PREDGOVOR

PREDGOVOR

NE POSTOJI DRUGI PUT ZA PRVI UTISAKPOSTOJI TAKA NA OVOJ PLANETI U KOJOJ SE JEDAN SVIJET PRELIVA U DRUGI, U KOJOJ SE KULTURA MJERI IVOTIMA, U KOJOJ SE PRIRODA NE DA POBJEDITI. TA TAKA SE ZOVE ISTANBUL.

Goran osovi

1. UVOD

Istanbul je kroz svoju dva i po milenijuma dugu istoriju bio prestonica tri velike imperije : rimske, vizantijske i otomanske ( turske ). Za to vrijeme bio je uvjek u centru svjetskih politikih, vojnih ali i kulturnih zbivanja, a sve to zahvaljujui svom fantastinom poloaju na kontaktu dva kontinenta, Evrope i Azije, tj. na putevima koji povezuju ova dva kontinenta. Ne moe se sa sigurnou utvrditi taan broj stanovnika, on se kree izmeu 12 i 15 miliona. Istanbul je danas raskrsnica puteva, moderan trgovaki, industrijski i privredni centar od svjetskog znaaja. On je takoe i obrazovni, kulturni i turistiki centar Republike Turske bez obzira to nije njen glavni grad.

Istanbul, grad gdje se sreu Evropa i Azija, dva razliita svijeta, predstavlja harmoninu sintezu razliitih kultura koju posjeti oko dva miliona turista godinje. Obilazei ovaj grad nailazimo na ostatke njegove duge i burne istorije ( poznato je da najstarije naselje na ovoj teritoriji datira iz 680 godine prije nove ere i da su ga izgradili Dorani). Upravo ova rijetka kombinacija starog i novog ini ga jednim od najinteresantnijih turistikih destinacija na svijetu.

Ovaj grad ima neiscrpne mogunosti u pogledu turizma i predstavlja pravi izazov kako za jednog turistikog radnika tako i za same turiste.

Slika 1. Istanbul; izvor;www.istanbultravelguide.net.2. TURISTIKO-GEOGRAFSKI POLOAJ, GRANICE I VELIINA

Istanbul ima odlian turistiko-geografski poloaj. Nalazi se na oko 4058' severne geografske irine i 2850' istone geografske duine, u okviru istoimene provincije (iji je i glavni grad), koja se granii sa provincijama Tekirdag i Koeli. Ovaj grad predstavlja prirodna vrata izmeu dva kontinenta Evrope i Azije. Ova jedinstvena karakteristika je bila presudna prilikom njegovog naseljavanja i veoma brzog razvoja kao grke trgovake kolonije. Takoe je znaajno to se grad nalazi na moreuzu Bosfor. Bosfor se prostire od Crnog do Mramornog mora (preko Mramornog mora je povezan sa Sredozemnim morem), dug je 31,7km i prolazan 660 m, irine 4,7 km i prosene dubine 80 m. Dva toka su prisutna u Bosforu, od Crnog do Mramornog mora i obratno. Zbog ovih injenica on je jo od davnina bio jedna od najznaajnijih luka svijeta (zaliv Zlatni rog, na Evropskoj strani Istanbula, ima je idealne prirodne uslove za lociranje luke). Taj strateki povoljan poloaj je esto predstavljao i opasnost za istanbulske zidine, jer su mnogi osvajai tokom duge istorije grada pokuavali da ga osvoje.

Turistiki znaaj poloaja Istanbula je veoma velik i mnogostran. Lokacija na kontinente Evrope i Azije uslovila je vjekovno mijeanje razliitih kultura , pa je dolo do stvaranja interesantnog etnikog sklopa, koji je izuzetno atraktivan za turiste. Takoe, glavna turistika trita su relativno blizu (zemlje zapadne Evrope) i dobro saobraajno povezana. Istanbul se nalazi u Mediteranskoj, odnosno u Suptropskoj oblasti, tako da poseduje i klimatske uslove koji pogoduju turistikim kretanjima i omoguavaju dugu sezonu. Blizinu Crnog i Mramornog mora sa brojnim izuzetno atraktivnim turistikim mjestima za oputanje odmor i sportsko-rekreativne aktivnosti (ile, Bajramoglu-Darida, Kilios, itd.) zatim Prinevskim ostrvima (grupa ostrva u jugoistonom dijelu Mramornog mora, nekoliko kilometara udaljeno od Istanbula), kao i pozicija na Bosforu (bogato ribolovno podruije ali i bitan pejsani i ambijentalni element), dodatno upotpunjuje turistiku ponudu grada. Moemo zakljuiti da Istanbul ima povoljan poloaj u odnosu na turistike regije Crnog i Mramornog mora, to predstavlja znaajan faktor u ostvarivanju turistikog prometa.

Slika 2. Poloaj Istanbula; Izvor:www.encarta.msn.com.3. TURISTIKI POTENCIJAL

3.1. Prirodni turistiki potencijali Brojni muzeji, arhitektonski spomenici raznih kultura koji svedoe o dugoj i burnoj istoriji, manifestacije i druge vrednosti antropogenog karaktera svakako su glavni atraktivni atributi Istanbula kao turistikog mesta. Meutim, Istanbul kao jedan od najznaajnijih turistikih centara u svjetskim okvirima poseduje i odgovarajue prirodne turistike vrednosti.

3.1.1 Reljef

Sam grad Istanbul, prostire se na sedam breuljaka. est od tih sedam breuljaka su vrhovi drugog grebena koji se prua iznad zaliva Zlatni rog, dok sedmi predstavlja usamljeno uzvienje u jugozapadnom dijelu starog grada. Na Azijskoj strani, istono od Uskudara, nalazi se brdo amlida (230 m), poznati turistiki vidikovac sa koga se prua izvanredan pogled na Bosfor i stari grad. Istono od Bosfora, grad okruuje lanac brda od kojih je najvee Ajdos (571 m), u blizini Kartala.

