Embed Size (px)
Citation preview
İngiliz Yıllık Raporları'nda Türkiye(1922)
DerleyenALİ SATAN
Çeviri: Yrd. Doç. Dr. Ayşegül Angı
Tarihçi Kitabevi Sahibi ve Genel Yay›n YönetmeniNecip Azako¤lu
Editör: Hadiye Y›lmaz
Sayfa tasar›m: Güler K›z›lelma
Kapak tasar›m: Kolektif Atölye
Birinci bask›: Temmuz 2011, ‹stanbul
Boyutlar: 13.5 x 21 cm
Sayfa say›s›: 272
ISBN: 978-605-61533-8-9
© Yay›n haklar› Tarihçi Kitabevi'ne aittir.
Bu eserin bütün haklar› sakl›d›r. Yay›nevinden yaz›l› izin al›nmadan k›smen veya tamamen al›nt› yap›lamaz, hiçbir flekilde kopya edilemez, ço¤alt›lamaz ve yay›mlanamaz.
Tarihçi Kitabeviwww.tarihcikitabevi.com
Moda Caddesi No: 104/A Moda / KADIKÖY-‹STANBUL
Tel: 0216 418 68 86GSM: 0530 370 74 11E-posta: [email protected]
İNGİLİZ YILLIK RAPORLARI'NDA TÜRKİYE (1922)
D e r l e ye n
ALİ SATA N
Çeviri: Yrd. Doç. Dr. Ayşegül Angı
‹Ç‹NDEK‹LER
ÖNSÖZ 11
ÇEV‹RMEN‹N NOTLARI 15
TÜRK‹YE YILLIK RAPOR, 1922 19
I. G‹R‹fi 21
II. TAR‹HSEL BAKIfi 2 7
II.1. Paris Mart Önerileri ve ‹stanbul'a Karfl›
Yunanl›lar›n Giriflti¤i Darbenin Baflar›s›zl›¤› 27II.2. Yunanl›lar›n Anadolu'da Çöküflü ve Mudanya
Mütarekesi 49II.3. Saltanat›n Kald›r›lmas› ve Merkezi Hükümet'in
Düflüflü, Padiflah'›n Kaçmas› ve ‹stanbul'un Milliyetçiler Taraf›ndan Ele Geçirilmesi,
Lozan Konferans› 73
III. DIfi ‹L‹fiK‹LER 97
Büyük Britanya 97
Fransa 100
Di¤er Ülkeler 102
IV. ‹Ç S‹YASET 113
V. PAN‹SLAM‹ZM 119
VI. TÜRK‹YE'DEK‹ HIR‹ST‹YAN AZINLIKLAR 123
VII. ‹STANBUL'DAK‹ RUSLAR 131
VIII. EKÜMEN‹K PATR‹KL‹K 135
IX. ‹KT‹SAD‹ VE T‹CAR‹ ‹L‹fiK‹LER 139
I. Evre 139A. ‹stanbul'da Bulunan Merkezi Hükümet'in
Yönetimi 1411. Yan›c› S›v›lar›n Muhafazas›n› Düzenleyen
Kanun Tasar›s› 1412. Yan›c› S›v›lar›n Yüzer Haldeki Mavnalarda
Muhafaza Edilmesi 1413. ‹tfaiye Vergisi (Yang›n Vergisi) 1424. Belediye Vergileri 1435. Vergiler 1436. Uyuflturucu Kontrolü 1457. Gümrük 145
B. Yunan ‹daresinin ‹ktisadi Durum Üzerindeki Etkisi 146
C. Kemalist Yönetim 147
II. Evre 147Kemalist Yönetim veya Büyük Millet Meclisi'nin
Yönetimi 147Yabanc› fiirketlerin Tescili 155S›hhi Yükümlülükler 158Yabanc› Ticari Markalar›n Tescili 159Yaz Saati Uygulamas› 160Savaflta Afl›r› Kazanç Vergisi 161‹ktisadi Pakt 164
X. ‹fiGÜCÜ 1691. Hamallar veya Kap›c›lar Cemiyeti 169
2. Mavnac›lar Cemiyeti 170
XI. ADL‹ MESELELER 175
XII. ASKER‹ OLAYLAR 179
XIII. DEN‹Z KUVVETLER‹ 189
EK 193
TURKEY ANNUAL REPORT, 1922 197
D‹Z‹N 253
Yrd. Doç. Dr. Ali Satan - Marmara Üniversitesi Fen-Ede-biyat Fakültesi Tarih Bölümü Ö¤retim Üyesi. 1990 y›l›n-da ayn› üniversitenin Atatürk E¤itim Fakültesi Tarih Bö-lümü'nden mezun oldu. Marmara Üniversitesi TürkiyatAraflt›rmalar› Enstitüsü Atatürk ‹lkeleri ve ‹nk›lâp TarihiAnabilim Dal›'nda yüksek lisans e¤itimini tamamlad›. ‹kiy›l boyunca ‹ngiltere'de, kütüphane ve arfliv çal›flmalar›yapt›. 1994'te "Türk ‹nk›lâb›n›n ‹ngiltere Bas›n›na Yans›-malar›" konulu yüksek lisans tezini verdi. Ayn› enstitüdedoktoras›na bafllad› ve 2001 y›l›nda "Halifeli¤in Kald›r›l›-fl›" teziyle doktor unvan›n› kazand›. Cumhuriyet tarihiyleilgili bilimsel çal›flmalar›n› ve yay›nlar›n› sürdüren Yrd.Doç. Dr. Ali Satan'›n, Halifeli¤in Kald›r›lmas› (GökkubbeYay›nlar›, 2008) ve Son Halife Abdülmecid Efendi (Do¤anKitap, 2009) adl› çal›flmalar› yay›nland›. Satan, ayn› za-manda I. Dünya Savafl›'nda Türk esirlerin anlat›ld›¤› Bek-le Beni Vatan ve Dünden Yar›na K›br›s belgesellerininmetin yazarl›¤›n› ve dan›flmanl›¤›n›; Ölüm ve Sürgün: BirGöç Hikâyesi adl› belgeselin de dan›flmanl›¤›n› yapt›. Sa-tan, 2008 y›l›nda TRT Radyo 1'de "Siyasi Portreler" (50hafta) ve 2009-2010 y›l›nda "Eski Sorulara Yeni Cevaplar"(100 hafta) adl› programlar› yapt›. 2010 y›l›nda TRT Ha-ber Televizyonu'nda "Tarih Dergisi" program›n› haz›rlad›.(Prof. Dr. Zekeriya Kurflun ve Prof. Dr. Ahmet Kavas ilebirlikte.)
ÖNSÖZ
‹ngiliz Y›ll›k Raporlar›'nda Türkiye dizisinin üçüncükitab› olan 1922 tarihli Türkiye raporunu Türkçe ve ‹ngi-lizce orijinal metniyle birlikte yak›n tarih merakl›lar›nasunuyoruz. ‹ngiliz Yüksek Komiseri Nevile Henderson,‹stanbul'daki ‹ngiltere askeri ve sivil misyonuyla birliktehaz›rlad›klar› bu raporu, dönemin ‹ngiltere D›fliflleri Ba-kan› olan Lord Curzon'a sunmufltur. Raporun üst yaz›s›n-dan ö¤rendi¤imize göre bu tip ülke raporlar› D›fliflleri Ba-kanl›¤›'n›n yönergesi gere¤i haz›rlanmaktad›r. 1922 Y›ll›kRaporu, Kas›m 1922 tarihi itibariyle Lozan Bar›fl Konfe-rans›'n›n bafllam›fl olmas› dolay›s›yla gecikmeli olarak 12Kas›m 1923 tarihinde ‹ngiliz D›fliflleri Bakanl›¤›'na ulafl-m›flt›r. ‹stanbul'daki Yüksek Komiserli¤in Lozan Konfe-rans›'na verdi¤i uzman deste¤i nedeniyle y›ll›k rapora ge-rekli zaman ve personel ayr›lamam›flt›r.
Rapor, üst yaz›s›nda yer alan flu cümleler ile takdimediliyor: "1922 senesinin gözden geçirilmesi amac›ylahaz›rlanan bu rapor, iyi bir biçimde kaleme al›nm›flt›r veTürkiye'de yaflanan belli bafll› olaylar›n yan› s›ra Lo-zan'daki son müzakere öncesi Müttefiklerin aralar›ndabu kritik y›l boyunca yapt›¤› bir dizi karmafl›k görüflme-leri de takdire flayan bir biçimde aç›k ve eksiksiz izah et-
11
mektedir. 159-169 aras›ndaki maddeler daha önce oldu-¤u gibi iç politika ile ilgili olarak iyi bir özet sunmakta-d›r. Türkiye'nin di¤er Müslüman ülkeler ile iliflkilerinede¤inen 146-155 aras›ndaki maddeler, Panislamizmmeselesini anlatan 170-175 aras›ndaki maddeler ile bir-likte okunmal›d›r. Amerika Birleflik Devletleri ile iliflkiler-den yüzeysel olarak bahsedilmifltir (Madde 141). Ancakdaha sonra 1923 y›l› boyunca edinilen bilgiler, verilensözde 'Chester ‹mtiyaz›' ve Lozan'da Amerika BirleflikDevletleri gözlemcilerinin üzücü faaliyetleri, Ameri-ka'n›n Türkiye üzerindeki entrikalar› konular›na yenibir aç›kl›k getirdi."
Bu üst yaz›da, D›fliflleri Bakanl›¤›'n›n Kuzey, Merkez,Bat› ve Amerika flubelerinin raporun ilgili paragraflar›nabakmalar› öneriliyor. Ayr›ca D›fliflleri Bakanl›¤› d›fl›ndakiilgili devlet kurumlar›na da alakal› paragraflar›n gönderil-mesi G.W. Rendel imzas›yla üst yaz›da flöyle belirtilmifl:
"Harp Dairesi, 274-285. maddeler. Deniz Bakanl›¤›,Deniz Ticareti fiubesi, B. of T. 286-291. maddeler. Hin-distan Dairesi, 110-112, 121-124, 170-175. maddeler.Koloni Dairesi, 170-175. maddeler. Çal›flma Bakanl›¤›,251-264. maddeler. Sa¤l›k Bakanl›¤›, 229. maddeler."Raporun üst yaz›s›nda özel sekreterli¤e gönderilmesi is-te¤i ve "Sir Eyre Crowe taraf›ndan 23 Ocak 1924'te görül-müfltür" notu bulunmaktad›r.
