Nexhat Ibrahimi - Shkolla juridike hanefite dhe karakteristikat themelore të doktrinës së saj

8/9/2019 Nexhat Ibrahimi - Shkolla juridike hanefite dhe karakteristikat themelore t doktrins s saj

1/94

Nexhat Ibrahimi

SHKOLLA JURIDIKE HANEFITEDHE KARAKTERISTIKAT THEMELORE

T DOKTRINS S SAJ

Recensues:Dr. Zejnullah Gruda, prof. ordinar

Fakulteti Juridik PrishtinDr. Ejup ahiti, prof. ordinarFakulteti Juridik Prishtin

!!!."eriisla#.co#

$%%&


2/94


3/94

DY-TRI FJAL RRETH PUNIMIT

HYRJE

I. KA N KON!EPT T S DREJTS ISLAME SOLLI DERI NKRIJIMIN E SHKOLLA"E JURIDIKE

a. Faktori politik'. Faktori fetarc. Faktori shkencor

II. KRIJIMI I SHKOLLA"E T HERSHME JURIDIKE

A. #H"ILLIMI I T DREJTS ISLAME(. )a"a n *ur+an dhe unnet$. Zhilli#i i t drejts isla#e te as+ha't dhe # onJuristt n-a edineja:Juristt n-a )asra:Juristt n-a E-jipti:Juristt n-a Je#eni:

$. KRIJIMI I SHKOLLA"E T HERSHME JURIDIKE

!. FLEKSI$ILITETI DHE KONTINUITETI I DISASHKOLLA"E JURIDIKE

Drejti#i tradicionalist /i hadithit0

III. KARAKTERISTIKAT E PIKPAMJE"E JURIDIKE HANEFITE

A. FAKTORT THEMELOR N KRIJIMIN E SHKOLLSJURIDIKE HANEFITE

$. MNYRA E PUNS S SHKOLLS JURIDIKE HANEFITE

!. MARRDHNIET RE!IPROKE DHE SFERA E NDIKIMIT

%. Marr&'h&(iet re)i*r+,e (& h,+&a. arrdhniet 'renda shkolls'. arrdhniet reciproke #e shkollat tjera juridike dhe

filo"ofike 1 do-#atike

/. S0era e ('i,imit

I". $URIMET E S DREJTS ISLAME SIPAS KLASIFIKIMITHANEFIT

A. KUR1ANI I MADHRUAR

$. SUNNETI I MUHAMMEDIT 2a..3

!. FET"AT E AS1HA$"E

. I4HMA1I

D. KIJASI

DH. ISTIHSANI


4/94

E. ISTIS1HA$I

. 5URFI

F. MASLAHA

6. A$STRAKSIONET - RASTET E SUPO#UARA

6J. FIKSIONET JURIDIKE

". PRFA7SUESIT E SHKOLLS JURIDIKE HANEFITE

A. PARARENDSIT E HANEFIT"E

$. PRFA7SUESIT KRYESOR(. E'u 2anife /3%1(4% 2.567718680$. E'u Jusuf /((&1(3$ 2. 58&(18730&. uha##ed i'n 2asan esh1hej'aniu /(&$1(37 2. 58931

3%9 e.r.09. Zufer 'n 2udhejli /((%1(43 2.58$31884 e.r.04. 2asan i'n Zijad El1;u+lui /< 1 $%9 2.5


5/94

DY-TRI FJAL RRETH PUNIMIT

Puni#i historio-rafik Shkolla juridike Hanefite dhe karakteristikat

themelore t doktrins s saj i autorit =e>hat 'rahi#i trajtonpro'le#atik shu# t rndsish#e t doktrins dhe jurisprudencsisla#e, #e ?ka i ofron le>uesit sh@iptar njohuri the#elore pr hkollnjuridike 2anefite, e cila sht # e prhapura ndr #usli#ant n 'ot.*saj shkolle i prkasin edhe #usli#ant e )allkanit.

= periudhn e hersh#e t sla#it jan para@itur edhe shkolla tjerajuridike, shu# prej t cilae nuk i re"istuan kohs. = krahasi# #eshkollat tjera, hkolla juridike 2anefite sht # fleksi'ile. e rastin etrajti#it dhe t -jetjes s "-jidhjes pr rastet konkrete ajo an-a"hohetpr "'uli#in e @lli#it t rre-ulls juridike, prpi@et t #soj se ?kasht dashur t rre-ullohet #e at dispo"it, n #nAr @ edhe #e"-jidhjen e rastit konkret t si-urohet arritja e atij @lli#i. = #un-esne "-jidhjes adekuate #e #'shtetje n 'uri#et the#elore t t drejts

s sheriatit *ur+an, 2adith apo ixhma pr raste dhe situata tcaktuara, t shtAr n-a do#osdosh#ria @ e i#pononte jeta sho@roren 'ashksin #usli#ane pr "-jidhjen e tAre, hkolla juridike 2anefiteiu @as plotsi#it t "'ra"tie juridike duke u #'shtetur n 'uri#e tcilat pr n-a ran-u konsiderohen si 'uri#e sekondare apo dAtsore.*shtu, ajo "'aton analo-jin /kijas0 si #etod interpreti#i /por jo n tdrejtn penale0, #'shtetet n interes t pr-jithsh#, prioritet dhe narsAesh#ri /istihsan, maslaha0, si dhe n t drejtn "akonore /urf0.Bsht #e rndsi t theksohet se "-jidhjet @ i ofron kjo shkoll,e?anrisht "-jidhjet #e #'shtetje n 'uri#et dAtsore, nuk ikonsideron "-jidhje t dhna njher e pr-jith#on, por si "-jidhje @# s #iri u pr-ji-jen neojae n hapsir dhe koh. *sisoj, duke e"'atuar i>htihadin, i cili n realitet sht nj institut #jaft i rndsish#pr itali"i#in e t drejts s sheriatit, u trasua rru-a pr saji# tnor#ae dhe epri# t #tejsh# n frA#n e ideolo-jis isla#e.Prkundr ksaj nis#e t #ir, #e kali#in e kohs, n sho@rin#usli#ane #'i"otroi #endi#i se dera e i>htihadit sht #'All.*sisoj shekuj #e radh jan ndrAdhur dhe jan pen-uar prpjekjet e#onsh#e pr krki#in e "-jidhjee t reja juridike.

Prkita"i #e lern aktuale t #si#it t shkollae juridike, edhesot e ksaj dite #und t d-johen #endi#e t ndrAsh#e: prej asaj se"-jidhjet e #u>htehide t jetr askush nuk #und t+i kontestoj, ederi te #endi#i tjetr, i cili para@itet ndoshta si reolt ndaj #endi#itt par joelastik se ultekan /korpusin juridik t hkolls hanefite0duhet hedhur n detC Pa #arr parasAsh @ndri#in e prfa@suese tktAre #endi#ee, i cili, shikuar sipas 'otkupti#ee t tAre #und tjet @lli##ir, s+do #end se @ t dA kto 'otkupti#e jan t

skajsh#e dhe si t tilla t paend.Gjithsesi #endi#et dhe @ndri#et e hkolls juridike 2anefite si

edhe t shkollae tjera juridike #e the#el duhet studiuar, posa?risht#etodolo-jin juridike t shkolls 2anefite @ ajo e ndo@i #e rastin ei>htihadit, n #nAr @ pastaj t ofrohen "-jidhje adekuate prrre-ulli#in e #arrdhniee sho@rore 'ashkkohore. +ka dile# sestudi#i i s kaluars duhet t ket pr @lli# the#elor aftsi#in e atijstudi#i pr apliki# t sha'lloni"uar t "-jidhjee n-a e kaluara, por@lli#i krAesor duhet t jet @ npr#jet atij studi#i t fitohen aftsit duhura pr "-jidhje adekuate t pro'le#ee aktuale, "-jidhje t cilatdo t prkonin #e frA#n e ideolo-jis isla#e dhe @ kan #'shtetje


6/94

n t arriturat shkencore 'ashkkohore. = kt drejti# n endet#usli#ane krkohet 'ashkpuni#i i ndrsjell, i n-usht dhe serio" ili-jnsit dhe njohse t s drejts s sheriatit. Pse nj 'ashkpuni# iktill nuk sht n niel t duhur, secila pal duhet t+i 'j pAetjeetetes dhe t+i rish@Artoj @ndri#et e eta.

= li'r autori shkurti#isht 'n fjal edhe pr shkollat tjera juridike@ i prkasin ortodoksis isla#e /suni"#it0. *rejt shkurt ai 'n fjaledhe pr shkolln shiite dhe hari>hite. Dihet se ndr#jet disa shkollae

juridike ek"istojn dalli#e n nuanca, ndrsa te disa t tjera dalli#etjan # t thella. ido@oft, e konsideroj# #e end konstati#in eautorit se trash-i#ia e arritur te ne prsri duhet t studiohet eanali"ohet pa n-arkesa su'jektie e pa fanati"# sektar ... n-a shkakuse frA#a e pr-jithsh#e e sla#it nuk prkon #e eksklu"iitetin ... por#e pr#irsi#e, riorienti#e e udh"i#e n t drejt.

e sa u rejt # lart, n kt epr autori ia en etes pr detArtrajti#in e hkolls juridike 2anefite, #e ?ka edhe prcakton lndn epuni#it.

e rastin e shkri#it t tekstit autori shfrAt"on literatur 'ukur t-jer t ciln edhe e shnon n fusnota. e rastin e para@itjes s#endi#ee t hua"uara do t ishte #ir @ n #as # t #adhe tprdoren thonj"at. tutje, #e rastin e shkruarjes sht #ir @ nend t radhitjes s #endi#ee t ndrAsh#e t 'hen prpjekje prsinteti"i#in e tAre.

Prishtin, nntor (778Dr. Zejnullah Gruda

Dr. Ejup ahiti


7/94

2RJE

Para@itja dhe shtruarja e hkolls hanefite dhe #si#it t saj

juridik, sht pun #jaft interesante e kureshtare, por edhe estrholluar e ko#plekse. *arakterin e till t studi#it e kusht"ojnfaktor t shu#t t karakterit su'jekti e o'jekti: njohjatejetpikpa#se e periudhs s pro'le#ati"uar kohore, sepse kriji#iprkatsisht lindja e ksaj dhe shkollae t tjera juridike, por edhekriji#i i shkollae t ek"e-je"s, t tradits, i atAre do-#atike1teolo-jike e filo"ofike, sht re"ultat i rrethanae dhe ndodhiereli-jio"e, sho@rore 1 politike, ekono#ike, kulturore e shkencore.shtirsia ijuese -jat hulu#ti#it dhe studi#it t ksaj #ateriejepara@itet n et ?shtjet e shtruara: fillet e para t H drejts isla#e,para@itja e indiidualiste, specialiste 1 #suese t par,kristali"i#i i doktrinae t caktuara, trajti#i i *ur+anit, unnetit,>htihadit e kshtu #e radh.

shtirsia tjetr para@itet n faktin se kjo #aterie nuk shttrajtuar e prpunuar a@ sa duhet e si duhet n eprat e juriste/fakihe0 #usli#an, si n 'ot ashtu edhe te ne. =j pjes eliteraturs s ktij lloji # tepr preokupohet #e ?shtjet periferike e#ar-jinale, prplot pane-jiri"# e e#ocioni"# n faor t heronjet et. Pre"enti#i i #si#it t tAre sht 'r #e #jaft ano#ali,pa@artsi dhe n #nAr joanalitike, kshtu @ pa #dAshje nuk iplotsojn neojat dhe krkesat teoriko 1 praktike shkencore esho@rore.

itee t fundit inkurajojn disa prpjekje @ jan frAt i li"jee t-jalla 'renda dhe jasht shtetee ara'o 1 isla#e. len t e?ohen e#rate uha##ed E'u Zehres, I'dulkeri# Zejdanit, Jusuf el *ardait etj.,re"ultatet e t cile do t+i shfrAt"oj# -jat shtruarjes s ksaj?shtjeje n fa@et e ardhsh#e.

a u prket krki#ee n kt fush n nn@iellin 'allkanik, len tpr#endet kontri'uti i akade#ik eh#ed )e-oi@, i studiuesitrelatiisht t ri 'oshnjak dr. Fikret *ar?i@, i cili e aktuali"oi kt fushdhe e n-riti n niel t lart intelektual1shkencor si dhe shkroi edhe disastudi#e. Po ashtu duhet pr#endur edhe #r. . hananoi@. Puna etAre n #as t caktuar do t reflektohet edhe n studi#in ton.

a i prket puns hulu#tuese 1 krki#ore t njer"e n nn@iellinsh@iptar t periudhs para ;ufts s DAt )otrore, nuk ke#i t dhnat plota. Por sa i prket periudhs pas ;ufts s DAt )otrore,re"ultatet jan t disfaorsh#e. Pre? disa tenti#ee dhe disashkri#ee t rastit,(K(L thuajse nuk ke#i asnj puni#, @ n #nArserio"e, analitike e shkencore i @aset ksaj te#e. G"on fakti @ n itin(774 u prkthAe n -juhn sh@ipe epra e F. *ar?i@it, Historia e t

drejts s sheriatit, @ sht # tepr pun entu"iaste e prkthAesitse sa nj pun e planifikuar n-a institucionet prkatse dhe pr-je-jse.

1[1] N gjuhn shqipe kemi disa shkrime: R. Rexhepi, EbuHanife, Edukata islame, 26/80, fq. 37-44; N. Ibrahimi,

Fillimi, veorit dhe prfaqsuesit e Shkolls juridike

Hanefite, GLASNIK VIS-a, Sarajev, 4/84, fq. 440-449; N.Ibrahimi, Shkolla juridike hanefite, Edukata islame, nr.43, 44-45, 46-47, 48-49,50 dhe Separat, Prizren, 1990, fq.78, dhe disa shkrime t rastit n Hna e Re, Shkup, etj.


8/94

Pr kt -jendje t a#ullis e letar-jis n #esin ton ek"istojnshu# faktor, por # thel'sor, sipas 'indjes son, jan: frA#a etrash-uar e dekadencs n 'otn isla#e, 'indja e rrnjosur te disa se?do -j e kan thn i#a#t e par /taklidi0, laici"i#i i sho@ris dheflakja e reli-jionit n #ar-jina t jets, e diku1diku n depo e #u"eu#e,por edhe #'Allja e institucionee arsi#ore1fetare dhe #un-esa e ku1adroe ko#petente.

Duke e #arr parasAsh kt -jendje t deritash#e n rrafshin

shkencor, duhet pranuar e theksuar se n kt ?ast as ne nuk do t#und t shkoj# shu# prpara:1 sepse, #un-on rru-a e trasuar, prandaj krkohet @ n kt plan

t ehen the#elet pr nj pun # ori-jinale pr 're"at e rinjM1 #os#undsia e konsulti#it t disa 'uri#ee dhe literaturs n

ara'ishte e an-lishte n endin dhe kohn kur po shkruhet kA studi#.a jan kto arsAeti#e su'jektie, a@ jan edhe o'jektie, dhe

si-urisht do t ulin lern e pr-jithsh#e t studi#it.Pr kt arsAe, sAni#et krAesore t studi#it ton #und t

redukohen n:1 Gru#'ulli#in e 'uri#ee dhe literaturs the#elore pr kt

studi# dhe shtruarja, 'allafa@i#i /krahasi#i0 i faktee, anali"a e tAre,lersi#i o'jekti dhe aktuali"i#i -jithkohor dhe -jithhapsinor i tdrejts isla#e /jo et#0 sipas hkolls hanefite e kshtu #e radh.