Bosfor predstavlja vijugavi tesnac useen 120200 m u zaravan od paleozojskih i eruptivnih stijena. Slian je rijenoj dolini potopljenoj dizanjem morskog nivoa. Glavni zaliv Zlatni rog u junom dijelu tesnaca, pa Bejkoz i Bujukdere, te mnogo-brojne uvale na obalama tesnaca, takoe izgledaju kao potopljeni delovi rijenih dolina. Ipak najnovija istraivanja turskih naunika pokazuju da Bosfor nema nikakve veze sa potopljenim rijenim dolinama. Dno tesnaca je formirano jakom jugozapadnom strujum u vrijeme otapanja lednika i visokog nivoa Crnog mora

( Grupa autora, 1995).

Slika 3. Reljef; izvor;www.encarta.msn.com.3.1.2 Klima

Istanbul ima dosta blagu i prijatnu klimu. To je mediteranska klima sa neto izmijenjenim karakteristikama, posebno zbog uticaja okolnog kopna, te Crnog i Mramornog mora. Ljeta su duga, topla i sunana, a moe se rei da lijepo vrijeme traje od maja pa do kraja novembra. Jesen, za koju se kae da je najljepe godinje doba u Istanbulu traje i do kraja decembra. Zime su prilino blage i kiovite, a hladni talasi ne traju dugo. Temperature ispod nule i snijeg rijetko se zadravaju. Ovo hladno vrijeme i snijeg smjenjuju juni vjetrovi koji podiu temperaturu i tope snijeg. Ipak mora se napomenuti da je Istanbul na istoj geografskoj irini sa Napuljem, a ima 3C niu srednju januarsku temperaturu, to je posledica hladnijih vazdunih masa koje dolaze sa sjevera, naroito zimi (www. Istanbullife.org.). Najznaajniji vjetrovi u Istanbulu su: sjevernoistoni vjetar Pojraz, koji dolazi sa Crnog mora i donisi hladan i ist vazduh u grad, zatim ledeni vjetar Karajel (crni veo), koji duva zimi iz istog pravca kao i Pojraz i koji moe da zaledi zaliv Zlatni rog ili ak i sam Bosfor i Lodos, topli i sparan jugozapadni vjetar koji topi snijeg i esto izaziva oluje na Mramornom moru (www.istanbullife.org.).Prosena godinja relativna vlanost vazduha u grad iznosi 74,9%, dok je prosean godinji vazduni pritisak oko 1011,2 mbara.

Istanbul ima samo 61 oblaan dan godinje, to je vrlo znaajno za turistika kretanja. Najvie oblanih dana ima u kasnu jesen i zimu (od novembra do januara), dok u periodu od aprila do septembra ima samo dva oblana dana. Prosena godinja oblanost izraena u desetinama iznosi svega 4,2 (www.die.gov.tr.).

Broj sunanih sati u Istanbulu je u skladu sa Mediteranskim prosekom i iznosi oko 2.000 sati. Prosean broj sunanih dana godinje je 126 i najvie ih je naravno u ljetnim mesecima. Padavine se veinom izluuju u obliku kia i to u zimu i proljee. Ljeta su prilino suva. Istanbul ima neto manje padavina nego to je to uobiajeno u Mediteranu (u proseku oko 627,5 mm godinje). Kia u Istanbulu se razlikuje od estih provala oblaka u Mediteranske oblasti, ali je vrlo neprijatna i depresivna (www.die.gov.tr; www.worldclimate.com.).

3.1.3 Biogeografske turistike vrijednosti

U samom Istanbulu razvila se karakteristina vegetacija prvenstveno usred uticaja klime i rada ovjeka. Grad je jo od davnina imao male grupe drvea koje su bile ukras i zelene oaze. Najee drvee su platani i empresi (www.istanbullife.org.).Nekada je Istanbul bio okruen vonjacima i povrtnjacima ali oni polako nestaju usled nezadrivog rasta gradske teritorije i populacije.

U samom Istanbulu i njegovoj blioj okolini ima veliki broj parkova i izletita, od kojih e neki biti ukratko opisani.

Beogradska uma: ili Belgrad ormani je najpoznatije izletite u blizini Istanbula. Od grada je udaljeno 35 km i lei u uglu gdje se Bosfor spaja sa Crnim morem. Obuhvata prostor od 5.300 hektara. U njoj je smjeten umarski fakultet sa kompleksom uma za oiglednu nastavu. Ovde se nalazi i sedam brana iz kojih je jo stari Konstantinopolis snabdevan vodom, a koje i danas Istanbulu daju svaki dan 100.000 tona vode.

Parkoman: ili Park uma nalazi se Maslak etvrti Istanbula. Park je osnovala dravna direkcija za umarstvo, a danas ga vodi privatnik. U parku se organizuju sportske aktivnosti i vikend ekskurzije.

Juldiz park: se nalazi na padinama ispod istoimene palate. Park je ograen zidom i nekad je bio iskljuivo rezervisan za stanovnike palate.

Gilhane park: nalazi se na padinama ispod palate Topkapi i protee se od morske obale. Park je omiljeno mjesto za piknik stanovnika Istanbula, a ovde se esto odravaju koncerti na otvorenom. U okviru parka nalazi se i zooloki vrt, muzeji, kafane i etalita (www.istanbullife.org.).

3.2. Antropogeni turistiki potencijali

3.2.1 Istorija grada

Istorija Istanbula poinje u VII vijeku p.n.e. Prema predanju sagradili su ga Megri 657. godine i nazvali Vizantum u ast svoga voe Vizanta. Zahvaljujui svome izvanrednom geografskom poloaju Vizantum se ubrzo razvio u veliki trgovaki centar koji je, zbog svog bogatstva i ljepote, postao meta raznih osvajaa. U vrijeme vladavine rimskog imperatora Marka Aurelija (161-180) zvao se Antonion po njegovom ocu Antoniju. 330.godine nae ere postao je jedan od dva centra Rimske imperije i dobio ime Konstantinopolis po imperatoru Konstantinu koji je tada vladao. Legenda kae da je Konstantin naredio da se grad proiri na sedam breuljaka po ugledu na Rim i Sunce koje je okrueno sa sedam planeta. Kada je 395. Rimska imperija podeljena na istonu i zapadnu, Konstantinopolis je postao prestonica Istone Rimske imperije, koja je kasnije nazvana Vizantija, i to je ostao sve do njegovog osvajanja od strane Turaka 1453.

