Nhìn lại 50 năm đầu của giải thưởng Nobel Vật lí 1901-1950 (hiepkhachquay)

8/14/2019 Nhn li 50 nm u ca gii thng Nobel Vt l 1901-1950 (hiepkhachquay)

1/11

h

iepkhachquay

1

Nhn li lch s50 nm u ca gii thng Nobel Vt l1901 1950

Elisabeth Crawford

Hn 100 nm tri qua k t ngy gii Nobel u tin c trao. ElisabethCrawford s gip chng ta c ci nhn su sc hn v gii thng c trao hng nmv rtc uy tn ny. C cu gii tnh, quc tch, mu da trong lch s trao gii t n ni ln nhiu iu. Elisabeth Crawford cng s im qua top nhng ngi c cnhiu nht trong 50 nm u trao gii, trong s c nhiu ngi khng c nhngii

Ngy 10 thng 12 nm 2001, Qu Nobel t chc l k nim 100 nm k tngy gii thng Nobel u tin c trao. Vi t cch l nhng ngi thng gii trongnm - Eric Cornell, Wolfgang Ketterle v Carl Wieman t hp Stockholm v Oslo,cng vinhng ngi thng gii khc ca nm 2001 v nhng ngi tng t gii

trong nhng nm trc tham gia bui l k nim. Cng ng qun rng h l phn nica tng bng chm th ch Nobel. V ch c ti a ba ngi c th chia chung mt giithng, cho nn ngi ta c th m c s ng c vin km may, nhng ngi thngt c mi n.

Gii thng Nobel c xem nh mt ta thp cao hn tt c nhng gii thngkhc trong khoa hc v y hc l v lch s lu i ca n. Thm ch khi gii thng nycha trn 10 tui th mt nh bo ngi M vit: Khng th vit v lch s ca nnkhoa hc hin i m khng nhc n danh ting ca gii thng Nobel dnh cho nhngkhm ph c ch cho con ngi trong lnh vc vt l, ha hc v y hc. Mt s ngi cth khng ng vi nhn nh ny, chng hn, h c th ci li rng nhng gii thngvt l trao trong th k qua ch gii hn trong nn vt l nguyn t v ht nhn, m

b st a s cc thnh tu thuc lnh vc a vt l, thin vn vt l v ton l. Tuy nhin,ngi ta cng c th cng bng m ni rng, a s nhng nh vt l ln ca th k qua c trao gii Nobel.


2/11

h

iepkhachquay

2

Nm 1974, Qu Nobel thay i quy ch, cho php ton b h s lu tr - thucquyn s hu ca Vin Hn lm khoa hc Hong gia Thy in, i vi gii thng vtl v ha hc c cng b cc nh s hc khai thc, sau 50 nm gii thng trao.Quy nh ny c ngha l ton b h s lu tr s c a ra cng chng sau khi 50rng tri qua. V d, h s lin quan n gii thng nm 1951 s c cng b vo

ngy 1/1/2002.Tt nhin, s thay i quy ch ny cho php nhng ngi vit lch s khoa hc

nghin cu xem tng c nhn no thng gii nh th no. Nhng thc ra nhngnghin cu ny cn i xa hn. Cc nh lch s cng xem xt ci g gii hn tnh cngchng ca gii Nobel, v xem nhng ngi thng gii, nhng ngi c v c nhngngi km maymn tham gia vo qu trnh xt trao gii nh th no.

Trong bi bo ny, chng ta gp chung c cc nh vt l v ha hc, xem nh lthnh vin trong cng chng Nobel ca chng ta. L do l trong phm vi m y banNobel quan tm, mt s vn thng c xem l thuc vt l - nh s phng x chnghn c khi tr thnh thuc ha hc. Hn na, gii thng ha hc nm 1908 v 1935tng ng c trao cho

Ernest Rutherford v cho Frdric Joliot v Irne Joliot-Curie, cho nghin cu cah trong lnh vc ny.

C cu gii tnh, mu da v trng vin nghin cu

Tr ct ca cng chng Nobel l nhng ngi c c cho gii thng vt l,ha hc hoc i khi c hai ngnh bi nhng nh c c mi. Nhng ai c quyn c c gii thiu trong bng bn di. T 1901 n 1950, c khong 598 c nhnc c, 104 trong s h - chng 1/6 thng gii. Vy th h gm nhng ai ?

