8/14/2019 Neden Ykmak stiyorlar? - II

1/4

NEDEN YIKMAK STY O R L A R? (2)EFE KORKUT KURT*

8/14/2019 Neden Ykmak stiyorlar? - II

2/4

Freud (2004) flyle der: nsann ruhsal yaflamn-dan anlayan herkes, insan iin daha nce yaflan-mfl bir hazdan vazgemekten daha zor bir fley ol-

madn bilir. Dorusunu sylemek gerekirse, karfll-nda bir fley almadan hibir fleyden vazgemeyizBubalamda Freud gnmz toplumlarnn iinde bulun-duklar iktidar alann nasl usluca dahil olduklarn venasl bu derece isteklice sistemin srdrlmesine katl-dklarn aklamak konusunda ok aklayc olabile-

cek bir kavram gelifltirmifltir: Benlik ideali.(1) Byleceinsan evlad kaynan libidonun cinsellik kaynakl ha-yat enerjisinden alan bir arzu ile varolur. Lacana grebu arzu kiflinin asla nesnesine ulaflamayaca bir aral-a sahiptir.(2) Doyurulmas imkansz bu arzu, kiflininbenlik idealini gereklefltirme ynndeki sonsuz yarat-c/ykc abalarna sebep olur.

Tesadf olmasa gerek, Marx da kapitalist toplumun g-rlmesi zor toplumsal bantlarn iffla ederken psika-nalitik bir terimi kullanr: Meta fetiflizmi.(3) Marxa g-re fleylerin, qu metalarn varl, ve bunlara metadamgasn vuran emek rnleri arasndaki deer iliflki-si ile bunlarn fiziksel zellikleri ve bu zelliklerden do-an maddi iliflkiler arasnda mutlak olarak ba yoktur.Burada, insanlar arasndaki belirli toplumsal iliflki, on-larn gznde, fleyler arasnda dflsel bir iliflki biiminebrnr. Bylece bu dflsel iliflki benlik ile ideali ara-sndaki mesafeyi kapatmak adna son derece kullanfllbir araca dnflmektedir. Asla kapanamayacak olanbu mesafenin tatmin edilemez doas kapitalist sistemtarafndan durmadan kflkrtlrken, gnmz tketimtoplumlarnn yzeysel haz nesneleri ile sisteme dahiledilmesi kolaylaflmfltr. Liberal mutluluk ideolojisine deuygun, rne yapflan bu fetiflist nitelik ile insanlar, bir

yanlsama ortamnda yaflamakta, kendilerine ve kendigerekliklerine yabanclaflmaktadrlar.

Gnmz tketim toplumlarnda metann bu deiflimdeerini tmyle hakim klan fetifl zellikleri yeni ileti-flim teknolojileri, reklam endstrilerinin ykselifli vs.aralar ile tmyle kapsayc bir hal alarak gnlk ha-yatn tamamn ele geirecek dzeylere ulaflmfltr. Sis-temin denetleyici mekanizmas bir taraftan grsellikzerinden toplumun byk kesimini gsterinin (4) ege-menliine dahil ederken, dier taraftan bu mekanizma-nn hakim snflarn iktidar alanlarnn yaratt dn-flm fizik-mekana da yansmaktadr.

Bu anlamda gnmz toplumlarnn denetimi asndanmetann ve kltrn simgesel zellikleri iki ayr flekilde

ifllev kazanr. Birincisi bu simgesel dil sistemin hakimsnfnn hegemonya (5) arac olarak kurulurken, diertaraftan yine bu dil tekilik atfedilmifl gsz snflardfllama ve uzaklafltrma aracna evrilebilir. Bu, gn-mz siteminin baflta belirtilen bilinalt gndermelerinisalayan kapsayc aralar tarafndan iflletilmektedir.Bu iletiflim kodlar zerinden isellefltirilen veya isel-lefltirilemeyen iflaretler farkl kesimlere farkl etkilerdebulunulabilir.

Paral kent Mimari ve sanatn yeniden ele alnfl

Mimarlk ve sanat kamusal zellikleri ile yukarda anla-tlan tketim toplumlarnn denetleyici mekanizmalariin tafldklar gl simgesel dilleri asndan ele gei-rilmesi gereken aralar olarak ele alnmfllardr ve Zey-tinoluna (2003) gre modern mimarinin silmeye a-lflt bu dil, postmodern mimari ile yeniden glenmifl-tir. Bu balamda kamusal sanat ve kent mimarisi mo-dernizm iinde srekli geliflmeyi ve ilerlemeyi hedefle-yen disiplin mekanizmalar tarafndan kullanlmaktay-ken, gnmzde gstergelerin daha derin bilinaltgndermelerini cephelerinde veya sanatsal anlatmlar-na konu etmektedirler.