Mladi i veoma ambiciozni sultan Mehmed II je sa pripremama za osvajanje Konstantinopolisa poeo u proljee 1452.godine. Najpre je na najuem dijelu Bosfora sagradio tvravu Rumeli Hisar da bi sprijeio dolazak pomoi iz Crnog mora. Potom je izgradio laku flotu od 400 brodova i izlio ogromne topove koji su odigrali odluujuu ulogu u osvajanju, i organizovao Petu kolonu meu Vizantijcima.

Turci su konano osvojili Konstantinopolis 29.maja 1453. i odmah mu dali ime Istanbul. Smatra se da je to 26. ime ovog grada.

Godine 1457. sultan Mehmed II Fatih je Istanbul proglasio prestonicom Otomanske imperije. Tu funkciju vri sve do 23. aprila 1920. kada je po nareenju Mustafe Kemal Pae premetena u Ankaru dravna administracija i sva strana diplomatska predstavnitva. Od tada je Ankara poela naglo da se razvija. Meutim, Istanbul je i dalje ostao glavni ekonomski, kulturni pa i politiki centar Turske. O burnoj istoriji ovog grada govore hiljade spomenika koji se u njemu nalaze (Sneana teti; Turistika geografija; BGD,1999.).

Slika 4. Konstantinopolis;izvor:www.istanbul.com.tr.

Osnivanje Republike-Kemal Ataturk: Raspadanjem feudalnog sistema, stalna finansijska kriza i uzimanje novih zajmova da bi se vratile kamate starih, sve je to ukazivalo na neophodnost korenitih promena. Sa ciljem da uvede konstitucionalno-parlamentarni vid vladavine, osnovano je 1865.godine tajno udruenje Nove Osmanlije. Oni su 1876. godine prevratom svrgli sultana Abdulaziza, a na njegovo mjesto je postavljen njegov sin Murat V, koji je vladao samo tri mjeseca. Na presto se popeo Abdulhamit II, koji je bio pristalica apsolutistike monarhije, te je ukinuo prvi turski ustav i parlament.

Sve surovija tiranija krvavog sultana, kako su nazivali Abdulhamita II, izazvala je sve vee negodovanje u svim sporama drutva. Pobuma je bila neminovna i poela je pod vostvom mladih armijskih oficira organizovanih u tajno drutvo pod nazivom Vatan (otadbina). Jedan od njih bio je i Kemal Ataturk koji je upravo zavrio vojnu akademiju. Oni su ubrzo preuzeli vlast i primorali sultana da donese ustav i sazove parlament. Iskoristivi razjedinjenost protivnika, sultan je uz pomo Drutva za islamsko jedinstvo pokuao da ponovo uspostavi apsolutistiku vlast 13.04.1909. godine. Razjarena rulja je prodrla u parlament i ubila nekoliko poslanika. Tada je vojska ponovo preuzela vlast u ime ustava i demokratije i parlament se ponovo sastao tri dana kasnije. Abduhamit je svrgnut u korist svog brata Mehmeda V Reata, prihvatio je poraz kao Boiju volju i nastavio da ivi mirno u Solunu sve do 1912. godine kada je pozvan natrag u Istanbul, da ne bi pao Grcima u ruke za vrijeme Balkanskih ratova.

Balkanski ratovi su dodatno oslabili carstvo, a poraz u I svjetskom ratu i bezuslovna predaja u Mondrosu 27.10.1918. godine doveli su do iskrcavanja saveznika 13.11. u Istanbulu. Grad je formalno okupiran.

Britansko povlaenje iz Istanbula zavreno je 2.10.1923. godine. Divizije turske nacionalne vojske umarirale su 6.10. u grad. Novi ustav donesen je 29.10., Turska je proglaena narodnom republikom, a Kemal Ataturk izabran je za prvog predsednika.

Od Ataturka do danas: Posle smrti oca turske moderne drave Kemal-pae Ataturka 10.11.1938. godine za novog predsednika izabran je Ismet Ineni, blizak Ataturkov saradnik.

Posle II svjetskog rata Turska nastavlja da se razvija kao moderna republika, sa stalnim nastojanjem ka daljoj demokratizaciji. Od 1947. godine poinje da prima Ameriku vojnu ali i ekonomsku pomo i postaje jedan od glavnih saveznika SAD-a u regionu. U sledeim godinama usledilo je zaotravanje odnosa sa Grkom oko Kipra, ali su ovi problemi najveim delom reavani diplomatskim putem. Treba napomenuti da se Turska sukobljava i sa rastuim problemom kurdskog separatizma (Kurdi su najbrojnija nacionalna manjina u Turskoj), koji se esto tretira neadekvatno.

Istanbul vie nije prestonica Turske ali se grad izuzetno brzo razvija i menja, polako gubei svoj orijentalni izgled, i prerasta u modernu svjetsku metropolu sa svim pozitivnim aspektima progresa (Dragutin Jankovi;2003.).

3.2.2. Sakralni objekti Istanbul je prepun turistikih znamenitosti. To su, prije svega, brojne graevine sakralnog karaktera (157 hrianskih crkvi, 17 sinagoga, 10 manastira i oko 2.000 damija), od kojih mnoge imaju izvanredan istorijski i umetniki znaaj, zatim prostrani i lijepo ureeni trgovi, razne fontane, akvadukti i cisterne, pokriveni bazari i tvrave, palate i muzeji.

