Nüfusun Yaşlanması ve Beşeri Sermaye · 2015-11-27 · TNSA (2013): Toplam Doğurganlık Oranı (TDO) = 2.26 TDO 2 Pencere kapanıyor! Bu ne demek? Yaşlanma süreci başlıyor!

Koç Universitesi Sayfa: 1/28

4. Ulusal Nüfusbilim Konferansı

5‐6 Kasım 2015, Ankara

Nüfusun Yaşlanması ve Beşeri Sermaye

İnsan TUNALI

Koç Üniversitesi, Ekonomi Bölümü

Amaç: Demografik geçiş sürecinin 3. aşamasında olan ülkemizde nüfusun yaşa göre kompoziyonunda değişiklikler sürmekte. Sunuşumuzda nüfus dinamiklerini başta beşeri sermaye olmak üzere başka temel dinamiklerle ilişkilendirmek suretiyle, yaşlanma olgusu kapsamında dile getirilen bir dizi sorunsala ışık tutmayı hedefliyoruz.


Sunuş planı:

1. Türkiye nüfusunun yaş yapısının evrimi 2. Kuşaklar arası transferler 3. Nüfus‐büyüme ilişkisi 4. Beşeri sermayeni evrimi 5. Yaşam evreleri ve kayda değer eğilimler 6. Toplumun yaşlanmaya bakışı 7. Sentez


1. Türkiye nüfusunun yaş yapısının evrimi

Demografik geçiş sürecinde neredeyiz?

Fred Shorter (1995): 1980’lerde 3. aşamaya girdik.

“Üretken çağdaki nüfus mutlak ve oransal olarak artacak” Demografik Fırsat Penceresi (DFP)

TNSA (2013): Toplam Doğurganlık Oranı (TDO) = 2.26

TDO 2 Pencere kapanıyor!

Bu ne demek? Yaşlanma süreci başlıyor!

“Yaşlı nüfusun mutlak ve oransal olarak artması” Sürecin olası sonu Ters Nüfus Piramidi (TNP)


Kaynak: Sinan Türkyılmaz ve Alanur Çavlin (2014) “TNSA‐2013 Sonuçları”


Nüfus Piramidi (2013) Nüfus Piramidi (20??)

Bu süreç kaç yıl alacak? Olası sonuçları nedir?


Bu sorulara yanıt verirken sunuş başlığımızın içerdiği konulara sadık kalacağız. Nüfusu üç gruba bölerek inceleyeceğiz:

Çocuklar, gençler: Tüketici; eğitim ve önleyici sağlık yatırımlarının ana hedefi. Gelir kaynağı: Transferler.

Çalışma çağındaki nüfus: Üretici; emeğin ve tasarrufların kaynağı. Birincil gelir kaynağı: Emek.

Yaşlı nüfus: Tüketici, sağlık hizmetlerinin ana kullanıcısı. Gelir kaynağı: Emeklilik maaşı, transferler.


Yaş gruplarının (0‐24, 25‐64, 65+) nüfus payları, 2015‐2075

Kaynak: TÜİK Nüfus Projeksiyonları, 2013‐2075

1000

020

000

3000

040

000

5000

0x

1000

kiş

i

2015 2030 2045 2060 2075yıl

yaş0_24 yaş25_64yaş65_ bağımlı

toplam


Yaş gruplarının (0‐19, 20‐59, 60+) nüfus payları, 2015‐2075

Kaynak: TÜİK Nüfus Projeksiyonları, 2013‐2075

1000

020

000

3000

040

000

5000

0x

1000

kiş

i

2015 2030 2045 2060 2075yıl

yaş0_19 yaş20_59yaş60_ bağımlı20_60

toplam


2. Kuşaklararası transferler Demografik geçiş sürecinin aşamaları ile kuşaklararası

kaynak transferlerin yönü arasında ilişki var.

John C. Caldwell: “wealth flows theory”

Tarımsal üretimin baskın olduğu ülkeler/dönemlerde çok çocuklu toplumlar gözlüyoruz.

Çocuklar genç yaşta üretime katılıyor; çocuklardan ebeveynlere bir kaynak transferi var.

