Nm mu-thn (1808) nhm Gia-Long tht nin, ti huyn Tn-Ha, by gi l tnh G-Cng, tri hn lun trong hai thng, l thng by vi thng tm, khng nhu mt git ma. La sm gn tr, m b rung kh nn khng n ng ng[1], la ma va mi cy, m b t n[2], nn cng teo l a.

Ci cng ng, t Rch-L ti Bn-Li, l v sa ca nhn dn trong huyn Tn-Ha, nm no cng nh m nh nh u c no cm m o, u (ngc v) nm nay c ng kh ho, lm cho dn c huyn trng thy u bun-bc th than.

Ti Ging-Tre c nh b Trn-Th bn cn i rch, thu nay tri cho trng ma m nh b cng khng c vui, hung chi nm nay mt ma, thin h nhn i, th nh b cng thm kh hn na.

B Trn-Th 65 tui ri, b ga chng m con trai ln ca b l L-vn y cng bt hnh, khut nm trc, li cho b mt nng du l Th-Huyn, vi by a chu ni, a nh hn ht th cn b, a ln hn ht th cha qu 12 tui. B gi yu, t u nm ch cui nm thng i p hoi, cn Th-Huyn th b sp con th a dt a bng nn c i lm th i hi rau bt c mt giy mt lt m thi, ch khng i lm mn lm thu ti ngy cho c.

Tuy vy m b Trn-Th nh c thng con nh, tn l L-vn-, tui va mi hai mi, vc-vt cao ln, sc lc mnh-m hn ngi, tnh n chn-cht thit-th, tr n chm-lc u-m song n ht lng lo lm m nui m gi, nui ch du, nui chu di.

Khi L-vn- mi c 12 tui, th cha m em cho chn tru cho nh giu. H tri gn sng th L-vn- ui tru ra ng, ri khi th nm di tng cy ln, lc th ngi trn lng tru c[3], dm ma dan nng ti ngy, ba no cng nh ba ny, tri chng-vng ti ri mi v nh ch c. C l L-vn- nh ngoi ng lun lun hp th thanh kh nn sc lc mnh-m khc thng, nhiu khi tru chy, n nm ui m ko, tru phi ng li, ch khng chy ni. M c l cng ti L-vn- ngoi ng lun lun, gn-gi vi tru b, bn b cng cy c, nn tr tu khng pht c, khng bit l ngha, m cng khng thng-th s chi ht.

L-vn- gn 8 nm, n nm ngoi anh c l L-vn-y cht ri, m mi em v gip trong nh v cho lm mn lm thu m nui sp chu.

Hi u ma ma, Th-Huyn xi t trng khoai, vun ging[4] ta bp chung quanh nh, cn L-vn- th i cy mn ly tin i go em v nui m v nui sp chu. Ht cy ri ti cy, th L-vn- li i nh m p b, lm cc nhc ti ngy, tuy tin cng khng c bao nhiu, song m vi ch du tin tn, ngi xc tm bt c, ngi o c hi rau, khi t th n, khi nhiu th em bn, nn trong nh du khng d n d , ch cng khng n ni ht thiu ba no.

n thng chn thng mi, ngoi ng chng cn cng vic g lm na, m tri hn tht ma, la cao go km, cc nng-gia u ngi khoanh tay nhau nhu[5], nn cng khng ai mn lm vic g trong nh.

Trong huyn Tn-Ho la c n ht ri, cn la mi th khng c m n tip. Cc nh ngho thy u khn-n nn c nhiu ngi phi b nh dt v con qua x khc m kim n.

L-vn- ngy no cng vy, h sm mai thc dy th i t xm ny qua xm n, kim ch lm mn ng ly go em v cho m vi sp chu n, m i nm ba ngy mi c ngi ta n lm mt ngy, li ngy no lm c th h hun cng (tr cng) bng mt va go (mt na s da dng ong go), khng nu cho cho gia quyn hp mi ngi mt chn, c u ti nu cm chia nhau n cho no c.

Lc ban u trong nh cn khoai cn bp, h ba no L-vn- kim go khng c th Th-Huyn nu khoai hoc bp, ri chia cho sp con mi a con mt c khai, hoc i ba mung bp m n , sp nh n khng no, n ti L-vn- i lm v, ch du ly t bp nu dnh m a cho L-vn- n, th sp nh bu li ng ng lom lom, a xin cho mt vi ht. Th-Huyn ry con, biu cho ch n no, ng ngy sau c sc i lm m kim go. Sp nh s m nn dang ra, song bng i qu, nn mt bun xo. L-vn- thy vy thng xt, khng nh ngi n mt mnh, day qua bn ny t cho a ny mt mung, tr qua bn kia t cho a khc mt mung na, t gn ht t, t ra cng khng cn cho n n no c.

Cch chng bao lu, khoai bp trong nh n sch ht. Ba no khng ai mn L-vn- lm, th c nh u phi luc rau luc c m n , ch khng c cho m n. Sp nh nhn i mt my vng o; cn Trn-Th gi yu ri, m trt my thng nay b li chu c hn na, nn b nhum bnh nm thim thip khng dy ni.

Mt ba n L-vn- i ti mt ngy m khng c ai mn lm vic chi ht. Lc tri chng-vng ti, n tr v nh, hai chn mi rng, bng i xp ve, l tai lng-bng, cp mt chng-vng. Chng gn ti nh, n dng chn li, gc u ng xung t mt hi, ri chm ri bc t bc, dng nh nht nht khng mun tr v nh.

N bc v ti m b[6] trng trc ca, th thy trong nh khng c n uc chi ht, m may nh c bng trng di, nn tuy khng n nhng sng l m. N ln i vng qua pha tay mt, ri vch vch l m dm v nh.

Th-Huyn ng bng a con t m cho b. B ba a nh chy chung quanh, mt a nm trn vng, mt a vn vai Th-Huyn, cn mt a ngi bn ca, khc v ni rng: i bng qu, ly g n by gi m? Th-Huyn p rng Nn i, ng c khc con, i cht na ch con v em go v, m nu cm cho con n.

Ba a ln nm co trn vn pha bn ny, lng thinh nh ng, chng nghe Th-Huyn ni nh vy mt a ngc u hi rng: Chng no ch con v, m? Th-Huyn p rng: Mt cht na ch con v. a ln hn ht li khc m ni rng: Hm qua ch v khng c em go v, s ba nay cng khng c na.

Tn ng ngoi nghe nh vy ri li thy Th-Huyn ly vt o lau nc mt. N i vng v pha trong, khi i ngang ch chng m n nm, th n li nghe b Trn-Th rn h-h.

L-vn- thy tnh cnh th-thm dng y, th teo gan ho rut, nn lc u th di, ri lt t bc rit ra ng, dng nh n khng mun thy tnh cnh y na. Ra ti ng ri n lm-li i ti hoi. Nu lc y ai cc c hi n i u, th chc n khng bit i u m ni.

May n i m khng gp ai ht. Li na canh mt, n ti mt xm ng, khng bit l xm no. My nh trong xm u ng ht, duy gia xm c mt ci nh ln, tre trng bao chung quanh, trong nh n t sng la, khch kha ng dy-dy, n ung vui ci inh-i.

L-vn- thy nh giu cm n khng ht li mi khch m i thm ti ban m, ri nh ti nh mnh ngho kh, n khng du nn ti m, m au khng thuc nm ch ngy cht, sp chu i bng rn khc van-vy[7], th tc-ti trong lng, quyt bc v m cy[8] ch nh giu ny mt vi gi la en v cho gia quyn n, i nm ti thun ma ri lm m tr li.

Nh ny l nh ng B-h Cao Ging-Nu. Ba y l ba ng nhm h ng ci v cho con, nn mi dn c bn m i thn bng quyn thch.

L-vn- ngoi xm xm i v, ng ngay ca ci m ng. Khch trong nh mc n tht ung ru, mc ni ni ci ci, khng ai ti ngoi sn, nn khng ai thy n. Cch mt hi lu, ng B-h dm ra, thy c ngi l mt ng trc ca, bn sai gia-dch ra hi coi i u. L-vn- thu nay khng tng ni chuyn vi ai, m cng khng hiu l php chi ht, nn nghe ngi ta hi i u, khng ly li du ngt th thm m ng lng nhn t ca ngi, li ni xn-xn rng: Nh ti ngho qu, ti i lm mn m khng ai chu mn ti lm. By gi no l m, no l ch, no l sp chu nh ca ti cht i ht thy, ti i n y, thy nh ny giu c nn ti gh li mn mt t gi la v n .

Sp gia-dch nghe ri tr v nh ni lm sao vi ng B-h khng bit, m khch trong nh ci r, ri ng B-h sai ngi ra ui L-vn- biu phi i ra khi ca cho mau.

L-vn- khng chu i, c ng ng v trong nh, v ni lm-bm rng: i u by gi m biu ngi ta i. M ta vi sp chu i gn cht, ta v by gi ly g m cho n.

Sp gia-dch thy n khng chu i, mi p li x y. L-vn- tr li, sc L-vn- mnh qu chng n x khng ni, nn chng n gin bn xch ch cho cn. Trong nh c mt by ch nm su con, ha nhau chy tung ra, ri vy chung quanh tn m sa om sm. C mt con ch d nhy xc v cn chn tn , b tn cho mt t ln c. By ch s p nn chy dan ra ri li p v sa na.

trong nh v ch v khch ng ting ni om sm. Tn khng hiu h ry ai, phn b by ch lm d qu, s mt mnh c khng ni nn thng thng st li m i ra. Tn ra khi vung tre ca ng B-h ri, m by ch cng ng trc ca ng sa theo.

L-vn- khng bit i u, c gc mt xung t thng thng i dc theo b tre. i c vi chc bc, tn nghe di ng chn rt-rt, mi ci xung m coi. Nh bng trng di sng, nn n thy mu chy rng rng, mi hay mnh b ch cn.

Tn i li bi tre, ly mt nm l tre kh m chi mu, ri ngi bp xung t khoanh tay m th ra. Bng i qu nn tri mt m trn m hi t rt, cp mt ho quang, hai bn tang mch nhy xoi-xi[9].

Nhng ngi tng bit nhn-tnh m-lnh, nhng ngi tng tri th o k khu, ai gp cnh th thm nh vy chc sao cng on hn vn tri, hoc trch nh giu sang khng thng xt k ngho hn, hoc thm phn c hn m au lng ri ly.

L-vn- c sc mnh ch khng c tr sng, t nh ti ln bit cc m thi, ch khng bit sng, nn tng phn mnh th phi chu cc, phi nhn i, bi vy n gp cnh nh vy, m khng bit gin, li cng khng bit bun. N ngi y l v bng i, chn mi nn mi ngi, ch khng phi ngi m suy ngh vic chi, hay l ngi m tnh k chi ng kim go em v nui m vi sp chu.

Vng trng t treo gia tri vc vc, ngn gi dn l tre gi pht ph. Rt-rt bn chn con rn mi b i gin trng, cht-cht trong vn ting chim cc than phin m lnh lo.

Cuc i ng cay dng y, cnh tri thanh lch dng y, m L-vn- ngi tr tr nh mt cc hay l mt khc cy, khng bun, khng vui, khng lo, khng cm chi ht.

Cch mt hi lu n nghe c thing ngi ni chuyn trong vn ng B-h, n mi day li dm v m coi th thy c mt a con gi ng ngi da bp la t rm kh v m chm, li c mt b gi ng chng nnh gn m coi chng. Lc tn dm v th n nghe b gi ni nh vy: Cho heo cn ri th dt la[10] m i lm vic khc, ch my ngi m gi hay sao. V ph ra chn vi ngi ta. khuya cho ngui ri s nhc v.

B gi ni dt li ri b i v nh bp. a con gi dt la y tr[11] cho, ri cng b i mt.

L-vn- ng ngoi b tre dm v, thy nh ln ca ng B-h pha bn kia n cn t sng trng, khch cn nhn nhng ng n ung vui ci. Trong nh bp pha bn ny th sp gia-dch qua li lng-xng, m chng thy ai i ra ch a con gi ngi nu cho hi ny ht. Tn dm mt hi ri vch tre chun v vn, i rit li bng tr cho m i ra. Tr cho ln nn nng, m mi cn nn cn nng, song tn vc ln vai i xng-xng, khng bit nng, khng bit nng, m cng khng s h thy.

N i va c nm by bc, bng nghe trong nh bp c ngi hi: Ai vc ci g m i ? N c i rit khng thm tr li. Trong nh bp c hai ba ngi chy ra, ti ch nu cho heo thy mt mt tr cho bn la om sm rng: n trm v bng tr cho heo m chy y n, b ngi ta, rt theo bt n. , n chy . Ka, n ng vch hng tre m chun kia ka, b ngi ta.

Tn c vc tr cho chun qua hng tre, ri bng ngang rung m i nh thng, h la mc h, n khng ng li, m cng khng thm chy. Sp gia-dch ca B-h Cao rt theo, p v a nm u, a m lng m bt. Tn tay tri vn tr cho trn vai, tay mt gt sp gia-dch t ln c, khng a no xp v mnh n c.

Sp gia-dch la ht om sm. Khch trong nh k xch cy ngi cm ho chy ta theo tip ng. C mt ngi thy sp gia-dch nht-nht khng dm v bt tn , mi xch mt khc tre bc ti nhm u tn m p. Tn a tay ra , khc tre gy lm hai on. Mt ngi khc nhy ti p na, tn tr khi song trt tay tr cho rt, tr b nt cn cho y t.

Tn ng ng my ngi rt bt mnh v hi tnh to rng: Lm ging g d vy ? cho ht ung hn!

My ngi y khng thy n lm d na, mi xng v bt nm u ri p nhau k thoi ngi p. Tn lng thinh chu n, khng chng c na. H thy vy li cng nh nhiu hn na. Tn ni gin tung mt ci, my ngi nm n u ng lng, ri n ng tnh nh thng, mt ng chng cho , dng nh n tic lm vy.

H p v bt n na. N cho h bt tri k dt v b ngi trc sn ng B-h. L-Trng Tng dua b nh giu, mt l mun lm cho va ch-nh, hai l mun th oai vi dn chng, nn thy tn b tri k li c ngi ngoi sn, bn chy ra thoi p v ni rng: My l thng g m ngang d vy h ? Nh ng B-h khch kha ng y, my dm v m mn la, ngi ta ui my i, ri sao my li dm git cho heo ca ngi ta m chy. Ngi ta rt bt my, my li nh n a gy rng a sng mt. ri my coi tao.

L-Trng Tng ni ri li nh na. Tn b tri khng th gt c nn ngi trn-trn m chu nh nh t, khng khc khng than, khng ni chi ht.

C mt ng gi thy tn b nh nhiu qu m khng nht nht, th bc ra can L-Trng rng: Thi, b thng ny n in, nh n lm chi lm. N c ti th gii n Huyn cho quan tr n.

L-Trng Tng trn mt p rng: ng ni n in, n d lm ch d in u. My a no b n nh hi ny nng nh th no u ra y cho tao coi vt tch ng tao lm phc bm m gii n.

C ba a gia-dch bc ra, mt a b t gy ht mt ci rng ca, mu cn chy rng rng, mt a x mt mt ng bng ngn tay, cn mt a th u trn trn mt cc bng ngn chn ci.

L-Trng coi ri bn dy ng nc gia sn m tri tn , ri tr v nh n tht ung ru. trong nh ch khch vui say ci h-h, ngoi sn mt ngi ngho kh b nh rm mnh, m li nhn i bng xp ve. Tnh cnh ny ngi c nht im nhn t ai trng thy cng a ly chu my, m c m trong nh chng ai cht lng thng xt.

Ngho kh khng cm m nui gia quyn, h giu c d d n khng ht, n mn mt vi gi la v m cu cp m gi chu nh i nm th hoi hp, h khng cho mn li cn x ui. Cng th bng cho ca heo n em v cho m vi chu n , h khng ngh li bt m nh. Con nh ngho ai gp cnh nh vy chc cng phi on hn nh giu. Thm thng L-vn- v tnh dt nt thit th, nn thn kh nhc n nc ny, m cng cha bit bun, cha bit on.