1922 raporunun önemli bir bölümünde ‹ngiliz YüksekKomiserli¤i, Anadolu'da Türklerin savafl› nas›l olup dakazand›¤›n›n muhasebesini yap›yor. Yunanl›larla beraber‹tilaf Devletleri'nin savafl› kaybetmesinin buruklu¤u için-
12
İNGİLİZ YILLIK RAPORLARI'NDA TÜRKİYE (1922)
de, ma¤lubiyetin faturas› büyük ölçüde Frans›z ve ‹tal-yanlar›n ihanetine ba¤lan›yor. Rapor, Mondros Mütareke-si öncesi ve sonras›nda ‹tilaf Devletleri'nin aralar›nda ya-flad›klar› çekiflmeleri, tavizleri, planlar›, aç›k bir dille or-taya koyuyor. Yine rapor, ‹stanbul'da Osmanl› idaresininson bulup TBMM idaresinin ad›m ad›m hâkim olmas›n›ve bu süreçte ‹flgal Komiserliklerinin ellerinden tek tekyetki ve imkânlar›n›n nas›l al›nd›¤›n› anlatmas› bak›m›n-dan oldukça dikkat çekici. Raporda, Ankara'n›n ‹stan-bul'a hâkim olmas› sürecinde eski payitahtta 15 bin bü-rokrat›n iflsiz kalaca¤› ileri sürülüyor.
Raporda merakl›lar›n dikkatini çekecek bir bilgiye da-ha yer veriliyor: Refet Pafla'n›n General Harrington ileyapt›¤› gizli bir mutabakat neticesinde ‹tilaf Devletleri ileiliflkisi iffla olmufl Osmanl› vatandafllar›n›n Türk makam-lar›na baflvurmadan y›l sonuna kadar ülke d›fl›na ç›kar›l-mas›na müsaade edildi¤i bildiriliyor.
‹ngiliz Yüksek Komiseri, kendi arac›l›¤› ile Sultan Vah-dettin'in ülkeyi terk edifli ile ilgili olarak da flu tespitlerdeb u l u n u y o r : "Padiflah hayat›n› kurtarmak için kaçmas› ge-reken an›n geldi¤ine karar verdi; Padiflah'›n hakl› gerek-çeleri vard›. Muhaf›zlar› Refet Pafla taraf›ndan de¤ifltiril-miflti. Kalmas› ne kendi ne de halk›n›n ç›kar›na idi. Git-m e s iy l e Ankara'n›n ferahlam›fl olmas› büyük ihtimaldi."
Rapor Türk kaynaklar›nda fazla vurgulanmayanönemli bir gerçe¤i de ortaya koyuyor. O da, Büyük Ta-arruz'dan önce Temmuz 1922'de Yunan kuvvetlerinin ‹s-tanbul'u iflgal etmek için harekete geçtikleri, bu tehlikekarfl›s›nda ‹ngiliz Akdeniz Üssü'ndeki bütün gemilerin ‹s-
13
Ö N S Ö Z
tanbul'da topland›¤›, ‹tilaf Devletleri'nin ortak kararl›l›¤›ile Yunan kuvvetlerinin flehre giriflinin engellendi¤i.
1922 raporunda Paris Konferans›'n›n Mart 1922 bar›flönerisine oldukça genifl yer ayr›ld›¤› görülüyor. Bu bar›flönerisine bizim kaynaklarda Yunanistan'la beraber ‹stan-bul Hükümeti'nin hemen evet dedi¤i zikredilmesine ra¤-men 1922 raporu, ‹stanbul'un Ankara'dan farkl› bir ceva-b› olmad›¤›n› vermedi¤ini, askeri konularda da Ankara'yasorulmas›n›n gerekti¤i fleklinde kendilerini flafl›rtan bircevap verdi¤ini yazmaktad›r.
Bu raporun ‹ngilizceden çevirisini Marmara Üniversi-tesi Fen Edebiyat Fakültesi ‹ngilizce Mütercim ve Tercü-manl›k Bölümü Ö¤retim Üyesi Yrd. Doç. Dr. AyflegülAng› yapt›. Ayn› bölümde Ö¤retim Üyesi olan BurakÖzsöz ile Tarihçi Kitabevi sahibi ve Genel Yay›n Yönet-meni Necip Azako¤lu ise çeviri kontrolünü üstlendi. Ra-porun eksik sayfalar›n› da Londra'dan de¤erli kardeflimfiinasi Ery›lmaz bulup gönderdi. Metnin kitap halinegelmesini ise yine editörümüz Hadiye Y›lmaz sa¤lad›.Rapora katk›da bulunan Say›n Cahit Kayra, Prof. Dr. Vah-dettin Engin, Ayflen Zaman Pur ve eme¤i geçen herkeseteflekkür ediyorum.
Tarihi anlama gayretimize katk› sunmas› dile¤i ile.
Ali SATAN
14
İNGİLİZ YILLIK RAPORLARI'NDA TÜRKİYE (1922)
ÇEV‹RMEN‹N NOTLARI
‹ngiliz Y›ll›k Raporlar›'nda Türkiye 1922 k i t a b › n ›Türkçeye çevirirken do¤ru anlam› ve vurgular› yakalaya-bilmek oldukça derin bir inceleme gerektirdi. Sadece me-tin içindeki cümleleri anlamak de¤il, yaz›lanlar›n içindebulunulan›n tarihsel dönemdeki anlam›n› de¤erlendiripsindirmek ve bundan sonra ‹ngilizlerin yazd›¤› raporuyorumsuz ancak anlam ve derinli¤ini kaybettirmeden ay-nen yans›tmak istedik.
Bana bu f›rsat› sunan Yrd. Doç. Dr. Ali Satan ve özelilgi alanlar›mdan birini daha de¤erlendirme olana¤›n› ya-ratan Burak Özsöz'e teflekkür ediyorum. Birleflmifl Millet-ler'den edindi¤i birikimle Türk-‹ngiliz iliflkilerindeki dip-lomatik derinli¤i kavramama ve metinde kullan›lan keli-melerin Türkçeye çevrilmesinde tarafs›zl›¤›m› koruyarakdönemin tarihsel derinli¤ine ulaflmamda katk›da bulunanCando¤an Orlu'ya ve London Diplomatic Academy üye-si Dr. Levent Orlu'ya katk›lar›ndan dolay› flükranlar›m›sunar›m. Atatürk'ün "Gerçeklerden korkmay›n›z" sözün-den hareketle, 1922 ‹ngiliz raporunun çevirisini tarihindo¤ru yorumlanmas›na katk› sa¤lamas› temennisiyleokuyucular›m›z›n de¤erlendirmelerine sunuyoruz.
15
VI. TÜRK‹YE'DEK‹ HIR‹ST‹YAN AZINLIKLAR
176. 1922 senesinin ilk aylar› boyunca Ankara Hükü-meti, Karadeniz'in k›y› bölgesinden Rum nüfusu sürme-ye devam etti. Birçok Amerikal› görgü flahidi taraf›ndananlat›lan sürgünlerin yürütüldü¤ü flartlar, Do¤u Anado-lu'dan Rum unsurunu kökünden temizleyerek, AnkaraHükümeti'nin az›nl›klar sorununu çözmek için planl› birteflebbüste bulundu¤una iliflkin flüpheye hiç yer b›rak-mad›. Birkaç bin erkek, kad›n ve çocuktan oluflan toplu-luk, gruplar halinde so¤uk havada, da¤ yollar› üzerindenyar› giyinik ve açl›k, susuzluk ve hastal›¤a yenik bir fle-kilde, içerilere kadar tehcir edildi. Tehcir edilenlerin sa-y›s›n› tahmin etmek bile imkâns›z. Ancak sadece Si-vas'tan 70.000 muhacirin geçti¤i rapor edildi¤ine göre burakam tehcirin büyüklü¤ü hakk›nda bir fikir verebilir. Butoplulu¤un büyük bir k›sm›n›n son derece ›st›rap vericiflartlarda öldü¤ü konusunda flüphe duyulamaz.1
177. Binbafl› Yowell ve Amerikan Yak›ndo¤u Yard›mTeflkilat›'ndan Doktor Ward'un, Harput'taki bu sürgünler
123
1 Rapor, Rum tehciriyle ilgili olarak sadece yolda bu insanlarla karfl›la-flan kiflilerin tan›kl›klar›n› aktar›yor. Bu konuda arflivlere dayal› olarakyap›lm›fl çal›flmalara göre 16 Kas›m 1922'de "harp bölgesi karar›"n›nkald›r›lmas›na kadar 64 bin Rum k›y› bölgelerinden Sivas, Tokat, Yoz-gat, Çorum ve Karahisar-› fiarki'ye sevk edilmifltir. Ayr›nt›l› bilgi içinbkz. Hadiye Y›lmaz, Arfliv Belgeleri Ifl›¤›nda Pontus Meselesi, AtatürkAraflt›rma Merkezi, Ankara, 2010.
s›ras›nda görmüfl olduklar›n› Times ile yapt›klar› röpor-tajda ifade etmeleri ile toplumun dikkati bu olaya çekil-mifl oldu. ‹ngiliz bas›n›nda oluflan öfke Ankara'n›n pro-testo hücumuyla karfl›land›. Ankara'n›n bu hücumunu os›rada Ankara'da Türk-Amerikan ticaret anlaflmas› görüfl-melerini yürüten Amerikal›lar da desteklediler. Çünküonlar›n görüflüne göre ‹ngilizler bu facia söylentilerinis›rf Amerikan antlaflmas›n› bozmak amac›yla kas›tl› ola-rak ç›karm›fllard›. Ne yaz›k ki Amerikan Yüksek Komis-yonu'nun da bir yere kadar bu görüfllere kat›ld›¤› resmi-leflmifl görünüyordu.
178. Pontus Rumlar›n›n lehine al›nan bütün yereltedbirler faydas›zd›. Bu sürgünlerle ilgili Müttefik YüksekKomiserlerince Ankara Hükümeti'ne ulaflt›r›lan protestoRumlar›n ve Bat› Anadolu'daki Yunan Ordusu'nun bu-lundu¤u yerlerde yerel halka uygulad›¤› iddia edilen me-zalimle ilgili bir dizi karfl› suçlamayla cevaplanm›flt› veUluslararas› K›z›lhaç Örgütü'nün temsilcisi Doktor Rü-rich'in Karadeniz k›y› bölgesindeki Rum nüfusa yard›myapmas›na izin verilmesi ricas› keyfi olarak geri çevrildi.
