Treći razred: K.Racin «Berači duhana» I.Samokovlija «Rafina avlija» R.Zogović- «Došljaci- pjesme Ali Binaka» (izbor) S.Mitrović « Pjesma o Andriji Jablanu» F.Kafka «Preobražaj»

Četvrti razred: B.Koneski «Vezilja» B.Ćopić «Bašta sljezove boje» L.Pirandelo «Šest lica traži pisca» D. Ćosić «Koreni» M. Bulatović: ''Crveni petao leti prema nebu'' B. Šćepanović: ''Usta puna zamlje'' M.Kovač: ''Gubilište'' M. Bećković: «Reče mi jedan čoek»

1. NAZIV PREDMETA MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST 2. KATALOG ZNANJA SRPSKI, CRNOGORSKI, BOŠNJAČKI I HRVATSKI JEZIK I KNJIŽEVNOSTI 3. Broj časova po godinama obrazovanja i oblicima nastave 4 + 3 + 3 + 3 4. Opšti ciljevi nastave 1. Učenici razvijaju vještinu izražavanja i sporazumijevanja maternjim jezikom, birajući formu prikladnu situaciji - svjesni su da je maternji jezik najprikladniji za izražavanje i obrazlaganje njihovog mišljenja - stiču sposobnost da slušaju, pitaju i odgovore na ono što drugi pitaju, kao i da razumiju značenje neverbalnih poruka. 2. Vještinu izražavanja i sporazumijevanja učenici stiču na primjerima različitih tekstova koje slušaju, čitaju i zapisuju. Pod nastavnikovim rukovođenjem uče se da ih razumiju, razlažu, analiziraju i kritički vrednuju. Nakon toga učenici mogu da sami sastavljaju slične tekstove, razumljive, smislene i jezički ispravne. 3. Učenici ovladavaju književnim jezikom, znaju njegove principe i normu i koriste ih u sastavljanju usmenih i pisanih tekstova. Budući da se nastava zasniva na reprezentativnim književnim tekstovima, kao i na neknjiževnim tekstovima, učenici formiraju potpunu sliku fonetskih, morfoloških, sintaksičkih i leksičkih struktura svog maternjeg jezika. Učenik, takođe, ovladava različitim stilskim obrascima i stiče sposobnost adekvatne upotrebe funkcionalnih stilova prilikom govora i pisanja. 4. Razvijajući vještine komunikacije učenik se socijalizuje, postaje svjestan mogućnosti da utiče na svoju sredinu i da učestvuje u društvenom životu. 5. Kroz nastavu književnosti učenici se razvijaju u slobodne, kreativne i kulturne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika. Nastava književnosti posebno utiče na formiranje etičkih principa, razvijanje misaonih procesa, kao i na bogaćenje i nijansiranje emotivnog sklopa učenika. 6. Na odabranim primjerima iz naše i svjetske književnosti učenici shvataju osnovne knjževno-teorijske pojmove i razvoj žanrovskih oblika. Osposobljeni su da u književnom djelu prepoznaju estetske, etičke i saznajne vrijednosti. 7. Kroz nastavu književnosti ojačava se samosvijest učenika, njegov nacionalni i evropski kulturni identitet i svijest o civilizacijskom zajedništvu sa drugima. 8. Učenici se osposobljavaju da koriste stručnu terminologiju, što će im u budućem zanimanju omogućiti uspješnu komunikaciju sa strankama i poslovnim partnerima. 9. Učenici se podstiču da učestvuju, uzmu učešće u svim oblicima vannastavnih aktivnosti i takmičenja, da sarađuju u novinama i časopisima, radijskim i televizijskim kućama. Talentovani učenici se podstiču da sami stvaraju književno-umjetničke tekstove. 10. Učenici shvataju osobenost svog maternjeg jezika, činjenicu da se njime služi više različitih nacija , zbog čega se taj jezik različito imenuje, ali jednako obilježava lični, nacionalni i državni identitet. 11. Učenici se vaspitavaju u pravcu jezičke tolerancije, uvažavanja drugih jezika i jezičkih manjina u svojoj sredini. 12.Učenici se osposobljavaju da koriste i tehničko-informativnu pomoć prilikom prikupljanja, organizovanja i saopštavanja informacija, razumiju moć medija i stiču kritički odnos prema njima

5. Sadržaji / Standardi znanja predmeta / Operativni ciljevi Razred: drugi

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja 1. Prosvjetiteljstvo 1.1. Pojam, osobenosti, značaj, poetika i veze sa racionalizmom 1.2. Petar I Petrović Njegoš: “Poslanice” - pismo - ''Kuluk'' (izborni sadržaj) 1.3. Dositej Obradović: “Pismo ljubeznom Haralampiju” (poetika) “Život i priključenija” (odlomci) - autobiografija - epistolarni roman

1. Učenici se koriste znanjima iz istorije književnosti i teorije književnosti pri interpretaciji književnih tekstova. 1.1. Učenici mogu da uoče i izdvoje osobenosti pravca i stila. Razumiju odraz racionalizma na kulturu i književnost u cilju društvenog prosvjećivanja. 1.2. Učenici prepoznaju estetske kvalitete tekstova i živu upotrebu narodnog jezika Znaju povezati istorijske pojave i literarni razvoj. 1.3. Učenici umiju da izlažu načela književne epohe U stanju su da argumentovano raspravljaju

4. Razvijanje svijesti o

znanju kao uslovu formiranja slobodne ličnosti.

1.1. Razvijanje svijesti o vjerskoj toleranciji - vrijednost jednakosti i slobode za sve - težnja ka harmonizaciji ljudskih odnosa. 1.2. Izgrađivanje svijesti o nacionalnom identitetu - jednakost pred zakonom - racionalno uređivanje ljudskih odnosa. 1.3. Uvažavanje značaja porodice, razvijanje ljubavi prema knjizi i svestranom obrazovanju.

1. Predavanje, objašnjavanje, upućivanje na književnu-teorijsku literaturu. 1.1.Tekstove raditi na časovima uz instrukcije nastavnika; - rad u grupama. 1.2. Čitanje odabranih tekstova, analiza sadržaja, stila i jezika 1.3. Čitanje odlomaka i razgovor o njima.

1.4. Jovan Sterija Popović: “Tvrdica” - komedija karaktera 2. Romantizam (u Evropi i kod nas) 2.1. Pojam, osobenosti, značaj - poetika - odlike stila - žanrovi 2.2 Edgar Alan Po “Gavran”

o potrebi uvođenja narodnog jezika u književnost. Prepoznaju žanrovske elemente u “autobiografiji”. 1.4. Učenici primjenjuju teorijska znanja o drami i scenskom jeziku. Komentarišu likove, njihove postupke, psihologiju i frazeologiju. 2.1. Učenik zna da uoči i izdvoji osobenosti romantizma, prepoznaje elemente romantičarske poetike: mašta, pjesnička sloboda, suvišnost, bjekstvo od stvarnosti. Snalazi se u žanrovskim određenjima. U stanju je da izražajno kazuje lirski tekst. 2.2 Učenik analizira tekst

1.4. Razvijanje svijesti o kontrolisanju i uviđanju sopstvenih nedostataka. Razvijanje osjećaja za humor i shvatanje njegove društvene funkcije. 2.1. Njegovanje tradicije i ideala slobode. Obogaćivanje ličnosti u estetskom i emotivnom smislu. 2.2 Razvijanje estetskih kriterijuma i želje za otkrivanjem nepoznatog.

1.4. Analiza odlomaka, gledanje predstave - dramatizacija (grupe dobijaju različite zadatke), sinteza. 2.1. Nastavnikovo izlaganje o poetici romantizma; - rad u grupama (istraživanje, sugerisanje, traganje za izvorima), poređenje sa prethodnom stilskom formacijom. 2.2. Izražajno čitanje poeme u prepjevu V. Košutića. Aktivno učešće učenika u razgovoru o poemi (učenje stihova po izboru ućenika)

2.3. A. S. Puškin: “Cigani” - poema 2.4. J. V. Gete: “Bauk” - balada 2.5.Vuk Stefanović Karadžić (tekstovi iz svih oblasti rada) 2.6. Petar II Petrović Njegoš:

poeme: - izdvaja elemente pripovjednog, lirskog, mističnog, - asocijativnog, sintetizuje utiske i znanja. 2.3. Učenik prepoznaje u poemi motiv “bjekstva od stvarnosti”. Uočava nesklad između želja i mogučnosti u ostvarivanju slobode. Razlikuje elemente: epskog, dramskog, lirskog i uočava pjesnikovu naklonost prema prirodi i slobodi. 2.4. Učenik poznaje specifičnu strukturu balade i čulne projekcije. Uočava atmosferu situacije, složenost pjesničke slike, figure dikcije i funkcije dijaloga. Otkriva i suprotstavlja realne i halucinantne elemente pejzaža 2.5. Učenik zna da objasni značaj usmene i pisane književnosti za razvoj

2.3. Uvažavanje različitih sociokulturnih okolnosti i poštovanje slobode izbora. 2.4. Otkrivanje umjetničkog transponovanja borbe za život. 2.5. Shvatanje stvaralaštva kao vida borbe za održanje samobitnosti narodā; - privrženost tradiciji; -potkrepljivanje uvjerenja da uporan rad daje valjane rezultate.

2.3. Izražajno kazivanje odlomaka poeme, analiza кonfliktnih situacija u djelu - dramatizacija. 2.4. Izražajno čitanje balade, analiza na času. 2.5. Čitanje odabranih odlomaka iz Vukovih tekstova, aktivno učešće ućenika u analizi značajnih elemenata.

“Gorski vijenac” ’’Noć skuplja vijeka’’ 2.7. Branko Radičević: “Kad mlidija’ umreti” - elegija 2.8. Đura Jakšić: “Ponoć” 2.9. Laza Kostić: “Santa Maria della Salute” ili “Među javom i med snom” 2.10. France Prešern: “Sonetni vijenac” (odlomci) - sonet - sonetni vijenac

jezika; - shvata značaj cjelokupnog Vukovog rada (razumijevajući odabrane tekstove). Zna da nabroji zbirke i vrste narodnih umotvorina; shvata njihovo vrednovanje u Evropi i značaj za uvođenje narodnog jezika u kjiževnost. 2.6. Učenici poznaju lirske, epske i dramske elemente u tekstu; prepoznaju sukob motivacijskih načela, uočavaju originalnost pjesnikovog stila , analiziraju pjesnički jezik. 2.7. Učenici razumiju elegiju kao posebnu pjesničku vrstu, analiziraju pjesnički jezik i stil. 2.8. Učenici razumiju osnovno i preneseno značenje pjesme i prepoznaje elemente romantičarske poetike; uočavaju iracionalno i

2.6. Razumijevanje “Gorskog vijenca” u kontekstu vremena nastanka sa ciljem razvijanja nacionalne i vjerske tolerancije. 2.7. Razvijanje potrebe da se djelom i ljepotom nadživi fizička smrt. 2.8. Shvatanje poezije kao vida “bjekstva od nepodnošljive stvarnosti”, ali i kao načina da se stvaralački uzdigne iznad nje. 2.9 Gajenje poštovanja prema univerzalnim duhovnim vrijednostima. Shvatanje snage i ljepote poezije.

2.6. Čitanje i tumačenja stihova pojedinačno i po cjelinama.(Mogućnost scenskog prikaza). Upućivanja na književno-naučnu literaturu. 2.7. Izražajno čitanje, strukturna i stilska analiza pjesme. 2.8. Izražajno čitanje, razgovor o pjesmi i pojedinačna mišljenja učenika. 2.9. Izražajno čitanje i aktivno učešće u analizi svih segmenata pjesme.

