Nina Jajszczyk - Techniki Relaksacyjne w Terapii Logopedycznej

7/23/2019 Nina Jajszczyk - Techniki Relaksacyjne w Terapii Logopedycznej

http://slidepdf.com/reader/full/nina-jajszczyk-techniki-relaksacyjne-w-terapii-logopedycznej 1/71

UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE

WYDZIAŁ HUMANISTYCZNY

Logopedia z Audiologią

Zakład Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego

Nina Katarzyna Jajz!zy"

2188273

T!"#$%$ &LA%SA!'J# ( T&A)$$ L*+*),'!Z#J

)-a.a li.en./a.ka

napisana pod kie-unkie0p-o d- a4 To0asza(o5niaka

Lu4lin 2011

1



SPIS TREŚCI

WSTĘP…………………………………………………………………………..…………………….…...4

ROZDZIAŁ PIERWSZY

1.1. Czym jest stres? …………………………………………………………..…………………..…..6

1.1.1. Pojęcie stresu: pochodzenie, definicja, koncepcje. …………….…………………..…6

1.1.2. Co wywouje stres? ……………………………………………...………………...……!

1.1.3. "a#ciwo#ci stresu. ……………………………………………………………………..$

1.1.4. %kutki stresu. …………………………………………………………………………..&'

1.2. Czym jest re(aksacja? …………………………………………………………...……………….&&

1.2.1. )efinicja poję* +re(aks i +re(aksacja. ………………………………………..………&&

1.2.2. "a#ciwo#ci re(aksacji. …………………………………….…….………………..…..&-

1.3. ak dziaa mechanizm stresu i mechanizm re(aksacji? ……………….…………………….….&-

1.3.1. /echanizm stresu. ………………………………………………………….……….…&-

1.3.2. /echanizm re(aksacji. …………………………………………………………………&0

1.4. 1odzaje technik re(aksacyjnych mo2(iwych do zastosowania w terapii

(o3opedycznej. ……………………………………………………………………………..…..…&6

1.4.1. echniki re(aksacyjne oparte na oddziaywaniu psychicznym. ………………………&!

1.4.2. echniki re(aksacyjne oparte na oddziaywaniu fizycznym. …………………………&$

1.4.3. 5nne techniki re(aksacyjne. ……………………………………………………….……-&

1.4.4. /uzykoterapia. ………………………………………………………………………...--

1.5. astosowanie technik re(aksacyjnych. ……………………………………….…….……………-!

ROZDZIAŁ DRUGI

-.&. Charakterystyka wy7ranych za7urze8 mowy, w kt9rych mo2(iwe jest zastosowanie re(aksacji.………………………………………………………………………………………………………..……-$

-.&.&. kanie. …………………………………………………………………..…….…………-$

-.&.-. )yzartria. ………………………………………………………………………..………..;-

-.-. naczenie re(aksacji d(a wy7ranych za7urze8 mowy. …………………………………….……….;0

-.-.&. naczenie re(aksacji d(a terapii jkania. …………………………………….…………...;0

-.-.-. naczenie re(aksacji d(a terapii dyzartrii w m9z3owym pora2eniu dziecięcym. ………...;$

2



ROZDZIAŁ TRZECI

;.&. Propozycje konspekt9w zaję* re(aksacyjnych. ………………………………….…………………4;

;.&.&. <onspekt nr &. ………………………………………………………………….………………..…4;

;.&.-. <onspekt nr -. …………………………………………………………………….…………..……46

;.&.;. <onspekt nr ;. ……………………………………………………………………….……..………4=

;.&.4. <onspekt nr 4. ……………………………………………………………………….………..……0'

;.&.0. <onspekt nr 0. ………………………………………………………………………….……..……0-

;.&.6. <onspekt nr 6. ………………………………………………………………………………...……04

;.&.!. <onspekt nr !. ………………………………………………………………………………...……0!

;.&.=. <onspekt nr =. ………………………………………………………….………………………..…0$

;.&.$. <onspekt nr $. ……………………………………………………………………………...…..…..6-

;.&.&'. <onspekt nr &'. ……………………………………………………………………...………..…..64

;.&.&&. <onspekt nr &&. ……………………………………………………………….………..…………6!

;.&.&-. <onspekt nr &-. …………………………………………………………….……….…………….6$

PODSUMOWANIE …………………………………………………..….……………………………...!-

BIBLIOGRAFIA …………………………………………………………...……………………...…….!;

WYKAZ STRON INTERNETOWYCH ……………………………………………………...….……!4

3



WSTĘP

>o3opedia, jako nauka interdyscyp(inarna, korzysta z doro7ku innych dyscyp(in naukowych,takich jak nauki humanistyczne, spoeczne, medyczne: peda3o3iki, psycho(o3ii, socjo(o3ii, neuro(o3ii,foniatrii, (aryn3o(o3ii, (in3wistyki oraz z niekt9rych ich pocze8. " (o3opedii nieustannie stosowane s

pro3ramy, metody, techniki pracy oraz inne e(ementy wymienionych dziedzin. " terapii (o3opedycznejniez7ędne jest poczenie i wykorzystanie pewne3o poziomu wiedzy peda3o3icznej, psycho(o3icznej i

językoznawczej. Profesja (o3opedy w spos97 szcze39(ny czy w so7ie te trzy dziedziny, korzystajc zich doro7ku naukowe3o oraz metod specja(istycznych.

%tres jest zjawiskiem występujcym powszechnie. iestety, jest to zjawisko, kt9re częstoutrudnia proces dia3nozy, przeszkadza w terapii i wywouje dyskomfort psychiczny zar9wno u pacjenta,

jak i same3o terapeuty, wpywajc na re(ację terapeutyczn występujc między o7iema stronami.@7ecno#* stresu u pacjenta podczas 7ada8 (o3opedycznych mo2e mie* istotny wpyw na postawieniemy(nej dia3nozy przez (o3opedę. achowania pacjenta podczas stresu mo3 7y* na ty(e nienatura(ne, 2e(o3opeda mo2e się nimi my(nie zasu3erowa* i uzna*, 2e pacjent mo2e cierpie* na okre#(one schorzeniaumysowe, psychiczne (u7 (o3opedyczne. aka sytuacja nastręcza trudno#ci nie ty(ko terapeucie, a(er9wnie2 samemu 7adanemu, wpywajc na re(ację pacjentA(o3opeda. Bwiadomo#* istnienia stresu, jakonieodczne3o e(ementu ka2dej nieznanej, nowej, (u7 niepewnej sytuacji pozwa(a na przyjęcie na sie7ie

pewne3o dystansu i spojrzenie nie na czowieka, a(e na sytuację, z kt9rej mo2e wypywa* danezachowanie. "iedza na temat stresu i je3o psycho(o3ii pozwa(a na #wiadome i to(erancyjneustosunkowanie się do wynik9w wasnej o7serwacji, co ma nie7a3ate(ne znaczenie w penieniu ro(i(o3opedy. " terapii (o3opedycznej re(acja między o7iema stronami jest wa2na i powinna 7y* penazrozumienia, empatii oraz wzajemne3o zaufania. %tres uniemo2(iwia norma(ne funkcjonowanie pacjentanie ty(ko w samej re(acji terapeutycznej, a(e tak2e w innych sytuacjach je3o 2ycia spoeczne3o na ka2dymetapie 2ycia, mo3c powodowa* r9wnie2 powstawanie rozmaitych za7urze8. naczenie stresu w(o3opedii stao się d(a mnie na ty(e intry3ujce, 2e skonio mnie do poszukiwa8 rozwizania te3o

pro7(ematyczne3o zjawiska i stao się powodem do napisania niniejszej pracy.

echniki re(aksacyjne s jedn z wie(u metod psycho(o3icznych, kt9re z powodzeniem znajduj zastosowanie w terapii (o3opedycznej. echniki re(aksacyjne s odpowiedzi na zjawisko stresu i mo3

7y* pomocne w (o3opedii zar9wno z punktu widzenia terapeuty, jak i pacjenta. 1ozmaito#* technik stwarza mo2(iwo#* wykorzystywania ich w r92norodnych oko(iczno#ciach oraz dostosowywania ich doindywidua(nych potrze7 pacjenta. punktu widzenia (o3opedyczne3o naj7ardziej zasadne jeststosowanie dw9ch technik re(aksacyjnych: echniki prostej re(aksacji fizjo(o3icznej . aco7sona oraztrenin3u auto3enne3o . %chu(tza i z tych wa#nie technik korzysta się najczę#ciej. " r92nych

przypadkach mo2na wykorzystywa* jednak inne techniki, majc na uwadze indywidua(ne mo2(iwo#ci izapotrze7owania pacjenta.

Charakter poszcze39(nych technik jest r92ny, inaczej się je stosuje i d(ate3o te2 kierowane s dor92nych 3rup pacjent9w. " pracy swojej wzięam pod uwa3ę dwie 3rupy pacjent9w: oso7y jkajce się oraz oso7y z dyzartri i pod ich ktem zostao opisane stosowanie oraz wpyw danych technik re(aksacyjnych na pacjenta, a tak2e ich oddziaywanie na sam terapię (o3opedyczn.

@kre#(one w pracy techniki re(aksacyjne mo3 7y* stosowane u os97 z za7urzeniami, a(e tak2e uos97 zdrowych, r9wnie2 w profi(aktyce stresu. Dutorskie pomysy, przy3otowane w oparciu o propozycjezaję* re(aksacyjnych 5.E. "y3otskiej w opracowaniu . arkowskie3o F&$=0G, zna(azy odzwiercied(enie

w konspektach proponowanych zaję* re(aksacyjnych d(a dzieci przedszko(nych, kt9re uwz3(ędniaj prze7ie3 zaję* re(aksacyjnych przed wa#ciwymi zajęciami (o3opedycznymi. "ydaje się, 2e zajęciare(aksacyjne prowadzone przed zajęciami (o3opedycznymi, stanowi doskonae uzupenieniekomp(eksowej terapii i mo3 podnosi* efektywno#* oddziaywa8 terapii (o3opedycznej.

" pracy odnoszę się do twierdze8 oraz 7ada8, dotyczcych wpywu re(aksacji na pacjent9w, ichza7urzenia mowy oraz na sam terapię (o3opedyczn, autor9w między innymi takich jak /. Chęciek F-'&'G, D. %zyszkoAHohusz F&$!6, &$$=G, >. <u(matycki F&$$$a, &$$$7, &$$;, &$$0, &$$!G, . arkowskiF&$$$G, D. >ewandowski i . arkowski F&$=$G. "arte uwa3i jest to, 2e ty(ko /. Chęciek spo#r9d nichwykorzystywa instrumenty do o7iektywnych 7ada8 pomiaru stresu i stosowa je w terapii (o3opedycznej.Pozosta(i 7adacze, kt9rzy skupi(i się na oddziaywaniu re(aksacji wykorzystywa(i 7adania ankietowe,kt9rych wyniki 7yy su7iektywn ocen pacjent9w. "ydaje się, 2e warto 7yo7y wykorzysta* 7adaniao7iektywne do oceny wpywu technik re(aksacyjnych na terapię (o3opedyczn za7urze8 mowy.

6



Praca niniejsza jest pr97 przedstawienia i oceny dotychczasowych teorii, metod oraz 7ada8 wzakresie oddziaywania technik re(aksacyjnych oraz ich wpywu na terapię (o3opedyczn. %kada się onaz trzech czę#ci:

A czę#ci pierwszej, kt9ra o7ejmuje wie(ostronne przedstawienie zjawiska stresu, re(aksacji, ichmechanizm9w i wa#ciwo#ci oraz technik re(aksacyjnychI A czę#ci dru3iej, kt9ra o7ejmuje przeo2enie technik re(aksacyjnych na 3runt (o3opedyczny. " czę#ci tejom9wione zostay za7urzenia mowy, w kt9rych mo2(iwe jest stosowanie technik re(aksacyjnych oraz

zostay uwz3(ędnione uzasadnienia stosowania technik re(aksacji w terapii wy7ranych za7urze8 mowyI A czę#ci trzeciej, w kt9rej ze7ranych zostao dwana#cie samodzie(nie przy3otowanych konspekt9w proponowanych zaję* re(aksacyjnych d(a dzieci w wieku przedszko(nym.



1.1 Czym jest stres?

Czynniki wywoujce napięcie psychiczne o7ecne s powszechnie i niema( przez cay czasfunkcjonowania czowieka. a czynniki te rea3uje nie ty(ko sfera psychiczna, a(e tak2e ukad somatycznyczowieka, kt9ry zmienia funkcjonowanie poszcze39(nych ukad9w 7io(o3icznych.

"#r9d natura(nych reakcji psychiki na 7odJce stresowe mo2na wymieni* między innymi reakcjewidoczne w nastroju Fzmienny nastr9j, wy7uchowo#*, znudzenieG, zachowaniu Fdra2(iwo#*,zniecierp(iwienie, 7rak konsekwencji w okre#(onych zachowaniach, podejmowanie decyzji w spos97

pochopnyG czy reakcje powizane z prac umysow Fpro7(emy w koncentracji, chaos my#(owy,za3u7ienie, zapominanieG F>. <u(matycki &$$;G. "ysoki poziom stresu, kt9ry A o i(e w niewie(kichdawkach jest sprzyjajcy i z zasady pomocny czowiekowi A o ty(e przew(ek(e utrzymujcy się, powodujeniekiedy powa2ne za7urzenia na t(e psychicznym, wyra2ajce się w emocjona(nym i poznawczymfunkcjonowaniu czowieka oraz je3o zachowaniu F.<. @(szewski -'&'G.Powszechnie znany jest fakt, 2e stres wpywa na funkcjonowanie nie ty(ko psychiczne, a(e r9wnie2somatyczne: spo2ywanie w nerwach i po#piechu, powoduje wrzody 2odka, du2ej utrzymujce się napięcie powoduje o39(ne osa7ienie cae3o or3anizmu i zwiększa podatno#* na rozmaite czynnikichoro7owe. <ardio(odzy swoim pacjentom często proponuj zmianę try7u 2ycia, r9wnie2 uwz3(ędniajcistotn ro(ę stresu w procesach szkodzcych funkcjom niema( wszystkich, wsp9dziaajcych ze so7 ukad9w 7io(o3icznych, takich jak: nerwowy, hormona(ny, czy mię#niowy.

Poszukujc wa#ciwej definicji te3o, czym wa#ciwie jest re(aksacja, na(e2y uprzedniosprecyzowa*: czym jest stres? "9wczas, poprzez odwr9cenie mechanizm9w streso3ennych, odpowiedJna pytanie: czym jest re(aksacja? stanie się pewniejsza.

1.1.1. Pojęcie stresu: pochodzenie, definicja, koncepcje.

%tres, jako nieodczny e(ement 2ycia, wraz z re(aksem to czynniki wzajemnie dopeniajce się.%tres i re(aks stanowi dwa aspekty te3o same3o zjawiska F>. <u(matycki &$$;G.

Pojęcie stresu przypisuje się (ekarzowi fizjopato(o3owi i endokryno(o3owi kanadyjskiemu, K.%e(yemu. o wa#nie K. %e(ye, chocia2 okre#(a pocztkowo w swoich pracach stres jako syndromniespecyficznych odpowiedzi na za3ra2ajce 7odJce, w p9Jniejszych (atach rozpowszechni terminstresu, kt9ry zyska szcze39(n popu(arno#* po roku &$0'. "edu3 nie3o, stres to +nieswoista reakcja

or3anizmu na stawiane mu zadanie F>. <u(matycki &$$$7: &'G.ak na(e2y rozumie* wspomnian +swoisto#* i +nieswoisto#* reakcji? +%woista reakcja to inaczej+reakcja zindywidua(izowana, kt9rej towarzysz r92norodne, su7iektywne uczucia i emocje, wa#ciwedanemu 7odJcowi, je3o si(e i towarzyszcym mu oko(iczno#ciom. 1eakcja taka jest mo2(iwa dozauwa2enia, a przy tym czowiek jest jej #wiadomy. " przeciwie8stwie do +reakcji swoistej, +reakcjanieswoista to taka reakcja na r92norodne 7odJce, kt9rej nie towarzysz su7iektywne wra2eniaemocjona(ne i zwyk(e czowiek nie jest #wiadomy faktu jej zaistnienia. Hrak samo#wiadomo#ci w

przypadku +reakcji nieswoistej wydaje się istotny w kontek#cie niedostrze3ania wystpienia reakcjistresowej. "a2ne jest to, 2e w jej przypadku nie (icz się oso7iste odczucia, a(e nasi(enie reakcjior3anizmu na dany 7odziec. )(a przykadu, reakcje swoiste, jakie pojawi się w wyniku informacji owy3ranej na (oterii to np. zaskoczenie, rado#*, podniecenie, poczucie 7ycia szczę#(iwym. " tym samymwypadku pojawi się reakcje nieswoiste takie jak przy#pieszenie tętna 7icia serca, wzrost ci#nienia krwi,wzmo2one pocenie się i tak da(ej F>. <u(matycki &$$$7G.

)efinicję stresu w ujęciu K. %e(ye3o przedstawi nieco szerzej tak2e .<. @(szewski, ujmujc j następujco: +stres jest zespoem niespecyficznych Fniezwizanych z istot stresoraG zmianfizjo(o3icznych o charakterze przystosowawczym, kt9re su2 o7ronie or3anizmu F.<. @(szewski -'&':40G.

@kazuje się jednak, 2e termin +stres, pojawi się ju2 wcze#niej, w pracach ohna /ansona i"a(tera Canzona, kt9rzy na okre#(enie wsze(kich napię* psychicznych u2ywa(i odpowiednio pojęciastresu nerwowe3o (u7 stresu emocjona(ne3o F>. <u(matycki &$$$7G.>. <u(matycki pisze, 2e fizjo(o3iczna koncepcja stresu, kt9ra dominowaa w (atach 6'. i !'., zacie#nia

pojęcie stresu do schematu 7odJca i następujcej po nim reakcji.1ichard >azarus w swojej pracy Psychological Stress and the Copying Process Fza: >. <u(matycki &$$$7:$G, u2ywa terminu +stres psycho(o3iczny, kt9re3o znaczenie jest szersze ni2 pojęcie stresu w ujęciu

7io(o3icznym.

5nterdyscyp(inarno#* zjawiska sprawia, 2e pojawio się wie(e zr92nicowanych koncepcji stresu psycho(o3iczne3o, wskutek cze3o podanie precyzyjnej, jednoznacznej definicji stao się trudne. %potykasię w zwizku z tym (iczne opisowe propozycje termino(o3iczne, takie jak +sytuacja trudna, czy te2+frustracja. ak pisze >. <u(matycki, +większo#* z nich ujmuje stres psycho(o3iczny jako zwiększenie



wysiku adaptacyjne3o w zwizku z za7urzeniem r9wnowa3i między jednostk a #rodowiskiem F>.<u(matycki &$$$7: &'G.

@kre#(enie +stres rozpatruje się w psycho(o3ii i naukach jej pokrewnych w dw9ch kontekstach:stresu 7io(o3iczne3o, zwane3o tak2e fizjo(o3icznym oraz stresu psycho(o3iczne3o. " kontek#cie

7io(o3icznym, stres to +zesp9 zmian fizjo(o3icznych or3anizmu, pojawiajcych się w odpowiedzi nadziaanie 7odJc9w szkod(iwych FD. Lrczek i /. <ofta &$=-: 60&G, natomiast w kontek#cie

psycho(o3icznym stres definiowany jest jako +zmiany występujce w psycho(o3icznych mechanizmachre3u(acyjnych i czynno#ciach pod wpywem r92ne3o rodzaju trudnych sytuacji FD. Lrczek i /. <ofta&$=-: 60&G. a(e2y przy tym mie* na uwadze wzajemn, #cis za(e2no#* o7u uję* pojęcia +stres.

" "ikipedii Fhaso: +stresG definicje stresu rozpatrywane s r9wnie2 w kontek#cie odmiennychdyscyp(in naukowych. 3odnie z tym Jr9dem, w psycho(o3ii stres definiuje się jako +dynamiczn re(ację adaptacyjn pomiędzy mo2(iwo#ciami jednostki a wymo3ami sytuacji FstresoremG, charakteryzujc się

7rakiem r9wnowa3i, natomiast w medycynie, stres jest +za7urzeniem homeostazy spowodowanymczynnikiem fizycznym (u7 psycho(o3icznym.

@39(nie podsumowujc, mo2na powiedzie*, 2e stres jest reakcj or3anizmu na nieprzyjazny 7odziec, w wyniku kt9rej r9wnowa3a proces9w or3anizmu pozostaje za7urzona. Pr97y przywracaniawspomnianej r9wnowa3i wi2 się z podejmowaniem pewnych dziaa8 zaradczych F"ikipedia, haso:+stresG.

&.&.-. Co wywouje stres?

D7y m9c dokadniej zana(izowa* zjawisko re(aksu, a następnie samej re(aksacji, na(e2y najpierw przeana(izowa* czynniki wywoujce stres, a następnie okre#(i*, jakie s je3o wa#ciwo#ci oraz je3oskutki. %ensowne wydaje się zatem postawienie najpierw pytania: co i w jaki spos97 determinuje

powstanie stresu?

+Czynnik stresowy FstresorG to taki e(ement sytuacji, kt9ry powoduje Mnadmierne o7ci2enieNsystemu psychicznej re3u(acji zachowania się i w zwizku z tym narusza r9wnowa3ę pomiędzy

podmiotem a #rodowiskiem FD. Lrczek i /. <ofta &$=-: 606G.

5stniej rozmaite sytuacje o r92norodnym charakterze, kt9re mo3 powodowa* pojawienie się stresu psycho(o3iczne3o. %ytuacje stresowe mo3 mie* r92ne natę2enie i w r92nym stopniu wpywa* nanatę2enie poziomu stresu. %ytuacje takie mo3 mie* charakter powtarzajcy się (u7 jednorazowy. /o3

tak2e dotyczy* rzeczywistych sytuacji, kt9re w danej chwi(i maj miejsce, (u7 sytuacji, kt9re cechujeumysowe przywoanie so7ie zjawiska (ękowe3o. 1zeczywist sytuacj mo2e 7y* wypadek samochodowy, kt9ry wywouje stres zar9wno psycho(o3iczny, jak i fizyczny, natomiast wyima3inowan sytuacj stresow jest przykad te3o, 2e wypadek mo2e się zdarzy* (u7 zdarzy się kiedy#, w przeszo#ci.%ytuacje stresowe pr97owano r9wnie2 3rupowa*, dzie(c je na przykad na 3rupę stresor9w spoecznych.Erupę stresor9w spoecznych s +najrozmaitsze sytuacje, kt9re stwarzaj za3ro2enie d(a cenionych przez

jednostkę warto#ci oraz d(a jej potrze7 natury spoecznej FD. Lrczek i /. <ofta &$=-: 600G.

5(o#* i zr92nicowanie charakteru sytuacji stresowych uniemo2(iwia stworzenie cho*7y jednej,o39(nie przyjętej k(asyfikacji czynnik9w stresowych w psycho(o3ii, chocia2 pr97y takie 7yy

podejmowane. edn z takich pr97 podj . 1eykowski, dzie(c czynniki stresowe na trzy rodzaje:zak9cenia, za3ro2enia oraz sytuacje deprywacji. ak9cenia to +rozmaite e(ementy sytuacji, kt9reutrudniaj a(7o uniemo2(iwiaj jednostce sprawne rea(izowanie podejmowanych przez ni czynno#ci FD.

Lrczek i /. <ofta &$=-: 606A60!G. a3ro2enia s r92norodnymi nie7ezpiecze8stwami fizycznymi ispoecznymi. %ytuacje deprywacji pojawiaj się, 3dy potrze7y nie zostay zaspokojone (u7 zamierzonece(e nie zostay osi3nięte, a w ich wyniku zostaj poniesione jakie# szkody.D. >ewicki stworzy podo7n pr97ę k(asyfikacji, uwz3(ędniajc w niej jeszcze jeden e(ement: sytuacje

7o(esne i dra2nice, kt9re mo3 wywoywa* 79( mora(ny (u7 fizyczny, na przykad 7ycie o#mieszonymFD. Lrczek i /. <ofta &$=-G.

1eakcja stresowa, jest zatem wywoywana nie przez sam sytuację, ani jej charakter, a(e przezoso7isty stosunek danej oso7y do okre#(onej sytuacji.

1. >azarus podaje cztery czynniki, kt9re maj 7ezpo#redni wpyw na pojawienie się reakcjistresowej. "edu3 nie3o s to: motywacja, mo2(iwo#ci wasne3o e3o, dyspozycje o7ronne oraz o39(naocena swoich mo2(iwo#ci. 5m większa jest motywacja jednostki do podjęcia pewnych dziaa8 i pokonania

7arier, tym mniejszy jest wpyw czynnik9w stresujcych na oso7ę zmotywowan. /o2(iwo#ci swoje3o

3o s #ci#(e zwizane z poczuciem wasnej warto#ci oraz wa#ciw re(acj czowieka z otaczajc 3orzeczywisto#ci. 1e(acja taka opiera się na umiejętno#ci od7ioru i rea(nej interpretacji docierajcych doczowieka 7odJc9w. 5m si(niejsze jest owo 3o, tym umiejętniej czowiek potrafi poradzi* so7ie zestresem. )yspozycje o7ronne opieraj się na pewnej tendencji do przyjmowania postawy (ękowej. @so7y,

7



kt9re postrze3aj rzeczywisto#* jako niesprzyjajc, maj większe skonno#ci do wzmo2onych reakcjiemocjona(nych, kt9re wyma3aj zastosowania pewnych mechanizm9w o7ronnych, majcych na ce(u

podniesienie poziomu komfortu psychiczne3o. %po#r9d wspomnianych mechanizm9w o7ronnych mo2nawymieni* na przykad racjona(izację, kt9ra opiera się na nieodpowiednim wyja#nianiu i pr97achracjona(ne3o uzasadnienia so7ie przyczyn swoje3o zachowania. 19wnie2 im (epiej su7iektywnieoceniane s wasne mo2(iwo#ci pokonywania 7arier i osi3ania ce(9w swoich dziaa8, tym mniejszy jestwpyw potencja(nych czynnik9w stresowych. FD. Lrczek i /. <ofta &$=-G.

Owz3(ędniajc fakt, 2e dowo(ny stresor za ka2dym razem ma inny wpyw na poszcze39(neoso7y, na(e2y pamięta*, 2e spos97 reakcji za(e2y od indywidua(nej postawy ka2de3o czowieka, oraz je3ostosunku do czynnika streso3enne3o. %ama interpretacja stresora staje się k(uczowym e(ementem, kt9ryksztatuje podatno#* (u7 odporno#* jednostki na sytuacje trudne, co szerzej opisuj D. Lrczek i /. <ofta:+5stotna 7owiem jest nie ty(e sia fizyczna 7odJca, a(e je3o znaczenie d(a podmiotu. %twarza to oczywist trudno#* przy jakichko(wiek pr97ach wy(iczania i systematyzowania czynnik9w stresowych, a(7owiemsystem do#wiadcze8 czowieka, decydujcy o tym, jakie znaczenia 7ęd miay d(a nie3o rozmaitesytuacje, jest w wysokim stopniu zindywidua(izowany. ednocze#nie mo2e on zmienia* się pod pewnymiwz3(ędami, na przykad kiedy przechodzimy z jedne3o krę3u ku(turowe3o do dru3ie3o, poniewa2 ka2dyz tych krę39w ksztatuje u swych czonk9w odmienne wzorce motywacyjne i odmienne systemyoczekiwa8 FD. Lrczek i /. <ofta &$=-: 606G.

>. <u(matycki w swojej ksi2ce +%tres a jo3a podaje, 2e to wa#nie +nastawienie, uprzedzenia i predyspozycje wpywaj F...G na to, w jaki spos97 rea3ujemy F>. <u(matycki &$$$7: &0G. atomiast to,w jaki spos97 czowiek rea3uje, uza(e2nione jest od indywidua(ne3o pro3u frustracji. <a2dy czowiek mainny pr93 frustracji. "yr92nia się wysoki pr93 frustracji, pr93 #redni, oraz niski F>. <u(matycki &$$$7G.

iski pr93 frustracji charakteryzuje oso7y sta(e zamartwiajce się czym#, rozpamiętujce wie(okrotniezdarzenia z przeszo#ci, pamięt(iwe, nieskore do zmian.@so7y z wysokim pro3iem frustracji to oso7y o cechach skrajnie przeciwnych do os97 o niskim pro3ufrustracji. Hęd to oso7y atwo rozstajce się z innymi, szy7ko zapominajce o przykrych prze2yciach inieszczę#ciach, atwo przystosowujce się do nowych sytuacji, nieprzejmujce się F>. <u(matycki&$$$7G."pyw na to, w jaki spos97 od7ierane s sytuacje stresowe 7ędzie mia tak2e wiek, etap 2ycia, czy stanyemocjona(ne F>. <u(matycki &$$$7G.

Przyczyn stresu mo2e 7y* zatem sama my#( o stresujcym przeszym wydarzeniu, kt9re mo3omie* miejsce w nieza(e2nym od danej chwi(i momencie. Co więcej, ka2dy czowiek posiada wasnyspos97 prze2ywania stresu, a przy tym r92ne czynniki determinuj je3o pojawienie się. Przyczyny stresumo3 7y*, zatem, zupenie nieznane oso7om trzecim, mo3 7y* te2 d(a nich cakowicie niezauwa2a(ne,(u7 postrze3ane przez nie jako nieadekwatne do sytuacji. Lakt ten wydaje się wa2ny w kontek#cie

przeprowadzania procesu dia3nozowania (o3opedyczne3o pacjent9w zestresowanych i w znaczcymstopniu wpywa* na wynik procesu dia3nostyczne3o.

" podsumowaniu na(e2y stwierdzi*, 2e istniej zatem czynniki, kt9re ostatecznie sprawiaj, 2edystres wpywa na zmiany w funkcjonowaniu or3anizmu oraz w re3u(acji psycho(o3icznych zachowa8czowieka. Czynniki te to między innymi: A niski poziom indywidua(nej odporno#ci na psycho(o3iczny stres A wykorzystywanie niewa#ciwych metod wa(ki ze stresem A wysoki poziom stresu, kt9ry mo2e za3ra2a* potrze7om i warto#ciom danej oso7y

A trudne do wye(iminowania czynniki stresowe FD. Lrczek i /. <ofta &$=-G

"a2ne jest, a7y zwr9ci* uwa3ę na pewn wa#ciwo#* czynnik9w stresowych: +/o2(iwo#*, 2e jaka# sytuacja stanie się Jr9dem stresu nie jest jej wa#ciwo#ci immanentn, a(e wynika z okre#(onejre(acji między ow sytuacj a dziaajcym w niej podmiotem. " za(e2no#ci od te3o, jaki jest stosunek

pomiędzy oddziaujcym na czowieka 7odJcem czy sytuacj a je3o aktua(nymi d2eniami, potrze7ami,schematami poznawczymi, wa#ciwo#ciami systemu warto#ci, owe 7odJce i sytuacje mo3 stanowi*Jr9do stresu 7dJ nie FD. Lrczek i /. <ofta &$=-: 60=G.

