000- POTRAIVANJA ZA UPISANI A NEUPLADENI KAPITAL To su obaveze koje su ugovorene prilikom osnivanja, a koje jo nisu iozvrene, te su formirana potraivanja. Npr. S obzirom da d.d ima mogudnost fazne uplate(naknadne uplate) uloga u novcu (nakon uplate minimalnog iznosa propisanog zakonom od 50 000KM) mogude je da ukupni ugovoreni osnovni kapital ne bude upaden odmah, te se otvore potraivanja. Prema Zakonu o Privrednim drutvima ova se pozicija mora zatvoriti u roku od 12 mjeseci na nain da budu upladene uplate ili da se izvri storniranje ako uplate ne budu u roku izvrene (crveni storno). POVEDANJE: -dokapitalizacija -neupadeni ugovoreni iznos prilikom osnivanje -storniranje(D) SMANJENJE: -izvrena uplata -storniranje KLASA 0 - STALNA SREDSTVA Pod sredstvima se priznaje imovina od koje se oekuje da de vjerovatno priticati bududa ekonomska korist u pravno lice i kade se vrijednost sredstva moe pouzdano izmjeriti. Fiziko ili finansijsko povedanje stalnih sredstava moe biti: 1. Kupovina stalnih sredstava iz vlastitih izvora 2. Kupovina stalnih sredstava iz tuih izvora 3. Izgradnja stalnih sredstava u vlastitoj reiji 4. Izgradnja stalnih sredstava u tuoj reiji 5. Prijem bez naknade(donacija) 6. Prijem srestva za potraivanje 7. Vikovi 8. Rekonstrukcija 9. Godwill 10. Revalorizacija 11. Prijem sredstva u najam 12. Prirast vrijednosti kod biolokih sredstava Smanjenje fizikog stanja i vrijednosti stalnih sredstava 1. 2. 3. 4. 5. Amortizacija Prodaja Ustupanje bez naknade-davanje donacije Rashodovanje Smanjenje vrijednosti1

6. Manjak 7. Davanje sredstva u najam Bududa ekonomska korist sadrana u sredstvu moe priticati u pravnu osobu na razne naine, pr sredstvo moe biti: 1. Upotrebljeno pojedinano ili u kombinaciji s ostalim sredstvima za proizvodnju proizvoda i prianje usluga 2. Razmjenjeno za druga sredstva 3. Upotrebljeno za izmirenje obaveza 4. Raspodijeljeno vlasnicima pravne osobe U poetku priznavanja sredstva se mjere po nabavnoj cijeni tj.troku sticanja. Nakon poetnog priznavanja stalna sredstva moemo vrednovati prema dvije metode: 1. Metoda troka ( St.sred. se priznaju po nabavnoj cijeni umanjenoj za svu akumuliranu amortizaciju i sve akumulirane gubitke od umanjenja) 2. Metoda revalorizacije ( St.sred. se vode po revalorizovanom iznosu koji predstavlja njegovu fer vrij.na datum revalorizacije umanjene za naknadnu akumuliranu amortizaciju i sve naknadne gubitke umanjenja) Amortrizacija poinje kada je sredstvo raspoloivo za upotrebu. Amortizacija takvom sredstvu de prestati kada ga sto posto amortizujemo ili ga iskljuimo po MSFI 5, radi prodaje ili nefunkcionalnosti, u zavisnosti koje vrijeme prije nastane. Sredstva kojima je vijek koritenja neogranien, ne mogu imati amortizacija kao troak, ali zato mogu imati umanjenje vrij.uz primjenu MRS-a 36-umanjenje vrij. Promjena i metode i vremena amort. su dozvoljene kad za to postoje razlozi prema MRS-u 8 Raun.politike, promjene raun.procjena i greke. MRS 20 - Raunovodstveno obuhvadanje dravnih donacija i objavljivanje dravne pomodi Ako se primi sredstvo na poklon vrijednost mu se uspostavlja na nivou fer vrijednosti (nominalne vrijednosti) uvedanje za sve dodatne trokove stavljanja sredstva u funkciju. Ukoliko sredstvo ima vrijek trajanja, te amortizaciju, vrit de se knjienje u korist sredstva, a potraivati raun Odloeni prihodi. Dakle donacija za koju se vezuje amortizacija, nije prihod tekudeg perioda direktno, ved odloeni prihod, koji se u prihod prenosi kroz ostvarenu amortizaciju. Za primljena sredstva koja nemaju amortizaciju, fer procjenjena vrijednost de se knjiiti direktno kao prihod (dugujuodgovarajude sredstvo, potrauje- Prihodi od donacija) MRS 23 Trokovi pozajmica Trokovi kamata do perioda funkcionalnog sticanja sredstva po miljenju menadmenta treba priznati u nabavnu vrijednost, a nakon toga kamata je rashod perioda. Ukoliko se vri izgradnja sredstva u vlastitoj reiji kamata nede ispunjavati uslov da bude priznata u troak sticanja. Isto vrijedi ukoliko je vrijeme sticanje sredstva krade od prvog anuiteta.