Fizik-mekanlardaki mikro lekteki bu ifade, makro d-zeyde de kendini ortaya koyar. Bu adan kentleflmepolitikalar zerindeki biimlendirme fleklinde de ak-a grlebilecek deiflimler meydana gelmektedir. Mo-dernizmin btncl flehir planlamas anlayflnn yerinidaha kk lekli kentsel tasarm sreleri almaktadr.Harveye gre (2003) gnmzn temas kolaj ken-ttir.Bu yaklaflm kentlerin farkl alanlarnn sosyal me-kan organizasyonu asndan da paralanarak, hakim

snflar merkezde (veya izole, nitelikli alanlarda), g-sz snflar ise evre alanlara iterek ayrfltrma politika-snn bir uzantsdr. Bu balamda merkezi alanlar fark-l kentsel dnflm sreleri ile temiz ve steril hale geti-rilirken, mekansal dzen kresel ekonominin kentlerdenbeklentilerini karfllayacak flekilde oluflturulmaktadr. Buanlam ile kentin belli alanlar zellikle byk metropol-lerde kresel sermayenin ihtiya duyduu ofis ve iflyeriihtiyacn karfllayacak yksek katl yaplar iin ayrlr-ken, nitelikli merkezi alanlar turistik ve tketim ifllevleri-ni artacak flekilde yeniden retilmektedir. Kentsel dokugit gide teatral bir nitelik kazanrken, mimarinin gster-

geleri de bir yandan bu syleme uygun hale gelir. Busylem yzeysel gndermeleri ile snfsal ayrm aakartacak bir vurgu ile oluflur.

Gsteri, felsefeyi gereklefltirmez,

gereklii felsefelefltirir.

Speklatif evrende deerini yitirmifl olan fley,

herkesin somut yaflamdr.

Guy Debord

8/14/2019 Neden Ykmak stiyorlar? - II

3/4

Piyasa tarafndan ynlendirilen mimarinin bu dili ka-zanmasnn n ksmen akken, sanat ele geirilmesi

daha zor bir alandr. Bu noktada sanatn yksek klt-re bal sylemi sistem tarafndan daha farkl bir yn-

de arasallafltrlarak, yine eitim altyapsndan yok-

sun, yksek kltr ile iliflki kurmakta zorlanan kesimleridfllama ifllevi kazanabilmektedir. Kentin paral birsosyal ve fiziksel mekana dnflmnde, merkezi alan-

lardaki kamusal sanat uygulamalar ve etkinlikleri ayrfl-trc nesneler haline gelir.

Modern mimari yukarda Zeytinolunun (2003) ifade

ettii biimde bu tip gstergeleri kullanmak konusundaou zaman ekingen davranmfl ve soyut, yaln bir dil

ile ifllevsel ynn ne kartmfltr. Bu anlamda mima-ri dokunun yeniden retiminde modern mimarinin nite-

likli/niteliksiz rnekleri sorgusuz sualsiz yklma tehdi-

di altna girer yada cephelerine ve i mekanlarnapostmodern dnemin simgesel dili uygulanmaktadr.Bu dilin nitelii ise bir yandan yukarda belirtilen ev-

rensel dzeydeki tketim toplumlarna ait sorunsallartaflrken dier taraftan da, yerelde muhafazakar, yar

lmpen burjuva snfnn temsilcisi niteliindeki sa ik-tidarlarn kltrel/siyasi etkilerine maruz kalmaktadr.

Bu ynyle AKMnin yklarak yeniden yaplmas pro-jesi/eilimi bir taraftan kendini evrenin temsilcisi sa-

yan bir siyasi iktidarn merkezi iktidar alanlarnn sim-gesel kltr yaplarna mdahalesini, bu dfllayc ikti-

dar syleminin krlmas olarak alglamak yanltcdr.

Bundan ziyade, bu dnflm evrensel tketim ideoloji-sine yaslanan yzeysel gstergelerin merkeze taflnma-sndan ibarettir. Srecin sonular her ynyle yaban-

clafltrc niteliktedir.