Aja Sofija- je najznaajniji vizantijski spomenik u Istanbulu. Sagraena je 360. godine nae ere po nareenju Konstantina II. U velikom poaru koji je 532. godine zahvatio cijeli grad potpuno je izgorela. Po nareenju imperatora Justinijana na istom mjestu je sagraena nova crkva sva od mermera i kamena da bi mogla odoleti poaru i zemljotresima. Graena je po planu uvenih

Slika 5. Aja Sofija;Izvor;www.istanbultravelguide. arhitekata tog doba Atemiusa i Isidora u vremenu od 532-537 godine i na njoj je svakodnevno radilo 10.000 radnika.

Kada su Turci osvojili Istanbul Aja Sofija je odmah pretvorena u damiju, i u prvi petak po osvajanju u njoj se klanjao Mehmed II Fatih. Turci su vremenom sasvim Aja Sofiju pretvorili u damiju, kako po spoljanjem, tako i po unutranjem izgledu (ali nisu unitili mozaike sa ljudskim likovima mada su oni, po islamu, greh). Za vrijeme vladavine Sulejmana Velianstvenog (1520-1566) mozaici su prekriveni malterom i njihovo postojanje je otkriveno za vreme jedne popravke 1847-1849 godine.

Aja Sofija je 916 godina sluila kao crkva i 481 godinu kao damija. Oktobra 1934. godine Ataturk je naredio da se Aja sofija pretvori u muzej i ona je to danas.

Aja Sofija je dugaka 80,9 metara, a iroka 70m. Svaki od njena etiri potporna stuba je visok 24,3m, a visina glavne kupole iznosi 55,6m. Skelet ove kupole je napravljen od 40 draa izmeu kojih se nalazi 40 prozora.

Aja Sofija se dri na 107 stubova od kojih je 67 iznad, a 40 ispod zemlje. Veina tih stubova je isklesana od zelenog mermera i roze porfira. Osam velikih stubova su doneti iz Artemidinog hrama kod Efesa, a osam roze stubova iz Libana. Svi ovi stubovi su monoliti, podne ploe su donete sa ostrva iz Mramornog mora.

Muzej Kora- Zbog svog izvanrednog mazaika muzej Kora se, posle Aja Sofije, smatra najznaajnijim spomenikom u Istanbulu. Sagraena je 534. godine kao zadubina svetog Teodora. Kada je podignuta nalazila se izvan gradskih zidina pa je po tome dobila ime ( Khora na starogrkom znai spoljna). Kasnije, kada su gradske zidine proirene, ona je njima obuhvaena i danas se nalazi u rejonu zidina. Bila je bogato ukraena,

Slika6.Muzej Kora:Izvor;www.istanbul.com. ali je prilikom osvajanja Istanbula opljakana. Na svu sreu, mozaici su ostali; u damiju je pretvorena za vrijeme sultana Bajazita II (1481-1512) i tada je mozaik premazan. Posle proglaenja turske republike ovi su mozaici ponovo otkriveni, a 1950. godine je proglaena za muzej.

Dolma bahe saraj- Ovo je poslednja rezidencija otomanskog sultana. Nalazi se na samom Bosforu u novom dijelu Istambula, izvan gradskih zidina, na evropskoj strani. Graena je od 1842-1853. godine u barok i amper stilu. Ime joj dolazi otuda to je na mijestu gdje se nalazi prvo nasuta zemlja u taj dio Bosfora, pa onda podignuta zgrada (Dolma bahe na turskom znai nasuti

Slika 7. Dolma bahe saraj; www.istanbul.com cvijetnjak).Odmah po zavretku gradnje u ovaj dvor je smijetena rezidencija sultana i tu je ostala sve do proglaenja republike. Ovdje je proveo svoje poslijednje dane tvorac turske republike, Kemal Ataturk.

Raskoni saloni ovog dvorca su ukraeni predmetima neprocijenjive vrijednosti, meu kojima se nalazi i jedan luster dugaak 35m i teak 4,5 tona, poklon engleske kraljice Viktorije. Na njemu se nalazi 750 sijalica. Ovdje je i najvei tepih u Istambulu u velikom salonu, satkan na licu mijesta.

U velikom salonu ovog dvorca se odravaju prijemi za efove stranih drava i najeminentnije goste Turske. 1954. godine ovdje je odran prijem za druga Tita, prilikom njegove zvanine posjete Rebublici Turskoj.Sultan Ahmetova damija- na oko 300 m od Aja Sofije nalazi se Sultan Ahmetova ili Plava damija, kako je obino zovu. Sagraena je u vremenu od 1609 do 1617 godine po projektu Sedefkar mehmed Age. To je najljepa turska damija, ponos islamske vjerske arhitekture, sva u plavim ploicama i jedina damija sa est minareta. Plava damija je duga64, a iroka 72 m. Ima etiri

velika stuba koji poput slonovih nogu Slika 8. Sultan Ahmetova damijawww.istanbul.com pridravaju glavnu kupolu. Razdaljina izmeu ovih stubova iznosi 47 m, a prenik kupole 23,5 m. Unutranjost damije je obloena sa 21000 plavih ploica.

Postoji nekojiko verzija o tome zbog ega ova damija ima est minareta. Po jednoj, sultan Ahmet je naredio Mehmed Agi da projektuje i sagradi damiju sa zlatnim minaretom. Poto je to bilo tehniki neizvodljivo, Mehmed Aga je sagradio damiju sa est minareta i kad je o tome sultanu podnosio izvjetaj objasnio je da je razumio da upravo takvu damiju treba da sagradi. Naime, na turskom se zlato kae altin, a est alti.

Sulejmanija- Damija Sulejmanija Velianstvenog je najvea damija u Istanbulu i druga po veliini u Turskoj. Od nje je vea samo Selimova damija u Edirne (Jedrene). Graena je od 1550-1557, po projektu najveeg turskog arhitekte Sinan Pae. Ima tri kupole od kojih je najvea srednja sa prenikom od 27 m. U biblioteci koja je pored Sulejmanije nalazi se jedna od najpoznatijih zbirki tursko-

islamskih djela pisanih rukom.Slika 9. Sulejmanija;Izvor,www.istanbul.com.