2.11. Ivan Mažuranić: “Smrt Smail-age Čengića” 2.12. Stefan Mitrov Ljubiša: “Kanjoš Macedonović” 3. Realizam (u Evropi i kod nas) 3.1. Pojam, osobenosti, značaj - poetika realizma (odnos prema stvarnosti, tipovi, žanrovi) Onore de Balzak: Predgovor

mistično. 2.9. Učenik razumije preplitanje emocije i refleksije u pjesmi. Uočava specifičnost strofe (stanca). Učenici shvataju poeziju kao stvaralački čin između sna i jave; uočavaju višeznačnost riječi. 2.10. Učenici znaju svojstva soneta, sonetnog vijenca, akrostiha, ulogu refrena; uočavaju preplitanje motiva ljubavi prema ženi i otadžbini. Shvataju sklad umjetničke forme i sadržine. 2.11. Učenici razumiju transponovanje istorijskog događaja u umjetničko djelo; - razlikuju fakta i fikciju; - uočavaju i argumentuju: epske i lirske elemente, dramske etape u razvoju radnje, umjetničke i stilske vrijednosti djela i

2.10.Razvijanje smisla za lijepo i korisno, gajenje nacionalne i kulturne tolerancije. 2.11. Osuda tiranije; gajenje ideala slobode

- poštovanje individualne i zajedničke egzistencije

- razumijevanje poezije u vremenskom kontekstu.

2.12. Prevladavanje kompleksa kroz suočavanje sa vlastitim nedostacima; - sposobnost razlikovanja prava i pravde.

2.10. Čitanje i analiza pojedinačnih soneta, kao i djela u cjelini. 2.11. Čitanje i analiza po odlomcima, rad po grupama (forma referata), analiza jezičkih i stilskih sredstava. 2.12. Čitanje , komentarisanje i razgovor o formalnom i stilskom gradjenju lika.

ljudskoj komediji (odlomci) Svetozar Marković: “Pevanje i mišljenje” (odlomci) 3.2. Onore de Balzak: “Čiča Gorio” - realistički roman - motivacija - tipizacija likova i situacija - sveznajući pripovjedač 3.3. Nikolaj V. Gogolj: “Revizor” - dramska struktura - žanrovska transformacija - komedija situacije i društvena komedija - dramski junaci 3.4. Marko Miljanov: ’’Primjeri čojstva i junaštva’’

psihologiju likova. 2.12. Učenici u djelu uočavaju veze između istorije, predanja i umjetničke priče; analiziraju specifičnost pripovijedanja obojenog humorom. 3.1.Učenik prepoznaje nova poetička načela i uporedjuje ih sa romantičarskom poetikom. Učenik razumije razliku izmedju relaizma kao metode i umjetničke epohe. Shvata razloge drugaćijeg književnog transponovanja stvarnosti. 3.2. Učenik prepoznaje elemente realističke poetike: sklonost ka detaljnom opisu i dominaciju scena iz

3.1. Razvijenje svijesti o potrebi promjena uz aktivno učešće pojedinca. 3.2. Njegovanje osjećaja za individualno i opšte; - značaj porodice i porodičnog sklada; - izgradjivanje moralnog stava o potrebi društvenog angažmana kroz književne forme. 3.3.Razvijanje kritičkog stava prema negativnim pojavama u društvu; - sagledavanje umjetnosti kao aktivnog kritičara društvenih i moralnih devijacija. 3.4. Izgrađivanje uvjerenja

3.1. Predavanje , tumačenje i obrazlaganje poetike realizma. 3.2. Čitanje ilustrativnih odlomaka; razgovor o značenjima detalja u okviru cjeline. (Rad sa grupama-referat) 3.3.Čitanje po ulogama ilustrativnih scena i otkrivanje relevantnih “podataka” kroz razgovor. (Mogućnost gledanja predstave “Revizor”).

3.5. Radoje Domanović: “Vođa” -satira -alegorija

3.6. Laza Lazarević: “Sve će to narod pozlatiti” ili “Prvi put s ocem na jutrenje” -psihološki realizam -psihološka motivacija

3.7. Simo Matavulj: ’’Pilipenda’’ ili “Povareta”

3.8. B. Nušić: “Narodni poslanik” - humor i satira

društvenog života. Zna da analizira i uočava tipičnost situacija i likova. Umije da sintetizuje značenjske slojeve romana u jedinstvenu književnu strukturu. 3.3. Učenik uočava sažetost dramske radnje. Zna da izvrši karakterizaciju likova. Prepoznaje važnost pojedinačnih scena i piščevu sposobnost da na više načina izgradi karakter. 3.4. Učenici znaju da vrednuju moralne kategorije čojstva i junaštva.Tumače “primjere”, razumiju funkciju aforističkog, gnomskog i anegdotskog prikazivanja stvarnosti. Uspostavljaju analogije sa sličnim običajnim kodeksima. 3.5. Učenik razumije i objašnjava višesmislenost

o univerzalnosti moralnih načela; -razvijanje stava o prvenstvu etičkog nad etničkim i potrebe za tolerancijom svake vrste. 3.5.Izgrađivanje kritičkog stava prema psihologiji mase i podčinjenosti pojedinca.

3.6. Razvijanje sposobnosti da se prepozna porok (društveni ili pojedinačni). -Spremnost da se pomogne ugroženom ljudskom biću.

3.7. Traženje smisla u malim stvarima. - Razvijanje privrženosti prema sopstvenom identitetu.

3.4. Pojedinačno čitanje odabranih ”primjera”, tumačenje, komentarisanje i aktuelizacija. 3.5. Čitanje, analiza i komentarisanje motiva, ilustrativnih epizoda satirične pripovjetke.

3.6. Čitanje i analiza ilustrativnih odlomaka propovijetke. Učešce učenika u razgovoru o oblicima savremenih devijantnih pojava.

3.7. Analiza cjeline; učenici izdvajaju dijalektizme, klasifikuju ih i diskutuju o njihovoj upotrebi i funkcionalnosti.

3.9.Vojislav Ilić: “Sivo sumorno nebo”

- deskriptivna poezija - opis koji usložnjava

značenje i priroda u funkciji prikazivanja unutrašnjih stanja.

4. Domaća lektira 4.1. L. N. Tolstoj: “Ana Karenjina” - paralelni roman - visoki realizam (lik, opis, strukturni elementi romana) 4.2. Ivo Andrić: “Most na Žepi” i esej “Mostovi” 4.3. Ćamil Sijarić:

književne strukture. Zna da argumentuje primjerima ironije, groteske, satire i crnog humora štetnost izgrađivanja “kulta ličnosti” i društvenih anahronizama.

3.6. Učenik prepoznaje i argumentuje funkcije književnih postupaka : deskripcije, naracije, oblika govorenja u transponovanju realiteta u književne činjenice.

3.7. Učenik razumije i argumentuje umjetničku jednostavnost u prikazivanju slika iz života pučke primorske porodice. Prepoznaje ulogu dijalekta u izgradjivanju frazeologije lika.

3.8. Učenik uočava aktuelnost dramskog teksta. Analizira autorove postupke u modelovanju likova. Zna da uspostavlja paralele sa dramskim tekstovima slične tematike.

3.8. Izgradjivanje kritičkog stava prema društvenoj i ličnoj patologiji.

3.9. Prevazilaženje melanholije i sumornih raspoloženja 4.1.Uočavanje prednosti i nedostataka društvenih konvencija; - savjest kao lični i društveni korektiv. 4.2.Njegovanje osjećanja prema neprolaznim

3.8. Analiza teksta, gledanje predstave - dramatizacija - scenska postavka izabranog odlomka.

3.9. Razgovor o stilski valentnim sredstvima, koja su poslužila za formiranje pjesničkih slika. 4.1. Čitanje zadataka; - razgovor o pročitanom - gledanje filma radi uočavanja razlika između dva umjetnička oblika izražavanja. 4.2. Čitanje radova;

“Bunar” 5. Jezik 5.1. Evolucija jezika - tipovi jezika - jezičke srodnosti - razvoj pisma - bilingvizam - multilingvizam - diglosija Istorijski razvoj našeg jezika od XIX vijeka - Vukov rad; - usavršavanje pisma, pravopisa, gramatike; - književni dogovori. 5.2. Morfologija Vrste riječi: Imenice - podjela po značenju

3.9. Učenik prepoznaje funkciju pejzaža . Uočava proširivanje i usložnjavanje njegovih značenja. Primjenjuje znanja o stihu, stilu i stilskim figurama. Primjećuje modernizaciju pjesničkog izraza. 4.1. Učenik prezentuje paralelne fabularne tokove. Izvršio je analizu relevantnih motivacijskih elemenata. Apstrahovao je i argumentovao umjetničku kreaciju junaka i romana. 4.2.Učenik je uočio jednostavnost stila i smirenost naracije. Razumio je i argumentovao simboliku mostova u Andrićevom stvaralaštvu. 4.3. Učenik je uočio specifičnosti sociokulturnog miljea koji je prikazan u pripovijeci. Istakao je ulogu frazeologije likova u

vrijednostima. 4.3.Izgrađivanje stava o potrebi uspostavljanja socijalne pravde. 5.1. Razvijanje svijesti o značaju maternjeg jezika kao mogučnosti integracije u svoju i srodne kulture

-diskusije i komentari o pročitanom. 4.3. Čitanje odlomaka; -diskusije i komentari o pročitanom. 5.1. Predavanja, objašnjavanja na primjerima, ilustaracije na tekstovima, upućivanja na udžbenike, priručnike i lingvističku literaturu; obnavljanje i proširivanje znanja

- gramatičke kategorije - sintaksičke funkcije - deklinacija Glagoli - gramatičke kategorije - sintaksičke funkcije - glagolska vremena i načini - konjugacija Pridjevi Zamjenice Brojevi, prilozi Nepromjenjive riječi (predlozi,veznici, rečce, uzvici) 5.3. Pravopis Sastavljeno i rastavljeno pisanje riječi - podjela riječi na kraju reda - interpunkcija i pravopisni znaci 5.4. Kultura izražavanja Pismeno izražavanje - naučni stil - stručni tekstovi - zvanični i nezvanični

njihovom modelovanju. 5.1. Učenik umije da objasni razvoj jezika i razumije pojam jezičke konvencije - zna da nabroji vrste pisama i da objasni karakteristike istih - zna da navede jezičke srodnosti i porodice jezika - zna da odredi mjesto maternjeg jezika u porodicama jezika - poznaje sadašnju situaciju na nekadašnjem srpskohrvatskom jezičkom području - shvata i u stanju je da poveže istorijski razvoj jezika do XIX vijeka sa Vukovim radom i savremenom situacijom - razlikuje pojmove književni i standardni jezik. Učenici znaju, razumiju i analiziraju u okviru

Ostvarivanje integracije kroz jezičku kulturu; -formiranje stava o korisnosti znanja maternjeg jezika u razumijevanju i učenju stranih jezika. 5.3.Razivjanje samopouzdanja u komunikaciji na osnovu poznavanja jezičke norme.