Dipnotlar:

1) Benlik ideali ya da ben ideali, bir zamanlar kk ocuunnarsisizminin, ideallefltirdii bir benliktir. Anne karnnda vedoum sonras o cennetvari evrede bebek kendisini ideal nes-ne olarak grr. deal olan kendisidir. Bir tekinin varln,kendi aresizliini ve gszln henz idrak edemeyenbebek bir sonraki aflamada bu ideal olma durumunu ebe-

veynlerinin, ya da kendi gelifliminde nemli rol sahiplenen ki-flilere yanstr. Tabii bu yanstma bebein bu ilk narsisik deni-len evreden kopmasndan, yani kendi aresizliini, yeterincegeliflmemiflliini farketmesinin akabinde oluflur. Onunla ilgile-nen ona bakan kifliler en iyi, en uygun, en gzel en akll ki-fliler olur, yani hep "en" olurlar.Burada altnn izilmesi gereken iki nemli nokta var. Birinci-si bu ideal nesne ile kurulan iliflki bir zdeflleflme deil ideali-zasyondur ki bu aflk olan kiflide barizdir. Aflk kifli sevgi nes-nesinin zelliklerini abartr, hayal ile gereklii birbirine ka-rfltrr. Hipnoz altndaki kifli de hipnotizrn komutlarn har-fiyen yerine getirerek mutlak bir itaati gereklefltirir tpk sev-

gilinin isteklerinin bir komut fleklinde alglanmas gibi. Tabii t p-k ocuun ebeveyninin isteklerini kaytsz flartsz bir komut

olarak alglamas da ayn trden bir iliflkidir. (gr Psikote-rapi Merkezi, 2005)Para kazanmak (ya da paraya aldrmamak), grkemli bir evesahip olmak (yada bohem bir hayat srdrmek), hofl ya dazgn bir biimde giyinmek, gzel ocuklara sahip olmak, bir

dinin kurallarna gre yaflamak, kendini ikiye vermek, birideolojiye balanmak, sevmek ve sevilmek, zekice bir kitapyazmak, bir sanat yapt yaratmak, vb., tm bunlarn ben ileideali arasndaki mesafeyi azaltmay amalayan eflitli giri-flimler olduklar doruysa da, insann, bizzat bu doyum ara-

yflnn tesinde, daha derin, daha mutlak, daha srekli birfley tarafndan ynlendirildii de daha az doru deildir; szkonusu olan, kaybolmufl mkemmellie yeniden kavuflmakiin duyduu temel arzuya verecei deiflik ierikleri, eflitlive anlk grnmleri aflan bir fleydir. Bu giriflimler, lmdenbaflka hibir yere kmayan bir yolun zerindeki bir konakla-ma noktalarndan ibarettirler, ama insan yaflamaya sevk

eder. (J. Chasseguet-Smirgel, 2004)

2) Lacana gre kiflinin henz dile gemeden; toplumsallk,din, kadn, erkek kavramlarnn dnyasna girmeden nce,anneyle birlikte olduu btnlk halinin bitimiyle kaybettiinfleydir. Objet petit a dilde henz olmadn zaman sahipolduun bir fleydir. Daha sonra, onu kaybedip dilin/temsi-lin dnyasna getiin vakit onu sonsuza kadar kaybedersinve tm hayatn onun yerine byk a'lar koymakla geer.Hibiri onun yerini tutmaz. Sonsuza kadar ertelenmifl birfleydir objet petit a. flte bu yzden hep arzulanandr, hepboflluu doldurulmaya alfllp hep baflarszla uratan-

dr. mkanszdr.

3) Meta fetiflizmi, Marxisist teorinin en zgn kavramlafltr-malarndan birisidir. Bu kavram Kapital'de ak bir flekildekullanlr ve belirgin olarak tanmlanr. "Metalarn fetiflizmi veBunun Srr" bafllkl blmde, hem metann fetiflist karekteri-nin doas, hem de bunun neden akca grnr olmada n l a t t l r . Bu blm, Kaptal'in iinde ok uzun olmayan amaarpc ve etkileyici olan bir blm olarak yer alr. "lk bakfl-ta bir meta", der Marks bu blmn baflnda, "ok nemsizve kolayca anlafllr bir fley gibi gelir. Oysa metann tahlili, as-lnda onun metafizik incelikler ve teolojik sslerle dolu pek ga-

rip bir fley olduunu gstermifltir". Devamnda konu, metannniteliindeki kullanm deeri ve deiflim deeri fleklinde orta-