3.2.3. Stara jezgra grada

Hipodrom-

Cijeli prostor ispred Sultan Ahmetove damije (Plave damije) je bio hipodrom za 30.000 gledalaca. Bio je dug 370, a irok 155 m i ukraen raznim stubovima od kojih su neki i danas sauvani. Poeo je da ga gradi Septimije Sever, a zavrio Konstantin Veliki u IV vijeku.Slika 10. Hipodrom;Izvor;www.istanbullife.org.

Topkapi saraj- je bio dvorac starih otomanskih sultana.Nalazi se na najljepen dijelu Istanbula na padini ispod koje se Bosfor sastaje sa Mramornim morem i gdje se Zlatni rog odvaja od Bosfora. Zahvata povrinu od 78.000 m. Iz njega se prua velianstven pogled na mramorno more, Bosfor, Prinevska ostrva i na azijski dio Istanbula. Ovde se 376 godina upravljalo

Slika 11.Topkapi saraj;www.istanbul.com nekad monom Otomanskom imperijom.U zimu 1853. godine rezidencija sultana je premetena u Dolma Bahe, a 1924. godine je ovo zdanje pretvoreno u muzej. Prve slubene graevine za rezidenciju je podigao jo Mehmed II Fatih u vremenu od 1474-1479 godine, a poslednje u XIX vijeku za vrijeme sultana Abdulmedida.Muzej je podjeljen na tri dijela: spoljni, unutranji i harem.

U spoljnjem dijelu muzeja je bila vojska i posluga. Tu su se nalazile kuhinje, magacini, tale, kasarne i bolnica. U ovom dijelu se sada nalazi zbirka kineskog i francuskog porcelana koji su sultani dobijali na poklon.

U unutranjem dijelu muzeja sultani su provodili najvei dio svog vremena. Bio je obiaj da svaki novi sultan za sebe sagradi poseban ljetnjikovac. Najveu panju privlai ljetnjikovac sultana Mehmeda II u kome su smjetene neprocjenljive vrijednosti (smaragd teak 3.260 grama i dijamant od 84 karata).

Harem se sastoji od mnogih soba, apartmana i kupatila. Osim lanova sultanove porodice i evnuha nijednom drugom mukarcu pristup nije bio dozvoljen.Kapali arija- To je u stvari jedan veliki trgovaki centar pod jednim krovom. Otuda se i zove Kapali arija (ulica pod krovom). Ovdje se prodaju proizvodi svih postojeih zanata u Turskoj, naroito proizvodi od zlata i koe i suveniri svih moguih oblika i kvaliteta. Zbog toga rijetko koji strani turista koji doe u Istanbul ne posjeti Kapali ariju.

Prve graevine namjenjene trgovini na ovom mjestu podigao je jo Mehmet II Fatih u XV vijeku neposredno po osvajanju grada. Jedna od tih graevina i danas postoji- I Bedestan. Duga je 45,5m, a iroka 30m.

Slika 12.Kapali arija

Kasnije je u XVI vijeku Sulejman Velianstveni podigao neke graevine od kojih je sauvana ona u kojoj se danas prodaje zlato. Vremenom su podizane i druge graevine tako da se na ovom prostoru stvorio veliki trgovaki centar opasan jednim zidom i prekriven jednim krovom. Interesantno je pomenuti da se prema jednom podatku iz XVIII vijeka u reonu Kapali arije nalazilo 4.399 radnji, jedan hamam, jedna damija, 10 malih damija, 16 esmi, 2 edrvana, 8 bunara, 1 turbe i 24 hana.3.2.4. Spomenike vrednosti i kulturno ambientalne celineTeodosijev Obelisk-Ovaj stub je donet iz Egipta za vreme vladavine Vizantijskog cara Teodosija Velikog (379-395) i ovde je postavljen za vrijeme vladavine njegovog sina Arkadija.

Ispisan je hijeroglifima. Sagraen je 1500. godine prije nove ere, za vreme egipatskog faraona Tutmesa III. Visok je 18,74 metara.Slika 13. Teodosijev

Obelisk;Izvor;

www.istanbul.com.

Jerabatan saraj- ili podzemna palata je ustvari velika cisterna za vodu. Duga je 140, a iroka 78 i visoka 8 metara. Ima 336 stubova na koje se oslanja tavnica iznad koje je ulica. Stubovi su poreani u 12 redova (po 28 u redu) pa zato podsjea na neku sveanu dvoranu. Sagraena je u VI vijeku za vrijeme imperatora Justinijana. Do nje je akvaduktom iz Beogradske ume dovoena voda, a odatle dalje po gradu. Slika 14. Jerabatan saraj;izvor;www.istanbul.com.

3.2.5. Manifestacije U okviru kompleksne turistike ponude Istanbula, treba istai i znaaj turistikih manifestacija, koje kod nekih turista predstavljaju i najvaniji motiv za posetu ovom velelepnom gradu. Istanbul je najvanije kulturno sredite Republike Turske, zbog ega je domain mnogih meunarodnih i nacionalnih priredbi festivalskog karaktera, zatim raznih priredbi koje upoznaju turiste sa turskim nacionalnim plesom i folklorom i drugih manifestacija najrazliitijeg karaktera.

Neki od festivala koji se u Istanbulu odravaju svake godine su:

Meunarodni dez festival (7-18 jul)

Istanbulsko bijenale (17.09-8.11)

Meunarodni filmski festival (17.04-2.05)

Meunarodni pozorini festival (19.05-3.06)

Meunarodni muziki festival (9.06-4.07)

Turski festival teatra (1-31.03)

Djeiji festival (17-23.04)

Fatih proslava (1-31.05)

Meunarodni festival mladih (12-20.05)

Turski dani filma (1-30.10)

Kao to moemo primetiti, Istanbul ima toliko festivala da oni pokrivaju itavu kalendarsku godinu za turiste izuzetno zanimljivim sadrajima, tako da poseta jednom od njih moe upotpuniti i na pravi nain zaokruiti boravak u Istanbulu.

Svakako treba pomenuti i turske dravne praznike, koji su obino propraeni razliitim kulturnim, umetnikim i zabavnim deavanjima:

Nova godina (1.1.)