&.&.;. "a#ciwo#ci stresu.

e#(i mowa o wa#ciwo#ciach stresu, to nie spos97 nie wspomnie* o tym, 2e powszechnie stresuwa2any jest za zjawisko szkod(iwe. 5stotnie, wraz z postępem cywi(izacyjnym zjawisko stresu nasi(iosię, jednak czy a7y rzeczywi#cie stres jest wycznie zjawiskiem szkod(iwym?5stotne jest to, 2e je#(i stres jest kr9tkotrway i (ekki (u7 sa7y i umiarkowany, to potrafi w szcze39(nyspos97 wzmacnia* procesy poznawcze i umysowe, takie jak pamię*. %tres w takiej optyma(nej dawcestaje się stymu(ujcy i sprawia, 2e czowiek staje się 7ardziej czujny i skoncentrowany F1./. %apo(sky

8



-''0G." internetowej encyk(opedii napisano, 2e +stres umiarkowany zwiększa mo2(iwo#ci radzenia so7ie zwyma3aniami adaptacyjnymi otoczenia, dzięki czemu umo2(iwia rozw9j psychiczny. "ie(u 7adaczyzjawiska okre#(a 3o jako podstawowy czynnik rozwoju F"ikipedia, haso: stresG.%tres taki +spenia funkcję mo7i(izujc, większe 7owiem wyma3ania nowej czy trudnej sytuacji

powoduj, 2e wydatkujemy więcej si i ener3ii F>. <u(matycki &$$$a: &$G. o pozwa(a pokonywa* przeszkody i dajc poczucie satysfakcji, jest dodatkowym czynnikiem motywujcym. 1odzaj takie3o

pozytywne3o stresu okre#(any jest mianem eustresu./o2na zatem stwierdzi*, 2e niewie(ki stres sprzyja czowiekowi i nie na(e2y 3odzi* się ze stanowiskiem,2e stres jest wycznie zjawiskiem szkod(iwym.

a(e2y r9wnie2 mie* na uwadze fakt, 2e am7iwa(entny charakter stresu okre#(a tak2e je3o szkod(iwewa#ciwo#ci. Dna(o3icznie do stresu dziaajce3o kr9tko (u7 (ekko, stres utrzymujcy się du3otrwa(e (u7stres si(ny okre#(a się mianem !stresu, czy(i stresu ne3atywne3o (u7 nadmierne3o.

%tres taki pojawia się, 3dy zostaje przekroczona 3ranica eustresu. Poza tym, 2e zak9ca onr9wnowa3ę, powoduje szkod(iwe i nierzadko trwae zmiany w or3anizmie (udzkim. )u3otrway (u7si(ny stres upo#(edza i osa7ia te same procesy i czynno#ci, kt9re maa dawka stresu stymu(owaa F1. /.%apo(sky -''0G.

e7y rozpozna*, czy sytuacja ma charakter dystresowy, czy te2 eustresowy, na(e2y zastanowi*się przede wszystkim, czy skutki opisane3o zdarzenia s na ty(e przykre, nieprzyjemne, 2e wywouj du2y dyskomfort, a przy tym, nasze zachowanie (u7 sy3nay dochodzce z wnętrza or3anizmu mo3 tosu3erowa*, czy te2 szy7ko zapominamy o trudnej sytuacji i powracamy do r9wnowa3i. F>. <u(matycki&$$$7G

asuwa się pytanie: co pomo2e oceni*, 2e sytuacja jest stresujca d(a danej oso7y? "#r9dnaj7ardziej charakterystycznych o7jaw9w prze2ywane3o stresu, wymienia się w pierwszej ko(ejno#cio7jawy: fizyczne, fizjo(o3iczne i psychiczne.

%po#r9d fizycznych o7jaw9w zaznacza się wyraJny 79( i napięcie poszcze39(nych partiimię#niowych, o7jawiajcych się m.in. 79(em i napięciem 7rzucha, 79(em p(ec9w, sztywno#ci karku,napiętymi mię#niami twarzy itp. e#(i chodzi o postawę, to zwyk(e jest to postawa z3ar7iona, a3resywna,zamknięta, przyjmujca charakter o7ronny. " zachowaniu ujawnia się niepok9j, nerwowe tiki, czy ruchy." mowie daje się zauwa2y* 7rak pewno#ci, o7jawy podo7ne do za7urze8 pynno#ci mowy, takich jak

jkanie. iekiedy mowa staje się a3resywna.

"#r9d o7jaw9w fizjo(o3icznych, zdecydowanie naj7ardziej uwidacznia się przyspieszona pracaserca, podniesienie ci#nienia, o7ecno#* uczucia 3orca (u7Qi zimna, przy#pieszone tętno, zaczerwienienietwarzy, chodne donie (u7 stopy. @ddech staje się niere3u(arny, pytki, mo2e pojawia* się sucho#* wustach. /9wic o hormonach, to najwa2niejszym o7jawem fizjo(o3icznym jest +nadmierne wydzie(aniesię tzw. hormon9w stresowych R DCK, kortykosteroid9w i katecho(amin Fadrena(ina i noradrena(inaG doosocza krwi i moczu F>. <u(matycki &$$$7: &4G. " wydzie(aniu ujawnia się w9wczas nacisk na

pęcherz, rozwo(nienie (u7 zatwardzenie.

Piszc o o7jawach psychicznych, na(e2y uwz3(ędni* te, kt9re dotycz umysu, nastroju izachowania. " o7jawach zwizanych z umysem, zaznaczaj się trudno#ci w koncentracji, 79( 3owy,zapominanie, za3u7ienie, chaos my#(owy i in. astr9j staje się zmienny, oso7a zestresowana mo2e 7y*znudzona, wy7uchowa, e3za(towana itd. " zachowaniu uwidacznia się dra2(iwo#*, zniecierp(iwienie.@so7a taka zaczyna zachowywa* się pochopnie, (u7 niekonsekwentnie F>. <u(matycki &$$$7G.

rwajcy z7yt du3o (u7 nasi(ajcy się stres wpywa sprawia, 2e +poziom wykonania w zakresierozmaitych czynno#ci spada, a w zachowaniu pojawia się dezor3anizacja. >udzie zaczynaj m9wi* z7ytszy7ko i trochę niewyraJnie, ich motoryka nie ma ju2 takiej precyzji jak poprzednio, podejmuj decyzje

7ez wystarczajce3o rozeznania sytuacji, wykazuj często zmniejszon p(astyczno#* w dziaaniu Fwniewystarczajcym stopniu uwz3(ędniajc zmiany w sytuacjiG. ednocze#nie o7serwuje się występowaniechwi(owych zahamowa8 w postaci przerw w dziaaniu i my#(eniu Fuczucie +pustki w 3owie F…GG.Pojawiaj się trudno#ci w koncentracji uwa3i, przypominaniu, a tak2e percepcji FD. Lrczek i /. <ofta&$=-: 66&G.

&.&.4. %kutki stresu

@39(nie rzecz ujmujc, ka2da sytuacja stresujca powoduje wzrost poziomu aktywno#cior3anizmu. Hez wz3(ędu na czynniki, kt9re wywouj stres, pocztkowo aktywno#* ta poprawiasprawno#ci wykonawcze i orientacyjne oraz poziom or3anizacji zachowa8 czowieka. )opiero, 3dy

przekroczona zostanie optyma(na warto#* podatno#ci czowieka na sytuacje stresowe, sprawno#* dodziaa8 u(e3a po3orszeniu i dezor3anizacji F. )uffyI 1.H. /a(moI 1. %. "oodworth i K. %ch(os7er3 za:D. Lrczek i /. <ofta &$=-G.

9



"pyw du3otrwae3o stresu na or3anizm czowieka potwierdza wie(u (ekarzy, podkre#(ajc, 2edu2a czę#* chor97, za7urze8 i zespo9w za7urze8 ma podo2e psychosomatyczne. /9wic o

psychosomatyce, okre#(a się wpyw psychiki i emocji na fizyczn sferę czowieka. Pojawienie się ty(uchor97 jest R zdaniem (ekarzy R wynikiem powtarzajcych się stan9w napięcia emocjona(ne3o FD.Lrczek i /. <ofta &$=-G.

%po#r9d skutk9w stresu, wymienia się przede wszystkim cztery podstawowe 3rupy chor97 iza7urze8 psychosomatycznych: choro7y ukadu kr2enia, choro7y mi3renowe, choro7y ukadu

pokarmowe3o, choro7y ukadu oddechowe3o. @7ok nich, wymienia się dodatkowo takie schorzenia jak:za7urzenia psychiczne, czy za7urzenia w funkcjonowaniu ukadu immuno(o3iczne3o F>. <u(matycki&$$$7G.

Pierwsz, naj7ardziej (iczn 3rupę zwizan z nadmiernym stresem, stanowi choro7y ukadukr2enia. " skad tej 3rupy wchodz między innymi: choro7y ukadu kr2eniowe3o, choro7y serca,nadci#nienie, zaway i wy(ewy, tak często 7ędce przyczyn wystpienia afazji F>. <u(matycki &$$$7G.

)ru3a 3rupa to 3rupa chor97 mi3renowych. +auwa2ono za(e2no#* między pojawianiem się ataku mi3reny a nasi(eniem się (ęku, czy wzmo2one3o napięcia. Podczas do#wiadcze8 z zastosowaniemtechnik re(aksacyjno R medytacyjnych zwr9cono uwa3ę na mo2(iwo#* znacznej redukcji, a nawetcakowite3o wye(iminowania tych do(e3(iwo#ci F>. <u(matycki &$$$7: -!G.

rzeci 3rup chor97 s choro7y zwizane z funkcjonowaniem ukadu pokarmowe3o.%po2ywanie posik9w w napiętej atmosferze i po#piechu przyczynia się do powstania takich schorze8 jak zapa(enie okrę2nicy, czy wrzody. )zieje się tak pod wpywem stresu, kt9ry oddziauje na zmianywydzie(nicze ukadu pokarmowe3o, powodujc r9wnie2 podra2nienia 7on #(uzowych F>. <u(matycki&$$$7G.

Czwarta 3rupa schorze8 o charakterze stresopochodnym to choro7y ukadu oddechowe3o. 1ytmoraz 3ę7oko#* oddechu oddaj stan emocjona(ny czowieka, zatem oddech ma wa#ciwo#ci czce sferę

psychiczn czowieka z je3o sfer fizyczn. " wyniku dystresu, mo2e pojawi* się przew(eky nie2ytoskrze(i, a(er3ia, hiperwenty(acja, czy te2 schorzenia astmatyczne, kt9re #ci#(e cz się z reakcj (ękow F>. <u(matycki &$$$7G.

)u3otrway stres wpywa ne3atywnie na funkcjonowanie czowieka nie ty(ko w kontek#ciefizjo(o3icznym, a(e r9wnie2 psycho(o3icznym i spoecznym, wywoujc szere3 za7urze8. " je3o wynikumo2e wystpi* zmiana w ekspresji i kontro(owaniu wasnych emocji. Prowadzi do pojawienia się +za7urze8 nerwicowych F…G, rozmaitych fo7ii, konwersji histerycznych Fo7jaw9w cie(esnych, takich jak

pora2enie, #(epota czy te2 3uchota, niemajcych 2adne3o or3aniczne3o podo2aG, stan9w depresyjnych, atak2e za7urze8 psychosomatycznych FD. Lrczek i /. <ofta &$=-: 666A66!G, zachowa8 maniaka(nych,czy 7ezsenno#ci F>. <u(matycki &$$$7G.Co więcej, w wyniku dystresu mo2e u czowieka wystpi* postawa 7ierna a(7o nawet skrajna apatia.+)u3otrway stres mo2e te2 prowadzi* do zmian w hierarchii warto#ci uznawanych przez jednostkę, wsystemie jej potrze7, a tak2e w sferze jej postaw i przekona8 dotyczcych wasnej oso7y FD. Lrczek i/. <ofta &$=-: 66!G./o2e r9wnie2 przyczynia* się do nawrotu choro7y psychicznej i wymusi* powt9rzenie hospita(izacji F>.<u(matycki &$$$7G.

" zwizku z tymi faktami, wpyw dystresu uwidacznia się tak2e w ukadzie odporno#ciowymczowieka, kt9ry przejawia się większ podatno#ci or3anizmu na rozmaite, szkod(iwe czynniki F>.<u(matycki &$$$7G.

najomo#* wasnych zachowa8, typowych reakcji na stres, oso7owo#ci, temperamentu uatwiawy79r strate3ii wa(ki ze stresem i przeciwdziaanie je3o powstawaniu, za# re(aksację czyni 7ardzieju#wiadomionym i skutecznym procesem.<. Pe((etier, dyrektor Centrum /edycyny Psychosomatycznej w Herke(ey uwa2a, 2e +zrozumieniezachowa8 czowieka oraz je3o oso7owo#ci jest nieodzowne do zna(ezienia efektywnych dr93redukowania i opanowywania stresu. F…G Edy7y (udzie 7y(i #wiadomi za(e2no#ci między zachowaniem a

poziomem stresu, 7ardziej ener3icznie d2y(i7y do zmiany swych zachowa8 F>. <u(matycki &$$$7: -!G.>udzie samodzie(nie kreuj 3runt d(a stresor9w.

@si3nięcie r9wnowa3i ciaa i umysu stao się k(uczow i niez7ędn czę#ci prawidowe3ofunkcjonowania. Praktykami natomiast, kt9re okazuj się przydatne w osi3nięciu tej2e r9wnowa3i staysię techniki re(aksacyjne.

&.-. Czym jest re(aksacja?&.-.&. )efinicja poję* +re(aks i +re(aksacja.

1:



+"yraz re(aks nie jest terminem u#ci#(onym naukowo i jednoznacznym. D7y unikn* więcniejasno#ci, w da(szej czę#ci pracy termin ten oznacza* 7ędzie zwo(nienie psychofizyczne, czy(iwye(iminowanie naprę2enia mię#ni przy r9wnoczesnym #wiadomym o7ni2eniu aktywno#ci my#(i F.D(eksandrowicz, %. Cwynar i D. %zyszkoAHohusz &$!6: 6G. " da(szej czę#ci swoich prac przytaczaznaczenie re(aksu jako dowo(ne3o roz(uJnienia okre#(onych mię#ni F. D(eksandrowicz, %. Cwynar i D.%zyszkoAHohusz &$!6G.

e sownika wyraz9w o7cych P" F-''4G, wynika, 2e re(aks jest +odprę2eniem fizycznym i

psychicznym, po(e3ajcym na przy7raniu odpowiedniej pozycji, roz(uJnieniu mię#ni i zmniejszeniu dominimum aktywno#ci mię#niowej, za# re(aksacja to +zmniejszenie napięcia mię#niowe3o iemocjona(ne3o, odprę2enie fizyczne i psychiczne osi3ane za pomoc specja(nych metod i *wicze8.

+Pojęcie SSre(aksTT, 7ędce w powszechnym u2yciu, często 7ywa stosowane nieprecyzyjnie, anawet 7ędnie. ermin ten zosta przyjęty w Po(sce z języka an3ie(skie3o, w kt9rym w ostatnich (atachsta się 7ardzo popu(arny. O2ywany jest on najczę#ciej R podo7nie jak pochodny od nie3o wyrazre(aksacja Fan3. re(aUationG na okre#(enie stan9w (u7 czynno#ci, w kt9rych dominuje odpoczynek,odprę2enie, zwo(nienie psychofizyczne. <r9tki sownik oksfordzki pynnej an3ie(szczyzny okre#(a re(aksw spos97 następujcy: SS%powodowanie (u7 zezwo(enie na stan roz(uJnienia, o7wi#nięcia, zwiotczenia,ukojenia, osa7ienia, zwo(nienia F…G %owo to oznacza r9wnie2 zmniejszenie napięcia, surowo#ci,ostro#ci, ceremonia(no#ci, sprę2ysto#ci (u7 3or(iwo#ci F…G. 1e(aksowi mo3 pod(e3a* wnętrzno#ci,muskuy, czyi# uchwyt, karno#*, *wiczenie, wychowanie, zasada, dyscyp(ina, czyja# uwa3a, wysiki F…G.1e(aksowi mo2na podda* uchwyt, ręce, surowo#*, rysy, zachowanie, usiowanie F…GTT erminSSre(aksacjaTT okre#(ony jest tam jako SSCzę#ciowe sfo(3owanie Fprze7aczenie, odpuszczenie, u(3aGkary, o7owizku, ustanie pracy, rozrywki, za7awy, zmniejszenie napięcia Fnatę2enia, wytę2eniaG,surowo#ci, dokadno#ci itd.TT F. D(eksandrowicz, %. Cwynar i D. %zyszkoAHohusz &$!6: 0G.>. <u(matycki podaje, 2e: +ermin +re(aks pochodzi z języka aci8skie3o, a spopu(aryzowany zosta za

po#rednictwem języka an3ie(skie3o i ana(o3icznie jak sowo re(aksacja Fre(aUationG, u2ywany jest dookre#(enia stan9w i czynno#ci, w kt9rych dominuje odpoczynek, odprę2enie oraz zwo(nienie

psychofizyczne F>. <u(matycki &$$$a: $G. en sam autor, zamieszcza definicje re(aksu okre#(one przezinnych autor9w:+eden z najwy7itniejszych 7adaczy stanu re(aksacji %chu(z, okre#(a ten stan jako skoncentrowanesamoodprę2enie, podkre#(ajc, 2e osi3a się je poprzez fizjo(o3iczne, racjona(ne *wiczenia, kt9re

powoduj o39(n przemianę, niejako +przeczenie psychosomatyczne, poddawanych re(aksacji os97. .aco7son uwa2a, 2e metoda re(aksacji po(e3a na kontynuacji redukcji napięcia (u7 3rup mię#niowych i

czę#ci motorycznych ukadu nerwowe3o. "edu3 . D(eksandrowicza re(aks na(e2y rozumie* jakozwo(nienie psychofizyczne, czy(i wye(iminowanie naprę2enia mię#ni przy r9wnoczesnym #wiadomymo7ni2eniu aktywno#ci my#(i. 1e(aks nie jest ty(ko dowo(nym roz(uJnieniem okre#(onych mię#ni, a(er9wnie2 wyniki 7ada8 potwierdzaj korzystny wpyw roz(uJnienia mię#niowe3o na stan osi3aniar9wnowa3i emocjona(nej i o7ni2enia aktywno#ci my#(owej Fcyt. za: >. <u(matycki &$$$a: $G. iekt9rzy

7adacze uwa2aj, 2e re(aksację mo2na okre#(i* jako specyficzny stan #wiadomo#ci FD. <okoszkaI ".1omanowskiI D. %zyszko R HohuszI . art za: >. <u(matycki &$$$aG.

Pojęcie re(aksu w terapii i reha7i(itacji odnosi się do o7ni2ania poziomu napię* o charakterze psychofizycznym w cie(e, uwz3(ędniajc mię#nie, trzewia oraz psychikę F1omanowski i Pasek za: >.<u(matycki &$$$aG (u7 dotyczy zwo(nienia psychofizyczne3o, wi2ce3o się 7ezpo#rednio ze(iminowaniem napię* mię#niowych, a(e tak2e ze #wiadomym o7ni2aniem aktywno#ci mię#ni F.D(eksandrowicz, %. Cwynar i D. %zyszkoAHohusz &$!6G.Potocznie, termin +re(aks dotyczy zatem zar9wno okre#(onej techniki, wywoujcej odprę2enie

psychosomatyczne, jak i wsze(kich mo2(iwych dziaa8, oddziaujcych demo7i(izujco na czowieka idajcych poczucie odda(enia się od stresora F>. <u(matycki &$$$aG.

Chaos termino(o3iczny uniemo2(iwia jednoznaczne zdefiniowanie poję* re(aks i re(aksacja.Powszechnie przyjmuje się jednak, 2e re(aksacja to proces, kt9ry prowadzi do osi3nięcia stanu re(aksu,czy(i roz(uJnienia i odprę2enia. " takim aspekcie skojarzenia sowa +re(aksacja z rekreacyjnymwypoczywaniem staj się jak naj7ardziej uzasadnione.

&.-.-. "a#ciwo#ci re(aksacji.

czym jednak wi2e się sama re(aksacja? Ce(em re(aksacji jest wpywanie na oso7ę poddajc się za7ie3om re(aksacyjnym w taki spos97, a7y o7ni2y* jej napięcie psychiczne i mię#niowe, przyr9wnoczesnym o3raniczeniu docierajcych 7odJc9w do minimum F>. <u(matycki &$$0G. " re(aksacjid2y się do osi3nięcia reakcji re(aksacyjnej, o kt9rej 7ardziej szcze39owo 7ędzie mowa w ko(ejnymrozdzia(e pracy. "ywoa* to ma między innymi efekt stanu re(aksacji, kt9ry ma znaczenie z ki(kuwz3(ęd9w. fekt ten uatwia roz(uJnienie dowo(nie wy7ranych 3rup mię#ni. a(e2y tutaj uwz3(ędni* wszcze39(no#ci te, kt9re u(e3aj du2ym przeci2eniom, (u7 w kt9rych pojawiaj się o7jawy nadmierne3onapięcia. %tan re(aksacji szcze39(nie korzystnie wpywa na reakcje we3etatywne ukadu kr2eniowe3o,

11



czy oddechowe3o, a tak2e znosi uczucie (ęku poprzez stworzenie motywacji do uprawiania aktywno#ciruchowej F>. <u(matycki &$$0, &$$$a, &$$$7G. Hiorc pod uwa3ę wa#ciwo#ci re(aksacji pod ktem

psycho(o3icznym, to do#wiadcza(nie zostaa potwierdzona teza, 2e +roz(uJnienie napięcia mię#niowe3odaje w konsekwencji stan r9wnowa3i emocjona(nej i uspokojenie reakcji we3etatywnych F.D(eksandrowicz, %. Cwynar i D. %zyszkoAHohusz &$!6: !A=G, co w swoich 7adaniach potwierdza %.<ratochVi(, wskazujc na za(e2no#ci pomiędzy re(aksacj psychiczn a mię#niow F>. <u(matycki&$$$aG.

%tan re(aksu dziaa więc od#wie2ajco na cay or3anizm i ma wa#ciwo#ci re3enerujce.&.;. ak dziaa mechanizm stresu i mechanizm re(aksacji?

&.;.& /echanizm stresu.

/echanizm stresu przede wszystkim opiera się na strachu, 7ędcym podstawowym 7odJcem,wywoujcym stres FstresorzeG. o wa#nie strach wz7udza pierwotny instynkt prze2ycia, aktywujczapro3ramowany mechanizm wa(ki (u7 ucieczki i wywoujc szere3 a8cuchowych reakcji fizyczno R chemicznych or3anizmu.

1eakcja +wa(cz a(7o uciekaj Ffi3ht or f(i3htG, okre#(ana tak2e mianem reakcji stresowej, zostaaszerzej opisana przez "a(tera Cannona. "ykaza on, 2e w reakcji stresowej podstawow ro(ę speniaautonomiczny ukad nerwowy, a szere3 specyficznych d(a nie3o procedur, pojawiajcych się wodpowiedzi na szkod(iwy 7odziec, jest wa#nie okre#(any jako reakcja +wa(cz a(7o uciekaj Fza: >.<u(matycki &$$$7G.

/echanizm stresowy zapocztkowywany jest przez czę#* 3rz7ietowo R przy#rodkow ciaami3daowate3o, kt9ra spenia funkcję przenoszenia informacji do podwz39rza i rdzenia nadnerczy, 3dzierozpoczyna się produkcja do krwioo7ie3u adrena(iny i noradrena(iny R hormon9w wywoujcych ko(ejnereakcje ukadu kr2eniowe3o, takie jak: wzrost pojemno#ci minutowej serca, ci#nienia tętnicze3o,

poziomu cho(estero(u, wo(nych kwas9w tuszczowych oraz tr9j3(iceryd9w w osoczu krwi, zmniejszenie#wiata tętnic, czy spadek przepywu krwi przez or3any, tracce na znaczeniu w krytycznym d(aor3anizmu momencie, np. nerki F>. <u(matycki &$$$7I 1./. %apo(sky -''0G.

w9rca teorii stresu, K. %e(ye, wysun koncepcję, z3odnie z kt9r czynniki szkodzceoddziauj na or3anizm, wywoujc w nim szere3 fizjo(o3icznych zmian niez7ędnych do o7ronyor3anizmu. jawisko to okre#(i stresem, za# wspomniane zmiany uj w dwa zespoy: >D% F(oca(adaptation syndromeG oraz ED% F3enera( adaptation syndromeG. >D%, zwany tak2e (oka(nym zespoemadaptacyjnym dotyczy o7szar9w 7ezpo#rednio powizanych z czynnikiem szkod(iwym FstresoremG,natomiast ED%, czy(i o39(ny zesp9 adaptacyjny dotyczy wsze(kich zmian cao#ciowych, r9wnie2 tych

po#rednio zwizanych z 7odJcem, kt9re powstay wskutek oddziaywania stresora na or3anizm FD.Lrczek i /. <ofta &$=-G.

3odnie z t koncepcj okre#(i, jak powstaje reakcja stresowa, dzie(c j na poszcze39(ne stadia.Poni2ej przedstawię to zjawisko za D. Lrczkiem i /. <oft:

Pierwsza faza stresu, to faza a(armowa. est to taka czę#* stresu, w kt9rej or3anizm dopiero cozosta zaskoczony i zaniepokojony now, nieznan sytuacj i podejmuje wysiki o7ronne. Laza tao7ejmuje dwie su7fazy: stadium szoku, czy(i wa#nie zaskoczenia, oraz stadium, w kt9rym or3anizm ju2

przeciwdziaa stresorowi, rea3ujc na nie3o w odpowiedni spos97. tap a(armu pojawia się wraz zmomentem poczucia za3ro2enia. " fazie a(armowej or3anizm przystosowuje się do odparcia za3ro2enia iuwo(nienia się od nie3o.@pisujc tę fazę z punktu widzenia fizjo(o3iczne3o, to wa#nie na tym etapie za7urza się r9wnowa3a

7iochemiczna or3anizmu. HodJce od7ierane s wszystkimi zmysami i przekazywane do m9z3u, 3dzienastępuje ana(iza i inte3racja przesanych informacji, oraz ich sca(enie. %td informacja m9wica oza3ro2enia jest przesyana do poszcze39(nych ukad9w narzd9w, m.in. do nadnerczy, odpowiedzia(nychza wydzie(enie się hormon9w adrena(iny i noradrena(iny do ukadu krwiono#ne3o. " ten spos97 pojawiasię zwę2enie naczy8 krwiono#nych i w efekcie zwiększenie ci#nienia przepywu krwi, a tak2e wzrost

poziomu cho(estero(u i zmniejszenie przepywu krwi do niekt9rych narzd9w. @39 zmian zachodzcychna tym etapie w or3anizmie nazywa się 7iochemicznym mechanizmem a(armowym FD. Lrczek i /.<ofta &$=-G.

)ru3im etapem reakcji stresowej jest etap o7rony Fprzystosowania, odporno#ciG, kt9ry stanowiwa#ciw fazę pokonywania trudno#ci. Hiochemiczny mechanizm a(armowy zadziaa wa#nie po to, a7yna tym etapie or3anizm mia wystarczajce mo2(iwo#ci do przeciwstawienia się za3ro2eniu wa(czc, (u7uciekajc. a tym etapie or3anizm uczy się, w jaki spos97 poradzi* so7ie ze stresorem. @d te3o, czy

skutecznie poradzi so7ie z sytuacj, czy te2 nie, za(e2y to, czy harmonia w or3anizmie zostanie przywr9cona, czy te2 pojawi się trzeci etap reakcji or3anizmu.Poniewa2 mechanizm wa(ki (u7 ucieczki, tak przydatny kiedy#, zupenie nie spenia swojej ro(i w czasach

12



o7ecnych, ze wz3(ędu na czynniki takie jak m.in. zachowania akceptowa(ne spoecznie, nauczono się 3omaskowa*, (u7 tumi* FD. Lrczek i /. <ofta &$=-G.

rzeci, ostatni etap reakcji stresowej, to etap rezy3nacji Ffaza wyczerpaniaG. Ojawnia się onwtedy, 3dy dru3i etap, etap wa(ki trwa tak du3o, 2e wyczerpuj się natura(ne mo2(iwo#ci o7ronne./echanizm o7ronny jest, mo2na rzec, wyeksp(oatowany do te3o stopnia, 2e or3anizm jest 7ardzowyczerpany. ksp(oatacja mechanizmu o7ronne3o następuje przez z7yt du3otrwae (u7 z7yt częstenara2anie na szkod(iwy 7odziec or3anizmu FD. Lrczek i /. <ofta &$=-G.

@39(nie rzecz ujmujc, K. %e(ye tworzc zesp9 o39(nej adaptacji zao2y, 2e or3anizmutrzymuje i pr97uje utrzymywa* r9wnowa3ę tak du3o, jak ty(ko jest to mo2(iwe, uruchamiajc i na

7ie2co zarzdzajc dodatkowymi rezerwami. "ie(ko#* tych rezerw uza(e2niona jest od rozmaitychczynnik9w indywidua(nych F>. <u(matycki &$$$7G.

Co więc decyduje o tym, 2e stresor jest d(a ka2de3o or3anizmu 7ardziej (u7 mniej destrukcyjny?@czywi#cie, na(e2y wzi* pod uwa3ę czynniki 3enetyczne, #rodowiskowe, a tak2e charakterystycznesposo7y rea3owania or3anizmu na 7odJce stresowe. " tym kontek#cie istotne wydaj się czterymechanizmy determinujce powstanie za7urze8 psychosomatycznych.

/ode( 7ehawiora(nej interpretacji stresu >achmana okre#(a, 2e czynnikiem majcym naj7ardziejdestrukcyjny wpyw na or3anizm jest odpowiednia intensywno#*, oraz utrzymywanie się reakcjistresowych F>. <u(matycki &$$$7G.

/ode( stereotypii reakcji %tern7acha 7azuje na dw9ch innych e(ementach. +Pierwszy toSSstereotypia reakcjiTT, czy(i skonno#* jednostki do stereotypowe3o rea3owania psychofizjo(o3iczne3ona r92ne 7odJce. F...G. )ru3i to skadnik SSaktywacji reakcjiTT w narzdzie, kt9ry o7jęty jest stereotypi,czy(i u(e3a stresowi F>. <u(matycki &$$$7: &-G.