Mt iu r nh ban ngy. a phn h l n ng (99%). Ch c vn vn 8 ngc vin l n, trong ch c 3 ngi thng gii. l Marie Curie, gii Nobel vt l1903 v gii Nobel ha hc 1911, Irne Joliot-Curie (gii ha hc 1935) v DorothyHodgkin (gii ha hc 1964).

Mc d ch c vi ng c vin n, nhng h nhn c nhiu c hn (trungbnh 10 c/ ng c vin n, trong khi ch c 7 c/ ng c vin nam). S chnh lchny ch yu l do mt s lng ln phiu c t pha Lise Meitner, ngi cha bao githng gii no (B nhn c tng cng 20 c cho gii thng vt l, 21 c cho giithng ha hc chim hn phn na s c dnh cho nhng ng c vin n tronggiai on 1901-1950). Buc phi trn chy khi ch pht xt c khng bao lu trckhi khm ph ra s phn hch ht nhn vo thng 12/1938, nhng ng gp ca b kh ngc y ban xt gii vt l v ha hc k n, v nm 1945, ch mt mnh Otto Hahnnhn gii Nobel ha hc. Nhng ng c vin n km may khc c th k ra y l nhha hc ngi c Ida Noddack, nh ha sinh v ton hc ngi Anh-M DorothyWrinch, v hai nh vt l nguyn t ngi o Marietta Blau v Hertha Wambacher.


3/11

h

iepkhachquay

3

Nhng ng c vin giai on 1901-1950 cng n t mt phm vi hp cc qucgia. Trong s 2416 c trong lnh vc vt l, ba phn t l dnh cho cc nh khoa hcthuc 4 nc: c (25%), M (21%), Php (16%) v Anh (13%). Trong nhng nm u,ngi c c c bit u i. Mt phn t cn li phn u cho cc nc chu u, nht

l vng Scandinavi, ng u, H Lan v Italia. ng c vin n t nhng lc a khc nh M Latinh ( Peru v Brazil ) hay chu (n v Nht Bn) chim cha ti 2%s c. Chu Phi th hon ton khng c mt trong bn Nobel.

i a s cc c trong lnh vc vt l (67%) dnh cho nhng ng c vin anglm vic cc khoa ging dy ca trng i hc v cc phng th nghim. Nhm nhiung vo hng th hai (10%) l nhng ngi lm vic cc vin cng ngh - t cctrng k thut n cc trng i hc cng ngh. Ch mt vi c dnh cho nhngvin nghin cu c lp v phng th nghim thuc chnh ph, nh James Dewar thucVin Hong gia London, v Friedrich Kohlrausch thuc Cc Tiu chun c, c haingi ny u khng c gii. Cc nh vt l lm vic trong lnh vc cng nghip cngt v him.

Guglielmo Marconi, ngi cng nhn gii thng vt l nm 1909 cho khm phra in bo khng dy, l mt th d him hoi. Phn c cn li bao gm nhng nh vtl nh Oliver Heaviside v William Crookes, nhng ngi khng t cch v lmvic trong cc phng th nghim t xy dng ti nh, mt chuyn khng phi him thyvo thi gian u th k 20.

Thng 6/1920, mt nghi thc c bit c t chc Stockholm tn vinh gii thng Nobeltrao

trong thi k v ngay khi va kt thc Th chin th nht. 5 trong s 9 ngi t gii trong thi k ny lngi c. H l (t tri sang phi): Max von Laue (gii vt l 1914), Fritz Haber (gii ha hc 1918),Max Planck (gii vt l 1918), Richard Willsttter (gii ha hc 1915) v Johannes Stark (gii vt l 1919).

Nhng ngi ph n trong hnh l v ca h.

Vy th nhng i biu i din cho chuyn ngnh ca h c tin c giithng vt l v ha hc nh th no ? Cu tr li ph thuc vo tng thi k. Chng hn,ngi ta c tnh c n 1000 hay ngn y nh vt l ang hot ng chu u v BcM vo u th k 20, khong gia mt phn t v mt phn ba trong s c th ng


4/11

h

iepkhachquay

4

vai tr l ng c vin hoc nh tin c cho gii thng vt l. Tht vy, quy ch Nobeltrc Th chin th nht tin rt gn ti tng v mt nn cng ha khoa hc quct.