L-Trng Tng dn-d my ba, nh chi tn thm ri mi chu gii ln Huyn. Quan Tri-Huyn hnh pht mt lp na ri mi gii ln tnh.

Quan n-st tra hi s sa ri ln n nh nh n tn 100 trng v [12] 5 nm, v ti cp ca ngi ta v nh ti ch c vt tch.

Thm thay! c thay! C mt nh nhn i, mnh ln bng ca h cho heo n em v n d, m quan bt ti nh n ri li b y!

Thn mnh ngho kh h nh mnh th h khng c ti, cn mnh nh li h th mnh phi t! Cuc i trng thy bt nt rut a gan! Thn phn k ngho ngh thit l ch kh!

Quan dy lnh ng nc cng tay chn L-vn- nm sp gia sn, nh n 100 roi, nt tht vng mu; chng m tri ra th L-vn- b m i, ch ng khng ni. Quan ch hn mt thng, my du roi lnh ri, mi y L-vn- ln tnh Gia-nh.

*

* *

L-vn- t ti Gia-nh, ban ngy i lm vic nng n cc kh, li cn b lnh nh xi trn u, ban m ng tht thng, m sc lc cng cn mnh m nh xa, chng h gim st cht no ht.

Ba n quan sai lnh dt t ln rng n cy ko v m ct kho ct lm. C nhiu khc g ln nm su tn t khing mt u khng ni, m mt mnh L-vn- vc i nh chi.

Mt ln khc quan bt t ra ca Cn-gi nh c ch v x kh dnh cho qun lnh dng. Ghe ra khi ri ri gp dng to sng ln nhn ghe chm. T vi lnh i mt ghe u b cht tri ht thy, duy c mt mnh L-vn-, li ln ln v ti m c; m khi cht ri khng thm tha dp y m trn, li tr v Gia-nh bo tin cho quan tnh hay.

Bi L-vn- c sc mnh nh vy, nn chng nhng l my trm t trong khm u s m thi, m thm ch my ch lnh coi khm cng u king n na. Tuy vy m L-vn- chng h tha sc mnh m hng hip t, hoc khinh khi lnh, du i lm hay trong khm n cng gi mt mc, khng khi no thy n bun hay l vui, du lm vic nng hay l vic nh cng chng h nghe n than phin chi ht.

L-vn- trong nh thy cnh ngho nn th thm, bc chn ra i kim n li gp chng hn-hi hip p, bi vy vo chn lao t n khng vui c ngh chng l g. C mt u[13] ny chc ai nghe cng ly lm k, l n khng vui, m n cng khng bun, li khng khi no nghe n nhc ti vic nh ca n.

Tn t gn ba nm. Mt ba kia c tn Trn-vn-Thit, l ngi ng hng vi n, mc ti chi khng bit, m quan y n ln Gia-nh. V tn Thit cng l con nh ngho nh tn , lc cn nh hai a u chn tru cho ngi ta, thng chi bi vi nhau, nn quen bit nhau lm.

Khi tn Thit bc vo khm, tn ng thy n m khng mng, khng hi chi ht. Tn Thit thy t nh vy, th ly lm k, tng n qun mnh, nn cng lm l, khng thm hi.

n ti trong khm ng ht, duy c mt mnh tn cn ngi gi u. Tn Thit bc li ng ngay trc mt m hi rng: Anh phi tn Ging-Tre hn?

Tn ng sng mt hi, coi b nh suy ngh lm vy, ri mi p rng: Phi. Cn anh phi l anh Thit hn?

Tn Thit ci m ni rng: Vy ch ai! Mi my nm nay m anh qun ti hay sao ?

Tn x u tc, hai tay x v tc m gi mt hi ri u chm bm (ri, b x. y c ging d hm, ci lng mc thch ci u chm bm, Ca dao min Nam), ngi khoanh tay lnh thinh, khng ng tn Thit m cng khng ni chi na ht. Tn Thit thy vy bn ngi x da bn m hi rng: Anh t my nm nay m cc hay xng vy anh ?

Tn chu my lng thinh mt hi na, ri mi ni rng: Cng vy ch cc sng ging g.

Tn Thit thy b tn li-thi qu th tc ci, mun i v ch mnh m ng. Thnh-lnh tn hi rng: Sao anh t ?

Tn Thit trn mt p rng: Ti cng nh anh vy ch c khc chi u. H h giu h hip mnh qu! Anh nh hn? Nm tht ma , anh khng c cm m n, anh ln bng tr cho heo ca ng B-h em v cho bc vi my a chu n, h bt h nh anh ri gii n quan b t anh ; nh ti cng i qu, nn ti dt ng gi ti ln Vng-G m kim n. Ti i c t thng, k ng gi ti mang bnh m b mnh. Ti tr v Ging-Tre xin vi ng ba Lnh. My nm nay ti vi ng thit cc kh qu. ng lm rung ln m c mt mnh ti , nn lm ti ngy khng h tay, m li cn b v chng ng nh chi na. Hm thng trc la cy xong ri, k gp tri ma dm d lun su by ba. ng Lnh s nc trn ging xung trn b ngp la, ng bt ti ngy m phi lun ngoi rung m gi b. C mt m tri ma ln qu, nc trn ging chy xung o-o, ri b b hai ba khc m trn v rung. Phn th tri ti en nh mc, phn th ti c mt mnh, lo p khc ny nc trn v khc kia, ti lm khng ni, nn nc trn v rung lai-lng ngp la ht. Sng ngy ng Lnh ra thm rung thy nc b b ngp la, ng chi nt ng nt cha ti, ri ng vc cy rt p ti. Ti s ti chy, ng c rt theo, b b trn ng trt chn ri nhm gc cy cn hng ng nn ng cht. V con ng la lng la xm ni ti git ng, nn lng h bt m gii ti n Huyn. Vic thit ti khai thit m quan khng chu nghe nn y ti ln y. Thit thn mnh ngho kh qu anh h ?

Tn nghe tn Thit thut chuyn ri, n khng t du thng xt tn Thit, m cng khng trch quan x oan-c. N ngi chu my lng thinh, b nh suy ngh chuyn g vy. Cch mt hi lu n mi ni rng: Khng bit nm nay m ti c au hay khng ? Cn ch ti lm ging g m nui sp nh .

Tn Thit p rng: Bc cht anh khng hay hay sao ? C kh d hn! Quan h bt anh c vi ba g k bc mt. Cn ch du vi sp chu ca anh, th khi ti trn Vng-G ti tr v, ti nghe ni sp nh i qu nn cht ht ba bn a, cn my a kia ch du anh dt i u khng bit, khng c Ging-Tre na.

Tn nghe my li y th n dn mnh[14] trn mt, dng nh ai em bc tranh gia nh bun thm ngy xa m treo trc mt, nn n vt ng dy, uynh hai cnh tay ri ni ln rng: M ti cht, m ti cht lin hi ! My a chu ti i qu nn cng cht, tri i! N ni c bao nhiu ri t nga nm di di t, tay chn run by by. Tn Thit thy vy tht kinh nn la ln. Ti nhn ng ng nghe la git mnh thc dy p li khing L-vn- em nm trn sp[15].

m y tn nm c p tay p chn, lc u, mt lt nghe n th di mt ci ri chc li ku tri. Sng ba sau mnh my n nng hm, nn khng i lm c.

L-vn- nng vi lun cho ti na thng; mi ba ti nhn i lm ht, cn c mt mnh n nm trong khm m thi. Lc no n bt nng th n suy ngh, nh ti chuyn nh hi trc: trong bung m gi au khng thuc ung, c nm trn chng m rn, ngoi trc sp chu i khng cm n, nn qun bn chn m khc. Mnh i lm cng h khng mn, mnh i vay la h khng cho, ln bng cho ca h cho heo n em v cho m vi chu n , h bt m nh kho, ri li gii n cho quan b t. Mnh c ti g m b t? H giu, la go n khng ht n ni ly m cho heo n, mnh ngho khng c cm n, ly v n cho khi cht i, lm nh vy c ti hay sao? T ra ci mng thng ny vi c nh ca n u khng bng ci mng my con heo ca ng B-h Cao hay sao? Nh giu h c ca ri h b bc nh ngho qu! Quan ln h quyn ri h p dn ngu qu!

[1] bng la sp n

[2] nt v kh

[3] tru trng

[4] vun vng: p cao ln

[5] nhn nh, cau c, quo

[6] min Bc gi l ay, loi cy cao 2 thc, thn c ng kng bng ngn tay, v c s do dai, dng dt vi th: bao b, giy b, vi b

[7] van v: van xin

[8] mn

[9] lin tc

[10] tt la

[11] ni t rng ming

[12] pht t kh sai

[13] iu

[14] rn mnh hay rng mnh: thn th c ng mnh v bt ng

[15] loi ging lm bng tre s si

Chng 2Tn thu nay kh di n ni gp khn-n khng bit bun, b oan c khng bit gin. Nay nh c tn Thit thut chuyn oan tc ng tr khn ca n, nn n ngi suy ngh, ri li nh tn Thit nhc chuyn nh ca n lm cho n au lng. Bi au lng nn mi t nga ku tri, ti ng tr nn mi bit bun bit on.

Thu nay tr no n u-m nn khng bit suy ngh chi ht. Nay tr n tuy c m c ri, song cn yu t lm nn mi chim-nghim c vic i c mt cht th m mt, nm thip-thip[1] nh ngi ng.

T i lm ht, nn trong khm vng teo. Tn nm mt hi ri nghe c ting ngi ta chy qua chy li rn-rt trn u. Mt lt na li nghe c ting ngi ta ni lo-xo pha di chn. Tn m mt ra th thy c chn mi ngi ng bao chung quanh mnh, c gi, c tr, c sn sn, ngi nm tay, ngi nm chn, ngi u biu ngi dy, m ngi no cng mt my xanh lt, hnh dng m teo, xem thy pht s. Tn tuy m mt, song b ngi ta tr ko nn phi rng sc ngi dy. N thy my ngi y u l ht thy, ch khng phi bn t trong khm, n bn hi: My ngi u? V y lm g? Ti mt mi cho ti nm ngh, bt ti ngi dy lm chi y?

My ngi y ng n m ci ngt. C mt ng gi chng by tm mi tui, tc ru bc trng, bc li v vai m ni rng: Chng ta cng trong khm ny chu khng bit hay sao? Anh em chng ta y ai cng b t oan-c nh chu vy ht thy. Ngi trn dng th ny h xu lm, nht l my nh giu vi my nh quan h tin th m hng hip k ngho hn khng xit k. Khi chng ta cn sng, chng ta thm tic khng ra cho khi ngc c m tr th tr on cho ht ut-c trong lng. Nay chng ta cht ri, hn chng ta phng pht, tuy thong th mun i u cng c, ai lm vic g cng thy ht thy, nhng m thy th cng tc cng gin, ch cng khng bo th bo on c, ngh thit tc khng bit chng no. Chu mun thy thng B-h Cao l a giu c c, v mt tr cho heo m n bt chu ri git lun nm su mng trong nh chu hay khng? Nh chu mun i, th chng ta dt i cho m coi.

L-vn- nghe ni ti B-h Cao th ni gin, mun bit coi by gi n cn giu sang na hay khng, nn xin my hn ma dt mnh i. Trong mt giy pht, bng thy nh B-h Cao r rng: trong hai ba ta nh kinh dinh, ngoi mt vung tre kn mch. B-h Cao ng ngi ti vn gia bng chu ni m gin, du con ng ngi n ung trong bung, gia-dch lm lng-xng, a cuc t ngoi vn, a nu cm di bp, a xay la, a d[2] go. L-vn- thy ti ch mnh bng tr cho heo m i, li cng thy ch h ng nc tri mnh m nh na. N thy r rng th cng ti gin, nn xin my hn ma dt gim ra khi ch y cho mau.

My hn ma dt n i v, m trc khi tr v khm li dt n gh ch nh n hi trc cho n coi. Ci ch ca n by gi sp ng nm st t, chn hiu[3] rn mi chun v chun ra rt rt., ch khng thy dng ngi ta. Cch ch chng mt cng t c mt ci m t lp-lp, c mc bt nm ht, my hn ma ch m ni l m ca m n.

L-vn- thy qu nh, thy m m th khc vi.

My hn ma dt tr v khm ri ngi gi hn ht mi ni rng: Chu thy hay cha, k giu sang h hi chu l a ngho hn n ni tan nh nt ca, lm cho m vi chu i kht m cht ht, vy m h cng cn sung sng, quan khng pht h, m tri cng khng hi h, th th hai ch cng bnh l ch ngi ta by t m gt bn ngho hn nh chng ta y, ch khng c ngha l chi ht. Chu coi ly m coi, chng ta on loi ngi c ng hay khng h?

L-vn- ngi lng thinh, chu my trn mt, coi b gin lm. Cch mt hi lu n mi hi my hn ma rng: Ti b oan-c nn ti gin th phi, ch my ngi c oan c chi u m my ngi gin?.

ng gi hn ht ci ri ni rng: Sao chu bit anh em chng ta y khng b oan-c? Nu khng oan-c th chng ta gin sao c? Chu nm xung, chng ta thut chuyn ca chng ta cho chu nghe.

L-vn- nghe li nm xung lin. My hn ma ngi vy chung quanh, ri ng gi hn ht khi u thut chuyn ca ng nh vy:

Ti tn l Hunh-vn-Hin, gi c 75 tui trn u, m khng c v con chi ht. Nm trc ti cu c t con c lc, bn em xung ch Vng-G i ly go v m n. Va xung ti ch ti gp hai tn lnh p bt ti, biu phi cho ghe cho con quan Tri-ph Tn-An i chi. Ti ni ti mc bn c nu bt ti cho ghe th c ti cht ri bn khng c. H khng nghe, c bt ti em xung ghe. Con quan Tri-ph mi 18, 19 tui, m v quan Tri-ph cng cu, nn cu hn-ho ngang-tng lm. Cu dy lnh nh mt mnh ti bi xung cho cu chi. Ti bi chm cu chi tng bng, m ti bi mau, xung lc cu li cn chi hn na. Bi i c vi khc sng, gp mt cy bn[4] ln, tri chn treo lng-thng, cu biu ti gh xung cho cu hi. Cu vi tay hi bn, xung lc cu t nho xung sng. Ti nhy theo vt cu ri ci vnh y su m nhy mnh qu, nn cu chm ri tri mt, ti m khng ng.

Ti v ph m bo. Quan Tri-ph bt ti ni ti x con ngi xung sng, nn lm n y ti chung thn. Ti v khm ny c hai nm ri th bnh m cht. Ti l ngi v ti, m phi cht trong ngc nh vy khng c-hip hay sao?.

Hn ma th nh ct ting ni rng: Chuyn ca ng tuy c, song quan Tri-ph v con cht nng lng nn b t ng, ngh cng cn c l nghim. Chuyn ca ti y mi l oan-c lung lm ch. Ti l L-vn-T, gc Trng-Bnh, v chng ngho nn phi mn rung ca tn Trng-cng-Sanh m lm. Trng-cng-Sanh giu ln m n khc bc lm. Nm n tri hn la ca ti cy b nng kh ht, nn ti ma khng gt m ong la rung cho ch c. Trng-cng-Sanh bt v chng ti phi em con cho n m tr. V chng ti c mt a con gi mi 17 tui; v ti thng n lm, ngc v mnh ngho, n tr khng ni, nn cc chng phi ct rut em con cho m tr. Con ti kh di, vi Trng-cng-Sanh, n rng p lm sao khng bit, m chng mt nm ti nghe con ti c nghn. Ti nghe tin y th au lng xt d ht sc, ti nn n vi n m xin em con ti v. N khng cho. Ti xin cho ti thy mt con ti mt cht, n cng khng chu. Ti tc gin nn hm n lng m kin n. Ti li n sai ngi em mt gi giu sau h ti, ri i bo vi lng ni ti n trm ca n. Lng bt ti m gii n quan. Ti ku oan ht sc, m v n nhiu tin n u n cng trm ming h ht thy, nn quan khng chu nghe li ti khai, c lm n y ti. V ti phn th ru ni con danh x tit, phn th thng ni chng cc kh lao t, nn nh nhum bnh m cht. Ti trong khm ny, ti hay v ti cht ti thng tic bun ru chu khng ni, nn ti phi tht hng m cht theo v cho yn thn. Chuyn ca ti nh vy , b con xt th coi c ng gin hay khng?.