Tarımdan kopuşla (emek yoğun üretimden endüstriyel üretime geçişle) birlikte çocukların üretimdeki rolü azalıyor, zamanla transferin yönü değişiyor.

Çocuklara gereksinim yaşlılık dönemine kayıyor.


Hikayeyi uzatacak olursak:

Üretimin modern sektörlere kayması beşeri sermaye birikimini özendiriyor,

Çocuklara yatırım başlıyor. Becker: Çocukların “pahalılaşması” ile birlikte doğum oranı düşüyor. Demografik geçiş süreci hızlanıyor…

DFP’nin rolü: Çalışma çağındaki nüfusun artması ile birlikte üretken kaynaklar artıyor.

Eğitime daha fazla yatırım yapılabiliyor. Karşılıklı etkileşim erdemli daire.


Bu sonu iyi biten bir hikaye mi?

Bağımlı nüfus içinde gençlerin baskınlığından yaşlıların baskınlığını geçilmesi ile birlikte transferler çocuklara/gençlere yatırımı değil, yaşlıların tüketimini besler hale geliyor.

Aile başına düşen çocuk sayısının azalması ile birlikte yaşam süreleri uzayan ebeveynler tehdit altında kalıyor…


3. Nüfus‐büyüme ilişkisi

Kuramsal dayanak:

1. Emek verimliliği (ekonomik) büyümenin ana unsurlarından birisi;

2. Beşeri sermaye emek verimliliğinin temel belirleyicilerinden birisi;

3. Nüfusun beşeri sermaye donanımı yaşa (kuşaklara göre farklılıklar gösteriyor;

Nüfus yapısı (nüfusun yaş gruplarına dağılımı) büyüme hızını etkiler.

Ampirik dayanak: Ülke panel verileri ilen yapılan çalışmalar (DFP: Bloom and Williamson, 1998; …)


Bulgular herhangi bir ülke için geçerli mi, tartışmaya açık. Üzerinde anlaşılan sonuçlar:

Demografik faktörleri büyümenin belirleyicileri (sermaye birikimi, teknolojik değişim, inovasyon, kurumsal yapı) arasında sayabiliriz.

Tek ülke verisi ile bu ilişkiyi destekleyecek ipuçları aramakta yarar var.

(Agosín et al. 2007; Bloom, Canning and Sevilla, 2003; Rodrik, 2001, 2006).


Nüfusun yaş‐yapısının etkisi iki yoldan:

(1) Muhasebe etkisi (accounting effect):

Üç grubun göreli ağırlığındaki değişiklerden kaynaklanan etki.

(2) Davranış etkisi (behavioral effect):

Çalışma yaşındaki birey başına çıktıdaki değişiklik.

Davranış etkisinin temel belirleyicisi: Beşeri sermaye.

Becker (1964), Ben‐Porath (1967), Mincer (1974)


4. Beşeri sermayeni evrimi

Beşeri sermayenin temel bileşenleri: Eğitimle (örgün, yaygın) kazanılan beceri Tecrübe (iş başında eğitim) Sağlık

Bileşenleri birlikte düşünmenin önemi: Alexia Prskawetz, David E. Bloom,Wolfgang Lutz (2008) “Population Aging, Human Capital Accumulation, and Productivity Growth,” edited supplement to Population and Development Review.

Biz basitleştirici bir yaklaşım izleyeceğiz: “beceri = okulda geçen süre” varsayımı ile “Örgün eğitimde neredeyiz? Nereye gidiyoruz?”

sorularına yanıt arayacağız.


Neredeyiz?