179. Di¤er taraftan Binbafl› Yowell'in ve di¤erlerininraporlar›nda ortaya konan a¤›r flartlar›n bir sonucu olarakMajesteleri'nin Hükümeti, 14 May›s tarihinde Frans›z, ‹tal-yan ve Amerikan Hükümetlerine az›nl›klar›n durumunuaraflt›rmak üzere Anadolu'ya bu dört gücün her birininözenle seçilmifl subaylar›n› göndermeleri önerisinde bu-lundu. Daha sonra bu öneriye, benzer bir komisyonunYunan Or d u s u'nun iflgal etti¤i bölgeye efl zamanl› olarak
124
İNGİLİZ YILLIK RAPORLARI'NDA TÜRKİYE (1922)
gönderilmesi de ilave edildi. ‹talyan Hükümeti hemen r›-za gösterdi. Amerika Birleflik Devletleri Yüksek Komis-yonu 8 Haziran tarihine kadar bu konuda Ankara Hükü-meti ile kurulacak olan temasa kat›lma talimat›n› alama-d› ve Frans›z Hükümeti, Ankara Hükümeti'nin savafl ha-linde bulundu¤u güçlerin vatandafllar›n› kendi bölgeleri-ne kabul etme konusundaki muhtemel isteksizli¤indenyola ç›karak, önerilen araflt›rma komisyonlar›n›n tarafs›zolmas› ve K›z›lhaç temsilcilerinden oluflturulmas›yla ilgilikarfl› önerisini getirdi¤inde ise ay›n sonu oldu.
180. Majesteleri'nin Hükümeti ve ‹talyan Hükümetiyaklaflan sonbahardan önce, Anadolu'nun da¤l›k bölge-lerindeki ifllerin yap›lmas› imkâns›z hale gelmeden öncekomisyonlar› kurmakla zaman kaybetmemek için o öne-riyi kabul etti. Ancak Frans›z Yüksek Komiseri, 29 Tem-muz tarihine kadar Ankara ile temasta bulunma konu-sunda talimat almad› ve hatta o geç tarihte Amerika Hü-kümeti, temsilcisine hâlâ talimat vermemiflti. Ankara Hü-kümeti'ne yine de nota haz›rland› ve nota gönderilmeküzere iken Uluslararas› K›z›lhaç Örgütü'nün siyasi e¤ilimtafl›yan bu araflt›rmaya kat›lma konusunda itiraz› bulun-du¤u haberi al›nd›. Uluslararas› K›z›lhaç Örgütü, ilgilihükümetlere, son temas için bir rapor düzenleyecek he-yetlerini Anadolu'ya gönderme önerisinde bulundu. Ör-güt bu sebeple oluflacak masraflar› karfl›lamak için budört hükümetin her birini önceden 1,000 £ katk›da bu-lunmaya ça¤›rd›. Katk›da bulunma konusunda FransaHükümeti gerçekten de istekli de¤ildi. Uluslararas› K›z›l-haç Örgütü'nün temsilcisi ‹stanbul'a bu nedenle A¤ustos
125
TÜRKİYE'DEKİ HIRİSTİYAN AZINLIKLAR
ay›n›n ortas›nda ulaflm›flt›. Ankara Hükümeti ile görüfl-meleri tamamlanmadan önce Anadolu'daki son Türk sal-d›r›s› h›zl› ve çok baflar›l› bir biçimde geniflletilmiflti veMajesteleri'nin Hükümeti, Müttefik ve Birleflik GüçlereAnadolu'daki az›nl›klar›n korunmas›n›n en iyi nas›l te-min edilebilece¤i konusunda Milletler Cemiyeti'ne bafl-vurmay› teklif etti.
181. Bu arada Mart ay›nda Paris'teki D›fl ‹flleri Bakan-lar› toplant›s› münasebetiyle Lord Curzon, Bakan Poinca-re'in isteksizli¤ine ve Bay Schanzer'in ilgisizli¤ine ra¤-men az›nl›klarla ilgili maddelerin ve bu az›nl›klar›n du-rumlar›n›n Milletler Cemiyeti temsilcilerinin do¤rudangözetimi alt›nda olmas›n› düzenleyen Türk kanunlar›n›nuygulanmaya konulmas›yla ilgili genifl kapsaml› bir for-mülün benimsenmesini sa¤lam›flt›.
182. Ayn› zamanda az›nl›klar meselesinin yeni bir yö-nü ortaya ç›km›flt›. Anadolu'da Rum mülkiyet hakk›n›nsürdürülemeyece¤i belli olmufltu. ‹zmir'in Yunan asker-lerince tahliye edilmesi ile ilgili Paris karar›, o bölgedekiH›ristiyan az›nl›klar için gerekli tedbirleri düflünmeyi ve-ya oradan toplu olarak güvenli bir biçimde ayr›lmalar›n›temin etmek için büyük bir ihtimalle oluflacak olan yar-d›m isteme durumuna haz›rlanmay› bile gerekli hale ge-tirdi. Bu say›n›n, Yunan güçlerine gizli bir biçimde baz›görevlerde hizmet vermifl olan tehlike alt›ndaki 60.000civar›nda Osmanl› tebaas›ndan erke¤i de kapsayan yak-lafl›k 600.000 kifliden olufltu¤u tahmin edildi. Bunu arafl-t›rmak üzere Müttefik Güçleri'nin askeri temsilcileri ve
126
İNGİLİZ YILLIK RAPORLARI'NDA TÜRKİYE (1922)
Müttefik Yüksek Komisyonu'nun dan›flmanlar›ndan olu-flan bir alt komisyon kuruldu. Çünkü bu sorun, ayr›nt›la-r›n› ‹stanbul'daki Generaller Konseyi'nin haz›rlayaca¤›,Anadolu'nun tahliye edilmesi denetimini içeren askeriplan›n ayr›lmaz bir bölümü idi.2
183. Burada da somut hiçbir sonuç elde edilmedi.Yunanl›lar›n Anadolu'yu sakin bir biçimde, az›nl›klar›nkorunmas›na istinaden al›nacak tedbirlere dayanaraktahliye etmesi için savaflan taraflar aras›nda bir ateflkesiiçeren Paris önerileri olgunlaflmad› ve Türk kuvvetlerininbeklenmedik baflar›s›ndan dolay› bu sorun, h›zl› ve ha-zin bir çözüme kavufltu. Yunanl›lar›n kaç›fl› boyuncabahsedilen H›ristiyanlardan ve iç k›s›mlarda ikamet edenÇerkezlerden kaçabilecek olanlar sahile do¤ru kaçt›. Ge-ri çekilen ve bütünüyle morali bozulan Yunan birlikleri,Müslüman halka karfl› her türlü afl›r› davran›flta bulundu.Türkler h›zl›ca pefllerine düfltü ve 9 Eylül tarihinde ‹z-mir'e ilk girdiklerinde davran›fllar› örnek olarak gösteril-meye uygun olsa da k›sa süre içinde eskiden kalma yön-temlerine geri döndüler. 11 Eylül tarihinde ve bunu ta-kip eden günlerde Ermeni mahallesinde sistematik birbiçimde katliam haz›rlad›lar. Bundan sonra flehrin H›ris-tiyan kesimini neredeyse tümüyle yok eden yang›n,
127
TÜRKİYE'DEKİ HIRİSTİYAN AZINLIKLAR
2 Yunan baflar›s›zl›¤› üzerine H›ristiyan Rumlar›n Anadolu'dan ç›kart›l-mas›n›n ‹tilaf Yüksek Komisyonu'nca askeri tahliye ile birlikte düflü-nüldü¤ü görülüyor. ‹ngiltere, Fransa, ‹talya ve Yunanistan'›n kendileriile do¤rudan iflbirli¤i yapan yapmayan Anadolu H›ristiyanlar›n›n Tür-kiye'den tahliye edilmesinde mutab›k olduklar› anlafl›l›yor. Bu mutaba-kat›n uzant›s› olarak 30 Ocak 1923'te Türkiye-Yunanistan aras›nda Nü-fus Mübadelesi anlaflmas› yap›ld›.
200.000 kifliyi evsiz b›rakt› ve paras›z mülteciler r›ht›m›doldurdu.
184. Türklerin ateflkesi kabul etmeleri ve genel afilan etmeleri için bask› yap›larak Rum sakinlerine Ana-dolu'da kalmalar›n›n sa¤lanmas›n›n teminine yönelik bü-tün teflebbüsler boflunayd›. Mustafa Kemal ‹zmir'e vard›-¤›nda, BMM'nin yetkisini alana kadar orada y›¤›lm›fl olanmültecilerin tafl›nmalar›na izin vermeyi reddetti. En so-nunda Müttefik amirallerinin yo¤un bask›s› alt›nda ancakizin verdi. Do¤u Akdeniz'de bulunan ifle yarar bütün ‹n-giliz ticari gemileri Majesteleri'nin Hükümeti'nce kiralan-d› ve ‹zmir'e do¤ru gönderildi. 16 ve 30 Eylül günleriaras›nda ‹ngiliz ve Amerikan deniz güçlerinin büyükgayretleriyle ve Frans›zlar›n bir parça yard›m›yla, bu ge-milere ve talep edilmifl olan tüm Yunan ticaret gemileri-ne 200.000'den fazla mülteci bindirilerek Adalara veyaYunanistan'a gönderildi.
185. Bu s›rada Do¤u Trakya'n›n Türkiye'ye iade edil-mesi ilkesi kabul edilmiflti ve ‹zmir ve komflusu olan li-manlar›n tahliyesi tamamlanmadan önce, bu bölgedekiRum nüfusla birlikte, Anadolu k›y›lar›ndan Marmara De-nizi'ni geçerek yollar›n› bulan çok say›daki di¤er mülte-cileri göndermek için giriflimde bulunulmas› gerekmiflti.Milletler Cemiyeti temsilcileri taraf›ndan ço¤unlukla ka-rada denetlenen bu intikal düzenli olarak yürütüldü veMajesteleri'nin Hükümeti'nin kiralad›¤› gemilerle GüneyTrakya limanlar›ndan Makedonya'ya pek çok kifli tafl›n-d›. Bu sayede bu mültecilerin ço¤unlu¤u en az›ndan
128
İNGİLİZ YILLIK RAPORLARI'NDA TÜRKİYE (1922)
yanlar›na büyükbafl hayvanlar›n›, tar›m aletlerini ve kifli-sel mallar›n› alabildiler. Ayn› zamanda daha önceki sür-günden kurtulan do¤u vilayetlerindeki birçok Rum ‹stan-bul'a ve oradan da Yunanistan'a kaçt›. ‹zmir'in düflme-sinden sonra ‹stanbul'daki Rumlar ve Ermeniler de pani-¤e kap›ld› ve y›lsonuna kadar bunlardan 90.000 kadar›bu kaç›fla kat›ld›.