Kurban Bajram (23.02)

Dan komemoracije Kemala Ataturka i dan mladosti i sporta (19.05)

Dan pobede (30.08)

Dan Republike (29.10)

Ramazan (6.11)

Ramazanski Bajram (6.1) (www.turizm.gov.tr.). 4. MATERIJALNA BAZA4.1. Saobraaj Istanbul ima odlinu saobraajnu povezanost sa unutranjou Turske i svijetom, to je posledica njegovog odlinog poloaja, ali i velikog politikog i kulturnog znaaja kroz istoriju.

Glavna i istovremeno najbra veza Istanbula sa svijetom je Meunarodni aerodrom Ataturk, koji se nalazi 23 km istono od centra Istanbula. To je najvei turski aerodrom i 2001. godine je njegove usluge koristilo 12.601.431 putnik. Da bi se rasteretio aerodrom Ataturk, poetkom 2001. godine otvoren je Meunarodni aerodrom Sabiha Goksen, 20 km istono od centra grada.

Dvije najvee Istanbulske luke, Eminemi i Karakoj, su na suprotnim stranama Zlatnog roga ali su povezane mostom Galata.

Istanbul ima i odline eljeznike veze. Vozovi za Sofiju, Beograd, Bukuret i Budimpetu, a odatle za Be i Minhen, polaze sa stanice Sirkedi na evropskoj strani, dok linije za unutranjost Turske i Aziju polaze sa stanice Hajderpaa na azijskoj strani.

Najvaniji auto-putevi koji vode iz Evrope za Istanbul su: E-80, E-90 i Transevropski auto-put (TEM).

Istanbul ima i nekoliko autobuskih terminala od kojih je najvei Meunarodni autobuski terminal u Esenleru na oko 10 km od centra grada.

Gradski saobraaj je relativno dobro ureen, naroito ako se ima u vidu veliina grada. Najjeftiniji ali i najsporiji i vrlo neudoban nain prevoza je gradski autobus. Saobraaj se odvija samo do ponoi.

Izmeu Tunela i Taksima, du ulice Istikal, vezu odrava staromodni tramvaj, dok najstariji metro u Evropi odvozi svoju kratku trasu od Tunela do Karakeja. Brzi tramvaji povezuju Ikiteli, Aksaraj i Sirkedi, a savremeni metro vozi izmeu Aksaraja, Esenlera, kao i izmeu Inter-siti autobuskog terminala i Bakirkoja.

Iz Katabaa kreu i mnogi turistiki brodovi u pravcu Prinevskih ostrva i Bosfora.

Slika 15. Istanbul-putevi; izvor;www.tursab.org.tr.

4.2 Receptivni objekti Receptivni objekti predstavljaju izuzetno znaajan faktor turistike ponude, pa im kao takvim, treba posvetiti odgovarajuu panju. Turistiki radnici u Turskoj svijesni su koliki je znaaj ovih kapaciteta, pa se u poslednjih dvadesetak godina jako puno investira u njihovu izgradnju. Ovaj proces potpomognut je i od strane Turske drave. Treba napomenuti da veinu kapaciteta u Turskoj (pa i u Istanbulu) kontrolie strani kapital (naroito ameriki).

Jedinu statistiku koja se odnosi na broj jedinica hotela i drugih oblika smjetaja, njihovu kategorizaciju i broj kreveta vodi Ministarstvo za turizam republike Turske, tako da su obraeni jedino podaci za kapacitete koji posluju sa dozvolom Ministarstva.

Iz istog razloga u ovom radu bie prikazani samo podaci o broju objekata, kreveta i odobrenih investicija sa dozvolom Ministarstva za turizam. Treba napomenuti da broj hotela i drugih oblika smjetaja u Turskoj daleko vei od broja registrovanih smjetajnih kapaciteta kod Ministarstva za turizam i ovi podaci (tabele 2. i 3.) ne daju potpunu sliku.

Tabela 1. Broj smjetajnih kapaciteta i odobrenih investicija po regijama, 2001godina

REGIJAKapaciteti sa dozvolomOdobreneinvesticije

Broj objekataBroj krevetaBroj objekataBroj kreveta

ANTALIJA475133.75230768.262

ISTANBUL26548.2657624.307

MUGLA31556.66832556.852

IZMIR14224.1895512.380

AJDIN10220.495339.805

OSTALI69985.45042157.441

UKUPNO:1.998368.8191.237229.047

Izvor; www.tursab.org.tr.

Istanbul je u 2001. godini imao 265 hotela, to je predstavljalo oko 13,3% smjetajnih kapaciteta u Turskoj. Istanbul ima oko 1.000 hotela, pa se mora imati u vidu da objekti registrovani u Ministarstvu predstavljaju samo manji dio smjetajnog kapaciteta ovog grada (www.tursab.org.tr.).

Tabela 2. Struktura smjetajnih kapaciteta u Istanbulu 1998. po kategorijama i klasama

Vrsta kapacitetaKategorije klaseBroj kapacitetaBroj kreveta

* * * * * 1913.033

H O T E L I * * * * 368.207

* * * 527.407

* *1048.633

*241.683

M O T E L II klasa152

II klasa2164

TUR. SELOI klasa1514

PANSIONI-8217

HOSTELI-176

PRIV.SMETAJ-222.755

APARTMANI-138

UKUPNO:-27142.779

Izvor;www.tursab.org.tr. Kao to se vidi u tabeli 3. 1998. godine Istanbul je imao 271 jedinica smjetaja, sa 42.779 kreveta. Od vrsta kapaciteta zastupljeni su hoteli, moteli, turistika sela, pansioni, hosteli, privatni smjetaj i apartmani.