2

U skladu sa MRS 17 Lizing potrebno je da se finansijski lizing (po zavretku lizinga sredstvo prelazi u vlasnitvo najmoprimca) prizna u bilansu stanja najmoprimca kao sredstvo i obaveza za bududa pladanja lizinga. Revalorizacija i MRS 36 Umanjenje vrijednosti Revalorizacija se moe vriti jedino pod uslovom da je sredstvo provobitno bilo priznato po nabavnoj vrijednosti. Efekat povedanja vrijednosti kao posljedica revalorizacije priznaje se u kapitalu kao stavka Revalorizacione rezerve. Meutim, ukoliko smo u prolosti na datom sredstvu imali smanjenje vrijednosti primjenom MRS 36 (ime dolazi do rashoda), tada ponovna revalorizacija treba prvo namiriti taj rashod kroz formu prihoda, pa tek iznad tog iznosa efekat priznati kao revalorizacionu rezervu. Ako sredstvo ima obraunatu amortizaciju tada se i taj iznos podie za isti procenat. Revalorizacionu rezervu pravno lice moe prenijeti u nerasporeenu dobit- konto 440. Ako doe do smanjenja vrijdnosti sredstva, to smanjenje se knjii kao smanjenje revalozizacione rezerve, do iznosa postojedeg iznosa revalozizacione rezerve. Izgradnja u vlastitoj reiji postoje dvije mogudnosti: 1. Ukoliko gardimo vlastito sredstvo po odluci menadmenta za vlastite potrebe ( tada nema interne PDV fakture), 2. Kada proizvodimo proizvode za trite, a potom odluimo da odreeni proizvod zadrimo za vlastitu upotrebu kao stalno sredstvo ( tada treba imati internu PDV fakturu kao da su proizvodi prodani). Sredstva namjenjena prodaji ili otuenju- stavljanje sredstava van upotrebe treba biti zasnovano na odgovarajudoj odluci. Razlozi za njihovo izdvajanje iz upotrebe mogu biti: 1. zbog otpisa do nivoa 100% vrijednosti sredstva 2. zbog nekorisnosti i ako nisu 100% otpisana, te se mogu prenijeti na sredstva najmenjena prodaji ili otuenju. Dakle, prestanak koritenja sredstava moe biti privremenog ili trajnog karaktera(ako je 100% otpisano). Ukoliko ne uspije prodaja sredstava, ona se mogu ponovo vratiti u upotrebu. Tim sredstvima nije prestao obraun amortizacije u tekudoj godini. Ako je prekid trajao due od 12 mjeseci ( period od 01.01 do 31.12.) tada se obustavlja obraun amortizacije, te se on treba nadoknaditi u narednom periodu koritenja sredstva. Ukoliko je sredstvo nabavljeno kroz razmjenu ili djeliminu razmjenu za razliito sredstvo ili drugu imovinu, troak takvog sredstva je fer vrijednost primljenog sredstva usklaenog za iznos trenasfer gotovine ili ekvivalenta gotovine. Ovakva de razmjena biti obuhvadena PDV- om. MRS 21 Uinci promjena kurseva stranih valuta Prilikom sticanja sredstva negativna kursna razlika se init de rashod perioda, a pozitivna prihod. Dadkle, pozitivne kursne razlike de u toku sticanje uticati pozitivno na cjenu sredstva (Storno trokovi sticanja) a nakon toga pozitivna razlika je prihod. Odnosi se na sredstva bez obzira da li se radi o postupku vlastite izgradnje, samo nabavke ili tue izgradnje. 01- NEMATERIJALNA SREDSTVA3

MRS 38 - Stalna nematerijalna sredstva Nematerijalno sredstvo je prepoznatljivo nemonetarno sredstvo bez fizike supstance. Nematerijalno sredstvo se priznaje u bilnsu stanja samo ako su ispunjeni uslovi: 1. Vjerovatno je da de budude ekonomske koristi koje se mogu pripisati sredstvu priticati u pravno lice 2. Kada se nabavna vrijednost sredstva moe izmjeriti 3. Da preduzede ima kontrolu nad njim 4. Da se moe identificirati 010 GOODWILL Goodwill je obraen u MSFI 3-poslovne kombinacije. Ne amortizuje se nego se vri kontinuirana procjena umanjenja njegove vrij. u skladu sa MRS-om 36. Preduslov za nastanak goodwilla prema MSFI 3 je: 1. Da je rezultat poslovnih kombinacij, u kojij sticatelj stie kontrolu na steenim pravnim licem 2. Da postoji razlika izmeu pladene vrijednosti kupljenog pravnog lica, gdje je pladena vrijednost veda od fer-procjenjene vrijednosti sredstava, obaveza 3. Da je poslovna kombinacija zavrena konsolidacijom sredstava, obaveza i kapitala u pravno lice sticatelja- gasi se kupljeno pravno lice i od tada posluje pod imenom sticatelja Goodwill zahtjeva pojedinanu evidenciju. Njegova vrijednost zavisi iskljuivo od volje sticatelja, te ima subjektivni karakter. POVEDANJE: - kupovina drugog preduzeda SMANJENJE: - Prodati - Rashodovati - Pokloniti - Razmjeniti za obaveze - Izdvojiti na grupu za prodaju - Pojedinano smanjenje sredstava primjenom MRS 36, te se smenjuje godwill ako bi ostala ravnotea umanjenja 011 PATENTI, LICENCE I ZATITNI ZNAKOVI Patent je pravo koje pripada odreenoj osobi na temelju odreenog izuma. Patent nema vijek trajanja te se ne moe amortizovati. POVEDANJE: - novo ulaganje - Kupovina - Izgradnja u vlastitoj reiji - Registracija novog patenta SMANJENJE:4

- umanjenje patenta Licenca je ugovor kojim se davatelj obavezuje da de sticatelju ustupiti pravo iskoritavanje odreenog izuma. POVEDANJE: - Kupovina - Dobijanje nove licence - Promjena cijene od davaoca licence - Promjena koef.revalorizacije SMANJENJE: - Isticanje licence - Smanjenje vrijednosti Registrirani zatitni znak se koristi sa ciljem jedinstvene identifikacije svojih proizvoda i usluga, da ih kupci mogu lahko prepoznati. POVEDANJE: -izgradnja u vlastitoj reiji -izgradnja u tuoj reiji SMANJENJE: -umanjenje vrijednosti 012 KAPITALIZIRANI TROKOVI RAZVOJA Ovdije se evidentiraju izdaci za razvoj novih proizvoda, materijala, ureaja, tehnologije, usluga i dr, obino kojima su predhodili izdaci za istraivanje. Primjeri aktivnosti razvoja - Dizajniranje, konstrukcija i testiranje : prototipova, modela, alata, uzoraka, pilot-postrojenja, itd. Nematerijalno sredstvo proizalo iz razvoja se priznaje samo ukoliko trokovi razvoja imaju kao rezultat odreeni output npr, patent, softver, itd. POVEDANJE: - nova ulaganja SMANJENJE: - priznati kao sredstvo - rashodovani 013- RAUNARSKI PROGRAMI Ukoliko softver nije sastavni dio povezanog hardvera, raunarski softver se tretira kao nematerijalno sredstvo. POVEDANJE: - Kupovina - Donacija - Razmjena5