186. Milliyetçilerin zaferinden bu yana Türkiye'denkaçm›fl olan mültecilerin say›lar› kabaca afla¤›da belirtil-mektedir:
‹zmir ve civar›ndan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .250.000
Do¤u Trakya'dan
(Kuzey Bat› Anadolu'dan gelenler dahil) . . . . . . .350.000
‹stanbul ve Karadeniz limanlar›ndan . . . . . . . . . .150.000
Toplam . . . . . . . . . .750.000
187. Sahip oldu¤u genç iflgücünün önemli bir k›sm›Anadolu'da esir kalm›fl olan Yunan Hükümeti bu kadarçok say›da göçmeni yerlefltirmekte do¤al olarak baflar›-s›z oldu. Ekim ay›nda Yüksek Komiser olarak DoktorNansen'i ‹stanbul'a gönderen Milletler Cemiyeti'nin malikaynak için güçlere yapt›¤› yard›m ça¤r›s›na Büyük Bri-tanya, hemen olumlu cevap verdi ve ‹ngiliz özel yard›mderne¤i, Yunanistan'da faaliyet göstermeye bafllad › .Amerikan Yard›m Cemiyetleri de büyük ve etkili yard›m-lar yapt›lar.
129
TÜRKİYE'DEKİ HIRİSTİYAN AZINLIKLAR
188. Lozan Konferans›'n›n nihai neticesi ne olursa ol-sun, Türklerin gelecek y›llar içerisinde kendi tarz›nda H›-ristiyan az›nl›klar sorununu sonuçland›rmaya karar ver-mifl oldu¤u daha flimdiden ortadad›r. Geçmiflte ülkeninserbest mesleklerinde ve ticaretinde ve hatta Osmanl›‹mparatorlu¤u'nun güçlü oldu¤u zamanlarda ordusundaen yetenekli unsur olan, bir zamanlar›n zengini genifl H›-ristiyan nüfusa katliam yapm›fllar; yollarda veya iflçigruplar› içinde onlar› ölüme sürmüfller; korkutmufl veonlar› ülkeyi terk etmek zorunda b›rakm›fllard›r. ElbetteMilliyetçi Türkiye'nin bu hareketi uzun dönemde kendi-si için önemli zarara yol açacakt›r; ancak bu do¤rudanma¤dur olanlar ve Büyük Britanya gibi üretim ve ticaretaç›s›ndan bir çöküfl yaflamakta olan güçler için küçük birteselli bile say›lamaz.
130
İNGİLİZ YILLIK RAPORLARI'NDA TÜRKİYE (1922)
VII. ‹STANBUL'DAK‹ RUSLAR
189. Geçti¤imiz y›l ‹stanbul'daki Rus mülteciler soru-nunun çözümünde önemli ilerlemeler sa¤lanm›flt›r. Mül-tecilerin say›s› Kas›m ay› itibariyle 28.000'e kadar düflü-rülebilmifl, bunlar›n 8.000'ine sürekli, 15.000'ine geçici iflbulunabilmifltir. Bu sonuçlar, senenin bafl›nda Sir Samu-el Hoare'nin ziyaretinin ilave soluk getirmesi, AlbayProcter ve Bay Childs'›n maharetli idaresinde çal›flan Mil-letler Cemiyeti'nin yerel komisyonunun esas itibar›yla so-runla gayretli bir flekilde u¤raflmas› sayesinde al›nm›flt›r.
190. Milletler Cemiyeti'nin bafll›ca çabas›, mültecile-rin tahliyesinde bu zümrenin Türkiye'den daha uyumluyaflayabilecekleri ülkelere yerlefltirilmesine do¤ru yön-lendirilmiflken, Amerikan Hibe Kurulu taraf›ndan ba¤›fl-lanan ordu mühimmat fazlas›n›n sat›fl›ndan elde edilengelir yard›m›ndan yararlanan "Uluslararas› Yard›m Fonu"hiçbir geçim arac›na sahip olmayan Ruslar›n gerçek hi-mayesini üstlenmeye 1 Temmuz gününe kadar devametti. Daha önce bu iflten çekildi¤ini aç›klam›fl olan Ame-rikan K›z›lhaç Örgütü de hem hasta hem de sakat olan-lar›n bak›m›n› üstlenmede ve meflru mültecilerin tahliye-sinde hat›r› say›l›r ölçüde yard›m etti. Bir ‹ngiliz örgütü
131
taraf›ndan da yararl› bir ifl yap›lm›flt›r ve kurulan "RusYard›m ve ‹mar Fonu" Büyükdere'de bulunan Rus ‹mpa-ratorlu¤u Büyükelçili¤i'nde Rus çocuklar› için bir okulyap›lmas› çal›flmalar›n› baflar›yla yürütmüfltür.
191. Afl›lmas› gereken as›l zorluk mali güçlüklerdi.Temmuz ay›nda fon eksikli¤i yüzünden "Uluslararas›Yard›m Fonu" çal›flmay› b›rakmaya mecbur kald›. Di¤ertaraftan Amerikan yard›m kurulufllar› yard›ma devam et-ti ve do¤rudan yard›m çal›flmalar›n› üstlenmenin yan› s›-ra Milletler Cemiyeti'nin mültecileri tahliye etmek için ih-tiyaç duydu¤u ve 10.000 £'luk k›sm› beklenmedik olay-larda kullan›lmas› için Majesteleri'nin Hükümetince hibeedilmifl olan, 30.000 £'luk para yard›m›n› toplayabildiler.
192. ‹ngilizlerin do¤rudan menfaatleri hakk›nda:Kalan mültecilere ve onlar›n Türkiye d›fl›nda çeflitli yer-lere tahliyeleri için Milletler Cemiyeti'ne May›s ay›ndaufak bir ek ödeme yap›larak, sonunda Tuzla Kamp› ka-pat›ld›.
193. Majesteleri'nin Hükümeti'nin yükümlülükleri,mültecilerin Limni Adas›, M›s›r ve K›br›s'taki kamplardanS›rbistan'a gönderilmeleriyle ve bunlar›n gelecekteki ge-çimlerinin sorumlulu¤unu art›k üzerine alm›fl olan Millet-ler Cemiyeti'ne verilen toplu para ile bitirildi.
194. Buradaki tek sorun, 1919-1920 y›llar›nda üç hü-kümet taraf›ndan yerine getirilen, Odesa ve Novoros-sisk'den tahliye edilen mültecilerin ‹stanbul'daki PrensAdalar›'na yerlefltirilmeleri amac›yla yap›lan resmi talebin
132
İNGİLİZ YILLIK RAPORLARI'NDA TÜRKİYE (1922)
son karfl›l›¤›n›n hâlâ ödenmemesidir. Bu konu, ancakMüttefik Güçleri'nin, e¤er olursa, hangi miktarda ödemeyap›laca¤› ile ilgili anlaflmaya varmas›yla sonuçland›r›la-bilinir.
133
İSTANBUL'DAKİ RUSLAR
VIII. EKÜMEN‹K PATR‹KL‹K
195. Bu kadar çok entrika ve çekiflmeye ra¤men Ve-nizelos yandafllar› 8 Aral›k 1921 tarihinde MonsenyörMeletios Metaxakis'i Rum Ekümenik Patri¤i olarak seçmekonusunda özel bir baflar› elde etti. Türk Hükümeti yinede seçimin meflrulu¤unu tan›may› reddetti ve 1922 y›l›-n›n Ocak ay›nda Müttefik Güçleri Yüksek Komiserleri,Monsenyör Meletios ile yaln›zca merasimsiz ve gayri res-mi bir iliflki yürütmeleri ve Patriklik ile sadece kurumolarak temas etmeleri talimat›n› ald›lar. Monsenyör Me-letios'un taç giyme töreninin öncesi ve sonras›nda tav›r-lar›n› de¤ifltirmeleri konusunda Müttefik Güçleri YüksekKomiserleri'ni ve özellikle ‹ngiliz Yüksek Komiseri'ni ik-na etmek için birtak›m giriflimlerde bulunulmas›na ra¤-men, bu giriflimler baflar›s›z oldu ve bütün bir sene bo-yunca iliflkiler belirlenen ilkeye göre sürdürüldü. Yaln›zfiubat ay›nda Papa'n›n ölmesi üzerine Patrik'in gönder-mifl oldu¤u baflsa¤l›¤› dile¤ine teflekkür etmek için Pa-pa'n›n Apostolic temsilcisinin1 Patrikhane'ye resmi bir zi-yarette bulunmas› oldukça dikkat çekti. Bu ziyaretin
135
1 Vatikan'la diplomatik iliflkisi olmayan bir ülkedeki Papa'n›n temsilcisi.
1453 senesinde ‹stanbul'un düflmesinden bu yana, butürden yap›lm›fl olan ilk ziyaret oldu¤u bildirildi.
196. Monsenyör Meletios patrik olarak 6 fiubat tari-hinde taç giydi¤inde, Müttefik Güçler Yüksek Komiser-leri'nin hiçbiri merasimde temsil edilmedi. Türk Hükü-meti'nin Patrik'i tan›mamas›n›n ve daha sonra YunanHükümeti'nin de onaylad›¤› Yunanistan'daki Kilise'ninPatrik'i desteklemeyece¤i karar›n›n aç›klanmas›n›n yan›s›ra yüksek kilise çevrelerinde ve Osmanl› Rum s›n›fla-r›nda büyük anlaflmazl›klar bulunmas› sebebiyle Meleti-os'un görevi bafl›ndan beri zorluklarla kuflat›lm›flt›. Pat-rik, bu anlaflmazl›klar›n Helenizmin ç›karlar›na ters düfl-tü¤ünün her nas›lsa fark›na vard› ve Konstantin ve Veni-zelos yandafllar›n›n birli¤ini teflvik etmeye ve böylecepozisyonunu sa¤lamlaflt›rmaya çal›flt›. Nisan ay›n›n so-nunda çabalar› beraberinde belirli bir baflar›y› getirmiflti.Kudüs ve Antakya2 Patrikleri taraf›ndan tan›nm›flt› ve ‹s-kenderiye3 Patri¤i yaln›z kalm›flt›. S›rp Kilisesi'ne ba¤›m-s›zl›k verilmiflti ve patriklik seçimine kat›lmay› reddedenyedi piskopostan biri di¤erleri ile görüflmeler etkili flekil-de devam ediyorken ba¤l›l›¤›n› aç›klam›flt›. Yine de bun-lar sonuçta yarar sa¤lamad› ve flimdiye kadar yenidenbirleflmeye do¤ru çok az ilerleme kaydedildi.