/. Lriedman i 1. K. 1osenman, ameryka8scy kardio(odzy prowadzi(i 7adania, na podstawiekt9rych dowied(i, 2e istnieje #cisa za(e2no#* pomiędzy oso7owo#ci czowieka Fi odpowiadajcym jejwzorcom zachowa8G a występowaniem u nie3o chor97 ukadu kr2eniowe3o. Przyczynkiem do 7ada8

7yo spostrze2enie /. Lriedmana, kt9ry R wymieniajc tapicerkę na me7(ach w poczeka(ni swoje3o punktu kardio(o3iczne3o R zauwa2y, 2e materia na me7(ach przeznaczonych do siedzenia jestzniszczony w nietypowy spos97: przednia czę#* materiau siedze8 7ya wytarta zdecydowanie mocniej,ni2 jej inne czę#ci, w dokadnie taki spos97, jak7y pacjenci czę#ciej (u7 chętniej siada(i na samym 7rze3usiedzisk. %postrze2enie to stao się za(2kiem do 7ada8 nad r92nic w zachowaniach os97 z choro7amikardio(o3icznymi i os97 zdrowych F1. 1. Kock -'';G." ten spos97 powsta trzeci mode( R mode( predyspozycji oso7owo#ciowych /. Lriedmana i 1. K.1osenmana, kt9ry mechanizm za7urze8 psychosomatycznych okre#(a od strony psycho(o3icznej./ode( ten zakada, 2e istniej pewne predyspozycje oso7owo#ciowe, kt9re determinuj 7ardziejszkod(iwy wpyw stresu, ni2 w przypadku os97 o innych cechach oso7owo#ci. /ode( ujmuje dwa,odmienne typy oso7owo#ci: @so7owo#* typu D oraz oso7owo#* typu H F1. 1. Kock -'';I >. <u(matycki&$$$7G. yp oso7owo#ci naj7ardziej podatnej na stres okre#(i(i jako typ oso7owo#ci D, kt9rejcharakterystycznymi cechami s:&G %i(ne i nieprzerwane zmo7i(izowanie do osi3nięcia swoich ce(9w,-G %i(na tendencja oraz zapa do rywa(izowania w rozmaitych oko(iczno#ciach,;G ieustajca potrze7a awansu oraz uznania,4G Hezustanne an3a2owanie się w mn9stwo terminowych aktywno#ci,0G ao3owa tendencja do po#piechu i ko8czenia dziaa8,6G ieprzeciętne przy3otowanie umysowoAfizyczne F1.1. Kock -'';G.@so7a typu D +jest niecierp(iwa, chce wszystkie pro7(emu rozwiza* od razu, znajduje się pod presj czasu, ci3(e jest za3oniona, ni3dy nie ma czasu na cich kontemp(ację, rzadko spotyka się z (udJmi wce(ach towarzyskich, jest a3resywna i ekstrawertywna, nie potrafi sucha*, ma du2e poczucie za3ro2enia,wysoki poziom (ęku w zwizku z mo2(iwo#ci utraty poczucia wasnej warto#ci, jest am7itna itp. F>.<u(matycki &$$$: &-G. a oso7owo#* typu H 7adacze uzna(i tak, kt9ra poz7awiona jest cech wa#ciwychd(a oso7owo#ci typu D F1. 1. Kock -'';G.

Czwarty mechanizm dotyczy teorii za7urzenia emocjona(ne3o DAHAC, stworzonej przez D(7erta((isa. 3odnie ze swoj teori twierdzi on, 2e +reakcja stresowa jest wynikiem postawy wo7ec stresoraF>. <u(matycki &$$$7: &-G. Postawa ta determinowana jest za# nastawieniem, przekonaniami isu7iektywn interpretacj, kt9re okre#(aj stopnie8 napięcia i spos97 oraz stopnie8 reakcji.

a(e2y pamięta* o tym, 2e kiedy czowiek przychodzi na #wiat, to od pierwszych chwi( swoje3o2ycia, przez proces rozwoju, wychowania i do#wiadcze8, wypracowuje so7ie sw9j wasny mechanizmo7ronny przed nadmiernym stresem. " pierwszych (atach 2ycia mechanizm ten za(e2y w 39wnej mierzeod wrodzonych oso7owo#ciowych predyspozycji, a tak2e #rodowisk, kt9re ksztatuj postawy okre#(onej

13



jednostki. " okresach p9Jniejszych, indywidua(na strate3ia mechanizmu o7ronne3o jest rozszerzana imodyfikowana przez fi(ozofię 2yciow F>. <u(matycki &$$$7G.

e dwa, 39wne procesy maj podstawowy wpyw na ksztatowanie się mechanizm9wo7ronnych przed nadmiernym napięciem. "#r9d takich mechanizm9w o7ronnych wyr92ni* mo2na m.in.i3norowanie pro7(emu, o7racanie 3o w 2art, zamknięcie się, wycofanie, idea(izacja, fantazjowanie, czy(iznieksztacanie o7razu rzeczywisto#ci przez dopasowywanie wasnej, wypracowanej reakcji o7ronnej dosytuacji nieprzyjaznej. Eenera(nie, sposo7y reakcji na stres mo2na podzie(i* na reakcje aktywne i

pasywne. "#r9d aktywnych 7ęd to reakcje uwz3(ędniajce przeciwdziaanie pro7(emowi, czynnikowistreso3ennemu, natomiast w#r9d pasywnych unikanie pro7(emu, odcinanie się od sytuacji stresowejwsze(kimi mo2(iwymi sposo7ami F>. <u(matycki &$$$7G.

" podsumowaniu na(e2y podkre#(i*, 2e ka2dy mechanizm o7ronny jest wyuczon reakcj nastresor.Bwiadomo#* istnienia wspomnianych mechanizm9w jest niezwyk(e istotna w terapii (o3opedycznej, wkt9rej niejednokrotnie pacjent stosuje wie(e kom7inacji tych mechanizm9w jako reakcję na za7urzenie,kt9re sprawia mu dyskomfort i uniemo2(iwia prawidowe funkcjonowanie.

&.;.-. /echanizm re(aksacji

ie spos97 m9wi* o mechanizmie re(aksacji, nie m9wic o mechanizmie stresu, 7owiem o7a

zjawiska s wzajemn odwrotno#ci. /echanizm re(aksacji opiera się przede wszystkim na zjawisku tzw.reakcji re(aksacyjnej, kt9ra jest niejako odwr9ceniem reakcji stresowej, omawianej w poprzednimrozdzia(e. )o jej wywoania niez7ędna jest umiejętno#* re(aksacji, kt9rej trze7a się nauczy*.

<(uczowym skadnikiem, niez7ędnym w samej nauce re(aksacji, jest wiedza i umiejętno#*radzenia so7ie ze stresem i to wa#nie od wiedzy na temat zarzdzania stresem na(e2y wyj#*, a7y reakcjare(aksacyjna mo3a się pojawi*. ie spos97 doprowadzi* do stanu re(aksu oso7ę nieustannie spięt, kt9rej2ycie codzienne o7arczone jest nadmiarem czynnik9w streso3ennych. Podo7nie zatem, jak w ka2dejterapii, na(e2y przeciwdziaa* tym czynnikom, kt9re s Jr9dem pro7(em9w F(eczeniem przyczynowymG,a dopiero p9Jniej zaj* się samymi trudno#ciami F(eczenie o7jawoweG. "ydaje się zatem (o3iczne ikonieczne opisanie mechanizm9w antystresowych, kt9re stanowi wyj#cie d(a nauki re(aksacji.

@39(nie, metody zarzdzania stresem mo2na podzie(i* na dwie, 39wne 3rupy: metody,o7ejmujce in3erowanie w #rodowisko zewnętrzne, oraz metody o7ejmujce zmiany sie7ie same3o w

kontek#cie pacjenta. Pierwsza 3rupa ma na ce(u cakowite wye(iminowanie stresora (u7 przynajmniej je3o osa7ienie, zao2eniem dru3iej jest za# pr97a zmiany np. nastawienia pacjenta do stresora F>. 5.Pear(in i C. %choo(er za: >. <u(matycki &$$0G. Podstawowym zao2eniem zarzdzania stresem się zatemwy*wiczenie skutecznej kontro(i wasnych reakcji stresowych poprzez dostrze2enie Jr9de wasnychstres9w, wypracowanie wo7ec sytuacji stresujcych si(nej, uodpornionej na nie postawy i wreszciea3odzenie o7jaw9w stresowych.

>. <u(matycki, opierajc się na stosowanym w %tanach jednoczonych pro3ramieantystresowym, promowanym przez tamtejsze /inisterstwo drowia, opisa mode( strate3iiantystresowej, ujmujc 3o w trzech fazach FD, H, CG. <a2d z nich cechuj inne wa#ciwo#ci.Laza D o7ejmuje nakre#(enie przyczyn i Jr9de stres9w, rozpoznanie o7jaw9w reakcji stresowej, wskutek cze3o pojawia się #wiadomo#* istnienia pro7(emu, powizane3o ze stresem.Laza H opiera się na umiejętno#ci przeciwdziaania czynnikom, kt9re zostay okre#(one w fazie D. zao2enia, faza H po(e3a na wypracowaniu o7ronnych mechanizm9w przeciwdziaania przyczynom i

skutkom stresu poprzez oddziaywanie na nie, dystansowanie się od nich i uodpornienie się na nie.Laza C po(e3a na faktycznym wprowadzeniu w 2ycie wypracowanych mechanizm9w antystresowych." spos97 schematyczny, autor przedstawia strate3ię antystresow DHC następujco:D: &. O#wiadomienie przyczyn stresuI -. O#wiadomienie symptom9w stresu.H: ;. Przeciwdziaanie poprzez wpywanie na stresoryI 4. Przeciwdziaanie poprzez dystansowanie się odstresor9wI 0. Przeciwdziaanie poprzez uodparnianie się.C: 6. <ontro(a stresu F>. <u(matycki &$$;G.

" tym kontek#cie, prze7ie3 uczenia się radzenia so7ie ze stresem, wykorzystujcy metodyre(aksacyjne, mo2e 7y* zawarty w pięciu fazach:&. O#wiadomienie so7ie, 2e umiejętno#* re(aksacji jest u2ytecznaI umiejętno#* przekazywania informacjii zainteresowania tematem oso7y poddawane re(aksacji.-. decydowanie się na konkretny spos97 nauczenia się technik

;. Wwiczenie re(aksacji4. <ontro(owanie prawidowo#ci w wykonywaniu *wicze8 z zastosowywaniem informacji zwrotnych0. )opasowanie technik re(aksacyjnych do pro3ramu dnia codzienne3o.F>. <u(matycki &$$0G

16



1eakcja re(aksacyjna to stan przeciwny reakcji stresowej, kt9ry pojawia się w wyniku #wiadomie podjętych dziaa8 re(aksacyjnych. %tan ten dotyczy pozytywnych zmian w kierunku zr9wnowa2enia,inte3racji, oraz do7re3o samopoczucia fizyczne3o i psychiczne3o F>. <u(matycki &$$0G. %po#r9dsynonim9w terminu +reakcja re(aksacyjna wymieni* mo2na takie okre#(enia jak: wewnętrzny spok9j,wewnętrzne wyciszenie, odprę2enie, uspokojenie, wyciszenie, czy odda(enie się F>. <u(matycki &$$$aG.1eakcja ta mo2e 7y* powizana z prze2ywaniem odmiennych stan9w #wiadomo#ci Fa(tered state of conciousnessG F. artI K. Henson za: >. <u(matycki &$$0G i nierzadko okre#(a się, 2e pojawia się ona

wskutek #wiadomej deprywacji sensorycznej.Pod pojęciem deprywacji sensorycznej rozumie się stan odcięcia się od 7odJc9w zewnętrznych, wa#ciwyd(a stan9w takich jak 3ę7oka re(aksacja, medytacja, (u7 koncentracja. )eprywacji sensorycznejtowarzyszy* mo2e wyczenie percepcji rzeczywisto#ci. /o3 7y* r92ne poziomy deprywacjisensorycznej: 3ę7sze, (u7 (2ejsze. @kre#(a się, 2e deprywacja sensoryczna pojawia się nawet wtedy, 3dyczowiek intensywnie rozmy#(a o czym# (u7 mocno koncentruje się na czym# i zapomina na ten momento tym, co dzieje się wok9. )(a przykadu, si(ne zaan3a2owanie w jak# aktywno#*, np. suchaniemuzyki, mo2e wywoa* efekt deprywacji sensorycznej.%tan, w kt9rym pojawia się deprywacja sensoryczna nazywa się +stanem przepywu Fstate of f(owG,+stanem zapomnienia sie7ie Fthe f(ow eUperienceG, czy +a7sorpcj. ako pierwszy, zjawiskiem tym,zajmowa się psycho(o3, 1ona(d %hor, 7adajc podatno#* (udzi na wpywy hipnotyczne. @so7y,znajdujce się pod wpywem +stanu przepywu staj się zdeterminowane do kontynuowania izako8czenia okre#(onej aktywno#ciI s zupenie pochonięte czynno#ci wykonywan w danym

momencieI maj poczucie kontro(i nad swoj oso7, a tak2e sytuacj, w jakiej się znajduj, a(e i jednocze#nie zatracaj wra2enie swojej oso7y jako jednostki Fpoczucie wasne3o +jaGI trac poczucieczasuI maj wyraJn wizję i ce(, a tak2e w3(d w swoj aktywno#* F>. <u(matycki &$$$7G.

&.4. 1odzaje technik re(aksacyjnych mo2(iwych do zastosowania w terapii (o3opedycznej.

echniki re(aksacyjne, czy te2 metody re(aksacyjne, to inaczej sposo7y, dzięki kt9rym poprzezoddziaywanie na or3anizm, wpywa się na stany psychiczne i samopoczucie czowieka F>. <u(matycki&$$0G. /o2na powiedzie*, 2e techniki te o7ejmuj proces stwarzania takich warunk9w wewnętrznych wor3anizmie, poprzez oddziaywanie na nie3o, kt9re umo2(iwi pojawienie się reakcji re(aksacyjnej F>.<u(matycki &$$0, &$$$a, &$$$7G.

/etody re(aksacyjne oparte s na twierdzeniu, 2e pomiędzy napięciem mię#niowym,czynno#ciowym stanem we3etatywne3o ukadu nerwowe3o oraz napięciem psychicznym istniejewzajemna re(acja Fza: . D(eksandrowicz, %. Cwynar i D. %zyszkoAHohusz &$!6I %. <ratochVi( &$=4G.

Przy r9wnoczesnym istnieniu faktu, 2e napięcie mię#ni szkie(etowych, jako mię#ni za(e2nych od wo(i(udzkiej, mo2na w spos97 dowo(ny zmienia*, to mo2(iwe okazuje się wykorzystanie re(aksacjimię#niowej do wywarcia wpywu na funkcje tych narzd9w, kt9re kierowane s przez we3etatywny ukadnerwowy, a tak2e do osi3nięcia re(aksacji psychicznej F%. <ratochVi( &$=4G.ao2enia te stay się podstaw do opracowania r92norodnych metod re(aksacji d(a potrze7 psychoterapiii hi3ieny psychicznej F%. <ratochVi( &$=4G.

Wwiczenia re(aksacyjno R koncentrujce w 39wnej mierze maj na ce(u wywoanie odprę2enia ire(aksacji, a ujmujc szerzej, su2 wzmacnianiu zdrowia. Wwiczenia te o7ejmuj r92norodne formyaktywno#ci, w#r9d kt9rych wymienia się przede wszystkim: fizyczne *wiczenia rozci3ajce, *wiczeniakoncentracji uwa3i, o7serwacji oddechu, *wiczenia odwoujce się do wyo7ra2e8, wywoywania

pozytywnych my#(i F>. <u(matycki &$$$aG Oo39(niajc, ten sam autor podaje, 2e rodzaje aktywno#cimo2na podzie(i* na cztery rodzaje: *wiczenia koncentrujce, odprę2ajce, techniki re(aksacyjne i technikimedytacyjne F>. <u(matycki &$$0G.

>. <u(matycki wymienia r9wnie2 wa#ciwo#ci *wicze8 re(aksacyjno R koncentrujcych, ujmujc je w czterech punktach F>. <u(matycki &$$$aG. "edu3 nie3o *wiczenia te:&G Poma3aj rozadowywa* stres, zwaszcza w sytuacjach e3zaminacyjnych. /o3 r9wnie2od7(okowywa* w takich sytuacjach pamię*, a tak2e redukuj uczucie (ękuI-G Poma3aj w koncentracji uwa3i i (epszym zapamiętywaniu. Dutor powouje się na 7adania K. em(a,kt9ry okre#(i, 2e po wykonaniu *wicze8 re(aksacyjnych (icz7a 7ęd9w orto3raficznych w czasie dyktandspada o ;; procent. Podo7ne rezu(taty przedstawiaj 7adania . H. Euttmanna i /. Van cka, kt9rewskazuj, 2e przy zastosowaniu metody re(aksacyjnej, szy7ko#* uczenia się, przyswajania informacjiwzrasta o ;- procent Fza: >. <u(matycki &$$$aG.;G Omo2(iwiaj rozw9j fantazji, wyo7raJni, a tak2e pozwa(aj na kontakt z wasnym +#wiatemwewnętrznym. Wwiczenia te maj wpyw na zdo(no#* do operowania wyo7ra2eniami. Omiejętno#*

wywoywania i kontro(owania o7raz9w menta(nych wpywa na samopoczucie, a #wiadomo#* takiejza(e2no#ci pozwa(a nauczy* się oddziaywania na wasne samopoczucie poprzez zamianę o7raz9wne3atywnych w wyo7ra2enia i my#(i o charakterze pozytywnym. Po#rednio *wiczenia re(aksacyjne

podnosz zatem poziom tw9rcze3o i a7strakcyjne3o my#(eniaI

1



4G Pozwa(aj na peniejszy kontakt z samym so7, (epsze poznanie sie7ie, 3ę7sz emocjona(n iinterpersona(n re(ację z innymi F>. <u(matycki &$$$aG.

192norodne *wiczenia re(aksacyjno A koncentrujce maj swoje Jr9do w praktykachstaro2ytnych 5nd9w. Wwiczenia te wywodz się z systemu jo3i, kt9ry stosowany jest w 5ndiach od ponad-''' (at FD. %zyszko R Hohusz &$$=G. >. <u(matycki natomiast podaje, 2e techniki te s stosowane od

przeszo -0'' (at i dodaje, 2e to wa#nie indyjscy jo3owie opracowa(i podstawy teoretyczno R praktycznetechnik re(aksacyjnych F>. <u(matycki &$$$aG. e#(i mowa o #wiecie zachodnim, to prekursorem *wicze8

re(aksacyjnych 7y niemiecki neuro(o3 i psychiatra, dr ohannes %chu(tz, kt9ry stworzy wasn metodę re(aksacyjn, znan pod nazw trenin3u auto3enne3o. "sze(kie ko(ejne techniki, metody, *wiczeniare(aksacyjne, pojawiay się, (u7 zostay popu(aryzowane w ci3u ki(kudziesięciu ostatnich (at F>.<u(matycki &$$$aG.

192norodno#* metod i technik re(aksacyjnych jest 7ardzo du2a. Dutorzy prac o tematycere(aksacyjnej wymieniaj między innymi takie techniki re(aksacyjne jak: A psychosynteza woskie3o psycho(o3a 1. Dssa3io((e3oI

A sofro(o3iczny re(aks dynamiczny, opracowany przez psychiatrę z Harce(ony R D. CaycedoIA 7ioener3etykę D. >owenaIA su3esto(o3ię E. XozanowaI

A trenin3 re(aksacyjny w3 ameryka8skie3o psychoterapeuty D. >azarusaI A re(aksację pro3resywn ameryka8skie3o (ekarza . aco7sonaI

A psychocy7ernetykę /. /a(tza, chirur3a ze %tan9w jednoczonychIA reakcję re(aksacyjn K. HensonaI

A fizjo(o3iczn reakcję ". . . /itche((IA metodę . %i(Vy, inaczej re(aksację odnoszc się do stanu a(faI

A metodę intuicyjn E. D(eksanderIA medytację wedu3 >. %chwa7isha i /. %iemsaI

A metodę re(aksacji K. "intre7ertaIA 7iofeed7ack Fsprzę2enie zwrotneGI

A autosu3estywn metodę /. HernhardtaIA techniki re(aksacyjne inspirowane systemami orienta(nymi Fmedytacja transcendenta(na w3

/aharishie3o /anesh o3i, shiatzu FakupresuraG, medytacja zen, jo3a k(asyczna, medytacja w ruchu FtaiAchiG, automasa2 doAin, chiAkun3G,

A re(aksacja sofroniczna Fzwizana z modyfikacj stan9w #wiadomo#ciG,

A trenin3 psychotoniczny Fz przeznaczeniem wykorzystania d(a potrze7 sportuGFza: >. <u(matycki &$$$aI D. %zyszko R Hohusz &$$=G. ierzadko d(a potrze7 terapeutycznych, czy się poszcze39(ne metody re(aksacyjne i wz7o3aca jedodatkowo e(ementami, kt9re mo3 wspiera* terapię re(aksacyjn. " tym ce(u najczę#ciej wykorzystujesię m.in. terapię muzyk FmuzykoterapięG, terapię sztuk FarteterapięG, 7ajkoterapię, wizua(izację.(ementy te mo3 r9wnie2 stanowi* czę#* skadow pewnych technik re(aksacyjnych, zwyk(e tychopartych na su3estii sownej.

1zecz oczywist jest, 2e pomimo du2ej (icz7y technik re(aksacyjnych, nie wszystkie z nichmo3 7y* stosowane na 3runcie (o3opedycznym. 5stotne jest, a7y wy7ra* te techniki, kt9re sprawdz się w danym przypadku pacjenta, uwz3(ędniajc r9wnie2 je3o indywidua(ne mo2(iwo#ci, takie jak stanzdrowia, czy oso7owo#*.%po#r9d technik, kt9re wspieraj terapię (o3opedyczn, E. astrzę7owska i @. Pe(cAPęka(a wymieniaj: A re(aks pro3resywny aco7sona,

A metodę re(aksacji K. "intre7erta,A metodę trenin3u auto3enne3o . %chu(tza,

A metodę fizjo(o3iczn E. D(eksander, A transcendenta(n medytację z7(i2on do stanu 3ę7okiej re(aksacji,

A technikę 7io(o3iczne3o sprzę2enia zwrotne3o E. /urphyNe3o, A auto3eniczny trenin3 zwrotny FE. astrzę7owska i @. Pe(cAPęka(a -'';G.

)(a potrze7 niniejszej pracy zostan om9wione jedynie te techniki, kt9re s powszechniestosowane jako metody wspoma3ajce w praktyce (o3opedycznej. )odatkowo, w pracy opisana zostaniemuzykoterapia jako jedna z technik doskona(e uzupeniajcych techniki re(aksacyjne.

&.4.&. echniki re(aksacyjne oparte na oddziaywaniu psychicznym.

Tre"#"$ %ut&$e""! '( S)*u+t,%

renin3 auto3enny . %chu(tza, tu2 o7ok re(aksacji pro3resywnej stworzonej przez dmundaaco7sona, jest technik naj7ardziej znan w psychoterapii. "iększo#* metod re(aksacyjnych wywodzisię wa#nie z prac o7u tych autor9w. Prace o7u tych autor9w wykazuj r9wnie2 z7ie2no#ci z systemamiindyjskiej jo3i, kt9re opieraj się na #wiadomym opanowywaniu rytmu oddychania, kr2enia, oraz

1



funkcji rozmaitych narzd9w. Prawdopodo7nie d(ate3o, 2e +*wiczenia re(aksacyjne i koncentrujce F…Gwywodz się z systemu o3i stosowane3o w 5ndiach od przeszo -''' (at FD. %zyszkoAHohusz &$$=:-!G.%owo +auto3enny Fauto3enicznyG oznacza +wywoany przez przyczyny wewnętrzneI wywoanysamorzutnie F3r. auto A sam i genesis R powstanieI fr. auto3YneG." tumaczeniu nazwa +trenin3 auto3enny dotyczy więc trenin3u, kt9ry powstaje niejako samorzutnieF%. %iek &$$$I Z. D(7isetti -''0G i dotyczy sposo7u oddziaywania na sw9j or3anizm: zar9wno ciao

fizyczne, jak i 2ycie psychiczne, poprzez wyzwa(anie u sie7ie reakcji odprę2enia i koncentracji. 1eakcjete modyfikuj pracę or3anizmu powodujc zmiany w reakcjach fizjo(o3icznych or3anizmu i w sposo7ie postrze3ania sie7ie F%. %iek &$$$G. %td wa#nie +wywoany samorzutnie: czowiek samodzie(niewpywa na sw9j or3anizm, kt9ry z ko(ei wpywa na same3o czowieka. /echanizm procesu auto3enne3o

przypomina więc nieco zamknięte koo, w kt9rym czowiek wpywa sam na sie7ie i jest Jr9demwasnych zmian F%. %iek &$$$G.

ohannes %chu(tz, niemiecki psychiatra, opracowa trenin3 auto3enny w (atach &$'=A&$&-,opierajc się 39wnie na wynikach 7ada8 @skara Zo3ta nad snem i zjawiskiem hipnotycznym. @. Zo3tzauwa2y, 2e oso7y wprowadzane w stan hipnozy za pomoc o39(nych po(ece8 re(aksacyjnych

przejawiaj tak2e inne wra2enia, poza tymi su3erowanymi. Podczas natura(ne3o odprę2enia u 7adanych pojawiay się wra2enia cię2ko#ci, czy ciepa FZ. D(7isetti -''0G. . %chu(tz zauwa2y ten fakt i okre#(i, 2eistnieje #cisa za(e2no#* pomiędzy stanem psychicznym i emocjona(nym a o7jawami somatycznymi.%chu(tz tworzc swoj technikę, wykorzysta tę wiedzę, uzupeniajc j technikami, majcymi swe Jr9do

w jodze indyjskiej F>. <u(matycki &$$0G.renin3 auto3enny skada się z dw9ch czę#ci. Czę#ci te to *wiczenia +ni2sze, kt9re dotycz

ciaa oraz *wiczenia +wy2sze, dotyczce psychiki. @7ie te czę#ci oddziauj na sie7ie wzajemnie i przenikaj się. "a2ne jest to, 2e nie mo2na przej#* do *wicze8 psychicznych, +wy2szych, 7ezwcze#niejsze3o nauczenia się *wicze8 +ni2szych FZ. D(7isetti -''0G. renin3 ni2sze3o stopnia dotyczy*wicze8 standardowych, kt9re powizane z su3estywnymi formukami, dopasowywanymi indywidua(nie,tworz tzw. modyfikacje auto3enne. "y2szy stopie8 dotyczy auto3ennych medytacji F%. Erochma( &$$;G."edu3 %chu(tza, trenin3 auto3enny to swe3o rodzaju 3imnastyka psychiczna, przeznaczona w zasadzied(a (udzi psychicznie i somatycznie zdrowych, kt9ra jednak mo2e 7y* stosowana w (eczeniu niekt9rychza7urze8 somatycznych i psychicznych F%. %iek &$=0G.

ak twierdz K. <(um7ies i E. <(einsor3e, (ekarze, kt9rzy 7ada(i dziaanie trenin3u auto3enne3o,mechanizm trenin3u auto3enne3o jest mo2(iwy do wyja#nienia od strony fizjo(o3icznej w oparciu o

7adania 5. Pawowa i <. Hykowa. 5. Pawow i <. Hykow podkre#(i(i istotne znaczenie 3enera(izacjiodruch9w warunkowych w dziaaniu trenin3u . %chu(tza, kt9r potwierdza teoria promieniowania

po7udzenia w po(u nerwowym FD. %zyszko R Hohusz &$$=G.+Po7udzenie wywoane jest przez 7odziec, kt9ry po raz pierwszy wi2e się z jak# czynno#ci fizjo(o3iczn, roz(ewa się, promieniuje Fref(ektorishG i o7ejmuje ca strefę po7udzenia. Podo7niesprzę2enie zwrotne po(e3a na tym, 2e w o7rę7ie dane3o ukadu jakie# zjawisko dziaa FzwrotnieG na jedn z je3o przyczyn i przez to umo2(iwia powstanie okre#(one3o efektu. ak więc su3estia auto3enna +jestemcakiem spokojny roz(ewa się w korze m9z3owej i wywouje w efekcie pra3nienie rea(izacji te3o stanu R a2 do uzyskania spokoju. Powstae po7udzenie zanika dopiero w9wczas, 3dy pra3nienie zostaniespenione, co tumaczy zasada homeostazji, czy(i zdo(no#ci 2ywe3o or3anizmu do utrzymywaniawz3(ędnie stae3o stanu r9wnowa3i. a7urzenie r9wnowa3i oraz jej przywr9cenie mo2e się dokonywa*zar9wno w paszczyJnie informacji pierwotnej, jak i prze7ie3a* w paszczyJnie informacji o charakterze

psychicznym. "a#nie ten charakter ma auto3enna su3estia +jestem spokojny Fza: D. %zyszko R Hohusz

&$$=G.1e(aks w ujęciu trenin3u . %chu(tza po(e3a zatem na wykorzystaniu odruch9w warunkowych,umo2(iwiajcych wytworzenie stanu odprę2enia i spokoju, 3dzie 7odJcem s pewne su3estie sowne."skutek 7odJc9w pojawiaj się okre#(one reakcje fizjo(o3iczne, takie jak odczuwanie ciepa, czycię2ko#ci. %tae powtarzanie te3o mechanizmu sowoA7odziec, powoduje powstanie odruchuwarunkowe3o.Podsumowujc, w trenin3u auto3ennym ze stanem re(aksu, cz się trzy zjawiska: sprzę2enie zwrotneF7odziec R reakcja cao#ciowa or3anizmuG, promieniowanie 7odJca i dostosowanie R homeostazja FD.%zyszko R Hohusz &$$=G." tym ujęciu istotnym czynnikiem trenin3u jest 2ywe odczuwanie wyo7ra2e8 Fwizua(izacjeG, kt9redo7rane s w taki spos97, 7y wywoyway zmiany po2dane przez okre#(one3o pacjenta. ak twierdz K.<(einsor3e i E. <(um7ies, zmiany te za(e2 w du2ym stopniu od re3u(arne3o wykonywania *wicze8 ztrenerem Fdwa razy w ty3odniu po 3odzinieG i samodzie(nie w domu, a tak2e konsekwentnej wsp9pracy

pacjenta i (ekarza FD. %zyszko R Hohusz &$$=G.renin3 auto3enny ma doprowadzi* do wo(icjona(ne3o kontro(owania ukadu we3etatywne3o

pacjenta, co prowadzi do uzyskania (eczniczych efekt9w, takich jak za3odzenie napię* emocjona(nych,

17



odpoczynku, zaa3odzenie choro7owych za7urze8 or3an9w, wy(eczenia pato(o3icznych reakcjior3anizmu FD. %zyszko R Hohusz &$$=G, formowanie wie(u cech wasnej oso7owo#ci, (epsze3o w3(du wsie7ie, psychicznej re3eneracji Fzmniejszenie zmęczenia czy znu2enia (u7 profi(aktycznie, d(a

przeciwdziaaniaG i inne F%. %iek &$=0G.

renin3 auto3enny skada się z sze#ciu 3rup *wicze8, następujcych ko(ejno po so7ie. "szystkie*wiczenia opieraj się o autosu3estywne powtarzanie formu, koncentrację oraz wywoywanie reakcjiodprę2enia i o7ejmuj ko(ejno: odczuwanie cię2aru ciaa, odczuwanie ciepa, roz(uJnienie narzd9w jamy

7rzucha, zwa(nianie pracy serca, spowo(nienie oddechu, odczuwanie chodu w o7rę7ie czoa F%. %iek &$=0I >. <u(matycki &$$0G.

Ce(em trenin3u jest osi3nięcie stanu wewnętrzne3o spokoju poprzez odczuwanie fizyczne3o ifizjo(o3iczne3o odprę2enia. renin3 ten mo2e mie* posta* wie(oetapow.