- Revalorizacija - rekonstruisali SMANJENJE: - Prodaja - Amortizacija - Primjena MRS-a 36 - Donacija - Razmjena - Rashodovanje 014 - KONCESIJA Koncesija je ugovor u kojem se davalac kocesije obavezuje odreena gospodarska prava ustupiti koncesionaru na iskoritavanje, kao to su npr prirodna bogatstva. Koncesionaru finansijsko pravo moe biti odreeno kroz: vrijeme koritenja, eksploataciom povrine ili koliinom iskoritenosti. Ova vrsta nematerijalnih sredstava se ne moe prodati, jer je zabranjena trgovina koncesionim rjeenjima. Odnosno, koncesiona dozvola nije prenosiva, jer se dodjeljuje licu koje je ispunilo odreene uslove. Postoji mogudnost obrauna amortizacije. POVEDANJE: - Dobijanje nove koncesije - Povedanje takse za postojedu koncesiju SMANJENJE: - Eksploatacija - Prestanak eksploatacije i vradanje u dravno vlasnitvo - Amortizacija 015 NEMATERIJALNA SREDSTVA U PRIPREM Na ovom kontu se knjie svi izdaci za nematerijalna sredstva iji proces sticanje jo nije zavren. Nakon zavretka procesa sticanja( kada je sredstvo spremno za namjeravanu upotrebu) svi izdaci vezani za sredstvo se zbrajaju i formiraju troak tog sredstva, te se isknjiavaju i knjie na odgovarajudi konto nematerijalnog sredstva. Nemaju ni amortizaciju ni revalorizaciju. POVEDANJE: - Ulaganje u odreenu investiciju - Nove investicije - Zapoeta nova investicija SMANJENJE: - Prodaja zapoetih investicija - Ustupanje bez naknade - Razmjena - Rashodovanje (promaena investicija) - Prenos na odovarajudi konto sredstava u upotrebi

6

017 AVANSI ZA STALNA NEMATERIJALNA SREDSTVA Ovdije se evidentiraju izdaci za koji su pladeni unaprijed za nabavku i sticanje sredstva. Nakon to pone proces sticanja, avansi sa ovog konta se preknjiavaju na konto 015. POVEDANJE: - Pladen avans - Odobreni nam kredit, direktno ispladen dobavljadu SMANJENJE: - Prilikom izmirenja obaveze zatvara se avans (iskoritenje avansa) a ostatak obaveze plada sa -R - Otpis na teret rashoda zbog neuspjele nabavke (dobavlja nije u stanju da vrati avans) - Vraden avans od strane dobavljaa zbog neuspjele nabavke

018 OSTALA STALNA NEMATERIJALNA SREDSTVA Tu se najede knjie izvrene ulaganja na tuim sredstvima, ali pod uslovom da su izvrena na vlastiti teret i da imaju karakter investicionih zahvata. Tu se evidentiraju i druga nematerijalna sredstva koja zadovoljavaju uslove priznavanje prema MRS-om 38. POVEDANJE: SMANJENJE: 02 - NEKRETNINE POSTROJENJE I OPREMA Raunovodstveni tretman nekretnina, postrojenja i opreme ureuje MRS 16 Nekretnine, postrojenja i oprema, MRS 36 Umanjenje vrijednosti, MRS 23 trokovi pozajmice kada se kapitaliziraju kamate prilikom sticanje sredstava i MRS 17 Lizing. Nekretnine, postrojenja i oprema su materijalne stavke koje se: - dre za koritenje u proizvodnji ili isporuci roba/usluga, za iznajmljivanje drugima ili u administrativne svrhe - za koje se oekuje da de se koristiti due od jednog obraunskog perioda Nabavnu vrijednost nekretnina, postrojenja i opreme treba priznati ako se oekuje da de vjerovatno priticati bududa ekonomska korist u pravno lice i kade se vrijednost sredstva moe pouzdano izmjeriti. 020 ZEMLJITE Na ovoj poziciji se iskazuje vrijednost zemljita, izuzev zemljita koje se odnosi na bioloku imovinu (MRS 41-Poljoprivreda) i zemljita koje se klasifikuje kao ulaganje u nekretnine. Zemljite ima neogranieni vijek upotrebe i zbog toga se ne amortizuje. Premo MRS 16 zemljite i zgrade su zasebna sredstva i ako se nabavljaju zajedno, te se iskazuju odvojeno. Porez na promet zemljiza ( 5% od procjenjene vrijednosti zemljita) ulazi u nabavnuz vrijednost ako ga plada kupac, jer se smatra nepovratnim porezom. Donacije tretira MRS 20 ali i MRS 16 predvia donacije zemljita. Ako vrijednost donacije prede 0,5% ukupnog prihoda donatora, plada se porez na

7

dobit. Razmjena podlijee porezu na promet nekretnina prema MRS-u 11 Ugovori o izgradnji. Graevinsko zemljite nabavljeno radi gradnje ulazi u vrijednost obejkta. POVEDANJE: - Kupovina - Donacija - Razmjena za potraivanje - Revalorizacija - Viak (u izuzetno rijetkim sluajevima) utvren u knjizi katstra - Primljeno ulaganje u zemljite - Investicija oplemenjivanja zemljita SMANJENJE: - Prodaja - Donacija - Razmjena - Manjak (pogreno vrednovano-iz katastera) - Ulaganje zemljita u drugo pravno lice kao dugorono ulaganje - Umanjenje vrijednosti - Smanjenje povrine

021 GRAEVINSKI OBJEKTI Na ovom kontu se evidentiraju graevinski objekti u vlasnitvu pravnog lica, osim objekata koji slue za iznajmljivanje i graevniski objekti koji su klasifikovani kao sredstva namjenjena prodaji. POVEDANJE: - nakdanda ulaganje(dogradnja, renoviranje) - revalorizacija - Kupovina - Izgradnja u vlastitoj reiji vlastitim sredstvima - Izgradnja u tuoj reiji ( dugoroni i kratkoroni kredit) - Razmjena za potraivanje - Donacija - Adaptacija (Rekonstukcija) - Revalorizacija - Viak SMANJENJE: - Prodaja - Donacija - tete na gra.obj. - Razmjena - Amortizacija - Umanjenje vrij. MRS 368