Veinu smjetajnih kapaciteta u Istanbulu (podaci 1998. godine) ine hoteli, oko 86,7% od kojih su najbrojniji hoteli sa dve zvjezdice (104 jedinice), ali su najkvalitetniji hoteli sa pet zvjezdica imali ak 13.033 kreveta, to je oko 30,5% od ukupnog broja kreveta u Istanbulu. Odatle se moe zakljuiti da su smjetajni kapaciteti u Istanbulu visokog kvaliteta, i samim tim namijenjeni klijentima vee platene moi. Od ostalih kapaciteta najbrojnije su jedinice privatnog smjetaja, koje imaju 2.755 kreveta, to ini oko 6,5% od ukupnog broja kreveta. Izdvajam sledee objekte za smjetaj: Aja Sofija pansioni, Ibrahim-paa hotel, Taksim apartmani, Cejlan Interkontinental, Cinar hotel, Ikbal hotel, itd.

5. TURISTIKI PROMET Turizam ima veliki znaaj za tursku ekonomiju. Poslednjih godina u turizam se jako puno ulae to je dovelo do velikog porastra turistikog prometa i prihoda od turizma.

Pored konstantnog rasta prihoda od turizma, poveava se i broj stranih turista koji poseuju Tursku. Turska danas spada u najatraktivnije turistike destinacije na svijetu i nalazi se meu 20 zemalja po broju stranih turista.

Tabela 3. Broj stranih turista i ostvarena zarada od turizma u Turskoj (u milionima $)

GODINABROJ TURISTAZARADA U MILIONE $

19979.869.0047.002

19989.753.6977.177

19997.487.2855.203

200010.428.1537.636

200111.618.9698.090

Izvor; www.tursab.org.tr.

Istanbul je najznaajnije mjesto Turske, kako po broju turista tako i po prihodima koji se ostvaruju od turizma. Godine 2001. grad je posjetilo preko 2,5 miliona stranih turista, to predstavlja 21,7% na nivou Turske. Interesantno je da su ovakvi uspesi na polju turizma postignuti uz minamalna ulaganja, jer Istanbul ve posjeduje smjetajne kapacitete i saobraajnu infrastrukturu, a turistiki motivi grada imaju izuzetne atraktivne atribute, koje zahtjevaju minimalne investicije.

Tabela 4. Broj stranih turista u Turskoj po regijama

REGIJAGODINA1999GODINA2000GODINA2001

TURISTI%TURISTI%TURISTI%

ANTALIJA1.824.40624,43.300.95931,74.211.93036,3

ISTANBUL1.737.18723,22.420.54123,22.517.13921,7

MUGLA982.33013,11.351.74513,01.327.12811,4

IZMIR376.4765,0481.6174,6621.5895,4

AJDIN285.2713,8422.7414,1448.5993,9

OSTALO2.281.61530,52.450.55023,52.402.58421,4

UKUPNO:7.487.285100,010.428.153100,011.618.969100,0

Izvor; www.tursab.org.tr. Najvei broj turista koji poseuju Istanbul dolazi iz zemalja koje predstavljaju najznaajnija turistika trita (zemlje Zapadne Evrope i SAD), ali i iz Ruske Federacije. Najvie turista (podaci iz 2001. godine) dolazi iz Nemake (306.694 turista), na drugom mjestu je Ruska Federacija (250.023), a zatim slijede SAD (204.381), Italija (151.897), Francuska (140.135) i Velika Britanija (139.294). Kao znaajne turiste, svakako, treba pomenuti Ukrajnu, paniju, Japan i Holandiju. Istanbul je 2001. godine posetilo i 12.958 graana SR Jugoslavije, odnosno 41.497 turista iz drava bive Jugoslavije ( www.turiz.gov.tr ).

6. OBLICI TURISTIKIH KRETANJA Istanbul je metropola bogate istorije sa brojnim kulturno-istorijskim spomenicima, karakteristina po kombinaciji zapadnjakog i orijentalnog, modernog i tradicionalnog naina ivota. Zato je sasvim logino da je u ovom velegradu najznaajniji izvor turistikog prometa kulturno-manifestacioni turizam. Najvei broj turista koji poseuju Istanbul, dolazi da vidi ostatke grke, rimske, vizantijske i tursko-osmanlijske kulture, u okviru razliitih ekskurzija ili tzv. kulturnih tura. Ovo potvruje i injenica da je 1997. godine Topkapi palatu posetilo 870.000, a Aja Sofiju 650.000 turista.

Turistiki radnici Istanbula su svijesni koji su glavni atraktivni elementi Istanbula kao turistike destinacije, ali pokuavaju da kroz razvoj razliitih sportsko-rekreativnih mogunosti proire i upotpune ponudu grada. Tako, u samom gradu ali i naroito u njegovoj okolini postoje brojni sportsko-rekreativni punktovi, mjesta za oputanje i odmor, gdje se turisti mogu baviti ribolovom, ronjenjem,golfom, jahanjem, jedrenjem i drugim vodenim sportovima, ili samo uivati u kupanju i sunanju na jednoj od plaa u neposrednoj blizini Istanbula.

Pored ve pomenutih oblika turizma, u kompleksnoj ponudi Istanbula, veliki znaaj ima i kongresni turizam, to i nije udo kada se ima u vidu privredni znaaj grada u meunarodnim okvirima. Znaaj ovog oblika turizma je veliki jer poslovni ljudi spadaju u najbolje potroae, sa velikim udelom vanpansionske potronje. Takoe treba spomenuti i vjerski turizam, jer neki spomenici Istanbula predstavljaju mjesta hodoaa, a neki eksponati istanbulskih muzeja su relikvije, koje privlae veliki broj vjernika.

Istanbul je sa svojim bezbrojnim oping centrima i luksuznim prodavnicama, ali i prastarim zatvorenim bazarima sa dugom tradicijom trgovine i uvenim cenkanjem prodavaca, poznat i kao centar opinga. Ovakva aktivnost se ne moe direktno svrstati u turistika kretanja, ali je svakako sve znaajnija kao motivacioni faktor turista koji posjeuju Istanbul.