Obnavljanje, proširivanje i nadgradnja stečenih znanja na primjerima iz tekstova. -Funkcionalizacija nastave pomoću testova. 5.3.Objašnjavanje na primjerima; - provjera na pravopisnim vježbama i svim vrstama pismenih zadataka.

tekstovi Usmeno izražavanje -čitanje -govorenje -reprodukovanje sadržaja -razgovor

rečenice: značenja, oblike, vrste riječi, promjene i funkcije. Odredjuju gramatičke kategorije lica roda broja, vida. Umiju pravilno da koriste i funkcionalizuju riječi u govornoj i pisanoj komunikaciji. 5.3. Učenik zna da ispravno piše rijeci i oblike:sastavljeno , rastavljeno; da pravilno prenosi dio riječi u novi red: korektno upotrebljava interpunkcijske i pravopisne znake. 5.4. Učenik može da prepozna tekst pisan naučnim stilom i odredi njegove osobine

5.4. Razvijanje sposobnosti da učenik sam sastavi tekst i osjeti zadovoljstvo zbog toga.. Razvijanje kulture dijaloga. -Integracija kroz aktivno učešće u usmenoj komunikaciji; -izgrađivanje ličnog integriteta kroz sposobnost iznošenja stavova i uvjerenja, - uvažavanje sagovornika i njegovog mišljenja.

5.4. Sistematsko upućivanje, praćenje i vrednovanje u svakom segmentu nastave maternjeg jezika i književnosti – svakog učenika pojedinačno.

- razlikuje pisane tekstove različitog tipa (sadržine, stila) - sposoban je da ih kritički procijeni - da izvrši jezičko-stilsku analizu - da odredi namjenu - da napiše sličan tekst - može da prepozna izrazito deskriptivni tekst - umije da koristi deskripciju, naraciju, govor - zna samostalno da odabere tekstove pogodne za: dopunjavanje, vrednovanje i utemeljivanje stavova. Učenik priprema govorni nastup i govorno nastupa - govori i čita: jasno, pravilno i razumljivo; - zna izražajno da govori; - razumije pročitano (ili odslušano ili odgledano) - sposoban je da vodi dijalog - zna da argumentuje.

Razred: treći

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja 1. Književnost moderne 1.1. Književnost moderne u Evropi -poetički postulati -književni pravci -pokreti 1.2. Šarl Bodler: “Albatros” i “Saglasja” - larpurlartizam kao poetički stav - sinestezija - univerzalna analogija - simbol 1.3. A. P. Čehov: ’’Ujka Vanja’’ -impresionizam -lirsko-psihološka drama

-likovi -psihološko nijansiranje

1.1. Učenici uočavaju promjene stvaralačke paradigme, razlikuju književne pravce, pokrete i škole i uočavaju složenost stilske formacije moderne. 1.2. Učenik razumije i može da objasni izmjenu senzibiliteta i pjesničkog jezika. Proširuje asocijativne moći i sposobnosti pronalaženja analogija. Sposoban je da govori o simboličkim potencijalima pjesme i pjesničke slike. Može da pravi paralelu sa tradicionalnim pjesničkim postupkom. Umije da koristi simbol u proširivanju smisla iskaza. 1.3. Učenik uočava funkcionalnost scenskog jezika; - u stanju je da govori o različitim problemima epohe (’’bolest

1.1.Izgrađivanje svijesti o uticaju društvenih tokova na kulturu i umjetnost. -Razvijanje svijesti prema individualitetu. 1.2. Njegovanje potrebe za ličnom slobodom i iskazivanjem individualnosti; -bogaćenje iskustva i senzibiliteta; -njegovanje smisla za lijepo. 1.3. Sticanje svijesti o brojnim oblicima životne promašenosti i borbi protiv njih;

1.1. Objašnjavanje osnovnih poetičkih načela moderne : uočavanje razlika i sličnosti književnih pravaca koji ulaze u njen sastav: upućivanje na književno-teorijsku literaturu. 1.2. Izražajno čitanje pjesme; -stilska analiza uz aktivno učešce učenika u prepoznavanju modernističkih sredstava i postupaka. 1.3. Čitanje ilustrativnih odlomaka po ulogama; -prepoznavanje činilaca

1.4. Moderna u našim književnostima -uticaj i osobenosti - B. Popović – kritički stavovi A. Šantić: “Pretprazničko veče” Jovan Dučić: “Jablanovi”, ’’Zalazak sunca’’ Milan Rakić: “Iskrena pesma”, ’’Dolap’’ Vladislav Petković Dis: “Možda spava”

- A. G. Matoš: ’’Jesenje veče’’ 1.5. Lirski realizam 1.5.1.Bora Stanković: “Koštana” Jovan Skerlić: ’’O Koštani’’

vijeka’’, dekadencija, nezadovoljstvo postojećim); -razumije hipersenzibilnost određenog lika I karaktera -uočava polemičnost dramskog teksta sa poetikom larpurlartizma.

1.4. Učenik umije da objasni osobenost i ’’zaostajanje’’ naše moderne u odnosu na evropsku. Uočava spoljašnju organizaciju pjesme I sklonost modernističkih tekstova ka formalnom savršenstvu. Umije da izdvaja elemente tradicionalnog i modernog. U stanju je da izvrši paralelu sa tekstovima koje je ranije čitao. Otkriva složenost modernističkog postupka u obradi tradicionalnih motiva – ljubav, žena ,život, piroda, bog, umjetnost. U stanju je da prepozna sinesteziju.

- uviđanje značaja ljepote, prirode, rada za druge i sa drugima kao načina osmišljavanja života -razvijanje kritičkog i stava o kompleksnosti i irelativnosti estetskog ideala.

1.4. Razvijanje potrebe da se bude ukorak s vremenom -pronalaženje smisla u stvaranju I kreativnosti - vjera u život uprkos sumornim tonovima - njegovanje osjećanja lične sigurnosti -prevazilaženje straha od smrti. - otkrivanje složenosti emotivnog svijeta u odnosima prema ljubavi, životu, prirodi.

relevantnih za analizu drame; -mogućnost pozorišne predstave ili ekranizacije. 1.4. Izražajno čitanje i stilska analiza pjesničkih tekstova; -korelacija motiva u modernističkim tekstovima; - primjena znanja o versifikaciji.

Bora Stanković: ’’Nečista krv’’ -motiv genealogije -tačka gledišta 1.5.2. Petar Kočić: “Mračajski proto” 1.5.3. Ivan Cankar: “Kralj Betajnove” ili pripovijetka po izboru 2. Književnost prve

1.5.1Učenik uočava moderni pjesnički senzibilitet u drami. Uočava mogućnost korišćenja folklornih motiva u tekstu. Prepoznaje i analizira ulogu lokalnog kolorita i jezika. Uočava jezičko-stilske idiome u funkciji osvjetljavanja psihologije likova. Učenik razlikuje istorijski , društveni i socijalni kontekst kao okvir za etičku i psihološku karakterizaciju likova. Analizira fenomen “nečiste krvi”. Zna da uoči izmjenu tačke gledišta, (spoljašnje i unutrašnje). 1.5.2. Učenik obrazlaže i tumači psihologiju lika. Prepoznaje uzroke i uočava posljedice njegovog djelovanja: asocijalnost, mizantropija. Definiše ulogu stilskih sredstava u modelovanju lika. 1.5.3. Učenik analizira socijalnu problematiku krize moralnih normi. Prati i argumentuje usložnjavanje dramskog sukoba i nemogućnost pozitivnog

1.5.1.Razvijanje kritičkog odnosa prema fenomenu slobode, konvencijama i tabuima. Ostvarivanje emancipacije u cilju razrješavanja konflikata. Razvijanje stava o nemirenju sa nametnutim ili naslijedjenim konvencijama. 1.5.2. Shvatanje o postojanju devijantnog ponašanja, porodičnih problema i njihovih posljedica; -zadovoljavanje estetske radoznalosti prema neuobičajenom. 1.5.3. Njegovanje pojedinačne odvažnosti u borbi za istinu i pravdu. Sticanje vještine

1.5.1. Čitanje i analiza ilustrativnih konfliktnih scena. Gledanje predstave ili ekranizacije drame. Kontekstualizacija i analiza ilustrativnih odlomaka; -diskusija i komentari; -gledanje filma snimljenog po romanu; -upoređivanje i objedinjavanje naučenoga. 1.5.2. Čitanje i analiza odlomaka, razgovor; -prepoznavanje pripovjedačkih postupaka. 1.5.3. Kontekstualizacija i analiza konfliktnih scena, uz mogućnost gledanja pozorišne predstave.

polovine XX vijeka u Evropi

i kod nas

2.1. Manifesti ekspresionizam (sumatraizam, zenitizam) futurizam fadrealizam 2.2. Vladimir Majakovski: ’’Oblak u pantalonama’’ - poema 3. Književnost između dva svjetska rata 3.1. Miloš Crnjanski: ’’Sumatra’’ - sumatraizam Miloš Crnjanski:

razrješenja. Uočava scenske postupke u građenju “uslovljenih likova”. 2.1. Učenik poznaje osnovna poetička načela”izama”; razlikuje pokrete u književnosti i njihove zahtjeve, manifeste. 2.2. Učenik koristi stečena teorijska znanja o poemi. Uočava drugačije shvatanje umjetnosti i antitradicionalistički stav; prepoznaje antiestetizme; analizira stih, ritam i stilske figure. 3.1. Učenik može da objasni i ukaže na moderni pjesnički postupak.

umjetničkog angažmana. 2.1. Gajenje kosmopolitizma kroz uvažavanje različitosti; - osvajanje vlastite slobode duha. 2.2. Razvijanje kritičnosti prema malogradjanskom duhu; - kreativni angažman u formiranju personaliteta. 3.1. Obogaćivanje spoznaje o univerzalnoj povezanosti.

2.1. Predavanje, tumačenja i objašnjavanja na odlomcima iz manifesta. 2.2. Razgovor o stilu i jeziku. 3.1.Izražajno čitanje, analiza; konkretizacija “Objašnjenjem Sumatre”

’’Seobe’’ (prva knjiga) - kolektivni junak 3.2.Risto Ratković: “Bivši anđeli ” i ’’Ponoć mene’’ “Nevidbog” 3.3. Tin Ujević: “Svakidašnja jadikovka” - tercet 3.4. Janko Đonović: “Crnci i Crnogorci” - socijalna poezija - kontrast

Objašnjava višeznačnost pjesničkog jezika i slojevitost značenja na asocijativnim vezama. Učenik razumije paralelne tokove radnje i promjenu tačke gledišta. Prepoznaje lirske elemente. Komentariše složenost stvaralačkog postupka, značaj i originalnost stila i jezika. 3.2. Učenik zna da pokaže i objasni odlike nadrealizma na tekstu. Uočava ukidanje konvencionalne logike u nadrealnoj imaginaciji. Učenik prepoznaje nadrealističke elemente u romanu i ukrštanje narativne i lirske paradigme. Uviđa značaj socijalnih motiva u organizaciji sižea. 3.3.Učenik uočava specifično raščlanjivanje govornog niza i strofičnu organizaciju teksta. Prepoznaje stilski valentne iskaze.

Njegovanje osjećaja za pripadnost kolektivu; -izgrađivanje stava o ličnoj egzistenciji; - razvijanje sposobnosti za percepciju književne riječi. 3.2. Njegovanje sjećanja na voljene osobe, kao nastavak življenja. Smislenost traganja za prevazilaženjem egzistencijalne nesreće kroz duhovnu kreativnost. 3.3. Razvijanje svijesti o postojanju sumnje u vječite istine. Sticanje stava o prevazilaženju pesimizma.

Čitanje i komentarisanje ilustrativnih odlomaka uz uputstva za rad po grupama:demarkacija paralenog toka radnji; karakterizacija pojedničnih likova; analiza kolektivnog junaka 3.2. Izražajno čitanje stihova, iznošenje asocijacije u vezi sa pjesničkim tekstom. Analiza romana po kompoziconim cjelinama 3.3. Izražajno čitanje i analiza teksta kroz razgovor. 3.4. Iščitavanje pjesme po cjelinama i motivima.