-

Iskljuenje iz funkcije zbog prodaje

022 POSTROJENJA I OPREMA, 023- ALATI, POGONSKI INVENTAR I UREDSKI NAMJETAJ; 024- TRANSPORTNA SREDSTVA POVEDANJE: - kupovina - donacija - viak - razmjena za potraivanja - kapitalni lizing - revalorizacija SMANJENJE: - prodaja - umanjenje vrijednosti - manjak - razmjena za obavezu - Isknjiavanje djela ili itavog sredstva - otuenje kraom 025 NEKRETNINE, POSTROJENJA I OPREMA U PRIPREMI POVEDANJE: SMANJENJE: - umanjenje vrijednosti prema MRS 36 - prodaja - rashodovanje - zatvaranje i prenos na odgovarajui konto sredstava 026 STANBENE ZGRADE I STANOVI Za razliku od poslovnih prostora, PDV pladen na stanove nema povrata. POVEDANJE: - -ulaganje - -donacije SMANJENJE: - -prodaja - -promaena investicija obustavljena i rashodovana - -poklonjena 027 AVANSI ZA NEKRETNINE POSTROJENJA I OPREMU POVEDANJE: - -odobrenje avansa9

SMANJENJE: - -iskoritavanje avansa - -vradanje avansa

03 BIOLOKA IMOVINA Bioloko sredstvo je iva ivotinja ili biljka. Razlikuju se potrona i osnovna sredstva. Npr potrona sredstva su stado namjenjno proizvodnji mesa, a osnovna su iva stoka za proizvodnju mlijeka, vodnjaci, itd. MRS 41- Poljoprivreda, standardom se zahtjeva mjerenje vrijednosti iskljuivo po fer vrijednosti umanjenoj za procjenjene trokove prodaje, od vremena ubiranje do vremena prodaje. Poetno vrednovanje je u trenutku etve, odnosno ubiranja. Bioloka transformacija daje slijedede vrste rezultata: - rast- povedanje koliine/kvalitete ivotinja/biljaka - degeneracija- smanjenje koliine/kvalitete ivotinja/biljaka - stvaranje- nove ivotinje/biljke 030 OSNOVNO STADO 031 UME I VIEGODINJI ZADASI 035 BIOLOKA IMAOVINA U PRIPREMI 037 AVANSI ZA BIOLOKU IMOVINU POVEDANJE: - Kupovina - Prirast vrijednosti - Sadnja novih sadnica - Donacija - Razmjena SMANJENJE: - Prodaja - Donacija - Razmjena - Rashodovanje (sua,element.nepog.) - Smanjenje vrij.bio.sred. (npr.zbog starosti. Storno na dugovnoj strani) 04 OSTALA STALNA MATERIJALNA SREDSTVA 040 OSTALA STALNA MATERIJALNA SREDSTVA U UPOTREBI Na ovom kontu se vode sva ostala materijalna stalna sredstva koja se po svojoj prirodi ne mogu svrstati na neki konto stalnih sredstava: knjige, mujezjki eksponati, spomenici, umjetnine (slike), itd. Prema MRS 16 vedina nabrojanih sredstava ima neogranien vijek trajanja i ne amortizuje se, ali podlijeu obavezi preispitivanje vrijednosti prema MRS 36.10

POVEDANJE: - -kupovina - -razmjena za potraivanja - -donacija - -revalorizacija - -izgradnja u vlastitoj reiji - -zateknuto u preduzedu koje smo stekli - -viak SMANJENJE: - -prodaja - -umanjenje vrijednosti - -rashodovanje - -poklon 05 DUGORONA FINAISIJSKA ULAGANJA I ZAJMOVI Raunovodstveni tretman dugoronih finansijskih ulaganja ureeno je sa standardima: MRS 28 Ulaganja u pridruena drutva MRS 31 Udjeli u zajednikim poduhvatima Oblici zajednikih poduhvata: - zajedniki kontrolisane aktivnosti - zajedniki kontrolisano sredstvo - zajedniki kontrolisano pravno lice U prva dva sluaja se ne radi o osnivanju nekog posebnog pravnog lica, nego samo o zajednikim ulaganjima radi ostvarenja zajednikih ciljeva. Sredstva koja se pri tome koriste evidentiraju se u poslovnim knjigama svakog poduzetnika na odgovarajudim kontima. U tredem sluaju se osniva novo pravno lice, gdje poduzetnici evidentiraju svoja ulaganja u to lice na kontu 051. MRS 27 Konsolidovani i odvojeni finansijski izvjetaji Priznavanje vrijednosti uloga vri se kroz dvije metode: - metod troka sticanja (ostvaruje se prihod od ulaganja) - metod udjela (Kod ove metode korist povedava udio. A ako se dio koristi vrada, to de biti prihod ali preko smanjenjaudjela. Ako se vri glavnice, to de biti smanjenje ulaganja koji de se vratiti na iro raun.) POVEDANJE: - -izvriti nova ulaganja - -prirast na ulaganje - -davanje kredita kupcima - -obraunata kamata - -obraunata zatezna kamata - penali SMANJENJE:11

-

-prodaja -naplata ulaganja -rashodovanje ulaganja -ustupanje -odustajanje

050 UDJELI U PRIDRUENIM PRAVNIM LICIMA Na ovu poziciju se odnosi MRS 28 Ulaganja u pridruena drutva gdje ulaga ima 20 do 50% glasake modi, odnosno znaajan uticaj(sudjelovanje u donoenju odluka u poslovnim i finansijskim politikama, ali ne i kontrola nad tim ppolitikama-manifestuje se kroz odluivanje u nadzornom odboru, skuptini dioniara, itd). MRS 28 obavezuje pridrueno drutvo da prilagodi svoje raun.politike ulagaima kako bi fin.izvj. bili uporedivi, i na istim osnovama tretirali kapital. Prema ovom standardu svako ulaganje u poetnoj evidenciji prikazuje se po nabavnoj vrijednosti ( troak ulaganja uvedan za trokove sticanja- trokovi brokera). Kada ulaga izgubi zanajan uticaj, tada de odstupiti od voenja sveje evidencije po MRS-U 28, TE E OD TADA PRIMJENJIVATI mrs- 39. POVEDANJE: - Kupovina - Donacija - Razmjena - Revalorizacija - Koris povedava udio (primjenom metode udjela-vlasnitvo inad 20%) SMANJENJE: - Prodaja - Donacija - Razmjena - Umanjenje vrij. - Otpis kao neuspjela ulaganja 051 UDJELI U ZAVISNIM DRUTVIMA I DRUGIM POVEZANIM PRAVNIM LICIMA Na ovu poziciju se odnosi ulaganje gdje ulaga ima preko 50% glasake modi, odnosno kontrolu i ako se radi o zajedniki kontrolisanom pravnom licu prema MRS 31 Udjeli u zajednikim poduhvatima. Dakle, na ovoj poziciji se iskazuje vrijednost onih sredstava koja su unesena u novo pravno lice kao zajedniki poduhvat. Ova ulaganja se obraunavaju metodom troka ili metodom fer vrijednosti. POVEDANJE: SMANJENJE: 052 ZAJMOVI POVEZANIM PRAVNIM LICIMA Na ovoj poziciji se iskazuju dugoroni zajmovi povezanim pravnim licima na takav nain da su: - pridrueno pravno lice - zavisno drutvo - zajedniki poduhvat12