&.4.-. echniki re(aksacyjne oparte na oddziaywaniu fizycznym

Re+%-s%).% /r&$res!0"% 1st&/"#&0%2 E( '%)&3s&"%

aj7ardziej znan i najczę#ciej wykorzystywan technik, spo#r9d technik ana(itycznych, jestre(aks pro3resywny dmunda aco7sona.

aco7son 7y przede wszystkim praktykiem. /etoda trenin3u stopniowe3o zaczęa tworzy* się wraz z zapotrze7owaniem pacjent9w, kt9rzy z3asza(i się do nie3o po porady. Dutor stopniowe3otrenin3u zakada, 2e napięcie występujce w psychice, pojawia się wskutek pr97 rozwizywania (icznych

trudno#ci jednocze#nie. " takim wypadku i(o#* 7odJc9w, nacisk9w jest tak du2a, a samo tempowsp9czesne3o 2ycia jest na ty(e wysokie, 2e mo2(iwo#ci czowieka do poradzenia so7ie z nimi s 7ardzoutrudnione. %tworzone podwa(iny teoretyczne stopniowe3o re(aksu zostay opu7(ikowane po raz

pierwszy na przeomie (at -' i ;'Atych w ksi2ce + Progressive Relaxation” F>. <u(matycki &$$0G.<si2ka zawieraa techniki roz(uJniania okre#(onych 3rup mię#niowych, kt9re mo3y7y umo2(iwi*

7ardziej ekonomiczne wykorzystanie ener3ii w trakcie wysiku. " swoich ko(ejnych pracach, aco7son poszerzy technikę re(aksu, oraz w spos97 7ardziej szcze39owy opisa wskazania do stosowaniastworzone3o przez sie7ie trenin3u. %zcze39(nie podkre#(i znaczenie zdo(no#ci re3u(owania napięciamię#niowe3o, kt9ra niez7ędna jest w efektywnym przeciwstawianiu się stanom zmęczenia, czynapięciom psychicznym FD. %zyszkoRHohusz &$$=G.

arzuca się pytanie, skd wa#ciwie w nazwie trenin3u aco7sona tak często pojawia się naokre#(enie re(aksacji sowo +pro3resywna, czy(i postępujca, stopniowa. @kazuje się, 2e aco7son

wychodzi z zao2enia, 2e podo7nie, jak nauka jakiejko(wiek aktywno#ci, tak i nauka re(aksacji, kt9r r9wnie2 za(iczy* mo2na do czynno#ci, powinna posiada* swoj metodykę. " tym wypadku uzna, 2enauka re(aksacji powinna od7ywa* się pewnymi etapami, w spos97 stopniowy F>. <u(matycki &$$0G.

renin3 pro3resywny aco7sona po(e3a przede wszystkim na rozwijaniu umiejętno#cirozr92nienia stan9w napięciowych or3anizmu od przeciwstawnych im stan9w roz(uJnienia F>.<u(matycki &$$0G. Bwiadome i naprzemienne roz(uJnianie i napinanie mię#ni anta3onistycznych, a tak2eoszczędne i umiejętne 3ospodarowanie ener3i wysikow pozwa(a na wyro7ienie zdo(no#ci dokontro(owania swoich reakcji mię#niowych i proces9w o7ecnych w aktywnym mię#niu FD. %zyszkoAHohusz &$$=G.

Ce(em trenin3u pro3resywne3o . aco7sona nie jest zatem nic inne3o, ni2 pozyskanie zdo(no#cido odczuwania wra2e8 napięcia, pochodzce3o z wasnych mię#ni. aco7son jednak zaznacza, 2e na(e2yrozr92nia* +przyjmowanie pozycji re(aksacyjnej od +uzyskania stanu re(aksu, co 7yo my(one przez

wie(u (udzi. awet podczas przyjęcia pozycji re(aksacyjnej Fpoo2enia się na pododzeG, mię#nie wci2mo3 pozostawa* napięte, z cze3o pacjent nie do ko8ca mo2e zdawa* so7ie sprawę. <iedy uzyskiwany jest stan re(aksu, napięcie w tych mię#niach powinno ustępowa* i 7y* zastępowane przez pojawiajce się roz(uJnienie. 5stota rzeczy tkwi więc w umiejętno#ci rozr92niania wra2e8 dochodzcych z mię#ni, takich

jak napięcie. Omiejętno#* tę mo2na jednak na7y* uczc się tych za(e2no#ci, na co pozwa(a wa#nietrenin3 pro3resywny F>. <u(matycki &$$0G.

Cay proces nauki re(aksacji pro3resywnej aco7sona jest podzie(ony na dwa etapy: etapre(aksacji stopniowej, kiedy pacjent uczy się napina* i roz(uJnia* pojedyncze, wyizo(owane 3rupy mię#nioraz etap re(aksacji zr92nicowanej, kt9ry o7ejmuje rozprzestrzenianie wyuczonych *wicze8 na innemię#nie, trudniejsze do wyizo(owania oraz tworzenie kom7inacji w stanach napięciowych

poszcze39(nych partii mię#niowych, np. pewna 3rupa mię#ni jest napięta i w tym samym czasie inna3rupa mię#ni pozostaje roz(uJniona. F/. acenko -''=Ga etap wa#ciwy uznaje się moment, kiedy umiejętno#* roz(uJniania i napinania mię#ni staje się

procesem automatycznym, a roz(uJnienie pojawia się mechanicznie w chwi(i rozpoczęcia re(aksacji. akorezu(tat ko8cowy trenin3u, powinna pojawi* się zdo(no#* re(aksacji w sytuacjach norma(nej, codziennej

18



aktywno#ci. a tym etapie czowiek potrafi ju2 zauwa2y* i odr92ni* napięcie wywoane ruchemfizycznym od wasne3o napięcia or3anizmu F>. <u(matycki &$$0G.

e#(i chodzi o pozycję, w jakiej trenin3 powinien 7y* wykonywany, to zaznacza się, 2e pocztkowo naj(epiej, a7y trenin3 wykonywany 7y w pozycji (e2cej. )opiero po jakim# czasie mo2(iwe jest przej#cie do trenin3u w pozycji siedzcej, a następnie trenin3 mo2na stosowa* podczas wykonywaniarozmaitych czynno#ci dnia codzienne3o. F/. acenko -''=G

Met&% re+%-s%).# H( W#"tre3ert%

)ru3, znan metod ana(ityczn, kt9ra zna(aza7y zastosowanie w terapii (o3opedycznej, jestmetoda re(aksacji K. "intre7erta, kt9rej istotę stanowi wykonywanie tak zwanych ruch9w 7iernych.

K. "intre7ert, a7so(went instytutu edukacji fizycznej, z zawodu neuropsychiatra dziecięcy, pracujc w 39wnej mierze z dzie*mi upo#(edzonymi fizycznie (u7 dzie*mi op9Jnionymi w o39(nymrozwoju, pr97owa uzyska* redukcję napięcia mię#niowe3o u swoich pacjent9w. "ykorzystywa w tymce(u rozmaite metody reedukacji psychomotorycznej. " swojej praktyce zauwa2y, 2e nawet dzieci

7ardzo spięte i o2ywione, uo2one w okre#(onych, spoczynkowych pozycjach Fna p(ecach, 7rzuchu, 7oku,w pozycji siedzcejG na ki(ka minut w 7ezruchu, atwiej uzyskiway koncentrację uwa3i. auwa2ono przytym, 2e kiedy zmieniano poo2enie poszcze39(nych czę#ci ciaa dzieci ce(em przej#cia od jednej pozycjiciaa do dru3iej, te same dzieci staway się odprę2one. %postrze2enia te stay się pocztkiem pracy, kt9rejwynikiem 7yo opracowanie w (atach &$0&A&$0! w paryskiej k(inice dziecięcej neuropsychiatrii >a%a(petriere autorskiej metody re(aksacyjnej, powszechnie znanej pod nazwiskiem autora F. /arkiewicz&$6!G.

/etoda K. "intre7erta opiera się zatem na wykonywaniu ruch9w 7iernych przez oso7ę prowadzc re(aksację na pacjencie znajdujcym się w pewnej pozycji spoczynkowej. 1uch 7ierny toinaczej +ruch okre#(onej czę#ci ciaa pacjenta, od7ywajcy się w okre#(onym stawie 7dJ ki(ku stawach,wykonywany przez terapeutę 7ez jakiejko(wiek aktywno#ci ze strony pacjentaFhttp:QQreha7i(itanci.Ut.p(Qs(ownikQViewQhas(oQ-$4 '=.'6.-'&&G. /etoda ma na ce(u wywoanie

po2dane3o stanu roz(uJnienia mię#niowo R psychiczne3o pacjenta. " re(aksacji K. "intre7ertawyk(ucza się, podo7nie jak w przypadku trenin3u aco7sona, wsze(kie #rodki psychiczne, w#r9d kt9rychwymieni* mo2na m.in. su3estię, koncentrację umysow, czy hipnozę. " technice tej odrzucone s tak2emetody fizjo(o3iczne R te 7owiem mo3 przyczynia* się do wystpienia kopot(iwych skurcz9wmię#niowych F. /arkiewicz &$6!G.

@pisujc wa#ciwo#ci, jakie nios ze so7 ruchy 7ierne, na kt9rych opiera się metoda K."intre7erta, to okazuje się, 2e owe ruchy 7ierne nie ty(ko powoduj osa7ienie napięcia mię#niowo R

psychiczne3o, a(e maj tak2e istotny wpyw na opanowywanie znajomo#ci schematu wasne3o ciaa, poprawiaj przestrzenno R czasow orientację i koordynację nerwowo R mię#niow. 1uchy 7iernewpywaj przy tym na (epsze funkcjonowanie w zakresie wykonywania e(ement9w reedukacyjnych,majcych miejsce po sesji z zastosowaniem ruch9w 7iernych F. /arkiewicz &$6!G.

K. "intre7ert wymieni ukad ruch9w 7iernych, kt9ry o7ejmuje w następujcej ko(ejno#ci ruchy: przedramion, ramion, 7arku ręki dominujcej, szyi, twarzy, czoa, oczu, ust. astępnie w tej samejko(ejno#ci ruchy przedramion, ramion, 7arku ręki niedominujcej. "a2ne jest to, 2e ruchy 7ierne zawszena(e2y zaczyna* od dominujcej strony ciaa. " ten sam spos97 wykonywane s ruchy n93, kt9rerozpoczyna się od stopy, przez podudzie, udo i ko8czy się je na stawie 7iodrowym."#r9d rodzaj9w ruch9w, jakie mo3 7y* wykonywane, wyr92ni o7roty, hu#tania F7a(ansowaniaG,kr2enia, 7ierne opuszczanie.

&.4.;. 5nne techniki re(aksacyjne

"#r9d innych technik re(aksacyjnych, kt9re mo2na z powodzeniem stosowa* w terapii(o3opedycznej mo2na wymieni* *wiczenia re(aksacji oddechowej, *wiczenia koncentracji wizua(nej,kt9ra mo2e zawiera* r9wnie2 e(ementy wizua(izacyjne, a tak2e automasa2 re(aksacyjny.

Aut&4%s%5 re+%-s%)!."!

echnika automasa2u re(aksacyjne3o mo2e mie* szerokie zastosowanie jako *wiczeniewprowadzajce do dowo(nej sesji re(aksacyjnej. Dutomasa2 ma te same wa#ciwo#ci, co inne masa2e R usuwa napięcie mię#niowe, powodujc szy7sze i atwiejsze przeprowadzenie następujcych po nim sesjire(aksacyjnych. )odatkow za(et jest fakt, 2e masa2 ten mo2e 7y* wykonywany w dowo(nychwarunkach i pozycjach. Podo7nie jak inne metody re(aksacyjne, wyma3a skupienia uwa3i i koncentracji.

" trakcie wykonywania automasa2u za(eca się zwo(ni* proces oddychania i stosowa* oddychanie przeponowe, kt9re zwa(nia napięcie mię#ni k(atki piersiowej. " prze7ie3u automasa2u re(aksacyjne3owyr92nia się = za7ie39w, zo2onych z masowania ko(ejno: doni, ramienia, 3owy, nosa, k(atki piersiowej,n93, ko(an, oczu. Podczas masa2u za(ecane jest, a7y skupia* uwa3ę na punkcie znajdujcym się

19

http://rehabilitanci.xt.pl/slownik/view/haslo/294




pomiędzy 7rwiami, oraz miejscu w oko(icy pępka. @so7i#cie wydaje mi się, 2e skupienie my#(i nadowo(nym o7iekcie, czynno#ci, czy wyo7ra2eniu dao7y ten sam efekt F>. <u(matycki &$$0G.

60#),e"#% re+%-s%).# &e)*&0e.

Wwiczenia te po(e3aj na u#wiadomieniu so7ie procesu oddychania, wasne3o sposo7uoddychania i umiejętno#ci samodzie(nej dowo(nej re3u(acji te3o procesu. " odr92nieniu do innych*wicze8 oddechowych, re(aksacyjne *wiczenia odchodz od zwiększenia poziomu wenty(acji pucnej iszy7ko#ci w rea(izowaniu poszcze39(nych *wicze8 na rzecz wyciszenia or3anizmu i odci2enia ukadunerwowe3o. 1e(aksacyjne *wiczenia oddechowe stanowi do7ry przykad *wicze8 antystresowych.Podczas ich wykonywania na(e2y mie* na uwadze to, a7y nie pojawia się hiperwenty(acja.Wwiczenia te opieraj się o skupienie uwa3i na procesie wasne3o oddychania, mode(owanie te3o procesu

poprzez zmiany w du3o#ci faz wdechowych i wydechowych, wykonywanie pauz w przerwach pomiędzyokre#(onymi fazami i tak da(ej. "a2ne jest to, a7y *wiczenia wykonywa* w skupieniu na pracujcychmię#niach, 7iorcych udzia w procesie oddychania i zauwa2a* zmiany w ci#nieniu jam 7rzucha, czyk(atki piersiowej. a7ywanie zdo(no#ci pene3o oddychania powinno rozpoczyna* się w pozycji (e2cejna p(ecach, w kt9rej wykonuje się ko(ejno oddychanie przeponowe, piersiowe i 7rzusznoApiersiowe.

astępnie *wiczenie wykonywane jest w pozycji z siadu k(ęczne3o do skonu w prz9d i w pozycjisiedzcej. Podczas *wicze8 z re(aksacji oddechowej, stosuje się r92norodne kom7inacje powizane zoddychaniem nosem i ustami, pozycjami oddychania, szy7ko#ci, rytmem i 3ę7oko#ci oddychania,rodzajami oddech9w itd., co poma3a u#wiadomi* pacjentowi jakie mo2(iwo#ci i o3raniczenia niesie danyspos97 oddychania w je3o wykonaniu F>. <u(matycki &$$0G.

60#),e"#% -&")e"tr%).#

Wwiczenia koncentracji s doskonaym uzupenieniem d(a technik re(aksacyjnych, a(e samer9wnie2 maj znaczenie re(aksacyjne. %kupienie uwa3i na jakiej# czynno#ci przynosi podo7ne efekty dotych uzyskiwanych przez re(aksację. Eenera(nie, *wiczenia koncentracji po(e3aj na utrzymywaniu uwa3i

przez okre#(on chwi(ę na dowo(nym o7iekcie, kt9ry staje się w tym wypadku przedmiotem koncentracjiF>. <u(matycki &$$0G.

Wwiczenia re(aksacyjne mię#ni ocznych, kt9re za(icza się do *wicze8 koncentracyjnych, pozwa(aj na roz(uJnianie mię#ni 39rnej czę#ci twarzy poprzez uwa(nianie napię* w jej o7rę7ie. wyk(es pocztkiem wa#ciwych sesji koncentracyjnych. "ykonuje się je poprzez zakrywanie oczu do8mi,następnie kierowanie wzroku w (ew i praw stronę, 39rę i w d9, ruchy rotacyjne oczu, skupianiewzroku na przedmiotach znajdujcych się w 7(iskiej i da(ekiej od(e3o#ci. Po ka2dym takim *wiczeniu

wyraJnie odczuwa(ne jest napięcie mię#ni, a ;'Asekundowy odpoczynek pozwa(a na odczucie r92nicy pomiędzy ich napięciem i roz(uJnieniem. Wwiczenia te mo2na por9wna* do trenin3u aco7sona,wykonywane3o na mniejsz ska(ę F>. <u(matycki &$$0G.

" *wiczeniach koncentracji pojawiaj się tak2e *wiczenia koncentracji wizua(nej, kt9re po(e3aj na skupieniu uwa3i na pewnym wyo7ra2eniu. "yo7ra2enia te mo3 dotyczy* rozmaitych aktywno#ci,ko(or9w, o7iekt9w, (icz7 i opieraj się na ich mode(owaniu, zmienianiu perspektyw w spo3(daniu na nieitd. F>. <u(matycki &$$0G.

&.4.4. /uzykoterapia

@d same3o pocztku istnienia (udzko#ci muzyka towarzyszya czowiekowi. Hez wz3(ędu na podziay etniczne, czy ku(turę, muzykę zawsze traktowano w spos97 znaczcy, szcze39(nie ze wz3(ęduna jej r92norodne funkcje. /uzyka uznawana jest m.in. za #rodek ekspresji emocjona(nej, spos97

prezentowania rozmaitych znacze8, #rodek komunikacji, czynnik, kt9ry poma3a w umacnianiu

zwyczaj9w oraz form spoecznych, formę, kt9ra podkre#(a sta7i(izację ku(turow i istotę dane3ospoecze8stwa. /uzykę uznaje się tak2e za czynnik, kt9ry umo2(iwia inte3rację spoecze8stwa, a(er9wnie2 rodzaj prze2ycia estetyczne3o F". H. )aVis i wsp. za: /. <ronen7er3er -''4G. "ymienionefunkcje maj swoje odpowiednie zastosowanie w muzykoterapii.

Pierwsz koncepcję, zwizan z (eczniczym zastosowaniem muzyki, stworzy P(aton, kt9ry wtym ce(u zaproponowa wykorzystanie tzw. profi(aktyki psychohi3ienicznej. Po(e3aa ona nazastosowaniu muzyki do ksztatowania oso7owo#ci (udzkiej F/. <ronen7er3er -''4aG. <ontynuatoremtej idei 7y Drystote(es, kt9ry zauwa2y zwizki pomiędzy muzyk i reakcjami czowieka o podo2ufizycznym i psychicznym. apocztkowa on stosowanie seans9w muzycznych, kt9re z zao2enia+o7myway czowieka z jakichko(wiek nieczysto#ci F/. <ronen7er3er -''4aG. czasem zaczęy

pojawia* się nowe odkrycia z dziedziny zastosowania muzyki w medycynie i zaczęy powstawa* nowekoncepcje w (eczniczych dziaaniach muzyk, np. jatromuzyka Fjatro R wnętrzeG, kt9ra dotyczya

powiza8 muzyki nacechowanej okre#(onym adunkiem emocjona(nym z rzeczywist, odpowiadajc jejcharakterowi reakcj emocjona(n czowieka. " ramach tej koncepcji pr97owano wywoywa* pewnestany emocjona(ne poprzez zastosowanie muzyki o #ci#(e okre#(onej specyfice F/. <ronen7er3er -''4aG.

2:



" wieku [5[ terapię muzyk stosowano 3ownie w psychiatrii. am muzykoterapia uwa2ana 7ya za swe3o rodzaju narzędzie, pozwa(ajce na dotarcie do pod#wiadomo#ci. %zerzej opisywano te2wpyw percepcji danych utwor9w muzycznych na reakcje psychiczne. )o chwi(i o7ecnej muzykastanowi #rodek komunikacji i kreatywno#ci, pozwa(a na oddanie wewnętrznej ekspresji, czy wiedzy."a#ciwo#ci te wykorzystuje się w terapii na wie(e sposo79w, kt9re uj* mo2na w formę tworzeniamuzyki (u7 wsp9dziaania z ni F/. <ronen7er3er -''4aG.

/uzykoterapia jest zjawiskiem, kt9re wpywajc w spos97 wszechstronny na czowieka

wprowadza na nowo r9wnowa3ę w funkcjonowaniu or3anizmu na poziomie psychicznym, fizycznym,umysowym i emocjona(nym. "ie(o(etnie dyskusje termino(o3iczne oraz trudno#ci wynikajce zrozpatrywania muzykoterapii pod ktem zr92nicowanych dyscyp(in, uniemo2(iwiaj podanie jednej,

precyzyjnej definicji muzykoterapii. Oznaje się jednak, 2e muzykoterapia o7ejmuje w swoim zakresiewszystkie te dziaania, kt9re powizane s z zastosowaniem muzyki w procesach takich jak (eczenie,terapia, czy wychowanie. Przyjmuje się, 2e +muzykoterapia jest systematycznym proceseminterwencyjnym, w kt9rym terapeuta poma3a k(ientowi w przywr9ceniu zdrowia, wykorzystujcdo#wiadczenia muzyczne, poprzez kt9re ksztatuj się dynamiczne siy powodujce występowanieokre#(onych zmian. F<. Hruscia za: /. <ronen7er3er -''4a: &!G

erapia muzyk znajduje zastosowanie o charakterze (eczniczo R terapeutycznym w wie(u,r92norodnych dziedzinach. ajczę#ciej wykorzystuje się j jako formę psychoterapii, przy uwz3(ędnieniuszerokie3o zakresu te3o oddziaywania. Powszechnie, a(e i coraz czę#ciej zauwa2a się stosowaniemuzykoterapii w reha7i(itacji i wspoma3aniu (eczenia wszystkich os97 wyma3ajcych specja(nej opieki.

ieza(e2nie od przyczyn, czy zasię3u oddziaywania niepenosprawno#ci, muzykoterapiawykorzystywana jest we wspieraniu (eczenia pacjent9w szpita(nych o rozmaitych schorzeniach, w terapiidzieci o trudno#ciach w funkcjonowaniu spoecznym. %tosuje się j jako uzupenienie (ecznictwasanatoryjne3o, spos97 (eczenia w zakadach psychiatrycznych, w psychoterapii, w pracy z (udJmi zrodzin pato(o3icznych, o r92norakim stopniu o(i3ofrenii, za7urze8 zachowania, (u7 pacjentamireha7i(itowanymi Fw reha7i(itacji oddechowej, kardio(o3icznej i tym podo7neG, w terapii z dzie*miautystycznymi, (u7 z modzie2 i dzie*mi z wadami postawy, w terapii os97 uza(e2nionych nao3owo, wterapii schorze8 nerwicowych o r92nym pochodzeniu, w dziaaniach rewa(idacyjnych, czy resocja(izacji./uzykoterapia ma tak2e zastosowanie w profi(aktyce przy zapo7ie3aniu mo2(iwo#ci wystpieniaokre#(onych schorze8 psychicznych, a w szcze39(no#ci tych si(nie skore(owanych ze stresem. " takich

przypadkach terapia muzyk sprzyja wyciszeniu i dziaa uspokajajco. /ateria muzyczny wykorzystanyw pracy przeciwdziaajcej stresowi pozwa(a na po3odne i optymistyczne usposo7ienie pacjenta, uatwia

oderwanie się od o7owizk9w codziennych i pozwa(a się zre(aksowa* F/. aniszewski, K. <u8ski za: /.<ronen7er3er -''4aG.

"ymieniono w zwizku z tym cztery podstawowe kierunki rozwojowe muzykoterapii okre#(onew czterech aspektach: w aspekcie psychosomatycznym d(a psychiczne3o podtrzymywania pacjenta ire3u(acji funkcji we3etatywnych or3anizmuI w aspekcie psycho(o3icznym, umo2(iwiajcym wpywaniena funkcjonowanie pacjenta w zakresie komunikacyjnym, interakcyjnym, emocjona(nym,humanistycznym, czy poznawczymI w aspekcie psychomotorycznym, w (eczeniu trudno#ci zwizanych zmotoryk ciaa, czy wykorzystywaniu muzyki jako czynnika wywoujce3o i or3anizujce3o ruchI atak2e w aspekcie peda3o3icznym jako czynnik terapeutyczny w pracy z dzie*mi o rozmaitychdysfunkcjach psychofizycznych, a tak2e w pro7(emach o charakterze dydaktyczno R wychowawczym F/.<ronen7er3er -''4aG.

a tej podstawie stwierdzono, 2e muzykoterapia mo2e 7y* z powodzeniem stosowana w r92nychujęciach i utworzone zostay 39wne koncepcje muzykoterapii: koncepcja . Ea(i8skiej, z3odnie z kt9r muzyka mo2e 7y* u2yta jako metoda psychoterapeutyczna w (eczeniu nerwicI koncepcjamuzykoprofi(aktyki /. <ierya, okre#(ana tak2e jako /o7i(na 1eakcja /uzycznaI koncepcja D.anickie3o, w kt9rej muzyka jest wykorzystywana w komunikacji niewer7a(nej z pacjentami cierpicymina za7urzenia o podo2u psychicznymI koncepcja . Kory, /. aniszewskie3o, D. )rozdowskiej, kt9raopiera się na wykorzystaniu muzyki w (eczeniu rozmaitych chor97 narzdowych poprzez powizywanieruch9w ciaa z ruchem w muzyce F/. aniszewski &$$= za: /. <ronen7er3er -''4G.

"raz z konsekwentnym rozwojem 7ada8, rozpoczętych na pocztku [[ wieku, wyaniay się ko(ejne spostrze2enia, wskazujce na pozytywne rezu(taty, wynikajce ze stosowania terapii muzyk. czasem okre#(ono r92norodne techniki oddziaywania muzykoterapii, np. muzyczny trenin3uwra2(iwiajcy, techniki odrea3owujcoAwyo7ra2eniowe, aktywujce emocjeI dziaania trenin3owe,często wykorzystywane w przypadku terapii o charakterze 7ehawiora(nymI re(aksacyjne, stosowanenajczę#ciej w medycynieI komunikatywneI kreatywneI psychode(iczne, ekstatyczne, kontemp(acyjne, czy

wpywajce na estetykę.Pojawiy się tak2e teorie dotyczce oddziaywania muzyki na czowieka, kt9re rozpatrywano na

trzech poziomach: poziomie psychicznym, kt9ry skupia się na przeciwdziaaniu, (eczeniu, kory3owaniu

21



za7urze8 psychicznychI poziomie fizjo(o3icznym, uwz3(ędniajcym fizjo(o3iczne reakcje or3anizmu(udzkie3o, kt9re pojawiaj się wskutek zadziaania 7odJca o charakterze muzyczno R akustycznymI atak2e poziomie o39(noustrojowym, kt9ry zorientowany jest na utrzymanie jedno#ci psychofizycznej. enostatni jest swe3o rodzaju poczeniem dw9ch poprzednich."ymienione zostay r9wnie2 paszczyzny odnoszce się do zastosowania terapii muzyk, w#r9d kt9rychwymienia się: poziom pomocniczy, poziom au3mentatywny, intensywny i 39wny. <a2dy z nich dotyczywykorzystania w mniejszym (u7 większym stopniu terapii muzyk jako #rodka wspoma3ajce3o inne,

podjęte dotychczas dziaania o charakterze terapeutycznoA(eczniczym F. atanson za: /. <ronen7er3er -''4G.@kre#(ono ce(e muzykoterapii o szerokim zakresie oddziaywania terapeutyczne3o i stworzono

precyzyjne podziay terapii muzyk F/. <iery za: /. <ronen7er3er -''4G.

"arto w tym kontek#cie wspomnie* o metodzie audioApsychoA(in3wistycznej stymu(acji D.omatisa, kt9ry podkre#(i istnienie dw9ch podo7nych, a(e jednak odmiennych proces9w w percepcjisuchu: suchania i syszenia. 3odnie z je3o koncepcj, +%yszenie jest za(e2ne od sprawniefunkcjonujce3o ana(izatora suchowe3o i cech 7odJc9w zewnętrznych, suchanie za# zwizane jest39wnie z aktywno#ci psychiczn czowieka. @so7a suchajca #wiadomie nastawia się na od7i9r dJwięk9w F…G. a7urzenia suchania F…G wywouj da(eko idce konsekwencje w zachowaniu danejoso7y F. /. <urkowski i wsp. -''-G. D. omatis uzna, 2e za7urzenia suchania s podstawowymczynnikiem, przyczyniajcym się do powstania za7urze8 mowy, ze szcze39(nym uwz3(ędnieniem jkaniai stworzy metodę stymu(owania funkcji suchowych przez zastosowanie tak zwane3o +ucha

e(ektroniczne3o. Orzdzenie to umo2(iwia usprawnianie funkcji suchania, a(e tak2e czę#ciowo syszenia poprzez stymu(ację funkcji suchowych F. /. <urkowski i wsp. -''-G. Poniewa2 uznaje się, 2e istniejekore(acja między 3osem i mow oraz funkcjami suchowymi, to istotn czę#ci terapii metod omatisa

jest percypowanie wydawanych przez sie7ie, e(ektronicznie przefi(trowanych dJwięk9w w taki spos97, 7y oddziaywa on na najmniej aktywne e(ementy o7szary percepcyjne F. /. <urkowski i wsp. -''-G.Pro3ram stymu(acji skada się z trzech sesji. %esja pierwsza dotyczy 7iernej fazy terapeutycznej, w kt9rejwykorzystywane s, odpowiednio dopasowane pod wz3(ędem trudno#ci oraz dostosowane do specyfikiwynik9w dia3nozy, fi(trowane dJwięki do7ranej muzyki. %esja dru3a i trzecia dotycz aktywne3o etaputerapii, w kt9rej wykorzystywane s odpowiednie testy fonetyczne, czytanie i mowa oraz pewne pasma

przej#ciowe dJwięk9w, kt9re maj aktywizowa* percepcję danych częstot(iwo#ci F. /. <urkowski iwsp. -''-G.

"szystkie te fakty pokazuj, jak o7szerne stay się materiay dotyczce pro7(ematyki

muzykoterapeutycznej i jak wa2na staa się muzykoterapia w procesach terapeutycznych, oraz (eczeniu.erapia muzyk staa się nauk potwierdzan ju2 nie ty(ko (icznymi 7adaniami empirycznymi, a(e przedewszystkim 7udowan na so(idnych podstawach teoretycznych.

@39(nie muzykoterapię dzie(i się na terapię 3rupow i indywidua(n w formach ukierunkowanej,kt9ra wyma3a jak największe3o zaan3a2owania i aktywne3o wsp9dziaania pacjenta oraz w formienieukierunkowanej, kt9ra takiej aktywno#ci nie narzuca FCh. %chwa7e za: /. <ronen7er3er -''4G.

"#r9d rodzaj9w muzykoterapii wymienia się aktywn i pasywn.