1 Nfri#in e nj @asjeje # siste#atike e # t the#elt, #sintetike e infor#atie t te#ae e pro'le#ee @ ndrlidhen #e ktpro'le#atik, @oft trthora"i, @oft drejtprdrejt. tudi#i An do tareali"onte sAni#in e et parsor po @e se hap dhe n>it diskuti#e dhesh@Arti#e konstruktie e produktie.

tudi#i i hkolls hanefite, prkatsisht i #si#it juridik t sajsht i arsAesh# dhe i rndsish# n-a dA pikpa#je thel'sore, eato jan: pikpa#ja teorike dhe praktike.

Pikpa#ja teorike sht e rndsish#e dhe e arsAesh#e ndr ttjera pr at se #e studi#in e #si#it juridik t ksaj shkolle do tndri?ohej dhe do t+i jepej endi #eritor ksaj shkolle n siste#in epr-jithsh# t t drejts isla#e, dhe pastaj, endi #eritor i t drejtsisla#e n siste#in e kulturs dhe ciili"i#it isla# n trsi dhe n at

'otror. Po ashtu do t krijoheshin kushte pr nj njohje # t #ir,# ko#plete t rrethanae, rastee dhe ndodhie si n planin e'rendsh# ashtu edhe n at t jasht#.

*urse n planin e perspektis, pikpa#ja teorike e aktuali"i#it tsiste#it t sher+iatit /d#th. shkollae juridike0 konsiston n at @ tofroj "-jidhje prkatse juridike pr ndodhit dhe pro'le#et e reja-jat epokae t ndrAsh#e historike edhe n #jediset sho@rore dheciili"i#et e ndrAsh#e, #e@ pr#'an ele#ente t -jersis,elasticitetit, produktiitetit dhe e?ansis personale.

Pikpa#ja praktike sht e rndsish#e sepse #e studi#in e ksajshkolle do t hulu#toheshin #etodat # efikase n apliki#in praktik tsla#it dhe n #undsit, aftsit dhe fu@in e siste#it juridik isla# @t sendrtoj #ir@enie dhe lu#turi t 'ashksie @ eprojn sipas tij,

duke ju si-uruar drejtsin, si-urin, sta'ilitetin dhe prpari#in.$K$L

Pra,pr 'esi#tart kjo pikpa#je ka interes edhe # t lart praktik.Edhe pse shekulli nj"et karakteri"ohet #e ndarjen e fes prej

shtetit, si? ishte rasti edhe n ish1RFJ1s /ku nj pjes e sh@iptarejetonte nn ad#inistri#in ju-oslla0, n RP t h@ipris ateiste e ttjera, n disa ende dhe koh t caktuara ka ek"istuar #undsia eapliki#it t shu# dispo"itae 1 nor#ae juridike, e?anrisht n#arrdhniet priate juridike, pastaj n t drejtn #artesore, t

2[2] Shih: Jusuf el-Kardavi, Islamsko pravo, Sarajev, 1987,fq. 14-15.


9/94

trash-i#is, t akufit e t n-jash#e.&K&L Pr # tepr, tendenca eshu# shtetee isla#e, -je-jsisht e popuje t tAre, sikur n E-jipt,Il-jeri, Huni"i, udan, Hur@i, If-anistan, )osnj, h@iprin etnike ekshtu #e radh dhe #usli#ane n diaspor, @ jetn e tAre tarre-ullojn sipas nor#ae t sla#it n t -jitha sferat e jets /politike,ekono#ike, sociale, kulturore etj.0, prcakti#in ton pr ta studiuarkt pro'le#atik e arsAeton si n aspektin teorik ashtu edhe n atpraktik.

Gjat hulu#ti#it dhe shtruarjes s #ateries s ktij studi#i ke#iprdorur krAesisht #etod t dAfisht: ekspo"i#in kronolo-jik tn-jarjee dhe #etodn pro'le#ore t prpuni#it t lnds, duke iupr#'ajtur #etods socio1historike, e her1her #etods nor#atie eko#paratie, ashtu @ pjest e caktuara t #ateries t ken peshn#eritore n trsi.

Gjat ktij studi#i i je#i pr#'ajtur ktij procesi apo siste#i tpuns: tudi#i prfshin 2ArjenM *riji#in e shkollae juridike si re"ultat ifaktorit fetar, politik e shkencorM Zhilli#in e shkollae t hersh#ejuridike duke u 'a"uar n 'uri#et isla#e, -jat kohs s as+ha'e dhe# on, a"hdi#sia e disa shkollae dhe "hdukja e disa t tjeraeM*arakteristikat e pikpa#jee t hkolls juridike 2anefite duke shtruarfaktort @ ndikuan n kriji#in e ksaj shkolle, #etodn e puns dheraportet ndr#jet shkollae e siste#ee tjeraM *lasifiki#in hanefit t'uri#ee juridike #e *ur+anin, unnetin, Fetat e as+ha'e, >h#ain,*ijasin, stihsanin, stis+ha'in, Orfin, aslahn, I'straksionet dheFiksionet juridikeM Prfa@suesit e ksaj shkolle n krAe #e E'u 2anifen,E'u Jusufin, uha##edin etj.M ;iteraturn hanefiteM htrirjen e ksajshkolle, Prfundi#in dhe ;iteraturn e shfrAt"uar pr kt shkri#.

3[3] P.sh., shih: Valbona Begolli, Pozita e gruas.


10/94


11/94

I. KA N KON!EPT T S DREJTS ISLAME SOLLI DERI NKRIJIMIN E SHKOLLA"E JURIDIKE

)renda nj shekulli sla#i si fe e siste# jete "uri end prej panjsderi n *in dhe prej thellsis s Ifriks deri n pjest kontinentale tErops e I"is Perndi#ore. = kt hapsir t -jer #usli#antjan 'allafa@uar #e "akonet, traditat dhe -ojdhnat e nduarnduartakundrthnse,(K9Lapo si e shpreh kt dijetari J. el1*ardai: heri+atisht ndeshur dhe sht pranuar n-a popuj t ndrAsh#: #e ciili"i#t lasht, popuj #esatarisht t "hilluar dhe #e popuj #jaft pri#iti.D#th. heri+ati u 'allafa@ua #e siste#et e prparuara financiare,ad#inistratie, sho@rore1politike, sikur @ sht 'allafa@uar edhe #en-jarjet e parndo#ta dhe pro'le#et e reja @ nuk kan @en tnjohura n kohn e Pej-a#'erit a.s.$K4L*shtu, dijetart e asaj kohe uo'li-uan @ kushtet e reja t jetess t+i sh@Artojn e t+i studiojn ndritn e frA#s isla#e, respektiisht n frA#n e 'uri#ee t doktrins

isla#e. *t o'li-i# ata edhe e kuptuan t ciln -j # s #iri na ear-u#enton rojti#i i . k'allit, kur thot: Bsht #e ler ttheksohet se, @ n-a -jAs#a e shekullit t par e deri n filli# tshekullit , jan para@itur nnt#'dhjet shkolla dhe shkenca juridiken sla#. et kA fakt sht i #jaftuesh# t tre-oj se sa kan punuarjuristt tan t par @ t+ju pr-ji-jen neojae t nj ciili"i#i nrritje.&K6L *urse autori i proeniencs kristiane G. akdisi thot seepri#tarin intensie n fushn e drejtsis e dsh#on e dhna prek"isti#in e rreth 4%% shkollae t ndrAsh#e t #endi#it juridik.9K8L

*t "hilli# t papar ideor e shkencor, ). ;e!is e ko#entonkshtu: Ek"isti#i i shkollae t shu#ta ideore n ko#enti#in dheapliki#in e sheri+atit sht dsh#ia ... e tolerancs dhe #aturisisla#e....4K3L

Por, nse shtrohet pAetja se cilt jan faktort krAesor pr njde-"i# apo ndarje t till, do t prpi@e#i t+i pre"entoj# disa faktor,@ sipas 'indjes son jan @ensor. Ita jan faktori politik, fetar dheshkencor deri te ai etnik, ekono#ik, social e kshtu #e radh.6K7L=e nukdo t flasi# pr t -jith kta faktor, sepse kshtu do t "-jeroheshi#

1[4] Abdulkerim Zejdan, El-Medhalu li diraseti sh-sheriati-l-islamijjeh, botimi IV, El-Iskenderijjeh, (-),fq. 142.

2[5] Jusuf el-Kardavi, op. cit., fq. 15.3[6] Muhammed Ikbal, Obnova vjerske misli u Islamu,

Sarajev, 1979, fq. 121 (libri sht i prkthyer n gj.shqipe n dorshkrim nga ne).

4[7]

George Makdisi, Sunni Schools of Law in IslamicReligions History, International Journal of Middle EastStudies, X/1979, fq. 3, cituar sipas: Fikret Kar~i}, Op{tipogled na pravo u Islamu(OPPI), Zbornik radova Islamskogteolo{kog fakulteta u Sarajevu, Sarajevo, 3/90, 1990, fq.9. Sigurisht autori me kt rast i numron edhe shkollat mt vogla, q gjat kohs jan shkrir n shkollat m tmdha ose jan zhdukur trsisht.

5[8] Bernard Lewis, El-Garbu ve-sh-sharku-l-evsat, fq. 83-84, cituar sipas: J. el-Kardavi, op. cit., fq. 50.

6[9] Shih: Miroslav Brandt, Srednjovjekovno doba povijesnograzvitka, I, Zagreb, 1980, fq. 371 e tutje.


12/94

tej#ase por shkurti#isht e shohi# t neojsh#e t japi# disa rojti#epr tre faktort e par.

a. Fa,t+ri *+iti,

Prkundr pro'le#ee @ a"hdi#isht dilnin n siprfa@e, -jatjets s uha##edit a.s. nuk hasi# n pr?arje e #ospajti#e t dorss par. os#arreshjet uha##edi a.s. i "-jidhte shpejt, n

#nAr efikase dhe autoritatie, si ato 'rendaisla#e ashtu edhe #e-rupacionet tjera fetare e etnike n edine. =j kli# e till deri dikua"hdoi edhe -jat kohs s E'u )ekrit r.a. dhe O#erit r.a., por jo edhe-jat hilafetit t Ns#anit r.a. dhe Iliut r.a., kur shteti isla# u rrit edhe# shu# si n aspektin territorial ashtu edhe n pikpa#je tetnitetee, -juhe, doktrinae dhe traditae t ndrAsh#e. =periudhn pas 2alife t drejt, ndonse u shtri n shu# ende treja, #os#arreshjet rreth hilafetit, por edhe rreth shka@ee t tjera,doln n siprfa@e, dhe shu# indiid, -rupacione e fraksione t asajkohe prkundr #otiee fetare, #orn n-jAra t ndrAsh#e politike.8K(%L

b. Fa,t+ri 0etar

Funksioni i hilafetit -jat kohs s uha##edit a.s. ka @en unik.It e ke#i udhhe@s fetar, politik, edukator e #sues. E ke#i'ashkshort, 'a'a, lufttar, -jA@tar e shu# t tjera. Hhjesht, atA nukke#i funksione t ndara reli-jio"e e shekulare. on, -jat periudhss 2alife t drejt, ithtart e li"jee dhe fraksionee t caktuarafilluan t shr'ehen n #nAr perfide #e 'uri#et isla#e pr t+i kon1fir#uar t drejtat e eta, -joja le-jiti#e, dhe pr t+i reali"uar aspiratat elerae inferiore. *shtu, pikpa#jet e tAre n sAt e #ass, por edhet nj nu#ri intelektualsh, #orn karakter fetar.3K((L

). Fa,t+ri h,e()+r

Faktori shkencor, pa dAshi#, sht faktori # i rndsish#,prandaj edhe do t ket endin #eritor. hu# dijetar, e e?anrishtjurist isla#, kan krijuar pikpa#je t paarura pr ?shtjet ecaktuara isla#e, @ pr #oti kan pasur aspektin shkencor e joski"#at e #otiuara politikisht #e n-jAri#e politike e fetare. =j ndrshka@et e para dhe funda#entale pr ndarjet @ pasuan, sht edheteksti i shenjt, *ur+ani.

(. *ur+ani nuk sht as trajtes teolo-jike e as filo"ofike, ai nuksh as Pr#'ledhje e dispo"itae t prpunuara, por sht ;i'r ipari#ee dhe rre-ullatiae t pr-jithsh#e, proj e -jall eoranit.7K($L

7[10] Shih: Nerkez Smailagi}, Leksikon islama, njsia

enciklopedike: Ebu Bekri fq. 10-11; Umeri fq. 462-463;Osmani, fq. 465-467; Aliu, fq. 32-34; Halifat, fq. 229-231,Sarajev, 1990.

8[11] M gjersisht mbi kt: Kasim Dobra~a, Iz islamskogprava i njegove istorije, Glasnik VIS-a, Viti IV, nr.4/1936, Beograd, fq. 167-168; Henri Laost, Raskoli u Islamu(Uvod u prou~avanje islamske religije), Zagreb, 1989.

9[12] Nerkez Smailagi}, Uvod u Kuran, Zagreb, 1975, fq. XXX;Krhs.: Ebu-l Ala El-Mewdudi, Osnovne pretpostavke za razu-mjevanje Kurana, Sarajev, 1984 fq. 49 ose n gjuhnshqipe, Muhammedi a.s. dhe Kurani i shenjt, Prizren,1989, fq. 118.