Na ovoj poziciji se iskazuju samo vrijednosti koje se odnose na nerobne zajmove. POVEDANJE: SMANJENJE: 053 UDJELI U NEPOVEZANIM PRAVNIM LICIMA Ovdje se unose ulaganja gdje ulaga nema znaajan uticaj (do 20%). POVEDANJE: SMANJENJE:

054 i 055 DATI ZAJMOVI, DEPOZITI I KAUCIJE Na ovoj poziciji se unose zajmovi dati nepovezanim pravnim licima, fizikim licima, kao i vrijednosti datih depozita i kaucija. Na kontu 054 se evidentiraju dugoroni zajmovi dati zaposlenim uz napomenu da je dozvoljeno davanje samo zajmova za stambene potrebe. POVEDANJE: SMANJENJE:

056 058 ULAGANJA U DUNIKE VRIJEDNOSNE PAPIRE I OSTALA ULAGANJA Ovdje se iskazuju dugorona ulaganja u vlasnike vrijednosne papire ostalih pravnih lica, gdje bi nam vlasniki udio iznosio do 20%. POVEDANJE: SMANJENJE:

059- IV DUGORONE FINANSIJSKE IMOVINE Na ovaj konto se knjii otpis ulaganja za iznos pada vrijednosti tih ulaganja koji nije privremenog karaktera. Takvi sluajevi se pojavljuju kao loeg poslovanja.

06 DUGORONA POTRAIVANJA 060 DUGORONA POTRAIVANJA POVEZANIH DRUTAVA POVEDANJE i SMANJENJE: - po osnovu prodaje na kredit koji su dati povezanim pravnim licima - po osnovu finansijskog lizinga sa povezanim pravnim licima Na ovoj poziciji se iskazuju samo vrijednosti koje se odnose na robne zajmove unutar grupe. 061 do 068 DUGORONA POTRAIVANJA OD DRUGIH LICA Na ovoj poziciji se iskazuju vrijednosti ostalih dugoronih potraivanja od nepovezanih lica po osnovu (POVEDANJE/SMANJENJE):13

- prodaje na robni kredit - finansijskog lizinga Ovdje se trebaju nadi vrijednosti koje se odnose na robne kredite.

07 ULAGANJA U NEKRETNINE Prema MRS 40- Ulaganje u nekretnine ine: zemljite ili graevinski objekti ili i jedno i drugo, a koje se dre radi: - zarade od zakupnine - ili radi porasta vrijednosti Ova imovina moe biti ili u vlasnitvu izvjetajnog subjekta ili po najmom (lizingom). Primjeri ulagakih nekretnina prema MRS 40: - zemljite koje se dri u cilju dugoronog porasta vrijednosti nekretnine - zemljite koje se dri za trenutnu neodreenu bududu upotrebu (smatra se da se zemljite dri u cilju povedanja njegove vrijednosti) - graevinski objekat u vlasnitvu (ili unajmljen pod finansijskim lizingom) pravnog lica i graevinski objekat iznajmljen u okviru jednog ili vie operativnih lizinga. Pavno lice treba prema MRS 40 odabrati ili metodu fer vrijednosti ili nabavne vrijednosti kao svoju raunovodstvenu politiku za ulaganja u nekretnine. POVEDANJE: - nova ulaganja SMANJENJE: - -propalo ulaganje - -obustava - -smanjenje u skladu sa ugovorom 08 SREDSTVA NAMJENJENA PRODAJI Raunovodstveni tretman dugotrajne imovine namjenjene za prodaju ureuje MSFI 5- Stalna sredstva namjenjena prodaji i obustavljeno poslovanje. Prema MSFI 5, kao i MRS 1- Prezentacija finansijskih izvjetaja, dugotrajna imovina koja je klasificirana za prodaju se odvojeno iskazuje u bilansu stanja. POVEDANJE: -klasificiranje sredstva za prodaju SMANJENJE: -prodaja sredstva -vradanje sredstva u proizvodnju14

09 DUGORONA RAZGRANIENJA 090 ODGOENJA POREZNA SREDSTVA U okviru ove pozicije se iskazuju dugorona odgoena porezna sredstva koja su priznata u skladu sa MRS 12- Porez na dobit i Zakonom o porezu na dobit. Odloena porezna sredstva su iznosi poreza na dobit koji de biti nadoknadiv u bududnosti, a u vezi sa odbitnim privremenim razlikama. Pored toga, odloena porezna sredstva mogu postojati i po osnovu neiskoritenih poreznih gubitaka i neiskoritenih poreznih kredita. POVEDANJE: -primljena donacija -nova razgranienja -nova rezervisanja SMANJENJE: -priznavanje donacije kroz prihod -smanjenje razgranienja kroz priznavanje prihoda -smanjenje rezervisanja 091 UNAPRIJED PLADENI TROKOVI POVEDANJE: -povedanje unaprijed pladenih trokova SMANJENJE: 098 OSTALA DUGORONA RAZGRANIENJA POVEDANJE: SMANJENJE: KLASA 1 ZALIHE Raunovodstveni tretman zaliha je ureen MRS-om 2- Zalihe. Zalihe su sredstva: - koja se dre radi prodaje u redovnom poslovanju - u procesu proizvodnje namjenjne prodaji - u obliku osnovnog i pomodnog materijala koji se troi u proizvodnom procesu, odnosno pri pruanju usluga. Zalihe se vrednuju po nioj od slijedede dvije vrijednosti: - nabavnoj vrijednosti - neto prodajnoj vrijednosti ( vrijednosti koja se oekuje da de se ostvariti od prodaje zaliha) 10 SIROVINE I MATERIJALI, REZERVNI DJELOVI I SITAN INVENTAR