Hn ma th ba nghe va dt li th th di mt ci ri ng dy trn mt ma tay m ni rng: Ch-in ca anh c nghit thit, nhng m u giy mi nh cng ti con gi ca anh mt cht; nu n bit gi trinh tit, Trng-cng-Sanh lm ngang, n la lng la xm ln, ng chu trong nh n na, th v chng anh khi thc oan. Chuyn ca ti cng ging nh chuyn ca anh vy, song con gi ti chc d n khng thun tng, m ti cng b ch in n hi c, ngh mi thit l c ch. Ti y Nguyn-vn-o di Bn-lc. V chng ti mn rung ca Chnh-tng H m lm. Ti c mt a con gi 20 tui, ti ha g n cho thng M, l con ca ngi bn thit ti, lng gn . Chnh-tng H c mt thng con trai tn l cu ba Ngc, c v c con ri, m h n thy trong lng trong xm c con ai xinh p, th n theo ve vn, lp mu ny k n, lm sao cng ph danh tit ngi ta cho c n mi nghe. Mt ba n cu ba Ngc i chi gp con gi ti i cy v. Cu thy n cu mun, nn theo gho chc, ri cy mai cy mi ni v ni ra m d d n. N chc lng, khng thm nghe hi n ging quyn[5]. Cu cng th mi ni vi ti cu ci v lm tiu thip. Ti ni con ti c ha g cho ngi ta ri nn khng th g cho cu c v xin cu ng c theo gho chc gi c chng m lm cho ngi ta mang ting. Cu gin ti, nn v nh xi Chnh-tng ly rung li, khng cho ti mn na. Ti i mn rung khc m lm, t ra i n u cng b cu ta chn u nn khng mn rung ai c ht.

Ti tc qu nn khi g con ti cho thng M ri, th ti d nh v bn lng ca r ti m , ng kim phng khc lm n. Cu ba Ngc nghe ti cho thng M ci con ti th cu cng on ti hn na, quyt kim chuyn m hi cha con ti. Mt ba n thng r ti i xm v, n i ngang qua b rung ca cu ba Ngc. V thng r ti n bit ngh v kh lm, cu nghe danh cu s, nn khng dm nh n. Cu xi a nh coi tru ca cu theo chi, ni sao dm i trn b ca n. Thng r ti ly li m i m ni vi n rng i mt cht khng hao mn b l bao nhiu. Thng nh khng thm nghe c theo chi hoi. R ti gin, tr li nh n mt bp tai nh-nh. Cu ba Ngc nhn dp y chy ra xi thng nh nho trong nh ti m la lng. R ti i trc, thng nh theo sau m la. V ti sn, thng nh vp hng ro t nhm li cuc t hng m cht. Xm ring ai cng thy r nh vy ht thy, m cu ba Ngc i co vi quan ni ti vi r ti git thng nh. Cu lo lt sao khng bit, m quan khng i hi chng c chi ht, c bt cha con ti m b t. Anh em xt coi c oan-c hay khng? Ti bun ru nn t mi my thng k ti nhum bnh m cht, cn r ti by gi cn trong khm ny, khng bit chng no quan mi tha n.

Hn ma Nguyn-vn-o thut chuyn mi ti , k t ko nhau v khm bc v rn rn. My hn ma bin i mt. L-vn- m mt thy tn Thit ng da bn n v r u n m hi c bt nng hay khng.

L-vn- m hi t dm, ngc hi nhy thch-thch, song u nh nhng, khng m mt nh my ba trc na.

m y n nm suy xt vic i, nh chuyn ca mnh th cm gin B-h Cao, ngi giu c m sao khng bit thng k ngho nn, thy ngi ta i kht khng chu gim gip, ri v mt tr cho heo m nh hi lun c mt nh. N ngm-ngh ln ln, nh ti vic ca tn Thit ri nh lun ti my chuyn hn ma thut vi n . Ban u n gin mt mnh B-h Cao l ngi hi n m thi, chng n chim nghim ti my vic kia, n ngh nhng ngi giu c sang trng u bc tin, quyn tc m lm hi bn ngho hn, bi vy n gin nh giu sang ht thy, chu my trn mt, vng ng dy m ngc thi-thi m ni ln rng: Tc thit! Tc lm! Ti g m b y!

Tn Thit nm ng gn , nghe tn ni ln ting, git mnh m mt, dm thy tn ng trn-trn cp mt l chao-oo, hai l mi th hi ra kh-kh, khng hiu chuyn g, s tn m sng, nn lt-t chy li nm tay biu nm xung m ngh.

Tn ng tn Thit ri ru-ru nm xung, m b coi hung c lm, dng nh ng gy-g vi ai vy.

Cch chng my ngy tn ht au, ri mi ba i lm vi bn t nh c. Nu ai c coi chng n, th c l thy n t y t khc hn xa, i ng chn ch, mt my hm h, khng mun ni chuyn vi ai, m cng khng thm ng ai ht, ban ngy i lm cng vic th n lng-ng l , b nh ring tnh vic chi vy, cn ban m v khm th n nm thip-thip, m chng ngi ta ng ht ri, n li thc dy, ngi khoanh tay ng sng v trong vch trt mt hai canh ri mi chu ng.

Nhng i vi lnh coi t ch bit hip p nh p m thi, ch khng bit xem-xt tr , bi vy tn tnh nhng vic g chng n khng hay, khng d cht no ht.

*

* *

L-vn- trong chn lao t trt my nm, tm thn cc kh khng xit k, nhng m cc th chu ch khng than kh cng ch khng trn. T ngy anh ta nh tn Thit nhc chuyn c cho anh ta nh, thut vic nh cho anh ta nghe, ri li nh my hn ma thc oan ch thi i c nghit cho anh ta bit, th tr khn ca anh ta ln ln mi m mang ra, anh ta mi bit suy ngh vic i, anh ta mi bit than thn trch phn, anh ta mi bit on hn k giu sang.

Cch chng bao lu, c lnh quan dy ch lnh, tn l Phm K, dt 10 tn ti-nhn ln rng n ci. V i n ci th ngi ta thng la ti nhn trai trng mnh dng m dt i, li mi ln i th lnh vi ti-nhn ln trn rng ti nm mi ba, hoc na thng, chng no n c nhiu ri quan mi ct thm mt tp na ln ph m gnh v.

L-vn- sc lc rt mnh-m ai cng u bit, bi vy Phm K mi ct phn n ci vi tn 9 ti nhn khc. Ln ti rng ri, Phm K biu ti nhn n cy lm gc ng ban m ng vi nhau cho khi cp beo lm hi.

L-vn- mun trn, nhng v cha gp dp no thot thn c, nn mi cn t y. Nay ln ti rng, anh ta ngh rng r rm rp, cn lnh th c mt ngi m thi, nu tha dp ny m trn th chc khng th no h kim c.

Mi ti ba ban u th L-vn- thao thc tnh trn hoi, nn ng khng c. n khuya anh ta rnh coi lnh vi t u ng ht, anh ta mi ln ly mt ci ra git vo lng ri leo xung gc m i. Phn th tri ti en nh mc, phn th cy-ci giao nhnh bt-cht, phn th anh ta khng quen thuc ng rng, bi vy anh ta c i ln qun trong rng hoi, i n sng cng cha ra ngoi trng c.

Sng ngy Phm K thc dy thy mt L-vn-, bn dt ti-nhn theo du m kim. V t trong rng th t, L-vn- i ti u u c du chn ti . vy m h anh ta gp nhnh cn bt ng, th cht cho trng m i, nn cn du cho ngi ta d theo m kim na.

Phm K theo du hoi n chng na bui sm mai gp L-vn- ng ngi da gc cy m ngh, mi dt ti-nhn p li m bt. L-vn- liu khng th thot thn c, nn chu php cho Phm K tri m dt v tri. Phm K s tn trn na nn ban ngy th cho n ci, cn ban m th bt tri li, khng cho thong-th na.

Chng ci n xong v gnh v ht ri, Phm K dt ti nhn v tnh mi bm cho quan hay s tn ln rng tha lc canh khuya b tri m trn. Quan chng n L-vn- thm 5 nm na, cng l 10 nm, li dn lnh coi khm phi canh gi nghim-nht, nht l ng ct tn i ln rng na.

V mun cu gia quyn khi cht i, i ly cho ca h cho heo n em v cho m vi chu n m phi b y 5 nm! V oan-c chu khng c nn mi trn m i li cn phi b y thm 5 nm na! Thn phn k ngho hn kh nh vy, ai c thy chng?

L-vn- tc gin qu nn ch quyt du th no cng trn na. Ngt v anh ta tnh trn m lnh cng tnh khng cho anh ta trn, nn canh gi nghim-nht lun lun, ban ngy du anh ta lm vic g cng c ngi coi chng, ban m du anh ta ng h cng khng m gng m li cn xing chn na. L-vn- khng th trn c, nn phi chu php t cho ti 9 nm.

Ngy n quan Tng-Trn dy p mt ci l t tnh ln cho ti huyn Bnh-dng. Cc ti nhn trong khm u phi i o t m p l y. Mt bui chiu, lnh ng dt ti- nhn tr v khm, i dc ng gp mt m ging ma m m. Tri ti ri, m lnh vi ti-nhn b ma lnh nn dt nhau chy lp-xp cho mau ti khm.

L-vn- thng-thng tht ra pha sau cht, chy c mt hi, bng thy bn ng c mt bi rm, bn chun vo m np, tnh cho h chy xa ri mnh s xng ra tm ng m thot thn. Chng d anh ta chun v bi , c mt tn lnh cn tht li pha sau na anh ta khng hay. Tn lnh thy anh ta mun trn, bn la ln, my tn lnh kia lt-t tr li p bt. L-vn- thy mu mnh lu na th tc gin qu, khng dn lng c, nn nhy ra nh lnh tng-bng. V tn mnh qu nn ba bn tn lnh mun bt m bt khng c. May nh c ng i v ngh cao cng, ng tr li ph lc vi lnh, nn mi tri c tn m dt v khm.

L-vn- phm ti trn mt ln ri, nay cn trn na, m thm ti nh lnh, nn quan ngh n y anh ta thm 10 nm, cng v trc v sau l 20 nm.

Anh ta b chng n th cng thm ut-c, lng cng thm phin h. Ti g cn mt nm na th mn t, m by gi phi thm 10 nm! Lut g ly mt tr cho heo cho m vi chu n i m phi chu 20 nm kh hnh! c qu! c qu!

L-vn- cng ngh cng bun, cng mun trn na. Ngt v anh ta l a qu dt thit th, v mu thp tr, nn mun th mun lung, m lm th lm khng c.

Ngy qua thng li, thm dp kh dn, L-vn- nn n trong chn lao t ti nhn nhiu a mn hn v ri, cn nhiu a khc v m th, song tn cng cn trong khm Gia-nh hoi.

n nm Mu-t (1928), nhm Minh-mng cu nin, L-vn- b y 20 nm, quan mi ku m th. Trc khi cho anh ta ra khi khm, quan li dn v nh phi lo lm n khng nn lm vic quy na, nu anh ta cn ti phm, th quan s chiu lut m y chung thn.

Li dn phi lo lm n, nghe thit l k. T nh n ln lo lm n, ch c tnh cp git ca ai u? Li dn ng lm vic quy na, nghe thit l l. c lm vic g quy u m dn ng lm na? L-vn- tuy bit nh vy song bn tnh thit-th, nn khng dm ci l c ci u vng chu m lui ra.

L-vn- khi v khm th mi 20 tui, nay anh ta ra khi khm th ru-ria xm-xm, li v bun ru cc kh trt 20 nm, nn tc trn u im bc. Tuy vy m nh b y nn tr anh ta m sng thm cht nh. Li du lao tm kh xc, nhng m sc lc anh ta khng gim cht no.

Anh ta ra khi tnh ri, mi b mt khc cy lm gy m i v hi thm ng tnh ln v Tn-Ha. ng s khng c, nn i cc kh khng bit chng no. Khi th phi bng ngang rng, s ni cp hm khng dung, khi th phi li qua sng, lo ni c mp gp nut. Khi kht nc th kim vng ho m ung , khi i bng th hi tri cy th lm cm. Ban ngy mt mi th la ch cao ro ngi ngh chn, ban m bun ng th leo ln nhnh cy m nhm mt.

L-vn- i mt mnh trong rng, ngh by gi mnh c thong th, th trong lng hn-hoan, m h nh ti vic nh, th li chu my mt. M mnh cht ri, by gi mnh v x s lm chi? Tn Thit ni sp chu mnh cn sng c t a, m ch du mnh xiu lc u mt, by gi mnh bit u m tm?

L-vn- i c 2 ngy 2 m, c n tri cy trong rng m thi, ch khng c mt ht cm, bi vy trong bng i qu chu khng ni. Qua ngy th ba, tri ma dm d, L-vn- mnh mc mt ci o vi xanh vi mt ci qun vn, u khng c nn, b tri ma nn o qun u c t loi-ngoi.

n tra anh ta qua khi trung ri thy trc mt mt ci bng[6] ln. Anh ta khng bit hng no, c nhm ngay trc mt ri li xung bng m i nhu, tnh h c gp nh ri s hi thm ng.

Anh ta i ti chiu, tri ma r r, ch khng ma ln na, song b o qun t nhp, li gi thi lai-rai, nn lnh lo mi ti xanh, hai hm rng nh b-cp[7] nghe lp-cp. Anh ta lnh m b i bng, mun ngi ngh chn m gia bng khng c mt ch no cao ro, nn n phi rng li m i hoi.

Li (chng) chng-vng ti, anh ta ra khi bng ri, li thy c mt xm ng, vn tc thnh mu, nh ca sung tc. Anh ta mng thm trong bng, tnh i rit v xm y xin cm m n i, v kim ch ng u i sng mai ri s i na. Anh ta va v xm, th gp mt a nh, chng (khong) 12, 13 tui, ngoi ng ng la tru v. Anh ta hi thm th mi hay ch ny l huyn Trng-Bnh. Trong bng anh ta li cng mng hn na. Anh ta hi a nh y vy c ch no xin ng u c hay khng. a nh a tay ch m ni rng: Ka, ch i thng ng ny i khi nm su ci nh ri th c mt ci qun, ch v m ngh.

L-vn- nghe ni th gc u ri lm li i rit. Thit qu anh ta i khi su ci nh ri th thy c mt ci nh l ct da bn ng di n 5 cn, trong nh n t leo-heo, song c chn mi ngi ng ngi n ung, ni chuyn om sm. Anh ta ng ngoi ng m dm mt hi, ri c mt ngi mp-mp cao ln, trong nh bc ra ca, ng thy anh ta ng trn-trn ngoi ma, bn hi rng; Ai ? Sao khng v li ng m rnh ging g vy?

Tn thng thng bc v ca, o qun nc chy rng-rng, tay mt cm gy ho chng xung t, tay tri vut mt cho ro nc ma, ri cm rm ni rng: Ti l ngi phng xa i l ng, vy xin anh lm phc cho ti nh mt ba cm v cho ti ng u mt m ri sng mai ti i.