3.5. Nikola Lopičić: “Imanje” ili pripovijetka po izboru - socijalna pripovijetka 3.6. Enver Đerđeku: ’’Riječ’’ 3.7. Isidora Sekulić: “Gospa Nola” - novela 3.8. Desanka Maksimović: “Strepnja” - ljubavna lirika 3.9. Miroslav Krleža: “Gospoda Glembajevi” - motiv genealogije - ciklus o Glembajevima - psihološka motivacija - socijalni motivi

3.4. Učenik uočava elemente socijalne literature i značaj određenih stilskih figura. Razumije umjetničku transpoziciju zbilje i pjesnički angažman. Uočava i izdvaja kompozicione cjeline, apstrahuje kontraste. 3.5. Učenik uočava i povezuje elemente socijalnog i psihološkog; - sagledava strukturu priče i ističe kontrastne situacije i dramske elemente. 3.6 Učenik razumije stilizovanu pjesničku refleksiju o smislu poezije i riječi u njoj. Uočava formu soneta, dotjeranost stiha i smirenost izraza. Otkriva funkcionalnost stilskih sredstava. 3.7. Učenik shvata funkciju razuđenosti sižea. Prepoznaje i argumentuje retrospektivni i hroničarski postupak. Analizira kompozicionu strukturu. 3.8.Učenik uočava elemente pjesničkog jezika, prepoznaje jednostavnost izraza i

3.4. Njegovanje osjećaja za socijalnu pravdu. 3.5. Formiranje svijesti o ulozi sociokulturnog miljea na način života i mišljenja; - umijeće očuvanja egzistencije. 3.6 Izgrađivanje samopouzdanja u traganju za sopstvenom ličnošću. 3.7. Njegovanje ljubavi prema čovjeku i zajedničkom životu. 3.8. Njegovanje osjećanja o uzvišenosti ili

3.5. Čitanje odlomaka na času - biranje karakterističnih mjesta, (dramatizacija) 3.6. Izražajno čitanje, analiza kroz razgovor na času. 3.7. Čitanje odlomaka odabranih uz pomoć nastavnika .Izdvajanje karakterističnih elemenata novelističke strukture. 3.8. Izražajno čitanje na času. Analiza specifičnih elemenata ljubavne lirske

3.10. Ivo Andrić: “Na Drini ćuprija” - roman hronika - lajtmotiv 4. Književnost NOB – a Osnovne odlike 4.1. Ivan Goran Kovačić: “Jama” ili Mirko Banjević:”Sutjeska - poema 5. Domaća lektira

besprekornost stiha. 3.9. Učenik zna da primijeni dosadašnja znanja o drami. Samostalno analizira postupke, konflikte i frustracije likova. Zna da obrazloži motiv genealogije u drami. Uviđa funkcionalnost scenskih znakova i dijaloških pasaža. 3.10. Učenik razumije sveobuhvatnost romana-hronike. Razlikuje književna značenja vremena i prostora u romanu. Uočava funkcije lajtmotiva kao osnovnih vezivnih činilaca razuđenog narativnog materijala. Otkriva višeznačnost i simboliku jezika. Uočava slojevitost književno-umjetničke kreacije. 4.1. Učenik uočava funkcionalnost stilskih figura, kompozicije, strofe, stiha,

nedodirljivosti ideala. 3.9. Izgrađivanje svijesti o zlu, zločinu, lažnim vrijednostima; humanosti, savjesti. Razvijanje potrebe za satisfakcijom u inspirativnoj književnoj kreaciji. 3.10. Njegovanje kosmopolitskog duha i nacionalne tolerancije; -razvijanje svijesti o neprolaznosti univerzalnih vrijednosti. 4.1. Učvršćivanje svijesti o ratu kao društvenom i

pjesme. 3.9. Čitanje odlomaka; analiziranje postuapaka ličnosti u drami; - karakterizacija likova i postupaka; - upućivanja na tumačenja drame; - gledanje pozorišne predstave ili ekranizacije; - korelacija saznanja. 3.10. Analiza odlomaka ilustarativnih za: istorijsko, legendarno, umjetničko. Upućivanje u interpretaciju romana. Preporuke pojedinačnih radnih zadataka. 4.1. Čitanje odlomakaa na času i stilska analiza.

5.1. Čedo Vuković: “Mrtvo Duboko” 5.2. Mihail Šolohov: “Čovjekova sudbina” 6. Jezik 6.1. Tvorba riječi (osnovni pojmovi o izvođenju riječi) - važniji modeli za izvođenje imenica, pridjeva i glagola 6.2. Leksikologija (sa elementima terminologije i frazeologije)

simbola, rime u oblikovanju smisla poeme. Argumentuje sklad pripovjedačkog, lirskog i dramskog na tekstu. Razumije kazivanje u prvom licu. 5.1 Učenik prezentuje tematiku o životu “malog čovjeka” u pozadini rata. Uočena je dramatičnost radnje, primjeri za naporedno prisustvo arhetipskog, mitološkog i realnog. Istaknuta je neobična pripovjedna forma. 5.2. Uočena je struktura pripovijesti sa okvirnom pričom i potkrijepljena detaljima o realnoj ljudskoj egzistenciji. Argumentovana je simboličnost “životopisa”. Prepoznata je ironija sudbine. 6.1. Učenik zna da objasni tvorbu

ličnom zlu; -razvijanje svijesti o značaju optimizma. 5.1. Izgradjivanje stavova na istinama o čovjeku u ratu i životu uopšte; - integracija kroz samostalnu pismenu analizu književnog djela. 5.2. Izgradjivanje stavova na istinama o čovjeku u ratu i životu uopšte; -integracija kroz samostalnu pismenu analizu književnog djela. 6.1. Integracija kroz izgrađivanje jezičke kulture, sticanje znanja i

5.1. Čitanje odlomaka na času, razgovor o sadržajima i uputstva o tehnici samostalne analize; -provjera, analiza i verifikacija radova. 5.2. Čitanje odlomaka na času, razgovor o sadržajima i uputstva o tehnici samostalne analize; -provjera, analiza i verifikacija radova. 6.1.Vjezbanje na odabranim primjerima, učenici:

- značenjski (semantički) i formalni odnosi među leksemama - stilska vrijednost lekseme i funkcionalni stilovi - riječi iz stranih jezika i kalkovi - rječnici stranih riječi - razumijevanje najvažnijih prefiksa i sufiksa porijeklom iz klasičnih jezika - osnovni pojmovi o terminologiji i terminima 6.3.Sintaksa

riječi. Umije da je izvrši na primjerima. Pravilno piše složenice i polusloženice. 6.2. Učenik razumije slojevitost književnog jezika; -uočava poetsku i varijantsku leksiku, arhaizme, varvarizme, dijalektizme i dr. -poznaje leksikološke termine i leksičke jedinice -može da ilustruje leksičku raznovrsnost -umije da stilski dotjera tekst koristeći stilske figure -zna se služiti rječnicima - zna da vrednuje tip i karakter teksta na osnovu leksema - zna da objasni termin purizam (jezičko čistunstvo) - učenik zna šta su termini, a šta kalkovi - umije da vrednuje stilsku valentnost teksta.

usvajanje; jezičkih pravila i normi. 6.2.Razvijanje jezičkog senzibiliteta, kulture pismenosti i komunikacije

- objašnjavaju tvorbu; - daju primjere (po analogiji); - vježbaju pravilno pisanje; - ispravljaju greške (samokorekcija). 6.2. Pronalazenje raznih elemenata leksikologije na primjerima; - pretraga biblioteke; - učenici prave rječnike sinonima, antonima, koriste biblioteku, pretražuju po rječnicima; - mijenjaju riječi u tekstu, ukazuju na stilske i semantičke razlike; - biraju riječi, stilski dotjeruju tekst izabranim leksemama; -saznaju bogatstvo značenja; - prave akcelerativni rječnik; - traže i objašnjavaju značenja riječi približnih oblika tipa: lažan – lažljiv, strašan – strašljiv, interes – interesovanje itd. - prepoznaju lekseme u

Sintaksičke jedinice: - rečenice u širem smislu (komunikativne) - rečenice u užem smislu (predikatske) - riječi (lekseme i morfosintaksičke riječi) - sintagme (imeničke, pridjevske, priloške, glagolske) - osnovne konstrukcije rečenica - imeničke sintagme - tipovi atributa - apozitiv i apozicija 7. Pravopis Transkripcija riječi iz stranih jezika (osnovni principi) 8. Kultura izražavanja Kazivanje i recitovanje napamet naučenih književno-umjetničkih tekstova

6.3 Učenik ovladava rečenicom, prepoznaje različite sklopove i odnose među rečenicama. Zna različite oblike riječi i njihovo kombinovanje Zna što su sintagme i može da ih prepozna. Poznaje osnovne konstrukcije predikatske rečenice. Poznaje i prepoznaje druge konstrukcije rečenica. 7. Učenik zna da uoči veze između stranih i domaćih riječi.

6.3. Njegovanje sigurnosti, tačnosti, logičnog mišljenja, imenovanja pojmova. 7. Međujezička preplitanja kao razlog integracija naroda.

tekstu, navode primjere, uočavaju njihovu stilsku vrijednost, preoblikuju; - prepoznaju riječi po porijeklu (iz kojeg su jezika), traže odgovarajuće iz maternjeg; - razgovaraju o stilskoj vrijednosti tekstova; - navode primjere iz neposrednog iskustva itd. 6.3. Na tekstovima tražiti, podvlačiti, uočavati, bilježiti i obrazlagati sintaksične jedinice. 7. Objašnjavanje na

- pismene vježbe (novinarska vijest, članak, izvještaj, intervju, komentar)

8. Učenik razvija sposobnost kazivanja teksta. Učenik se osposobljava za stvaranje različitih tipova teksta uz korišćenje ranijih iskustava.

8. Integracija kroz razvijanje samopuzdanja i takmičarskog duha u usmenom i pismenom izražavanju.

primjerima i provjera na pravopisnim vježbama. 8. Izražajno govore pjesmu ili prozni odlomak po izboru ili iz programa; - vode računa o jezičkoj pravilnosti - pišu izvještaj, članak, vijest… - čitaju po izboru reportažu, putopis, dnevnik, biografiju - čitaju konverzacioni i književni tekst, obraćaju pažnju na tempo izgovora, intonaciju, naglašavanje riječi ili grupe riječi.

Razred: četvrti

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja 1. Metodologija proučavanja

književnosti

1.1. Metode zasnovane na spoljašnjem pristupu: - pozitivistička -psihološka -arhetipska -teorija recepcije 1.2. Metode zasnovane na unutrašnjem pristupu -formalistička (ruski formalizam) - strukturalistička -fenomenološka -semiotička

1.1. Učenik stiče teorijska znanja i formira pravilan pristup književnom tekstu zasnovan na upotrebi i orkestraciji različitih metoda. 1.2. Učenik razlikuje metode spoljašnjeg i unutrašnjeg pristupa književnom djelu

1.1. Razvijanje ličnosti koja umije da koristi stečena iskustva i samostalno proučava književno djelo.

1.1. Nastavnikovo izlaganje uz razgovor sa učenicima.

- pluralizam metoda - književna kritika 1.3. Alber Kami: ’’Stranac’’ - egzistencijalizam - ’’Mit o Sizifu’’ - roman parabola i njegova motivaciona načela 1.4. Semjuel Beket: ’’Čekajući Godoa’’ - kratak osvrt na istoriju drame - antidrama - kompozicija i njene tehnike (inovacije). 4.5. Danilo Kiš: “Grobnica za Borisa Davidoviča” - poetika postmodernizma - dokumentaristički postupak - citat, montaža, kolaž. 1.6. Ivo Andrić:

1.3.Učenik je sposoban da jednu od obrađenih metoda primjeni u analizi teksta U stanju je da razumije i objasni parabolu. Uočava filozofiju apsurda na primjeru junaka. 1.4 Učenik razumije scenski jezik antidrame. Uočava usložnjavanje jezičkog i scenskog znaka. 1.5. Učenik zna da razloži književno djelo i nalazi kompozicione “šavove”. Sposoban je da fragmentarnost povezuje u cjelovitost. Prepoznaje principe organizacije narativnog vremena i prostora (hronotop). 1.6. Učenik uočava specificnosti kompozicije.