13/94

=se i 'het nj shko@itje #und t konfir#ohet se @lli#i # irndsish# i *ur+anit sht nia e 'a"ae reli-jio"e, thirrja n#onotei"#, eduki#i i shpirtit, nia e pari#ee #orale. lli#ile-jislati sht et# dAtsor.(%K(&L

Prej #'i 6%%% ajetee n *ur+an, dijetart isla# konsiderojn se-jithsej jan rreth $%% ajete @ u prkasin nor#ae juridike. Disa jurist#usli#an i kan anali"uar t -jitha ajetet kur+anore dhe pohojn senu#ri i ajetee @ drejtprdrejt apo trthora"i i prkasin t drejts

/ajat1ul1ahka#0 sht rreth 4%% deri # 6%% sosh.((K(9L

=jri n-a juristt@ edhe # decidiisht i ka hAr ksaj pune sht autori e-jiptianI'dulehha' 2al1lafi, i cili pohon se t drejts fa#iljare i prkasin 8%ajete, t drejts ciile 8%, t drejts penale &%, -jA@sis dheprocedurs -jA@sore (&, t drejts kushtetuese (%, #arrdhnieendrko#'tare $4 dhe ekono#is dhe financae (%.($K(4L

*onsiderohet se edhe hadithe t karakterit juridik ka pak, edhe psehadithet n krahasi# #e *ur+anin jan n nu#r # t #adh.(&K(6L

Z-jeri#i territorial i sla#it solli krkesa dhe neoja t reja dhe,natArisht, interesi#in e dijetare ko#petent @ kto krkesa e neojat+i trajtojn cilsisht. = kt prpjekje, -jat "-jidhjes s ?shtjee tndrAsh#e, e n #un-es t 'uri#ee /*ur+anit dhe unnetit0M i jan@asur for#i#it t #endi#ee /-jAki#ee0 personale, indiiduale, @,sipas i'n *ethirit, jan t n>itura n-a ana e H Dr-uarit t Zotit...(9K(8L

$. i #oti thel'sor pr ndarjen #idis shkenctare isla#, esido#os #idis juriste isla#, nu#rohet edhe t kuptuarit ellojllojsh# t et -juhs ara'e, @, pr shkak t e?orie t eta,ofron #undsi t tilla: n-jArat, nuancat, dina#ika, fu@ia, konci"iteti,elokuenca, karakteri uniersalist, ideali"#i #etafi"ik, kiraetet /le>i#et0e *ur+anit etj.(4K(3L

&. Disa shkenctar n #etodat e ko#enti#it t ?shtjee juridikeri-oro"isht i jan pr#'ajtur shprehjes 1 tekstit t li-jit /el1lafdh0, kursedisa shkenctar t tjer, n rastet kur nuk ek"istonte nor#a eksplicite,# tepr e kan hulu#tuar frA#n dhe kupti#in e li-jit /el1#a+nQ+0, dhen 'a" t ksaj kan endosur nor#a e rre-ullatia juridike.

10[13] Ahmed Emin, Fexhru-l-islam, cituar sipas: Georges G.Corm, Prilog prou~avanju multikonfesionalnih dru{tva dru{tveno pravne i politi~ke zajednice religioznog

pluralizma, Sarajev, 1977, fq. 178 e m tej.11[14] Ahmed Emin, Fexhru-l-islam, botimi XIII, Kajro 1982,

fq. 228 e tutje; Gjithashtu: Mehmed Handì}, Kodificiranje{erijatskog prava kod raznih pravnih {kola, Zagreb, 1944,fq. 3-4; Ebu Zehre, Ebu Hanife - hajatuhu ve asruhu,arauhu ve fikhuhu, (Kajro), 1976, fq. 147 dhe IbrahimDànanovi}, Id`tihad u prva ~etiri stolje}a islama,Sarajev, 1986, fq. 16 (m tej: Id`tihad).

12[15] Fikret Kariq, Historia e s drejts s sheriatit,Prizren, 1994, fq. 32, (m tej E drejta e sheriatit),Shih: Muhammed Jusuf, Tarihu-l-fikhi-l Islami, Kajro, (-),I, fq. 6-7; Fethi Uthman, El-Fikru-l-kanuni el-islamibejne usuli-sh - sheriati ve turathihi-l-fikhi, Kajro, (-), fq. 65-66.

13[16] M. Handì}, Kodificiranje {erijatskog prava, op. cit.fq. 4.

14[17] Ibn Kethir, Tefsiru-l-Kurani-l-adhim, I, botimi II,Bejrut, 1970, fq. 5-15.

15[18] Shih: Osman Emin, Filozofija arapskog jezika, Islamskamisao; viti VI, nr. 67/1984, fq. 2-21.


14/94

9. = ndarjen e #endi#ee ka ndikuar edhe t kuptuarit tjetrfaret disa sjelljee t H Dr-uarit t Ill1llahut(6K(7L n-a ana e'ashkkohase 1 trans#etuese t tij, e @ disa prej tAre do t+ipr#endi# n fa@et ijuese.

*ta faktor dhe t tjert si faktori etnik, -jeo-rafik, social,ekono#ik, filo"ofik etj., ktu jo t anali"uar, i kan kontri'uar kriji#it t#ospajti#ee e dhe para@itjes s specialiste t deotsh#, # onjuriste /fakihe0, deri te laj#ri#i i shkollae t e?anta juridike.

16[19] Fikret Kar~i}, Pravna priroda, mjesto i zna~aj fetve u{erijatskom pravu, Glasnik VIS-a, Sarajev, viti XLIV, nr.5-6/1981, fq. 477.


15/94

II. KRIJIMI I SHKOLLA"E T HERSHME JURIDIKE

A. #H"ILLIMI I T DREJTS ISLAME

%. $a;a (& Khtihadit.

=ocioni i>htihad sht infinitii i llojit /ixhtehede 1jexhtehidu0 t foljesxhehede,jexhhedu,xhehdun, @ do t thot: prt+u prpjekur, pr t tentuar, "ell, kujdesM "-jidhja /endi#i0 e paarurisla#e /e ?shtjee fetare 1 juridike n t ko#entuarit e 'uri#ee0M-jAki#i i lir(K$%Le kshtu #e radh.

Derisa n ter#inolo-jin e t drejts isla#e i>htihad d#th. toratesh n-a @lli#i @ t for#ulohet -jAki# i paarur #'i nj ?shtjejuridike.$K$(L *urse n Enciklopedin isla#e =. #aila-i@ e prkufi"onkshtu i>htihadin: >htihad d#th. t oratesh deri n shkalln # tlart @ t arrihet ndonj sAni#, kurse n kupti#in teknik d#th. toratesh #aksi#alisht @ t for#ulohet ndonj #endi# /dhann0 nndonj rast /kadijja0 ose n lidhje #e ndonj rre-ull /hukm0 tli-jit.&K$$L

. k'alli, filo"ofi i #irnjohur #usli#an, n eprn e et#adhshtore thekson se 'a"a e ixhtihadit @ndron n ajetin e#irnjohur kur+anor:

Ata q luftojn pr Ne (duke krkuar t vrtetn, Ne, patjetr doti udh!ojm n rru"t q shpiejn deri te Ne###9K$&Ldhe n hadithin e#irnjohur t uha##edit a.s. n 'ised #e u+adh i'n he'elin, #erastin e e#ri#it t tij pr kadi 1 -uernator n Je#en. e kt rast

Pej-a#'eri i Ill1llahut e ka pAetur u+adh i'n he'elin:1 N $a! t %kafit do t "j&kosh'1 = 'a" t ;i'rit t Ill1llahutC 1 u pr-ji-j u+adhi.1 nse at& nuk e "jen'1 pAeti srish uha##edi a.s.1 = 'a" t unnetit t Pej-a#'erit t Ill1llahutC 1 tha u+adhi.1 nse as at& nuk e "jen)1 pAeti Pej-a#'eri a.s.1 Ither do t prpi@e# ta for#oj -jAki#in /#endi#in0 ti#

personal 1 tha uadhi, e uha##edi a.s. tha:1 *avdia i qoft All+llahut q -r"uarit t ij i dha t dele"uarin

me t .ilin /ej"am$eri i All+llahut sht i knaqur.4K$9L

1[20] Teufik Mufti}, Arapsko-srpskohrvatski rje~nik, I,Sarajevo, 1973, fq. 551.

2[21] M. Ikbal, op. cit. fq. 110; Ibrahim D`ananovi},Id`tihad, op. cit.fq. 12-14.

3[22] Nerkez Smailagi}, Leksikon islama, op. cit.fq. 263.4[23] Shih: Prkthimi me komentim i Kuranit, nga Sherif

Ahmeti, sure el-Ankebut, 69. Shih ajetet 36 t sures el-Ahzab, dhe 44, 45, e 47 t sures El-Maide.

5[24] Prkthimi i citatit prej Seid Ramadan, Islamsko pravo -izvor i razvoj, Sarajevo, 1984; fq. 62 e tutje (Vepra shte prkthyer n dorshkrim n gj. shqipe nga ne). Krhs.: M.Ikbal, op. cit., fq. 111; Abdulal Salim Muksim, Islamskamisao izme|u razuma i objave u oblasti zakonodavstva,


16/94

Prandaj, pari#i i ixhtihaditka @en i pranuar dhe i praktikuar edhen-a ana e uha##edit a.s. Pr kt ke#i #jaft she#'uj, por ne do taprcjelli# trans#eti#in n t cilin Dr-uari e krkon #endi#in e E'u)ekrit dhe O#erit, duke thn: 0shillonu, sepse n mun"es tshpalljes un jam sikurse edhe ju.6K$4L

/. #h=iimi i t& 're>t& iame te a1hab&t 'he m&=+(&

Pari#i i i>htihadit ka jetuar edhe pas dekjes s uha##edit a.s. 6&$. 'nul1*ajji#i re-jistron ndodhi t shu#ta pr kt. =j prejatAre sht edhe rasti kur Iliu dhe Zejdi e -jAkuan nj rast, e nndrkoh O#eri u pAet n-a nj njeri, se a kan -jAkuar drejt ataha>hit sipas urdhrit t O#erit r.a., pr shkak sen t dashuroheshin fe#rat pa fajin e tij, pr shkak t 'ukuris s tij,dhe nde"ja e ho#oseksuale n-a 2alid i'n elidi, sipas fetas sas+ha'e n krAe #e E'u )ekrin r.a., jan i>htihad i tAre, e n interest 'ashksis s -jer #usli#ane.3K$8L

In-a"hi#i n -jetjen e "-jidhjee /endi#ee0 pr rastet eshu#llojsh#e t sho@ris n rritje e "hilli# e sipr, edhe # tej kaa"hduar, d#th. edhe pas periudhs s hpalljes /ahjit0, 2alife tdrejt dhe ta'i+ine. = kt aktiitet dallohen disa personalitete @ #eendi#et 1 #endi#et e tAre kan kontri'uar n endosjen e the#eleekrAesore t -odins @ pr nj koh t shkurtr do t @uhet drejtaislame1 Sheriati islam.7K$3L

*to personalitete jan kadinjt apo #uftinjt lokal, epra e tcile pash#an-sh# 'hej -jithnj e # e speciali"uar. nteresi#i epreokupi#i krAesor i ktAre specialiste n kli#n intelektuale tperiudhs s onsh#e E#eite ka @en, natArisht, t #sojn e

Islamska misao, Viti VI, nr. 67/1984, Sarajevo, fq. 29 etutje. Shih: Mustafa es-Sibai, Es-Sunnetu ve mekanetuha fi-t-teshrii-l-islami, Bejrut, 1976, fq. 55. M. es-Sibaithot se kt hadith e transmetojn Ahmedi, Ebu Davudi,Tirmidhiu dhe Bejhekiu, Shih. I. D`ananovi}, Id`tihad, op.cit., fq. 26.

6[25] Abdulaziz el-Buhari, Keshfu-l- esrari fi sherhi Usul-l-Bejdevi, 1307 H., II. fq. 930, cituar sipas, S. Ramadan,op. cit., fq. 65.

7[26]

Ibnu-l-Kajjim, Ilamu-l-muvekkiin an rabbi-l-alemin,Kajro, I, fq. 81-85, cituar sipas: S. Ramadan, op. cit.,fq. 65; Krhs.; Muhammed Ebu Zehre, Tarihu-l-medhahibi-l-islamijjeti fi-s-sijaseti ve-l-akaidi ve Tarihu-l-

medhahibi-l-fikhijjeh, Kajro, fq. 235-272 (M tej: Tarihu-l-medhahib).

8[27] J. el-Kardavi, op. cit., fq. 23-28; shih edhe fq. 34-35; I. D`ananovi}, Id`tihad, kaptina mbi ashabt, op. cit.

9[28] Joseph Schacht, An Introduction to Islamic Law, Oxford,1964, cituar sipas: Nerkez Smailagi}, Klasi~na kulturaislama, II, Zagreb, 1976, fq. 286. (M tej: Schacht,Islamic Law).


17/94

sheshojn se a sht e drejta "akonore /kanunore0 n pajti# #e nor#atkur+anore e sunnetike dhe pr-jithsisht #e nor#at isla#e. *A proceska filluar prej filli#ee #odeste n-a fundi i shekullit t par sipas2i>hretit, kurse kta indiid #und t @uhen #uftinjt e par nsla#.(%K$7L

*ta indiid pr shkak t puns s tAre n planin fetaro1shkencorfilluan t respektohen dhe ?#ohen si prej #ass s -jer ashtu edheprej intelektuale. *shtu erdhi deri te dalja n siprfa@e e ktAre

njer"e t speciali"uar n disa @endra 1 #etropola. i-urisht se nuk dot je#i #onoton, por prkundra"i, do t jet n interes shkencor nse itheksoj# s paku e#rat # krAesor @, trthora"i apo drejtprdrejt,e kan o'li-uar ndr-je-jen ton #e an-a"hi#in e tAre n "hilli#in et drejts islamedhe #si#it isla# n trsi.

J


18/94

"hilli#in e shkollae t hersh#e t s drejts, #edhhe'ee nsheri+atin isla#.(&K&$L

Bsht interesant t theksoj# se kta jurist /fakih0 edhe # tejkan @en indiid priat t interesuar pr shkenc. *A status i tAre kandikuar n #etsin dhe -jersin e tAre shkencore n-a influenca epushtetit aktual, e dihet se t -jith ata @ nuk kan @en jurist"Artar, po kA status ka ndikuar @ t jen t pranuar e t respektuarprej popullit.

Hash#, si? theksua#, nu#ri i #adh i ktAre shkollae, d#th. i#endi#ee t ndrAsh#e jurisprudenciale ka shpjer, pos tjerash, npr?arjen dhe tra"i#in e #ass popullore. Pr kt arsAe u ndie neojapr "o-li#in dhe kufi"i#in e #endi#ee dhe ko#enti#ee t tilla tlira, t pacensuruara, pre? tjerash, pr ruajtjen e unitetit t pr1-jithsh# t shtetit.

Rol t rndsish# n kt plan kan luajtur disa sundues t ciltpr arsAe t unitetit sa # t #ir t pushtetit caktuan disa persona t"-jedhur 1 dijetar, pr dhnien e fetae dhe -jrae tjera tneojsh#e t natArs s n-jash#e.

Rol hi? # t o-l n kt pikpa#je kan luajtur edhe etdijetart, t cilt kan he@ur dor n-a t -jAkuarit e et personal, duke ikonsideruar #endi#et e pararendse ose 'ashkkohse autoritati,# s shu#ti n-a respekti ndaj # t jetre, e her1her n-a 'esi#i ido't n et pr-atitjen dhe aftsit intelektuale personale.

*saj i kan kontri'uar konsideruesh# edhe #asat e -jerapopullore, t cilat, @oft pr arsAe t aftsie, @oft si#patis, @oftfaktore etnik e -jeo-rafik, jan tu'uar rreth disa njer"e t cakuar1 juriste t speciali"uar, dhe i kan pranuar ko#enti#et e tAre si#eritore e t drejta.(9K&&L

=n ndiki#in e ktAre faktore dhe faktore t tjer tn-jash#, u para@itn disa shkolla t s drejts, # t or-ani"uara e# t siste#uara, ko#enti#et dhe fetat e t cilae jan pranuar siautoritatie.