Ngi mp-mp cao ln y lic mt ng tn t trn u xung di chn, ri b i v nh khng thm ni chi ht. Tn mt mi i lnh, tng ngi y v nh ly cm cho mnh n, nn ngi bp xung t di mi hin m ch. ba ba ri anh ta khng c mt ht cm m t v ming, nn ngi thy my ngi trong nh n ung, th anh ta thm v cng. Anh ta ngi, rng th nh b-cp, m mt th ng lom-lom. Cch mt lt ngi mp mp hi ny di bp i ln, bng mt da tht thm cho my ngi n h n, ri bc ra ca, hai tay chng nnh m hi tn rng: Ch mun n cm, m trong lng ch c tin hay khng?

Tn lt t ng dy ni nh nh rng: Ti ngho qu, tin khng c ng no ht. Xin anh thng k ngho

Anh ta ni cha dt li th ngi y ci ngt m p rng: Tri i, khng c tin m v y lm g? Dn cm cho ch n ri tin u ch tr?

My ngi ngi n trong nh nghe trc hin ni chuyn nh vy th p ng ra ri ci r. C mt ngi li hi rng: Ai m anh hng d vy? Khng c tin m i n cm ni g?

Ngi mp-mp y lin day v (xoay vo) ni rng: B chi ch l Lu-Khnh hay sao m; tnh n cm ri th cp cnh ch g Ngi y day ra hi tn rng: Phi hn? Ch c cp cnh u ch a cho ti th mt cht coi.

Tn tuy khng hiu h ni Lu-Khnh l ai, v cp cnh l vt g, song thy b tch th bit ngi ta ngo bng mnh, nn mc c ng gc mt khng ni chi ht. Ngi y li tip ni rng: Khng c, ch i ch khc m kim n. y l qun ch bit hn? Nu khng c tin th khng n khng ng c. Thi ch i i, ng ti ni nhiu tht cng.

Ngi y ni ri b v trong. L-vn- ng ng theo m a nc mt. Anh ta liu th ngi ta khng thng, du ni na cng v ch, nn ru-ru bc ra ng, tri cn ma r-r lm cho rut ho gan su.

L-vn- thy ng ngay th c noi theo ng m bc ti. Nh hai bn ng tuy cn t n, song phn nhiu sp ca, ri ngi trong ni chuyn nghe rm-r. Anh ta i mp[8] ci ng ri, li bt i qua ng khc, i c mt hi, bng thy c mt ci nh st m ng, ca m tc hoc (rng, toang), n t sng trng, c hai v chng ch nh, trc chng 35 ti 40 tui, ng ngi trn vn m n cm vi mt a con. Anh ta dm mt lt, thm ngh nh ny giu c nu mnh xin n, chc h khng n hp hi nh ch qun hi ny, bn ln ln bc v ng ngoi sn, ngay ch v chng ch nh ng n cm , m ni rng: Tha cu, lm phc cho ti ba ht cm d n d, v cho ti ng u trc hin ny cho khi b ma lnh lo ri khuya ti i.

Ngi ch nh ng ni chuyn vi v, thnh-lnh nghe ting ni trc sn th git mnh ng ra, thy tn ng sm-sm, hnh dng d k, th quu, bn nt ln rng: ! i ra n! g u m h-hm lm vy! Ngi ta ng n cm, ti lm ln-xn hoi. i ra i cho mau. Tn chp tay tha rng: Tha cu m, cu m giu c, tic chi mt chn cm vi k ngho hn i lnh. B ch nh hi rng: Mun n cm ng u th c qun ng kia, sao khng li ? L-vn- p rng: Tha m, ti c li ri, v ti khng c tin nn h khng cho n, m cng khng cho .

Ngi ch nh chu my ni rng: a! Qun m h khng thm cha thay, vy sao khng bit thn cn ti y lm chi? i ra cho mau i. Tn ng duc-dc, mun ly li nh-nh m nn n na. Ngi ch nh ni gin, bung a ri li xch cy gi ca mun p tn v ni rng: Ta ui, sao khng i ra, cn ng ni rn g ? B mun d ng ng khuya khot vch ngi ta phi hn?

L-vn- s ch nh nh, nn lt t thi lui bc ra ngoi ng m trong lng au n phin mun v cng. Mnh i lnh h khng thng, m li cn nghi cho mnh mun khot vch, nhn tnh dng y ngh thit rt bun !

M ngi ta thy b L-vn- h-hm, khng thng nn ngi ta x ui th nh, thm ch ng tri, xa nay ai cng ni ng cng bnh, m ng cng khng bit thng k ngho hn i lnh na, nn L-vn- khng c ch ng u, ng li c lm-rm ma hoi ri cn thm thi gi hiu-hiu, o t st da, lnh lo rut teo mi ti.

L-vn- th thn khng bit by gi phi i u, bng tuy i m khng dm tnh xin cm n, mnh tuy lnh m khng dm tnh xin ng u. Anh ta i ln ra khi xm, khng bit hng no l hng v huyn Tn-Ha, nn ng d d, khng dm bc ti na. Gi thi lnh run lp-cp, anh ta mi tnh tr v xm kim ch kh ro m t ma, i sng mai ri s hi thm ng m i.

Anh ta tr v, i c t chc bc, th gp mt ci nh ln, trong nh cn t n, ngoi sn king-vt -h, m vng teo. Da bn ng c mt ci ca ng vn. Trn lp l di thm cy, nh l che ma nn thm cy kh ro. Tn gh v , ngi da lng ngay cng m ngh. Git ma ngoi ng lc-c, ngn gi a cy ci lo-xo.

Tn ngi ng my vng nc ma, tuy m m, song thy bt ni ri tan, tan ri li ni. Anh ta va mun ci o ra m vt cho ro nc ng bt lnh, thnh-lnh c hai con ch vng ln pha tay tri tun chy li sa om-sm. Anh ta lt t ng dy, hai con ch cng lm d, nhy xc ti cn ng qun m ko ln nhn.

Anh ta liu y bt tin, nu phi chng c vi ch ny, th khng ngh c, m cn s e ch nh h khng ngh, h ni mnh rnh m n trm, h bt gii n quan cng kh cho mnh na. Anh ta mi thi lui ra ng, m cp ch cn rt theo hoi.

Tn ngh thn ch kh, n ni ch m n cng khng thng, nn khng cho mnh t ma, th trong lng tc-ti v cng. Anh ta liu nhm mt m i ra ngoi ng, khng k i bng mi chn, khng k gi ma chi ht, quyt xa lnh loi ngi hoc may c bt bun, bt gin hay chng.

Anh ta i mt hi, nh ti vic oan-c ca mnh trt 20 nm nay, nh ti nhng vic hng hip ca my hn ma thut vi mnh trong khm ngy trc, ngh loi ngi ngoi ming th h ni ngha nhn nhn ngha, m k trung th l mnh hip yu, giu hip ngho, sang hip hn, khn hip di, ch chng c chi khc. V mnh ngho, v mnh hn, v mnh di, nn by lu nay mnh mi b ngi ta y a tm thn. Vy th mnh phi lm lm sao cho c giu, c sang, c khn, t nhin ht ai hng hip mnh na c. M mun giu, mun sang, mun khn, khng phi d. Nay mnh sn c sc mnh, vy th mnh phi dng sc mnh m chng c vi thin h, ch di g m chu thua, cho thin h hip p hoi.

Anh ta ngh ti th chu my, x mt, trn mt, vinh ru, coi b tc gin d lm. Tc vic g? Gin ai ? Tc mnh cng c tai, c mt, c rut, c gan nh ngi, m v phn ngho hn, nn mi b ngi ch xt. Gin ngi giu sao khng thng k ngho hn, gin ngi ln sao khng thng k nh, khng gip du-dt, m li cn b bc khinh khi, s chi mt vi gi la m cht gn ht mt nh, s chi mt tr cho heo m lm cho ngi khn kh n 20 nm chn. i thit l hung bo! Ngi thit l c c! i nh vy h khng ng gin sao? Ngi nh vy h khng ng th sao?

L-vn- vc mt ng ngay pha trc, hai bn tay nm chc cng, v ng gia ng ni ln ln rng: By khng bit thng thn thng ny h? Vy th thng ny ght by, by ng c trch ngh! ri by coi!

Anh ta ni my li ri ci mt i ti. [1] tnh trng hu nh mt ht tri gic

[2] gi

[3] chng hiu: mt loi nhi, lng mu sc xanh-nu

[4] thy liu, loi cy mc da b nc, bng trng, tri trn v gip

[5] ging so

[6] khu t ngp nc su

[7] rng khua nhau v lnh run

[8] mt, cui

Chng 3L vn- i chng c mt canh, t b vng v, mt mnh b-v, git ma sa, ngn gi tt, i tht rut, lnh run xng, nh sc gin nn i mi c, m i lu ri bng bt i li, mnh bt lnh thm, cp mt ch la, t chi bn-rn, l tai lng bng, t xu nm vt ngang qua b. Anh ta nga mt ng ln tri m than rng: Ti cng l ngi ta nh thin-h, v c no thin-h ai cng c n no ng m, nh tt mm y, cn thn ti t thu lt lng cho n by gi khng c mt giy pht no vui sng m ngy nay cn phi i lnh cht dc dng dc s nh vy. Thi, ci thn thm kh ny chng nn sng na m lm g, th l cht pht cho ht ci kip ngho hn lao kh.

Anh ta than my li ri nhm mt nm thip-thip m ch gi cht. Trn tri git ma c lai-rai nhiu[1] xung hoi khng dt, dng nh ng tri cao xa rng ln khng thy ci thn nh mn nm th hoi-hp gia ng. Hng ty ngn gi cng hiu-hiu thi li lun lun, tc-ti cho cht phn c hn, ngi vy ba y a trt my mi nm, m tri cng khng nim tnh thng xt.

Chng hiu L-vn- nh git ma chan mt mt, hay l nh nm ngh khe khon trong mnh, m anh ta nm mt hi lu ri tnh li, m mt ra, chng tay ngi dy, ng do-dc t pha ht. T b vng-v chng nghe mt ting ngi; tri t ti m, chng thy dng cy c. Anh ta ngi im-lm, trong tr bnh tnh, khng bun khng tc, khng gin m cng khng phin na. Thnh-lnh thy trc mt c mt yng sng bng ngn tay, c mt ch hoi, khng xao, khng ng. Anh ta chc yng sng y l n ca ngi ta t trong nh, nn trong lng khp khi, mun i li .

Anh ta ng dy th trong c kh queo khng c nc ming. Anh ta mun kim mt ming nc m ung, m mt mnh gia ng by gi bit xin ai. Tri ma nc khng thiu g, m bao nhiu th chy mt ht by nhiu. Khng cn mt git no cho mnh thm ging c. Anh ta bn ci o cun trn li, ri k ngay ming vt ra nc m ung . Nh o t nn vt c t git. Anh ta thm ging c ri, mi nhm ngn n - trc mt m i.

Tuy bng i, mnh lnh, sc yu nn i siu ng hoi, song nh ng ngn n, trong tr chc mnh ti th khi cht, nn mi bn ch vng lng m i c, tinh thn khng m mt, sc lc khng mn mi, n ni phi t xu cht gic nh hi ny.

L-vn- i chng mt phn canh mi ti mt cnh vn rng ln, cy ci tuy tha-tht, song gia vn c mt ta nh rt ln, trong nh c t hai ba ngn n. Anh ta bc v vn ri i rit li ca gia, r tay thy ca ng cht, bn k vai v ca m y mt ci rt mnh, cy gi ca vng ri rt mt ci rm, hai cnh ca m bt ra. Anh ta xng v, ng quanh-qut th thy bn th t pha; trn c nhiu ct ngi ta rt ln, ct no cng ngi xp bng a v m ng mnh, di c mt ngi mnh mc o rng m c ln ming ch trng vung-vung, u i ci nn chi khng bit m nh hai bn tay p li, ng qu ly my ct ngi trn bn .

L-vn- khng bit chn ny l chn no, ng thy ngi ta th vng ni ln ln rng: Tao l L-vn-, gc Ging-Tre, b y 20 nm, nay mn ri, nn h th tao v. Tao i bng m li lnh lm, nn ti y xin by cho tao t bt cm n . By cho n hay khng th ni cho mau.

Ngi mc o ng ly , hi ny cy vng ca m khng day li, m by gi tn ni om-sm cng khng day li na, c chp tay ngay trn ng ln ri qu xung hoi. L-vn- thy ngi ta khng tr li th ni gin tnh xc li gn cho tn mt m hi na. Chng d anh ta bc va c hai bc th ui sc, tay chn run by-by, m hi tun dm-d bn tang nhy xoi xi, nn t xu nm sp di gc ct, khng ni chi na c.

y l cnh cha Pht, ngoi trc ca cha c treo mt tm bin r rng ba ch ln Chnh tm t, nhng v m ti L-vn- khng thy, m du c thy i na, anh ta khng bit ch chc l c cng khng c, nn mi lm d, ph ca xng v cha ri trc bn Pht ng ni nghinh-ngang, khng king n chi ht.

My bn th chung quanh l bn th Pht trong cha. My ct ln trn l ct Pht Thch-Ca Mu-Ni. Cn ngi qu ly l Ha-Thng Chnh-Tm, mnh mc o c-sa, u i mo hip chng, ng ln chui b m nim Pht.

Ha-Thng Chnh Tm tui trn nm mi ri, nhng v ngi nht tm m o, ngy m c n chay nim Pht, khng lu n vic trn gian, tr thanh tnh, lng t bi lun lun, nn sc lc ngi hng mnh khe.

Ngi thit tn l L-hu-, gc ngoi Bnh-Thun. Ngi l con nh c-ph, tnh sing tr sng, bi vy hi nh ngi hc gii, ai nghe danh cng u khen. Khi ngi c 18 tui thi u T-Ti, ri qua 21 tui thi u C-nhn. Nm nhm-tut Gia-Long tc v, vua kn chn nhn ti b i lm quan m tr dn, th ngi ra lm Tri-Huyn, ln ln thng ti chc n st Bnh-Thun. n nm canh-thn vua Gia-Long bng, vua Minh-Mng ln ni ngi, L-hu- dm thy triu nh hnh s c nhiu ch bt minh, bt chnh th thi ch phin lng, ght thn lm quan, ngn mi th tc nn t chc n-st, tr v c hng giao ht gia-ti s nghip cho v lnh m nui con, ri lnh thn vo Gia-nh, tnh kim ch thanh tnh u-nhn m tu tm dng tnh. Ngi xung ti huyn Trng-Bnh thy c cnh ng Rch-Kin rng ln, chnh gia ng cn st my lm cy, tuy phong cnh khng bng ngoi ni Da-Bc hoc di ni Thy-Vn, nhng m cnh th chn ny thch hip vi tm tnh ca ngi nn ngi bt cha ri tng ct Pht m tu trt 8 nm nay, ngy nh m c tng kinh nim Pht, lo t chng sanh, lng dn lng gi ch t-bi, ch bn ch siu thng tnh .

trong cha Chnh-Tm ch c mt mnh Ha-Thng vi hai tn o chng m thi. Hai tn o y mt ngi l Thin-Thnh, tui trn ba mi, tu my nm th chc Ty-kheo, cn mt ngi tn l Gic-Th, tui va mi 18, cn ngi chc Sa-di-ng-php.

m y Thin-Thanh vi Gic-Th ngi ng t hng trn bn Pht, ngi ng nu nc di nh tr, thnh lnh nghe L-vn- x ca cha cy ng rm-rm, khng bit c vic chi, nn lt-t chy ra coi. Va ra ti, th tn cng va t xu nm da gc ct. Thin-Thanh chy rit li tn , nhng v tn vc ln mnh nng khng ni, nn ku Gic-Th li ph.

Hai ngi L-vn- ngi dy c, m anh ta ot-a ot-oi, cp mt nhm rit, chng khc no ngi say. Lc y Ha-Thng Chnh-Tm cung i Pht tin va ri, ngi bc li r L-vn- th thy mnh my anh ta lnh nh ng, song ngc cn m-m, mi cn th hoi-hp. Ngi ni vi hai o chng rng: Ngi ny v i lnh m xu, ch khng c bnh chi. Hy khing em v hu trai thay o i qun, cho n cho ung th khe li, khng c sao u m s.