197. Bir taraftan da Patrik sonraki aylarda dikkatinigittikçe, tahliye edilmeye karfl› direnen Mini Asya Hare-keti'nin büyük ölçüde desteklendi¤i Anadolu'daki olay-
136
İNGİLİZ YILLIK RAPORLARI'NDA TÜRKİYE (1922)
2 Orijinal metinde Antioch olarak geçmektedir.3 Orijinal metinde Alexandria olarak geçmektedir.
lara vermiflti ve veriyordu. Patrik'in bu hareketi büyükbir s›cakl›kla anlay›p, destekledi¤ine ve hareketin lider-leriyle yak›n temasta oldu¤una hiç flüphe yoktur. May›say› süresince ‹stanbul'da yapt›¤› bir dizi konuflmadaMüslümanlara karfl› birleflik H›ristiyan cephesi ça¤r›s›ndabulundu. ‹zmir'in Türklere geri verilmesi önerisini pro-testo etti ve ‹zmir ve çevresindeki Rum nüfusu tahliyeyedirenmeleri için k›flk›rtt›. Bu tür konuflmalar›n Müslümanfanatizmini k›flk›rtaca¤› ve ayn› zamanda Türkiye'nin di-¤er taraflar›ndaki Rumlar› en kötü misillemeye maruz b›-rakaca¤› gerekçesiyle ‹ngiliz Yüksek Komiseri Patrik'e‹stanbul'daki davran›fl özgürlü¤ünün sadece MüttefikGüçleri'nin varl›¤›ndan kaynakland›¤›n› ve bu özgürlü-¤ün bundan dolay› istismar edilmemesi gerekti¤ini üstükapal› bir biçimde ifade etti. Bu uyar›, arzu edilen etkiyido¤urdu ve Monsenyör Meletios bir süre siyaset sahne-sinde herhangi bir etkin rol oynamaktan vazgeçti. Son-baharda meydana gelen olaylarla siyaset sahnesi de te-melinden de¤iflti.
198. Y›l boyunca patrikli¤in adli yetki alan› sorunuve kararlar›n› uygulama yetene¤i Müttefik Güçler Yük-sek Komiserleri'nin dikkatini çekti. Ateflkesin ilk günle-rinde Patrikhane'nin düflüncesizce Türk Hükümeti iletüm iliflkilerini kesme hareketi neticesinde Türk yetkili-leri bu kararlar› tan›may› reddetti. Bu kararlar›n Osman-l› Rumlar›na uygulanmas› meselesinde Patrikhane Eylülay›ndan itibaren Müttefik Güçler Polis Komisyonu'na ta-bi oldu. Ancak bu düzenleme k›sa ömürlü oldu. Kas›m
137
EKÜMENİK PATRİKLİK
ay›nda ‹stanbul Hükümeti'nin düflüflüyle, Müttefik Güç-leri yetkililerinin Türk tebaas› üzerinde herhangi bir de-netimde bulunmas› durumu ortadan kalkt›. O zamandanitibaren Patrikhane de¤iflen duruma al›flmak için çabagösterdi. Patrik kendi cemaatine sab›r telkin ederken vepani¤e kap›lmalar›na engel olurken, Türklere de geçmi-flin unutulmas› ve kendisinin affedilmesi ça¤r›s›nda bu-lundu. Yine de Patrikhane'sinin "Ortodoks Türk" Patrik-hanesi'ne k›yasla üstünlü¤ünü savunmaya devam etti veböylelikle kendini, makam›n› ve cemaatini soktu¤u zordurumda kuflkusuz içler ac›s› bir onur ile birleflen haki-ki bir cesaret sergiledi.
138
İNGİLİZ YILLIK RAPORLARI'NDA TÜRKİYE (1922)
VI. Mehmet (Padiflah), 121.
Abdullah Azmi Efendi (fieriyeVekili), 117.
Abdurrahman Bey, 108.Abdülmecid, 90, 121.Acemistan bkz. ‹ran.Adalar, 128.Adli Komisyon, 155, 157.Adnan Bey, 158Afgan, 120.Afganistan, 28, 31, 106-108,
119, -Emiri, 119.Afrika, 101.Afyonkarahisar, 35, 51, 179,
- cephesi, 183.Ahmet Han (Sultan), 108.Akdeniz üssü, 192.Alaflehir, 51.Aleksandr (Yunanistan Kral›),
23.Ali Fuat Pafla, 104, 110.Allenby , 186.Alman, 37, - gemisi, 190.Almanya, 24, 107.Amerika Birleflik Devletleri,
43, 102, 176, - Yüksek Ko-misyonu, 125.
Amerikal›, 123, -lar, 124.Amerikan, - antlaflmas›, 124,
- deniz gücü, 128, - filosu,52, - giriflimi, 102, - HibeKurulu, 131, - hükümeti,124, - K›z›lhaç Örgütü, 131,- ticareti, 102, - toplulu¤u,103, - Yak›ndo¤u Yard›mTeflkilat›, 123, - Yard›m Ce-miyetleri, 129, - yard›m ku-rulufllar›, 132, - Yüksek Ko-miseri, 103, - Yüksek Ko-miserli¤i, 102, - Yüksek Ko-misyonu, 124.
Anadolu, 21, 25, 27-29, 32-33,35, 37, 42, 44, 46, 48-49, 51,53, 55-56, 70, 72-73, 84, 86,95, 98, 102, 104, 116, 121,123-129, 136, 140, 143, 146-148, 158-159, 162, 166, 179-182, 185-186, 189, 193,- cephesi, 184, -'daki az›n-l›klar, 126, - H›ristiyanlar›,127, - limanlar›, 159, 182,- meselesi, 28.
Anayasa, 194.Anglo-Frans›z birli¤i, 56.Angora, 23.
253
D‹Z‹N
Ankara, 23, 28-29, 31, 35, 37-38, 41, 46, 49, 61, 73, 76,81-82, 89, 95, 100-106, 108-111, 113-114, 116-117, 119-120, 124, 139, 141, 143,151-152, 155-156, 158, 161,163, 165, 179, 189, - Antlafl-mas›, 103, - heyeti, 30,- hükümeti, 24, 28, 38-39,42-43, 50, 54, 63-65, 68, 70-71, 73-75, 78-81, 83-84, 93,97, 90, 105-106, 121, 123-126, 148, 159, 191.
Antakya Patrikleri, 136.Antalya, 41.Antlaflma, 21-22, 25-26, 28-29,
32, 41-42, 60, 75, 95,97-100, 103, 105, 108, 110,124, 155, 158, 159, 166.
Apostolic temsilcisi, 135.Aralov (Sovyet Büyükelçi),
61, 103-105.Arap ülkeleri, 119.Archimede, 64.Asiatic Petroleum Company,
141.Asker, 48, 91, -ler, 26, 46, 83.Askeri, - heyet, 60, - mahke-
meler, 177.Asya, 26, 29, 44, 57, 64, 71,
86, 106, 119-120, 146, - ha-reketi, 136.
Atina, 23, 35, 39, 181.Avam Kamaras›, 50.Averoff, 45, 60-61.
Avrupa, 21-22, 26, 29, 35, 55,57-59, 68, 71, 95, 98, 182,- devletleri, 33, -l›lar, 150,- mahallesi, 52, - ülkeleri,176, - yakas›, 181.
Ayval›k, 146.Azerbaycan, 31, 108, 120,
- hükümeti, 109.Az›nl›klar, 20, 32-33, 60, 95,
98, 123-124, 126-127, 130,-› koruma, 40.
Bab݉li, 141, 143, 145, 176,193.
Baird (Albay), 19.Bakkaism, 121.Bakkal, 171.Bakû, 121.Bal›kesir, 95.Balkan Devletleri, 58.Balkanlar, 71.Band›rma, 51, 56, 185-186.Bar›fl Antlaflmas›, 60, 71.Bar›fl Konferans›, 59, 61, 63,
65, 71, 77-78, 81, 157, 188.Barrere, 77.Baflkent tüneli, 171.Bat›, 28, 106, - deste¤i, 105,
-l› güçler, 21-22, 25, 71,105.
Bat› Anadolu, 124, 129, - Yu-nan kuvvetleri, 28.
Bat› Avrupa, 119.Bat› Trakya, 95.Bedri Bey (Subay), 107.Belçikal›, 176.
254
Belediye Vergileri, 143.Bertie, 24.Beserabya, 57.Beykoz, 40, 49.Beyrut, 166.Bilecik, 182.Birleflik Devletler Yüksek Ko-
miseri, 176.Birleflik Güçler, 126, 145,
- Yüksek Komiseri, 145.Birleflik Krall›k, 152.Bo¤aziçi, 68, 142.Bo¤azlar, 26, 29, 34, 53-55,
58-61, 74, 95, 98, 190, - me-selesi, 95.
Bolflevik, -ler, 109, Rusya,166.
Bolu, 115.Bompard, 77.Bonomi (‹talya Baflbakan›),
30.Bouillon, Franklin, 23, 31, 59,
62-66, 100-101.Boykot, 163, 190.Briand, 24, - kabinesi, 29.Bristol (Amiral), 103.Britanya, 26, 30, 50, 52, 58,
63-65, 71, 75, 97-100, 105,129-130, - devlet adamlar›,26, - hükümeti, 32.
Brock (Amiral), 52, 57, 60,64, 68, 90.
Buhara, 31, 108-109, 119,121, - Hükümeti, 109.
Bulgar Hükümeti, 74.Bulgaristan, 74.
Burgaz, 70.Bursa, 51-52, 179, 182, 185.Büyük Britanya, 30, 50, 58,
63-65, 71, 97-100, 105, 129-130.
Büyük Pera Caddesi, 85.Büyükada, 49.Büyükdere, 132.
Cannes, 24, - Konferans›, 29.Celal Bey (‹stanbul fiehremi-
ni), 142.Cemal Pafla, 107.Cenevre, 30, - Konferans›, 37.Cenova Konferans›, 104.Charpy (General), 58, 66-67,
72.Childs, 131.Churcill, Winston, 23.Clemenceau (Baflbakan), 24.Crawford, Richard, 152.Credit Lyonnais, 156.Cuinet, 176.Curzon (‹ngiltere D›fliflleri Ba-
kan›), 19, 27, 30-31, 34-35,39, 43, 50, 57-59, 62, 66-67,76-77, 99, 126.
Çanakkale, 26, 54-58, 60, 62-63, 65, 95, 187, - Bo¤az›,57, 61, 192.
Çatalca, 48, 57.Çerkezler, 127.Çeflme, 185.Çukurova, 23.
255
Dahiliye Naz›r›, 80, 85.Danimarka krizi, 26.Demiryolu flirketi, 171.Deniz Kuvvetleri Komutan›,
189.Deniz tafl›mac›l›¤›, 171.Denizcilik Muayene ‹daresi,
191.Derby, 26.D›fl ‹liflkiler Bakanl›¤› (D›flifl-
leri Bakanl›¤›), 24, 29.D›fliflleri Bakan›, 29, 175, -
Müsteflar›, 143, - toplant›s›,126.
Diadochi (Kral), 61.Dini, - az›nl›klar, 42, - kurum-
lar, 150, - tavsiyeler, 164.Disraeli, 26.Diyarbak›r, 42.Do¤u, - Akdeniz, 128, - Ana-
dolu, 123, - Trakya, 34, 45,53, 65-67, 70-72, 74, 78-79,114, 128-129, 180, 188.