1.3. Razvijanje kritičkog stava prema društvenim ograničenjima -njegovanje tolerancije - uvažavanje ličnosti koje odstupaju od konvencija. 1.4. Razivjanje sposobnosti uočavanja različitih egzistencijalnih situacija; -razvijanje kritičkog stava prema uzaludnom čekanju ( živjeti sada i ovdje). 1.5. Izgrađivanje pogleda na svijet iz postmodernističke perspektive. 1.6. Uspostavljanje kritičkog stava prema totalitarizmu i razvijanje sposobnosti stvaralačkog nadigravanja konačnosti.

1.3.Komentarisanje postupaka glavnog junaka; -povezivanje metateksta i prototeksta. 1.4. Čitanje i analiza na času; -mogućnost scenskog prikaza. 1.5. Čitanje, analiza, komentarisanje, diskusija. 1.6. Čitanje odlomaka; - rasprava o simbolici teksta “Proklete avlije”. Učenici pišu prikaze o

’’Prokleta avlija’’ - kompozicija koncentričnih krugova - sistem tačaka gledišta 2. Lirika 2.1. Vasko Popa: ’’Kora’’ - slojevita struktura književnog djela - postmodernizam u lirici Stevan Raičković: ’’Kamena uspavanka’’ Mak Dizdar: “Modra rijeka” Branko Miljković: ’’Balada’’ ili “Uzalud je budim” Dobriša Cesarić: Pjesma po izboru Radovan Zogović: ’’Instrukcija maslini’’

Prepoznaje tehniku “priče u priči”. Uočava simboličko usložnjavanje strukturnih elemenata i književnog jezika Primjenjuje znanje o tačkama gledišta na ovom tekstu. 2.1. Učenik uočava specifičnu formu obraćanja; -prepoznaje hermetičnost pjesničkog izraza; -pravi razliku izmedju denotativnog I konativnog značenja riječi; -u stanju je da izdvoji sloj zvučanja, sloj značenja, sloj shmetazovanih aspekata i sloj prikazanih predmetnosti (primjena fenomenološke metode); - razumije i vrednuje konvencije lirske pjesme (dvosmislenost, asocijacije); -uviđa značaj zavičajnih motiva u modernoj lirici;

2.1. Njegovanje osjećajnog doživljaja svijeta; -obogaćivanje senzibiliteta u osmišljavanju svakodnevice.

književnim likovima (gledanje filma). 2.1..Izražajno čitanje pjesme; -uočavanje funkcije sloja zvučanja i ritimičko–metričke sheme.

Mladen Lompar ''Triptihon iz nacionalne biblioteke'' 3. Kratka priča 3.1. Ranko Marinković: ’’Ruke’’ Sreten Asanović “Igra” Zuvdija Hodžić: “Neko zove” (izbor) 4. Moderni roman 4.1. Meša Selimović: ’’Derviš i smrt’’ - meditativna proza -psihološka ili arhetipska metoda

-razlikuje vizuelnu I auditivnu dimenziju slike; -uočava funkcionalnost naizmjenične upotrebe proznog i stihovanog raščlanjivanja govornog niza. 3.1.Učenik uočava specifičnosti pripovijedanja, jezgrovitost pričanja i dramske elemente u narativnoj podlozi. Umije da objasni ekonomičnost izraza. 4.1. Učenik uočava

3.1. Razvijanje sposobnosti za prihvatanje različitih sociokulturnih modela. 4.1. Uočavanje univerzalnih problema ljudske sudbine; -shvatanje značaja životnog oslonca.

3.1. Čitanje i analiza priča; -korišćenje različitih pristupa u analizi; -proširivanje “horizonta očekivanja”; -pisanje eseja. 4.1. Analiziranje odabranih odlomaka; -učenike upoznati sa djelovima iz autobiografije “Sjećanja”; -rad po grupama ( prikaz).

4.2. Mihailo Lalić: ’’Lelejska gora’’ -semiotička metoda -narativne tehnike unutrašnjeg monologa i solilokvija -subjektivno vrijeme -subjektivna projekcija prostora 4.3. Borislav Pekić “Vreme čuda” -prototekst -metatekst -dekanonizacija

4.4. Vladan Desnica: ’’Proljeća Ivana Galeba’’ (odlomci) -roman-esej

specifičnosti pripovijedanja u prvom licu. Prepoznaje psihološke momente i motive. Koristi različite modela tumačenja. Koristi znanja o arhetipskom pristupu. Uočava da je narativna struktura podređena modelovanju lika. 4.2. Učenik umije da objasni strukturu romana u prvom licu. Uočava složena značenja prostornih struktura u romanu. Prepoznaje elemente arhetipskog i shvata ulogu đavola. Razumije postupak udvajanja lika. Razlikuje realni od iracionalnog hronotopa. 4.3. Učenik umije da obrazloži specifičnu obradu teme i motiva. Uočava ironijsku tačku gledišta.

4.2. Razvijanje svijesti o značaju samokontrole; -izgrađivanje saznanja o slojevitosti ljudske psihe. 4.3. Razvijanje sposobnosti drugačijeg sagledavanja kanonizovanih vrijednosti.

4.4. Izgrađivanje vještine umjetničkog sagledavanja i osmišljavanja svakodnevice. 4.5. Izgradjivanje tolerancije prema razlicitim kulturnim modelima

. 4.2 Čitanje odlomaka i rasprava o njima; - analiza situacija lika; - rasprava o dramskoj funkciji đavola u romanu. 4.3 Čitanje odlomaka po izboru; - analiza parodijske paradigme lika.

4.4. Analiza odabranih odlomaka; - učenici sami pišu esej (temu daje nastavnik). 4.5. Analiza odabranih

4.5. Zuvdija Hodžić: “Davidova zvijezda”

5. Domaća lektira 5.1. V. Šekspir: Hamlet - psihoanalitički pristup - recepcijski pristup(moderna recepcija renesansne drame) 5.2. F. M. Dostojevski: ’’Braća Karamazovi’’ - psihološki roman - polifonijska struktura - motivacijska načela i njihov sukob 6. Jezik

4. 4. Učenik shvata umjetničke razloge svođenja fabule. Uočava naglašenu esejizaciju narativne osnove. 4.5. Učenik razumije ulogu infantilne tačke gledišta u procesu oneobičavanja i fragmentarnost narativne strukture.

5.1. Učenik je primjenio znanja o drami na primjeru “Hamleta”. Izvršena je analiza etapa u razvitku dramske radnje. Učenik je obrazložio pokretačku ulogu motiva oklijevanja. 5.2. Učenik je uočio tematske slojeve kriminalističkog, filozofskog i melodramskog. Shvatio je pojam “karamazovštine”. Primjenio je više metoda u obradi teksta.

5.1. Njegovanje osjećaja za pravdu, ljepotu i sklad; - traženje satisfakcije u katarzi na izuzetnim umjetničkim ostvarenjima. 5.2. Razvijanje zdravog odnosa prema egzistenciji; - učenje na tuđim ili umjetničkim primjerima. 6.1. Njegovanje sigurnosti, preciznosti, tačnosti, logičkog mišljenja, imenovanja pojmova - razvijanje istraživačkog duha, i - formiranje sigurnosti u jezičkom nastupu.

odlomaka - učenici sami pišu esej (temu daje nastavnik).

5.1.Čitanje radova; - komentari i rasprava o pročitanom; - odgledati film ili predstavu “Hamlet”. 5.2. Dnevnik čitanja; - čitanje radova; -komentari i rasprava o pročitanom; -mogucnost gledanja filma. 6.1.Izrada grafikona sa padežima i pitanjima na koja se dobijaju padeži. Na tekstovima tražiti,

6.1. Sintaksa - padežni sistem (pojam padežnog sistema i predloško – padežnih konstrukcija) - osnovne imeničke, pridjevske i priloške vrijednosti padežnih, odnosno predloško – padežnih konstrukcija - kongruencija: definicija i osnovni pojmovi; gramatička i semantička kongruencija - sistem zavisnih rečenica (imeničke, pridjevske i priloške zavisne rečenice) - glavne vrste zavisnih rečenica: izrične (sa upravnim i neupravnim govorom), odnosne, mjesne, vremenske, uzročne, uslovne, dopusne, namjerne, poredbene i posljedične - veznički izrazi - sistem nezavisnih rečenica

Izvršio je analizu psihopatoloških stanja junaka. 6.1.Učenik prepoznaje padeže. Uočava greške (namjerno napravljene) u upotrebi padeža u pojedinim tekstovima. Učenik je savladao vještinu pravilnog slaganja rečeničnih djelova. Poznaje osnovna pravila kongruencije. Razlikuje gramatičku i semantičku kongruenciju. Umije da se pravilno izražava. Učenik poznaje sistem

Bogaćenje senzibilnosti I jezičke kreativnosti.

podvlačiti, uočavati, bilježiti. Učenici sami pišu rečenice (po grupama, u parovima, pojedinačno). Zadati tekstovi – uspostavljanje veze među djelovima.

(obavještajne, upitne, zapovjedne, željne, uzvične) - naporedne konstrukcije glavni tipovi naporednih konstrukcija: sastavne, rastavne, suprotne, isključne, zaključne i gradacione - raspoređivanje sintaksičkih jedinica - komunikativna kohezija glagolski vid i rod

- negacija - glagolska vremena i glagolski načini (osnovni pojmovi) - vremenska i modalna značenja ličnih glagolskih oblika: prezent, perfekat, aorist, imperfekat, pluskvamperfekat, futur prvi , futur drugi, kondicional, imperativ 7. Pravopis

zavisnih, nezavisnih rečenica i naporednih konstrukcija. Umije da pravilno i jasno izrazi misao. Siguran je u svoje jezičko izražavanje. Učenik može da uspješno komunicira. Može da izrazi misao na više načina. Učenik zna pravilno da upotrijebi i piše negaciju. Pravilno primjenjuje dvostruku negaciju.

7. Razvijanje samopouzdanja i sigurnosti prilikom pisanja.

7. Pravopisne vježbe.

Interpunkcija pravopisni znaci Kultura izražavanja 7.1. Usmeno izražavanje - retorika; razgovor; kratak monolog - odnos između govornika i auditorija - vježbe javnog govorenja pred auditorijem (upotreba podsjetnika, improvizovano izlaganje, korišćenje mikrofona) 7.2.Pismeno izražavanje - stilistika - funkcionalni stilovi: administrativno – poslovni; molba, žalba, poslovno pismo - oblici pismenog izražavanja: prikaz, osvrt, rasprava, književne paralele, esej

Poznaje glagolska vremena i načine. Razlikuje indikativnu, relativnu i modalnu upotrebu. Zapaža stilske vrijednosti. 7. Učenik pravilno upotrebljava interpunkcijske I pravopisne znake u pismenom izražavanju. 7.1. Učenik sam govorno nastupa; - pri govornom nastupu koristi podsjetnik, razvija sposobnost improvizacije. 7.2. Učenik poznaje funkcionalne stilove. Zna karakteristike publicističkog stila i njegovih vrsta. Lako ih razlikuje. Umije sam da odabere teme i adekvatno ih obradi.