Thin-Thanh vi Gic-Th vng li p li khing L-vn- v hu trai nm nga trn vn, ri Thin-Thanh vo hu liu kim qun o kh thay cho L-vn-, cn Gic-Th th rt mt chn nc tr nng em li, tnh vch ming cho L-vn- ung.

L-vn- nm nhm mt nhng h ming nut nc nghe c-c. Ha-Thng dy Gic-Th xung nh tr coi nh cn cm d th dn mt mm cm vi tng chao ng L-vn- tnh dy th c sn cho anh ta n.

Gic-Th i ri, Ha-Thng cn ng da bn L-vn- m coi chng. Cch chng bao lu L-vn- p tay xung vn, day u qua pha Ha-Thng ng, ri m mt ng Ha-Thng trn-trn, Ha-Thng thy anh ta tnh li th mng, nn hi rng: Ch em mun ung nc na hay khng ?

L-vn- lm cm ngi dy mt ng ngay Ha-Thng m ni rng: Tao y l L-vn-, Ging-Tre, ngi ta ni tao n trm nn y tao 20 nm. Nay tao mn t i v x. Ba ngy ry tao khng c n cm, ti u xin n h cng ui khng cho n nn tao i bng lung lm. My chu cho tao mt vi chn cm n i hay khng th my ni pht i, tao khng thm nn n na u.

Li ni nghe nghinh-ngang, m b tch coi rt hung c, m Ha-Thng khng ni gin, khng tc ci, c ng ng L-vn- nh thng v ni ha hun rng: Pht khng phn bit k sang ngi hn, k lnh ngi d. Pht th t chng sanh. Bn-o c dy dn cm ri. Vy ch em nm m ch mt cht, ri tng chng s dn cho m n.

Thin-Thanh trong liu m ra mt ci qun vi mt ci o vi nhum d[2]. Ha-Thng biu L-vn- ri dt v liu thay i o qun t i cho ht lnh. Ha-Thng ngoi lui-cui i nhm mt bp la ng cho L-vn- chng thay o qun ri, c sn la m h tay chn cho m.

L-vn- mc y phc ngi tu, m hai mp c ru xm-xm, trn u li c tc, nn trong liu bc ra b tng coi rt d k. Tuy vy m Ha-Thng ngi t nhin khng thy ngi ng dung[3] cht no. Ha-Thng biu L-vn- ngi da bp la m h. L-vn- h va m, th k Gic-Th bng mm cm ln trn vn.

Ha-Thng mi L-vn- ln n. L-vn- va nghe mi th nhy phc ln, thy cm tuy ngui m y vun mt bn, th trong bng mng lm. Tuy n cm vi tng da, ch khng c tht c, nhng m anh ta i nn n coi th ngon cng nh ngi ta n ch phng kh ln. Anh ta khng thm ng ai ht, m cng khng thm ni chuyn, c xc cm n rit, n ht chn ny tip ti chn khc, n lun mt t n 7 chn, lng hai phn bn cm ri, mi chu ngc mt m ng Ha-Thng.

Lc y Ha-Thng ng ngi ti phng-trng m ung nc tr. V Ha-Thng hi cn lm quan th vua Gia-Long c ban cho ngi mt b chn tr vi mt ci bnh tch bng ngc lu qu lm. Khi ngi t quan, giao ht s nghip cho v con m i tu, ngi chng em theo vt chi ht, ch em c b chn vi bnh tch ny m thi. trong cha h ngi cng pht th ly b chn y trn bn Pht m cng, chng no cng ri th tng chng bng v trong cho ngi dng.

L-vn- ngi n cm m thy b chn tr tt qu, nn c ng b chn vi ci bnh hoi. Anh ta li thy Ha-Thng tuy u trc-lc, song tng mo phong-lu nho-nh, da trng trong, mt sng r, tay du nhiu, mt rng ngi, khng hiu ngi y l ngi g, m ci nh k cc nh vy, nn ng mt hi ri hi rng: ng lm ng g? ng lm quan hay l lm dn ?

Ha-Thng Chnh-Tm ny gi tuy ngi ng tr, song lic ng L-vn-, thy ngi cao ln vm v mt en da nm, ru ria xm xm, tc tai chm bm, tng mo hm h, th trong bng thm tng ch ny l mt ngi v bn hn nn lm ti li mi sa vo chn lao t. Thnh-lnh nghe anh ta hi hai cu d k th li tng anh ta l ngi kht khng, song ngi khng ci, c trang nghim m p rng: Bn-o l ngi nng ca Pht tu tr, ch khng phi l quan, m cng khng phi l dn.

L-vn- chng-hng nn ngng a li, ri ng sng Ha-Thng m hi rng: T ra ng l thy cha hay sao? Ch ny l cha phi hn ng?

Ha-Thng gc u. L-vn- ni tip rng: Bt nhn d hn Vy m ti khng bit ch! T nh ti ln ti khng c thy thy cha m cng khng c v cha ln no, nn ti khng bit.

Thin-Thanh vi Gic-Th nghe ni nh vy th chm-chm ci, mun ct ngha cho L-vn- bit Chnh-Tm l ng Ha-Thng, song thy Ha-Thng t bi thanh tnh, nn khng dm ni.

L-vn- ln ln n ht bn cm ri bung a ng dy xin nc m ung.

Anh ta i li ng trc mt Ha-Thng m hi rng: ng cho ti n ung no ri, by gi ti ng y ti sng mai ti s i c hn, hay l ti phi i lin by gi?

Ha-Thng gc u p rng: Ch em n y m ng, ch tri ma gi i u by gi? Ngi lin dy Gic-Th dn ci ging trong liu, tri chiu ging mng, ri dt L-vn- vo m ng.

Thin-Thanh thy L-vn- vo liu ri, bn bch nh vi Ha-Thng rng: Ti coi b ngi k qu, Ha-Thng cho ng trong cha bit c hi g hay khng? Ha-Thng p rng: Ca Pht phi m ng cho mi ngi, du ngi hung d n y cng phi cha, chng lun l k i lnh. o chng nn nghi quy cho ngi ta m tn cng c. Thi khuya ri, o hy em b chn tr trc bn Pht-T ri ng ca cha m ng. Thin-Thanh vng li, khng dm ci l.

L-vn- bng no thn m, nm trong mng khe khon v cng. Ngoi vn tri dt ht ma, m hng ng li ng sng, mt trng gn mun mc. L-vn- v mt mi i kht trn 3 ngy, nn mi nm c mt cht ng kh. Anh ta ng mt gic ri thc dy, khng bit l canh my, m dm my l vch tre th thy ngoi vn yng rng di sng nh ban ngy. Anh ta bn lm-cm ngi dy, chy li r qun o t ca mnh vt phi hi hm, th qun o cn dt-dt ch cha thit kh. Anh ta ci ca cha ra, mc bng b ca mnh v, ri ly o qun ca cha m cp nch.

Anh ta dm ra ngoi vn mt ci na, ri nh-nh bc ra khi liu. Thy n chong bn Pht B- cn leo-lt, anh ta dm thy Ha-Thng nm trn ci ging gn , tuy nm trong mng, song mng may vi mng, nn thy hnh dng r rng. Anh ta i li phng trng l ch Ha-Thng ngi ung nc hi hm, th khng thy b chn tr vi ci bnh tch . Anh ta ng quanh-qut khng thy ch no ht, th ly lm l, mi ln bc li ng ngay u ging ca Ha-Thng m dm v mng. Anh ta khng thy b chn trong mng, ch thy Ha-Thng nm nga, mn p ln ti bng, hai tay chp trn ngc, din mo hin lnh m phng-phi, nm ng m t nhin cng nh ngi thc.

Anh ta ng mt Ha-Thng mt hi ri b i ra trc chnh in. Mi bn Pht u c chong mt thp n ht thy, bi vy chnh in sng hn trong hu trai. L-vn- n mi bn Pht u ng m dm mt hi. Chng li ti bn chnh gia ng thy b chn tr vi bnh tch ngc-lu trn bn, anh ta lin leo ln, m gi o qun ra ht b chn vi ci bnh b v m gi li, ri m trong nch m nhy xung, my ct Pht ngi chn ngn trn m anh ta khng m xa chi ht. Anh ta li ca gia thy cy ho ca mnh t rt hi hm cn nm ti , bn lm cy ho ln ri m ca nh-nh chun ra ngoi m i.

n khuya Thin-Thanh vi Gic-Th ku nhau thc dy nu nc ng cng phu. Nc si ri, Thin-Thanh ra trc chnh-in ly ci bnh ngc-lu ng b tr m ch nc. Ra n , khng thy bnh chn chi ht th ly lm l, v hi hm chnh bn thn mnh em , m ai ln ly em i u ? o ta ng cng my bn m cng khng thy, m li thy ca cha m h mt cnh, trong lng pht nghi, khng thm kim na, lin i rit v liu m kim L-vn-. Thin-Thanh d mng ln th ging trng trn, khng c L-vn-, tay chn bn-rn, lt t i xung nh tr ku Gic-Th m ni rng: Ngi n trm b chn vi ci bnh ngc-lu ca Ha-Thng trn i mt ri, khn cha?

Gic-Th sng-st ng chn-ngn khng ni chi c ht. Thin-Thanh nm tay Gic-Th dt ln biu ph m kim vi mnh, hai tn o ni chuyn lo-xo, i li qua rt-rt, Ha-Thng git mnh thc dy hi rng: o chng c vic chi m ln-xn lo-xo lm vy?

Thin-Thanh chy li ng bn ging cho tay tha rng: Bch Ha-Thng, ngi ng u trong cha , ly b chn vi ci bnh ngc-lu trn i mt ri. Chng ti ng kim im c trong cha coi c cn ly vt chi na khng.

Ha-Thng thng-thng d mng bc ra, kh sc thanh tnh trang nghim nh thng, khng bun, khng gin cht no ht. Ngi i li phng-trng m ngi, ri ni khoan thai rng: o chng, chng nn tm kim lm chi. B chn vi ci bnh l du tch ca bn-o lm quan ngy trc, c l Pht khng mun cho bn-o thy du tch trn tc na, nn mi khin cho ngi ta n y m ly, ch khng phi ngi ta c bng gian tham u. Vy o chng chng nn gin m tn cng c.

Thin-Thanh vi Gic-Th nghe Ha-Thng phn nh vy th nhn nhau ri ci u, ngi lo i sc bnh khc m ch nc, k i pha nc cho Ha-Thng ra mt, khng dm ni chi ht. [1] nhu

[2] ging cy sn, v c nhiu cht tanin, dng lm thuc nhum mu nu

[3] c ng hnh dng

Chng 4L-vn-, mt tay m gi, mt tay xch cy ho, ra khi cha ri th bng di rung m i. Mnh trng khuyt treo gia tri chi sng, ting nh ng ku trong bi unh-oang. Xung xng vch la tch ng, lm-li khng ngoi u ng li.

Anh ta i khng bao lu, th pha trc nghe ting g ua gy, hng ng thy l rng my ngang. Anh ta bit tri gn sng ri, nn thm tnh kim xm v hi thm ng m i cho khi lc.

Tri sng thit mt, anh ta mi ti xm ng, va mi bc chn v xm th gp L-trng V-vn-Thn trong nh i ra. L-vn- n hi i hng m v huyn Tn-Ha.

L-trng Thn thy tn d hnh d dng, tay li c m mt gi , nghi anh ta l a n trm, nn hi rng: Ch u i li y sm d vy? Ch m gi g , m ra coi th coi.

L-vn- khng tr li, li quy qu tr ra m i. Ly-trng Thn thy c ch nh vy, li cng nghi hn na, nn h ln mt ting dn trong xm ta ra bt tr li, m gi ra xem thy o qun thy cha vi mt b chn vi mt ci bnh tr tt lm.

Dn trong xm ny ai cng cng cha Chnh-Tm, nn ai cng bit b chn vi ci bnh y l ca ng Ha-Thng. L-trng Thn tra hi tn lm sao m c y c. Ban u anh ta lng thinh khng chu ni. H hi rit tng th anh ta ni di rng y l ca my ngi cha Chnh-Tm cho anh ta.

L-trng Thn khng tin, nn dy dn tri k L-vn- ri dt em qua cha Chnh-Tm cho ng Ha-Thng nhn coi y c phi l ca ngi b n trm hay khng.

Bui sm mai, Ha-Thng ng cung i Pht tin, Gic-Th th di nh tr, cn Thin-Thanh th ng cuc t vun vng m trng khoai trc ca cha. Thin-Thanh va thy Hng-chc dt L-vn- bc v th lt-t bung cuc chy li hi rng: My ng gii qu! Lm sao m bt c n trm ? B chn vi ci bnh ca Ha-Thng cn hay khng?

L-trng Thn m gi a chn vi bnh cho Thin-Thanh xem v biu nhn coi phi l ca cha hay khng. Thin-Thanh va ng thy lin ni rng: Phi ri! ny l ca Ha-Thng, ch x ny ai lm sao m c c. My ng dt gian nhn v ng ti bch cho Ha-Thng hay.

Ha-Thng cn nim kinh trn chnh in, nn Thin-Thanh mi L-trng Thn vi my tn dn lng ngi ti thnh ng m ch. Cch mt hi lu, Ha-Thng nim kinh ri, ngi hun-i i tr xung hu trai. Khi bc ti thnh ng ngi thy L-trng Thn ng ngi trn vn, sau lng li c L-vn-, tay b tri k vi my tn dn lng, th ngi chng hng, nn ng L-vn- trn-trn. Chng hiu lc y v h thn hay v s-st, m L-vn- ng gc mt xung t, khng dm ng Ha-Thng.

L-trng Thn ng dy m gi ra v ni rng: Bch Ha-Thng, anh em chng ti bt c a gian n trm qun o, bnh chn trong cha, nn anh em chng ti dt n li y cho Ha-Thng nhn , nh phi th anh em chng ti gii n qua bn Huyn, ng quan trn trng tr n.

Ha-Thng bc li ng trc mt L-vn- ri hi rng: Hi hm bn-o c tnh sng bn-o cho bc thm na, sao ch em n khng ch, li t m i sm d vy ? Ha-Thng bn day qua ni vi L-trng Thn rng: Ngi ny khng phi l ngi gian. ny l ca bn-o cho. Ch khng phi l n trm u. Lng xm bt dt tr li y tht cng, thit ti nghip qu.

L-vn- nghe Ha-Thng phn my li th chng-hng, nn ngc mt ng Ha-Thng trn-trn. L-trng Thn vi dn lng hi ny nghe Thin-Thanh ni L-vn- n trm ca cha, m by gi li nghe Ha-Thng phn nh vy, khng hiu duyn c ra sao, nn ng nhn nhau b-ng ht sc. Thin-Thanh lc u, b i ra ngoi vn m cuc t, v s tri Ha-Thng, nn khng dm xen v m ni.

Ha-Thng lt mo hip-chng, m nt o c-sa, ri i thng vo hu tri. Cch chng bao lu, ngi tr ra, mnh mc o qun la trng, vai vt mt ci khn trng, tay cm 5 nn bc a cho L-vn- m ni rng: y, ch em n ly t nn bc y m lm ph l[1]. Bn-o tu hnh, nn khng c tin bc nhiu, vy ch em n ly bao nhiu m i v x; nh i dc ng c ht tin th kim nh giu m bn b chn vi ci bnh , c l cng m v ti nh c.

L-trng thy vy ngn-ng, nn hi dn lng m tri cho L-vn-. Ha-Thng ng L-trng v ci v ni rng: Bn-o lm tht cng cho lng xm qu! Xin min chp. L-trng p rng: Bch Ha-Thng, chng tht cng bao nhiu. Anh em chng ti tng tn ny n cp trong cha nn mi bt chng d bt lm, lm nhc lng Ha-Thng, thit anh em ti c li nhiu.