Do¤u, 22, 109, - Avrupa, 35, -devletleri, 106, 119, - halkla-r›, 109, - ülkeleri, 98.
Donanma, 56.Dumlup›nar, 184.
Eastern Telegraph, 92.Edgar-Quinet, 64.Edirne, 34, 36, 60.Ekümenik Patriklik, 135.Elektrik iflletmesi, 171.Emir, 107-108.Enver Pafla, 109, 119.
Enverciler, 114.Erenköy, 61.Erkân-› Harbiye-i Umumiye
(Genelkurmay Baflkanl¤›),116.
Ermeni, 166, - katliam›, 42,169, -ler, 52, 129, - mahal-lesi, 52, 127, - flirketi, 162,164, 166, - unsurlar, 162,- yurdu, 32.
Ermenistan, 108.Ertu¤rul, 89.Erzurum, 42.Eskiflehir, 35, 51, 179, 183-
185, - m›nt›kas›, 183.Esnaf Birli¤i, 162.Esnaf Cemiyetleri Konfede-
rasyonu, 171.Eyüp, 91.
Fahri Pafla, 108.Farrere, Claude, 101.Ferit Bey, 100.Fevzi Pafla (Erkân-› Harbiye-i
Umumiye Vekili), 116.F›r›nc›lar, 171, 173.Filistin, 186.Fonzi (Deniz Ticaret Odas›
Baflkan›), 159.Fransa, 23, 32, 55, 57-59, 69,
71, 76, 100, 103, 107, 127,176, - hükümeti, 125.
Frans›z, 48-49, 55-56, 128,176, - Antlaflmas›, 28, - as-keri, 187, - baflkan›, 24,- birlikleri, 181, - deste¤i,
256
32, - dostlu¤u, 101, - engel-lemesi, 75, - gücü, 58, - hü-kümeti, 24, 37-38, 47, 49,74, 76, 86-87, 100-101, 124-125, 187, -lar, 36, 39-40, 50,54, 57-58, 66, 76, 100, 152,- meclisi, 57, - müfrezesi,187, - savafl gemisi, 38, 52,64, 101, - flirketi, 156, - ta-lebi, 72, - yetkililer, 72,- Yüksek Komiseri, 56, 125,- Yüksek Komiserleri, 66-67, 69, 86.
Galata, 152, - gümrükleri, 170.Galip Pafla, 108-109.Ganas, 34.Garroni, Marki (‹talyan Yük-
sek Komiseri), 41, 69, 77,86.
Gazi Pafla, 114.Geçici, - Karma Adli Heyeti,
175, - Mali Denetim Komis-yonu, 139-140, - Mali Ko-misyon, 84, 88, 113.
Geçifl Belgesi Kontrolü, 191.Gelibolu Yar›madas›, 34, 36,
55-56, 78.Gemicilik fiirketleri, 162.Gemlik, 185.Generaller Konseyi, 127.George, Lloyd, 50, 76, - hü-
kümeti, 75.Gibbon, 21.Gonatas (Albay), 60.Gordons, 57.
Gouraud (General), 100.Greko-Türk çarp›flmalar› bkz.
Yunan-Türk çarp›flmalar›.Grev, 172-173.Gunaris (Yunanistan Baflba-
kan›), 27.Gümrük, - Merkezi Yönetimi,
151, - Rejimi, 88.Güney Trakya limanlar›, 128.Gürcistan, 73, 108.
Hac› Anesti (General), 44-45,180-181.
Haliç, 68.Halife, 91, 108, 121, -lik, 80,
120, 194-195, -lik makam›,121.
Halkç› F›rka, 173.Hamallar, 169.Hamdullap Suphi Bey (Maarif
Vekili), 109.Hamit Bey, 79, 83.Handerson, 19.Hanedan, 82, -l›k, 22.Harington, Charles (General),
47-48, 55, 58, 61-62, 64, 66-6 9 , 71-72, 79, 88-90, 93, 181,1 8 7 .
Harp Tanzimatlar› Görüflme-leri, 50.
Harput, 40, 123.Hasan Bey (‹ktisat Vekâleti),
115.Hasan Fehmi Bey (Maliye
Vekili), 115.Haydarpafla, 76, 149.
257
Helenizm, 50-51, 136.Helm, 20.Henderson, Nevile, 20.Heyet-i Vekile (Bakanlar Ku-
rulu), 117.H›ristiyan, 52, 137, 164-165,
- az›nl›klar, 19-20, 32, 98,123, 126, 130, - kesim, 127,-lar, 28, 44, 88, 93, 127,- nüfus, 21, 57, 72, 130, -Osmanl› tebaas›, 92, - Rum-lar, 127, - unsurlar, 163,173.
Hibe Kurulu, 131.Hilafet, 116, - makam›, 195.Hilmi Bey, 171.Hindistan, 37, 106, 119, - Va-
lisi, 32.Hindular, 105.Hive, 121.Hoare, Samuel, 131.Hoca Mehmet Vehbi Efendi,
117.
Imbrie (Amerikan Konsolos-luk Temsilcisi), 102.
Ipitis (Amiral), 60-61.Irak, 53, - cephesi, 95.Irk, 42.Iron Duke, 64.Istranca Da¤lar›, 34.
‹brahim Abilov, 109-110.‹htilal Hükümeti, 60.‹ktisat Komiserli¤i, 165.‹ktisat Kurultay›, 164.
‹ktisat fiubesi, 155.‹ktisat Vekâleti, 115.‹leri, 164.‹mparatorluk ‹radesi, 176.‹mtiyazlar, 75.‹nebolu, 191.‹ngiliz, 76, 153, 162, 175, 181,
- askerleri, 26, - balyalar›,167, - bas›n›, 124, - Baflba-kan›, 56, - birlikleri, 48, 64,69, 72, - deniz gücü, 128, -deniz kuvvetleri, 192, - de-niz piyade bölü¤ü, 93, - El-çili¤i, 85, - filosu, 52, - ge-micili¤i, 170, - gemileri, 57,170, - güçleri, 54, 63, 71,- haz›rl›klar›, 60, - hüküme-ti, 24, 49, 89, - ileri karakol-lar›, 187, - ‹mparatorlu¤u,72, - kabinesi, 32, 55, -ler,124, 132, 166, - örgütü, 131,- özel yard›m derne¤i, 129,- raporlar›, 52, - savafl ge-misi, 192, - silah arkadaflla-r›, 187, - siyaseti, 99, - flir-ketleri, 167, - takviye kuv-vetleri, 71, 187, - tebaas›,192, - temsilciler, 69, 77,- ticareti, 167, - yang›n si-gorta flirketleri, 162, - yanl›-s› parti, 99, - y›k›m›, 64,- yönetimi, 105, - YüksekKomiseri, 78, 135, 137.
‹ngiltere, 27, 98-99, 127, 176,- Baflbakan›, 56, - D›fliflleri
258
Bakanl›¤›, 176, - YüksekKomiserleri, 63.
‹nönü, 185, - Savafllar›, 51.‹ran (Acemistan), 31, 106
119-120.‹shak Han (Fevkalade Büyü-
kelçi), 106.‹skenderiye, 146, 166.‹slam, 21, 21, - birli¤i, 119,
-dünyas›, 109, 119, 117,- Kongresi, 120, - ülkeleri-nin federasyonu, 80.
‹smet Pafla (Erkân-› Harp Ve-kili), 63, 65, 68, 77, 116,157-158.
‹stanbul, 19-20, 27-28, 30, 33,35-36, 40-41, 44-50, 53-58,60-61, 63-64, 66-68, 70, 73,75, 77, 79-81, 83-92, 94-95,97, 100, 102, 106, 113, 125,127, 129, 131-132, 136-137,139-142, 144, 146-148, 151-152, 158-159, 161-163, 165,170, 173, 175, 181, 186-188,190-192, 194, - bankalar›,166, - çevresi, 192, - Güm-rük Daireleri Umumi Mü-fettifli, 152, - halk›, 149,- hükümeti, 24, 39, 46, 80,138, 189, - nüfusu, 92.
‹stiflari Komisyon, 155.‹flçi, 172, - sendikas›, 171, - s›-
n›f›, 171, - sorunlar›, 172.‹talya, 30, 32, 41, 55, 71, 102,
127, 176.
‹talyan, 49, 55, 75, 167-168,176, - askeri, 187, - Büyü-kelçi, 77, - hükümeti, 47,69, 76, 86-87, 124-125, 187,- kaynaklar›, 102, - müfre-zeleri, 187, - savafl gemisi,52, - sermayesi, 41, - flirket-leri, 41, - yedek kuvvetleri,181, - Yüksek Komiserleri,41, 66-67, 69, 77, 86.
‹tfaiye Vergisi (Yang›n Vergi-si), 142.
‹tilaf Yüksek Komisyonu, 127.‹ttihat ve Terakki Cemiyeti
(F›rkas›), 169, 173.‹yonya, 25.‹zmir, 21, 25, 34-35, 44, 48,
51-53, 59, 61-62, 73-74, 85,93-95, 97-98, 101, 116, 127-128, 137, 148, 164, 179,183, 185-186, 191-192, -Ay-d›n demiryolu, 182, - de-miryolu, 183, - yang›n›, 52.
‹zmit, 37-40 49, 55-57, 67, 95,182, 192, - bölgesi, 61, 68,78.
‹zzet Pafla (Mareflal), 30.
Japonya, 59.John (Amiral, Yüksek Komi-
ser), 88.
Kabil, 107-108.Kafkas, - Cumhuriyetleri, 28,
106, 110, - Federasyonu,110.
259
Kafkasya, 104, 109, 120.Kap›c›lar Cumhuriyeti, 169.Kapitülasyon, 22, 85, 93, 150,
176.Kaptan Nazmi Bey, 189.Karaa¤aç, 65, 67Karadeniz, 34, 42, 123, 146,
190-191, - k›y›lar›, 170, - li-man›, 43, 129.
Karma Adli Heyet, 177.Karma Mahkeme, 88.Karma Yarg› Heyeti, 84.Kars, 42, - Antlaflmas›, 108,
110.Kasap, 171.Kastamonu, 109.Kemalciler, 114.Kemalettin Bey (Gümrük ‹da-
resi Umum Müdürü), 151-152.
Kemalist, 108, 175, - karfl›t›ayaklanmalar, 115, -ler, 56,58, 64, 98, 101, 120, 177,- ordu, 86, - taraftarlar, 48,- temsilci, 107-108, - yöne-tim, 147.
Kemalistlerin Büyükelçisi,108.
Kharkov, 111.K›br›s, 85, 132K›z›lhaç Örgütü, 125, 131.Kilikya, 23, 76, 156, - Antlafl-
mas›, 100.Kilise, 136.Knox, 20.Komiserler, 161.