7. SWOT ANALIZA

Tabela 5. Analiza organizacionog stanja izvrena je pomou SWOT analizeANALIZA UNUTRANJEG STANJA

SNAGE STRENGHTSSLABOSTI WEEKNESES

Istorija grada Odlian turistiko geografski poloaj (prirodna vrata Evrope i Azije) Bosforom povezan sa Crnim i Mramornim morem Mediteranska klima Najvei privredni centar Turske Poseduje znaajne kulturno istorijske vrijednosti Manifestacione turistike vrijednosti Odlina saobraajna povezanost sa unutranjou Turske i svetom Mlada populacija (77,1% mlaih od 40 godina) Razne klase i kategorije smjetajnih kapaciteta Razni oblici turistikih kretanja (kulturno-manifestacioni, rekreativni,kongresni, vjerski...) Najznaajnije turistiko mjesto Turske (kako po broju turista tako i po prihodima koji se ostvaruju od turizma)

Unitavanje vegetacije usled brzog irenja gradske teritorije i populacije Veliki procenat nepismenog stanovnitva Mali broj stanovnika sa visokom strunom spremom Veliki broj ne registrovanih smjetajno-ugostiteljskih ojekata Slabo organizovan gradski saobraaj

ANALIZA USLOVA OKOLINE

ANSE - OPPORTUNITIESPRIJETNJE THREATS

Ulaganja u turistiku propagandu (ime bi se privukao vei broj stranih turista) Investiranje u izgradnju novih i ureenje postojeih smjetajnih objekata Aktivno ulaganje u obrazovanje Zatita ivotne sredine Ulazak u EU Veliki broj emigranata Velika zastupljenost inostranog kapitala Zemljotresi (predvia se da e 2000 i neke godine Istanbul pretrpeti velike gubitke zbog zemljotresa)

8. ZAKLJUAK

Ako igdje postoji grad koji je zahvaljujui svom poloaju postigao vjeni ivot i slavu onda je to, bez sumnje, velianstveni carski grad na Bosforu.

Od nastanka Rima nije na zemlji osnovan grad koji je toliko uticao na kretanje svijetske istorije. Hiljadu godina Konstantinopolj je bio intelektualni, politiki i kulturni centar civilizovanog svijeta.

etiri velike civilizacije uobliile su ovaj sjajni grad na Bosforu: grka, rimska,vizantijska i otomanska. Kroz vijekove je grad ponosno nosio imena: Vizantion, Nova Roma, Konstantinopolj i, na kraju, Istanbul (Sloveni su ga oduvek zvali Carigrad).

Danas Istanbul ima preko 12 miliona stanovnika i predstavlja najvaniji Turski grad. To je najvea luka i trgovaki centar, najjae ekonomsko i kulturno sredite Republike Turske, vaan internacionalni saobraajni vor i jak turistiki centar. To je moderna metropola sa brojnim univerzitetima, visokim i srednjim kolama, bolnicama, bibliotekama, pozoritima, bioskopima, muzejima i drugim kulturnim ustanovama.

Istanbul se sve vie mijenja i moderan duh sve vie pobeuje tradiciju i prastaro naslee. Bate i vrtovi carskog grada na Bosforu zamenjuju se oblakoderima i novim zdanjima, sokaci starih kvartova pretvaraju se u poslovne blokove. etajui pored izvanredno opremljenih i osvijetljenih izloga modernih kvartova i uivajui u nekom od ekskluzivnih restorana uz njihovu veliku uslunost i nacionalnu muziku, primeujemo da je Istanbul postao veliki i znaajni turistiki centar. Istovremeno, guva i vreva na trgu Emineni i mostu Galata, prodavci raznih proizvoda sa svojim pokretnim tezgama, mirisi afrana sa Egipatske pijace, mir i spokoj u avlijama velikih damija, mukarci koji uz nargilu meditiraju posmatrajui iv saobraaj, nacionalni aj koji se slui u malim staklenim posudama, jasno pokazuju da ovdje poinje beskrajni i mistini Orijent. Ovo je mjesto gdje se bukvalno srijeu Istok i Zapad, prolost i sadanjostLITERATURA1. Grupa autora; 1995, The new Encyclopaedih Britannica; Chicago.

2. Dragutin Jankovi; 2003, Turistike znamenitosti Istanbula (Diplomski rad), Univerzitet Prirodno matematiki fakultet, Novi Sad.

3. Turistika agencija Regeljac tours; 2003, Turistiki vodi kroz Istanbul, Novi Sad.

INTERNET:

www.die.gov.tr.

www.encarta.msn.com.

www.istanbullife.orgwww.istanbul.comwww.istanbultravelguide.netwww.oldistanbul.comwww.turizm.gov.trwww.tursab.org.trwww.worldclimate.com

PREDGOVOR..........................................................................................................1

1. UVOD..........................................................................................................................................2

2. TURISTIKO-GEOGRAFSKI POLOAJ, GRANICE I VELIINA (regije, naselja)..................3

3. TURISTIKI POTENCIJALI .....................................................................................................4

3.1. Prirodni turistiki potencijali.......................................................................................4

3.1.1. Reljef..........................................................................................................................................4

3.1.2. Klima (Temperatura, Vetar, Padavine)..................................................................................5

3.1.3. Biografske turistike vrijednosti).............................................................................................5

3.2. Antropogeni turistiki potencijali................................................................................6

3.2.1. Istorija grada.............................................................................................................................. 6

3.2.3. Sakralni objekti.........................................................................................................................8

3.2.4. Stara jezgra gradova................................................................................................................11

3.2.5. Spomenike vrednosti i kulturno ambientalne celine..........................................................12

3.2.6. Manifestacije...........................................................................................................................13

4. MATERIJALNA BAZA...............................................................................................................14

4.1. Saobraaj......................................................................................................................14

4.2. Receptivni objekti (Hoteli, Moteli, Odmaralita, Kampovi, Privatni smetaj itd).............15

5. TURISTIKI PROMET................................................................................................................17

6. OBLICI TURISTIKIH KRETANJA (Kultrni, Izletniki, Sportsko-rekreativni, Kupalini itd).......19

7. SWOT ANALIZA.........................................................................................................................20

8. ZAKLJUAK..............................................................................................................................21

9. LITERATURA.............................................................................................................................22

SADRAJPAGE 8