L-trng Thn ni ri lin t Ha-Thng dt dn lng ra v. L-vn- tay cm 5 nn bc, mt ng chn vi bnh trn vn, ri lic Ha-Thng, khng hiu v c no m Ha-Thng khng bt mnh, ri cn cho mnh my vt qu y, v li cho thm 5 nn bc na. Anh ta ng chn-ngn, khng chu i.

Ha-Thng bc li phng-trng ngi m ung nc. L-vn- theo li gn m hi rng: V c no ti n trm ca ng, ngi ta bt ti c ri, ng khng gii n quan cho ti t, m ng li cho ti y v cho thm bc na? Ha-Thng ci v p rng: Pht t bi chng h lm hi ai. Bn-o l ngi tng kinh nim Pht, v cha c thnh tm nn khng phc c m ch[2] chng sanh c, y bn-o bun ri, c l no bn-o li nh em ch em m np cho quan tr ti. Ch em v bn hn, nn mi sanh tm gian-gio vy bn-o phi cho ch em cht nh tin bc, ng ht i lnh, t nhin ch em tr nn t t nh ngi ta.

L-vn- chu my ng xung t m suy ngh mt hi ri ni rng: ng thy ti i lnh ng thng, nn ng khng n lm ti ti. M sao ng dm chc rng ti c 5 nn bc ny ri ti tr nn ngi t t? Thu nay ti t t lun lun, ch ti c quy vi thin h u. Ti tri t khng cng bnh m cng ti thin h hip p ti lm, nn ti thm, ti khng t t vi ai ht. Ti ni thit ng dung th ti i, song ti nht nh ti khng dung ai u.

Ha-Thng nghe my li k khi, ngi ly lm l, nn ngi ng L-vn- trn-trn ri hi rng:

- Ti sao m ch em c hi trch tri t, on thin h d vy ?

- Ti trch tri t phi lm, m ti on loi ngi cng ng lm.

Ha-Thng cng ly lm l hn na, nn theo khuyn d biu L-vn- thut r tm s cho ngi nghe. L-vn- thng-thng k chuyn nh, t nh th i , chng ln v nh phi lo nui m vi sp chu. V ngho nn khng c go cho gia quyn n, i lm h khng mn, i mn h khng cho, bng c mt tr cho heo v m cu m vi chu, h li bt nh ri y ti 20 nm. Anh ta thut ti , th tc gin nn trn mt dng tc m ni rng: Thin h vi ti t-t g , m ti phi t-t vi h? Ti b y mn hn ri ti i v, i bng xim cm n h khng cho, h li vc cy rt m nh; ti lnh ngi t ma ngoi ca ng, ch cng khng thng nn p m cn khng cho ti ngi, ti cng loi ngi m khng bng con heo con ch, cn h th giu c sang trng, h li khng bit thng ti, thi i nh vy ng biu ti ng on sao c?

Ha-Thng nghe r chuyn nh, v hiu r tm tnh ca L-vn- ri, ngi ngi lng thinh mt giy lu, coi b suy ngh lm.

L-vn- ng lu mi chn, nn tr li ngi trn b vn gn . Ha-Thng ng theo m ni rng: Ch em by lu nay b hon-nn ri trch tri on ngi, y l ti ch em cn b tam chng l THAM, SN, SI. Bn-o chc ch em khng hiu ngha ch tam chng. Vy bn-o ging cho ch em nghe. Ch em cha thc o, nn trong lng cn ham cng danh ph qu, cn gin thi i gi di tn bo, cn m mui khng bit ng chn chnh (chn chnh) m i. Bi ch em cn tham cng danh ph qu, nn thy ngi ta giu sang, cn xt phn mnh ngho hn, ch em mi bun. Bi ch em cn gin thi i, nn b ngi ta khinh khi hng hip, ch em mi on. Bi ch em cn m mui, nn khng bit tiu diu khoi lc. Nu ch em m thu hiu c ngha-l my ch: Hu tng, v tng, hu ng v ng th ch em chng cn on trch ai na. Ch em xt li m coi, cc vic trn dng trn ny u l h v ht thy. H giu sang ri lm chi? Ch em ngho hn ri hi g? Bn-o khuyn ch em ng k vic trn tc, c gi tr thanh-tnh, c gi lng t bi, ai hung-bo gi-di mc ai, mnh lao tm nhc xc ng k; h ch em lm c nh vy th t nhin ht on trch na.

Ha-Thng ly o l m ging, ngt v L-vn- dt nt kh-kho khng hiu chi ht, nn ngi b-v, coi li th li vng ngc ca Ha-Thng ni ra chng khc no nc trn l mn. Ha-Thng thy L-vn- khng cm gic, ngi mi tnh ly li thng m ging na, nn ngi ni tip: Ch em ch nn trch tri on ngi, bi v Tri Pht chng h khi no hi ai, m loi ngi tuy c k xu, song cng c ngi tt, ch khng phi xu ht. y vy ch em trch Tri th li, cn on ngi th lm. T nh ch ln ch em b hon-nn lun lun, b ngho nn, b hip p, b su no, b oan c, ch em cng chng nn phin, khng bit chng ti ci nhn qu ca ch em nh vy, ch khng phi ti ai u. Ch em hy nh, Pht Thch-Ca thu trc cn phi chu khn kh, cn phi b khinh b thay: M nh chu khn kh, nh b khinh b , Pht Thch-Ca mi thnh Pht c. Vy ch em phi rn m chu, ng phin h, ng on trch, c gi lng thanh tnh t bi, hoc may kip sau ch em s thanh nhn sung sng.

Ha-Thng ging ti , coi b L-vn- ht gin, nn ngi bn hi rng:

- By gi ch em tnh i u?

- V Tn-Ha.

- B con trong thn tc cn ai hay khng?

- Khng cn ai ht. v ti kim th ch du ti coi.

- 20 nm ri, bn-o s ch du xiu lc. Nh kim khng c ri vi ai?

- Bit u.

- Ch em tnh v ri lm g m n?

- Cha bit.

- Ch em bit lm rung hay khng?

- Bit.

Ha-Thng ngi suy ngh mt hi ri ni rng: Bn-o c mt ngi quen tn l L-k-Phng, ng m rng lm rung di ng Cn-c. Ch em by gi khng c ni nng da, vy th bn-o vit mt bc th cho ch em cm xung Cn-c trao cho L-k-Phng, ri m lm rung vi ng. Bn-o khuyn ch em ng nh chuyn c, c lo lm n, trong nm ba nm th ch em ht cc kh, m cng ht phin mun na.

Ha-Thng ni dt li, lin ly giy mc vit mt phong th ri trao cho L-vn-. Ngi li ku Gic-Th biu dn cho L-vn- n mt ba cm chay na. L-vn- n ung no ri, Ha-Thng mi ch ng cho anh ta i xung Cn-c.

Anh ta ly th vi 5 nn bc ln vo lng, ri xch ho m i, khng thm t n ai ht. Ha-Thng thy anh ta b gi o qun vi bnh chn trn vn ku li m hi rng: Sao ch em khng ly ny i, li b ? Bn-o cho ch em th ch em c ly i.

L-vn- khng b-ng chi ht, nghe ni nh vy th lin gi b chn vi ci bnh vo qun o, ri cp nch m i.

Ngi khng thng tm-l thy c-ch ca L-vn- nh vy, chc ai cng phi ly lm k. n trm ca ngi ta, ngi ta bt c khng lm ti, li cho lun y v cho thm tin bc na, th m ngi n trm khng t du n nn, khng t li cm t, tnh tnh dng y cha t d sa c, nn phi dng tm t bi qung i m cm ha. Chng hiu Ha-Thng Chnh-Tm c ngh nh vy hay khng, m L-vn- ra i, ngi chp tay ngang ngc, mt nhm lim dim, dng nh ngi lm phc l do thin-tm m thi, ch khng phi v c no khc, bi vy ngi cu khn Pht ng cho lng on th hung c ca L-vn- ha ra lng t bi thanh tnh nh ca ngi vy.

L-vn- ra khi cha ri nhm hng ca Ha-Thng ch m i. Tri nng chan-chan, gia ng vng-v, L-vn- lm-li i rit, dng nh mun xa lnh Ha-Thng cho mau, m li trnh xm lng, dng nh khng mun gp ngi trn th. Anh ta i m-hi t o m khng chu ngi ngh chn, i rit n chiu mt, bng i cm, hng kht nc, thnh-lnh thy trc mt c mt xm chng nm by ci nh. Anh ta dng chn ng ng, th xm cch chng vi dy rung. Anh ta va mun gh li m xin cm n, xin nc ung, ri anh ta li nh chuyn mnh b ngi ta hn-hi, hy-hoi ti Trng-Bnh hm qua, th trong lng ngn-ngi, nn ng d-d mt hi ri b m i khng thm gh.

Anh ta i c mt khc ng, bng gp mt ci chi rch, trc ca chi thy c mt ci lu nc nh, li c mt ci go p ngang qua ming lu. Anh ta xm-xm i rit v ca chi, ly go mc nc m ung t-nhin, khng thm hi ai ht. Anh ta ung lun hai go nc no bng ri, mi trn mt ng ng v chi, th thy chi trng trn, chng c ging vn chi ht. C mt b gi, u bc rng rng, ng lum khum nhc ni cm xung t, ri mt ng gi mnh my m-nhch, mt my nhn-nhu, o qun t-ti, vi mt a nh, chng su by tui, trung trn, ng cm chn cm a hm bi cm m n.

B gi d np ni cm ra, khi bay ln ngui-ngt, thng nh a chn v m ni rng: B xc cho ti mt chn b. ng gi li tip m ni: M xc trc cho chu mt chn i, ko t hi chiu hm qua cho n ba nay khng c cm, chu n i bng.

L-vn- ng ngoi thy vy, bn a v th tay bng ni cm m i ra, tuy ni cha ngui, song tay anh ta chai cng nn khng bit nng. B gi ng cm chn mun xc cm, b thy L-vn- bng ni th b la bi hi rng: a cu, cu lm ging g vy cu? Tri i! Cu gi b bng ni cm ri v chng ti vi chu ti ly g m n. L-vn- khng thm ni chi ht, c bng ni cm bn b bc li ca m ra.

ng gi chy theo nu tay anh ta v ni rng: Ti nghip ti lm cu i! T sm mi cho n by gi ti mi xin c mt va[3] go em v nu cm a, nu cu bng i th v chng ti vi chu ti cht i cn g ?

L-vn- trn mt ng ng gi, ri ht cnh tay ng t nghing v vch. Anh ta thong-th i ra, b mt hm-h, cp mt chao-oo, hm ru dng ngc, coi hung c v cng. ng gi t ng vai v trong vch, th khi ng au lm, nn ng ng dy tay v vai, mt nhn-nhu, ming ht h. B gi nng lng, tay dt thng chu chy theo v khc v than rng: Ti nghip ti lm cu i! Ngi ta giu c, sao cu khng n cu ly m n? V chng ti gi c li ngho nn, n my n xin, sao cu khng thng, li chi c nghit lm vy, cu?

L-vn- day li trn mt, coi b d lm; b gi tht kinh khng dm ni na. Anh ta nch cp gi , tay bng ni cm, tay xch cy ho, lm li i rit, khng thm ng li pha sau.

*

* *

Tri chng-vng ti. L-vn- i n mt lm cy, ng ng coi th khng phi xm lng chi ht, bi v trong lm cy y c hai ba cy cao ln, cn bao nhiu th cy nh nh, dy b qua nhnh v li bt cht dng nh thu nay cha c ai bc chn n chn ny. Ng v pha trong na, th thy mt ci nh l ln, trc nh c dng mt cy ct rt cao, cng nh cy ct cm trc cha Chnh-Tm vy.

L-vn- ng ng quanh-qut, th khng thy dng ai i, m cng khng nghe ting ai ni, ch thy trn ngn cy ln c mt by qu ng kim ch m ng, nn bay ln p xung ku qu, qu vang tai. Anh ta mun vo mc cm trong ni ra m n, ri kim ch cao ro nm m ng, i sng ngy sau s i na, nn thng-thng bc ti di gc mt bi ga ln, gc hai ba ngi m khng gip, r ni trn mt t nh ai b cy nm sp hng, dy nhiu lng-thng nh ai ging vng treo u vy.

Anh ta la mt ch bng thng, ri ni cm xung, ci gi mt bn, cy ho mt bn, tnh n cm ri ng lun ti . Trn u nghe ting qu cn ku inh-i, bn chn thy rn mi chy lng xng, anh ta ngi xung va mun th tay v ni mc cm m n, thnh-lnh nghe pha sau c ting chung dng bon bon bonlm cho anh ta git mnh, lt-t rt tay ra, ri ng do dc.

ng lc anh ta sng st y, th nghe ting qu trn u ngnh ku na, m li nghe ting chung mt lt dng mt ci bon. H nghe ting chung th anh ta dn[4] mnh rn c, ri vng vng bn tai li nghe ting khc than ca hai v chng ng gi hi chiu.

L-vn- ngi khoanh tay gc mt, nh ci cnh mnh lm d git ni cm hi chiu, th chu my mt trong lng n-nn khng bit chng no. Anh ta tnh gic m-mui, ri suy ngh rng hai v chng ng gi ny ngho nn, thn gi yu ui li thm chu nh th ngy, khng bit lm ngh g, nn i xin go ca ngi ta em v m nui ming. Ci cnh ca ng gi ny chng khc no ci cnh ca mnh ngy trc. Sao ngy trc mnh ngho i, ngi ta khng gip , mnh bit on trch gin hn ngi ta, ri by gi mnh gp ngi ngho i mnh khng thng, m li cn git cm ca ngi ta m n na ?

Anh ta ngh ti th xn-xang kh chu ht sc, ri li nghe ting chung dng na, my ting bon n xi tim ct rut anh ta my ln, nn mt lim-dim m git ly tung rng, ngi chn ngn m ngc nhy thnh-thch.

C l ti anh ta n-nn qu, khng th chu c nn ngi lng thinh mt hi lu ri vng ng dy bng ni cm, m gi , xch cy ho, tnh tr li m tr ni cm cho v chng ng gi. Anh ta ra khi lm cy ri nhm hng mnh mi i hi ny m tr li, vng-vng hy cn ting chung dng xa xa.

Tri ti ri. Ba y khng ma, m li sao mc t ging trn u. Tuy vy m mt l v khng c trng, nn cy c ng l m, hai l v ng khng quen, nn nhm chng m i ch khng chc , bi vy L-vn- i lc trong ng, ln-qun tr i tr li hoi, i cho n khuya trng mc ri mi tm c ci chi rch hi chiu.

Anh ta ln bc v, trong chi vng teo, l-m thy trong c my cm en-en, nghi v chng ng gi vi a chu nm ng ti , nn ni cm nh-nh gia chi, m trong lng ly ra mt nn bc b trong ni cm, ri ln bc tr ra. Anh ta va ra khi ca, th nghe ting a nh ca mnh ni: i bng qu, ng b i, lm cho anh ta cm ng chu khng c, nn m u m chy.

L-vn- i hoi ti sng, qun i bng, m cng qun mi chn. Anh ta tr c ni cm ri, th trong lng nh th-thi, ht n nn bun bc na. Anh ta li nh nhng li ca Ha-Thng Chnh-Tm ging d, biu ng c trch tri, ng c on ngi, t nh ch ln mnh b hon nn y l ti phn s ca mnh phi nh vy, ch khng phi thin-h h ring ght mnh. Pht thu xa cn phi chu khn kh, cn phi b khinh b thay. Nh c khn kh s nhc, c Thch-Ca mi thnh Pht c. Vy mnh phi rn m chu khn kh kip ny, ng kip sau mnh an hng thanh nhn.