Komünist, - gazete, 104, - pro-paganda, 173.
Komünizm propagandas›,104.
Konferans, 28-29, 31, 37.Konsey, 24, - Baflkanl›¤›, 29.Konstantin (Yunanistan Kra-
l›), 23, 61, 136.Konstantin, I. (Yunanistan
Kral›), 23.Konya, 115.Kömür Tafl›y›calr, 171.Köylü, 31, 166.Kriz, 26.Krokidas (Albay), 60.Kuleli, 70.Kuzey Afrika, 101.Kuzey Bat› Anadolu, 129.Kürt, - gümrük hamallar›,
169, - hamallar›, 169, -ler,169, 173.
Kütahya, 51, 185.
L'Union, 156.Laforcade, 176.Lahudi Han, 106.Lavrio, 60.Lazlar, 170, 173.Limni Adas›, 132.Lindsay, 50.Londra, 50, 75-76.Lordlar Kamaras›, 34.Lozan, 49, 74, 77, 81-82, 87,
94, 151, 157, 160, 187-188,- Konferans›, 73, 75, 99,130, 156.
260
Macdonald (Kumandan), 19.Mahomet, 21.Maissa (‹talyan Yüksek Ko-
miseri, Bakan), 75-76.Majesteleri'nin hükümeti, 30,
38-47, 54-56, 58, 62, 72, 74-76, 85-88, 90, 94, 105, 124-126, 128, 132.
Makedonya, 128.Malaya, 90.Mali Denetim Komisyonu,
139-140.Mali Komisyon, 84, 88, 113.Maliye, 161, - Vekilli¤i, 115.Malta, 90, 99, - sürgünleri,
97,108.Marki, 68.Marmara, 29, 34, 56, 142,
191, - Denizi, 36, 60, 128,146, 192.
Mart Önerileri, 27, 35, 37-39,49-50, 97.
Matthews, 175.Mavnac› Cumhuriyeti, 167.Mavnac›lar Cemiyeti, 170.Mazarakis (General), 65.Meclis Baflkanl›¤›, 116.Medine, 108.Mehmet Bey, 171.Meletios Metaxakis (Rum
Ekümenik Patri¤i), 44, 135-137.
Menderes Vadisi, 42, 51.Meriç Nehri, 60, 70, 188, 192.
Merkezi hükümet, 41, 47, 73,78, 81, 88, 139-141, 143,147-149, 151.
Merkezi ‹stihbarat Bürosu,164.
Mersin, 101.Meflrutiyet, 169.M›s›r, 85, 119, 132.Mikro-Asya hareketi, 44.Miktar Üzerinden Al›nan
Özel Gümrük Vergi Tarife-si Rejimi, 149.
Milletler Cemiyeti, 33, 60, 73-74, 126, 128-129, 131-132.
Milli, - hükümet, 23, 97,- Türk hükümeti, 194, - Mü-cadele, 42.
Milliyetçi, 66, 140, 191-192,- ajanlar, 85, - ak›m, 79,- bas›n, 106, - hâkimiyeti,78, - hükümet, 36-37, 91,100, 105, 109-111, 114, 120,161-162, 190, - idare, 80,- karfl›t›, 85, - kuvvetler,189, 192, -ler, 28, 30, 35,38, 49, 54, 56, 61, 64, 71,73, 79, 84, 87, 99-103, 116,129, 147, 191,-lik, 28, - tem-silciler, 189, - Türk hükü-meti, 107, - Türkiye, 105,109-110, 119, 130, - yöne-tim, 82, 139, 162.
Mini Asya Hareketi, 136.Misak-› ‹ktisadi Esaslar›, 163.Misak-› Milli, 21, 28, 31, 53,
80, 95, 97, 115, 117, 194.
261
MM Orosdi-Back, 156.Moda, 49.Modern Muhammedizm, 121.Mombelli (General), 64, 67.Mondros Mütarekesi, 26, 83.Montagna (‹talyan Büyükel-
çi), 77.Moskova, 28, 103-105, 107-
108, 110, 120, - Antlaflmas›,110.
Mougin (Albay), 100.Mudanya, 59, 63-65, 67, 69,
71, 78-79, 113, 116, 185,191, - Konferans›, 187, - Mü-tarekesi, 49, 66, 70-71, 77-78, 81, 83, 87, 91, 99, 105.
Muhafazakâr Partisi, 99.Muhittin Pafla, 107.Murat Da¤›, 184.Murphy (Doktor), 52.Mussolini, 75-77, 87, 102.Mustafa Kemal, 21, 24, 28,
30-31, 40, 51, 54, 56, 58-59,61-62, 98, 100-102, 106-107, 113-118, 128, 171, 173.
Musul, 95.Mübadele, 73.Müdafaa-i Milliye, - Vekili
(Milli Savunma Bakan›),114, - Vekilli¤i (Milli Savun-ma Bakanl›¤›), 79.
Mülkiyet hakk›, 126Mülteci, 20, -ler, 128 131-132
192.Mümtaz-üddevle, 106-107.
Müslüman, 34, 37, 63, 90,104, 137, 163, - az›nl›klar,33, - devletler, 31, - dünya,121, - dünyas›, 91, 108,- halk, 127, -lar, 38, 101,121, -lar›n halifesi, 89-90,-l›k, 106, - Osmanl› tebaas›,92, - önderler, 120, - Prens,108, - tebaa, 22, - Türkiye,98, - ülkeler, 20, 105, - 120.
Mütareke, 26, 77.Müttefik, 175, - amiraller,
128, - antlaflmas›, 105, - as-keri, 82, 91, 177, - askeribirlikleri, 70, 72, 113, - as-keri kuvvetleri, 77, - askeritemsilcileri, 54, - birli¤i, 57,59, 70-71, 78, - boyunduru-¤u, 190, - cephesi, 23, 87,- Denetim Komisyonu, 189,- denizcilik yetkilileri, 190,- Devletler, 36, 24, 46, 50,- Donanmas›, 56, - general-leri, 59, 69, 71, 85, 187,- G›da Denetçileri, 154,- G›da Denetim fiubesi,154-155, - Gücü, 43, 143,- Heyeti, 160, - heyetler, 32,70, - hükümetler, 33, 40,60, 64, 66, 69, 74, 85, 176,191, - iflgali, 188, - komis-yon, 65, - konferans›, 103,- korumas›, 145, - kurullar,71, - kuvvetleri, 190, 192,-ler, 22, 24-26, 28-29, 32,
262
34, 58, 141, 158, 188, -lerAras› Denizcilik DenetimKomisyonu, 189, - LimanKontrolü, 189-190, - notas›,64, - plan›, 38, - Polis Ko-misyonu, 57, 84, 155, - po-lisi, 145, - S›hhi Denetimi,159, - temsilci, 38, 86, - te-baas›, 175, - uzlaflmas›, 38,- üyeler, 175-177, - yetkili-ler, 190, - Yunan Komiser-leri, 54, - Yüksek Komiser-leri, 63, 68, 70, 79, 81, 83,86, 94, 113, 124, 155, 175-176, 191, - Yüksek Komi-serli¤i, 47, 55, 85, - YüksekKomisyonu, 127, - yüküm-lülükleri, 58.
Müttefik Güçleri, 37-39, 42,44-50, 52-56, 63-68, 73-76,78-79, 83-89, 91-93, 95,100-102, 113, 126, 133, 137,139-140, 145-146,148, 151,157, 170, 177, 179-181, 186-187, 190, - Polis Komisyo-nu, 137, - yetkilileri, 138,- Aras›ndaki Askeri Mahke-meler, 175, - Yüksek Komi-serleri, 135, 137, 142, 151,- Yüksek Komiserli¤i, 44,- Polis Komisyonu, 92,- Yüksek Komiserleri, 145-136.
Naf›a Vekili (Bay›nd›rl›k Ba-kan›), 114.
Nansen, Fridtjof (Doktor), 73,129.
Napolyon, 24.New York, 141.North Staffordshire, 57.Novorossisk, 132.Nüfus Mübadelesi, 127.
Odesa, 132.Ordu, 22, 26-28, 32-33, 44,
50-51, 53, 60, 63, 65, 67, 86,107, 124, 179, 182-183, 186-187, 192-193.
Orta Asya, 106, 119.Ortado¤u, 21.Ortakça, 182.Ortodoks, 20, 44, - Türk Pat-
rikhanesi, 138.Osman Bey, 91.Osmanl› Bankas›, 84.Osmanl›, - Düyun-› Umumi-
yesi, 84, 88, 146, 144, 140, -Hanedan›, 82, - Hanedanl›-¤›, 22, 195, - H›ristiyanlar›,44, 52, 88, - ‹mparatorlu¤u,22, 130, 193-194, - kanunla-r›, 156, - limanlar›, 146, -postalar›, 92, - Rum s›n›fla-r›, 136, - Rumlar›, 42, 137, -tebaas›, 84, 92-93, 126, 177,- telgraflar›, 92.
Padiflah, 28, 30, 33, 37, 73,79-80, 82, 88-91, 148, 193,
263
- hükümeti, 30, 34-35, 38,41, 74, 81, 91, 113, -ç›lar,114, -l›k unvan›, 80.
Pakrikhane, 135.Panasya, 120.Panhelenizm, 21.Panislam birli¤i, 100.Panislamist, 31, - Kongre, 120.Panislamizm, 20, 22, 105,
108, 119-121.Panturanizm, 109.Papa, 54, 135.Papoulas (General), 44, 170.Paris, 35, 38, 67, 75, 77, 83,
100, 103, 126, 180, - karar-lar›, 40, - konferans›, 28,31, - Mart Önerileri, 27, 49,97, - önerileri, 66, 127,- plan›, 39.
Parlamento, 75.Patrik, 44, 135-138, -lik, 135.Patrikhane, 137-138.Pelle (General), 56, 61, 68-69,
77, 86, 101.Plastiras (Albay), 51, 60, 65.Podesta, 176.Poincare (Frans›z Baflkan›),
24, 29, 31, 39-40, 57-59, 63,66, 75-77, 126.
Polis Komisyonu, 57, 92.Polonyal›, 176.Pontus, 43, - Rumlar›, 124.Prenses Adalar›, 132.Procter (Albay), 131.Propaganda, - dairesi, 121,
- komiteleri, 121.
Rauf Bey (Naf›a Vekili), 93,95, 114, 116.
Refet Pafla (Müdafaa-i MilliyeVekili), 79-84, 89, 91-93,114, 154, 158, 161.