15

Konto 100- Obraun trokova nabavke, preko tog konta se evidentiraju fakturna vrijednost dobavljaa, carine i porezi, kao i svi dodatni zavisni trokovi, a potreban je i jedan prelazni analitiki konto (npr 1009) za prenos trokova nabavke na odgovarajudi konto zaliha. Na kontima 101, 102, 103 evidentiraju se pojedine vrste zaliha prema opisu konta, vrednovane inicijalno po troku. Ukolio se zalihe vode po planskim, odnosno standardnim trokovima, onda se odstupanje cjena nabavljenih zaliha vodi na kontu 108. Prilikom razduivanja konta zaliha, potrebno je razduiti i konto 108 za odgovarajudi iznos. Ukoliko je dolo do smanjenja zaliha vri se tzv usklaivanje vrijednosti zaliha (njihovo svoenje na neto prodajnu vrijednost, prema MRS-u 2), koji se evidentira na teret rashoda perioda konto 658, odobrenjem na kontu 109- Ispravka vrijednosti zaliha. POVEDANJE: -kupovina -razmjena za potraivanje -donacija -viak -zateknuti materijal u preduzedu koje smo stekli -dobiven rastavljanjem nekog sredstva SMANJENJE: -rashodovanje -manjak -kraa -razmjena za obavezu -izdato u proizvodnju -vradeno dobavljau 11 PROIZVODNJA U TOK Na grupi konta 11 evidentira se proizvodnja u toku u svojim razliitim pojavnim oblicima i nainima obrauna. Na kontima grupe 11 se evidentira i vrijednost poluproizvoda, poluproizvoda u obradi, doradi i manipulaciji, vrijednost obustavljene proizvodnje, kao i nedovrene proizvodnje. Za ove vrijednosti zaliha je mogude usklaivanje njihove vrijednosti nanie do neto prodajne vrijednosti koja se evidentira na teret rashoda preko konta ispravke vrijednosti. Ova pozicija bilansa stanja treba da prezentira stvarnu vrijednost nedovrene proizvodnje, predhodno korigovanu za sva odstupanja i usklaenja. Usluna drutva mogu imati poziciju proizvodnja u toku, koja je u stvari pruanje usluga u toku, koje ninisu dovrene na dan sastavljanja finansijskih izvjetaja. POVEDANJE: -prenos trokova SMANJENJE:16

-zavreni proizvodi -rashodovanje

17

12 PROIZVODI Nakon zavretka procesa proizvodnje evidentiraju se zalihe gotovih proizvoda, tako da se zavrena proizvodnja sa konta prizvodnja u toku (grupa 11) preknjii na adekvatni konto gotovih prozvoda (grupa 12) i u zavisnosti od naina vrednovanja zaliha koristi se konto odstupanja od cjena 128, konto ukalkulisanog RUC-a u maloprodaji 122 i PDV 123. Mogu se takoe vriti i usklaivanja vrijednosti na gotovih proizvoda na niu neto prodajnu vrijednost, iznos smanjenja se knjii zaduivanjem konta rashoda 658 i odobravanjem konta ispravka vrijednosti zaliha gotovih proizvoda 129. Za ispravno evidentiranje na konta proizvodnje u toku 110 i kontaproizvoda 120 potrebno je identifikovati trokove proizvodnje i tretirati ih u skladu sa MRS 2- Zalihe, u smislu (ne) teredenja zaliha, odnosno rashoda. - Pradenje trokova materijala - Trokovi direktnog rada i rada proizvodne reije - Trokovi proizvodne reije POVEDANJE: - prenos sa zavrene proizvodnje -vradanje sa dorade - nai proizvodi u preduzedu koje smo stekli -vradeno iz prodavnice -viak SMANJENJE: -prodaja proizvoda -izdavanje u prodavnicu -troenje za izgradnju u vlastitoj reiji -manjak -pokloni -otuenje

13 TRGOVAKA ROBA POVEDANJE: -kupovina robe -zateknuta roba u preduzedu koje smo stekli -donacija -razmjena -povedanje vrijednosti - Viak SMANJENJE: -pad vrijednosti18

-prodaja -rashodovanje -poklon -otuenje 133 ROBA U KOMISIONU I KONSIGNACIJI Na ovom kontu se evidentira roba koja je po ugovoru data u komisionu (domadi promet) ili konsignaciju (strani promet-izvoz) prodaju. Ova se roba ne nalazi u skladitima ili prodavnicama vlasnika, nego u prodajnim objektima komisionara ili konsignata, koji je prodaju u svoje ime i za tui raun, ali je i njenu vrijednost potrebno prikazati u Bilansu stnja. POVEDANJE: -nova roba data u konsignaciju i komision SMANJENJE: 134 ROBA U DORADI, OBRADI I MANIPULACIJI Roba na doradi, obradi i manupulaciji obuhvata vrijednost robe koja je data drugom licu na doradu. Ovaj se konto zaduuje po nabavnoj vrijednosti robe date u doradu. Po ponovnom prijemu robe pravi se kalkulacija, kojim se izdaci za doradu dodaju ranijem troku, te se za taj iznos zaduuje odgovarajudi konto zaliha trgovake robe. POVEDANJE: -slanje nove robe na doradu SMANJENJE: - Vradena roba sa dorade 21 POTRAIVANJA OD PRODAJE Na ovoj poziciji se evidentiraju sva potraivanja od kupaca po osnovu prodaje robe, proizvoda i usluga, u zemlji i inostranstvu , od povezanih i nepovezanih lica. Za kategorije potrasivanja se ne moe redi da je direktno vezan za neki MRS/MSFI, izuzev MRS 39 Finansijski instrumenti- priznavanje i mjerenje. Najbitniji elementi koji utiu na poziciju potraivanje izvueni iz konteksta MRS, MSFI i Okvira su: - Princip opreznosti - Vjerovatnoda budude ekonomske koristi Nema propisa koji je regulisao kada i u kojem roku nepladena potraivanja treba knjiiti na sumnjiva i sporna ili otpisati. Potraivanja njaede za protustavku imaju prihod. 210 POTRAIVANJA OD KUPACA POVEZANIH LICA Ovdje se evidentiraju potraivanja iz kupoprodajnih odnosa sa povezanim pravnim licima, bilo da se radi i potraivanju matice od njenih podrunica ili potraivanju podrunica od drugih podrunica unutar grupe ili od matice. POVEDANJE: -nova potraivanja19