= for#i#in e ktAre shkollae dallohen dA siste#e juridike:1 iste#i i par @ #'shtetet n Hekst /*ur+an e unnet0 dhe n

shkenc e popull, t njohur si ehlu1l1hadith /unnitt0, dhe

1 iste#i i dAt @ pjesrisht, prkatsisht n #nAr tendencio"e#'shtetet n Hekst dhe n ete pr#'an ele#ente ekstre#e, shpeshpolitike, dhe @uhet ekstre# dhe si i till ka nu#r t o-l ithtarsh, @d#th. se n-a shu#ica #usli#ane jan refu"uar si t pa'a"a dhejoautentike. =dr shkollat krAesore ekstre#e jan: hi+itt /esh1shi+atu0dhe 2aari>ht ose 2ari>hitt /el12eari>hu0, doktrina e t cilekarakteri"ohet #e ele#ente politike1fetare. Edhe njrn edhe tjetrn,ortodoksia isla#e /suni"#i0 i ka hedhur si t pa'a"a, jokorrekte e jo trre-ullta.(4K&9L

13[32] Schacht, Islamic Law, fq. 288. Sa her t prmendetsintagma shkoll juridike sht fjala pr medhhebet qn kuptimin terminologjik nnkuptojn rrethin e juristve

q ndjekin metodat e njjta t komentimit dhe krijimit tt drejts, pa hierarki t rrept t brendshme dhedoktrinn prfundimisht t formsuar. F. Kar~i}, Op{tipogled na pravo u Islamu, njegov historijski razvoj,

teorijske i prakti~ne mogu}nosti reforme, n: Zbornikradova Islamskog teolo{kog fakulteta u Sarajevu, 3/1990,Sarajevo 1990, fq. 9.

14[33] Kt mir e ka vrojtuar edhe K. Dobraa n studimin etij, Ibid, 5-6/1936, op. cit., fq. 203-204. Shih: F.Kariq, E drejta e sheriatit, op. cit., fq. 56.

15[34] Mbi shiitt shih: Ebu Zehre, Tarihu-l-medhahib, op.cit., fq. 30-60 dhe 687-722, Po ashtu: Ahmed M. Subhi, Fi


19/94

*onsideroj# se trash-i#ia e arritur te ne prsri duhet tstudiohet e anali"ohet pa n-arkesa su'jektie e pa fanati"# sektar apriori, edhe prkundr #si#it t tAre tendencio" e ekstre#. *jo duhett 'het n-a shkaku se frA#a e pr-jithsh#e e sla#it nuk prkon #eeksklu"iitetet, nihili"#in, sarka"#n e t drejte, por #e pr#ir1si#e, riorienti#e e udh"i#e n t drej. = @indjetshin e funditfrA#s s #irkupti#it i kan kontri'uar #jaft h. If-aniu dhe .I'duhuja, ndrsa n nn@iellin 'allkanik 2. Gjo"o.(6K&4L

!. FLEKSI$ILITETI DHE KONTINUITETI I DISA SHKOLLA"EJURIDIKE

Duke i sh@Artuar ?shtjet e sipr#e, doli konstati#i se ata @prpjekjet e an-a"hi#et e eta shkencore i #'shtesin n *ur+an dheunnet @uhen ehlu1s1sunneh, @ do t thot: ithtar t tradits,-je-jsisht ata @ i pranojn dhe ndjekin fjalt, eprat dhe pl@i#et euha##edit a.s. n ko#enti#in e *ur+anit.

hkolla sunnite i #poshti t -jitha shkollat, drejti#et e rrA#at tjerapr shkak t karakteristiks thel'sore t tAre, n-ase )uri#et isla#e nsiste#in e doktrins s tAre #'anin endin parsor n teorin dhe

praktikn e tAre.Edhe fikhu(8K&6L i ktij drejti#i sht ndar n shkolla tshu#nu#rta. Pos atAre # t njohurae 1 hanefite, #alikite, shafi+itee han'elite 1 #eritojn t pr#enden edhe shkolla e 2asan el1)asriut/d. ((% 2.0,(3K&8L#e ele#ente t e"oteri"#it, e sirianit el1E"aiut /d.(48 2.0 1 prfa@sues i tipit arkaik t doktrins @ na shpie #jaft afrfilli#ee t dituris juridike isla#e, e kufjanit ufjan eth1Hheriut /d.(6( 2.0, #si#et e t cilit i ke#i n-a epra 0ita$ ihtilaf ul+fukaha n-aet1Ha'eriu, ufjan 'in Ojejne, s+hak i'n Rahoiu, 'n herir et1Ha'eriu,(7K&3Ldhahirite$%K&7Le t tjera.

ilmi-l-kelam, El-Iskenderijjeh, (-), 1969; fq. 295-451;Ahmed Emin; Fexhru-l-islam, op. cit., fq. 266-279; HenryCorbin, Historija islamske filozofije, I, Sarajevo, 1977,fq. 35-120 dhe II, Sarajevo, 1980, fq. 79-123 (Vepra ntrsi sht prkthyer e botuar n shqipe n Shkup), N.Smailagi}, Leksikon islama, op. cit., fq. 582-588; M. M.Sharif, Historija islamske filozofije, II, op. cit., fq.135-146.

Mbi harixhitt shih: Ebu Zehre, Tarihu-l-medhahib, op.cit., fq. 60-80; A. Emin, Fexhru-l-islam, op. cit., fq.256-265; N. Smailagi}, Leksikon islama, op. cit., fq. 240-242.

16[35] Pr kt shih: Xh. Afganij, Er-rreddu ale-d-dehrijjin(Prgnjeshtrimi i materialistve); M. Abduhu, Islamskimonoteizam, - Risaletu-t-Tewhid, Sarajevo, 1989; M. M.Sharif, Kaptina pr Xh. Afganiun e M. Abduhun, op. cit.; N.

Smailagi}, Leksikon islama, op. cit., fq. 12-15 dhe 421-423. Husein \ozo, Islam u vremenu, Sarajevo, 1976 (ekzistonprkthimi shqip Islami n koh, Shkup), Husein \ozo,Fetve - Pitanja i odgovori, Novi Pazar, 1995, etj.

17[36] Fikhu - dituria mbi t drejtn fetare n Islam, ebazuar n burimet kryesore dhe ka karakter universal, dmth.aplikohet mbi muslimant pa kufizime hapsinore dhe kohore,Shih: I. D`ananovi}, Id`tihad, op. cit., fq. 10-12; N.Smailagi}, Leksikon islama, op. cit., fq. 186-191.

18[37] N. Smailagi}, Leksikon islama, op. cit., fq. 244.19[38] Ahmed Emin, Duha-l-islam, II, botimi IX, Kajro, 1979,

fq. 174.


20/94

s -jati n-a t -jitha kto shkolla ka re"istuar ajo dhahirite, tciln disa #adje e nu#rojn edhe n end t asaj han'elite,$(K9%Le disat tjer e nu#rojn n #esin e pes #edhhe'ee.$$K9(L

ipas karakteristikae e e?orie shkencore 1 #etodolo-jike 1 fikhui sunnite sht "hilluar krAesisht n dA drejti#e: (0 Drejti#i itradits /ehl1ul1hadith0 dhe $0 Drejti#i i analo-jis dhe -jAki#it t lir/ehl1ul1kijas err1rre+ji0.

Dre>timi tra'i)i+(ait 2i ha'ithit3

*jo shkoll apo kA drejti# fikhun /jurisprudencn0 e "hillon n'a" t hadithit, duke iu sh#an-ur kijasit /analo-jis0, pos n situatat edo#osdosh#e. = kt pa dAshi# ka ndikuar shu#sia e hadithit dheinfluenca e fikhut n edine$&K9$L Pr kt arsAe, juristt /fakiht0#usli#an nuk e pan t neojsh#e ta prdorin re+jin /#endi#in,kupti#in, -jAki#in e lir0. Faktori tjetr n sh#an-ien e re+jit shtedhe thjeshtsia e jets n edine dhe #un-esa e ndodhie t reja.$9K9&L

Pr t #osprfillurit, apo # drejt, pr kufi"i#in e ele#entitracional te drejti#i tradicionalist kundrejt tradits, sht interesant ttheksohet o'seri#i etjak se #un-esa e prparsis s racios niujdhesn Ira'e sht si-urisht edhe re"ultat i e?orie psiko1fi"ike,

prkatsisht i #entalitetit kon-enital, @ # tepr anon n-a tradita,prkundr nn@iellit t ;indjes, ku njer"it anojn n-a #editi#i, spe1kuli#i e prsiatja. i ar-u#ent pr kt na shr'en historia: nse i'het nj restrospekti shkencs s tefsirit, hadithit, akaidit, fikhut,-juhs, leksiko-rafis, filo"ofis, tesaufit, do t shohi# se shu#icadrr#uese jan #e prejardhje n-a ;indja isla#e e di? # pak n-aPerndi#i isla#.

Pra, afrsia e 'uri#it t ahjit /hpalljes0 dhe unnetit shtfaktori krAesor, por jo edhe i et#i @ juristt tradicionalist ri-oro"ishtt+i pr#'ahen hadithit, kurse t+i sh#an-en arsAeti#it dhe spekuli#itteorik. Prfa@suesit # t njohur t ktij drejti#i jan: alik i'n Enesi/7&1(87 2.0, uha##ed i'n dris esh1hafi+u /(4%1$%9 2.0, Ih#ed i'n2an'eli /(691$9( 2.0.$4K99L

=-a t -jitha kto shkolla, # e afrt #e hkolln hanefite ishteajo e hafi+ut, i cili, pas shkuarjes n rak dhe prej rakut n E-jipt,prjetoi transfor#i# n @ndri#et dhe 'otkupti#et shkencore, ku i

20[39] Shih: Ebu Zehre, Tarihu-l-medhahib, op. cit., fq. 544-598; Gjithashtu: K. Dobraa, 8/1936, Sarajev, Glasnik VIS-a, fq. 320-322; N. Smailagiq, Leksikon islama, op. cit.fq.256-257; dhe 676; M. M. Sharif, op. cit., I. fq. 290-303, et tjera.

21[40] El-Makdisi, Ahsenut-tekasim, cituar sipas: K. Dobraa,op. cit., 8/36, fq. 321.

22[41] Ibnu Ferhum, Dibaxhu-dh-dhehebi fi ulemai-l-medhahib,cituar sipas: K. Dobraa, nr. 8/1936, op. cit., fq. 321-322.

23[42] Ibn Haldun, El-Mukkadimeh, fq. 440, cituar sipas: A.Zejdan, op. cit., fq. 139.

24[43] A. Zejdan, op. cit., fq. 139.25[44] M gjersisht pr kto shkolla shih studimet e M. Ebu

Zehres mbi Malikun, Shafiiun, Ibn Hanbelin. Gjithashtu: A.Emin, Duha-l-islam, II, op. cit., Maliku - fq. 206-218;Shafiiu - fq. 218-234; dhe Ibn Hanbeli fq. 234-238; N.Smailagi}, Leksikon islama, Maliku - fq. 375-378; Shafiiu -fq. 571-572; Ahmed ibn Hanbeli - fq. 255-256; F. Kariq, Edrejta e sheriatit, Kaptina mbi Malikun, Shafiiun dhe IbnHanbelin, op. cit.


21/94

lshoi pjesrisht po"icionet e jetra, kurse #ori disa pikpa#je t reja,edhe at, #und t the#i, duke iu falnderuar hkolls hanefite /e?ani#a# uha##edit0 n rak. Po"icionet e reja hafi+un e 'n shu## produkti e # fleksi'il se @ i kishte t parat.

$. Pr drejti#in e kijasit dhe t re+jit do t flitet n fa@et ijuese,prandaj nuk do t 'j# prsritje t paneojsh#e.


22/94


23/94

III. KARAKTERISTIKAT E PIKPAMJE"E JURIDIKE HANEFITE

A. FAKTORT THEMELOR N KRIJIMIN E SHKOLLS JURIDIKE

HANEFITE

thtart e ktij drejti#i ose shkolle @uhen Ehl1ul1rak /rakien0.asat e -jera popullore kt shkoll # tepr e njohin #e e#rinedhhe'u E'i 2anife /hkolla e E'u 2anifes0, kurse n shkenc shte njohur #e e#rin Ehlu1rr1rre+ji e1l1kijasi /thtart e -jAki#it t lir et analo-jis0. Ek"istojn edhe e#ra t tjer.

=-a e #sipr#ja konkludoj# se:1 endlindja e ksaj shkolle sht rakuM1 =jeriu krAesor i ksaj shkolle sht E'u 2anife, dheM1 = punn e tAre shkencore # s tepr#i #'shteten, n

#un-es t )uri#ee, n -jAki#in e lir dhe n analo-ji.=se i hedhet nj shtri# kohs kur u lind, prkatsisht kur filloi

t krijohet kjo shkoll, rrethanae politike, sho@rore, fetare e kulturore,#und t konkludoj# se faktort krAesor @ kan ndikuar dhe @ kandeter#inuar nj "hilli# t ktill t ides n doktrinn hanefite, #undt pr#'lidhen n disa:

(. =dr faktort e par konsiderohet epri#i i I'dull1llah i'nes+udit, i cili pr #sues t etin kishte O#er i'n el12atta'in, t njohur#e ndr#arrjet dhe endi#et e tij t -u>i#sh#e e t arsAesh#e. itrans#etues e kultiues krAesor i #si#it t 'n es+udit tre-ohet'rahi# en1=ah+ija /d. 74 2.0, ndonse kA nuk ka pasur kontaktpersonal #e 'n es+udin historik.(K94L Po ashtu, kjo shkoll e *ufes'a"ohej n Ili i'n E'i Hali'in.$K96L

$. hu#ica e juriste t *ufes, prejardhjen e kan n-a fisetje#enase: =eha+, 2e#dan, *inde, ha+', Esh+ar e t tjera. =se e#arri# parasAsh faktin se n Je#en ka epruar saha'iu i njohur u+adhi'n he'eli, i njohur si racionalist, ather na 'het e @art natAra dhekarakteri i ksaj shkolle.&K98L

&. 'n 2alduni thekson se n rak hadithi ka @en nu#erikisht ipa#jaftuesh#,9K93L n krahasi# #e ekken e edinen, dhe pr ktarsAe sht shtuar neoja pr t -jAkuarit e lir.4K97L hkaku i ksaj-jendjeje ishte lar-sia e rakut prej djepit t hpalljes, 2i>ha"it. tej, *ufeja n filli# ka @en @endr politike, -j @ as+ha't nuk kan@en a@ t lir, sepse kan @en t preokupuar #e punt luftarake dhe#e punt tjera shtetrore.6K4%L = ann tjetr, edhe disa pari#e tksaj shkolle n ko#enti#in e hadithit /si prioritet i el1kijasu1l1hal1lijndaj hadithit0 pa#undsuan @ shu# hadithe t trajtohen si nor#ajuridike.8K4(L