Kaynak: Sinan Türkyılmaz ve Alanur Çavlin (2014) “TNSA‐2013 Sonuçları”


Nereye gidiyoruz? Ortalama eğitim düzeyindeki artış, 2003‐2013

Kadın Erkek

Ortalama artış:

Kadın: 5.8 7.2 yıl Erkek: 7.6 9.1 yıl

05

1015

Orta

lam

a eg

itim

(yıl)

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+Yas grubu

kyıl2013 kyıl2003kadın

46

810

1214

Orta

lam

a eg

itim

(yıl)

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+Yas grubu

eyıl2013 eyıl2003erkek


Ortalama hesabı:

Okuma‐yazma bilmeyen 0

Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 2

İlkokul 5

Ortaokul veya dengi meslek okul 8

Genel lise 11

Lise dengi meslek okul 12

Yüksekokul veya fakülte 15

İlköğretim 8

Veri kaynağı: TÜİK HİA (2003, 2013)


Nereye gidiyoruz?

Ortalama eğitim düzeyinde beklenen artış, 2013‐2023 Kadın Erkek

2013 yılında “x” yaş grubunda olanlar 2023’de “x+10” yaş grubunda olacaklar. Eğitim 15‐24 yaş aralığında hiç artmasa, tablo ne olurdu?

05

1015

Orta

lam

a eg

itim

(yıl)

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+Yas grubu

kyıl2013 pkyl2023kadın

46

810

1214

Orta

lam

a eg

itim

(yıl)

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+Yas grubu

eyıl2013 peyl2023erkek


Yöntem sınaması: 2003 verilerini kullanarak, 2013 eğitim düzeylerini tahmin etseydik ne kadar yanılacaktık?

Ortalama eğitim düzeyinde beklenen artış ve 2013 gerçekleri Kadın Erkek

** Genç nüfusta hatalar aşağı yönde, gerçek düzey daha yüksek.

05

1015

Orta

lam

a eg

itim

(yıl)

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+Yas grubu

pkyl2013 kyıl2013

kadın

46

810

1214

Orta

lam

a eg

itim

(yıl)

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+Yas grubu

peyl2013 eyıl2013erkek


Nereye gidiyoruz?

Ortalama eğitim düzeyinde beklenen artış, 2013‐2053 Kadın Erkek

2053 yılı itibariyle çalışma yaşındaki nüfusta asgari eğitim 12 yılın üzerinde olacak. ** Dikkat: Nicelik kadar nitelik de önemli!

05

812

16O

rtala

ma

egiti

m (yıl)

25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64Yas grubu

kyıl2013 pkyl2023pkyl2033 pkyl2043pkyl2053

kadın

05

812

16O

rtala

ma

egiti

m (yıl)

25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64Yas grubu

eyıl2013 peyl2023peyl2033 peyl2043peyl2053

erkek


5. Yaşam evreleri

Yaşam evreleri [life cycle]: Eğitim, işgücü piyasına giriş, çalışma hayatı, emeklilik, yaşlılık.

Eğilimler:

Eğitimde geçen süre artıyor. İşgücü piyasasına geçiş süresi uzuyor. Emeklilik yaşı tedricen yükseliyor: K 58, E 60. Yaşam beklentisi uzadı: K 81, E 76 (sağlık ↗).

Temel soru: İşgücüne katılım yükselecek (mi?)

Eğitim, işgücü piyasına giriş, çalışma, emeklilik, yaşlılık

0‐‐‐‐‐‐‐‐16‐‐‐‐25‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐60‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐75‐‐‐‐‐?


Davranış etkisi? Bir karşılaştırmalı analizden çıkan sonuç:

Türkiye’de 2008 itibariyle 40‐44 yaş grubunda gözlenen katılım oranı 20 yıl süreyle muhafaza edilecek olursa…

45‐64 yaş grubunda işgücü %35 büyüyecek.

45‐49: 5 puan 50‐54: 8 puan 55‐59: 10 puan 60‐64: 10 puan

Kaynak: Dünya Bankası (2013) The Inverted Pyramid: Pension Systems in Europe and Central Asia Facing Demographic Challenges. Europe and Central Asia Region, Human Development Unit.


Figure 6.3. Potential Labor Force Gain in the Population Aged 45–64, by Age Group


6. Toplumun yaşlanmaya bakışı:

Türkiye’deki denekler nüfusun yaşlandığının farkında değil! Yaşlanmanın getirebileceği sorunların da farkında değil…

Kaynak: Eurobarometer 76.2: Employment and Social Policy, Job Security, and Active Aging, September‐November 2011 (ICPSR 34567)

“20 yıllık gelecekte 65+ nüfusun payı ne yönde gelişecek?”