7.1. Njegovanje jezičke kulture. 7.2. Stvaralačko pisanje.

7.1 Na odgovarajućim tekstovima, nastupima, prikazima učenici prepoznaju, vježbaju, pripremaju odgovarajuće govorne nastupe. 7.2.Učenici vježbaju pisanje odgovarajućih tekstova.

6, Didaktičke preporuke Zbog brojnosti i raznovrsnosti programa pojedinačne didaktičke preporuke bile bi nefunkcionalne, pa su ponuđene kao jedinstven prilog svakom pojedinačnom programu. Članovi komisije su pokušali da program i nastavne ciljeve Maternjeg jezika i književnosti usklade sa savremenim izučavanjem književnih tekstova i jezika, te da ih prilagode aktuelnim didaktičkim normama, čime bi se modernizovala nastava ovog predmeta u srednjim stručnim školama. Zbog predočene neophodnosti pisanja zajedničkih udžbenika za gimnazije i srednje stručne škole, autori ovog programa su u najvećoj mjeri ispoštovali sadržaje gimnazijskog programa za predmet Maternji jezik i književnost. Radi kontinuiteta u izučavanju crnogorske književnosti, u najobimnijim programima (4+3+3+3) i (3+3+3+3), ponudili smo dramu Nikole I Petrovića Njegoša ''Balkanska carica'', kao izborni sadržaj, i prvi crnogorski roman ''Nevidbog'' Rista Ratkovića, kao obavezni sadržaj. Kako je u stručnoj školi ovaj predmet od opšteg a ne uže stručnog značaja, zastupljen sa najviše tri časa sedmično, bila je neophodna redukcija sadržaja, informativnih ciljeva i formativnih zahtjeva. U nastavnom procesu ne treba zanemariti darovitije učenike, kao ni one koji otežano prate predmetne sadržaje, pa je zadatak nastavnika da organizuje dodatnu i/ili dopunsku nastavu. Uz predložene programe, predviđeni su i prezentovani izborni, koji se mogu realizovati po stručnoj procjeni nastavnika. Jezički sadržaji su sitematski raspoređeni. U dijelu usmene kulture izražavanja obogaćeni su proučavanjem i primenom funkcionalnih jezičkih stilova, čime je nastava maternjeg jezika znatno inovirana a učenicima je omogućeno da steknu, do sada zapostavljenu, funkcionalnu pismenost. Jezik se izučava sistematski, a usvajanje jezičke norme se kontroliše i proverava u svakom razredu putem pismenih i govornih vježbi. Učenicima se stavlja do znanja da su govor, čitanje, pisanje i slušanje složeni misaoni i radni procesi koji zahtevaju stalno usavršavanje i nadogradnju. Dakle, posebnu pažnju treba pokloniti kulturi izražavanja. Rad na času treba da razvija kooperativnost učenika, da ih podstiče na timski i istraživački rad, kreativnost i originalnost u rešavanju zadataka. Koncept aktivne nastave treba da bude osnovno didaktičko načelo po kojem će se organizovati rad na času. Budući da učenici u prvom razredu savladavaju pristup književnom djelu, to jest osnovna književnoteorijska znanja, nastavu književnosti u kasnijim razredima treba utemeljiti na primjeni tih znanja u obradi konkretnih tekstova, koji pripadaju različitim poetikama i književnim pravcima. Nastavu književnosti, gdje god to uslovi dozvoljavaju, treba povezati sa pozorišnom i filmskom umjetnošću, što će učenicima približiti književne sadržaje i istovremeno ukazati na različita modelativna sredstva pomenutih umjetnosti. Trebalo bi ravnomjerno rasporediti i unaprijed predvidjeti broj stranica koje učenici u toku godine čitaju. Pri tom treba izbjeći pretjerano opterećivanje učenika i nefunkcionalno gomilanje zadataka, a akcenat staviti na kvalitet ne na kvantitet čitanja. Bilo bi poželjno da se učenici osposobe i za priređivanje teksta (eseja, domaćeg zadatka) na računaru. Kod zanatskih zanimanja (tri ili dva razreda, sa dva časa sedmično) neophodna su prilagođavanja kako u izboru jednostavnijih književnih tekstova i kraćih formi, tako i u pogledu redukcije jezičkih sadržaja. Nastavniku je prepušteno da na osnovu uvida u kvalitet znanja učenika adekvatnim izborom oblika izvođenja nastave postigne neophodne formativne ciljeve. Budući da živimo u informatičkom dobu, neophodno je da se učenici osposobe za adekvatno korišćenje izvora informacija: rečnika, enciklopedija, interneta. Opšti cilj nastave Maternjeg jezika i književnosti jeste svestran razvoj učenikove ličnosti i njegova socijalizacija, to jest konstruktivno uključivanje u društveni život. Smatramo da je nastava književnosti u tom smislu veoma inspirativna jer, izučavajući književnu, fiktivnu stvarnost, učenici se upoznaju sa različitim sociokulturnim kodovima i etičkim kodeksima. Na taj način oni prevladavaju eventualnu ksenofobiju i razvijaju toleranciju prema različitim kulturnim modelima. Dakle, sadržaji koji se izučavaju u okviru ovog predmeta

mogu poslužiti za ostvarivanje brojnih socijalizacijskih ciljeva: razvijanje verske i nacionalne tolerancije, usvajanje demokratskih principa, uočavanje značaja porodice i njene podrške, uvažavanje sagovornika i razvijanje kulture dijaloga. Bilo bi poželjno da učenici tokom srednjoškolskog obrazovanja upoznaju geografske lokalitete od književnoistorijskog i kulturnog značaja, kao i najvažnije kulturne spomenike i institucije u Crnoj Gori. U tu svrhu trebalo bi organizovati ekskurzije. Nastavnik po mogućnosti na početku školske godine zajedno sa učenicima određuje radne zadatke koje će oni u toku godine realizovati. Pri tom bi bilo poželjno ravnomjerno rasporediti gradivo da pojedini učenici ne bi bili zapostavljeni a drugi preopterećeni. Da bi se znanje iz kniževnosti formiralo kao funkciolani sistem, neophodno je uspostavljati stalne paralele među djelima i epohama, što će učenicima omogućiti i savladavanje osnovnih principa komparativnog izučavanja književnosti. Predvidjeno je da izrada školskih pismenih zadataka traje dva školska časa. 7. Okvirni spisak literature Teorijsko-metodološka i ostala literatura ponuđena je u cilju modernizacije nastave maternjeg jezika i književnosti. U pitanju je mogući izbor koji svaki nastavnik dograđuje ili mijenja shodno sopstvenoj metodologiji, koju će koristiti u ostvarivanju postavljenih operativnih ciljeva. 1. Rečnik književnih termina, Nolit, Beograd, 1985. 2. Kristal Dejvid: Enciklopedijski rečnik moderne lingvistike, Nolit, Beograd, 1985. 3. Marinković Simeon: Metodika kreativne nastave srpskog jezika i književnosti, Kreativni centar, Beograd, 1995. 4. Bugarski Ranko: Uvod u opštu lingvistiku, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1995 (treće izdanje). 5. Klajn Ivan: Jezik oko nas, Nolit, Beograd, 1980. 6. Klajn Ivan: Rečnik jezičkih nedoumica, Nolit, Beograd, 1987 (drugo izdanje). 7. Klajn Ivan, Ivić Pavle, Pešikan Mitar, Brborić Branislav: Jezički priručnik, RTB Beograd, 1991. 8. Stanojčić Živojin, Popović Ljubomir: Gramatika srpskog jezika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1997 (peto izdanje). 9. Stevanović Mihailo: Savremeni srpskohrvatski jezik I i II, Naučna knjiga, Beograd, 1975 (treće izdanje). 10. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura I, Stručna knjiga, Beograd, 1998 (četvrto izdanje). 11. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura II, Stručna knjiga, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 12. Ivić Milka: O Vukovom i vukovskom jeziku, Čigoja, Beograd, 1997 (drugo izdanje). 13. Selimović Meša: Za i protiv Vuka, Beograd, Bigz, 1981. 14. Rečnik srpskohrvatskog književnog jezika, Matica srpska, Novi Sad. 15. Vuk Stefanović Karadžić: Srpski rječnik. 16. Ostojić Branislav, Vujičić Dragomir: Rečnik (i)jekavizama srpskog jezika, CID, Podgorica, 2ooo. 17. Vuković Novo, Putevi stilističke ideje, Podgorica – Nikšić, Jasen, 2000. 18. Bahtin Mihail: O romanu, Nolit, Beograd, 1989. 19. Radoje Simić: Morfofonološki procesi u srpskohrvatskom jeziku, njihovi uzroci i posledice; ITP ''Unireks'' – Nikšić, MH ''Aktuel'' – grafički atelje, Zemun; Beograd – Nikšić, 1994. 20. Bart Rolan: Književnost, mitologija, semiologija, Nolit, Beograd, 1971. 21. Bašlar Gaston: Poetika prostora, ''Kultura'', Beograd, 1969. 22. Curtijus E. R.: Evropska književnost i latinsko srednjovjekovlje, Matica hrvatska, Zagreb, 1971. 23. Čomski Noam: Gramatika i um, Nolit, Beograd, 1972. 24. Dubrovski Serž: Zašto nova kritika, ''SKZ'', Beograd, 1971. 25. Ejhenbaum Boris: Književnost, Nolit, Beograd, 1972.