1[45] Schacht, Islamic Law, op. cit., fq. 291.2[46] F. Kariq, E drejta e sheriatit, op. cit., fq. 55.3[47] M. Hand`i}, Kodificiranje {erijatskog prava, op. cit.,

fq. 7.4[48] Ibn Haldun, El-Mukaddimeh, cituar sipas: A. Emin,

Fexhru-l-islam, op. cit., fq. 241.5[49] A. Zejdan, op. cit., fq. 139.6[50] K. Dobraa, 5-6/1936, op. cit., fq. 205.7[51] Ibid, fq. 205. Rreth hadithit t shkruar n kohn e

Muhammedit a.s. dhe prmbledhjeve t shkruara atbot shih:


24/94

9. raku sht end i popuje dhe 'esi#ee t lashta e tnduarnduarta, endlindja e fee, kulturae e @Atetri#ee t jetra.Edhe pas ardhjes s sla#it, raku para@iste kon-lo#erat popujsh esi#'io" kulturash t ndrAsh#e #e ide dier-jente e kundrthnse tkarakterit politik, social, kulturor e do-#atik. Itje hasi# filo"ofin -rekedhe urtsin persiane, ele#ente t filo"ofe t ;indjes s ;ar-t, pastaji hasi# shi+itt, hari>hitt, #u+te"ilitt,3K4$L #e ele#ente t kultursasiriase e 'a'ilonase, filo"ofin hinduse e t tjera.7K4&L)allafa@i#i #e t

-jitha kto krkon elasticitet e kuptuesh#ri shu# # t #adhe.Ipliki#i i traditae konkrete do t shkaktonte pasoja tpadshiruesh#e.(%K49L

$. MNYRA E PUNS S SHKOLLS JURIDIKE HANEFITE

Para se t flasi# pr et #nArn, karakteristikat e puns ekshtu #e radh, sht e neojsh#e t+i ekspo"oj# kali#thi disarejtje pr #etodn e puns s ksaj shkolle((K44L:

1 =uk -u>oj# ta he@i# n-a #endja se n kt periudh ende nukke#i ndonj #etod t "hilluar siste#atike n kupti# t #etodae tsot#e. Ijo @ e hasi# tek ata sht et# "anafilla e #etodae t

"hilluara # onM1 *ur t+i shtroj# n a"hdi# disa ar-u#ente e raste, ato krAesishtkan t 'jn #e E'u 2anifen dhe lidhen pr personalitetin e tij. irpo,#e kt nuk konsideroj# se dijetart para e pas E'u 2anifes nuk kan#erita pr kt. JoC, por et# pr shkakun se pikrisht n kt kohkan ndodhur n-jarjet dhe kthesat # t rndsish#e, # interesante e# t #dha.

E'u 2anifeja #jaft ka pranuar n-a #suesit e tij, si n aspekt t#si#ee ashtu edhe n aspekt t #etodae t puns. =donse kapasur shu# #sues, #e-jithat E'u 2anifeja ka krijuar edhe #etodne et ori-jinale dhe jasht"akonisht produktie. Rru-a e tij e studi#it 1hulu#ti#it ka @en e n-jash#e #e at t okratit.($K46LE'u 2anifeja ka@en i orientuar n-a thel'i, esenca e faktee, n-a t kuptuarit se?+@ndron pas Hekstee /=ass 1 *ur+anit dhe 2adithit0. Gjat n>jerrjes snj dispo"ite n-a *ur+ani, s pari ai do t drejtohej n t kuptuarit esAni#it, @lli#it dhe shkakut t *ur+anit.(&K48L

Omer Naki~evi}, Uvod u hadiske znanosti, HADIS I, Sarajevo,1986, fq. 38-40; M. Hand`i}, Uvod u tefsirsku i hadiskunauku, bot. III, Sarajevo 1972, fq. 76-77. Vepra e M.Hanxhiqit sht botuar n gj. shqipe m 1997 nga SHBLogos-A, Shkup. (M tej: Uvod.).

8[52] Ebu Zehre, Tarihu-l-medhahib, op. cit., fq. 349.9[53] Shih: Nerkez Smailagi}, Leksikon islama, op. cit., Irak

274-278 dhe Iran 278-288; Krhs: M. M. Sharif, op. cit., I.fq. 80-97.

10[54] A. Emin, Fexhru-l-islam, op. cit., fq. 241; Po ashtu;A. Zejdan, op. cit., fq. 138-139.

11[55] Kur shkruhet pr kt shkoll/medhheb, punimet apostudimet rndom titullohen me Ebu Hanife. Kjo, sipasmendimit ton, ssht n pajtim me njmendsin, sepse EbuHanife nuk ka qen as i pari as i fundit dhe se nafirmimin e ksaj shkolle kan merita t gjith - msuesite nxnsit. P.sh. vepra e Ebu Zehres Ebu Hanife, edhe pseflet pr kt shkoll, n mnyr tradicionale, por edhejoproporcionale, mban emrin e imamit.

12[56] Ebu Zehre, Tarihu-l-medhahib, op. cit., fq. 356.13[57] Ibid, fq. 356.


25/94

Eksperti i njohur e-jiptian uha##ed E'u Zehre pr shkolln e E'u2anifes thot se rru-n @ e ka trasuar dhe s cils i sht pr#'ajturka @en # tepr #etod e t studiuarit. Ii nuk ka #'ajtur li-jrata nstilin e li-jruesit. *ur i shtrohej ndonj ?shtje 1 pAetje, e kishte "akont+ua parashtroj n>nse t et e t+i inkuadroj n t #enduarit epr-jithsh# n "-jidhjen e ?shtjes prkatse. donjri prej tAre ishtei lir t shtroj #endi#in e et, @ n-anjher i kundrihej #endi#itt E'u 2anifes. *jo shpeshher shkaktonte diskuti#e t n>ehta, #adje

edhe "nka. *shtu derisa rasti nuk u 'hej i @art, E'u 2anifeja nuk ijepte re"A#e ktij studi#i t pr'ashkt dhe nuk su-jeronte ?ka#endon ai pr pro'le#in.(9K43L'i pAetjen e shtruar #endonin #e ditt tra, #adje edhe #e #uaj t tr. endi#i @ aproohej, shkruhejdhe re-jistrohej dhe kjo lente si nor#.(4K47L

Punn e shkolls hanefite El1*ardai e prshkruan si ijon:=>nsit e saj kan sh@Artuar ?do pAetje -jer e -jat, dhe n-a t-jitha aspektet. E'u 2anifeja deri atA n #nAr t @et e ka d-juardiskuti#in. *ur ai fillonte t flas, #'retronte heshtje e till sa@ dukejse atA nuk -jendet askush.(6K6%L

endi#i juridik i E'u 2anifes n literatur sht lersuar sisuperior n krahasi# #e juristt e athersh#. E'u 2anife konsiderohetsi siste#ati"ues teorik @ ka shnuar nj kthes dhe prpari# tlak#uesh# n teknikn juridike. nterpreti#i i tij sht kon"istent,teknikisht #ir i "hilluar dhe i rafinuar. Iftsia e tij n shfrAt"i#in elo-jiks e detAroi alik i'n Enesin t deklaroj se E'u 2anifeja sht iaft t ar-u#entoj se nj shtAll e thjesht sht e ndrtuar prejari.(8K6(L

E'u 2anifeja interpreti#in e tij pr t drejtn nuk e ka konsideruarfjal t fundit t shkencs, e as do-#. Ii thot: *jo njohuria jonsht et# nj #endi#M kjo sht # e #ira @ ke#i #undur taarrij#. *ush sht n -jendje t ij deri te ndonj prfundi# tjetr,ka t drejt n #endi#in e tij, sikur @ edhe ne ke#i t drejt n#endi#in ton.(3K6$L

= lidhje #e kt len t ceket edhe kA rast. =jher e rejti E'uJusufin duke shkruar ?do -j @ e thoshte kA, dhe i tha: =daluC... Onsot ka# nj #endi#, e nesr #und t ke# #endi# tjetr. Ijo @ do ta

#endoj nesr #und t dallohet n-a ajo pasnesr.(7K6&L=>nsit #jaft i trhi@te #etoda e tij. Duke e "hilluar kt #etod

t puns, ai dhe n>nsit e tij krAesor sikur e kishin paraparperspektin e #ir t doktrins s tAre.$%K69L

14[58] Ebu Zehre, Ebu Hanife, hajatuhu ve asruhu, arauhu vefikhuhu, (Kajro), (1976), fq. 77; Krhs.: S. Ramadan, op.cit., fq. 80.

15[59] El-Mekkij, Menakibu Imam Ebi Hanife, II, fq. 26, cituarsipas, Ebu Zehre, Tarihu-l-medhahib, op. cit., fq. 357.Gjithashtu: Muhammed F. el-Berazijj, Imamu-l-eimmeti EbuHanifete en Numan, Menaru-l-islam, viti V. nr. 4/1980,El-Imaratul-muttehide, fq. 145.

16[60] El-Kardavi, vll. II. op. cit., fq. 108, cituar sipas;El-Mewdudi n: M. M. Sharif, II, op. cit., fq. 100 e tutje.

17[61] F. Kariq, E drejta e sheriatit, op. cit., fq. 62.18[62] Anwar Ahmad Qadri, Islamic Jurisprudence in the Modern

World, Lahore, 1981, fq. 94, cituar sipas: F. Kariq, Edrejta e sheriatit, op. cit., fq. 62.

19[63] Ebu Zehre, Tarihu-l-medhahib, op. cit., fq. 79; I.D`ananovi}, Id`tihad, op. cit., fq. 64.

20[64] Le t analizohet thnia vijuese: Ai q hulumtonhadithin e nuk e kupton at, sht i ngjashm mefarmacistin q i ka tubuar ilaet, e nuk di se pr cilin


26/94

hkenctari 'oshnjak F. *ar?i@ thot se #endi#et e juristeirakian pr n-a ana juridike 1 teknike kan @en # preci"e dhe t'a"uara # #ir. *an shprehur liri # t #adhe t #endi#it prdalli# n-a frA#a tradicionaliste e #edinase.$(K64L

*jo pun e Aesh#e, s cils do t duhej t+ia ken lak#i edheinstitutet e akade#it 'ashkkohore #e reno#e, 'ashkkohore, kandikuar #jaft n for#i#in e personalitetit t n>nse t E'u 2anifes. Ekan "hilluar e kultiuar pari#in e ujdis /esh1shSrQ0, k#'i#it t

#endi#ee dhe pole#iks n niel t lart.$$K66L

*jo #etod dhe #nAr e puns, hanefitt i ka 'r n>ns tprhersh#, dija e t cile a"hdi#isht n-rihej n-a thellsit dhelartsit # t #dha intelektuale e shkencore.

!. MARRDHNIET RE!IPROKE DHE SFERA E NDIKIMIT

Rndsia dhe ko#pleksiiteti i #ateries na i#ponon @ kt pjesta shko@isi# si ijon:

%. Marr&'h&(iet re)i*r+,e (& h,+&

a. Marr&'h&(iet bre('a h,+&

arrdhniet 'renda hkolls hanefite #und t+i kundroj# naspekt t:

%. Marr&'h&(ie=e t& Eb< Ha(i0e ,


27/94

/. Marr&'h&(ie=e ('&rm>et Eb< Ha(i0e 'he (x&(&=e t& ti>.1 ndri#i i E'u 2anifes @oft ndaj n>nse t rre-ullt, @oft ndajatAre #e korrespondenc ka @en n niel t kna@sh#, si n jetnpriate ashtu edhe n at shkencore. *t shkl@Aesh# e rejti E'uZehre, i cili thot: ndri#i i tij #e t -jith ata #e t cilt ka pasurlidhje ka @en @ndri#i i 'a'ait e f#ije. Jan ndih#uar shkencrishte #aterialisht...$6K8%L

E'u 2anifeja ka pasur nu#r t konsideruesh# t n>nse, t

cilt et ai i ka ndar n tri kate-ori:1 e para, ata @ e njohin #ir shkencn juridike dhe i @uanshkenctarM

1 e dAta, ata @ #und t japin #endi#e juridike, t cilt i @uankshilltarM

1 e treta, ata @ #und t+i "-jidhin kontestet, t cilt i @uan-jA@tar.$8K8(L

*onsiderohet se nu#ri i n>nse t E'u 2anifes ka arritur nshtat@ind deri # tet@ind, t cilt # on jan shprndar nprpjes t ndrAsh#e t 'ots isla#e dhe kan "n ende #e rndsi narsi#. i? cek# # par, atAre u @e 'esuar #arrja e endi#eejuridike dhe arsi#i#i i #ass, kurse -"onin autoritet e respekt n-apjesa drr#uese e popullats. Rreth pesdhjet prej tAre, pas dekjess #a#it, jan caktuar pr -jA@tar -jat sundi#it a'asit.$3K8$L Pra,edhe pse et nuk ka pranuar poste pr shr'i#e pu'like, n>nse nukua ka ndaluar t punojn. = -jith kt i ka kshilluar @ t #erren #eat pr t ciln jan t aft, t punojn pr ?shtjen e fes, e jo prko#oditet t ksaj 'ote,$7K8&Ldukuri kjo @ e prcjell ?do -jenerat.

= ann tjetr, edhe n>nsit e E'u 2anifes n eprat e eta kanln dsh#i 'uri#ore pr disa personalitete dhe pr raportin e tAre #eE'u 2anifen si dhe pr ndodhit dhe rrethanat n t cilat jan #iratuardisa feta t rndsish#e.

= kto epra jan shtruar edhe prsiatjet personale t etautore, n t cilat kan 'r edhe alori"i#in e endi#ee tcaktuara juridike, n t -jitha hollsit @ nuk korrespondonin #e@ndri#et e E'u 2anifes.&%K89L

Respektin dhe nderin e dftuar ndaj E'u 2anifes e rej# edhe n

eprn e #irnjohur t E'u Jusufit 0ita$+ul+haraxh. Ii s pari ethekson #endi#in e #suesit, e pastaj pl@i#in apo #ospl@i#in etij.&(K84L

Prej diskuti#ee e pole#ikae t n>ehta, natArisht, pr shkak tshkencs dhe pr hir t shkencs, ka pasur et# do'i dhe interesshkencor e intelektual, dhe, lirisht #und t the#i edhe -jithnjer"or.

ndri#in e E'u 2anifes ndaj n>nse dhe "ellin e shpresn @ kapasur tek ata, #und ta shohi# edhe n-a sentenca ijuese: Ju jenishti-jet e "e#rs si#e dhe drita /-"i#i0 e dshpri#it ti#.&$K86L

:. Marr&'h&(ie=e re)i*r+,e t& (x&(&=e t& Eb< Ha(i0e.1It#osfern dhe #arrdhniet e -jetura t krijuara -jat kohs s#suesit i a"hduan dhe i "hilluan edhe n>nsit e tij, # on edheet #u>htehid e #sues.