Tuy nhin, s pht sinh ch ngha pht xt trong Th chin th hai dn ti vicphn chia nn khoa hc th gii thnh nhng nn khoa hc mang tnh quc gia. Hu

qu trc tip ca vic Hitler ln nm quyn l nn khoa hc c b ct ri khi th chNobel. Ni gin trc vic trao gii Nobel ha bnh nm 1936 cho nh hot ng habnh cnh t, chng pht xt, Carl von Ossietzky, Hitler ban hnh mt o lut cmcng dn c nhn gii thng Nobel. Bng s khc k, cc nh khoa hc c tun tho lut kh tt. Do , t 1937 n 1945, nhng nh khoa hc c ch c c tnhng nh nghin cu cc nc khc.

S suy gim a v khoa hc ca c sau khi ch pht xt ln nm quyn vonm 1933 c th thy r trong h s ca gii Nobel (xem hnh). Biu cng cho thy stng trng ngon mc ca M nh mt lc lng khoa hc quan trng. Vo u thpnin 1900, cc nh vt l ngi M ch nhn c mt phn rt nh c t pha ccng nghip c, Php v Anh. Nhng, vo cui Th chin th hai, h nhn c s c nhiu hn c ca ba nc ny cng li. y ch mi l s bt u ca quyn b chM trong t chc Nobel. Chng hn, trong 10 nm va qua (bi bo vit nm 2001 ND),15 trong tng s 24 ngi nhn gii Nobel l ngi M.

Nhng ngi c mi c gii Nobel vt l v ha hc

1. Thnh vin ngi Thy in v ngi nc ngoi ca Vin Hn lm Khoa hc Ho nggia Thy in.

2. Thnh vin ca y ban Nobel xt gii vt l v ha hc.

3. Cc nh khoa hc nhn gii Nobel t Vin Hn lm Khoa hc Hong gia Thyin.

4. Gio s v ph gio s vt l v ha hc cc trng i hc v vin cng ngh thucThy in, an Mch, Phn Lan, Iceland v Na Uy, cng nh vin Karolinska khoa yhc ca trng i hc Stokholm.

5. Nhng ngi gi chc gio s t nht 6 trng i hc hoc cao ng do Vin Hnlm Khoa hc Hong gia Thy in la chn, qua mt cucphng vn m bo tnhphn b u cho nhng nc khc v a v hc thut ca h.

6. Nhng nh khoa hc khc m Vin lm Khoa hc Hong gia Thy in thy xngng mi c.


5/11

h

iepkhachquay

5

Cc nh c thuc nhm 1-4 c quyn c vnh vin. Nhng ngi cn litrong nhm 5 v 6 th c mi theo hng nm. Hn 500 c nhn c mi c gii

thng vt l v ha hc nm 1950. Hin nay, s ngi c c l ln ti con s ngn.Xem trang web ca qu Nobel (http://nobelprize.org) bit thm chi tit.

K chin thng v ngi thua cuc

Do tnh cng chng ca gii thng Nobel c to ra t c nhng ngi chinthng ln nhng ngi tht bi trong cuc ua ginh gii, nn chng ta c th kho st schnh lch gia nhng ng c vin t gii v nhng ng c vin khng t gii. Trongtng s 278 ng c vin cho gii thng vt l t nm 1901 n 1950, ch c chng 55ngi tc l c 1/5 thnh cng (k c mt vi ngi c trao gii thng ha hc).Tt nhin, s chnh lch gia s ngi t gii v tht bi thc t cn nhy cm hnnhiu so vi s liu lu tr cho thy. c bit, n ph thuc nhiu vo t cht khoa hc

ca cc ng c vin v s nh gi ca y ban Nobel v kh nng ca h. Cng cn mt s yu t na phi k n, chng hn nh quan im ca cc thnh

vin trong y ban nghing v pha thc nghim nhiu hn so vi l thuyt. iu ng nil nhng ngntr ban u i vi vic trao gii cho cc nh l thuyt b ph v sauTh chin th nht, khi Carl Wilhelm Oseen nh vt l l thuyt trng i hcUppsala, Thy in c bu vo y ban Nobel vt l. Nh vt l l thuyt thun tyu tin c trao gii l Max Planck, ng t gii thng vt l nm 1918 cho vic khmph ra thuyt lng t. Albert Einstein v Niels Bohr cng t gii 3 nm sau . Nhngthay i nh th ny trong chnh sch ca y ban ch c th c nh gi ng qua vicnghin cu k lng cc vn bn trong h s lu tr Nobel. Mt yu t cng quan trngna l phi tm hiu s thch khoa hc ca nm nh khoa hc ngi Thy in c mt