/uzykoterapia aktywna zakada zaistnienie ruchu, pewnych aktywno#ci motorycznych, kt9rewinny pojawi* się wskutek dziaania jakie3o# 7odJca muzyczne3o. " 39wnej mierze opiera się ona narytmie, kt9ry uaktywnia pacjenta poprzez np. uzewnętrznianie rozmaitych stan9w psychicznych.Dktywny rodzaj terapii muzyk opiera się w 39wnej mierze na spontanicznej ekspresji, kt9rej

przykadem mo2e 7y* improwizowany ruch ciaa, uza(e2niony od pewnych wa#ciwo#ci muzycznych

dane3o utworu F/. <ronen7er3er -''4G./uzykoterapia receptywna FpasywnaG natomiast opiera się na 7iernym wsuchiwaniu się

pacjenta w podan muzykę o okre#(onym charakterze. 5stotne w tym rodzaju terapii muzyk jest to, 2eopiera się ona na umiejętno#ci suchania muzyki, a więc percypowaniu muzyki w taki spos97, kt9ry

poprzez oddziaywanie na sferę emocjona(n czowieka, wywouj pewne reakcje. 1eceptywna terapiamuzyk opiera się na wykorzystaniu 7odJc9w muzycznych jako tych, kt9re pozwa(aj na uwo(nienieskojarze8, czy odczu*, a zatem ukierunkowuj ich ekspresję pod ktem pewnej pro7(ematyki. "a2ne jestto, 2e paszczyzna semantyczna utworu muzyczne3o po7udza wyo7raJnię, umo2(iwiajc przy tymzachowanie precyzyjno#ci wyo7ra2anych o7raz9w, z3odnych z przypisywanym im danym znaczeniem.Hazowym zao2eniem te3o procesu jest na7ranie przez pacjenta większej pewno#ci sie7ie, r9wnie2 w

precyzowaniu wasnych po3(d9w dzięki wsparciu o emocjona(nym charakterze, kt9re3o udzie(a pacjentowi muzykoterapeuta.

Pasywna muzykoterapia jest najczę#ciej wykorzystywana w przypadku pro7(em9w psycho3ennych, np.nerwicach (u7 choro7ach z o7jawami nerwicowymi, schorzeniach psychosomatycznych, czy psychicznych. Eenera(nie muzykoterapia receptywna szcze39(nie sprawdza się w przypadku (eczeniaos97 z trudno#ciami o podo2u neurofizjo(o3icznym z uwa3i na wyraJn za(e2no#* pomiędzy muzyk i

22



emocjami suchacza F/. aniszewski za: /. <ronen7er3er -''4G. ajczę#ciej wykorzystuje się j a7yosa7i* (u7 usun* pewne o7jawy, wsp9występujce z okre#(on choro7. /uzykoterapię receptywn stosuje się tak2e ce(em udoskona(enia oso7owo#ci, przy uwz3(ędnieniu funkcji komunikacyjnych irozwojowych. ak pisze /. <ronen7er3er, +Proces muzykoterapii receptywnej mo2e stanowi* podstawę dziaa8 i 7y* ukierunkowany ty(ko na jeden, #ci#(e okre#(ony ce(. /o2e 7y* on r9wnie2 zastosowany jakotechnika wspierajca 7dJ uzupeniajca inne techniki terapeutyczne. Ch. %chwa7e proponuje, 7ymuzykoterapia receptywna 7ya tak2e rea(izowana w postaci zor3anizowanych imprez ku(tura(nych,

koncert9w, pre(ekcji muzycznych, recita(i itp. "9wczas jej ce(em jest wywoanie przyjemnych prze2y* idozna8 estetycznych oraz odwr9cenie uwa3i pacjenta od nadmiernej koncentracji na wasnej oso7ie (u7schorzeniu Fcyt. za /. <ronen7er3er -''4a: ;&G.@39(nie w toku zaję* pasywnych odpowiednie do7ranie utwor9w, ich wa#ciwe zestawienie, a tak2erodzaj przeprowadzonej dyskusji s za(e2ne od ce(9w terapii, jej wskaza8 i przeciwwskaza8, pro3ramu ietap9w, a tak2e kryteri9w o7ecnych podczas dia3nozy oraz preferencji muzycznych, jakie pacjent

posiada.

Powszechnie znany jest fakt, 2e muzyka wpywa na or3anizm (udzki. @ddziauje na procesy w poszcze39(nych ukadach narzd9w, re3u(ujc pracę we3etatywne3o ukadu nerwowe3o, czyujedno(icajc pracę ukadu mię#niowe3o poprzez zmienianie napięcia w mię#niach. /uzyka wpywa na

pojawienie się zmian w 3ospodarce wydzie(ania wewnętrzne3o w ukadzie trawiennym, powodujezmiany w parametrach pu(su, oddechu, ci#nienia krwi i tak da(ej. /. <ronen7er3er, powoujc się na ).Eo(eman podaje, 2e +tak o7szerny zakres oddziaywania muzyki jest mo2(iwy dzięki 7(iskiemu poo2eniu

receptor9w suchowych i tzw. m9z3u emocyjne3o, na kt9ry skadaj się: ukad (im7iczny, siateczkowaty,wz39rzowo R podwz39rzowy oraz kora pata skroniowe3o Fcyt. za: /. <ronen7er3er -''4a: 4-G idodaje, 2e rozmaite 7odJce akustyczne, kt9re pojawiaj się, przechodz dro3ę suchow do po7(iskichstruktur nerwowych. @kre#(a, 2e wa#nie na tym rodzaju przewodnictwa niez7ędne3o w percepcji muzykiopiera się muzykoterapia, ze szcze39(nym uwz3(ędnieniem jej form pasywnych.

Poszukujc r92norodnych informacji o tych za(e2no#ciach, okazuje się, 2e istniej r92ne teorieopisujce kore(acje występujce pomiędzy muzyk a or3anizmem czowieka. edn z najwa2niejszych

jest teoria >. H. /eyera, z3odnie z kt9r oddziaywanie muzyki na emocje jest ana(o3iczne do zao2enia,2e okre#(ona emocja powstaje wskutek odpowiedzi na 7odziec (u7 wskutek pr97y uniknięcia reakcji na

7odziec. "edu3 teorii >. H. /eyera, pewne ko(ejno#ci dJwięk9w, 7rzmie8, czy cho*7y rytm9w s traktowane w okre#(onych ku(turach w spos97 natura(ny, poniewa2 o7ejmuj takie schematy muzyczne,kt9re z3odne s z dotychczasowym, znajomym do#wiadczeniem muzycznym. o, co znane, nie jest

zaskakujce, a zatem nie wywouje reakcji emocjona(nych. @pierajc się na tym zao2eniu, >. H. /eyer twierdzi, 2e intensywne emocje wywouje jaka# zmiana w sekwencji muzycznej, kt9ra w pewien spos97zaskakuje suchacza, jest nietypowa (u7 niez3odna z oczekiwanym prze7ie3iem. %chematy muzyczne onieznajomym dotychczas d(a suchacza 7rzmieniu, konstrukcje forma(ne, nieznane ukady dJwięk9w R towszystko przedu2a czas, w kt9rym następuje oczekiwanie odpowiedzi, a zatem powoduje odprę2enie iwyzwo(enie r92norodnych reakcji. 3odnie z teori, Jr9dem emocji i prze2y* emocjona(nych

pojawiajcych się w trakcie percypowania muzyki jest mimowiedne wyapywanie i por9wnywanie pojawiajcych się napię* ku(minacyjnych czy ich rozwiza8 do znanych ju2 so7ie wcze#niej. takiejana(izy por9wnawczej wynika, 2e szy7ko#* narastania napię* ku(minacyjnych wyraJnie wpywa na

pojawienie się zmian w reakcji F/. <ronen7er3er -''4aG. ak podaje /. <ronen7er3er, +e2e(i narastanieku(minacji jest niewie(kie, to nie powoduje ono istotnych zmian w reakcji, a stany napięcia i roz(uJnienia

prze7ie3aj a3odnie. e2e(i natomiast napięcie wzrasta w spos97 znaczny, to roz(uJnienie r9wnie2 jest 7ardziej odczuwane, 3dy2 jest ono 7ezpo#rednio zwizane z uzyskaniem du3o oczekiwane3o odprę2enia

umysowe3o F/. <ronen7er3er -''4a: -4G."arto zauwa2y*, 2e w podo7ny spos97 dziaa reakcja fi3ht or f(i3ht, na kt9rej najprawdopodo7niejwzorowa się >. H. /eyer, tworzc wasn teorię.

)otychczasowe 7adania skoncentrowane na wykorzystaniu muzyki w medycynie pokazuj, 2emuzyka przyczynia się do pojawienia się pewnych emocji, kt9re z ko(ei wpywaj na funkcjonowanieor3an9w wewnętrznych. 1eakcje or3anizmu dotycz w szcze39(no#ci zmian w ukadzie kr2enia, takich

jak: warto#* ci#nienia krwi, częstot(iwo#* akcji serca, temperatura ciaa, minutowe zu2ycie t(enu,e(ektrokardio3raficzne wyznaczniki napię* występujcych w ukadzie we3etatywnym, a(e tak2e

podstawowej przemiany materii, pojemno#ci minutowej o7jęto#ci puc, czy wie(ko#ci samych opor9w wdro3ach oddechowych FH. Hrock(ehurstI /. aniszewskiI . atanson i . KoraI ". 5. /ako(kin i wspI D.i D. /etera za: /. <ronen7er3er -''4aG. /uzyka wywouje te2 zmiany widoczne w reakcjach sk9rno R 3a(wanicznych or3anizmu, czy zmiany rejestrowane przez e(ektroencefa(o3raf w zakresie fa( m9z3owychF/. <ronen7er3er -''4aG. @ddziaywanie muzyki uwidacznia się r9wnie2 w toku proces9w

neurofizjo(o3icznych i poznawczych poprzez aktywowanie czynno#ci m9z3u o charakterze 7ioe(ektrycznym F/. aniszewski za: /. <ronen7er3er -''4aG. 5dentyczn dro3 mo2(iwe jestodczuwanie stan9w odprę2enia o r92nym stopniu. uwa3i na fakt, 2e muzyka wpywa na paszczyznę

23



emocjona(n czowieka, stosuje się j jako dodatkowe narzędzie pozwa(ajce na mode(owanie zachowa8 i psychiki.

Dna(izujc szere3 rozmaitych eksperyment9w, 7adajcych kore(acje pomiędzy muzyk a or3anizmemczowieka, czonkowie Lrancuskie3o %towarzyszenia Hada8 i %tosowania echnik Psychomuzycznych,stworzy(i ostatecznie (istę wa#ciwo#ci (eczniczo R terapeutycznych muzyki, z3odnie z kt9r okre#(onom.in., 2e muzyka po7udza reakcje fizjo(o3iczne i psycho(o3iczne. a(e2y tutaj uwz3(ędni* tak2e istotnyczynnik, jakim jest występowanie indywidua(nych roz7ie2no#ci w sposo7ie wpywania muzyki na

czowieka. "#r9d innych wa#ciwo#ci (eczniczo R terapeutycznych muzyki, uwz3(ędniono tak2e jejo2ywczy wpyw na wyo7raJnię i powizane z ni prze2ycia, aktywowanie reakcji umysowych,

psycho(o3icznych i fizjo(o3icznych jednocze#nie. aznaczono przy tym, 2e reakcje umysowe za(e2 w39wnej mierze od umiejętno#ci zaan3a2owania się w procesy my#(owe, powizane z percypowaniemokre#(onej muzyki. "a2ne jest to, 2e w za(e2no#ci od zastosowania okre#(onych kontrast9w w muzyce, u

pacjenta pojawiaj się r92norodne wahania nastroj9w, wskutek kt9rych pojawiaj się ana(o3iczne d(a nichzachowania. @ddziaywania pomiędzy procesami umysowymi, psycho(o3icznymi i fizjo(o3icznymimo3 7y* wzajemnie powizane i mo3 występowa* w r92nym stopniu i w rozmaitych kom7inacjach,za(e2nych od profi(u same3o pacjenta. >ista podkre#(a tak2e wa2no#* przeana(izowania poszcze39(nyche(ement9w muzyki, takich jak tempo, faktura, harmonia, rytm, czy 7arwa pod ktem ich wpywu naspecyficzny profi( k(ienta. )(a przykadu, muzykę re(aksacyjn cechuje tempo powo(ne, (u7 zwo(nione,a3odna i prosta (inia me(odyczna, spokojny rytm, harmonijne poczenie zestroj9w i umiarkowana,spokojna dynamika o niewie(kich kontrastach. )odatkowo, zaznaczono, 2e muzyka mo2e wzmacnia* (u7

osa7ia* rezu(taty terapii. Przykadowo, je#(i w (eczeniu stosuje się metody nie zawierajce e(ement9wmuzycznych, to najprawdopodo7niej zastosowanie dodatkowo muzykoterapii 7ędzie miao wpywwzmacniajcy (eczenie F/. <ronen7er3er -''4aG.

5stotnym czynnikiem w dziaaniach muzykoterapeutycznych ma charakter do7ranej muzyki,kt9ry wpywa na spos97 jej interpretacji przez pacjenta, determinujc r9wnocze#nie je3o zaan3a2owaniew tok procesu terapeutyczne3o FP. ordoff i C. 1o7ins za: /. <ronen7er3er -''4G.

%koro wa#ciwie wpyw muzykoterapii jest rozpatrywany w tak indywidua(nymkontek#cie, #ci#(e dopasowanym do ka2de3o pacjenta, to od cze3o tak naprawdę za(e2y wpywmuzykoterapii? @kazuje się, 2e muzyka oddziauje na swoje3o suchacza w spos97 su7iektywny. %prawiato, 2e ten sam utw9r muzyczny mo2e 7y* r92norodnie od7ierany przez pojedyncze oso7y, powodujcodmienne reakcje psychofizjo(o3iczne. %u7iektywna jest nie ty(ko wra2(iwo#* na muzykę i jejrozumienie, a(e tak2e spos97 jej prze2ywania. %u7iektywny od7i9r muzyki za(e2y zatem od percepcji

muzyki, przez kt9r rozumie się nie ty(ko 7ierne suchanie muzyki, a(e zdo(no#* do tzw. wsuchiwania się w muzykę. a percepcję muzyki skada się std wie(e r92norodnych e(ement9w, takich jak zaan3a2owanie, wa#ciwe so7ie prze2ywanie muzyki, postrze3anie okre#(onych sekwencji muzycznych zcae3o ich toku i ich ana(iza, zdo(no#* do zauwa2ania wzajemnych powiza8 pomiędzy sekwencjami, czyich odtwarzania, a niekiedy sama umiejętno#* tworzenia muzyki. "#r9d czynnik9w majcych wpyw na

percepcję muzyki wymienia się 7ie2cy stopie8 zainteresowania dan muzyk i zapotrze7owania nasuchanie, stosunek do suchania muzyki, o7ecny stan samopoczucia psychosomatyczne3o, a tak2eza(e2no#* percepcji od wydarze8, kt9re pojawiy się przed momentem rozpoczęcia suchania. /.<ronen7er3er podaje za . atanson, 2e o39(nie czynniki te to przede wszystkim stopie8 wra2(iwo#ciemocjona(nej, 3ust muzyczny i dodaje do nich wcze#niejsze do#wiadczenia suchajce3o, oraz je3oumuzyka(nienie. Czynniki te oddziauj na uformowanie się okre#(onej postawy suchacza, kt9ra podwpywem zmian natę2enia poszcze39(nych czynnik9w, mo2e u(e3a* zmianom. rudno jest zatem okre#(i*

jednoznacznie postawę suchacza do muzyki. )odatkowym utrudnieniem jest fakt, 2e terapeuta nie mo2e

zapo7iec pojawieniu się reakcji emocjona(nej z uwa3i na 7rak mo2(iwo#ci scharakteryzowania stopnianatę2enia danej emocji, występujcej u pacjenta. edyne, co muzykoterapeuta jest w stanie zro7i*, to wspos97 powierzchowny zana(izowa* emocje i uczucia, jakie pojawiaj się w wyniku suchania okre#(onejmuzyki F. atanson za: /. <ronen7er3er -''4aG.

"pyw na postrze3anie muzyki w okre#(ony spos97 mo3 mie* tak2e wra2enia suchowe powizane z3o#no#ci, czy 7arw dJwięku. Przykadowo, dowiedzione zostao, 2e 7arwa 7rzmieniowa f(etu mawpyw na zwa(czanie (ęku, za# dJwięk ksy(ofonu o7ni2a poziom a3resji. "a#ciwy do79r instrument9wmuzycznych w utworze staje się zatem niezwyk(e istotny w terapii, poniewa2 odpowiednie zestawienieko(orystyki 7rzmieniowej poszcze39(nych instrument9w pozwa(a koncentrowa* się na muzyce poprzezskupienie uwa3i suchacza. Harwa wpywa zatem na (udzkie doznania estetyczne i wra2enia emocjona(ne,sprawiajc, 2e czowiek poddaje się oddziaywaniom muzyki F/. <ronen7er3er -''4aG.

est niemo2(iwe, a7y w spos97 precyzyjny opisa* oddziaywanie muzyki na or3anizm (udzki,

3dy2 wpyw muzyki pojawia się na wie(u paszczyznach, np. emocjona(nej, estetycznej, czyfizjo(o3icznej. )zieje się tak, poniewa2 uznaje się, 2e ukad nerwowy czowieka #ci#(e zespa(a ciao,my#(i i emocje w jeden tw9r, uznawany za o39(nie funkcjonujc jednostkę FC. Kannaford za: /.<ronen7er3er -''4G. @pisujc oddziaywanie muzyki na o#rodkowy ukad nerwowy, to wpywa ona

26



przede wszystkim na zmiany emocjona(ne, kt9re zauwa2a(ne s podczas suchania muzyki i przejawiaj się prze2ywaniem takich stan9w jak zdenerwowanie, rado#*, smutek, strach (u7 wyciszenie. mocjeodzwiercied(aj kondycję ciaa i mo3 w ten spos97 nie#* umysowi informację o cie(e FD. )amasio za:/. <ronen7er3er -''4G. o, w jaki spos97 muzyka potrafi oddziaywa* na uczucia, pozwa(a nauksztatowanie się pewnych sposo79w na prze2ywanie muzyki, kt9re s odmienne u ka2de3o suchacza./uzyka nie musi uczu* zawiera*, a mimo to mo2e wywoywa* uczucia skrajnie r92ne u konkretnychod7iorc9w F/. Przychodzi8skaA<aciczak za: /. <ronen7er3er -''4G.

Hez wz3(ędu na to, jaki spos97 aktywizowania muzyczne3o w terapii zostanie zastosowany,muzyka pozwa(a na zharmonizowanie 2ycia psychiczne3o. a(e2y jednak pamięta*, 2e emocje, jakiewywoa dana muzyka, przyczyniaj się do zmian fizjo(o3icznych or3anizmu R pozytywnych (u7ne3atywnych.

&.0 astosowanie technik re(aksacyjnych/ajc przed oczami o7raz re(aksu i technik re(aksacyjnych, warto zastanowi* się jak wiedzę na

temat tych zjawisk zastosowa* w praktyce, a przede wszystkim jak wykorzysta* ich znajomo#* w terapii(o3opedycznej.

K. Henson, ameryka8ski kardio(o3, kt9ry sprecyzowa definicję reakcji re(aksacyjnej, podajecztery warunki, 7ez spenienia kt9rych owa reakcja re(aksacyjna nie mo2e wystpi* Fza: >. <u(matycki&$$$aG. % to: spokojne, wyizo(owane miejsceI wy3odna pozycja ciaaI skoncentrowanie umysuI

pasywna i o7serwujca postawa. o wa#nie te cztery warunki na(e2y nieustannie mie* na uwadze w prze7ie3u zaję* re(aksacyjnych. <a2dy z wy2ej wymienionych e(ement9w, warunkujcych wystpieniereakcji re(aksacyjnej zostanie om9wiony za >. <u(matyckim F&$$0G.

Pomieszczenie, w kt9rym przeprowadzana 7ędzie re(aksacja, nie powinno 7y* przede wszystkimw jakimko(wiek stopniu po7udzajce. /ajc na uwadze r92norodne czynniki aktywizujce ukadnerwowy poprzez zmysy, warto o3raniczy* takie Jr9da. Owa3a pacjenta nie mo2e 7y* skupiona na

jakimko(wiek wra2eniu zmysowym pochodzcym z otoczenia, w kt9rym się znajduje. @39(n zasad pozwa(ajc na dostosowanie otoczenia do pacjenta jest o3raniczenie (u7 wye(iminowanie wsze(kichmo3cych stymu(owa* 3o 7odJc9w./iejsce przystosowane do przeprowadzania re(aksacji powinno 7y* przede wszystkim ciche. ie musi to

7y* miejsce ce(owo izo(owane akustycznie, natomiast warto, a7y 7yo odseparowane od Jr9de haasu odowo(nym pochodzeniu. e#(i miejscem, w kt9rym od7ywa* się ma sesja jest szkoa, to na(e2y zad7a* oto, 7y pomieszczenie 7yo odda(one od sa(i muzycznej, okna wychodzce na u(icę powinny 7y*zamknięte i 3enera(nie na(e2y zad7a* o to, a7y w trakcie sesji nie pojawiay się dowo(ne 7odJcedJwiękowe, za7urzajce koncentrację pacjenta. %a(a mo2e 7y* wyciszona przez wykorzystaniewykadziny podo3owej i rozwieszenie zason.

Pomieszczenie takie nie mo2e posiada* specyficznych d(a sie7ie zapach9w, jakie pojawiaj się np. w

sa(ach chemicznych, kuchniach, ma3azynach. Przy tym do7rze 7yo7y, 7y przed sesj re(aksacyjn pomieszczenie zostao przewietrzone, a7y nie wywoywa* skojarze8 zapachowych, za7urzajc uwa3ę pacjenta.e#(i chodzi o wystr9j, to pomieszczenie odpowiednio przystosowane do terapii re(aksacyjnej powinnocechowa* się minima(nym wyposa2eniem, (u7 nawet je3o 7rakiem. /e7(e, znajdujce się w pokoju

powinna cechowa* przede wszystkim u2yteczno#* d(a ce(9w re(aksacyjnych. /o3 znajdowa* się zatemsiedziska, przydatne w rozmowie tu2 po sesji re(aksacyjnej, materace, koce, czy karimaty. e#(i wre(aksacji 7ędzie wykorzystywana muzyka, warto pozostawi* w pomieszczeniu jaki# sprzęt 3rajcy."a2ne, a7y o#wiet(enie 7yo przyciemnione, o3raniczajc tym samym aktywno#* wzrokow i tworzcspecyficzny d(a re(aksacji nastr9j. astosowanie w wystroju takich e(ement9w, kt9re pomo3 wwyciszeniu, uspokojeniu jest jak naj7ardziej po2dane. Pok9j powinien cechowa* ad, porzdek iczysto#*.emperatura w pomieszczeniu r9wnie2 powinna sprzyja* re(aksacji, a zatem czynno#ciom pasywnym.

re3uy wiadome jest, 2e nieco podwy2szona temperatura sprzyja uspokojeniu i wyciszeniu."szystko to ma na ce(u o3raniczenie Jr9de zewnętrznych, majcych 7ezpo#redni wpyw na oso7y

poddajce się re(aksacji F>. <u(matycki &$$0G.

2



Przyjmuje się, 2e dostosowanie otoczenia d(a ce(9w re(aksacyjnych ma tym większy wpyw, im 7ardziej 3rupa pacjent9w jest niedo#wiadczona. " pomieszczeniu wa#ciwie przy3otowanym do ce(9wre(aksacyjnych r9wnie2 oso7y o niskim pro3u po7ud(iwo#ci i majce trudno#ci w pohamowaniu wasnejaktywno#ci, atwiej daj so7ie radę. Co więcej, do o7u tych kate3orii mo2na za(iczy* modzie2 w wiekudorastania i dzieci F>. <u(matycki &$$0G.

)ru3im warunkiem, niez7ędnym do spenienia przy stosowaniu technik re(aksacyjnych jest przyjęcie przez pacjenta pozycji, od kt9rej za(e2y umiejętno#* wyuczone3o #wiadome3o i

natychmiastowe3o roz(uJnienia masy mię#niowej."a2ne, a7y pozycja taka 7ya wy3odna, nie krępowaa ruch9w, nie sprzyjaa napięciom mię#niowym.Powinna 7y* r9wnie2 dopasowana do mo2(iwo#ci pacjenta. Poszcze39(ne trenin3i opisuj konkretne

pozycje niez7ędne w prze7ie3u procesu re(aksacyjnym, jednak 3enera(nie stosuje się jedn z pięciuuniwersa(nych pozycji.Pierwsza pozycja to pozycja (e2ca na p(ecach. " tym uo2eniu ramiona (e2 wzdu2 tuowia z do8miopartymi 3rz7ietow stron o podo2e. )onie powinny zosta* otwarte i nie powinny 7y* zaci#nięte w

pię#ci. o3i (e2 pasko na ziemi, w od(e3o#ci okoo ;' cm od sie7ie, ze stopami skierowanymi pa(uchami na zewntrz. Eowa powinna 7y* utrzymana prosto, 7ez z7ędne3o odchy(ania w ty,kierowania jej na 7oki, czy przyci3ania pod7r9dka do oko(ic szyi. " tej pozycji oczy pozostaj zamknięte, za# p(ecy przy(e3aj do podo3i. Pozycja (e2ca na p(ecach jest pozycj naj7ardziej wy3odn iuniwersa(n i sprawdza się przy tym w ka2dym rodzaju stosowanej techniki re(aksacyjnej.)ru3 pozycj jest pozycja (e2ca na 7rzuchu, w kt9rej to k(atka piersiowa przy(e3a do podo2a, ręce s

u3ięte w stawach okciowych, za# donie stanowi oparcie d(a po(iczka, przy(e3ajc stron chwytn doziemi. Eowa o7r9cona w 7ok spoczywa na doniach. o3i w tym ustawieniu spoczywaj w od(e3o#ci naszeroko#* 7ioder od sie7ie, za# stopy skierowane s pa(uchami do #rodka. @czy r9wnie2 s zamknięte.rzeci pozycj jest pozycja p9siedzca, kt9r z re3uy wykonuje się na pododze, opierajc się o #cianę,a(e mo2na tak2e wykonywa* j opierajc się o za39wek fote(a z no3ami opartymi o przysunięte krzeso." pozycji tej pacjent przysunięty jest jak naj7(i2ej #ciany, o kt9r opiera p(ecy oraz utrzymywan prosto3owę. o3i (e2 pasko na ziemi, za# donie spoczywaj otwarte na udach (u7 na pododze. @czy tak2es zamknięte.Czwarta pozycja to pozycja siedzca na krze#(e z oparciem, w kt9rej o oparcie oparta jest jak największaczę#* p(ec9w, za# 3owa mo2e 7y* utrzymywana prosto (u7 opuszczona nieco w d9. %topy oparte s na

pododze, rozstawione na szeroko#* 7ioder, a donie (e2 swo7odnie na udach, stykajc się z nimi czę#ci 3rz7ietow. @czy r9wnie2 przymknięte.

Pita pozycja to pozycja siedzca 7ez oparcia, popu(arna pod nazw pozycji doro2karskiej (u7 woJnicy." przeciwie8stwie do pozycji (e2cej na p(ecach, pozycji tej raczej nie za(eca się do stosowania d(a os97 pocztkujcych. ie u(e3a jednak wtp(iwo#ci, 2e pozycja ta jest mo2(iwa do wykorzystania niema( wka2dym miejscu. astosowanie pozycji uatwia wyo7ra2enie so7ie 7ycia zmęczonym (u7 znu2onym,zasypiajcym doro2karzem. 5stniej dwie wersje pozycji woJnicy. @7ie zakadaj, 2e pacjent siada wdowo(nym miejscu poz7awionym oparcia. " pierwszej wersji pozycji no3i s niewie(e rozchy(one iz3ięte w ko(anach pod ktem prostym, a stopy oparte o podo2e. E9rna czę#* ciaa pacjenta i je3o 3owas nieco pochy(one, a 7arki (ekko opadaj do przodu. 1ęce (e2 uko#nie, oparte przedramionami o uda,za# donie zwisaj w spos97 swo7odny pomiędzy udami. " dru3iej wersji uo2enie n93 nie zmienia się,natomiast 39rna czę#* ciaa jest pochy(ona do przodu, za# 3owa swo7odnie opada. " tej pozycji okcieoparte s na ko(anach i stanowi podporę d(a wychy(one3o w prz9d ciaa. )onie zwisaj swo7odnie F>.<u(matycki &$$0G.

<iedy spenione s ju2 warunki dotyczce otoczenia, a pacjent spoczywa w odpowiedniej

pozycji re(aksacyjnej, wa2ne staje się skupienie uwa3i pacjenta. erapeuta mo2e skupi* uwa3ę pacjentaza pomoc s9w, kt9re do nie3o kieruje. " prze7ie3u re(aksacji zar9wno su3estywnych, jak i tychopartych o dziaanie fizyczne, wypowiadanie po(ece8 staje się spraw k(uczow. "a2ne jest, a7ywypowiedzi kierowane do pacjenta miay formę prost i 7yy kr9tkie, za# 3os skupia uwa3ę pacjenta,stanowic to d(a wykonywanych przez nie3o czynno#ci. Eenera(nie 3os taki powinien 7rzmie*

przyjaJnie, me(odyjnie i spokojnie, a frazy wypowiadane przez terapeutę powinny 7y* spowo(nione. atę2enie 3osu powinno 7y* umiarkowane, dopasowane do od7iorcy. "szystkie e(ementy 3osowe maj za zadanie zsynchronizowa* funkcjonowanie or3anizmu od7iorcy z nastrojem spokoju, re(aksu,rejestrowane3o w 3osie terapeuty. %tanowi tak2e dro3ę do pasywnej i o7serwujcej postawy pacjenta." takim wypadku ro( pacjenta jest jedynie dostosowanie się do po(ece8 wy7rzmiewajcych z 3osuterapeuty, co wywouje postawę poddania się kontro(ujcemu sytuację terapeucie.

Podo7nie, jak w przypadku ka2dej terapii, przy stosowaniu technik re(aksacyjnych mo3 pojawi*

się pewne utrudnienia, kt9re >. <u(matycki F&$$0G ujmuje w trzy kate3orie. Pierwsza kate3oria wi2e się z zastosowaniem technik re(aksacyjnych po raz pierwszy, 3dzie niejednokrotnie pojawia się atmosferanietypowe3o roz(uJnienia, skutkujca #miechem ze strony uczestnik9w. Dutor proponuje, a7y w takich

przypadkach zastosowa* parę metod, e(iminujcych takie zachowanie, o kt9rych szerzej pisze w swojej

2



pracy. )ru3a kate3oria wi2e się z mo2(iwo#ci pojawienia się niekontro(owanych reakcji w odpowiedzina pojawienie się reakcji re(aksacyjnej. aki rodzaj odrea3owania ma charakter oso7isty i mo2e

powodowa* uczucie dyskomfortu d(a pacjenta przed terapeut. "a2ne jest, a7y w takim wypadku potraktowa* sprawę natura(nie i stanowi* d(a pacjenta oparcie. 1e(acja terapeuta R pacjent powinnaopiera* się na pewnym zaufaniu. rzecia kate3oria pro7(em9w wi2e się z proksemik. Omiejętno#*wyczuwania i zachowania dystansu przestrzenne3o jest niez7ędna w zastosowaniu technik re(aksacyjnych. iestety, niekt9re techniki opieraj się na kontakcie dotykowym, tak jak w metodzie

"intre7erta, co mo2e 7y* niekorzystnie od7ierane przez pacjenta i powodowa* powstawanie uczuciadyskomfortu i niepokoju, uniemo2(iwiajc wywoanie re(aksu. erapeuta powinien posiada* zatem du2ewyczucie i wra2(iwo#*, a7y rozpoznawa* takie sytuacje i im zapo7ie3a* F>. <u(matycki &$$0G.