1. azalacak (%36), 2. değişmeyecek (%33), 3. artacak (%24), 4. bilmeyen (%11).

“Nüfusun yaşlandığını düşünenler var. 65+ nüfus oranında olası bir artış konusunda kaygulu musunuz?”

Evet (%35), Hayır (%57), bilmeyen (%8).


Eurobarometer, devam:

Emeklilik sonrası çalışma konusundaki görüşler olumlu değil. “Emeklilik maaşına hak kazandığınız yaşa ulaştığınızda çalışmaya devam etmeyi düşünüyor musunuz?”

E: 34%, H: 53%, Bilmiyor: %13.

“Resmi emeklilik yaşını bir tarafa bırakacak olursak, bireylerin zorunlu olarak çalışmayı bıraktıkları bir yaş olmalı mı?”

Türkiye E: 78%, H: 18%, bilmiyor: 4%.

Eski EU15. E: 38%, H: 56%, bilmiyor: 6%.

Yeni EU12. E: 52%, H: 39%, bilmiyor: 9%.


7. Sentez

Yaşamın uzaması bir armağan. İlave yıllar nasıl değerlendirilecek?

İşgücüne katılım üzerinden düşünmemiz lazım. Sağlık?

Talep: İstihdam artışları nereden gelecek? İmalat sanayi’nin katkısı sınırlı kalacak. Artışlar hizmetler’den gelecek.

Kadınlar? Eğitim‐doğurganlık ilişkisi… Aile öncelikli politikaların etkisi…

Yaşlılara kim bakacak? Tasarrufları yeterli olacak mı? Sorular… Sorular…


Bu sorulara yanıt verecek verilere, bilgilere haiz değiliz…

diye bitirecektim, ama… konferansta umutlandım! Zamanımız var, iyi değerlendirelim!

David Wise (2010) “Facilitating longer working lives: International evidence on why and how,” Demography, 47: S131‐S149.

J.P. Smith and M. Majmundar (Eds.) Panel On Policy Research and Data Needs to Meet the Challenge of Aging in Asia, National Economic Press.


Kaynaklar:

Agosín, M. R., D. E. Bloom, G. Chapelier, and J. Saigal (2007) “Introduction,” in M. R. Agosín, D. E. Bloom, G. Chapelier, and J. Saigal (eds.), Solving the Riddle of Globalization and Development. Routledge, pp. 1–16.

Becker, G. (1964) Human Capital. Chicago: University of Chicago Press.

Ben‐Porath, Y. (1967) “The production of human capital and the life cycle of earnings,” Journal of Political Economy, 75(4) (Part 1): 352–365.

Bloom, D. E. and J. G. Williamson (1998) “Demographic transitions and economic miracles in emerging Asia,” World Bank Economic Review 12(3): 419–455.

Bloom, D. E., D. Canning, and J. Sevilla (2003) The Demographic Dividend: A New Perspective on the Economic Consequences of Population Change. Rand.

Bloom, D. E., D. Canning and G. Fink (2011) “Implications of Population Aging for Economic Growth.” PGDA Working Paper No. 64

Lee, R. and A. Mason (2010) "Fertility, Human Capital, and Economic Growth over the Demographic Transition.". European Journal of Population 26: 159‐182.

Mincer, J. (1974) Schooling, Experience, and Earnings. New York: Columbia University Press.

Rodrik, D. (2001) “Trading in illusions,” Foreign Policy (March–April): 55–62.

Rodrik, D. (2006) “Goodbye Washington consensus, hello Washington confusion?: A review of the World Bank’s Economic Growth in the 1990s: Learning from a Decade of Reform,” Journal of Economic Literature 44: 973–987.

Documents

Nüfusun Yaşlanması ve Beşeri Sermaye · 2015-11-27 · TNSA (2013): Toplam Doğurganlık Oranı (TDO) = 2.26 TDO 2 Pencere kapanıyor! Bu ne demek? Yaşlanma süreci başlıyor!