trong y ban khi .Mc d vic phn tch nh lng tnh cng chng ca gii Nobel cho thy s

lng phiu c m mi nh vt l nhn c, nhng cc c cho gii Nobel khngging nh vic bu c. Nh quy ch nu, ch cn mt c cng trao gii. Slng ln c khng nht thit s cho c hi thng gii nhiu hn. Th d, nh phtminh ngi Thy in Nils Daln c trao gii nm 1912 cho pht minh ra phao hing t ng mc d trong nm , ng ch nhn c duy nht mt c, v chng
http://nobelprize.org/http://nobelprize.org/http://nobelprize.org/http://nobelprize.org/


6/11

h

iepkhachquay

6

nhn c c no trong nhng nm trc . Tuy nhin, Daln l mt trng hpngoi l, v a s nhng ng c vin khc c ngi t gii v khng t gii unhn c nhiu c trong nhiu nm.

H s Nobel cng c th s dng dng nn mt top hit 40 nh vt l c c nhiu nht trong giai on 1901 1950 (xem bng bn di). Trong c 22 ng c

vin nhn gii vt l, 3 ngi nhn gii ha hc (mc d h nhn c s c cho giithng vt l nhiu hn), v 15 ngi tht bi, khng nhn c gii thng no ht.

Nhng ngi khng t gii trong danh sch bn di cho thy ba kh khn chnhm nhng ng c vin phi i mt. Ci kh th nht v l ci kh thng thy nht l ng c vin nghin cu trong lnh vc khng c ngi i din trong y ban Nobel vtl. y l trng hp ca nh ton hc v vt l ton ngi Php Henri Poincar, nginhn c n 51 c trong cc nm nhng cha h nhn c gii thng no. cng l trng hp ca nh kh tng hc ngi Na Uy Vilhelm Bjerknes (48 c vkhng gii thng), v nh thin vn vt l ngi M GeorgeEllery Hale (33 c nhngkhng may mn).

Mt ro cn na l c th thnh tuca cc ng c vin mc d c cht lngkhoa hc cao lm cn tr y ban trao gii. Ni c th th quy ch Nobel quy nh giithng phi c trao cho nhng khm ph c bit, ng hn l cho nhng nghin cuphc v cuc sng con ngi. Chng nginy c minh ha bng s thiu ht giithng dnh cho nhng nh vt l a ti nh

Arnold Sommerfeld (81 c), Robert Williams Wood (38) v Paul Langevin(25). Tht vy, Sommerfeld l trng hp ng nghi ng nht, v ng nhn n 81 c -nhiu nht trong giai on 1901-1950m ch h nhn gii thng no.

Th thch sau cng trong vic ginh gii thng l cc nh c quyt nh khi

ng chin dch vn ng cho ng c vin no trong thi gian bao lu. Hnh nh ngc vin s c li th hn nu nh ngi c h tin hnh b phiu theo kiu cngkch, ng hn l mt cuc chin tinh thn ko di. Thc t cho thy r phi gn 5nm qua i t s tin c u tin cho n khi gii thng c trao cho James Chadwick,Enrico Fermi, Werner Heisenberg, Ernest Lawrence v Erwin Schrdinger. V thm chPlanck v Einstein phi ch mt 12 nm mi c nhn gii v y ban vt l nhn nhnvt l lng t v thuyt tng i vi thi hoi nghi cao - s tch gp nhng phiung hcho h cng ging nh mt cuc chin khi hon. Ngc li, c nhng chin dchko di v khng hiu qu i vi nhng ngi khng t gii nh Paul Langevin (36nm tri qua tnh t c u tin n c cui cng), Aim Cotton (34 nm), ArnoldSommerfeld (33 nm) v Robert Williams Wood (24 nm).