"a#ciwo#ci, jakie niesie ze so7 trenin3 re(aksacyjny maj korzystny wpyw na charakter schorze8, jakie często spotykane s w (o3opedii. " szcze39(no#ci techniki re(aksacyjne za(ecane s oso7om z dyzartri (u7 pacjentom jkajcym się.

-.&. Charakterystyka wy7ranych za7urze8 mowy, w kt9rych mo2(iwe jest zastosowanie re(aksacji.

-.&.&. kanie.

" (iteraturze naukowej i pracach 7adawczych zna(eJ* mo2na (iczne definicje jkania, kt9reukazuj specyfikę te3o zjawiska z rozmaitych perspektyw. uwa3i na zainteresowanie jkaniem

przedstawicie(i r92nych dyscyp(in naukowych: medycznych, psycho(o3icznych, peda3o3icznych,socjo(o3icznych, (in3wistycznych i (o3opedycznych, powstao wie(e niejedno(itych uję* te3o zjawiska F."oJniak &$$;I ". <ostecka -''4G.

" naukach medycznych stanowiska specja(ist9w wo7ec jkania przedstawiaj się dwojako.edno ze stanowisk charakteryzuje jkanie jako trudno#ci w m9wieniu o podo2u psycho3ennymI dru3ienatomiast podkre#(a znaczenie za7urze8 w funkcjonowaniu jder podkorowych. @7ie 3rupy

przedstawiaj jkanie jako choro7ę, za# jej patomechanizm jako spastyczno#* o7ecn w ruchach mię#ninarzd9w artyku(acyjnych, krtani oraz oddechowych, pojawiajc się wskutek rozpadu or3anizacjiruchowej powy2szych or3an9w. Przedstawicie(e nauk medycznych przychy(aj się do stanowisk

powizujcych jkanie z +o7jawami nerwicowymi, stanem psychicznym pacjenta, op9Jnionym rozwojem psychicznym, uwarunkowaniami dziedzicznymi oraz wpywami #rodowiska Fza: . "oJniak &$$;: ;&;A;&4G.

Psycho(o3ia i peda3o3ika rozpatruj jkanie podo7nie, przy czym peda3o3ika wyraJnieeksponuje aspekt #rodowiskowy, natomiast psycho(o3ia sprzeciwia się traktowaniu jkania jako jednostkichoro7owej, podkre#(ajc znaczenie psycho3enne jkania F. "oJniak &$$;G.

>o3opedzi ujmuj zjawisko jkania, pr97ujc inte3rowa* spostrze2enia 7adaczy poprzedniowymienionych dyscyp(in. %kupiaj oni jednak swoj uwa3ę na naj7ardziej dostrze3a(nych symptomach,

jakimi s za7urzenia pynno#ci m9wienia, oparte, ich zdaniem, na trudno#ciach prozodycznych,stanowicych 7azę d(a jkania. @pis jkania rozpoczynaj zatem od ana(izy tych trudno#ci. . "oJniak

podaje, 2e: +Char(es Zan 1iper okre#(a jkanie jako za7urzenie czasu i prozodii mowy. )o znieksztace8tych e(ement9w, na kt9re z fonetyczne3o punktu widzenia skadaj się stopniowanie dynamiczne,me(odia i rozczonkowanie czasowe, Zon ssen dodaje jeszcze tempo m9wienia i 7arwę 3osu. >eon<aczmarek nazywa jkanie za7urzeniem su7stancji języka w paszczyJnie suprase3menta(nej. "ynika to

z podziau za7urze8 mowy dokonane3o przez >. <aczmarka w oparciu o skadniki wypowiedzi sownej.%kadniki te to: tre#*, forma językowa i su7stancja foniczna w paszczyJnie se3menta(nej F3oskiG isuprase3menta(nej Fakcent, rytm, me(odiaG F. "oJniak &$$;: ;&4G.

%po#r9d (icznych definicji jkania, większo#* z nich kadzie nacisk na je3o przyczyny (u7o7jawy i uwz3(ędnia spos97 patrzenia specja(isty danej dyscyp(iny na zjawisko. wyk(e definicje takie

podawane s w spos97 opisowy, np.: A +przerwa w m9wieniu, w kt9rej oso7a jkajca się wie, co chce powiedzie*, a(e nie jest w stanie te3ouczyni* ze wz3(ędu na mimowo(ne powt9rzenia, przeci3anie 3osek, 7(oki mowy F1. Hyrne za: ".<ostecka -''4: &4G, A +zachowanie postrze3ane jako jkanie przez wiary3odne3o, wyspecja(izowane3o o7serwatora, kt9ry

pozostaje we wz3(ędnej z3odno#ci opinii z innymi o7serwatorami F@. H(oodstein za: ". <ostecka -''4:&4G, A +niepynno#* m9wienia wynikajca z dyskoordynacji mię#ni aparatu mowy z towarzyszcymi jejreakcjami (ękowymi i nadmiernym napięciem mię#niowym F. n3ie(I Ch. Zan 1iper za: ". <ostecka-''4: &4G.

27



. arkowski, poszukujc definicji jkania, kt9ra ujedno(icia7y spostrze2enia 7adaczy wie(udziedzin, uwz3(ędni pię* aspekt9w te3o zjawiska: aspekt prozodyczny, neuropsycho(in3wistyczny,oso7owo#ciowy, medyczny, socjo(in3wistyczny. Dspekt prozodyczny dotyczy R jak sama nazwa wskazuje

R trudno#ci prozodycznych, jakie o7ecne s w jkaniu. " tym ujęciu jkanie jest więc +za7urzeniem pynno#ci, tempa i rytmu m9wienia, spowodowanym nadmiernym napięciem mię#ni oddechowych,fonacyjnych, artyku(acyjnych Fza: ". <ostecka -''4: &4G. " aspekcie neuropsycho(in3wistycznym,+jkanie jest kom7inacj niepynno#ci semantycznoAsyntaktycznej i niepynno#ci fizjo(o3icznej,

powstaych na skutek desynchronizacji trzech p(an9w or3anizacji wypowiedzi: tre#ci, formy językowej isu7stancji fonicznej Fza: ". <ostecka -''4: &4G. Dspekt oso7owo#ciowy uwz3(ędnia fakt, 2e nie na(e2yrozpatrywa* jkania jako jednostkę choro7ow, (ecz powinno się uwz3(ędni* przede wszystkimczowieka jkajce3o się, kt9re3o oso7owo#* nie dziaa prawidowo. Dspekt medyczny ukazuje zjawisko

jkania jako nerwicę mowy, natomiast aspekt socjo(in3wistyczny kadzie nacisk na trudno#* o7ecn wsprawno#ci językowej Fza: ". <ostecka -''4G.

"skutek interdyscyp(inarno#ci poję* jkania, nie udao się ostatecznie okre#(i*, czy jkanie jestchoro7, czy te2 o7jawem choro7yI nerwic mowy, czy jedynie jej symptomemI za7urzeniem mowy,trudno#ciami w komunikowaniu się sownym, czy te2 nawykowym niewa#ciwym zachowaniemwer7a(nymI syndromem, czy o7jawem F". <ostecka -''4G. Poza r92norodno#ci poję* jkania, usta(enie

precyzyjnej definicji uniemo2(iwia wie(o#* etio(o3ii i zakres występowania jkania, a(e tak2ehierarchizacja charakterystycznych, wyr92niajcych zjawisko cech F. "oJniak &$$;G.

"szystkie te fakty w wysokim stopniu utrudniaj podanie komp(etnej, u#ci#(onej definicji jkania. Pr97ę tak R d(a potrze7 praktyki (o3opedycznej R podj . "oJniak, kt9ry za podstawowy ce( przyj odr92nienie zjawiska jkania od za7urze8 o podo7nych cechach. )efiniuje on jkanie jako+za7urzenie, na kt9re skada się zesp9 wzajemnie warunkujcych się o7jaw9w, opisywanych na trzechr92nych poziomach: językowym, psychicznym i neuro(o3icznoAfizjo(o3icznym F. "oJniak -''$.&'.&-I

por. . "oJniak &$$;G.

Charakteryzuje zatem specyficzne wa#ciwo#ci niepynno#ci mowy u os97 jkajcych się następujco: A niepynno#* m9wienia d(a jkania jest większa ni2 0A&'\. " normatywnej niepynno#ci m9wienia

procent ten nie przekracza warto#ci 0. A przerwy w m9wieniu nie trwaj du2ej ni2 - sekundy. A tempo m9wienia os97 jkajcych się jest nieharmonijne z czę#ciej występujcym tempem wo(nym. )(aodr92nienia jkania od innych aspekt9w za7urze8 pynno#ci mowy, w normatywnej niepynno#ci tempom9wienia jest norma(ne, za# w tachy(a(ii i 3iekocie tempo jest wyraJnie przyspieszone. A w jkaniu pojawia się przedu2anie 3osek oraz częstsze ni2 jednokrotne powt9rzenia 3osek orazsy(a7. )(a odr92nienia, w normatywnej niepynno#ci mowy mo3 pojawi* się zwyk(e jednokrotne

powt9rzenia cao#ci danych fraz, s9w, sy(a7, czy te2 3osek, natomiast w 3iekocie zauwa2a się r9wnie2 przeci3nięcia 3osek, a(e tak2e 3u7ienie sy(a7 i 3osek, za# powt9rzenia dotycz 39wnie pojedynczychsy(a7. A w jkaniu odpowiedJ na pytanie jest op9Jniona, podczas 3dy w mowie normatywnej zdarzaj się

przerwy wypywajce z faktu zastanawiania się nad odpowiedzi. A zar9wno w jkaniu, jak i w 3iekocie pojawiaj się dJwięki dodatkowe.Poziom psychiczny o7jaw9w jkania dotyczy przede wszystkim uczu* powizanych z frustracj, oraz(ękiem. wyk(e (ęk o7ecny w jkaniu wi2e się z niechęci do m9wienia, o7aw przed m9wieniemF(o3ofo7iaG. kaniu towarzyszy tak2e poczucie winy i zani2one poczucie wasnej warto#ci.Poziom neuro(o3icznoAfizjo(o3iczny dotyczy przede wszystkim spastyczno#ci w ruchach mię#niowychoraz o7ecno#ci dodatkowych reakcji fizjo(o3icznych. . "oJniak wymienia tutaj: A rozpad koordynacji ruchowej narzd9w 7iorcych udzia w m9wieniu: narzd9w oddechowych,fonacyjnych, oraz artyku(acyjnych. )otyczy to tak2e mię#ni mimicznych i ruch9w 3estyku(acyjnych. A charakterystyczn cech jkania jest tak2e o7ecno#* tzw. wsp9ruch9w, przypominajcych tikinerwowe." przypadku zjawisk innych ni2 jkanie, w kt9rych występuje niepynno#* mowy, nie zauwa2a się 2adnych o7jaw9w na poziomie psychicznym i neuro(o3icznoAfizjo(o3icznym. @7jawy te wa#ciwe s

jedynie d(a jkania F. "oJniak -''=G.

5stnieje wie(e potencja(nych przyczyn, kt9re mo3 powodowa* jkanie, jednak ich weryfikacjanastępuje w toku ko(ejnych 7ada8 naukowych i aktua(nie nie ma mo2(iwo#ci poda* w spos97 ostateczny inie7udzcy wtp(iwo#ci okre#(onej przyczyny powodujcej jkanie. Propozycje metod i technik terapii

jkania su3eruje się raczej intuicyjnie i weryfikuje się je w spos97 eksperymenta(ny. ie istniej dowodynaukowe uzasadniajce suszno#* danych technik. )o7ranie odpowiedniej metody terapeutycznej w

przypadku jkania ocenia się przez jej skuteczno#* i na tej podstawie, wraz z uprzednio wykorzystanymi

28



technikami dia3nostycznymi, wysnuwa się i potwierdza (u7 o7a(a przypuszcza(ne przyczyny wystpienia jkania w okre#(onym przypadku.

%po#r9d teorii przyczynowych, jakie mo3 mie* wpyw na pojawienie się jkania wymienia się teorie dotyczce niekomp(etne3o (u7 anorma(ne3o wzorca dominacji p9ku(i m9z3owych, teorieza7urzonej kontro(i Fautokontro(iG suchowej, teorie powizane z za7urzeniami ze3ara m9z3owe3o (u7za7urzeniami kontro(i motorycznej narzd9w artyku(acyjnych oraz teorie deficyt9w w zakresiesynchronizacji, przy3otowania i rea(izacji mowy F. "oJniak -''-G. <a2da z tych teorii odwouje się domechanizmu pynne3o m9wienia, kt9ry R z3odnie z definicj (in3wistyczn F(o3opedycznG jkania R jestza7urzony u os97 jkajcych się.

Pod pojęciem +pynno#* m9wienia rozumie się +7ezpro7(emowe 7udowanie ci3u foniczne3ozrozumiae3o d(a od7iorcy F. "oJniak &$$;: ;&0G, natomiast pod pojęciem +niepynno#ci m9wieniana(e2y rozumie* wycznie te e(ementy, kt9re w szcze39(ny spos97 utrudniaj tworzenie ci39wfonicznych, powodujc r9wnocze#nie u od7iorcy komunikatu pro7(emy w je3o rozumieniu F. "oJniak &$$;G.

a pynno#* mowy skada się zatem tempo m9wienia, i(oczas, rytm mowy, koartyku(acja i prze7ie3 me(odyczny.a tempo m9wienia przyjmuje się (icz7ę 3osek wypowiadanych w sekundach. " normie tempo towynosi przeciętnie 0A&' 3osek, nie w(iczajc pauz FVon ssenI "ierzchowska za: . "oJniak &$$;G.

Pod pojęciem i(oczasu rozumie się du3o#* trwania okre#(onej 3oski, kt9ra za(e2na jest od systemufono(o3iczne3o dane3o języka i mo2e przeksztaca* posta* wypowiedzi. )oda* na(e2y, 2e +przedu2aniedJwięku w istotny spos97 za7urza nadawanie i od7i9r wypowiedzi F. "oJniak &$$;: ;&0G.1ytm mowy to inaczej +okresowe powtarzanie się identycznych i identycznie uporzdkowanych

proces9w, poczonych w jedn cao#* szczytem dynamicznym. astępujce po so7ie odcinki czasowenie musz 7y* jednakowe, a(e przewa2a tendencja do re3u(arne3o, uporzdkowane3o w czasie następstwa

przycisku i 7raku przycisku. SS... cze3o wynika, 2e musimy odczuwa* jako rzecz nieprzyjemn, 3dym9wca ro7i z7yt du3ie przerwy pomiędzy poszcze39(nymi wypowiedziami. )(ate3o te2 sam m9wca, zchwi(, 3dy u#wiadomi so7ie za7urzenia rytmiczne, stara się je wyr9wna* za pomoc 3osek (u7 wyraz9wMwypeniajcych pustkęN...TT F. "oJniak &$$;: ;&0I Von ssen za . "oJniak &$$;: ;&0G<oartyku(acja wi2e się ze zdo(no#ci do zmiany ruch9w narzd9w artyku(acyjnych z jedne3o ukadu winny, wczajc w to tak2e mo2(iwo#* nakadania się takich ukad9w na sie7ie.Prze7ie3 me(odyczny to inaczej intonowanie wypowiedzi, czy(i nadawanie zdaniom charakteru

pytajce3o, czy twierdzce3o. 5ntonację pytajc charakteryzuje tzw. antykadencja, natomiast intonację twierdzc R kadencja.

daniem . arkowskie3o F&$=!G, jkanie ujawnia się w czterech paszczyznach: (in3wistycznej, psycho(o3icznej, socjo(o3icznej i fizjo(o3icznej. @pisuje on o7ecno#* poszcze39(nych o7jaw9w jkaniaoraz ich nasi(enie w za(e2no#ci od stopnia rozwoju jkania. /o2na tutaj wyraJnie zauwa2y*, 2e jkanie

jest dynamicznym procesem, zmiennym w czasie.miany o7jaw9w w paszczyJnie (in3wistycznej dotycz przede wszystkim: nasi(enia, często#ciwystępowania oraz typu niepynno#ci.

a poziomie psycho(o3icznym najistotniejszym e(ementem jest samo#wiadomo#* niepynno#ci, kt9raskutkuje pojawieniem się niesprzyjajcych emocji o r92nym nasi(eniu, np. (ęku, a3resji, frustracji,

poczucia winy, niskie3o poczucia wasnej warto#ci. "spomniane reakcje emocjona(ne wchodz wza(e2no#* z psycho(o3icznymi mechanizmami o7ronnymi, za7urzajc w odpowiednim stopniu i zasię3u

oso7owo#* oso7y jkajcej się. perspektywy socjo(o3icznej pojawia się o3raniczenie we wchodzeniu w interakcje wer7a(ne, kt9re wza(e2no#ci od stopnia zaawansowania jkania mo2e o7jawia* się o7ni2eniem aktywno#ci, o3raniczeniemkontakt9w towarzyskich, unikaniem (u7 wycofywaniem się z r92norodnych oko(iczno#cikomunikacyjnych, skracaniem rozm9w.@7jawy zauwa2a(ne w paszczyJnie fizjo(o3icznej dotycz zwiększenia się napięcia w o7rę7ie mię#niaparatu mowy, kt9re rozprzestrzenia się na inne partie mię#niowe, powodujc pojawianie się wsp9ruch9w. e ostatnie ujawniaj się najczę#ciej w o7rę7ie partii mię#niowych ko8czyn, tuowia itwarzy.

%topie8 rozwoju jkania jest R zdaniem . arkowskie3o R +wypadkow zmian zachodzcych w paszczyJnie: (in3wistycznej, psycho(o3icznej, socjo(o3icznej i fizjo(o3icznej, kt9re wzajemnie się warunkuj F. arkowski &$=!: --G

1. Hyrne dzie(i o7jawy jkania na jawne, kt9re zauwa2a(ne s d(a od7iorcy komunikatu i ukryte,kt9re s niezauwa2a(ne d(a suchacza. e ostatnie dotycz wewnętrznych pro7(em9w zwizanych z

jkaniem, takich jak: samo#wiadomo#* jkaniaI ukrywanie o7jaw9w jkania, (ęk powizany z

29



komunikowaniem się sownym i pewnymi sytuacjami komunikacyjnymi oraz unikanie rozmaitychsytuacji, os97, wyraz9w (u7 cakowite zaniechanie kontakt9w spoecznych i izo(owanie się Fza: ".<ostecka -''4G.

wyk(e stopnie rozwoju jkania 7yy opisywane przez wie(u r92nych 7adaczy, między innymi D./itrynowicz, Ch. Zan 1iperNa, ContureNa, "u(ffa oraz Dsatianni i innych Fza: . arkowski &$=!G. )(aniniejszej pracy najwa2niejsze jest jednak to, 2e o7jawy jkania staj się tym si(niejsze, im 7ardziejzaawansowane3o stadium rozwoju dotycz. Hez wz3(ędu na nazewnictwo poszcze39(nych autor9w,odnoszce się do faz jkania, opisywane przez nich o7jawy s do sie7ie w du2ym stopniu z7(i2one.

" podsumowaniu na(e2y stwierdzi*, 2e jkanie jest zjawiskiem widzianym oczami wie(u 7adaczy jako dynamiczny i zmieniajcy się proces, prze7ie3ajcy r9wno(e3(e w paszczyznach: psycho(o3icznej, fizjo(o3icznej, socjo(o3icznej, (in3wistycznej, ujawniajcy się jako swoisty o7razo7jaw9w wa#ciwych d(a danej jednostki. a o7raz ten wpywa w du2ym stopniu aspekt psycho(o3iczny,kt9ry uwz3(ędnia wpyw ne3atywnych emocji: strachu, czy zdenerwowania, na kt9rych opiera się stres."#r9d metod terapeutycznych za(ecanych w terapii os97 jkajcych się, metody re(aksacyjne zajmuj u3runtowan pozycję Farkowski &$=!G. 1e(aksacja ma za zadanie wywoa* stan roz(uJnienia poprzezo7ni2enie napię* mię#niowych i emocjona(nych. %padek tych napię* +uatwia pynne m9wienie F.arkowski &$=!: 6=G.

-.&.-. )yzartria.

Pojęcie dyzartrii definiuje się w r92ny spos97, w za(e2no#ci od te3o, na jaki aspekt kadzie się 39wny nacisk: charakter o7jawowy, przyczynowy, czy uwz3(ędniajcy o7a punkty wyj#cia. a(e2y tak2ewyr92ni* termin +anartria. Podstawowym e(ementem r92nicujcym dyzartrię od anartrii jest nasi(enieo7jaw9w, kt9re w wypadku anartrii jest zdecydowanie większe Fza: D. >ewandowski i . arkowski&$=$G. @kre#(a się tak2e, 2e anartria jest skrajn postaci dyzartrii.

Owz3(ędniajc przyczynowy charakter zjawiska, terminem +dyzartria okre#(a się takieza7urzenie mowy, kt9re pojawia się wskutek +uszkodzenia dr93 nerwowych, wa2nych d(a przeksztacaniaimpu(s9w zwizanych z procesem m9wienia F. Eakowski za: D. >ewandowski i . arkowski &$=$:6G. 5nne definicje przyczynowe dyzartrii opisuj j jako: +r92norodne za7urzenia ruchowe3o o3niwa aktumowy, kt9re uwarunkowane s pora2eniami centra(ne3o i o7wodowe3o systemu nerwowe3o F.K.Ziniarska i D./. Pu(atoV za: D. >ewandowski i . arkowski &$=$: !G. Hez przytaczania definicji innych

autor9w, atwo daje się zauwa2y*, 2e większo#* propozycji terminu +dyzartria uwz3(ędnia jej przyczynę,kt9r s +uszkodzenia o#rodk9w i dr93 nerwowych unerwiajcych narzdy mowne F5. %tyczek za: O./irecka -''$.&'.'6G.

Hiorc pod uwa3ę przyczynowoAo7jawowy charakter dyzartrii, uwz3(ędniajcy o7a istotne d(aniniejszej pracy kryteria, mo2na wymieni* ki(ka jej propozycji termino(o3icznych. 5. %tyczek podaje, 2edyzartria to +za7urzenia mowy wynikajce z uszkodzenia o#rodk9w i dr93 nerwowych, unerwiajcychnarzdy mowne F5. %tyczek &$=;: ;'-G, w wyniku kt9rych pojawiaj się trudno#ci w zakresieor3anizowania i kontro(owania dziaa8 mię#ni powizanych z mow. 5stotny jest tutaj fakt, 2e 5. %tyczek r92nicuje dyzartrię od anartrii, kt9r charakteryzuje 7rak mowy, wynikajcy z jej utraty (u7 te3o, 2emowa się nie rozwinęa wskutek tych samych przyczyn, co w przypadku dyzartrii F5. %tyczek &$=;G. D.>ewandowski i . arkowski definiuj dyzartrię opisujc j jako za7urzenia na poziomie fonacyjnym,artyku(acyjnym, oddechowym i prozodycznym wskutek uszkodze8 sz(ak9w nerwowych,

odpowiedzia(nych za unerwienie narzd9w mowy oraz samych o#rodk9w mowy FD. >ewandowski i .arkowski &$=$G.

)efinicje foniatryczne, kt9rych przykadem mo2e 7y* definicja D. @7rę7owskie3o i H. "oJnicyukazuje dyzartrię jako +esp9 za7urze8 oddechowoAfonacyjnoAartyku(acyjnych, o7jawiajcych się

przede wszystkim upo#(edzeniem zdo(no#ci wytwarzania artyku(acyjnych dJwięk9w mowy FD.@7rę7owski i H. "oJnica za: O. /irecka -''$.&'.'6G. 5. %tyczek podaje, 2e dyzartria i anartria s zwizane z uszkodzeniami o#rodk9w i dr93 unerwiajcych narzdy mowy, wskutek kt9rych pojawiaj się trudno#ci w kontro(owaniu i koordynowaniu aktywno#ci mię#ni mownych F5. %tyczek &$=;G. Era7iasdodaje, 2e trudno#ci te ujawniaj się w niemo2no#ci rea(izowania fonem9w, (u7 ich nieodpowiedniejrea(izacji i mo3 dotyczy* r9wnie2 za7urze8 w rea(izowaniu prawie wszystkich e(ement9w

prozodycznych w ci3u fonicznym F%. Era7ias -''&G, czy(i akcentu, intonacji, tempa m9wienia, rytmu,3o#no#ci.

@statecznie mo2na powiedzie*, 2e dyzartria jest za7urzeniem mowy, kt9re o7jawia się szere3iemtrudno#ci na poziomach: oddechowym, fonacyjnym, artyku(acyjnym i prozodycznym wskutek rozmaitych uszkodze8 e(ement9w motorycznych o7wodowe3o i o#rodkowe3o ukadu nerwowe3o. "#r9d

3:



o7jaw9w wa#ciwych dyzartrii wymienia się 7rak sprawno#ci w funkcjonowaniu mię#ni narzd9wmownych, wynikajce z ich zmian w napięciu, powo(no#ci, 7raku skoordynowania FD. >ewandowski i .arkowski &$=$G.

)yzartrię k(asyfikuje się wedu3 dw9ch kate3orii: przyczynowej i o7jawowej. najomo#* tychk(asyfikacji jest podstaw do okre#(enia, w jakich typach za7urze8 dyzartrycznych mo2e 7y* stosowanare(aksacja.

<(asyfikację przyczynow dyzartrii, uwz3(ędniajc miejsce, w kt9rym nastpio uszkodzenieukadu nerwowe3o, stworzy /. %oVak. 3odnie z t k(asyfikacj, rozr92ni on 6 typ9w dyzartrii:dyzartrię korow, piramidow, pozapiramidow, m92d2kow, opuszkow i mieszan Fza: D.>ewandowski i . arkowski &$=$G.)yzartria korowa charakteryzuje się uszkodzeniem oko(ic ruchowych kory m9z3owej, wskutek cze3o

pojawia się pora2enie (u7 pro7(em w zakresie ruch9w pewnych narzd9w mowy. " przypadku te3o typudyzartrii na 3runcie językowym o7serwuje się za7urzenia z rea(izacj wyraz9w o zo2onej strukturze Fza:D. >ewandowski i . arkowski &$=$G.)yzartria piramidowa dotyczy uszkodzenia sz(ak9w piramidowych, powodujc wzrost napięciamię#niowe3o z odmian spastyczn, zwan tak2e scyzorykow. " tym typie dyzartrii zauwa2a się 7rak koordynacji w nadmiernych ruchach artyku(acyjnych. /owa jest niepynna i spowo(niona. Pojawiaj się tak2e deformacje 3osek Fza: D. >ewandowski i . arkowski &$=$G.)yzartrię pozapiramidow cechuje uszkodzenie ukadu pozapiramidowe3o, kt9ry powoduje dwa rodzajeza7urze8 dyzartrycznych:A dyzartrię hipertoniczn, d(a kt9rej wa#ciwe jest wzmo2one, nadmierne napięcie mię#niowe, mo3ce

o7jawia* się w mowie usztywnieniem i 7rakiem jej zrozumiao#ci d(a od7iorcy. yp taki o7serwuje się wchoro7ie ParkinsonaI A dyzartrię hiperkinetyczn, kt9r cechuje wzmo2ony ruch. " zakresie mowy uwidacznia się ona w

7raku or3anizacji ruch9w narzd9w mownych, niedokadnej i mao precyzyjnej artyku(acji,niere3u(arno#ci oddechu, wo(nym tempie m9wienia z za7urzeniami w zakresie prozodii: wysoko#ci3osu, me(odii, czy rytmu Fza: D. >ewandowski i . arkowski &$=$G.)yzartrię m92d2kow powsta w wyniku uszkodzenia m92d2ku. @7jawy w mowie manifestuj się w

7raku koordynacji ruch9w mię#ni narzd9w artyku(acyjnych, nieharmonijnym tempem m9wienia, czy te2tak zwanym +skandowaniem Fza: D. >ewandowski i . arkowski &$=$G.)yzartria opuszkowa powstaje wskutek uszkodzenia jder nerw9w ruchowych w opuszce Frdzeniu

przedu2onym i mo#cie Zaro(aG (u7 nerw9w unerwiajcych aparat mowy, powodujc cakowite (u7czę#ciowe pora2enie. " przypadku te3o typu dyzartrii zauwa2a się trudno#ci w zakresie funkcji

prze2uwania i poykania, a tak2e artyku(acji Fza: D. >ewandowski i . arkowski &$=$G.)yzartrie mieszane stanowi rozmaite kom7inacje wszystkich wy2ej wymienionych typ9w.