Anh ta nh my li t-bi y, th trong tr nh-nhng, trong lng vui v, ht bun-ru tc-gin nh trc na. Hi trc mt my anh ta hm-h hung c, by gi li i ra t-thin n-ha: Nhng ngi i m o Pht ai cng ni v Pht mun cu L-vn-, nn i tnh ra lng, ng anh ta ci c tng thin, ri ngy sau rc v Ty-Phng. Chng ti y l k ln ln chn hng-trn, chm ni vng th-tc, chng ti lun th do tm-l ch khng dm do tn-gio, chng ti tng c l L-vn- l ngi tnh tt, tic v my mi nm trc khng c gn ngi hin, khng c nghe ting phi, nn mi-mi u do bn tm m lp tnh, bi vy c ch khng ging ngi thng. Hm nay gp Ha-Thng Chnh-Tm, gp cnh ngho ca v chng ng gi n, ri li nh ting chung tnh na, khin lng chan-cha, nn mi n-nn sm-hi, ri i d lm lnh, i on lm vui.

L-vn- ln i xung ti ng Cn-c, hi thm ng L-k-Phng, tnh n trao th ca Ha-Thng Chnh-Tm, ri xin m lm rung. H ni L-k-Phng mi cht hm thng trc. L-vn- chng-hng, khng bit by gi phi i u.

Cn-c c mt b gi, tui ng 70, m sc b cn mnh m. Trong x khng ai bit gc b lng no tnh no, m cng khng ai bit b tn chi h chi, ch bit b li y hn hai mi nm ri, khng c chng m cng khng c con chu chi ht, ai cng ku b l b Hai. B mt ci chi nh ngoi u xm, thu nay b v rng lm ci kh hoc xung rch xc tm c em v i go m n, ch khng c ngh chi khc. Tnh b n ha, lng b t thin, b chng h dua b ai, m cng chng h ni thm ni bt cho ai, bi vy trong lng t tr ch gi ai cng yu mn v knh nhng b.

L-vn- xung Cn-c, hay tin L-k-Phng cht ri th b-v, nn vo nh b Hai ny xin u t ba, i kim ghe qu giang ri s v Tn-Ha. Anh ta c mun ci danh dit tnh ng ht nh nhng chuyn xa na, song cn bi ri cha bit phi t tn g. Lc v nh b Hai m xin u, b Hai hi tn g, nh ca u, anh ta lnh-qunh sc nh tn ng Ha-Thng Chnh-Tm, anh ta vng xng mnh l Trn-Chnh-Tm, gc Rch-Kin.

Anh ta gi bc vi b chn, ci bnh vo mt gi, ri b by da vch, b Hai tng l gi qun o, nn khng coi khng hi chi ht.

m y L-vn- ni chuyn vi b Hai. Ban u b hi anh ta i qua huyn Tn-Ha c vic chi hay khng, th anh ta ni di rng mnh c hai anh em, ngi anh Tn-Ha mi cht, b v con b-v, nn tnh qua tm em v m nui. Ln ln b mi ni qua ti chuyn lm n x Cn-c.

B than rng rng x ny d ph, t x ny phn nhiu ngt v ngi trong x khng c tin bc m qui dn cho ng nn cha m rng lm rung c bao nhiu. L-vn- nghe vy th chp trong bng, thm tnh v Tn-Ha kim ch du vi sp chu c c ri th dt ht tr qua y m rng lm rung.

Cch vi ngy, nhn dp c ghe h i qua Tn-Ha, L-vn- mi xin qu giang m i. Vng mt trt 20 nm, m hnh dng li i khc ht, nn L-vn- v qu xa, khng ai bit m nhn, anh ta c xng mnh l Trn-Chnh-Tm, ban m ln n ch nh c m thm, thy c mt ci m ln[5] gn , coi li th qu ch mnh chim bao ma dt m ch ngy trc, nn i li ngi da bn m. Pht cht trong lng cm ng anh ta thng tic m chu khng ni, nn khc rng ln nghe rt thm thit.

L-vn- i ro khp cc lng cc xm trong huyn m tm cng khng gp Th-Huyn, cn hi thm th chng c mt ngi no bit m ch. Anh ta tm cho n hai thng m tm cng khng c, tng th mi tr qua Cn-c m rng lm rung lo tch c tu nhn, quyt chu cc-kh s-nhc kip ny, ng kip sau c an nhn sung sng.

Anh ta qua n Cn-c ri th tm n nh b Hai m xin u na.

B hi vy ch kim ch vi chu c c hay khng, th anh ta lc u, coi b bun-bc lm.

Sng ba sau anh ta li ra ngoi ng m xem my m la ca h cy, v lun dp i thng v m rng m coi cy ci th no. Chiu li anh ta i cng trong xm m kim coi c ch no c. Anh ta c i nh vy cho n nm su ngy.

Mt m n, L-vn- ni vi b Hai rng: gn y c ci nh ca ai hm nay ti thy sp ca hoi vy b? B khi nh b hoang hay sao?

B Hai x mt chu my p rng: Nh l nh ca cu L-K-Nguyn a. Cu ln thnh Gia-Dnh m thi c chi khng bit, nhum bnh v khng c. Con gi ca cu gi nh cho ti m i rc cu, t ra n ln ri n lm sao khng bit m b quan h bt n, ghe tr v khng, cn n khng v. My thng nay n b nh n cho ti coi chng dm, khng bit chng no cha con n v na. Cu cu lm lu qu. Mnh ngho th lo lm rung m n, by t i u lm chi cho ln xn nh vy khng bit.

L-vn- khng hi n vic na. Anh ta v rng n cy l ct mt ci chi nh m lm rung.

Ngi trong x thy anh ta l mt m li quen vi b Hai, khng hiu l ngi u, nn ai gp b Hai cng hi. B Hai cng khng r gc tch L-vn-, m b mun cho ngi ta khi lm nhc b na, nn b ni rng: N l chu ca ti a. N tn l Trn-Chnh-Tm, gc trn Rch-Kin.

T y v sau ai cng ku L-vn- l Trn-Chnh-Tm v khng tra hi chi na ht.

(Xin coi tip qua quyn th nh) [1] l ph

[2] t

[3] dng c lm bng go da xc go, dung tch tng ng vi ci chn.

[4] rn

[5] ch su ha ra cn dn hay ch cao b thp i: b san bng, ao ln, a ln, m ln, kinh ln

Chng 5Du trong thnh-th hay l ra ngoi thn-hng, du chn gia nh hay ra ni hc hiu, i n ch no cng nghe rm tai nhng ting:

Tri Pht cng bnh

Loi ngi bit nhn ngha

Tri Pht th mnh khng thy hnh dung, m mnh cng khng nghe ngn ng, nhng v mnh c lng knh s nn mnh tin chc Tri Pht cng bnh, thi cng cho l phi i, ch nh loi ngi chung ln vi mnh y, tnh ngi hung bo gi di, thi i en bc xu xa, mnh tng thy hng ngy, th th ni loi ngi bit nhn ngha thit l kh tin lm.

Hai ch nhn ngha l ch ca bc Thnh-Hin xa by ra cm ha loi ngi cho bit thng nhau cho bit gip nhau, ng ng hi nhau, ng hip nhau, ng gt nhau. Tic v Thnh-Hin cht lu ri, nn loi ngi khng cn nghe li ni chn chnh, khng cn thy cch nhn t na, bi vy h khng lm theo Thnh-Hin, m h li cn mn hai ch nhn ngha m hi nhau, hip nhau, gt nhau cho d, ngh thit nn chn- ngn!

Nu loi ngi bit nhn ngha th c l no ngi khn ngoan giu c khng thng k kh di bn hn, m li cn khinh khi y da, hng hip cho n nc, theo nh truyn L-vn- chng ti thut trong quyn AU N PHN HN vy?

Nu loi ngi m bit nhn ngha, th c l no bc tu mi nam t, sc mnh hc hay, khng thng phn nhc cht liu b, ci-cc b-v, ngho nn khn kh, m li nh lng b-buc, tng p, gt gm, lm n ni danh x tit, tuyt mng vong thn theo nh truyn L-nh-Nguyt chng ti s thut trong quyn NT THN B LIU ny y?

Cng trong nm mu t (1828) l nm L-vn- mn t, tr v qu nh dc ng trch tri on ngi may gp Ha-Thng Chnh-Tm nn mi i lng sa tnh; m cng ti x Cn-c l x L-vn- tnh ng m rng lm rung , c mt ci nh nh hai cn, ct da m rch, trong lt c mt b vn mng vi vi ci chng tre, da vch c k sch vun-chn, trn li c treo mt cy n cm[1]. Ngi l h chn bc n ca, mt lic v nh, th bit l nh hc tr ngho. Tuy vy m ngoi sn dn dp sch s, mt bn trng bng mn nm, thng thy bng tr vng, cn mt bn trng rau, thng no cng thy rau m xanh mt.

Chung quanh nh khng c mt cng c. Hai bn chi c hai hng sua-a tha tht, tri treo tn-ten gi nh dng-a. Dc theo m rch c mt m l da rm-rp, ng phong trn khng cho lt vo nh. Cn pha sau h c my bi chui tiu[2], tu x xp[3], quy lng thng, qun[4] by di rn-rt.

Lc na chiu, mt tri gc trn nhnh sua-a, ngn gi khua lch-cch l da. Ngoi sn ba con g gi[5] ln qun kim n, da ca mt con mo mp[6] lim dim nm i ch. Trong nh im lm, khng nghe ting ngi ra vo. Thnh lnh c mt nng tui li i mi, mt trng , mt sng ngi, lng tht eo, mnh du nhiu, u bt trm khn, o xn ngang qua lng, qun vo ti u gi, mt tay bng ci thng, mt tay xch ci r, di rch vt l da leo ln m sn ri thng-thng i v nh.

My con g thy dng nng th p chy theo ku cht-cht. Cn con mo nm ng nghe ng t, th m mt ngc u ri ku ngao-ngao. Nng y mt lic ng con mo, ming chm chim ci, song nng bng thng xch r i lun ra nh sau, ch khng ng li.

Nng ny tn l L-nh-Nguyt, con gi ca L-K-Nguyn. Nng c 21 tui ri. M khut sm, nng khng chu ly chng, h-h vi cha trt my nm trng. Ban ngy cha i n ci, vi m, con i xc c, hi rau. Ban m cha hay ch, nn thng ly s kinh m c cho con nghe, cn con n ti, nn con thng n vi khc tiu-dao cho cha gii mun.

L-K-Nguyn tuy nh ngho tui ln, song ch c th khng mi, lng m o vn bn, h lc rnh rang th ng lo n nhun ba truyn nm kinh, ch gp vn ng ua ti vn-s. ng khng c b con ng, ch c mt ngi em rut tn l L-K-Phng, vi mt ngi anh v tn l inh-Ha. Nm nay ng gn 50 tui ri, sc yu, nh ngho, song ng rn rc mun ln m ua ti, hoc may nh tn ng bng vng th khi ung cng n sch. nh-Nguyt thy cha gi yu, khng mun cha i, song nng s tri cha bun, nn nng lt t bn con heo vi mt cp o ly tin a cho cha lm ph l[7].

L-K-Nguyn i hn mt thng, nh-Nguyt nh trng i m ngy, m trng hoi khng c tin tc chi ht, bi vy trong lng lo ri. m hi hm nng nm bt-rt hoi, ng khng c. Ngy nay trong lng nng li cng xn xang kh chu hn na, nn hi tra nng mi xch r xung rch xc tm xc c m gii khuy.

Hi ny mnh thy nh-Nguyt bng thng xch r di rch leo ln l nng i xc c v. Nng i thng ra nh sau tm ra thay i o qun ri th mc kho c nu cm m n, nn khng thy dng nng na.

Lc mt tri chen ln, nh-Nguyt n cm ung nc xong ri, nng mi thng thng ln bc i ra sn. Nng mc qun i vi en, nhng m tng i ng du-dng, nn ngi ta thy cn mun ng hn l gi mc s sa gm nhiu.

Nng u trn, tc vut m bi ch khng cn lc, nhng m mi tc nng xp-xi[8] hai bn bng tang[9], u tc nng x-xp ng sau t, lm cho chiu l li vi v hu tnh. Mt nng khng di phn m trng hng hng, mi nng khng thoa son m ng , hm rng nng kht khao m li trng trong, chn my nng cong vng m li nh rc, ngn tay nng di m nhn nh mi vit, li thm phao hng hng, mng sun ut, nn nh n xa coi du nhiu, bn chn nng khng i giy m gt ng , bn no vun, nn h gi pht ng qun th ai cng phi ng. Tng mo nng p dng y m li thm tnh tnh nng chn chnh, c ch nng thanh tao na, bi vy tuy nng trong nh dn gi bn hn, song phm gi nng chng km g gi trm anh[10] phit duyt[11].

nh-Nguyt ng gia sn m ng my bi bng li, con mo mp chy theo c lng v chn ca nng ri nm nga quo ng qun, lm cho nng by ci cm chn ra coi trng nn. Gi pht mi tc xp xi, yn mt tri di vo mt lm, nng nheo mt ci xung, tay tri vn mi tc, tay mt v con mo, ming chm-chm ci, coi chng khc no nh hoa xun mi n. Nng bt con mo m m trong tay, ri i li hi mt ci hoa li k vo mi m hi. Hoa trng m gng mt nng cng trng, bi vy mt chi hoa, hoa chi mt, kh phn ai trng hn ai.

Nng ng mng v hng bc, l hng thnh Gia-nh, ri c l lng nh cha di-do hay sao, m nng ng ngn-ng ly a rng-rng. Mt tri ln mt hi no nng khng hay, chng nng nga mt ng ln tri, th sao rng mc t ging, ngi t ngi l, lm cho lng nng cng thm o no. Nng th di mt ci ri m con mo m tr v nh.

Ba con g gi vo chung cn ku cht-cht pha sau. H gi go khua ting chy nghe cc-cp ng xm. nh-Nguyt thi la t ln, ri ly cy gi ca sau ca trc u u cht cha ht thy. Nng em ci n trn vn, li vch ly cy n cm, ri ngi da n ln dy[12] m n. Ting n thanh tao khi khoan khi nht, m r r khi nh khi to, iu n hay th thit l hay, m nghe ra nh ngm thm tru su, bi vy tay nng n, m lng nng li bng-khung, thm ch con mo nm trn vt o ca nng n nghe, ri n cng nhm mt lim-dim dng nh n thng ai, nh ai, nn b coi xu-x[13]. Chng hiu nh-Nguyt v ging n nghe bun thm nn nng khng n na, hay l v khng c ngi tri-m nn nng ht mun n, m nng n cha dt mt bn th nng li xung dy, ri em treo trn vch. Nng bc li k sch thy quyn L gia thi tp nm trn ht, nng ly quyn y em li vn ri nm d ra m c. Tp ny l tp thi ca L-k-Nguyn thu nay h c lm bi no hay th ng chp vo , khi bun em ra c li chi. V nh-Nguyt cm m coi, ch c khng ngm, nn khng bit trong y hay d th no. M nng coi u c vi ba trng, ri nng xp li nm gc tay qua trn m ng sng ngn n.

ng xm h gi go ri, nn khng nghe ting chy cc cp na. Trong nh lng-l, ngoi sn im-lm, duy trong bung nghe d la gy vang, trn ct thy thng lng ua chy, nh-Nguyt nm ng ngn n trn-trn khng hiu trong tr nng suy ngh nhng vic g, m nng ng gn ht mt canh ri nng mi chu ngi dy dp n m i ng.

Nng v bung nm thn-thc hoi ng khng c. n canh ba, nng nghe di rch c ting ghe khua cho lp-cp, ri li nghe c ting ngi ni chuyn rm-r. Nng khng hiu ghe ca ai na m li v rch ny, nn c nm im-lm lng tai m nghe. Cch chng bao lu nng nghe c ting chn bc ngoi sn thch-thch ri li nghe ting ngi ta ku rng: nh-Nguyt a, nh-Nguyt, chu ng hay l thc chu?

nh-Nguyt v lm cm ngi dy v p rng: D, ti thc y. Ai ku ?

ngoi c ting ni rng:

- ng. ng l ng su Thi ngoi vm. Chu m ca cho ng v, ng ni chuyn cho m nghe.