26[70] Ebu Zehre, Tarihu-l-medhahib, op. cit., fq. 357-358.27[71] F. Kariq. E drejta e sheriatit, op. cit., fq. 64.28[72] El-Mewdudi, n: M. M. Sharif, II, op. cit., fq. 86.29[73] F. Kariq. E drejta e sheriatit, op. cit., fq. 64.30[74] I. D`ananovi}, Ebu Hanife, op. cit., fq. 26.31[75] Muhammed-bek El-Hudarij, Tarihu-teshrii-l-islamij,

botimi II, Kajro, 1926, fq. 145.32[76] Ebu Zehre, Tarihu-l-medhahib, op. cit., fq. 352.


28/94

Pas dekjes s #suesit e autoritetit nu#r nj, E'u 2anifes, E'uJusufi u ' personaliteti krAesor i shkolls, e njkohsisht edhe #suesii uha##ed i'n 2asanit. irpo, # on rej# se #arrdhnietndr#jet ktAre dAe nuk kan @en a@ t #ira.&&K88L

=j ndr shka@et e ksaj -jendjeje sht edhe "-jeri#i i shkolls stAre dhe "hilli#i e prpari#i i et n>nse n shkalln e #u>htehidit.e kt erdhi deri te lar-i#i i n>nse, edhe pse edhe # tej i kanrespektuar pararendsit ose 'ashkkohsit e tAre. *jo ndodh kshtu,

#'ase, pos t theksuars, edhe pr shkak t #un-ess s njpersonaliteti t ran-ut t E'u 2anifes, dhe n ann tjetr, pr shkak trnies s intensitetit t i>htihadit dhe filli#it t kali#it n taklid/pr-jasi# e n-ecje0.

b. Marr&'h&(iet re)i*r+,e me h,+at t>era >era +rt+'+,e>


29/94

n"jashme e jo t n"jashme# Hani frutat e t&re kur t piqen dhe n ditne vjeljes s frutave jepni at pjes q sht o$li"im###.

'nul Ire'iu n eprn e et s pari shtron t -jitha #endi#et e# pastaj anon n do'i t edhhe'it hanefit.&6K3%L

a u prket #arrdhniee #e han'elitt 1 shkolla # e ashpr e# eksklu"ie #idis shkollae juridike tradicionale t sunni"#it, #undt pohohet se kan @en t pe"#atuara, jotolerante e #adje her1her'ren-osse. *t fatke@sisht e rej# dhe e le>oj# edhe te

kapaciteti # i #adh i shkencs s hadithit, el1)uhariu, i cili n eprn eet t+arih+ul+evsat pohon se E'u 2anifeja e ka shkatrruar fenpjes1pjes, dhe nuk i ka pranuar trans#eti#et e tij. Rasti i njjt shtedhe #e usli#in.&8K3(Lhkakun pr kt #und ta krkoj# n faktinse edhe el1)uhariu edhe el1usli#i jan n>ns t Ih#ed i'n2an'elit.&3K3$L

i? rehet n-a historia, raportet e respektit reciprok dhe ttolerancs @ n-a koht e juriste t #dhenj jan shuar. Pas ksajijn eksklu"iitetet dhe -lorifiki#et e shkollae /te+assu'atu1l1#edhhe'ijjeh0, si n niel t shkencs ashtu edhe n niel tpraktiks.&7K3&L = niel t shkencs ke#i papreksh#rin e shkolls,kurse n niel t praktiks dalli#et ndr#jet shkollae kan sjell derite pa'ara"ia juridike: t njjtat raste jan "-jidhur ndrAshe.9%K39L

= fush t i'adetit /ritualee0 njansh#ria e shkollae shtshfa@ur duksh#. Psh. sipas hkolls shafi+ite, nse personit i rrjedh-jaku, a'desti nuk i prishet, por, sipas hkolls hanefite kA a'destprishet. =se imami sht shafi+i e #uktediu hanefi, sipas ithtareekstre#, a'desti i #uktediut dhe na#a"i i tij nuk jan t lefsh#,nse rrjedh -jaku te i#a#i. irpo, e drejta @ndron n rre-ulln el1i'retu fi1l1iktidai 'i #edhhe'i1l1#a#i la 'i #edhhe'i1l1#e+#u#i/lefsh#ria e faljes pas i#a#it lersohet sipas shkolls s i#a#it e josipas shkolls s #uktediut0.9(K34L

e deri n ?far shkalle kan arritur #arrdhniet ndr#jetshkollae t ndrAsh#e, flet edhe konflikti i hapur dhe jotoleranca, si? kandodhur #e rastin e dijetarit t fa#sh# 'n herir et1Ha'eriut. efjal t tjera, #e krkes t han'elite >hena"ja e i#a# et1Ha'eriutsht falur natn, sepse kA jurist nuk e ka llo-aritur Ih#ed i'n

2an'eliun n radht e juriste, por t #uhaddithe /literaliste0.9$K36L= shekullin 1 2.5((1($, #os#arreshjet #idis han'elite

dhe shafi+ite kan kul#uar #e luftra t pr-jaksh#e rru-e t)a-dadit, kurse hanefitt i kan #asakruar shafi+itt n sfahan.9&K38L

irpo, ke#i edhe periudha t ndritsh#e, ku -jat #esjetsraportet reciproke t shkollae juridike ortodokse, prkundr fanati"#it,jan toleruese e de#okratike.99K33L

36[80] Ibnul-Arebiu, Ahkamu-l-Kuran, II, shih. fq. 479-752,cituar sipas: J. El-Kardavi, op. cit., fq. 73.

37[81] Husein \ozo, Mutezila (Islamska racionalisti~kateozofska {kola), Novi Behar, Viti XIV, nr. 10-12/1942,

Sarajevo, fq. 277.38[82] Mehmed Hand`i}, Uvod, op. cit., fq. 88.39[83] F. Kariq, E drejta e sheriatit, op. cit., fq. 98.40[84] Ibid, fq. 99.41[85] Ibid, fq. 99.42[86] Ibid, fq. 99; N. Smailagi}, Leksikon islama, op. cit.,

fq. 256.43[87] F. Kariq, E drejta e sheriatit, op. cit., fq. 99; N.

Smailagi}, Leksikon islama, op. cit., fq. 572.44[88] Schacht, Islamic Law, op. cit., fq. 316.


30/94

ot #arrdhniet ndr#jet shkollae juridike dhe pr-jithsishtshkollae filo"ofike1do-#atike jan relatiisht t @eta e nor#ale, #e#ospajti#e e pe"#ati#e t kohpaskohsh#e. irpo, kjo s+do t thotse jan edhe t #ira. Ende rehen indiid, #adje edhe intelektualakade#ik, t cilt pr shkak t aftsie t eta t kufi"uara, apo tn-arkuara, i #ohojn lerat e shkollae tjera. Faorsh# jehon eepron ideja e pr-jithsh#e e #irkupti#it t pr-jithsh# reciprokdoktrinar.

/. Marr&'h&(iet e ha(e0it&=e me h,+at >


31/94

lidhjee t tij t #ira #e ta, disa theksojn se sht e #undur @/#a#i0 t ket @en n-a shi+itt e Iliut...4(K74L

Por, edhe et ata, i#a#itt, her1her e kan pretsuar E'u2anifen, duke e para@itur si n>ns t ha+fer es1adikut.

i#patit @ # on E'u 2anifeja i ka shprehur ndaj i#a#ite,shpje-ohen #e at @ Hha'iti, 'a'ai i E'u 2anifes, dashurin e et dherespektin ndaj fa#iljes s Iliut ka arritur ta prcjell edhe n djalin eet.4$K76L

Edhe Zejdi"#i e ka pranuar pr dijetar t etin E'u 2anifen, duke eprokla#uar si ithtar t endosur t 2usejnid Zijad 'n Iliut dhe 2asaniduha##ed i'n I'dil1lalut.4&K78Lipas historiane t t drejts isla#e,epra # e rndsish#e e "ejdite l+4exhmuu fi+l+fikh e Zejd i'nIliut, ka n-jash#ri #e "-jidhjet juridike e ko#enti#et e E'u 2anifes,@ #und t shpje-ohet se edhe E'u 2anifeja edhe Zejd i'n Iliu kanjetuar dhe epruar n territorin e rakut dhe se kan @en nn ndiki#ine #endi#it juridik irakian.49K73L

Prkundr #ospajti#ee, #und t thuhet se E'u 2anife ka @en i#atur ndaj shi+i"#itM nuk e -jAkon asnj as+ha', por as nuk e #'shtetasnjrin prej tAre.44K77L

e a i ka takuar E'u 2anife ndonj shkolle juridike, filo"ofike1do-#atike shi+ite apo tjetrfare, na flasin # s @arti 'uri#et eshkruara t ksaj shkolle. Psh. epra l+5ikhu+l+ek$er46K(%%L kt ear-u#enton # s #iri.

= )asra ka udhtuar shpesh, # tepr se $8 her,48K(%(L @ tdiskutoj #e #u+te"ilitt dhe hari>hitt,43K(%$L @ ta kundrshtojprtacin, dAshi#et n sheri+atM ka diskutuar #e hah# i'n afaninderisa nuk e heshti at. Pra, @ndroi kundrejt #u+te"ilite, hari>hite,shi+ite dhe t tjere dhe i kontestoi e kundrshtoi #endi#et etAre.47K(%&L

E'u 2anifeja aktiitetin e et e "-jeroi edhe jasht rrethit t'esi#tare. *t e rej# e?anrisht n nj citat paksa # t -jat,#e t cilin do ta ilustroj# frA#n e tij pole#i"uese, #osprkuljen dhe-jeturin. =jher E'u 2anifen e sul#oi nj -rup ateistsh, duke 'rpresion n t @ t #ohoj se Zoti ek"istonC, e ai n heshtje iu pr-ji-j@ s pari ta d-jojn at @ pason e et# ather le t 'jn ?+t

duan. Ii u tha atAre: far sht #endi#i juaj pr njeriun @ ju thot:E ka# par anijen t n-arkuar #e 'arr t rnd, t ciln n hapsirne detit e sul#ojn alt dhe e rrokopisin shtrn-atat e detit, e ajondr#jet tAre lundron n #nAr t rrafsht /si#etrike0 pa ti#onier @e drejton at. Ju pAes, a lejon di? t till lo-jika


32/94

npr det pa ti#onier e #'ik@Ars, si sht ather i #undurfunksioni#i i ksaj 'ote #e shfa@jet e saj t llojllojsh#e dhe situatat endrAshuara, hapsirat e #dha, dalli#et reciproke dhe kontrastet eisee t saj pa *rijues dhe ir#'ajtsC

H hutuar #e kto fjal, njer"it 'ritn: H rtetn e the.6%K(%9L

/. S0era e ('i,imit

e sfern e ndiki#it nnkuptoj# ndiki#in e ele#entee t huajakulturore e doktrinore n hkolln hanefite dhe ndiki#in e hanefite nshkollat tjera. *jo sht te# #jaft e -jer, ko#plekse dhe fare pak ehulu#tuar ndr ne, prandaj edhe ela'ori#et n pajti# #e kt -jendjejan #jaft suprficiale, kontraerse e dier-jente.6(K(%4L hkenctari injohur . 2a#idull1llahu konsideron se t -jitha shkollat e t drejtsisla#e jan jasht ndiki#it 'i"antin.6$K(%6L

=j nu#r i hulu#tuese konsiderojn se hanefitt kan @en nnndiki#in e kulturs persiane,6&K(%8L dhe n 'a" t trash-i#isintelektuale iraniane kan "hilluar niel t lart teknik.69K(%3L

=uk 'n t lshohe#i n eksklu"iitete dhe nuk 'n t refu"ohet?fardo ndiki#i @oft, i drejtprdrejt apo i trthort, por pr-jithsi#ine ktij #endi#i duhet ar-u#entuar, apo t cilsohet si tendencio" dhe"hlersues i t drejts isla#e 1 'a"a#entee dhe e?orie t saj. Pak ashu# pr kt fol# n kaptinn paraprake.

=j #undsi e ndiki#it t ksaj shkolle #'i shkollat e li"jet tjeraek"iston edhe n faktin se kjo shkoll dA her ka @en #edhhe' "Artar,n periudhn a'asite dhe at os#ane. Duke e #arr parasAsh faktin se#endi#et e juriste irakian pr n-a ana juridiko1teknike kan @en# t sakta dhe t 'a"uara # #ir, se kan shprehur liri # t #adhet #endi#it pr dalli# n-a frA#a tradicionaliste e #edinase, nuk shte ?uditsh#e @ kjo shkoll ka 'r ndiki# t fu@ish# n t pr@afuarite saj.

hu#ica e shkenctare #usli#an e 'otror konsiderojn seE'u 2anifeja ka endosur the#ele ori-jinale dhe doktrin thar#oni"uar,64K(%7L kurse Fon *re#eri shkon #adje edhe # lar- dhe

hkolln hanefite si siste# t ides reli-jio"e1juridike e konsideron tarriturn # t #adhe e # t lart t ciln sla#i ka @en n -jendjeta arrij.66K((%L

60[104]Ebu Zehre, Tarihu-l-medhahib, op. cit., fq. 356, kurseprkthimin e citatit e bm sipas: El-Menufi, Filozofijaislama, Sarajevo, 1983, fq. 93.

61[105]

Muhammed Hamidullah, Uticaj rimskog prava na fikh,Islamska misao, Viti V, nr. 57/1983, Sarajevo, fq. 11-16.62[106]Ibid, fq. 13.63[107]Alija Silajxhiq, Neke karakteristike islamskog prava,

Prilozi za Orijentalnu filologiju, Viti XXIV, 1974,Sarajevo, 1976, fq. 162.

64[108]N. Smailagi}, Klasi~na kultura islama, vllimi II, op.cit., fq. 55.

65[109]Th. W. Yoynboll, op. cit., fq. 330-331.66[110] Filip Hiti, Istorija Arapa od najstarijih vremena do

danas, botimi II, Sarajevo, 1973, fq. 281.