<(asyfikacja o7jawowa, kadca nacisk na o7jawy, jakie występuj w danym typie dyzartrii, zostaastworzona przez L. >. )ar(eya, kt9ry wyr92ni w jej zakresie r9wnie2 6 typ9w: dyzartrię wiotk,spastyczn, ataktyczn, hipokinetyczn, hiperkinetyczn oraz dyzartrię mieszan Fza: D. >ewandowski i. arkowski &$=$G.)yzartria wiotka powstaje w wyniku uszkodzenia nerw9w czaszkowych Fneuronu ruchowe3o (u7neuron9w o7wodowychG, co skutkuje zwiotczeniem mię#ni. " za(e2no#ci od te3o, kt9ry nerw zostanienaruszony, powoduje zwiotczenie okre#(onych partii mię#ni. )(a przykadu, uszkodzenie nerwu Ztr9jdzie(ne3o skutkuje osa7ieniem pracy 2uchwy i war3I uszkodzenie nerwu Z55 twarzowe3o spowodujetrudno#ci w pracy war3 Frozci3aniu i wysuwaniuG, naruszenie nerwu [ 7ędne3o przyczyni się doza7urze8 w funkcjonowaniu podnie7ienia i 3arda, za# uszkodzenie nerwu [55 podjęzykowe3o rodzi

pro7(emy w postaci osa7ienia mię#ni języka. " zakresie mowy w tym typie dyzartrii o7serwuje się niedokadn artyku(acjęI 3os R wskutek o7ni2enia napięcia mię#ni 3ardowoAfonacyjnych R charakteryzuje się osa7ion dJwięczno#ci, poniewa2 struny 3osowe nie domykaj się i czę#* powietrzaumyka, a przy tym jest monotonny i chropowaty. auwa2a(na jest tak2e niewydo(no#* rezonansowa iskracanie fraz wskutek skr9cone3o oddychania Fza: D. >ewandowski i . arkowski &$=$I O. /irecka-''$.&'.-'G.)yzartrię spastyczn cechuje hipertonia spastyczna, kt9ra pojawia się w wyniku uszkodzenia ukadu

piramidowe3o. " o7rę7ie mowy zauwa2a(ne s w tym typie dyzartrii zmiany w fonacji: 3os jestchrap(iwy, niski, sa7y, napięty, zdawiony, wydo7ywany z trudem i przerywany. Pojawia się tak2e 7rak wydo(no#ci prozodycznej, ujawniajcej się na przykad w monotonnej wysoko#ci i natę2eniu dJwięk9w,ujedno(icaniu akcentu (u7 wręcz w przesadnym akcentowaniu, spowo(nionym tempie mowy, a tak2e 7rak wydo(no#ci artyku(acyjnoArezonansowej zauwa2a(nej w nadmiernej nosowo#ci i znieksztacaniu 3osek.

iekiedy pojawia się duszno#* w czasie m9wienia FD. >ewandowski i . arkowski &$=$G.)yzartria ataktyczna wynika z uszkodzenia m92d2ku, wpywajc na za7urzenia koordynacji ruch9wmię#ni oddechowoAfonacyjnoAartyku(acyjnych. "skutek tych za7urze8 w mowie zaznaczaj się trudno#ci

31



w zakresie artyku(acji, kt9r cechuje niedokadno#* wymawianiowa i zamazanie oraz pro7(em w przej#ciu od jedne3o ukadu artyku(acyjne3o do dru3ie3o, trudno#ci fonacyjne, kt9re zaznaczaj się wmonotonii dJwiękowej i chrap(iwo#ci 3osu, a tak2e pro7(emy prozodyczne, zauwa2a(ne wspowo(nionym tempie mowy skandowanej i nierytmicznej FD. >ewandowski i . arkowski &$=$G.)yzartria hipokinetyczna, kt9ra dotyczy w 39wnej mierze o3raniczonej mo2(iwo#ci wykonywaniaruch9w, pojawia się wskutek uszkodze8 ukadu pozapiramidowe3o. " mowie o7jawia się niedokadno#ci artyku(acyjn, przerwami w m9wieniu i kr9tkimi frazami wypowiedzi, a w zakresie

trudno#ci prozodycznych o7ejmuje monotonn intonację, zmniejszone akcentowanie i natę2enie 3osu,na3e przyspieszenia tempa m9wienia FD. >ewandowski i . arkowski &$=$G.)yzartria hiperkinetyczna dotyczy uszkodze8 w o7rę7ie ukadu pozapiramidowe3o, powodujc

powstawanie ruch9w mimowo(nych. " wyniku tych uszkodze8 o7ecne s skurcze mię#ni krtaniowoA3ardowoApodnie7iennych o typie k(onicznym, mo2(iwe do dostrze2enia w mowie pod postaci odruch9wdystonicznych: or3aniczne3o dr2enia napięte3o, chrap(iwe3o 3osu z wyraJnymi przerwami w fonacji.Lakt ten wpywa tak2e na za7urzenia prozodyczne. " tym typie dyzartrii zauwa2a się 3enera(nie przerwyw ruchach aparatu mowne3o na poziomie oddechowym, fonacyjnym i artyku(acyjnym FD. >ewandowskii . arkowski &$=$G.@statni typ dyzartrii to dyzartria mieszana, w o7rę7ie kt9rej L.>. Kar(ey wydzie(a trzy podtypy: dyzartrię wiotkoAspastyczn, występujc w stwardnieniu 7ocznym zanikowym, dyzartrię spastycznoAataktyczn,

pojawiajc się na przykad w stwardnieniu rozsianym oraz dyzartrię ataktycznoAspastycznoAhiperkinetyczn, o7ecn w choro7ie "i(sona FD. >ewandowski i . arkowski &$=$G.

"arto zauwa2y*, 2e o7ie z tych k(asyfikacji w du2ej mierze nakadaj się na sie7ie: dyzartriaspastyczna odpowiada dyzartrii piramidowej, dyzartria ataktyczna odpowiada dyzartrii m92d2kowej,dyzartria hipokinetyczna oraz hiperkinetyczna odpowiadaj dwu podtypom dyzartrii pozapiramidowej.

a7urzenie mowy, jakim jest dyzartria, mo2e wiza* się z szere3iem r92nych chor97. ajczę#ciej jednak #ci#(e wi2e się ze specyfik m9z3owe3o pora2enia dziecięce3o i to do te3oschorzenia zwyk(e odnosz się (o3opedzi. 19wnie2 d(a re(aksacji ma to niemae znaczenie R re(aksacja,

7owiem oddziaywaa 7ędzie na cao#ciowe funkcjonowanie or3anizmu oso7y chorej i w efekcie maoddziaywa* r9wnie2 na za7urzenia powizane z mow, a więc dyzartrię. rudne, a wręcz niemo2(iwestaje się rozpatrywanie dyzartrii 7ez uwz3(ędniania i w odseparowaniu jej od ta, na jakim występuje.

/9z3owe pora2enie dziecięce jest najczęstszym schorzeniem, na kt9re3o t(e występujedyzartria. Oznaje się, 2e m9z3owe pora2enie dziecięce jest z7iorem rozmaitych o7jaw9w, wynikajcych zuszkodze8 centra(ne3o ukadu nerwowe3o, w szcze39(no#ci w trakcie rozwoju i dojrzewania neuronuruchowe3o. "raz z rozwojem dziecka o7jawy te mo3 się nasi(a*, natomiast samo uszkodzenie nie u(e3a

po3ę7ianiu. Poziom op9Jnienia rozwojowe3o wykazuje wysok za(e2no#* od poziomu uszkodzeniacentra(ne3o ukadu nerwowe3o. %po#r9d wspomnianych o7jaw9w w pierwszej ko(ejno#ci zauwa2a(ne s upo#(edzenia funkcji ruchowych i r9wnowa3i oraz za7urzenia w napięciu mię#niowym. %pecyficzne d(am9z3owe3o pora2enia dziecięce3o s tak2e kurczowe niedowady ko8czyn i o7ecno#* mimowo(nychruch9w. r92nicowanie o7jaw9w jest jednak na ty(e du2e, 2e o7serwuje się wie(e postaci te3o zjawiska,takich jak: atetozę Fruchy mimowo(neG, ataksję Fza7urzenia r9wnowa3iG, atonię Fzwiotczenie mię#niG,spastyczno#* Fdu2e napięcie mię#nioweG, parap(e3ię Fpora2enie ko8czyn do(nychG, monop(e3ię Fpora2enie

jednej ko8czynyG, dip(e3ię Fpora2enie ko8czyn do(nych i 39rnychG i inne F<. . a7ocki &$$=G.

O os97 z m9z3owym pora2eniem dziecięcym dochodzi do uszkodzenia o#rodkowe3o neuronuruchowe3o, a więc za7urzenia prawidowo funkcjonujce3o mechanizmu mowy, warunkujce3o rozw9j

poszcze39(nych funkcji językowych i wspomnianych proces9w umysowych. 1ozw9j mowy u tych os97 prze7ie3a nieprawidowo i w wyraJnie wo(niejszym tempie, nawet z uwz3(ędnieniem predyspozycjiindywidua(nych, kt9re u ka2dej oso7y wpywaj na niewie(kie r92nice w tym zakresie. "skutek uszkodzenia centra(ne3o neuronu ruchowe3o, pojawiaj się specyficzne za7urzenia w zakresie napięciamię#niowe3o: mię#ni języka, krtani, podnie7ienia miękkie3o, 3arda, kt9re maj 7ezpo#redni wpyw

pocztkowo na umiejętno#ci spo2ywania pokarm9w, w zakres kt9rych wchodzi ssanie, 2ucie i poykanie,a w ko(ejnym etapie wpywaj na fonację i artyku(ację. Pocztkowe trudno#ci w zakresie ssania i

poykania warunkuj pro7(emy w zakresie funkcjonowania mię#ni twarzy, 2waczy i języka, wpywajcr9wnie2 na mimikę. Pro7(emy w zakresie spo2ywania pokarm9w warunkuj pojawienie się trudno#cinatury artyku(acyjnej. " konsekwencji niedowad9w narzd9w artyku(acyjnych (u7 niewa#ciwejruchomo#ci i wzmo2one3o napięcia mię#ni narzd9w artyku(acyjnych oraz o7ejmujcych te narzdyza7urze8 w czuciu kinestetycznym, pojawiaj się trudno#ci w mowie, o7jawiajce się nieprawidow,monotonn i nosow wymow dJwięk9w F/. Horkowska &$=$G.

ie (iczc k(inicznych o7jaw9w m9z3owe3o pora2enia dziecięce3o, w za7urzeniu tym o7ecne s tak2e o7jawy psychiczne 7azujce przede wszystkim na pro7(emach natury emocjona(nej. X. 53natowicz

32



dzie(i o7jawy psychiczne na za7urzenia pierwotne i wt9rne. %po#r9d pierwotnych wymienia upo#(edzenieumysowe, padaczkę i za7urzenia emocjona(ne, spo#r9d wt9rnych, natomiast, za7urzenia adaptacyjne,specyficzne odchy(enia od normy, za7urzenia zachowania wraz z niewa#ciwie rozwijajc się oso7owo#ci, zespoy nerwicowe oraz zespoy psychotyczne. ko(ei pewne pro7(emy natury

psychospoecznej prowadzi* mo3 do innych o7jaw9w. )o niekt9rych z nich za(iczane s r9wnie2mikrodeficyty, takie jak: za7urzenia orientacji wasne3o ciaa, za7urzenia koncentracji uwa3i i za7urzeniamy#(enia.

a(e2y zatem zwr9ci* uwa3ę, 2e zar9wno z powod9w fizjo(o3icznych Fdu2e napięciemię#nioweG, jak i emocjona(nych, stosowanie technik re(aksacyjnych jest wskazane w dyzartrii, a wszcze39(no#ci w przypadkach występowania te3o za7urzenia wskutek m9z3owe3o pora2enia dziecięce3o.

-.-. naczenie re(aksacji d(a wy7ranych za7urze8 mowy.

-.-.&. naczenie re(aksacji d(a terapii jkania.

kanie jest zjawiskiem opisywanym przez wie(u 7adaczy jako dynamiczny i zmieniajcy się proces, prze7ie3ajcy r9wno(e3(e w paszczyznach: psycho(o3icznej, fizjo(o3icznej, socjo(o3icznej,(in3wistycznej, ujawniajcy się jako swoisty o7raz o7jaw9w wa#ciwych d(a danej jednostki. a o7razten wpywa w du2ym stopniu aspekt psycho(o3iczny, kt9ry uwz3(ędnia wpyw ne3atywnych emocji:strachu, czy zdenerwowania, na kt9rych opiera się stres. @7jawami zauwa2a(nymi jest niepynno#*

mowy, kt9rej towarzyszy nadmierne napięcie mię#ni cae3o ciaa: w tym tak2e mię#ni narzd9w mowy.kanie jest jednak przede wszystkim za7urzeniem somatopsychicznym F. arkowski &$$$G. /o2nazatem powiedzie*, 2e jkaniu zawsze towarzyszy nadmierne napięcie, kt9re rozpatrywa* na(e2y w dw9chaspektach: psycho(o3icznym i fizjo(o3icznym.

apięcie psycho(o3iczne wynika z nieustanne3o oddziaywania stresu na oso7ę jkajc się.Hadacze m9wi tutaj zar9wno o wpywach #rodowiskowych od najmodszych (at momentu pojawieniasię niepynno#ci, jak i o szere3u ne3atywnych emocji towarzyszcych jkaniu, kt9re mo3 skutkowa*:nadmiern kontro( prze7ie3u procesu swojej wypowiedzi, wypracowywaniu r92norakich mechanizm9wo7ronnych Fmo3cych w postaci wycofywania się doprowadzi* nawet do (o3ofo7iiG, a tak2ezauwa2a(nymi wsp9ruchami.@ t(e emocjona(nym jkania, kt9re podkre#(aj znaczenie psychiczne3o napięcia, m9wi zar9wno teorierozwojowe, or3aniczne, neurotyczne, psycho(o3iczne, jak i fizjo(o3iczne pochodzenia jkania F/.

Chęciek -'&'G. Hadacze r92nych dziedzin z3adzaj się co do te3o, 2e napięcie emocjona(ne i wi2cy się z nimi stres, s #ci#(e powizane z jkaniem. . n3ie( pisze: +iezaprzecza(ny jest zwizek jkania zafektem, emocj, a(e co jest przyczyn, a co skutkiem? )ziaa tu wyraJnie mechanizm zwrotny F.n3ie( &$!6: 6'G. . <au2y8ski podaje: +kanie ma #cisy zwizek z emocjami, kt9re je wywouj (u7nasi(aj Femocje ne3atywneG (u7 kt9re je o7ni2aj (u7 e(iminuj Femocje pozytywneG F. <au2y8ski za:. arkowski &$=!: 66G.

"tp(iwo#ci dotycz jedynie te3o, czy to za7urzenia natury emocjona(nej i stres mo3 7y*czynnikiem wyzwa(ajcym pojawienie się i utrwa(enie jkania w aspekcie fizjo(o3icznym, czy te2o7jawy fizjo(o3iczne jkania wyzwa(aj napięcie emocjona(ne i stres. rudno#* zatem dotyczy te3o, couzna* za przyczynę, a co za o7jaw. Pierwsz wersję utrzymuj przedstawicie(e teorii psycho(o3icznych,dru3 R przedstawicie(e teorii fizjo(o3icznych. Przedstawicie(e teorii psycho(o3icznych uwa2aj, 2e w

przypadku jkania w terapii 39wny nacisk na(e2y ka#* na oso7owo#* i 3enera(nie aspekt psychiczny

oso7y jkajcej się, dru3orzędnie natomiast rozpatrywa* e(ementy fizjo(o3iczne, kt9re w tym wypadkustanowi o7jaw. Przedstawicie(e teorii fizjo(o3icznych 39wny nacisk kad na terapię uwz3(ędniajc mechanizm za7urze8 czynno#ci powizanych z mow, traktujc psychoterapię jako e(ementwspoma3ajcy.

ak do te3o ma się re(aksacja? @t92 re(aksacja, o kt9rej szerzej 7ya mowa w pierwszej czę#cininiejszej pracy, 7ezpo#rednio odpowiada na potrze7y os97 jkajcych się. asadniczym zadaniemre(aksacji jest oddziaywanie na napięcie psychiczne i mię#niowe oso7y, kt9ra jest jej poddawana.%zcze39(nie za(eca się stosowanie technik re(aksacyjnych w przypadku wzmo2one3o napięcia (u7nadmierne3o przeci2enia zar9wno mię#niowe3o, jak i psychiczne3o. ak nietrudno zauwa2y*, o7arodzaje tych napię* s o7ecne w jkaniu.1e(aksacja zakada, 2e istnieje za(e2no#* między napięciem mię#niowym, psychicznym i stanemwe3etatywne3o ukadu nerwowe3o, co w swoich 7adaniach potwierdzi %. <ratochVi( F>. <u(matycki

&$$$aG. powizania te3o jednoznacznie wynika, 2e istnieje mo2(iwo#* oddziaywania na poziom psychiczny czowieka i reakcje we3etatywne je3o or3anizmu poprzez zmianę napięcia za(e2nych od wo(i(udzkiej mię#ni szkie(etowych. " 39wnej mierze wa#nie na tym opiera się re(aksacja pro3resywna .aco7sona. renin3 auto3enny %chu(tza dziaa z ko(ei w dru3 stronę: oddziaujc na psychikę poprzez

33



su3erowanie pewnych wra2e8, czowiek rzeczywi#cie zaczyna te wra2enia odczuwa*. Praktyka pokazujezatem o7ustronn za(e2no#* zjawisk psychicznych i fizycznych.@si3anie stanu re(aksacji wpywa nie ty(ko na napięcie psychiczne, fizyczne i funkcjonowanie ukaduwe3etatywne3o, a(e ma istotny wpyw na o7ni2anie uczu* (ękowych, kt9re o7ecne s w jkaniu poprzez

podnoszenie poziomu motywacji do wykonywania ruch9w i rozadowywanie stresu F>. <u(matycki&$$$aG. ksperymenta(ne 7adania potwierdziy suszno#* tezy, 2e +roz(uJnienie napięcia mię#niowe3odaje w konsekwencji stan r9wnowa3i emocjona(nej i uspokojenie reakcji we3etatywnych F.

D(eksandrowicz, %. Cwynar i D. %zyszkoAHohusz &$!6: !A=G. kanie rozpatruje się tak2e pod ktemsocjo(o3icznym. /echanizmy o7ronne wyrastajce z (ęku przed m9wieniem ne3atywnie oddziauj nafunkcjonowanie oso7y jkajcej się w spoecze8stwie. 1e(aksacja, o7ni2ajc uczucie (ęku, pozwa(a na(epsze poznawanie sie7ie i mo2(iwo#ci swoje3o ciaa, poprawia samopoczucie, a w konsekwencjiwpywa na poprawę w re(acjach interpersona(nych i emocjona(nych F>. <u(matycki &$$$aG.

%tosowanie re(aksacji w terapii jkania ma zatem uzasadnienie: wspoma3ajc terapię (o3opedyczn technikami re(aksacyjnymi, mo2na zmniejsza* poziom napięcia w mię#niach aparatumowy. @7ni2enie napięcia w tych mię#niach powinno mie* wyraJny wpyw na pynno#* m9wienia.Poniewa2 re(aksacja dziaa dwutorowo, nie ma potrze7y dziaa* oddzie(nie na fizjo(o3ię jkania ioddzie(nie na psycho(o3ię. 1e(aksacja r9wnocze#nie zmniejsza napięcie mię#niowe i psychiczne,

poprawiajc samopoczucie i redukujc o7jawy (ękowe. "ydaje się więc, 2e re(aksacja ma tak2e,dodatkowo, uzasadnienie ekonomiczne.

1e(aksacja jest wykorzystywana i szeroko opisywana w terapii jkania przez wie(u 7adaczy,kt9rzy R najprawdopodo7niej z uwa3i na dwojaki charakter zjawiska, jakim jest jkanie R stosuj iza(ecaj przede wszystkim technikę re(aksacji pro3resywnej . aco7sona i trenin3 auto3enny . %chu(tza.

Dutork, kt9ra przedstawia propozycje zaję* re(aksacyjnych wykorzystujcych o7ie technikire(aksacyjne, jest 5. E. "y3otska i wsp9autorzy F&$=4G. Przedstawia ona pro3ram re(aksacji 3rupowejd(a dzieci w wieku przedszko(nym, ujmujc 3o w ; etapach.Pierwszy etap, skadajcy się z &0 zaję*, su2y zapoznaniu dzieci z umiejętno#ci rozr92niania stan9wnapięcia i roz(uJnienia w poszcze39(nych partiach ciaa. 1o(a (o3opedy o3ranicza się do wyja#nienia izademonstrowania poszcze39(nych *wicze8 oraz na kontro(owaniu ich poprawno#ci w wykonaniu dzieci.

apinanie i roz(uJnianie mię#ni dotyczy ko(ejno: rk, n93, tuowia, 7rzucha i szyi. )o ko(ejnych czę#ci(o3opeda przechodzi dopiero wtedy, kiedy ma pewno#*, 2e większo#* dzieci poprawnie wykonuje zadane*wiczenie.)ru3i etap o7ejmuje $ zaję*. tap ten autorka podzie(ia na dwa podetapy, z kt9rych pierwszy o7ejmuje*wiczenia roz(uJniajce mię#nie aparatu mowy: 7rzucha, szyi, szczęk, war3 oraz języka. Po(eceniawydawane s dzieciom w formie wierszowanej. )ru3i podetap skada się z su3estii sownych,

po(ecajcych dzieciom roz(uJnienie i odprę2enie się. )ru3i etap jest poczeniem re(aksacji pro3resywnejz pierwsze3o etapu z trenin3iem auto3ennym %chu(tza.rzeci etap o7ejmuje su3erowanie sowne dzieciom re(aksacji mię#niowej i emocjona(nej, poczone zformuami prawidowe3o m9wienia. /a to miejsce podczas wprowadzania dzieci w tak zwany+Czarodziejski sen.Wwiczenia na poszcze39(nych etapach zadawane s do pracy w domu. "arto zauwa2y*, 2e *wiczenia te

powinny 7y* i s w tym wypadku wykonywane systematycznie, dwaAtrzy razy dziennie, a poszcze39(nezajęcia (o3opedyczne s poprzedzane dziesięciominutow re(aksacj, kt9ra stanowi nieodczny e(ementstworzonej przez ni komp(eksowej metody usuwania jkania.19wnie2 i autorka uzasadnia stosowanie dw9ch rodzaj9w technik re(aksacyjnych w terapii jkania,

piszc, 2e u dzieci z pro7(emami jkania osa7iona jest sfera emocjona(noAwo(icjona(na, o7jawiajca się niepewno#ci m9wienia, niepewno#ci mowy i 7rakiem zdo(no#ci do poddawania się du3otrwaymwysikom. " ich przypadku pojawia się r9wnie2 du3otrwae po7udzenie. tych powod9w uwa2a, 2estosujc techniki re(aksacyjne na(e2y d2y* do zmniejszenia napięcia i mię#niowe3o, i emocjona(ne3o.Hadania ankietowe, kt9re przeprowadzia, wykazay korzystny wpyw re(aksacji na dzieci jkajce się.auwa2ono, 2e pod wpywem zastosowania technik re(aksacyjnych, poprawi się sen dzieci, one samestay się spokojniejsze, zauwa2ono tak2e korzystne zmiany w zakresie mowy F5. E. "y3otska i wsp.&$=4G.

19wnie2 /. Chęciek, w swojej pracy +kanie. )ia3noza R erapia R Pro3ram wie(okrotnie podkre#(a znaczenie re(aksacji w (o3opedycznej terapii jkania. Hez wz3(ędu na podjęty rodzaj techniki(o3opedycznej, proponuje on czenie jej z *wiczeniami re(aksacyjnymi, kt9re zwyk(e poprzedzaj okre#(on technikę (o3opedyczn. " swojej terapii czy on r92norodne techniki (o3opedyczne zre(aksacj, podkre#(ajc, 2e wsze(kie *wiczenia oddechowe, kt9re redukuj stres i napięcie mię#ni, maj

w przypadku jkajcych się nie7a3ate(ne znaczenie F/. Chęciek -'&'G.Proponuje wczenie takich technik jak prost re(aksację fizjo(o3iczn, *wiczenia roz(uJniajce

narzd9w artyku(acyjnych, *wiczenia oddechowe, oddechowoAroz(uJniajcoAkoncentrujce i trenin3

36



auto3enny %chu(tza do technik (o3opedycznych takich jak: m9wienie z echokorektorem, *wiczenia zwykorzystywaniem metody %. "i(czewskie3o, po(e3ajce na przedu2aniu samo3osek, *wiczeniarytmizowania wypowiedzi, *wiczenia z m9wieniem na przydechowym nastawieniu 3osu, trenin3une3atywne3o. %w9j zmodyfikowany program psychofizjologicznej terapii jąkających si podzie(i na 4etapy, za# w ka2dym z nich znajduj zastosowanie techniki re(aksacyjne.Pierwszy etap, skadajcy się z dw9ch miesięcy, o7ejmuje przede wszystkim szcze39ow dia3nozę,zapoznanie pacjenta z pro3ramem terapii i zasadami pynnej mowy, kt9re okre#(a mianem 3est9w

pynno#ci. D7y opanowa* zasady pynnej mowy, za(eca stosowanie wa#nie *wicze8 oddechowych,oddechowoAemisyjnych, pynne3o czenia samo3osek, wyrazisto#ci mowy, oparte na przekadaniutekst9w #piewanych na teksty m9wione oraz *wiczenia de(ikatne3o startu mowy. Podczas pierwszychsesji terapeutycznych proponuje wprowadzi* ju2 na pocztku *wiczenia re(aksacyjne, takie jak prostare(aksacja fizjo(o3iczna oraz *wiczenia roz(uJniajce narzd9w artyku(acyjnych. )odatkowo, proponujewprowadzanie podczas tych sesji trzy stadia prostych *wicze8 oddechowych, *wicze8 oddechowoAemisyjnych, oddechowoAroz(uJniajcoAkoncentrujcych i oddechowoAroz(uJniajcych. u2 w pierwszymetapie (ęk jest redukowany, a pacjent uczy się roz(uJniania swoich narzd9w artyku(acyjnych i uczy się odpowiednie3o oddychania.)ru3i etap, o7ejmujcy dwa ko(ejne miesice terapii, dotyczy utrwa(ania prawidowe3o procesuoddychania. a tym etapie wprowadzane s r92norodne techniki (o3opedyczne, takie jak m9wienie zechokorektorem, metodę księdza "i(czewskie3o ze szcze39(nym uwz3(ędnieniem de(ikatne3o startumowy oraz techniki psychoterapeutyczne. <o(ejny raz /. Chęciek podkre#(a, 2e +na ka2dej sesji

wskazane jest stosowanie re(aksacji. F/. Chęciek -'&': $6G " przykadowym prze7ie3u sesjiterapeutycznych proponuje w pierwszej ko(ejno#ci zastosowanie technik re(aksacyjnych: trenin3uauto3enne3o %chu(tza i penej re(aksacji neuromię#niowej. " za(eceniach do pracy w domu wskazuje na+stosowanie pr97 poddania się zapamiętanym po(eceniom odprę2enia się F/. Chęciek -'&': $$G.rzeci etap w cao#ci skupia się na umiejętno#ci przydechowe3o nastawienia 3osowe3o z zastosowaniemtechniki przepywu powietrza /. %chwartza. " da(szym ci3u uwz3(ędnia jednak mo2(iwo#*wykorzystania *wicze8 z echokorektorem i *wicze8 psychodramowych, a tak2e *wicze8 re(aksacyjnych.

a tym etapie mo2(iwe jest tak2e wprowadzenie trenin3u ne3atywne3o, po(e3ajce3o na ce(owym jkaniu się. " za(eceniach do pracy w domu zn9w podkre#(a istotę stosowania przynajmniej raz dziennieki(kuminutowych sesji re(aksacyjnych.Czwarty etap terapii skupia się na utrwa(aniu wypracowanych w poprzednich etapach umiejętno#ci iumo2(iwia korzystanie ze wszystkich poznanych dotychczas metod. aprzemiennie pozwa(a stosowa*techniki (o3opedyczne z technikami psychoterapeutycznymi, uwz3(ędniajc +*wiczenia re(aksacyjne i

wizua(izacyjne Fz ana(iz umiejętno#ci poddania się trenin3owi odprę2ajcemu i uzyskiwania efekt9wodprę2eniaG F/. Chęciek -'&': &'-G.

a(e2y zauwa2y*, 2e w proponowanym przez /. Chę*ka pro3ramie, re(aksacja jest niezwyk(ewa2na, a *wiczenia re(aksacyjne prowadzone s konsekwentnie, przynajmniej raz dziennie przez cay

p9roczny okres terapii. @ konsekwencji prowadzenia sesji re(aksacyjnych pisa tak2e <au2y8ski: +D7yre(aksacja daa po2dany efekt, na(e2y j stosowa* codziennie w r92nych pozycjach F(e2c, siedzc,stojcG i w r92nych sytuacjach komunikacyjnych Fw domu, szko(e, auto7usie, i tak da(ejG F. <au2y8skiza: . arkowski &$=!: !'G.

/. Chęciek, poza zmodyfikowanym programem psychofizjologicznej terapii jąkających si! prowadzi tak2e turnusy reha7i(itacyjne d(a os97 jkajcych się, w trakcie kt9rych usta(ony jest 6'Aminutowy pro3ram terapii re(aksacyjnej, zakadajcy o7ni2enie natę2enia (ęku i napięcia wewnętrzne3ooso7y jkajcej się oraz przy3otowujcy j menta(nie do sytuacji komunikacyjnej.

" pro3ramie tym uwz3(ędnia: A trenin3 wstępny, trwajcy !A&' minut, kt9ry opiera się na synchronizacji *wicze8 powo(ne3ooddychania z *wiczeniami ruchowymi, kt9re odpowiadaj *wiczeniom wprowadzajcym r9wnowa3ę ener3etycznI A trenin3 re(aksacji neuromię#niowej, trwajcy okoo ;' minut, oparty na metodzie Co(sona, do kt9re3o/. Chęciek docza *wiczenia pocztkowo 3ę7okie3o, a następnie norma(ne3o oddychania zwy#piewywaniem samo3osek. /etoda Co(sona dotyczy trzykrotne3o napinania i roz(uJniania

poszcze39(nych partii ciaa, dokadnie tak, jak w re(aksacji pro3resywnej . aco7sona. " trakciewy#piewywania samo3osek oso7y *wiczce miay koncentrowa* się na poszcze39(nych o7szarach ciaa,kt9rym odpowiaday wy#piewywane samo3oski. " przypadku 7rzucha 7ya to samo3oska +o, w

przypadku k(atki piersiowej 3oska +a, za# w przypadku czoa samo3oska +iI A *wiczenia wizua(izacyjne, wykorzystujce metodykę %i(Vy oraz *wiczenia w kreowaniu wizji sie7ie

7ez jkania w oparciu o zao2enia neuro(in3wistyczne3o pro3ramowania F>PGI

A muzykoterapię, w kt9rej specja(nie dostosowana muzyka stanowia to do poszcze39(nych *wicze8re(aksacyjnych F/. Chęciek -'&'G.

"a2ne, 2e /. Chęciek ocenia efektywno#* stosowanych przez nie3o technik re(aksacyjnych w pro3ramie turnusowym. Oczestnicy zaję* ocenia(i wpyw pro3ramu re(aksacyjne3o po ka2dorazowej sesji

3



re(aksacyjnej korzystajc z &'Astopniowej ska(i. ankiet tych wynikao, 2e 3ę7oko#* re(aksuosi3nięte3o przez dzieci po pierwszej sesji wynosiy #rednio 6,;. Po ko(ejnych trzech sesjach ocena tawzrosa do !,0 i utrzymywaa się na wz3(ędnie staym poziomie niema( do ko8ca turnusu. " przypadkumatek, kt9re r9wnie2 mo3y 7ra* udzia w prze7ie3u sesji, ocena stanu re(aksu po pierwszej sesjiwynosia przeciętnie =,-, za# po ko(ejnych ; sesjach poziom ten wzr9s do =,=. Pod sam koniec turnusuocena u(e3a o7ni2eniu w przypadku dzieci do 6,=, w przypadku matek natomiast do =,&. Dutor pr97ujeczy* ten fakt z przy3otowaniami do wyjazdu, przypuszczajc, 2e to wa#nie on mia wpyw na niewie(ki

spadek su7iektywnej oceny osi3nięte3o stanu re(aksu.ak2e inni autorzy zwraca(i uwa3ę na istotne znaczenie re(aksacji w terapii jkania:

%./. >u7i8ska stworzya metodę pracy nad jkaniem przeznaczon d(a dorosych, modzie2y idzieci, w kt9rej podstawowe znaczenie mia trenin3 auto3eniczny.

asady jej metody rozszerzy D. Hochniarz w swojej pracy "dpoczynek! odpr#enie iuspokojenie z pomocą relaksatora. 1e(aksator, czy(i +aparat F…G ]7ędcym^ o7iektywnym wskaJnikiemzmian w napięciu mię#niowym i emocjona(nym, kt9re sy3na(izowane jest optycznie i akustycznie Fza:. arkowski &$=!: !'G zosta z7udowany przez Hochniarza. Dutor twierdzi, 2e materia(ny punktodniesienia jakim jest re(aksator jest nie ty(ko o7iektywnym wyznacznikiem poziomu napięcia, a(e i w

przeciwie8stwie do su7iektywnych i kr9tkotrwaych wyo7ra2e8, jest staym kryterium. Dutor tenwykorzystuje trzyetapowy mode( redukcji jkania za pomoc trenin3u auto3eniczne3o. Pierwszy etap ma

podnie#* poziom podatno#ci na su3estię oso7y jkajcej się, dru3i etap su2y zastosowaniu su3estii, trzeci

natomiast wprowadzeniu stanu pocieszenia.. <au2y8ski stworzy specja(n technikę d(a os97 jkajcych się, z3odnie z kt9r po(eca w

chwi(ach najintensywniejszych emocji i przed przem9wieniami stosowa* odprę2enie przez &0A-' minut,kt9re nakazywa utrzyma* w sytuacjach komunikacyjnych. @dprę2enie za(eca stosowa* i w przypadku

pojawiajcych się pro7(em9w w m9wieniu, i w momencie pojawienia się samej my#(i o potencja(nychtrudno#ciach w m9wieniu. aznacza, 2e w pierwszym przypadku nie wo(no ucieka* się do po3ę7ianiawysiku, (ecz wa#nie wprost przeciwnie, za# w dru3im przypadku do odprę2enia za(eca wym9wienietrudnej frazy w my#(i w spos97 pynny, a w dru3iej ko(ejno#ci przy jak najmniejszym zaan3a2owaniutrudu, wym9wi* frazę na 3os +do#* cicho i miękko F. <au2y8ski za . arkowski &$=!: !&G

K. Pacut z powodzeniem zastosowaa e(ementy trenin3u auto3eniczne3o %chu(tza wreha7i(itacji dzieci z pro7(emami jkania. Pisze ona, 2e metoda ta znajduje uzasadnienie i przynosi

7ardziej du3otrwae i (epsze wyniki u dzieci starszych, kt9re cechuje wysoki poziom inte(i3encji i

motywacji. )zieci te samodzie(nie umiej wykorzystywa* fra3menty trenin3u auto3eniczne3o w3orszych i cię2szych d(a nich momentach Fza: . arkowski &$=!G.