26. Epštejn Mihail: Postmodernizam, ''Zepter Book World'', Beograd, 1998. 27. Fraj Nortrop: Anatomija kritike, ''Naprijed'', Zagreb, 1979. 28. Istorijski roman, Institut za književnost i umetnost Beograd, Institut za književnost Sarajevo, 1992 – 1996. 29. Jaus Hans Robert: Estetika recepcije, Nolit, Beograd, 1978. 30. Jung K. G.: Čovek i njegovi simboli, Narodna knjiga – Alfa, Beograd, 1996. 31. Kaler Džonatan: Strukturalistička poetika, SKZ, Beograd, 1990. 32. Kasirer Ernst: Filozofija simboličkih oblika, Dnevnik, ''Književna zajednica Novog Sada'', Novi Sad, 1985. 33. ''Književno delo i njegova građa'', ''Tekst i kontekstualnost'', ''Citat, montaža, kolaž'', Treći program, br. 39, Beograd, 1978. 34. Lotman Jurij: Zapažanja o umetničkom prostoru, ''Književna kritika'', Beograd, jul – avgust 1989. 35. Miočinović Mirjana: Moderna teorija drame, Nolit, Beograd, 1981. 36. Kajzer: Jezičko književno djelo, ''Književna misao'', Beograd, 1973. 37. Nova kritika, Prosveta, Beograd, 1973. 38. Meletinski E. M, Poetika mita, Nolit, Beograd. 39. Petković Novica: Od formalizma ka semiotici, BIGZ, Beograd, 1984., «Dva srpska romana» (Studije o Nečistoj krvi i Seobama), Beograd, Narodna knjiga, 1988. 40. Sosir Ferdinand: Opšta lingvistika, Nolit, Beograd, 1977. 41. Šklovski Viktor: Energija zablude, Prosveta, Beograd, 1981. 42. Teorija filma, priredio Dušan Stojanović, Nolit, Beograd, 1978. 43. Turković Hrvoje: Razumijevanje filma, Grafički zavod Hrvatske, Zagreb, 1988. 44. Uspenski Boris: Poetika kompozicije, Semiotika ikone, Nolit, Beograd 1979. 45. Velek Rene, Voren Ostin: Teorija književnosti, Nolit, Beograd, 1974. 46. Pravopis srpskohrvatskog jezika, školsko izdanje, Matica srpska / Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, Beogradski izdavačko – grafički zavod, Beograd 1977. 47. Mitar Pešikan, Mato Pižurica, Jovan Jerković: Pravopis srpskoga jezika, priručnik za škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva – Beograd, Matica srpska, Novi Sad 2001. 48. R. Simić, Ž. Stanojčić, B. Ostojić, B. Ćorić, M. Kovačević: Pravopis srpskoga jezika sa rečnikom, Beograd – Nikšić, 1993. 49. Milivoj Solar, Teorija književnosti, Zagreb, Školska knjiga, 1984. 50. Petar Milosavljević, Teorija književnosti, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 1997. 51. D. Vučenov, Domanovićeva satira kao pripovetka, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 52. Miroslav Egerić, Derviš i smrt Meše Selimovića, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 53. Branko Popović, Lelejska gora Mihaila Lalića, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 54. V. Vuletić, Revizor Nikolaja Gogolja, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2004. 8. Materijalni uslovi za izvođenje nastave Materijalni uslovi podrazumijevaju: kvalitetne učionice, kabinet, medijateke, biblioteku, sredstva za obuku nastavnika. Valjalo bi da postoje i saradnici, medijatori, u toku sprovođenja reforme obrazovanja. 9. Obavezni načini provjeravanja znanja - Provjeravanje mora da bude redovno, stimulativno i javno; - Učenik treba da ima svoj karton u koji bi se unosili rezultati svih provjera – numerički i opisni; - U jednom polugodištu učenik mora da bude ocijenjen najmanje dva puta; - Ocjenjuju se:

pismeni i domaći zadaci ( NAPOMENA: Rade se četiri pismena zadatka u toku školske godine). dnevnici čitanja govorni nastupi recitovanje znanja i vještine u okviru grupnog rada - Ocjenjivanje učenika slijedilo bi taksonomske stepene na osnovu Blumove klasifikacije (prepoznavanje, razumijevanje, upotreba, analiza, sinteza, vrednovanje). 10. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine koja je izvedena iz ocjena sa usmenih i pismenih provjera dobijenih tokom klasifikacionih perioda; - Izrada svih hronoloških tabela. 11. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika Nastavu maternjeg jezika i književnosti mogu izvoditi diplomirani profesori srpskohrvatskog jezika i književnosti, srpskog jezika i književnopsti , hrvatskog jezika i književnosti, bosanskog jezika i književnosti, književnosti i srpskog jezika, komparativne i opšte književnosti. 12. Način prilagođavanja predmeta učenicima sa posebnim potrebama - Program za izuzetno nadarene učenike; - Individualna nastava; - Nivo povećanih zahtjeva od 30% - 100% - u zavisnosti od procjene nastavnika - Obezbijediti posebne materijalno-tehničke uslove za rad sa ovakvim učenicima. 13. Povezanost sa drugim predmetima - Likovna i muzička umjetnost - Istorija - Psihologija - Sociologija - Arhitektura -Matematika (npr.: znak u matematici) Računarstvo i informatika ISPITNI KATALOG NASTAVA JEZIKA Opšta znanja o jeziku U okviru opštih znanja o jeziku učenik mora da zna: - šta je jezik, njegova svojstva i funkcije - da objasni razvoj jezika - šta je jezička konvencija - razvoj i vrste pisama - porodicu jezika kojoj pripada njegov maternji jezik

- da odredi mjesto maternjeg jezika u porodici jezika - šta je višejezičnost, a šta više imenovanja jednog jezika - kako se normira i standardizuje jezik - koji su važeći pravopisi, rječnici i gramatike maternjih jezika - da ih upotrebljava, tj. da pronađe informaciju - književne jezike i pisma do Vuka, Vukov rad i savremenu jezičku situaciju, književne dogovore - narječja i dijalekte našeg jezika - vrste raslojavanja jezika i termine vezane za njih (idiolekt, sociolekt...). Gramatika Učenik iz gramatike treba da zna: - jezičku strukturu i nauke koje se bave jezikom - glasovne promjene i njihovu pravilnu upotrebu u govoru i pisanju - da pravilno akcentuje (kvantitet i kvalitet, mjesto akcenta) - vrste riječi i njihove osobine (gramatičke kategorije i sintaksičke funkcije) - da ih mijenja (deklinacija, konjugacija, komparacija) - da ih pravilno upotrebljava u govoru / pisanju - da riješi jezičku nedoumicu upotrebom rječnika, gramatike, pravopisa - kako se tvore riječi - da pravilno piše složenice i polusloženice - leksikološke termine (leksikografija, leksema) - da razlikuje riječi po porijeklu i riječi prema upotrebi - da ih navede - da ih adekvatno koristi - da prepozna tip i karakter teksta na osnovu leksema - šta su fraze, termini, kalkovi, klišei - da pravilno i jasno izrazi misao, tj. da sklapa rečenične djelove - da preoblikuje (izrazi misao na više načina) - da uoči informativnu i stilsku vrijednost rečenice - da pojednostavi izraz - da razlaže složene rečenice na proširene (proste) - da usložnjava rečenicu (stvara složene od proširenih) - padežni sistem i sinonimiju padeža - da pravilno upotrijebi padežne oblike u govoru i pisanju - da pravilno koristi predloško-padežne konstrukcije - da pravilno izgovori i napiše negaciju - pravila kongruencije - glagolska vremena i načine - da pravilno izgovara i napiše glagolske oblike - da razlikuje indikativnu, modalnu i relativnu upotrebu glagolskih vremena i načina - da uoči njihovu stilsku funkciju - šta je pragmatična strana jezika i da poznaje govorne činove. Poznavanje pravopisa - da upotrijebi veliko slovo u pisanju - da piše skraćenice - da pravilno piše ijekavicu - da pravilno rastavlja i sastavlja riječi u pisanju - da rastavlja riječi na kraju reda - da koristi interpunkciju i pravopisne znake gdje je potrebno - da prilagođava riječi iz stranih jezika maternjem - da ih pravilno mijenja i piše (transkripcija). Kultura čitanja, slušanja i govora

- da primijeni gramatička i pravopisna pravila - da normira određeni tekst - da jasno, razumljivo i pravilno govori i piše. Slušanje i govor Učenik: - razumije pročitano (odslušano, odgledano) - može da odgovori na pitanja vezana za sadržinu (zapaža detalje) - umije da komentariše (kritički procijeni) tekstove - može da prepozna namjenu, stil, razumljivost, jezičku pravilnost, stav autora teksta - može da ispravi nepravilnost i nerazumljivost - umije da ispriča događaj - umije da ga obogati deskripcijom i emocijama - može da prepozna funkcionalane stilove, njihove vrste i da ih kritički doživljava - umije samostalno da pripremi govorni nastup i da govorno nastupa - umije da koristi podsjetnik i da improvizuje - umije izražajno da govori - umije da rezimira - sposoban je da razgovara, polemiše - umije da argumentuje stavove - uvažava sagovornika - na osnovu slušanja može da prepozna biografiju, putopis, reportažu, esej. Čitanje - umije da čita pravilno, tečno i izražajno - umije pravilno da akcentuje, intonira, pravi pauze - razumije pročitano - umije da čita vodeći računa o stilu i o namjeni pročitanog. Pisanje - zna samostalno da napiše sastav - zna da napiše esej - zna da napiše rezime - zna da piše bilješke, podsjetnik, zapisnik - zna da koristi naraciju, deskripciju, refleksiju i raspravu - prepoznaje i piše različitim funkcionalnim stilovima i koristi njihove oblike: kraći tekst naučnog stila (stručni) publicističke vrste: vijest, informaciju, intervju, reportažu administrativne: molbu, žalbu, čestitku, konkurs, oglas - zna da napiše putopis, biografiju kao umjetnički i neumjetnički tekst - zna da lektoriše tekst, koristeći osnovne lektorske znake - može da stilizuje tekst. NASTAVA KNJIŽEVNOSTI Opšti standardi -Učenici su u stanju da pročitaju i interpretiraju književne tekstove -Nakon čitanja učenici su u u stanju da analiziraju tekst uz primjenu književno teorijskih znanja - Sposobni su da vrednuju estetske, etičke i saznajne domete pročitanog djela. - U stanju su da nastavu književnosti dovedu u vezu sa sopstvenim iskustvima i znanjima iz drugih oblasti. -Učenici su sposobni da komentarišu djelo, da načine književnu paralelu i da vrednuju djela ( u pismenoj i usmenoj formi)

-Učenici su u stanju da napišu tekst u kojem prikazuju određenu književnu problematiku, dnevnik čitanja, interpretacije, esej i, izuzetno, da sami stvaralački pišu - Poznaju književne epohe i pravce, mogu da ih porede i vrednuju njihove domete. - Povezuju teoriju i istoriju književnosti u koherentan sistem znanja. - Smisleno i samostalno upotrebljavaju teorijska znanja o književnosti. Standardi prema godinama učenja I razred Učenik treba da: - samostalno i sa razumijevanjem, u sebi ili naglas, čita književno-umjetnički tekst (odnosno odlomak teksta) iz savremene književnosti, kao i tekstove od antike zaključno sa klasicizmom - umije da izrazi svoj doživljaj, osjećanja, predstave, mišljenja i spoznaje izazvane književno-umjetničkim tekstom - na primjeru određenog teksta odredi književni rod (lirika, epika, drama) i književnu vrstu, kao i da svoje određenje obrazloži - jasno formuliše temu djela i razlaže ga na manje tematsko-motivne cjeline - objasni svojstva pjesničkog jezika: slikovitost, emocionalnost, ritmičnost, preobražaj i punoću značenja - u lirskom tekstu uoči i izdvoji najfrekventnije stilske figure (lirske paralelizme anaforu, epiforu, metaforu, metonimiju, eufemizam, alegoriju, simbol; asindet, polisindet, elipsu; aluziju, osimoron, ironiju) - raščlani stih prema zakonima naše silabičko-tonske versifikacije: da odredi stope, naglaske, cezuru, prepozna i razlikuje trohej, jamb, daktil, strofu i tip rime - kompozicionu organizaciju pjesme dovede u vezu sa njenim smislom (efekti ponavljanja, raspored pjesničkih slika) - sonetnu formu - prepozna i odredi baladu - šta je psalam - razliku između epike u stihu i epike u prozi - uoči odlike strukturnih elemenata epskog: prostora, vremena i zbivanja - razlikuje termine: sadržaj, fabula i siže - sažeto izloži fabulu djela i ukaže na epizode i digresije - razumije i razlikuje motiv i motivaciju - odlike epske pjesme i epa; posebno epskog stila na primjeru naše epike - razlikuje pripovijetku, novelu i roman - uoči poziciju pripovjedača: er- i ich- forma, pouzdani i nepouzdani pripovjedač - razlikuje dramski tekst i didaskalije i u stanju je da kompoziciono razloži dramu prema trodjelnoj / petodjelnoj shemi - uoči konfliktne linije, glavnu i sporedne i da o njima izvještava - objasni pojam katarze - napravi književnu paralelu, zasnovanu ili na kontrastnim odlikama književnih epoha ili na motivsko-tematskoj i idejnoj sličnosti djela - ukaže na etičke i saznajne vrijednosti djela - pripremi i održi govorni nastup o književno-umjetničkom tekstu - izražajno napamet kazuje jedan kraći književni tekst, čime dokazuju sposobnost estetskog doživljaja i interpretacije - napiše sastav o pročitanom djelu: da opišu lik, izlože radnju, komentarišu djelo i načine osnovnu književnu analizu