33/94

I". $URIMET E S DREJTS ISLAME SIPAS KLASIFIKIMITHANEFIT

E drejta isla#e filloi n periudhn e hersh#e t para@itjes ssla#it. ikurse edhe ?do e drejt apo siste# tjetr juridik, edhe edrejta isla#e i posedon 'uri#et e eta n 'a" t t cilae "hillohet.*to 'uri#e jan #e prejardhje 2Ajnore dhe si t tilla jan tpacenuesh#e dhe jasht ?do dAshi#i. *to jan *ur+ani dhe unneti. Prkt ke#i #'shtetje n *ur+an, ku Ill1llahu i #adhruar thot:

Ne ta !$ritm t& (4uhammed *i$rin (0uranin me plot t vrteta,q t "j&kosh midis njer!ve me at q t msoi All+llahu###/en1=isa+,(%40M

$indjuni All+llahut dhe dr"uarit, ashtu q t mshiroheni#/Ili #ran, (&$0.(K(((L

Pre? ktAre 'uri#ee parsore, funda#entale, ek"istojn dhe atot dors s dAt plotsuese, si? janM i>h#a+i /konsensusi0, kijasi

/analo-jia0, istihsani /parapl@i#i0 e t tjera. = kupti#in # t -jer tfjals, kto 'uri#e dAtsore #und t konsiderohen si 'uri#e, por #par #und t thuhet se para@esin #nAra t ko#enti#it t t drejtsdhe plotsi# /pr#'ushje0 t "'ra"tirae n jurisprudenc.$K(($L Edhekto 'uri#e e kan 'a"n n *ur+an dhe unnet dhe si t tilla e fitojnpeshn e tAre juridike.&K((&L

Derisa kjo para@et nj #'shtetje pr t -jith sunnitt, ne do t+i@ase#i n pika t shkurtra klasifiki#it t 'uri#ee t s drejts isla#esipas hanefite, her1her duke #arr she#'uj se si jan "-jidhur?shtjet e caktuara, e her1her duke 'r krahasi#e #idis etprfa@suese krAesor hanefit apo edhe #e shkollat tjera. Pr kt dot na ndih#oj #jaft thnia e E'u 2anifes, @ do t na shr'ej si #oton prpuni#in e 'uri#ee juridike n kt shkoll:

/Pr "-jidhjen e nj ?shtjeje0 arr ;i'rin e Zotit, e kur nuk -jej/"-jidhje0 n *ur+an, e #arr unnetin e H dr-uarit t Ill1llahut /a.s.0,e kur nuk -jej as n ;i'rin e Zotit as n unnetin e H dr-uarit t Ill1llahut /a.s.0, i #arr thniet e as+ha'e. #arr fjalt e cilit dua prej tAredhe i l fjalt e cilit dua prej tAre, dhe nuk i l fjalt e tAre @ t+i #arrfjalt e t tjere. =se ?shtja prfundon ose jen deri te 'rahi#i, 'nha+'iu, 'n irini, 2asani, Itai dhe eid i'n usejje'i dhe te disanjer" t tjer 1 ata jan njer" @ jan #arr #e i>htihad, prandajedhe un po #erre# sikurse @ edhe ata po #erren #e i>htihad.9K((9L

1[111] Shih Kuranin sipas prkthimit t Sh. Ahmetit dhe tBesim Korkutit, bot. II i OIS n Sarajev, 1977.

2[112] Alija Silajxhiq, op. cit., fq. 158.

3[113] Shih: Ibn Kethir, op. cit., fq. 5-15.4[114] El-Hatib el-Bagdadi, Tarihu-l-Bagdad, vll. XIII, fq.

368, i cituar sipas: Ebu Zehre, Ebu Hanife, op. cit., fq.239; Krhs: M. M. Sharif, II, op. cit., fq. 92. Kt thniee citojn edhe autoritetet klasike si: El-Mekkij, Menakibul-Imam al-Azam Ebu Hanife, vll. I, bot. I, Hyderabad,1321/1903, fq. 89; Edh-Dhehebij, Menakib ul-Imam Abu Hanifeva Sahibaihi, Egypt, 1366/1946, fq. 115.

Vlen t theksohet edhe kjo ndarje e burimeve q e bn njautor bashkkohor. Ky burimet e sheriatit i ndan n:

I. Burime themelore: 1) Kuranidhe 2) Sunneti;


34/94

A. KUR1ANI I MADHRUAR

*ur+ani sht 'uri#i i par dhe # autoritati i t -jitha shkollae,e natArisht edhe i hkolls juridike hanefite. Ii nuk sht pr#'ledhje enor#ae t prpunuara, porse ;i'ri i pari#ee dhe rre-ullatiae tpr-jithsh#eM karakteristik dalluese e *ur+anit sht aspekti @ ai anonn-a endosja e pari#ee uniersale t lers fetare e #orale.4K((4LRespektiisht, @lli#i i tij parsor sht @ ta n>is te njeriu etdijen

cilsore #'i lidhjet e tij #e Ill1llahun dhe #e -jithsin. Prse shtkshtu, do t na 'het e @art nse i hedhi# nj shtri# historis,respektiisht nse e sodisi# frA#n e li-jsh#ris n Judai"# dhefrA#n e shpirtroritetit n *ristiani"#. Edhe njra edhe tjetra nuk iplotsuan krkesat e njer"i#it, dhe si t tilla edhe janshkatrruar.6K((6L

E -jith e theksuara sht n frA#n e t kuptuarit hanefit t*ur+anit, t cilt e pranojn kupti#in, frA#n, do#ethnien /el1#a+na+0, por jo edhe artikulli#in, er'alitetin, tekstualitetin /el1lafdh0.epse, et# kupti#i ose frA#a, shpirti, sht n -jendje t eoluoj, ejo tekstualiteti, er'aliteti, @ sht i ndodhur, i krijuar /el+muhdethetu0. Prkundr ksaj, do#ethnia sht e prhersh#e,per#anente, ndrsa di# se *ur+ani sht i prhersh#, ipashtersh#.8K((8L

Edhe pse ka #jaft rejtje n kt, sepse shu#ica konsiderojn se*ur+ani pr#'an edhe kupti#in /el+mana0 edhe er'alitetin /el+lafdh0,hanefitt konsiderojn se kjo u l #jaft hapsir pr #anori# dheoperi# n -jetjen e "-jidhjee pr ?shtjet e caktuara. *t ua#undson edhe et pari#i li"s n strukturn e *ur+anit dhe npre"enti#in konceptik t *ur+anit.3K((3L

Disa ajete kur+anore, prkatsisht disa nor#a juridike kur+anore,prcaktojn nj#endsin esenciale t njeriut dhe kushtet e ek"isti#itt tij. *to para@esin lerat per#anente, i#anente pr -jinin njer"oren trsi. Deri te kjo sht ardhur #e anali"n dhe #editi#in e thellko#plet, si n kupti#in e fsheht /$atin0 ashtu edhe n kupti#in ejasht# /dhahir0, si trsi koherente n-a e cila n>irren sAni#et epr-jithsh#e t sheriatit /mekasidu+sh+sheriati0.

*to sAni#e, intenca t #si#it isla#, jan t orientuara drejt#'rojtjes s pes lerae the#elore t prhersh#e @ pr'jn thel'inthe#elor t fes dhe t t drejts isla#e. ipas dijetare isla#, #esheri+atin isla# i#peratiisht krkohet:

II. Burime plotsuese: 1) Shpalljet e All-llahut paraPejgamberit, a.s., pejgamberve dhe popujve t tjer; 2)Marrveshja (ixhmai) e ashabve apo juristve tkualifikuar; 3) Gjykimi i ndriuar i nj ashabi tkualifikuar; 4) Urfi- doket, traditat, adetet etj., dhe

III. Burimet racionale: 1) Analogjia (kijasi); 2)Paraplqimi (istihsani); 3) Interesi i prgjithshm(Maslaha), 4) Mjetet apo shkaqet (dherai); 5) Nnkuptimi

pr vazhdimsi (istishab); 6) Gjykimi i pavarur e istrvitur (ixhtihad). (Shih: Hamude Abdulati, Strukturafamiljare n Islam, Shkup, 1995, fq. 16).

5[115] El-Mewdudi, Osnovne pretpostavke za razumevanjeKurana, Sarajevo, 1984, fq. 49. Botimi shqip i po ktijlibri me titullin: Muhammedi a.s. dhe Kurani i shenjt,Prizren, 1989, fq. 60-118.

6[116] Parafrazim nga: M. Ikbal op. cit., fq. 121-122.7[117] Ebu Zehre, Ebu Hanife, op. cit., fq. 245.8[118] M gjersisht: M. Ikball, op. cit., fq. 105-132; Krhs.:

S. Ramadan, op. cit., fq. 26-28 e m tej.


35/94

a0 #'rojtja e jets dhe trupitM'0 #'rojtja e 'indjes fetareMc0 #'rojtja e pasuris priate dhe t pr'ashktM?0 #'rojtja e #artess, nderit dhe #oralit pu'lik, dheMd0 #'rojtja e arsAes dhe sA?elsis.osrespekti#i i njrs prej ktAre lerae para@et epr penale,

pr t ciln ;e-jislatori n *ur+an ka parapar sanksione @ @uhenhudud.

E'u 2anife n punn e tij kreatie n plotsi#in e "'ra"tiejuridike e?anrisht e ka "hilluar pari#in e sAni#ee t pr-jithsh#et sheri+atit.7K((7L

= disa ?shtje jetsore @ *ur+ani nuk i ka s@aruar, por @ etjeta krkonte @ ato t nor#ohen, E'u 2anife e "'atonte pari#in esAni#ee /intencae0 t pr-jithsh#e t sheri+atit. Fetaja e E'u2anifes, sipas s cils #'rojtja e jets dhe trupit sht pari#i uniersalisla#, n #nAr t 'ara'art ka t 'j edhe #e #usli#ant edhe #ejo#usli#ant. Prkatsia fetare e krAesit t eprs penale nuk #und tndikoj n lartsin e dni#it, kshtu @ dni#i #e dekje e pret#usli#anin nse e #'At jo#usli#anin dhe anasjelltas. E'u 2anifekonsideron se nse sla#i i pranon fet tjera /Sikur t kishte dashur6oti &t, do ti $esonin %ka jan n tok q t "jith# A ti do ti det&roshnjer!it t $hen $esimtar'1 Junus, 77M N fe nuk ka dhun# 7shtsqaruar e vrteta n"a e kota# kush nuk i $eson t pavrtetat, e i $esonAll+llahut, ai sht kapur pr lidhjen m t fort, e .ila nuk kakputje### 1 el1)ekare, $460M ather duhet t+i respektoj edheprcakti#et fetare tjetrfare.(%K($%L*onsekuentsisht ksaj, sikur @ jant #'rojtura 'indjet fetare, ashtu sht e #'rojtur edhe pasuria ejo#usli#ane. *ur+ani prcakton sanksionin e prerjes s dors sjedhsit /8jedhsit dhe vjedhses preniu duart, si shpa"im i veprs qkan $r, (kjo mas sht dnim n"a All+llahu# All+llahu sht ifuqishm, li"jdhns i urt. 1 el1aide, &30, @ "'atohet edhe ndaj#usli#anit nse jedh n-a jo#usli#ani.((K($(L E'u 2anife ka @en ipako#pro#is n lidhje #e ajetet @ pr#'ajn dispo"ita pr sanksionete caktuara. Do t theksoj# nj she#'ull paksa t -jat si ilustri#: =@Atetin e *ufes, -jA@tari /kadiu0 'n E'i ;ejla ka d-juar llafosjen e nj

-ruaje #e nj #ashkull, #e ?+rast kjo e ofendoi edhe #e shprehjet 'ir ipushtit e i laires. *ur i d-joi kto fjal, 'n E'i ;ejla u "e#rua dheurdhroi @ kt -rua t+ia sjellin n >ha#i dhe #enjher e dnoi #edni# t dAfisht t shpifjes /haddi kadhf0 1 nj pr shpifje ndaj 'a'aite tjetrn pr shpifje ndaj nns s njeriut #e t cilin ishte llafosur.

= realitet, 'n E'i ;ejla aplikoi ajetin 9 t sures en1=ur:dhe ata t .ilt $jn shpifje pr "rat e ndershme dhe nuk sjellin

katr dshmitar, ti rrihni ata me n"a tetdhjet t rna dhe at&re mosua pranoni dshmin kurr# tillt jan t pa$esueshm#

e@ jetonte n *ufe, E'u 2anife d-joi po at dit pr kt rast, utakua #e n>nsit e et dhe pas nj anali"e t rastit t siprtheksuar,endi#in e sh@iptuar ndaj -ruas #e e#rin O##u O#ran, e shpalli t-a'uesh# e t pa@ndruesh#.

rejtjet e E'u 2anifes dhe t n>nse t tij ishin t shu#fishta:GjA@tari ka -a'uar si -jat procedurs s hetuesis ashtu edhe nsh@ipti#in e dni#it, sepse -jA@tari, sipas hadithit t uha##edit a.s.,nuk -u>on t -jAkoj derisa sht i "e#ruar. Procedura e -a'uardo#osdo shpie edhe n endi#in e -a'uar dhe n apliki#in e sanksionitjoprkats. E'u 2anife n lidhje #e kt rast ka konstatuar:

9[119] I. D`ananovi}, Ebu Hanife, op. cit., fq. 27-28.10[120]Ibid., fq. 28.11[121]Ibid. fq. 28


36/94

1 Dni#i sht sh@iptuar n >ha#i, kurse sht konfir#uar se n>ha#i nuk -u>on t sh@iptohet dhe t aplikohet asnj sanksion.

1 ka 'ashkuar dA dni#e: shpifjen ndaj 'a'ait dhe shpifjen ndajnns, kurse sht e njohur se kadhfi /shpifja0 sht et# nj, pa#arr parasAsh nu#rin e personae pr t cilt sht shpifur.

1 Procedura sht e -a'uar sepse sht dashur t rtetohenaftsit psikike t t pandehurs. Bsht konstatuar se ajo ka @en#entalisht e s#ur, kurse sipas sla#it, dni#ee u nnshtrohen

personat plotsisht t shndosh #ental.1 Gruaja sht dnuar pr shkak t aku"s se nj #ashkull dhe njfe#r kan 'r kurri dhe se et# atAre u sht shkaktuar d#i#oral, kshtu @ et# ata kan #undur t n-risin padi.($K($$L

= a"hdi# do t #arri# dA she#'uj n-a *ur+ani, ku do tde#onstrohen pikpa#jet hanefite lidhur #e t kuptuarit dhe tderiuarit e dispo"itae t fikhut n 'a" t #undsis s le>i#it tndrAsh# t tekstit kur+anor, apo kiraetee t *ur+anit. i she#'ull dota #arri# ajetin 9& t sures en1=isa:

=se ajeti ev lamestumu+n+nisae1 prkthi#i apo nse jeni takuarme "ratokali"ohet sipas shkolls s Isi#it dhe 2afses, d#th. sikur# sipr, ather duhet prfunduar se intenca sht se duhet pastruar,n rastin ton, duhet #arr a'dest.

Por, nse po kA ajet okali"ohet ev lemestumu+n+nisae 1 a'destinnuk duhet ndrruar.

For#a e par lamese sht lloji i tret i foljee dhe sht #intensi se lloji i par lemese. ipas . I. es1a'unit v lamestumun+nisae d#th. koitus />hi#a0, kurse sinta-#a ev lemestumu+n+nisae,dtth. prekje e -ruas #e dor.(&K($&L

E'u 2anife pranon le>i#in e for#s lemesedhe nor#alisht #endonse a'desti nuk prishet #e prekjen e -ruas @oft #e epsh apo pat.(9K($9L

he#'ullin e dAt e ke#i n #nArn e le>i#it t ajetit $$$ tsures el1)ekare, @ e i#ponon edhe do#ethnien. *shtu, nse ajeti latakre$uhunne hatta jathurne 1 le>ohet n for#n jathurne, atheraludon n ndalesn e koitusit #e -rat derisa ato nuk pastrohen n-a-jaku i t pr#uajsh#ee. E nse ajeti le>ohet la takre$uhunne hatta

jutahharne n for#n jutahharne, aludon n ndalesn e koitusit #e-rat jo et# pas pastri#it t -jakut #enstrual, por edhe paspastri#it, larjes fi"ike. 2a#"a dhe *isai, dA ekspert t le>i#it t*ur+anit, e pranojn solucionin e dAt, @ d#th. se sipas tAre larja etrupit pas pushi#it t -jakut #enstrual sht kusht pr koitus le-alsheriatik, dhe nuk #jafton et# ndalja apo pushi#i i plot i -jakut tt pr#uajsh#ee.