ya konulan ayrm temelinde irdelenir ve aklanr. nk r-nn kullanm deeri asndan bir sorun yoktur, sorun fetisifl-tik nitelik deiflim deeriyle birlikte belirmektedir.Bu kavramn Marxist teori icinde de zgl bir yeri vardr. Birok farkl Marxizm anlayfl Meta fetiflizminden farkl deer-lendirmeler ortaya koyar. Meta fetiflizmi, en genel anlamda,kapitalist pazar sistemi iinde, toplumsal iliflkilerin maddi ya-psal gelerini gsterir. Belli bir flekilde ekonomik, sosyal vedflnsel/kltrel ierimleri olan bir kavramdr bu. yleki,metalarn fetisiflt nitelikleri sonucunda, insanlar bir yanlsama

ortamnda yaflamakta, kendilerine ve kendi gereklikleriney a b a n c l a fl m a k t a d r l a r .

8/14/2019 Neden Ykmak stiyorlar? - II

4/4

4) Guy Debord gsteriyi, "metann toplumsal yaflam tmyleiflgal etmeyi baflard an" olarak tanmlar. Birbirine rakip ik itip gsteriden bahseder: younlaflmfl (liberal demokrasiler-de) ve yaygn gsteri (totatiler ynetimlerde). Younlaflmflgsteri toplumun ufak bir blmn, yaygn gsteri ise bykbir blmn etkisine alr. 1988'de yazd gsteri toplumu

stne yorumlar adl makalesinde nc bir gsterinin do-duunu syler; bu btnleflmifl gsteridir. Btnleflmifl gsteridaha younlaflmfl ve daha yaygnlaflmfl gsteridir. Artk or-tada bir lider ya da ideoloji yoktur (nk buna ihtiya yok-tur). Btnleflmifl gsteri btn toplumu etkisi altna alr. De-bord bu grfllerini aforizmalar toplam biiminde ele aldorjinali "Societe de Spectacle" olan Gsteri Toplumu isimlieserinde ortaya koymaktadr.

5) Antonio Gramsci, Hapishane Defterleri adl kitabndahegemonya kavramnn almlarn gsterir. Bir anlamda bu-radaki hegomonya kavramnn, iktidar ve tahakkm iliflkileri-

nin kendini nasl yeniden rettigini aklamaya ynelik oldu-unu syleyebiliriz. Bu nedenle, hem Gramsci'i hem de onunhegemonya kavram, siyasal ve kuramsal alanda 20.yzylboyunca zerinde en ok tartfllan ve deerlendirilen konularolduunu bilinmektedir.Hegemonya, bir grubun baflka gruplar zerinde baskn olmadurumunu ifade etmektedir ve buna gre bu durumu elde et-mek iin yrtlen savaflma "hegemonik mcadele" denilir.Hegemonya dorudan ve ak zor ya da g kullanm ile el-de edilen ve srdrlen iktidar deil, asl olarak zor kullan-makszn elde edilebilen tahakkm edebilme konumudur. Ege-

men grup (ya da snf), teki gruplarn rzasyla elde eder buiktidar. Burada kilit kavram "rza"dr ve Gramsci'nin nemlezerinde durduu nokta bu rzann nasl yeniden ve yeniden r e t i l e b i l d i i d i r .Gramsci, rzann szkonusu olmasn bir takm aralarla ak-lamaya gider ve bu aralar "hegomonik aygtlar" olarak ad-

landrr. Eitim, aile, din, kltr pratikleri vs. bu aygtlarn un-surlardr. Bu aygtlar sayesindedir ki, egemen gler kendiideolojilerini genel geer bir kabul edilifl haline getirirler. Bellibir zamanda belirli bir ideoloji egemen olarak genel geer vedoal bir sylem haline gelir. Bu sylem egemenliiyle eldeedilen g ya da iktidar konumu hegemonya'dr.

Kaynaka:

Chasseguet-Smirgel, J, (2004), Ben deali, Metis Yaynlar, s-tanbulDebord, G, (2006), Gsteri Toplumu, Ayrnt Yaynlar, stan-bul

Bottomore, T, (2005), Marksist Dflnce Szl, letiflim Yayn-lar, stanbulHarvey, D, (2003), Postmodernliin Durumu, Metis Yaynlar,stanbulZeytinolu, E, (2003), Sanatn Su Ortaklar, Balam Yaync-lk, stanbulYardmc, S, (2005), Kreselleflen stanbul'da Bienal KentselDeiflim ve Festivalizm, letiflim Yaynlar, stanbul

Efe Korkut Kurt*efekurt@alumni.bilkent.edu.tr - exfxe@hotmail.com

Ren Magritte Faux Miroir (Hatal Ayna) - 1928