-prodaja -obraunate zaztezne kamate -penali SMANJENJE: -naplata -rashodovanje -utuivanje potraivanja -umanjenje potraivanja 211, 212, 213 POTRAIVANJA OD KUPACA U ZEMLJI I INOSTRANSTVU POVEDANJE: SMANJENJE: 220 POTRAIVANJA OD POVEZANIH DRUTAVA I IZ ZAJEDNIKIH POSLOVA Potraivanja iz zajednikih poslova se odnose na zejdnike poduhvate koji su regulisani MRS-om 31Udjeli u zejdnikim poduhvatima, a odnose se na zajeniki kontrolisanu aktivnost i sredstvo. U okviru ove pozicije iskazuju se i potraivanja od kooperanata i zadruga. POVEDANJE: SMANJENJE: 221 POTRAIVANJA OD DRAVE I DRUGIH INSTITUCIJA U okviru ove pozicije se evidentiraju potraivanja iz budeta, za premije, regres, stimulacije isl., vie pladene carine, akcize, refundacija plada i druga prava zaposlenih za vrijeme bolovanja. POVEDANJE: SMANJENJE: 223 POTRAIVANJA ZA VIE PLADENE POREZE, LANARINE I DR. Ovdje se evidentiraju vie pladeni doprinosi za PIO/MIO, ZOR, doprinosi za zapoljavanje, lanarine turistiim zajednicama, privrednim i drugim komorama itd. POVEDANJE: SMANJENJE: 224 POTRAIVANJA OD ZAPOSLENIH Odnose se na akontacije za slubeni put, potraivanja za manjkove, naknade tete, za vie pladene plade, kratkorone pozajmice i sl. POVEDANJE: -vie pladena potraivanja -za putne naloge -za utvrene odgovornosti radnika za tete i manjkove SMANJENJE: -izvrenje obaveza20

-otpis -umanjenje 228 OSTALA KRATZKORONA POTRAIVANJA Npr potraivanja od osiguravajudih drutava za naknade tete, potraivanja steena cesijom, neiskoritene avanse idr. POVEDANJE: SMANJENJE:

23 KRATKORONI FINANSIJSKI PLASMANI 231 ZAJMOVI POVEZANIM PRAVNIM LICIMA I OSTALIM LANOVIMA DRUTVA Ovdje se evidentiraju kratkoroni krediti dati povezanim pravnim licima unutar grupe (izmeu matice i podrunica), pravnim licima u kojima se posjeduje znaajan uticaj, pravnim licima- zajednikim poduhvatima (20-50% glasake modi). Ovdje se radi o robnim, potroakim kreditima i pozajmicama. POVEDANJE -novi krediti -obraunate kamate -obraunate zatezne kamate -prekvalifikacija dugoronog u kratkoroni kredit SMANJENJE: -naplata -rashodovanje -kompenzacija 232 ULAGANJ U VP Ovdje se evidentiraju svi vrijednosni papiri koji se namjeravaju drati kratko vrijeme. POVEDANJE: SMANJENJE: 720 GUBITAK IZNAD VISINE KAPITALA Ukoliko je ukupan gubitak vedi od ostalih pozicija kapitala vri se zaduivanje konta 720. POVEDANJE: -prenos sa rezultata poslovanja ostvareni gubitak SMANJENJE:- prenos na potrani saldo ostala ktatkorona potraivanja KLASA 2 - GOTOVINA I EKVIVALENTI GOTOVINE Ovdje treba obratiti panju na primjenu MRS 21 u transakcijama koje su vezane za strana sredstva pladanja. Prema MRS 21 funkcionalna valuta predstavlja valutu primarnog ekonomskog okruenja u kojem drutvo posluje POVEDANJE:21

-primljene mjenice -kupovina zlata -povedanje vrijednosti zlata SMANJENJE: -umanjenje vrijednosti -prodaja -protest KLASA 4 KAPITAL I REZERVE 400 UPISANI UPLADENI OSNOVNI KAPITAL POVEDANJE: -upis i uplata prilikom osnivanja -dokapitalizacija -naknadna uplata neupladenog kapital SMANJENJE: -pokride gubitaka 401 UPISANI NE UPLADENI OSNOVNI KAPITAL POVEDANJE: -prilikom osnivanja -dokapitalizacija -storno SMANJENJE: - Uplata 402MANJINSKI INTERESI POVEDANJE: SMANJENJE: 410 DIONIKA PREMIJA Ova kategorija se moe javiti samo kod dd, prilikom emisije novih dionica, kao i prilikom transakcije sa naknadno steenim dionicama. Ovdje se evidentiraju pozitivne razlike izmeu nominalne i ostvarene vrijednosti vlastitih dionica, kao i naknadne razlike izmeu nominalne i stvarne cjene prilikom transakcija sa vlastitim dionicama. POVEDANJE: SMANJENJE: 420 REVALORIZACIONE REZERVE Revalorizacione rezerve se javljaju po osnovu revalorizacije nekretnina, postrojenja i opreme prema MRS 16, nematerijalnih sredstava prema MRS 38 i dugoronih finansijskih sredstava prema MRS39.22