- C chuyn chi vy ng?

- , c chuyn gp lm. ng gi chu au nng qu, nn nhn biu cho chu hay.

- Hy! Tri t i! Khn kh cha! Hai ba ry trong bng ti bun-bc nn ti nghi c chuyn g y, thit ti nghi chng sai. Cha ti by gi u vy ng?

nh-Nguyt tay chn run lp cp, nc mt tun dm d, qun thi la[14] t n, c chy thm ra m ca. Nng thy ng su Thi ng gia sn, nng khng kp mi v nh, lin tip hi rng:

- ng i u m gp cha ti? Ch chi ng lm phc rc v y, th ti mang n ng bit chng no. Cha ti by gi u vy ng? au lm sao ?

Nng hi lng xng ng khng tr li t cu cho kp, bi vy phi ch cho nng ht hi ri ng mi ni rng:

- ng c gp cha chu u m bit au lm sao. ng i nh cu ngoi sng ln, gp ghe thng h h cy ng ni li dm vi chu rng cha chu au nng by gi cn ti qun ca tn -Cm no , trn thnh Gia-nh. ng nghe nh vy nn nc ln ng cun cu ri cho thng v cho chu hay y.

nh-Nguyt cht li lc u m ni rng:

- Cha ch! Khng bit nhn t hm no n ba nay M nu cha ti au nng th lm sao kim ghe m nhn c. Chc l cha ti mn ai i nhn dm ch g. Phi hi ny ng hi dm h k lng th tin qu!

ng su Thi p rng:

- Ghe h cho ngang, h hi ng y m c bit cha chu hay khng. ng ni bit. H ni vi c my ting ri h cho ghe i tut, ng khng hi kp vic chi ht.

nh-Nguyt chu my ng ngm ngh mt hi ri ni mt mnh rng:

- Ti phi i rc cha ti mi c, ch au m nm trong qun, bt cm chn thuc bit cy nh ai?

Nng th tnh mt mnh, m ng su Thi tng nng ni vi ng nn ng p rng:

- Chu i ri b nh ai coi? M ng t y ln thnh Gia-nh i khng phi d g, phn chu l gi, i mt mnh sao c? Chu c i th phi i ghe. Nh chu mun i ng dm vi, th ng vi thng Hin cho ghe a chu i. Chu tnh li coi

nh-Nguyt v nghe cha au th bi-ri nn qun l ngha ht, chng nghe ng su Thi ni nh vy, nng cm t t ca ng, nng mi nh sc li ri lt-t mi ng v nh. Nng chng ca ln ri thi la t n. ng su Thi i li vn m ngi v ni rng:

- Phi i ghe ng rc cha chu v, ch i b ri ln trn bit mn ghe c c hay khng. N, m chu l con gi du i ghe cng kh. Vy thi chu cy ng ch, hoc ng cu ca chu i rc dm cng c m.

nh-Nguyt lc u p rng:

- Khng c. Cu ca chu m qung i sao cho c. Cn ch ca chu, th hm kia chu xung thm, thy ch au bnh rt, n ung khng c nn ch m qu. Ch ni hn mt thng nay ba no ch cng c c, nn khng ra khi nh. Ch bnh nh vy th i rc ging g c. B no chu cng phi i mi xong.

Nng ni va dt li th c mt b gi gn, xa nay ngi ta ku l b Hai, ngoi bc v hi rng:

- Chu ni chuyn vi ai m ny gi nghe ln-xn bn ny vy? Phi cha chu v hay khng?

B va hi va ng thy ng su Thi, b lin cho ng. nh-Nguyt bn em ci tin bun ca ng su Thi mi bo cho mnh hay hi ny m thut li cho b nghe. B ng lng thng, nn ni rng:

- Ti nghip d hn! Phi lm sao i ln m rc cu v, ch cu au m cu trn sao c.

nh-Nguyt mi thut cho b nghe s mnh tnh mn ghe ng su Thi v i vi ng ln m rc. Lun dp nng gi nh cho b coi chng dm. B nghe ht ri mi ni rng:

- Chu sa son m i i. nh b coi chng dm cho, khng c sao u m lo.

ng su Thi cng biu nng sa son m i lin by gi cho xui nc. nh-Nguyt v bung trt h go th cn c ba bn ni; nng li ln vch mc ra mt quan tin ca nng giu , ri b chung v quu go[15] m bng ra ngoi. Nng mn ng su Thi em dm tin vi go ln xung ghe. Nng li sau coi gi ca tt n, ri nng i ra vi b Hai. Nng mc c mt b o qun trong mnh, li ly c mt ci khn m thi, ch khng em theo vt chi ht.

Ghe nh so x ra, ng su Thi cm cho li, thng Hin l chu ca ng, mi 15 tui gay cho mi, ri hai ng chu cho tr ra vm. Ghe i ngang qua nh, ng ku b su m ni cho b hay rng ng ln thnh Gia-nh m rc L-k-Nguyn ri i lun ch khng chu gh.

*

* *

Ti thnh Gia-nh ng v hng ty, cch ca thnh chng mt dm, c mt xm nh chng 5 ci nh, m nh no cng lp l da, li nh no chung quanh cng c trng tru, bi vy ngi trong x mi t tn xm y l xm Tru.

Trong xm nh y duy c ci nh u xm, pha mt tri mc, th cao-ro rng ri hn ht. Nh ct tr ca ra ng, trc nh c mt ci sn ln, da ng c trng mt hng xng rng[16], li c lm mt ci ro tre chn g heo trong sn khng ra ngoi ng c. Nh y l nh ca -Cm.

L-nh-Nguyt ngi ghe ln ti thnh Gia-nh ri, nng bn ln b i hi thm qun -Cm ch no. Nng i trn mt ngy hi thm cng ht, h ch ln ln, n ti nng mi tm c. Khi nng x ca tre bc v sn th thy trong nh n t leo-lt. Nng ln bc i gn ti ca, th c mt con ch mc trong nh hc-hc vi ting, ri xng thng ra chn ng v sa om-sm. Nng khng bit con ch hin hay d, nn nng ng li ku v ni rng: C ai trong nh xin lm n la ch dm cho ti v mt cht.

Nng va ni dt ting th nghe c ngi trong nh hi rng: Chng ny m ai cn i u vy? Nng cha kp tr li th thy c mt ngi trc chng 40 tui, trn tri tri, mt thn da en, cm nhn, mp c ru ln-thn[17], cp mt ng lo-lin, bc ra ca ng nhn nng ri la ch om-sm. Con ch mc nn sa v x ui tr i v nh. nh-Nguyt bc ti ca ri ni vi ngi trong nh rng: Ti di Cn-c, ng gi ti l L-k-Nguyn i ln trn ny m thi. Ti mi hay tin ng gi ti au nm ti qun ca ch, nn lt t em ghe ln m rc ng gi ti. Tha ch, khng bit ng gi ti au bnh chi, ba nay ht hay cha, cn u nh ch hay khng vy ch?

Ngi y ng nh-Nguyt nhy mt vi ci ri ni rng: , t ra em l con ca ng L-k-Nguyn hay sao? C kh d hn, c bit u! Qua nhn hm nay hn na thng ri, sao ba nay em mi ln? Bc v y em, v nh ri qua s ni chuyn cho em nghe.

nh-Nguyt bc v nh, mt ng lo lin, c kim coi cha nm ch no. Nng khng thy cha, m li thy c mt ngi n-b nh sau bc ra, trc chng 35, 37 tui, mnh chong mt ci ym ch khng c o, ming rng mi mng cp mt ln[18], chn my tha, thy tng mo th bit l ngi lanh li m li khc bc na. Ngi n ng ra hi nh-Nguyt l -Cm, cn ngi n-b ny l v, tn l Cao-th-Phi.

Th-Phi bc ra thy Anh-Nguyt th ng chng m hi rng:

- Ai ?

-Cm v i li vn ly ci o m bn v p rng:

- Con em y l con gi ca ng gi u trong nh mnh a.

Th-Phi va nghe ni th lin ngi x trn vn v chu my trn mt ng nh-Nguyt m ni rng:

- D hn! Ta nhn ba hm m n ba nay mi ln! Con g m bt hiu lm vy n! ng cht thi hoc ri cn ln lm chi ?

nh-Nguyt v ti m b mng nhic thnh-lnh, nng cha kp tr li, k nghe ni cha cht ri, th nng sng st, mt my ti xanh, nc mt chy rng rng, song nng gng m ni rng:

- T ra cha ti cht ri hay sao thm? Tri i! c nghit chi lm vy! Cha ti cht hm no? au lm sao m cht ? Xin thm lm phc ni dm cho ti bit mt cht thm.

Nng ni my li ri lin ngi gh ni u vn, ly vt o y mt m khc. -Cm ngi n tru, ming nhai nhc nhch, thm trng dng y m anh ta khng cm ng cht no. Cn Th-Phi th li vt ming ni rng:

- Tng ngi ta y l mi hay sao nn lm qu nh vy? trong qun ngi ta gn mt thng khng c tr mt ng tin cm, au li mn tin bc ca ngi ta m ung thuc ri cht cn li bt ngi ta lo chn ct na. Xa ry lp thiu, lp mn, lp tn hao chn ct ht thy l 30 quan tin. By gi phi lm sao m tr tin lin cho v chng ti, ch lu khng c. C em tin bc theo hay khng?

nh-Nguyt ng au lng v ni cha mt, m li cn nghe ch qun i tin na, th trong lng bi ri v cng. Tuy vy m nng khng k chi ting nng nh, mun bit coi cha cht hi no, nn bu-bo ni rng:

- Tha thm, s cha ti au ri mt trong nh ch thm, lm cho ch tm cc lng y l s ri ro, ch khng phi cha ti mun chi vy. Cn ch thm thy cha ti au nhiu, lt-t nhn cho ti hay, y l n trng, ti u dm qun. Khng bit ch thm nhn hi no, ch ti mi hay hi khuya hm qua, ti lt-t i lin ln y, ch u dm tr; xin thm lm phc ni dm cho ti bit coi cha ti au bnh chi, au bao lu, ri cht ngy no, ko thnh-lnh m ti nghe ni cht th ti lng ti qu.

Th-Phi h mt ting, ri ng dy ngoe-nguy b i v bung, v i v ni rng:

- Thiu tin ngi ta, khng lo tnh m tr, i hi dong di, ai lm thy-thuc hay sao nn bit bnh g m ni.

-Cm ngi vt c[19] m ni rng:

- ng gi em u trong qun qua c chng mi ba. Ti ngy thi, ng gi c y m nhp trng. ng thi c mt ba ri tr ra, ni ng au, nn thi khng c na. ng v qun th thy ng nm hoi , ai bit ng au bnh g. Cch vi ngy ng cy kim thy-thuc coi mch ht thuc dm cho ng ung. Cch vi ngy na thy thuc ni ng au nng lm, s cu khng c. V chng qua mi hi ng gc-gc u ri kim ghe nhn cho em hay . T ra mi nhn ba trc ti ba sau ng cht.

nh-Nguyt ngi lng tai m nghe, chng -Cm ni dt ri nng hi tip rng:

- Ch c nh cha ti cht ba no hay khng?

-Cm nga bn tay tri ra, ch t lng tay m m lm-thm ri ni rng:

- Cht hm ngy mng 6, n ba nay l 10 ngy ri.

nh-Nguyt lc u th di, bun thm qu khng ni chi c ht. -Cm ng nng v ni tip rng:

- ng gi em bo hi qu! V chng qua c vn ling cht nh, b ng lm tiu ht. Bn con heo ri cng t cho ng. Lp nui cm, lp chy thuc, ri lp mua hm rng na, ngh th coi tn hao l dng no. By gi tnh ht thy ng thiu v chng qua l 30 quan. Vy em phi tnh tr cho qua, ng c chm tr m mch lng.

nh-Nguyt lau nc mt v p rng:

- Ch thm nui dng chn ct cha ti, n y trng lm, du ngn nm ti cng khng qun c. Cha ti mc n ch thm, phn ti l con, t nhin ti phi lo m tr, hung chi n ny l n n ngha, l no ti dm chi. Ngt v cha con ti ngho kh, m s n th nhiu qu, ti bit lm sao m tr ni by gi. Chng du ch lm chi, hm cha ti i th ti bn con heo vi cp o ng ly tin a cho cha ti lm ph l m i . Thit by gi trong nh ti khng cn mt vt g ng nm ba tin hoc mt quan, nn bn tr cho ch c. y s sn ca ti c mt quan tin m thi. nh-Nguyt ln lng m quan tin m nm di trn vn, ri ngi bp xung t, ngay trc mt -Cm, v ly v ni rng: Xin ch thng phn ti ngho hn ci ct ti nghp. Nu ti giu c nh ngi ta th chng nhng l ti tr n ca cha ti, m ti cn phi n n cho ch thim thp bi na mi va.

Th-Phi trong bung bc ra ng chng nnh hai tay m ni ln rng:

- Tri i, thiu ngi ta 30 quan tin, by gi tr c mt quan ri ly m tr hay sao? Hy! c u n! Lm sao th lm, phi tr cho , ch thiu mt ng cng khng c na a.

nh-Nguyt v khc v p rng:

- Tha thm, ti c bao nhiu m thi, by gi bit lm sao. Thi, sng ti n ving m ca cha ti, ri ti v bn ht nh ca c bao nhiu ti em thm cho ch thm.

Th-Phi hi rng:

- Nh tt hn? Bn chng c bao nhiu tin?

- Tha, c mt ci nh l 2 cn; m ti s bn khng ai thm mua mi kh na.

- Nu vy th i v bn nh ni g? B khi mun kim chc m trn hay sao? Tng ngi ta dy lm a h, nn by mu m gt!

- Tha thm, ti ni thit, ch ti u dm gt. Nh ch thm c s ti trn th ch hoc thm i theo ti; h ti bn nh ca c bao nhiu th ly ht m tr.

- Ni chi l m bn bao nhiu tin, nn phi i theo. Khng c, lm sao cng phi tr cho tin ri i v mi c, nu khng tr th phi i n quan.

- Tha thm, ti khng c tin, nh thm thng th ti nh, cn nh khng thng th ti chu, ch bit lm sao by gi.

- , thi sng ri s hay. By gi khuya ri, nu m i co hoi thm hao du ca ti, ch khng ch g.

-Cm nghe v ni nh vy lin ng dy i ra sn khp ci ca tre li, ri tr v nh sp ca gi kn mch. Anh ta qung ci gi trn vn biu nh-Nguyt nm m ng, vi tay ly quan tin v tt n, v chng dt nhau i v bung.

nh-Nguyt nm co da gc vn, nc mt tun dm-d. Nng au lng v ni cha cht m khng thy mt con, khng tri c mt li ri nng li rn tr v ni n i khng bit lm sao c tin m tr. M du khng tin nng cng t lo, ngh v ci thn ca nng nu phi bn m tr n cho cha, th nng cng sn lng m bn lin. Nng bun l bun hi ct ca cha nm ni t khch qu ngi, ngy sau s kh m ving thm m m cho thng c.

Nng nm suy ti tnh lui, ri nghe hai v chng -Cm ni chuyn xm-x trong bung. Nng trng sng cho mau ng cy Cm dt ch dm m m cho nng bit, bi vy nng thn-thc hoi, ng khng c.

Tri va rng ng th nng thc dy ri; nng ngi khoanh tay m ch v chng -Cm. Chng tri sng thit mt, nng thy Th-Phi dy chng ca nng mi ni nh nh rng:

- Tha thm, khng bit m ca cha ti chn gy y hn, xin thm lm n ch dm ng ti ra ly cha ti cho tha lng mt cht.

Th-Phi chu my ni rng:

- Lt t d hn! N ca ngi ta y khng lo, lo i ra m m ly! Ly ri ng sng dy m tr n c hay sao? Khng c, phi chy m tr cho 30 quan tin ri mi c i.

nh-Nguyt p rng:

- Ti tha vi ch thm rng ti khng c tin, by gi thm i, ti bit