7/11

h

iepkhachquay

7

Top 40 nh vt l c c nhiu nht trong giai on 1901-1950

H tn S c Nm cGii thng vnm trao gii

Nc

1 Otto Stern 81 1925 - 1944 Vt l [1] 1943 M

2 Arnold Sommerfeld [7] 81 1917 - 1950 c

3 Max Planck 74 1907 - 1919 Vt l [2] 1918 c

4 Albert Einstein 62 1910 - 1922 Vt l [3] 1921 c

5 Henri Poincar 51 1904 - 1912 Php

6 Vilhelm Bjerknes 48 1923 - 1945 Na Uy

7 Friedrich Paschen 45 1914 - 1933 c

8 Clinton Joseph Davisson 44 1929 - 1937 Vt l 1937 M

9 Percy Williams Bridgman 41 1919 - 1946 Vt l 1946 M

10 Erwin Schrdinger 41 1928 - 1933 Vt l 1933 o

11 Augosto Righi 40 1905 - 1920 Italia

12 Robert Williams Wood 38 1926 - 1950 M

13 Jean Perrin 36 1913 - 1926 Vt l 1926 Php

14 Enrico Fermi 35 1935 - 1939 Vt l 1938 Italia

15 Carl David Anderson 34 1934 - 1950 Vt l [4] 1936 M

16 George Ellery Hale 33 1909 - 1934 M

17 Peter Debye 31 1916 - 1936 Ha hc 1936 c

18 Walter Gerlach 30 1925 - 1944 c

19 Werner Heisenberg 29 1928 - 1933 Vt l [5] 1932 c

20 Wolfgang Pauli 28 1933 - 1946 Vt l 1945 Thy S
http://physicsweb.org/articles/world/14/11/7#4http://physicsweb.org/articles/world/14/11/7#4http://physicsweb.org/articles/world/14/11/7#4


8/11

h

iepkhachquay

8

21 Aim Cotton 26 1915 - 1949 Php

22 Lester Halbert Germer 26 1929 - 1937 M

23 Paul Langevin 25 1910 - 1946 Php

24 Gabriel Lippmann 23 1901 - 1908 Vt l 1908 Php

25 Pierre Weiss 23 1916 - 1937 Php

26 Patrick Blackett 21 1935 - 1949 Vt l 1948 Anh

27 James Chadwick 21 1934 - 1935 Vt l 1935 Anh

28 Valdemar Poulsen 21 1909 - 1923an

Mch

29 Isidor Isaac Rabi 21 1939 - 1945 Vt l 1944 M

30 Joseph John Thomson 20 1902 - 1906 Vt l 1906 Anh

31 Lise Meitner 20 1937 - 1949c/Thyin

32 Ernest Rutherford 20 1907 - 1937 Ha hc [6] 1908 Anh

33 Heike Kamerlingh-Onnes 20 1909 - 1913 Vt l 1913 H Lan

34 Niels Bohr 20 1917 - 1922 Vt l 1922an

Mch

35 John William Strutt (huntc Rayleigh)

20 1902 - 1904 Vt l 1904 Anh

36 Hideki Yukawa 20 1940 - 1949 Vt l 1949NhtBn

37 Robert Millikan 17 1916 - 1923 Vt l 1923 M

38 Ernest Orlando Lawrence 17 1938 - 1940 Vt l 1939 M

39 Wander Johannes deHaas

16 1935 - 1945 H Lan


9/11

h

iepkhachquay

9

40 Irne Joliot-Curie 16 1934 - 1935 Ha hc 1935 Php

Ghi ch:

[1] Gii thng trao nm 1944[2] Gii thng trao nm 1919[3] Gii thng trao nm 1922[4] Anderson cng nhn c 14 c cho gii Nobel vt l th hai [5] Gii thng trao nm 1933[6] Rutherford cng nhn c 8 c cho gii Nobel th hai, nhng thuc lnh vc vtl.

[7] Arnold Sommefeld ng l k km may nht trong lnh vc vt l. Ni ting vi vichiu chnh mu nguyn t Bohr xt n cc qu o elip ca electron (ch khng phiqu o trn), ng cng l ngi c danh vng khng r rng khi l nh vt l c c nhiu nht trong thi k 1901-1950 nhng chng nhn c gii thng no. ng

cng nhn c tng s 81 c t nm 1917 n 1950 nhng chng ln no thnhcng. ng cng l mt ngi mnh yu, qua i nm 1951 trong mt v tai nn xe hi.

Danh sch trn bao gm 40 nh vt l nhn c c nhiu nht t nm1901 n 1950, cng vi s phiu c v nm h c c ln u tin v ln cuicng. Danh sch cng cho bit nm h nhn gii thng (nu c), loi gii thng m hnhn, v quc gia ni h ang lm vic, tc l t nc c vin nghin cu m ng cvin ang hot ng khi c c. i vi nhng nh khoa hc di chuyn thngxuynnht l trong thp nin 1930 v 1940 h c gi quc tch gc trong thi gian7 nm. Nu h sinh sng t nc no t 8 nm tr ln, th h phi mang quc tchmi.