E'u 2anifeja konsideron se #und t 'het koitusi para se -ruaja tlahet, #e kusht @ t jet ndalur -jaku #enstrual, @ d#th. se E'u2anifeja ka pranuar le>i#in n for#n la jathurne.(4K($4L

12[122]Shih: Abdulhalim Xhundij, Ebu Hanife, Kajro, (-), fq.

78-79; cituar sipas: I. D`ananovi}, Ebu Hanife, op. cit.,fq. 28-30. Ky ishte shkaku q Ebu Hanife ra n konflikt mepushtetin dhe me kt rast iu ndalua dhnia e fetvave dhekomentimi i vendimeve, por nn presion t opinionit dhedijetarve, mkmbsi i Kufes kt vendim e trhoqi.

13[123]Muhammed Alij es-Sabuni, Tefsiru-l-ajati-l-ahkam I,Damask, 1977, fq. 487.

14[124]Enes Kari}, Uticaj kiraeta Kurana(Qiraat al-Quran)na fikh razli~ita normativna tuma~enja Kurana(skica),n: Zbornik radova Islamskog teolo{kog fakulteta uSarajevu, Sarajevo, 3/1990, fq. 51. (m tej: Uticajkiraeta Kurana).


37/94

he#'uj t till ka #jaft, por ne do t ndale#i et# n kta tcekurit sa pr ilustri# t pikpa#jee hanefite rreth *ur+anit.

$. SUNNETI I MUHAMMEDIT 2a..3

)uri#i i dAt i t drejts isla#e, sipas klasifiki#it t hkollshanefite, sht unneti. Ii sht, si? e @uajn, *ur+ani n praktik. 'n

*ethiri n efsirin e et pohon se *ur+ani sht # s #iri tko#entohet #e *ur+an, e nse nuk ke#i *ur+an, ather #e unnet,sepse ai sht ko#enti i tij.(6K($6L

Juristi e-jiptian I. 2. I'dulkadir thekson se n personalitetin euha##edit a.s. kan @en t -rshetuara funksionet ijuese: risalet/dor"i#i i hpalljes s Zotit0M futja /dhnia e s@ari#ee pr ?shtjetfetare0M kada/"-jidhja e kontestee0 dhe imamet/udhhe@ja e punepu'like t 'ashksis #usli#ane0. DA funksionet e tij t para para@esinsjelljet e H dr-uarit t Zotit dhe kan karakter nor#ati /psh. si? jans@ari#et rreth na#a"ee, ha>h>hit, "ekatit etj.0.(8K($8L = periudhn eshpalljes s sheri+atit, epri#et e uha##edit a.s., @ 'jn pjes nfunksionin e kada1s dhe i#a#e1tit, kan pasur o'li-uesh#rijuridike, #irpo #e ndrAshi#in e rrethanae sho@rore1historike kan

#undur t jen t #odifikuara. /P.sh. kto jan endi#et n cilsi t-jA@tarit n prcakti#in e kthi#it t 'or>hit, shkuror"i#it, pastajkontratat #e fiset e ndrAsh#e ara'e e t tjera0.(3K($3L

Di? n-jash# #endon edhe hah elijull1llah ed1Dehleiu /(8%&1(86$0 kur thot se #etoda pej-a#'erike e #si#it /instruktiitetit0pr'het, pr-jithsisht, duke folur, n at @ li-ji, i shpallur prej Hdr-uarit, u kushton posa?risht kujdes shprehie, #nArs s jetessdhe e?orie t popullit t cilit n #nAr speciale i sht dr-uar. Iika dashur ta #soj nj popull t caktuar dhe ta prdor si nukleuspr ndrti#in e sheri+atit uniersal. Duke epruar kshtu, ai i theksonpari#et t cilat jan funda#ent i jets sho@rore t #'ar njer"i#itdhe i aplikon ato n rastet konkrete n dritn e "akonee specifike tpopullit, i cili -jendet drejtprsdrejti para tij. lerat e sheri+atit /el1ahka#0 @ re"ultojn prej ktij apliki#i /...0, n kupti#in specifik janpr at popull, e #e@ plotsi#i i tAre nuk sht @lli# pr ete, atonuk #und t+u i#ponohen prpiksh# -jeneratae t ardhsh#e. *jo,#'ase, ka @en arsAeja pr shkak t t cils E'u 2anifeja, @prndrAshe ka pasur koncepcion #jaft t @art #'i karakterin uniersalt sla#it, praktikisht nuk i ka prdorur kto tradita.(7K($7L

IrsAeja ijuese pr prani#in e kufi"uar t hadithee pr n>jerrjen enor#ae juridike n kt shkoll sht nu#ri i o-l i haditheeautentike. 2adithi pr shkak t ko#pili#it t onsh# /filli#i i shekullitt dAt0, shpesh sht o'jekt i diskuti#ee t #dha kontraerse @edhe sot e ksaj dite a"hdojn #e rull her # t #adh e her # to-l. Pro'le#i pra, nuk sht n et esencn e hadithit, por n'esnikrin, autenticitetin e hadithit. hkolla hanefite e pranon hadithindhe rreth ksaj ?shtjeje nuk sht shtruar pAetje. Ishtu si edhe

*ur+anit, E'u 2anife i sht @asur edhe hadithit. Do#ethn, duke iupr#'ajtur for#s s jasht#e ashtu edhe t deprtoj n kupti#in enor#s dhe pr#'ajtjen e saj t 'rendsh#e. P.sh. hadithin e uha#1

15[125]Shih: M. A. es-Sabuni, op. cit., fq. 301. sipas: EnesKari}, Uticaj kiraeta Kurana, op. cit., fq. 52-53.

16[126]Ibn Kethir, op. cit., fq. 7.17[127]F. Kariq, E drejta e sheriatit, op. cit., fq. 35.18[128]Ibid, fq. 36.19[129]M. Ikbal, op. cit., fq. 125-126.


38/94

#edit a.s. #e t cilin #usli#ant i urdhron @ n 9% dele t ndajn njdele ose ta krAejn o'li-i#in n kundrler /psh. n para0, sepse edhe#e #undsin tjetr plotsohet funksioni the#elor i nor#s.$%K(&%L

Pos t theksuars, n ri-oro"itetin e prani#it t hadithee n-ahanefitt, ka ndikuar edhe endosja e disa kushtee @ duhet t+iplotsoj ?do hadith, e ato jan:

(. 2adithi refu"ohet nse sht n kundrshti# #e shkronjn e*ur+anit /edh1dhahiru0, ose #e kupti#in e pr-jithsh# t nj fjale t tij

/Tu#S#u1l1*ur+an0. *t E'u 2anife e konfir#on #e fjalt euha##edit a.s. se: Hadithi duhet domosdo t pajtohet me 0uranin, ense e kundrshton 0uranin, ai nuk sht prej meje.$(K(&(L

$. =se nj hadith sht n kundrshti# #e hadithin tjetrautoritati /el1#eshhur0, @oft trans#etuesi #e fjal /kal0 apo #eepr /fi+l0M$$K(&$L

&. =se trans#etuesi i hadithit nuk sht jurist /fakih0. H ktijkupti#i jan fjalt e kolosit t hadithit I+#eshit, @ duke e rejturtalentin dhe shkathtsin e E'u 2anifes, tha: N -rup i fakihe, ju jenidoktor, e ne far#acist.$&K(&&L

9. =se trans#etuesi i hadithit sillet n kundrshti# #e hadithin etrans#etuar, @ sht n pajti# #e ajetin kur+anor: 9 $esimdrejt,prse nj e flitni e tjetr veproni###/es1aff, $1&0M

4. =se nuk pajtohen fakiht e #etropolee pr prdori#in ehadithit prkatsM

6. =se hadithin e trans#eton et# nj person, kurse n t shtprfshir institucioni i neojs s pr-jithsh#eM e n pajti# #e at,hadithin duhet ta dijn nu#r # i #adh i trans#etueseM

8. =se hadithi jen n kundrshti# #e hadithin t cilin ekonfir#on edhe analo-jiaM

3. =se as+ha't nuk e kan #arr parasAsh hadithin prkats-jat sh@Arti#it t ?shtjee kontestuese.$9K(&9L

20[130]I. Dànanovi}, Id`tihad, op. cit., fq. 65.21[131]A. Emin, Duha-l-islam, II, op. cit., fq. 186; I.

Dànanovi}, Id`tihad, op. cit., fq. 65.

22[132] K. Dobraa, 9/1936, Sarajevo, op. cit., fq. 366; I.Dànanovi}, Id`tihad, op. cit., fq. 65.

23[133]El-Mekkij, I. op. cit., fq. 163, sipas: A. Emin, Duha-l-islam, II, op. cit., fq. 190; I. Dànanovi}, Id`tihad,op. cit., fq. 65. Si pasoj e kushtzimit q transmetuesit jet fakih kan ardhur n shprehje dallimet edhe nveprimet liturgjike - n ibadet. P.sh. Shkolla juridikehanefite nuk e njeh ngritjen e duarve me rastin e kryerjess namazit kur shkohet dhe kthehet nga rukuja (krrusja),sepse transmetuesit e tradits s Muhammedit a.s. dhe tmnyrs s ktill t kryerjes s ktij rituali fetar, kanqen fakih m t mir nga ata q transmetojn ndryshe.Shih: Ebu Zehre, Ebu Hanife, op. cit., fq. 314.

24[134]K. Dobraa, 9/36, op. cit., fq. 366.

Dr. M. Sibai pos ktyre kushteve m sipr i cek edhe ktokushte:

1. Q hadithi me nj transmetim nuk prmban ndonj obligimme rndsi t veant, si sht, psh., prcaktimi isanksioneve n t drejtn penale;

2. Q mos tu kundrvihet veprimeve t vrtetuara tashabve dhe praktiks s tyre, edhe pse ata nuk kanmundur t punojn n kundrshtim me Sunnetin. Praktika eashabve nuk kufizohet vetm n Mekke ose n Medine;

3. Vet transmetuesi i hadithit duhet t jet i sigurt, tambaj mend mir transmetuesin, kohn dhe vendin kur e ka


39/94

Ri-oro"iteti i E'u 2anifes n prani#in e hadithit nuk ka @en i#otiuar n-a #osdija, prkatsisht n-a #osnjohja e tij e #ateries, apon-a ?shtjet tjera @ i #ishen, por ka @en produkt i rrethanae reale:

(. Prhapja e sla#it #e nj shpejtsi #arra#endse n tr athapsir, takoi popuj, kultura, filo"ofi e ciili"i#e t ndrAsh#e, por nukpati koh @ 'esi#i t krijoj shtratin e et, t forcohet n shpirtrat etAre, kshtu @ nj nu#r njer"ish kaloi n ka#ufla"h. lustri#i # i@lluar pr kt sht rasti i Sahihut t el1)uhariut dhe #uhaddithe

t tjer, @ pr shka@et e njjta si t E'u 2anifes, n-a 6%%.%%% hadithet tu'uara pr Sahihun e et, n ersionin prfundi#tar radhiti di? #shu# se 9%%% hadithe.$4K(&4L

$. *li#n e prshtatsh#e pr para@itjen e hadithee tapokrifi"uara e krijuan edhe ar#i@sit, n rastin konkret #ospajti#etpolitike, s pari ndr#jet Iliut /Fati#es0 dhe E'u )ekrit, Iliut eNs#anit, Iliut e uaiut, pastaj I'dull1llah i'n Zu'ejrit dheI'dul#elikut, ndr#jet E#eite dhe I'asite e kshtu #e radh.thtart e tAre pr t+i konfir#uar t drejtat e tAre, -joja le-jiti#e,trilluan hadithe apokrife.$6K(&6L

&. = shtre#'ri#in e hadithit ka ndikuar edhe rialiteti ndr#jetdisa popuje, si ara't 1 joara't, t 'ardht 1 t "it, t cilt itheksonin prparsit e eta /nacionale, etnike, fisnore e territoriale0dhe ato i konfir#onin #e hadithe t trilluara.

9. otie dhe rast jo # t o-l kan ofruar edhe kundrshti#etndr#jet apolo-jete dhe juriste isla#, filo"ofe e #endi#taret tjer. Disa ithtar n-a kta, prej fushs intelektuale e shkencorekaluan n perfiditet, kshtu @ kan trilluar hadithe @ t+i prforcojnpikpa#jet e tAre.

4. *saj situate t ndrlikuar i ndih#uan edhe disa njer", @ n-a#otiet fisnike trilluan hadithe /ter-i' e terhi'0, si pr she#'ull, kantheksuar lern e nj kaptine ose ajeti t *ur+anit n krahasi# #etjetrin, duke e cekur atA edhe nu#rin e seapee t fituara e t tjera.*t e kan 'r # s shu#ti #e @lli# @ t+i n>isin njer"it nkrAerjen e disa eprae t caktuara apo n a'steni#in n-a disa ttjera.$8K(&8L

Duke #os i njohur kto shka@e dhe shka@et tjera, hulu#tuesit

superficial, prkatsisht hulu#tuesit #e prirje pole#i"uese,konfir#uan se prani#i i o-l i hadithee n-a ana e E'u 2anifes shtpr shkak t #osnjohjes s tij t hadithee, e sido#os i atAre tkarakterit juridik /el1ehadithu ul1ahka#0, dhe se n kohn e tij ende nukka ek"istuar asnj pr#'ledhje #e hadithe t karakterit juridik. =uk e

dgjuar hadithin dhe q n ndrkoh nuk ka pasur prirje ngaharresa ose ska qen i ekspozuar ndaj disa pengesave tjerapsikike;

4. Q nuk sht n kundrshtim me metodologjin e prve-tsuar q e ka prvetsuar dhe me t ciln sht shrbyeretj. Shih: Mustafa es-Sibai, Es-Sunnetu ve mekanetuha fi-t-teshri i-l-islami, Bejrut, 1976, fq. 422-423, cituarsipas: I. D`ananovi}, Id`tihad, op. cit., fq. 65-66.

25[135]Shih: El-Buharij, Sahihu-l-Buharij, vll. I, Prijedor,1974, fq. 3-4. Kohve t fundit sht br edhe prkthimishqip i nj pjese t Sahihut t Buhariut nga disaprkthyes.

26[136]Shih: N. Smailagi}, Leksikon islama, njsiaenciklopedike Ebu Bekri, Umeri, Osmani, Aliu, Emevitt,Abasitt, op. cit.

27[137]Afif Abdulfettah Tabbareh, Ruhud-dini-l-islamij, botimiXXIII, Bejrut, 1982, fq. 461-462. Krhs.: Husein \ozo, Islamu vremenu, Sarajevo, 1976, fq. 22-24.

Documents

Nexhat Ibrahimi - Shkolla juridike hanefite dhe karakteristikat themelore të doktrinës së saj