- napiše literarni tekst o svom doživljaju književnog djela, dnevnik čitanja, odnosno kraći prikaz pročitanog djela II razred - objasni promjene u okviru književnih rodova kroz epohe i stilove od prosvjetiteljstva zaključno sa realizmom -da odredi odlike prosvjetiteljstva, razlikuje klasicizam i romantizam, romantizam i realizam; - u tekstu koji pripada lirici, razumije i može da objasni promjenu senzibiliteta koji donosi romantizam (weltschmertz, spleen) i na primjerima obrazlaže odlike romantičarskog stila - načini stilsku i versifikacijsku analizu pjesama našeg romantizma, da obrazloži njihove estetske domete i idejne vrijednosti - analizira pjesmu kao dinamičku strukturu slojeva zvučanja, značenja, prikazanih predmetnosti i ideja, i uočava fenomen opalizacije književnog teksta - objasni formu poeme kao žanrovske transformacije romantičarskog spjeva - odlike univerzalnih likova epohe romantizma - govori o Njegoševom djelu, o njegovim žanrovskim odlikama, odnosu fikcije i istorije, kolektivnom i pojedinačnom junaku, sukobu motivacijskih načela koji otkriva njegov univerzalno humanistički karakter. - objasni postupak očuđenja na primjeru književnog teksta - razlikuje realizam kao metod i kao pravac - analizira roman kao cjelinu i u stanju je da izvrši fenomenološko raslojavanje teksta - poznaje istorijski razvoj romana i navede njegove vrste, posebno roman u stihu, društveni roman, paralelni roman, roman iskaz... - objasni žanrovsku transformaciju od klasične do Gogoljeve drame koja ukida tradicionalne likove, zaplete i dramska rješenja - izražajno kazuju napamet jedan književni tekst - da govori o odabranom književnom djelu - napiše prikaz djela, književnu paralelu, komentar djela zasnovan na samostalnom uočavanju i promišljanju i upotrebi stečenih književno teorijskih znanja i stručne literature III razred - sa razumijevanjem čita književne tekstove epohe moderne, pravaca s početka XX vijeka i međuratne književnosti - kada je u pitanju lirika objasni izmjenu pjesničkog senzibiliteta i tradicionalnog pjesničkog jezika u modernoj književnosti - objasni simbol, univerzalnu analogiju, sinesteziju, estetiku ružnog, kao i liriku velegrada - da ostvari stilsku i versifikacijsku analizu modernističkog stihovanog teksta, da rezultate poveže sa smislom pjesme, pri čemu koristi znanja stečena u prethodnim razredima - uoči avangardna svojstva tekstova, novu leksiku i njene estetske domete - obrazloži smjenjivanje tačaka gledišta i obrazloži estetske i saznajne domete tog postupka - izloži razvoj romana, posebno psihološki roman, lirski roman, roman-parabolu, roman-hroniku i u stanju je da na primjerima obrazloži transformacije strukturnih elemenata epskog - moderni dramski postupak: psihološki i socijalno motivisan dramski sukob - izražajno kazuje jedan književni tekst - napiše esej o pročitanom djelu IV razred - poznaje termine prototekst i metatekst - sa razumijevanjem čita književne tekstove iz savremene književnosti - razrješava hermetičnost lirike XX vijeka, koristeći stečena znanja iz versifikacije - uoči i izloži složene osnove tradicionalnog i modernog senzibiliteta - prepozna intertekstualne veze pjesama sa drugim književnim djelima, mitologijom, istorijom, filozofijom - transformacije romanesknog žanra: roman – filozofska parabola, polifonijski roman, roman toka svijesti, monološko-asocijativni roman, roman zasnovan na poetici mitologizovanja, filozofsko- realistički roman, roman-rječnik, roman-inventar, postmodernistički roman...

- razumije antidramu i poznaje njen scenski jezik - obrazloži postmodernistički postupak: pastiš, palimpsest, montažu, citatnost, metatekstualnost - razliku između spoljašnjeg i unutrašnjeg pristupa književnom djelu - osnovne principe savremenih književnih teorija i primjenjuje njihove modele analize: formalizam, semiotiku, strukturalizam, fenomenološki pristup, arhetipski pristup - pokaže da ima opšti uvid u književnu istoriju - pokaže da u okviru datog žanra razumije književno-istorijske transformacije i razvoj - kazuje izražajno tekst po izboru - napiše duži esej o djelu ili o više djela između kojih se može uspostaviti književna paralela. KATALOG ZNANJA U katalog znanja ulaze djela koja se obrađuju kroz četvorogodišnje školovanje: Teorija književnosti: Književnost kao umjetnost Pjesnički jezik Stil, versifikacija Slojevitost književnog djela Književni rodovi i vrste Metodološki pristup književnom djelu Književnost staroga vijeka: ''Ep o Gilgamešu'' Sofokle: ''Antigona'' Homer: ''Ilijada'' ili ''Biblija'' ''Legenda o potopu'' ''Jevanđelje po Mateju'' Kuran: 103 poglavlje ''El’ Asr'' Srednjovjekovna književnost: ''Ljetopis popa Dukljanina'' Odabrano žitije Jefimija: ''Pohvala knezu Lazaru'' Stefan Lazarević: ''Slovo ljubve'' Jelena Balšić: ''Otpisanije bogoljubno'' Narodna književnost: ''Ženidba kralja Vukašina'' ''Bolani Dojčin'' ''Banović Strahinja'' ''Hasanaginica'' ''Marko Kraljević ukida svadbarinu'' ''Osveta Batrića Perovića'' ''Tri sužnja'' Izbor iz bošnjačke narodne epike ''Viša je gora od gore'', ''Ljubavni rastanak'', ''Djevojka cara nadmudrila'' Humanizam i renesansa: Petrarka: ''Kanconijer'' Šekspir: ''Romeo i Julija'', ''Hamlet'' Bokačo: ''Dekameron'' Servantes: ''Don Kihot'' (odlomci) Marin Držić: ''Novela od Stanca'' Barok, klasicizam: Ivan Gundulić: ''Osman'' (prvo pjevanje) Molijer: ''Tartif''

Prosvjetiteljstvo: Petar I Petrović Njegoš: ''Poslanice'', ''Kuluk'' Dositej Obradović: ''Život i priključenija'' Jovan Sterija Popović: ''Tvrdica'' Romantizam: E.A.Po «Gavran» Puškin: ''Cigani'' Gete: ''Bauk'' Vuk Karadžić – značaj i djelo Petar II Petrović Njegoš: ''Gorski vijenac'', ''Noć skuplja vijeka'' Branko Radičević: ''Kad mlidija’ umreti'' Đura Jakšić: ''Ponoć'' Laza Kostić: ''Santa Maria della Salute'' ili «Među javom I med snom” F.Prešern: ''Sonetni vijenac'' Ivan Mažuranić: ''Smrt Smail-age Čengijića'' S. M. Ljubiša: ''Kanjoš Macedonović'' Realizam: Balzak: ''Čiča Gorio'' Gogolj: ''Revizor'', ''Šinjel'' Tolstoj: ''Ana Karenjina'' Dostojevski: ''Braća Karamazovi'' Marko Miljanov: ''Primjeri čojstva i junaštva'' Radoje Domanović: ''Vođa'' (izbor) Laza Lazarević: ''Sve će to narod pozlatiti'' ili «Prvi put s ocem na jutrenje» S. Matavulj: ’’Pilipenda’’ ili “Povareta” Nušić: ''Narodni poslanik'' V. Ilić: ''Sivo sumorno nebo'' Moderna: Š. Bodler: ''Albatros'' i «Saglasja» Čehov: ''Ujka Vanja'' Aleksa Šantić: ''Veče na školju'', ''Pretprazničko veče'' Jovan Dučić: ''Jablanovi'', ''Zalazak sunca'' Milan Rakić: ''Iskrena pjesma'', ''Dolap'' Vladislav Petković Dis: ''Možda spava'' Matoš: «Jesenje veče'' B. Stanković: ''Nečista krv'', ''Koštana'' Petar Kočić: ''Mračajski proto'' Ivan Cankar: ''Kralj Betajnove'' Književnost prve polovine XX vijeka: V. Majakovski: ''Oblak u pantalonama'' M. Crnjanski: ''Sumatra'', ''Seobe'' Risto Ratković: ''Ponoć mene'', ''Bivši anđeli'' i ''Nevidbog'' Tin Ujević: ''Svakidašnja jadikovka'' Janko Đonović: ''Crnci i Crnogorci'' Nikola Lopičić: ''Imanje'' Enver Đerđeku: ''Riječ'' Isidora Sekulić: ''Gospa Nola'' Desanka Maksimović: ''Strepnja'' Miroslav Krleža: ''Gospoda Glembajevi'' Ivo Andrić: ''Aska i vuk'', '''Most na Žepi'', 'Na Drini ćuprija'', ''Prokleta avlija'', Ivan Goran Kovačić: ''Jama'' Mirko Banjević: ''Sutjeska'' Dobriša Cesarić-pjesma po izboru Ćamil Sijarić: ''Bunar'' Mihail Šolohov: ''Čovjekova sudbina''

Književnost druge polovine XX vijeka: A. Kami: ''Stranac'' S. Beket: ''Čekajući Godoa'' V. Popa: ''Kora'' S. Raičković: ''Kamena uspavanka'' Mak Dizdar-«Modra rijeka» Radovan Zogović: ''Instrukcija maslini'' Husein Bašić: «Tuđe gnijezdo» Meša Selimović: ''Derviš i smrt'' Mihailo Lalić: ''Lelejska gora'', ''Zlo proljeće'' Čedo Vuković: ''Mrtvo Duboko'' Vladan Desnica: ''Proljeća Ivana Galeba'' Ranko Marinković: ''Ruke'' Zuvdija Hodžić: «Neko zove» (izbor) Danilo Kiš: ''Grobnica za Borisa Davidoviča'', ''Rani jadi''. Mladen Lompar, ''Triptihon iz nacionalne biblioteke'' Borislav Pekić, ''Vreme čuda'' IZBORNI PROGRAM: Drugi razred: D. Miladinov: ''Tuga za jugom'' Nikola I Petrović Njegoš: ''Balkanska carica'' J.J.Zmaj: ''Jututunska juhahaha'' i ''Đulići uveoci'' Treći razred: K.Racin: ''Berači duhana'' I.Samokovlija: ''Rafina avlija'' R.Zogović: ''Došljaci – pjesme Ali Binaka'' (izbor) S.Mitrović: ''Pjesma o Andriji Jablanu'' F.Kafka: ''Preobražaj'' Četvrti razred: B.Koneski «Vezilja» B.Ćopić «Bašta sljezove boje» L.Pirandelo «Šest lica traži pisca» D.Ćosić «Koreni'' M. Bulatović: ''Crveni petao leti prema nebu'' M.Kovač: «Gubilište» B. Šćepanović: ''Usta puna zemlje'' M. Bećković: «Reče mi jedan čoek» H. Bašić: «Tuđe gnijezdo» A. Podrimlja (izbor iz poezije)