Ch ngha dn tc v ch ngha quc t trong cc cBt k ai c mi lm ngi c cho gii Nobel cng phi, v nguyn tc, tuntheo di chc ca Nobel qu quyt rng khng xt n quc tch ca ng c vin. Tuynhin, quc tch ca ng c vin vn lun lun ng mt vai tr quan trng. Th nht lcc nh c c xu hng xut ng c vin ca nc mnh ti tm gi h l nhngnh c quc ni. K n l vic tp trung s c n t nc mnh hay nckhc dnh cho mt ng c vin no c nh hng ln n vic quyt nh trao gii.Ti s phn tch k tng vn ny.

Nu chng ta gii hn ch phn tch 4 nn khoa hc ch o l c, Php, Anh vM nhng nc chim ti ba phn t s lng c v mt phn ba s ngi ctrong giai on 1901-1950chng ta s thy s chnh lch ng k v mc tham giaca cc nh vt l n t nhng nc ny trong qu trnh c gii thng. Cc nh khoahc c hot ng tch cc nht, h chim ti 34% s lng c. Ngi M ng thhai vi 28%, theo sau l Php (21%) v Anh (17%). S chnh lch ny khng phi do schnh lch s lng th mi c gi ti tng nc t nht l i vi cc nc Php,Anh v M. Ch c ngi c hi chim th thng phong hn mt cht, ch yu do hc nhiu ngi t gii Nobel hn ba nc kia. S chnh lch cng c nguyn nhn


10/11

h

iepkhachquay

10

do quan im ca gii khoa hc mi nc i vi vic c gii thng, v n chochng ta bit c i iu v nn vn ha khoa hc mi nc.

Ch trn phn na (51%) s nh c bn nc trn c thin vi nhng nging bo ca h, mc d quan im ca h cng thay i theo tng nc v tng thigian c th. T nm 1901 n 1950, ngi Php mang tnh cht S vanh nht, vi chng

60% s lng c n t chnh cc nh khoa hc Php. Ngi Anh thng thn nht, vich 35% s lng c dnh cho nhng ngi bn ng ch nc h. Ngi c vngi M th nm gia hai thi cc ny, tng ng l 53% v 49%.

Tuy nhin, c 4 nc u thy c s tng bc pht s lng c quc nitrong thi gian v sau hai cuc chin tranh th gii. Khuynh hng ny c bit mnh mtrong thi gian Th chin th hai Php, Anh v M, v c l l do lng yu nc, cngnh gii khoa hc tng nc b c lp vi gii khoa hc nc ngoi. S vng mtcc nh c ngi c t 1937 n 1945 l do o lut chng li gii Nobel ca Hitler,v tt nhin, khng c nhn vt ngi c no xut hin trong thi k ny.

Tuy nhin, s bt ng gia ngi Anh v ngi Php trong vic c ngy cng

phc tp hn so vi khi n mi xut hin. Chng hn, khi pht hin khng c nh khoahc hay tc gi ngi Anh no ck n trong s nhng ngi thng gii nm 1901,mt cuc tranh lun gay gt bng n trn trang im th ca tp ch Times. Mt sphng vin gi quan im cho rng s thiu vng mt t chc trung tm sp xp qutrnh c ca ngi Anh l bt li, trong khi theo h th ngi Php c c mt h thnghc vin c t chc tt lm vic ny. Nhng, trong khi ng l c nhiu chin dchng h ng c vin ngi Php tp trung Vin Hn lm Khoa hc Paris , th khng gphi nghi ng vic h hay vin hn lm c tip tay thm bng cch ny hay khng. Thtvy, iu ng ni l khng c ng c vin ngi Anh no thnh cng trong s top 40nh vt l, cn ngi Php th c 4 ngi: Poincar, Cotton, Langevin v Weiss.