Resmi Gazete, 161.R›za Nur Bey, 105.Rodos, 49.Roma'n›n Gerilemesi ve Çö-
küflü, 21.Romanya, 57, 59, 73, 111.Rum, 44, 72, 129, 162, 164-
165, - az›nl›klar, 33, - Ekü-menik Patri¤i, 135, - erkeknüfusu, 42, -lar, 25, 34, 42,88, 124, 127, 137, 166, -mülkiyet hakk›, 126, - mül-teciler, 20, - nüfusu, 42,124, 128, 137, - OrtodoksPatrikli¤i, 20, - sakinleri,128, - flirketi, 162, - unsuru,123.
Rumbold, Horace, 36-37, 60,66, 68, 77, 82, 87.
Rus, 92, 121, 191, -Alman an-laflmas›, 37, - bask›s›, 105,- Büyükelçisi, 108, - çocuk-lar›, 132, - himayesi, 106,- ‹mparatorlu¤u Büyükelçi-li¤i, 132, - ittifak›, 103, 105,- kaynaklar›, 110, -lar, 37,74, 120-121, 131, 176, -mülteciler, 131, - sald›r›s›,57, - siyaseti, 105, -Türkdostlu¤u, 103, -Türk iliflki-leri, 110, -Türk sald›r› ittifa-
264
k›, 104, - Yard›m ve ‹marFonu, 132.
Rusya, 22, 28, 31, 49, 61, 73,99, 103-105, 109-110, 119,166.
Rürich (Doktor), 124.
Sa¤l›k Heyeti, 84, 88.Sakarya Savafl›, 27.Salih Pafla (Denizcilik Baka-
n›), 189.Saltanat, 22, 116, 194, - ›n
kald›r›lmas›, 73, 82, 89, 91,- kald›r›ld›, 194.
Samsun, 44-45, 191.Saray, 193, 194.Sar›kam›fl, 42.Schanzer, 126.Semerkant, 121.Sevr Antlaflmas›, 21-22, 25-26,
29, 32, 95, 97-99.S›k›yönetim, 89.S›rbistan, 57, 59, 73, 132.S›rp, - Kilisesi, 146, -lar, 176.Simko, 106.Sivas, 123.Sosyalist F›rka, 171.Sovyet, - ajanlar›, 104, - Bü-
yükelçisi, 110, - emniyetgüçleri, 104, - hükümeti,74, 119, - ler, 38, 61, - Rus-ya, 31, 103, 110.
Stalin, 121.Standard Oil Company, 141.Steele (Albay), 90.Suriye, 53.
Sussex, 57.Sünniler, 121.Sürgünler, 97, 108, 123.Svilengrad, 70.
fiehir Sa¤l›k Komisyonu, 145.fieriye Vekili (Diyanet ‹flleri
Bakan›), 117.fieyh Sunusi, 120.fiii, 121.fiirketler hukuku, 94.fiovenist, 162.
Tahran, 106-107.Tarabya, 49.Tafl K›flla, 85.Tehcir, 123.Tekirda¤, 34, 45.Territet, 7.Teflkilat-› Esasiye Kanunu, 19Tevfik Pafla (Sadrazam), 80-
81, 113, 194,Thorp, Linton (‹ngiliz Hâ-
kim)175.T›p Fakültesi, 149.Ticaret ‹stiflare Komisyonu,
141, 142.Tiflis, 106-107, 121.Times, 124.Trabzon, 44.Trakya, 29, 34, 44-46, 48, 50,
53, 60-61, 63-67, 70-72, 74,78-79, 95, 114, 128-129,140, 146, 180-182, 187, 192.
Tramvay, - hatlar›, 171, - flir-keti, 172.
265
Transkafkasya, 104, 121.Trikopis (Yunan Baflkomuta-
n›, General), 51.Tripepi, 17.Tripoli, 166.Tuzla Kamp›, 132.Tüketim Vergisi, 153.Türk, 61, 85, 88, 91, 100, 165,
183, -Acemistan-Afgan itti-fak›, 106, - aç›klamalar›,100, - Adalet Bakanl›¤›,176, - alt›n rezervi, 81,Amerikan ticaret anlaflmas›,124, - askeri, 48, - askeritemsilcileri, 187, -Azerbay-can Antlaflmas›, 110, - bas›-n›, 90, - birlikleri, 179, - Bü-yükelçi, 104, - cephane de-polar›, 44, - deniz kuvvetle-ri, 19, 189, - devleti, 82,113, - dili, 162-163, - dost-lu¤u, 99, - Elçili¤i, 104, -galibiyetleri, 53, 116, - ga-zetesi, 164, - generaller, 54,- gizli yaz›flmalar›, 104, -görevlileri, 70, - hâkimiyeti,33, 60, 65, 100, 119, - hak-lar›, 74, - halk›, 82, 194, -hareketi, 52, - heyeti, 30, -hücumu, 182, - hükümeti,36, 107, 121, 135-137, 159,161, - 48, 140, - idari birim-leri, 167, - ilerlemesi, 58, -jandarmas›, 67, - kanunlar›,126, - karasular›, 150, - Ko-lordular›, 184-186, - köylü-
sü, 31, - kumandan›, 62, -kuvvetleri, 127, 179, 187, -ler, 21, 24-27, 34, 42, 51-53,55-58, 60, 62, 65-69, 71, 73-74, 76, 78, 87, 92, 94-95,101-102, 105, 114, 118, 127-128, 130, 137-138, 143, 148,158-159, 161, 163, 166-167,179-186, 190-191, - limanla-r›, 94, 159, - liras›, 165, -mahkemeleri, 177, - ma-kamlar›, 93, - Mavnac›larCemiyeti, 190, - menfaatle-ri, 105, - mensubu, 173, -meslektafllar, 177, - mev-zuat›, 94, - milleti, 193, -muhaf›zlar, 89, - Müslümanunsuru, 171, - notas›, 38, -nüfusu, 80, - ordular›, 51, -ordusu, 26, 32, 50, 107,179, 182, - öncü birli¤i, 68,185, - padiflahlar›, 90, - pa-saportu, 93, - polisi, 84, 86,92, - politikas›, 31, - Propa-ganda Komiteleri, 121, -sald›rganl›¤›, 88, - sald›r›s›,126, 184, - siyaseti, 99, 103,- sular›, 192, - süvari kuvve-ti, 52, 182, - fiirketler Huku-ku, 94, - flirketleri, 156, 163,- taaruzu, 183, - tahsildar-lar, 145, - talebi, 76, - te-baas›, 138, 190, - tehdidi,55, - tekneleri, 146, - tem-silci, 36, 38, - unsur, 164, -üst komutas›, 183, 185, - vi-
266
zesi, 94, - yetkililer, 137,141, 150, 157, 167, -YunanSavafl›, 23, 70.
Türk Ticaret Odas›, 164.Türkçe, 167.Türkistan, 109, 119.Türkiye Büyük Millet Meclisi,
28, 31, 71, 78, 80-83, 89-90,93, 113-115, 117, 121, 128,139, 147, 149-150, 153-154,157, 161, 171,175, 193-195,- Baflkanl›¤›, 30, - Hüküme-ti, 74.
Türkiye, 19-22, 24-26, 29-34,36-38, 41-42, 50, 57, 59-60,69, 71, 74, 76-77, 81-83, 93,95, 97-99, - devleti, 195.
Türkiye, 102-106, 108, 110,111, 113, 117-118, 121, 123,129-132, 137, 147, 150, 153,156, 161, 165-167, 173, 176
Tyrrell, William, 50.
Ukrayna, 28, 73, 110-111.Uluslararas› K›z›lhaç Örgütü,
124-125.Uluslararas› Sa¤l›k Heyeti, 84,
88.Uluslararas› Yard›m Fonu,
131-132.Union Du Commerce, 163-
164.Uflak, 51, 184.
Üç Hükümet, 60.Üçlü, - Antlaflma, 41-42, 75, -
‹ttifak, 29, - Müttefik Hükü-metleri, 39-40, - MüttefikYüksek Komiserleri, 175.
Üsküdar, 68.
Vahdettin (Padiflah), 90.Valilik, 141.Vatikan, 135.Venedik, 49, 59, - Konferans›,
51, 53.Venizelos (Yunanistan Bafl-
bakan›), 23, 25, 44, 135-136.
Ward (Doktor), 123.Waugh, 20.Woods (Albay), 20.
Yabanc›, - flirketler, 163, - un-surlar, 164.
Yahudi, 167.Yak›ndo¤u, 21-24, 37, 40-41,
45, 101, - meselesi, 29-30,46, 50.
Yard›m Cemiyetleri, 129.Yarg› reformu, 176.Yeni Dünya, 104.Y›ld›z K›fllas›, 90.Yowell (Binbafl›), 40, 42, 103,
123-124.Yunan, 48, 72, 179-180, - ada-
lar›, 185, - askeri heyeti, 60,- askerleri, 46, 182, 185, -birlikleri, 64, 70, 72, 127,
267
181, - bozgunu, 186, - çökü-flü, 143, 148, - destroyerleri,44, - donanmas›, 146, 191, -generaller, 54, - güçleri, 60,126, 179, - güney kuvvetle-ri, 185, - hatt›, 179, 183-184,- hedefi, 48, - hücumbotu,191, - hükümeti, 35, 38, 46,48, 54, 70, 129, 136, 180, -idaresi, 139, 146, - ilerleme-si, 192, - iflgal kuvvetleri, 51,- iflgali, 146, - karargâh›,185, - karfl›t›, 23, - kolordu-su, 183-186, - Komiserleri,54, - Kral›, 25, - kumandas›,182, - kuvvetleri, 28, 180-182, 184, 188, -l›lar, 21, 25,33, 35, 38, 40, 43-46, 48-49,71-73, 92, 97-98, 116, 127,140, 146-148, 176, 179-183,186-187, 191, - makamlar›n›,146, - maslahatgüzar›, 70, -meselesi, 53, - mezalimi, 37,- Ordusu, 22, 27-28, 32-33,44, 50-51, 53, 56, 60, 63, 65,67, 124, 187, 192, - politika-s›, 105, - sald›r›s›, 47, - savaflgemileri, 60-61, 192, - sivilmakamlar›, 70, - tehdidi, 48-49, - temsilciler, 64-70, - ti-caret gemileri, 128, - tüme-ni, 184-185, - üst komutas›,181, -Türk çarp›flmalar›, 65,7 3 .
Yunanistan, 22-23, 27, 32-34,36, 40, 42-43, 45-48, 59, 72-
73, 77, 102, 127-129, 136,146, 185.
Yusuf Kemal Bey, 30, 63,100, 104, 116, 175.
Yüksek, - Askeri Komiser,114, - Komiser, 75, 88, 129,176, -ler, 69, 83-84, 93, 139,146, 157-160, -lik, 66, 79.
Yüksek Komisyon, 67.
Zeki Bey, 88-89.
268