POVEDANJE: SMANJENJE: 423 PRENESENE REZERVE KURESNE RAZLIKE NASTALE PREVOENJEM TRANSAKCIJA U STRANOJ VALUTI. Prema MRS 21- Efekti promjene kursa stranih valuta, efekti promjene kursa strane valute priznaju se zasebno kao komponente kapitala, odnosno rezerve. POVEDANJE: SMANJENJE: 430, 431 i 439 OSTALE REZERVE Zakon o privrednim drutvima je propisao da dd maoraju imati fond rezervi u visini od najmanje 25% osnovnog kapitala dionikog drutva. U fond rezervi se izdvaja najmanje 10% godinje iznosa neto dobiti sve dok fond rezervi ne dostigne spomenutih 25%. Kod doo formiranje rezervi je stvar njihovog opredeljenja. POVEDANJE: SMANJENJE: 440 i 460, 450 i 461 AKUMULIRANA DOBIT- GUBITAK Raunovodstvo samo uz odluku moe prenositi akomuliranu dobit u korist osnovnog kapitala. POVEDANJE: SMANJENJE: 470 VLASTITE DIONICE Odkupljene vlastite dionice de se voditi na ovom kontu do povlaenja dionica po pripisima pripisanim Zakonom o privrednim drutvima. Poslije zavretka procesa povlaenja dionica sa konta 470 se zatvara (potrauje), uz isknjiavanje te vrijednosti i sa konta upisanog i vlasnikog kapitala ( 401 duguje). Eventualne razlike izmeu nominalne vrijednosti i cjene sticanja idu na teret (u korist) rezervi. POVEDANJE: SMANJENJE: KLASA 5 - OBAVEZE Obavezama kao raun.kategorijama uglavnom se ne bavi posebno ni jedan MRS/MSFI. Oni indirektno propisuju njihov raun.tretman. Prema definiciji iz MRS-a i Okviru za izvjetavanje, Obaveza je sadanja obaveza pravnog lica, proizala iz prolih dogaaja, za ije se izmirenje oekuje da de dovesti do odliva resursa, koji sadre ekonomske koris. BS treba na fer nain prikazivati transakcije i dr.dogaaje koje za rezultat imaju nastanak sredstava, obaveza i kapitala pravnog lica na dan izvjetavanja.(okvir za sastavlj.i prezentaciju fin.izvj.) Prilikom priznavanja elemenata fin.izvj.,treba uvaavati princip opreznosti tako da sredstva i prihodi ne budu precijenjeni a obaveze i rashodi potcijenjeni.23

Podmirenje obaveze: - Pladanje novcem - Prenosom drugih sredstava - Pruanjem usluge - Zamjenom za drugu obavezu po fer vrij. - Konverzijom obaveze u kapital - Povjerilac izgubi svoja prava zbog isteka roka ili zastarijelosti - Povjerilac odustane od potraivanja MRS 1 propisuje da se sredstva i obaveze , te prihodi i rashodi objavljuju odvojeno, odnosno da ih ne treba prebijati osim kada je prebijanje potrebno ili dozvoljeno Stand.ili tumaenjem. Sa stanovita ronosti, obaveze se mogu tretirati kao: - kratkorone ili tekude (dospjede do 12 mj.) - dugorone ( dospjede preko 12 mj.) 50 DUG. FINAN.OBAVEZE U okviru ove pozicije se iskazuju vrij.finan. obaveza pravnog lica iji je rok dospjeda dui od 12 mj. i obuhvada obaveze koje proizilaze iz razliitih poslovnih dogaaja: ob.po primljenim zajmovima i kreditima od povezanih i nepovezanih lica, finan.i nefinan.instit., ob.po dunikim VP, po osnovu finan.liziga, te ob.po robnim kreditima. 500 i 501 OBAVEZE PREMA POVEZANIM PRAVNIM LICIMA I LANOVIMA DRUTVA Na ovoj poziciji se iskazuje vrij. svih dug. finan. obaveza prema povezanim pravnim licima i lanovima drutva, bez obzira na to da li se radi o kreditima ili dug.robnim kreditima. Npr zajmovi koji lanovi drutva daju drutvu. POVEDANJE: SMANJENJE: 502 do 506 OBAVEZE PO KREDITIMA, TE FINAN. I ROBNIM ZAJMOVIMA POVEDANJE: SMANJENJE: 507 OBAVEZE PO DUNIKIM VP Kreditne i dr. Obaveze stvorene emisijom obveznica ili dr.dug.VP POVEDANJE: SMANJENJE: 508 OBAVEZE PO OSNOVU FINAN.NAJMOVA Na ovoj poziciji se iskazuje vrij.obaveza po osnovu finan.lizinga (najma) a koja se iskazuje u skladu sa MRS 17 -Lizing.24

Najmoprimci trebaju priznati finan.lizing kao sredstvo i obavezu u svojim bilansima stanja u iznosima koji su na poetku trajanja lizinga jednaki fer vrij. iznajmljenih sred. Ili po sadanjoj vrij. minimalnih pladanja za lizing, ako je ona nia. to se tie naknadnog vrednovanja prema MRS-u 17, minimalna pladanja lizinga treba podjeliti izmeu finan.rashoda (kamate) i smanjenja nepodmirene obaveze (glavnice). POVEDANJE: SMANJENJE: 509 OSTALE DUGORONE OBAVEZE Dugorone obaveze za avanse, depozite i kaucije, po osnovu zajednikih poslova (MRS 31)... POVEDANJE: SMANJENJE: 51 DUGORONA RAZGRANIENJA I REZERVISANJA Dugorona razgranienja i rezervisanja vezani su za slijedede MRS-ove: - MRS 37 Rezervisanja, potencijalne obaveze i potencijalna sredstva - MRS 18 Prihod (Razgranienje prihoda koji se moe priznati na dan 31.12) - MRS 19- Primanja zaposlenih Naprimjer, rezervisanja za pladanja koja treba izvriti prema postojedim garncijama i rezervisanja za pokride obaveza za penzije. 513 do 518, te dio 519 DUGURONA REZERVISANJA Na ovoj poziciji se iskazuju rezervisanja ta razliite rizike, zapoete sudske sporove, restruktuiranje preduzeda, otpremnine, za trokove obnavljanja prirodnih bogatstava, sredstva za budude obaveze prema radnicima. POVEDANJE: SMANJENJE: 53 KRATKOROE FINANSIJSKE OBAVEZE 537 OBAVEZE PO KRATKORONIM VRIJEDNOSNIM PAPIRIMA Ovdije se evidentiraju kratkorone obaveze po izdatim obveznicama, komercijalnim zapisima, ekovima, mjenicama idr VP-ima. POVEDANJE: SMANJENJE: 538 TEKUDI DIO DUGORONIH FINAN OBAVEZA Ova pozicija se odnosi na finansijske obaveze koje je potrebno na dan sastavljanja finansijskih izvjetaja izdvojiti dio ovabaveza koje se odnose na narednih 12 mjeseci, te koji se evidentira kao dio tekudih obaveza. POVEDANJE: SMANJENJE:

25