S bt ng chin lc c ngi Anh v ngi Php thy r nht trong lnhvc ni bt nht s gii Nobel thc t nhn c. Nh chng ta thy, cc nh cngi Php hot ng tch cc hn nhng ng nghip ngi Anh ca mnh. H qu cat l c quc ni cao l ng c vin ngi Php thng nhn c nhiu hn ng cvin ngi Anh gn mt phn ba s c. Tuy nhin, s thun li qua nhng con s nycng khc bit nhiu. V d, trong lnh vc vt l, t nm 1901 n 1950, Php ch nhnc c 7 gii, so vi 13 gii dnh cho Anh, 12 gii cho M, v 10 cho c.

Tt nhin, cn c nhng nguyn nhn khc mang n s thnh cng ca ngiAnh s lng gii Nobel thc t c nhn. iu ny ch c th bn lun trong phm virt rng, i vi nhng trng hp v c hi mang n gii thng, nu khng c g btng, thng th l c nht v nh i vi mt ng c vin no . Tuy nhin, thc t th

ng c vin ngi Anh, thay v nhn c nhiu c t pha nhng ngi trong nc,h li nhn c s ng h ht sc thuyt phc c bit l t pha nc ngoi, iu mi l quan trng. Mt l do na l do quy m, sc mnh v Anh l ni khi sinh ccnghin cu vt l nguyn t v ht nhn, lnh vc m y ban Nobel vt l quan tm trongna u th k 20. Cc thnhvin y ban cng c quan h gn kt cht ch hn vi nnkhoa hc Anh so vi vi nhng ngi ng nghip Php, h thy xa l vi ngn ng vnn vn ha khoa hc Php. Trong thi k sau Th chin th hai, quan h cht ch ca


11/11

h

iepkhachquay

11

cc thnh vin y ban vi c, v mt s vi Anh, b thay th bng quan h trn quy mln vi ngi M.

Tuy nhin, tinh thn dn tc ch ngha ca cc nh c tht ra khng sai khinc vic quyt nh trao gii. Cho d c ch hay khng c ch , y ban xt trao giivn s dng c quyn ca h ra phn quyt cui cng, san phng quyt nh trao gii

cho mang tnh cht quc t. Mt s o th ca c ch ny c th thu c bng cch sosnh s lng c nhn c gii v khng nhn c gii trong giai on 1901-1950,trong c lnh vc vt l v ha hc. Trong khi nhng ngi thng gii nhn c 83% s c dnh cho h t cc nc khc, th nhng ngi tht bi ch nhn c phn na s (43%) t pha gii khoa hc nc ngoi. Khi ch tnh ring vi 4 nc gii hn th tng ng l 53% cho nhng ngi thng cuc v 40% cho nhng ngi thua cuc. iuny cho thy kt qu ph thuc nhiu vo mong mun ca nhng ngi xt trao gii ngh tinh thn quc t trong khoa hc, ch khng phi ng c vin no nhn c nhiuphiu l s thng. Tin ra quc t t ra l mt li th thc s trong chin lc tranhginh gii thng Nobel.

H s t nm 1951: mt cht suy onSau t st gim s lng c do Th chin th hai, s lng c thng nintrong lnh vc vt l nhanh chng tng vt tr li nh thi trc chin tranh, mc t 50n 75. Khi no h s lu tr ca thp nin 1950 v 1960 c m, chng ta c th trngi tnh cng chng ca gii thng Nobel s cn tng nhanh hn v sau cng th s c ln ti hng trm cho mt nm.

Do tnh cng chng ca gii Nobel mang n nhiu c hi nghin cu khng chv quy ch Nobel, m cn phn nh c cng ng vt l quc t rng ln hn nhiu, nnn vn l ngun thng tin c gi tr cho cc nh lch s khoa hc, rt lu sau khi nhngtai ting rm beng xung quanh gii thng lng du. Cc nghin cu ny s c lmphong ph thm bng nhng n phm c lin quan v t l trch dn bt u nh lacng ng khoa hc v c bit l nhng nh ti tr - trong thp nin 1950 v sau .Tt c nhng thng tin ny tht tuyt vi, nhng cc nh nghin cu vn c nhn thcsu sc v nhng gii hn ca cc loi d liu nh lng ny. Tuy vy, vic nghin culch s trn kho t liu Nobel gip chng ta tin gn hnn vic hiu c nhng ngithng gii c bu chn nh th no. Cn li, mi thng tin khc ch thun ty l suyon m thi.

hiepkhachquaydch (theo Physics World)

Documents

Nhìn lại 50 năm đầu của giải thưởng Nobel Vật lí 1901-1950 (hiepkhachquay)