Chocia2 znaczna większo#* 7adaczy stosuje w terapii jkania trenin3 auto3enny . %chu(tza orazre(aksację pro3resywn . aco7sona, istnieje mo2(iwo#* wczania w terapię jkania innych technik re(aksacyjnych. Pr97ę tak poczynia . /arkiewicz, wykorzystujc w pro3ramie reedukacji

psychomotorycznej trenin3 "intre7er3a. renin3 ten wpywa na trzy poziomy funkcjonowania: poziomneuromięsniowy, psychiczny i oddechowy. en pierwszy umo2(iwia zmianę napięcia mię#niowe3o, wszcze39(no#ci uwz3(ędniajc mię#nie języka, war3, po(iczk9w, szczęk. )ru3i pozwa(a na roz(uJnienie

psychiczne o7ejmujce aspekt umysowy i emocjona(ny. en ostatni, poziom oddechowy, odpowiada zaodpowiednie po7udzenie i rytmizację pracy przepony oraz innych mię#ni oddechowych.

1e(aksacja ma si(ne uzasadnienie w terapii (o3opedycznej jkania. Pozwa(a na zniwe(owanie (u7zredukowanie napięcia występujce3o zar9wno na poziomie psychicznym, jak i mię#niowym, dziaajc

r9wnocze#nie na o7u. ie spotyka się w (iteraturze odniesie8 do te3o, czy re(aksację mo2na stosowa*ty(ko w konkretnym rodzaju jkania. Prawdopodo7nie d(ate3o, 2e napięcie mię#niowe występuje wewszystkich typach jkania: k(onicznym, k(onicznoAtonicznym i tonicznym. @7ni2a uczucie (ęku i

poprawia samopoczucie. Po#rednio wpywa na (epsze funkcjonowanie os97 jkajcych się wspoecze8stwie. akie to ma znaczenie d(a terapii (o3opedycznej? @7ni2one napięcie mię#niowe, kt9reo7ecne 7yo w narzdach artyku(acyjnych, uatwia pynne m9wienie. Po#rednio mo2e zatem mie* niety(ko wpyw na motywację do pracy (o3opedycznej oso7y jkajcej się, a(e i na efekty, kt9re

potwierdzaj 7adacze. 1e(aksacja umo2(iwia prowadzenie terapii os97 jkajcych się w spos97komp(eksowy. fekty s odczuwa(ne przez oso7y poddawane re(aksacji, jednak wyraJn poprawę zauwa2a się w przypadku re3u(arne3o Fco najmniej raz dziennieG i konsekwentne3o jej stosowania.

-.-.-. naczenie re(aksacji d(a terapii dyzartrii w m9z3owym pora2eniu dziecięcym.

)yzartria jest za7urzeniem mowy, kt9re występuje na t(e r92norakich schorze8. 5stotne jest jednak to, 2e re(aksacja wpywa w spos97 po#redni na dyzartrię, oddziaujc w pierwszej ko(ejno#ci nacao#ciowe funkcjonowanie motoryczne i emocjona(ne danej oso7y. E9wnym zadaniem w przypadku

3



m9z3owe3o pora2enia dziecięce3o 7ędzie zapo7ie3anie występowaniu skurczom mię#niowym poprzezich o7ni2enie, a w konsekwencji zapo7ie3anie utrwa(aniu się niewa#ciwych schemat9w ruchowych F/.Horkowska &$=$G. Otrwa(one skurcze mię#niowe przyczyniaj się nie ty(ko do pro7(em9w w ukadziekostnoAstawowym i w zakresie (okomocyjnym, a(e tak2e maj wpyw na funkcjonowanie komunikacyjneoso7y z m9z3owym pora2eniem dziecięcym. "ystępuj tutaj trudno#ci w zakresie oddychania, fonacji,artyku(acji, prozodii i koordynacji w o7rę7ie tych e(ement9w.

O os97 z m9z3owym pora2eniem dziecięcym o7serwuje się przede wszystkim pro7(emy wzakresie rea(izacji czynno#ci psychoruchowych. +aj7ardziej nasi(one s za7urzenia czynno#ciruchowych. ieprawidowy rozkad napię* mię#niowych, 7rak kontro(i postawy, ruch9w (okomocyjnych,

precyzyjnych i chwytu wywouj za7urzenia czynno#ci psychoruchowych, o3raniczaj zdo(no#* poruszania się i uza(e2niaj od otoczenia F/. Horkowska &$=$: 0'G. " reha7i(itacji takie3o dzieckawyr92nia się konieczno#* dziaa8 w zakresie: o7szaru ruchowe3o, kt9ry o7ejmuje kontro(owanie postawyi czynno#ci (okomocyjne, adaptowania do otoczenia poprzez koordynację czynno#ci suchowych,wzrokowych, ruchowych i czuciowych, oraz sfery emocjona(noAinte(ektua(nej, o7ejmujcej kontakty

persona(ne, oso7owo#* i rozw9j mowy dziecka F/. Horkowska &$=$G. /. Horkowska w zwizku z tymuwz3(ędnia, 2e usprawnianie dziecka powinno się od7ywa* dwutorowo: poprzez wyr9wnywanie

pro7(em9w zwizanych z zadaniami ruchowymi oraz usprawnianie czynno#ci psychoruchowych, kt9remaj zwizek z umiejętno#ci zaadaptowania się do otoczenia."arto zauwa2y*, 2e r9wnie2 i tutaj oddziaywania dotyczy* maj sfery fizjo(o3icznej oraz sfery

psycho(o3icznej. Dutorka wymienia cztery dziaania, kt9re na(e2y podj*, a7y usprawnia*funkcjonowanie ruchowe dziecka. % to:&. Onormowanie napięcia mię#niowe3o i *wiczenia o7ejmujce naukę odpowiednich schemat9wzachowa8 ruchowychI-. Osprawnianie funkcji koordynacji wzrokowej, ruchowej, suchowej, czuciowej w ich kom7inacjachI;. adania majce po(epszy* r9wnowa3ęI4. adania, kt9re maj wyk(uczy* pojawianie się ruch9w mimowo(nych oraz wsp9ruch9w, kt9re nieuatwiaj rea(izacji zamierzonej czynno#ci." zakresie usprawniajcym dziaania psychoruchowe dziecka, autorka wymienia uwa2a za wa2ne

podejmowanie takich czynno#ci, jak:&. Wwiczenia w odczuwaniu schematu wasne3o ciaa, między innymi: masa2e i automasa2e, nazywanieczę#ci ciaa oraz ich wskazywanie, po3ę7ianie odczu* anty3rawitacyjnych, czucia 3ę7okie3o i czuciaruchuI

-. adania o7ejmujce orientację w czasie, na przykad rozpoznawanie poję* +szy7ko, +wo(no, czywyhamowywanie ruchu poczone z od(iczaniemI;. adania powizane z orientacj przestrzenn, ksztatowaniem (atera(izacji oraz rozpoznawania stronciaa, w tym między innymi: odpoznawanie uo2enia ciaa, je3o stron w odniesieniu do sie7ie i innychwraz z nazywaniem, czy odpoznawanie pozycji poszcze39(nych czę#ci ciaaI tak2e: odpoznawaniekierunk9w poruszania się w odniesie do sie7ie oraz innych jak i ocenianie od(e3o#ciI4. <ompensowanie za7urze8 rozwojowych, o7ejmujcych oso7owo#* i mowę, a tak2e trudno#ci wkontaktach interpersona(nych F/. Horkowska &$=$G.

/. Horkowska F&$=$G podkre#(a znaczenie dziewięciu rodzaj9w *wicze8 rea(izowanych z3odniez metod Z. %her7orne na potrze7y reha7i(itacji m9z3owe3o pora2enia dziecięce3o. Wwiczenia tedotycz:&. Omiejętno#ci nawizywania kontaktu emocjona(ne3o oraz koncentracji wzrokowej-. 1ozwijania poczucia 7ezpiecze8stwa i zaufania;. auki partnerstwa i wsp9dziaania4. ada8 w o7rę7ie schematu ciaa oraz orientacji przestrzennej0. Omiejętno#ci zapanowywania nad emocjami i (ękiem6. 1ozwoju siy i sprawno#ci fizycznej!. do(no#ci do roz(uJniania, re(aksowania się =. <sztatowania samodzie(ne3o ruchu w trakcie za7aw$. <sztatowanie wyo7raJni i na#(adowania

a o7raz dyzartrii w m9z3owym pora2eniu dziecięcym wpywa w wysokim stopniu aspektfizjo(o3iczny. ie na(e2y pomija* jednak istotne3o aspektu psycho(o3iczne3o, kt9ry dopenia o7razschorzenia, na t(e kt9re3o występuje dyzartria. " tym wypadku nie na(e2y pomija* psycho(o3icznychaspekt9w m9z3owe3o pora2enia dziecięce3o. /. Horkowska podaje, 2e oso7y z m9z3owym pora2eniemdziecięcym charakteryzuj w mniejszym (u7 większym stopniu za7urzenia zachowania. +"ynikaj one znadpo7ud(iwo#ci psychoruchowej i sa7ej kontro(i reakcji emocjona(nych, charakterystycznych d(a os97z or3anicznymi uszkodzeniami m9z3uI następnie ze zmniejszonej odporno#ci psychicznej na sytuacje

psychotraumatyzujce, na kt9re dziecko upo#(edzone fizycznie nara2one jest szcze39(nie często.

37



@3raniczenie (u7 7rak zaspokojenia podstawowych potrze7 emocjona(nych, spowodowane częstoniewa#ciwymi interakcjami rodziceAdziecko, utrudnionym poruszaniem się, 7rakiem sukces9w wza7awie i o3raniczonymi kontaktami z r9wie#nikami, s przyczyn przew(eke3o napięciaemocjona(ne3o, powodujce3o destruktywne zachowania a3resywne. O maych dzieci z m9z3owym

pora2eniem dziecięcym za7urzenia zachowania manifestuj się za7urzeniami snu i aknienia,nadpo7ud(iwo#ci (u7 nadmiernym hamowaniem ruchowym 7dJ emocjona(nym. )zieci starszecharakteryzuj się niestao#ci emocjona(n, zmienno#ci nastroju i poziomem wykonywanych zada8,

trudno#ciami w skupieniu uwa3i. )zieci nadpo7ud(iwe atwo denerwuj się i przejawiaj a3resję skierowan często na zewntrz. )zieci nie#miae natomiast okazuj nadmiern wra2(iwo#*, (ęk(iwo#*,tch9rz(iwo#* i 7ezsi(no#*I często s napięte, 7ierneI atwo popadaj w tzw. reakcję katastroficzn.Otrwa(one za7urzenia zachowania prowadzi* mo3 do nieprawidowe3o rozwoju emocjona(ne3o i

psychospoeczne3o dziecka, a2 do wystpienia cię2kich zespo9w nerwicowych 7dJ psychotycznychF/. Horkowska &$=$: &0'G.

Czy jednak stosowanie re(aksacji w terapii dyzartrii w m9z3owym pora2eniu dziecięcym mauzasadnienie? erapia m9z3owe3o pora2enia dziecięce3o opiera się przecie2 przede wszystkim na*wiczeniach kinezyterapeutycznych oraz r92norodnych pro3ramach mo3cych usprawni* je od stronymotorycznej.

Po pierwsze, na(e2y pamięta*, 2e ka2da reha7i(itacja dziecka z rozmaitymi deficytami zwyk(ecechuje się zwiększon i(o#ci zaję*, *wicze8, zada8, kt9re maj za zadanie te u7ytki wyr9wnywa*. "

prze7ie3u r92norodnych terapii nie na(e2y zapomina* o mo2(iwo#ciach same3o dziecka, d(a kt9re3odziaania te ju2 i tak w du2ym stopniu s o7ci2ajce R nie ty(ko z punktu widzenia fizjo(o3iczne3o, a(etak2e psychiczne3o. Pojawia się zatem natura(na potrze7a odpoczynku i roz(uJnienia.

Po dru3ie, m9z3owe pora2enie dziecięce cechuje się trudno#ciami, podo7nie jak w większo#ciza7urze8, natury fizjo(o3icznej i psycho(o3icznej. " zakresie fizjo(o3icznym o7ejmuje szere3 pro7(em9wszeroko wspominanych ju2 wcze#niej. @39(nie, pro7(emy te dotycz nieprawidowe3o rozkadu napię*mię#niowych w caym cie(e, kt9re 7ezpo#rednio wpywaj na serię innych trudno#ci, na przykado3raniczajc mo2(iwo#ci (okomocyjne i uza(e2niajc w ten spos97 od otoczenia, a(e tak2e pro7(emy wkoncentracji wzrokowoAruchowej. "#r9d rozmaitych o7jaw9w psycho(o3icznych zwraca się uwa3ę natrudno#ci w orientacji w schemacie wasne3o ciaa, przestrzeni oraz czasie, trudno#ci (atera(izacyjne,za7urzenia koncentracji i uwa3i, trudno#ci w my#(eniu F/. Horkowska &$=$G.

adrzędnym ce(em re(aksacji jest takie wpywanie na oso7ę z m9z3owym pora2eniemdziecięcym, a7y o7ni2y* o7ecne w jej cie(e napięcie mię#niowe, jak i zredukowa* wsze(kie napięcia

psychiczne. @7a rodzaje takich napię* występuj u os97 z dyzartri na t(e m9z3owe3o pora2eniadziecięce3o. est to pierwszy pow9d, d(a kt9re3o stosowanie re(aksacji w terapii dyzartrii mauzasadnienie.

" (iteraturze trudno spotka* wyszcze39(nienie dotyczce te3o, czy re(aksację mo2na stosowa*we wszystkich typach dyzartrii. ca pewno#ci re(aksację mo2na stosowa* w dyzartrii, w kt9rejwystępuj spastyczno#ci. " (iteraturze spotyka się jednak o39(ne za(ecenia dotyczce zastosowa8re(aksacji w dyzartrii. "ydaje się, 2e samo dziaanie profi(aktyczne re(aksacji ma du2y wpyw na oso7y zdyzartri, 39wnie z uwa3i na napięcia psychiczne występujce u tych os97.

@so7y z m9z3owym pora2eniem dziecięcym maj trudno#ci w zakresie orientacji w przestrzeni.

Prawidowa orientacja w przestrzeni opiera się o prawidowe ana(izowanie zjawisk sensorycznych:wzrokowych, dotykowych suchowych i ruchowych, kt9re u dzieci z m9z3owym pora2eniem s za7urzone. " zwizku z 7rakiem odpowiedniej stymu(acji sensorycznej, u tych dzieci pojawiaj się trudno#ci w opanowaniu orientacji wzrokowej i przestrzennej.

5nn przyczyn za7urze8 w orientacji przestrzennej tych os97 s za7urzenia w zakresieorientowania się w schemacie wasne3o ciaa. Pojęcie +schemat ciaa to inaczej +suma do#wiadcze8oso7niczych, zdo7ytych dzięki prawidowej funkcji poszcze39(nych ana(izator9w F/. Horkowska &$=$:&0&G. +Poczucie ciaa zwizane jest ze #wiadomo#ci czowieka, z je3o wyodrę7nieniem się zotaczajce3o #wiata, jest więc czynnikiem 7ardzo wa2nym w rozwoju poznawczym jednostki,szcze39(nie d(a funkcji mowy i orientacji w przestrzeni i w czasie oraz w ksztatowaniu się jejoso7owo#ci, warunkujcej p9Jniejsze przystosowanie się. Bwiadomo#* swe3o odrę7ne3o 7ytowania jest

podstaw poznawania #wiata i orientacji w przestrzeni, poniewa2 punktem odniesienia w stosunkach

przestrzennych jest nasze ciao, inne przedmioty (oka(izujemy w3 je3o poo2enia. Posiadaniewyo7ra2enia swoje3o ciaa jest konieczne d(a rozpoczęcia ka2de3o ruchu. orma(na oso7a rozwija#wiadomo#* wasne3o ciaa, poprzez ana(izę i interpretację 7odJc9w pochodzcych ze zmys9w wzroku,suchu, dotyku oraz z wra2e8 proprioceptywnych, odpowiedzia(nych za czucie 3ę7okie. O os97 z

38



m9z3owym pora2eniem dziecięcym #wiadomo#* ciaa nie rozwija się w spos97 prawidowy. a7urzonyschemat wasne3o ciaa pojawia się wskutek uszkodzenia o#rodk9w i dr93 pocze8 ruchowych,wzrokowych, czuciowych i suchowych. )zieci takie maj pro7(emy w odczuwaniu wasne3o ciaa. /.Horkowska uwa2a, 2e dowodem na istnienie pro7(em9w w schemacie swoje3o ciaa u dzieci zm9z3owym pora2eniem dziecięcym jest na przykad +op9Jnione u2ywanie zaimka SSjaTT F…G oraz ichrysunki postaci (udzkiej, kt9re często charakteryzuj się 7rakiem inte3racji e(ement9w ciaa F/.Horkowska &$=$: &0-G.

>. <u(matycki podaje, 2e *wiczenia re(aksacyjnoAkoncentrujce pozwa(aj na peniejszy kontaktz samym so7, (epsze poznawanie sie7ie oraz o7ejmuj swoim wpywem 3ę7sze oddziaywanie naemocjona(n oraz interpersona(n re(ację z innymi F>. <u(matycki &$$$aG. <. . a7ocki potwierdza tenfakt, piszc, 2e +metody re(aksacyjne sprzyjaj po3ę7ianiu samo#wiadomo#ci, maj te2 du2e znaczenie wsamorea(izacji czowieka F<. a7ocki &$$=: &'!G. " zwizku z tym *wiczenia re(aksacyjne poma3aj rozwija* #wiadomo#* wasne3o ciaa. est to dru3i pow9d kt9ry potwierdza, 2e re(aksacja mo2e mie*suszne zastosowanie w terapii dyzartrii na t(e m9z3owe3o pora2enia dziecięce3o.

1e(aksacja ma wpyw nie ty(ko na o7ni2enie i wyr9wnywanie napięcia mię#niowe3o, czy#wiadomo#* wasne3o ciaa i ksztatowanie orientacji w czasie i przestrzeni poprzez wykonywanie

po(ece8 w trakcie trenin39w re(aksacyjnych. 5stotne jest tak2e to, 2e redukuj napięcie psychiczne io7jawy (ękowe, sprzyjajc (epszemu samopoczuciu. @dpowiadajc na potrze7y wynikajce z m9z3owe3o

pora2enia dziecięce3o, poprzez o7ni2enie napięcia psychiczne3o oraz wprowadzenie wyciszenia,zmniejszaj o7jawy nadpo7ud(iwo#ci psychoruchowej i zwiększaj odporno#* psychiczn, e(iminujc wefekcie zachowania a3resywne wynikajce z przew(eke3o napięcia emocjona(ne3o. Ponadto, *wiczeniare(aksacyjne z natury maj za zadanie skupi* uwa3ę oso7y pracujcej na danym e(emencie: czy towyo7ra2eniu w trenin3u auto3ennym . %chu(tza, czy na danej czę#ci ciaa w re(aksacji pro3resywnej .aco7sona, czy te2 na danej wa#ciwo#ci wydechu w *wiczeniach oddechowych, na odczuciach wtrenin3u K. "intre7erta i tak da(ej. " zwizku z tym wyra7iaj umiejętno#* koncentracji uwa3i, kt9rastanowi deficyt w przypadku dzieci starszych z m9z3owym pora2eniem F/. Horkowska &$=$G. Cechyoso7owo#ciowe, takie jak nadmierna (ęk(iwo#*, wra2(iwo#*, 7ezsi(no#*, tch9rz(iwo#*, wa#ciwe r9wnie2d(a dzieci starszych, u kt9rych wyraJna jest #wiadomo#* ich za7urzenia, s r9wnie2 rekompensowane

przez czynno#ci wyciszania, uspokajania i roz(uJniania, kt9rych w re(aksacji nie 7rakuje. Wwiczeniare(aksacyjnoAkoncentrujce wpywaj na rozw9j wyo7raJni dziecka i poprawienie kontakt9wintrapersona(nych, podniesienie poziomu samooceny i samopoczucia. "pywa to motywujco na dzieci

7ierne, podnoszc poziom tw9rcze3o my#(enia i po7udzajc dziecięc fantazję wyo7ra2eniow. Lakty ter9wnie2 przemawiaj za tym, a7y stosowa* e(ementy re(aksacji wspoma3ajc terapię (o3opedyczn dyzartrii.

/. Horkowska pisze, 2e +po ka2dym trudniejszym, 7ardziej intensywnym *wiczeniu stosuje się odpoczynek Fre(aksG w pozycji (e2cej na p(ecach, z rękami i no3ami wyprostowanymi, (ekkoodwiedzionymi, roz(uJnionymi Fdonie w pozycji po#redniej, kciuk skierowany do sufitu, stopy (ekkoodchy(one na 7okG. %topie8 roz(uJniania sprawdza się, unoszc (ekko ko8czynę ku 39rze i opuszczajc j do#* na3(e. 1oz(uJniona ko8czyna opada 7ezzwocznie na podo2e. e#(i nie jest dostatecznieroz(uJniona, dziecko usiuje kontro(owa* ruch opadania ko8czyny. )u2szy, -A; minutowy re(aks do7rze

jest stosowa* przy cichej, wo(nej muzyce, stopniowo zwiększajc i następnie zmniejszajc natę2eniedJwięku. /o2na tak2e stosowa* re(aks podajc haso przerywajce 7ardziej intensywne *wiczenia."9wczas wszyscy 7iorcy udzia w zajęciach, 7ez wz3(ędu na to, w jakiej s pozycji, kad się naki(kadziesit sekund na 7oku, 7rzuchu czy na p(ecach z ko8czynami uo2onymi dowo(nie i (e2 w

7ezruchu F/. Horkowska &$=$: 6!G.

"prowadzeniem do *wicze8 kinezyterapii psychoruchowej s masa2e, kt9rych zadaniem jestroz(uJni* wszystkie 3rupy mię#niowe o7u ko8czyn. /. Horkowska pisze, 2e podczas masowania trze7autrzymywa* z masowanym dzieckiem emocjona(ne i sowne kontakty, kt9re maj za zadanie rozwija*umiejętno#ci interpersona(ne dziecka, oraz u#wiadamia* poczucie schematu wasne3o ciaa F/.Horkowska &$=$G. Wwiczenia roz(uJniajce, jej zdaniem, +maj na ce(u zmniejszenie psychofizyczne3onapięcia, kt9re jest wywoane nadmiernie szy7kim try7em 2ycia, zmęczeniem, nauk, prac zawodow,trudem dnia codzienne3o i innymi sytuacjami stresowymi Fza: <. . a7ocki &$$=: &&'G

/. Horkowska podkre#(a r9wnie2 istotne znaczenie muzykoterapii w m9z3owym pora2eniudziecięcym, kt9ra mo2e nie#* dziaanie re(aksujce: +O dzieci z pora2eniem m9z3owym dziecięcym,3dzie dominuje wzmo2one napięcie mię#ni i często wsp9istniejca nadwra2(iwo#* na wsze(kie 7odJce

zewnętrzne oraz na3e, nie kontro(owane ruchy, uzyskuje się dzięki prawidowo do7ranej i zastosowanejmuzyce roz(uJnienie mię#ni, du2 pynno#* i harmonizację ruch9w F/. Horkowska &$=$: &46G. wierdziona, 2e *wiczenia muzykoterapeutyczne maj aktywizujcy wpyw na psychofizyczny rozw9j dziecka,

39



rozwijajc uczucia wy2sze, rozwijajc sferę inte(ektua(n, ksztacc sprawno#ci aparatu ruchowoAmię#niowe3o, uspoeczniajc F/. Horkowska &$=$G. Dutorka za(eca ich stosowanie.

auwa2a się więc, 2e re(aksacja z powodzeniem znajduje zastosowanie zar9wno po, przed, jak iw trakcie wykonywania innych zada8 reha7i(itacyjnych. /. Horkowska za(eca stosowanie przedewszystkim *wicze8 roz(uJniajcych napięcia F39wnie masa2yG i e(ement9w muzykoterapeutycznych wterapii.

<. . a7ocki w swojej pracy $%zgowe pora#enie dziecice w teorii i terapii w#r9d metodre(aksacyjnych wymienia re(aksację pro3resywn . aco7sona, trenin3 auto3eniczny . %chu(tza, metodę K. "intre7erta oraz R za /. Horkowsk R *wiczenia roz(uJniajce.Podaje on, 2e +metoda aco7sona posiada du2e wa(ory. Oatwia odpoczynek, uspokaja, o7ni2a stanynapięcia, poprawia funkcjonowanie or3anizmu i o39(ne samopoczucie czowieka F<.. a7ocki &$$=:&'!G i podkre#(a, 2e istotnym e(ementem w tej metodzie jest tak zwana re(aksacja zr92nicowana, przezkt9r rozumie się zjawisko napięcia zamierzonej 3rupy mię#ni, podczas 3dy pozostae partie mię#niowe

pozostaj w stanie roz(uJnienia. )odaje za . Hazy(akiem, 2e +d(a wyciszenia aktywno#ci umysowej, prowadzi się *wiczenia powizane z kontro( ruchu 3aek ocznych. @7serwuje się, 2e wraz z ich zanikiemzmniejsza się oraz zanika aktywno#* umysowa Fchodzi tu o o7ni2enie pracy wyo7raJni i wyciszeniewnętrzaG Ftam2eG. Dutor nie pisze o 2adnych przeciwwskazaniach do stosowania metody pro3resywnej./o2na więc uzna*, 2e re(aksacja pro3resywna . aco7sona mo2e 7y* z powodzeniem wykorzystywanaw terapii os97 z m9z3owym pora2eniem dziecięcym.renin3 auto3enny . %chu(tza, zdaniem <.. a7ockie3o +uatwia osi3nięcie stanu wewnętrzne3ospokoju i (epsze3o samopoczucia. Xa3odzi stany (ękowe, zmniejsza neurotyczn po7ud(iwo#*. Poprzeznaukę w3(du w sie7ie sprzyja ksztatowaniu oso7owo#ci F<. . a7ocki &$$=: &'=G. @ceniajc, jaki jestwpyw trenin3u auto3enne3o, pisze: +@7serwuje się u dzieci do#* wyraJny i jednocze#nie pozytywnywpyw trenin3u auto3enne3o. Hudzi on zaufanie dziecka, dystansuje od pro7(em9w i trudno#ci, przynosispok9j, pozytywne my#(i. Prowadzony w 3rupie, uczy kontakt9w spoecznych F<. . a7ocki &$$=:&'$G. edn z form trenin3u auto3enne3o, kt9ra znajduje do7re zastosowanie u dzieci jest prowadzenie 3oz wykorzystaniem 7ajek, co R zdaniem /. /archwickiej R jest efektywne Fza: <.. a7ocki &$$=G./etoda trenin3u auto3eniczne3o mo2e 7y* wykorzystywana u os97 cechujcych się do7rym zdrowiemsomatycznym i psychicznym, natomiast autor zastrze3a, 2e metoda ta R je3o zdaniem R nie powinna 7y*stosowana u os97 z7yt emocjona(nych, o skonno#ciach do nerwic (u7 hipochondrii, ani u os97 w stanie3orczkowym F<. . a7ocki &$$=G. "ydaje się zatem, 2e stosowanie tej metody w przypadku dzieci zm9z3owym pora2eniem dziecięcym mo2e 7y* o7arczone pewnym ryzykiem./etoda K. "intre7erta R zdaniem autora sprawdza się u dzieci, kt9re s (ęk(iwe, zahamowane, maj skonno#ci depresyjne i za(eca stosowanie tej metody między innymi oso7om z jkaniem. Lakt, 2e ruchymaj 7y* wywoywane przez oso7ę prowadzc re(aksację, nie za# przez oso7ę re(aksujc się, mo2emie* du2e zastosowanie w przypadku os97 z dyzartri. uwa3i na o3raniczenie mo2(iwo#cimotorycznych os97 z m9z3owym pora2eniem dziecięcym, metoda ta mo2e 7y* do7rze zastosowana, asprawdzenie stanu zre(aksowania u tych dzieci mo2e 7y* stosunkowo atwe. u2 /. Horkowskawykorzystywaa u dzieci z m9z3owym pora2eniem dziecięcym technikę unoszenia i 7ezwadne3oopuszczania ko8czyny dziecka, a7y sprawdzi*, na i(e dziecko takie jest zre(aksowane F/. Horkowska&$=$: 6!G.Wwiczenia roz(uJniajce pozwa(aj atwo nauczy* się kontro(i i #wiadome3o redukowania napięciamię#niowe3o. D7y uzyska* o39(ne roz(uJnienie, na(e2y przyj* wy3odn pozycję: siedzc, (e2c (u7

p9siedzc. )odatkowo w roz(uJnieniu poma3a wprowadzenie e(ement9w takich jak: muzyka, ciepo,niekrępujca odzie2 oraz odizo(owanie od dodatkowych 7odJc9w, takich jak: haas, czy ra2ce #wiato. "trakcie o39(ne3o roz(uJniania za(eca się stosowanie *wicze8 oddechowych. )u2 za(et w *wiczeniachroz(uJniajcych jest mo2(iwo#* stosowania ich w dowo(nym momencie, uwz3(ędniajcymzapotrze7owanie czowieka. +% proste w wykonywaniu, pozwa(aj na szy7kie osi3nięcie stanuodprę2enia cae3o or3anizmu. o wi2e się z pojawianiem się czynnika sprzyjajcemu rozwojowioso7owo#ci F<. . a7ocki &$$=: &&'G, kt9ry jest niepodwa2a(nie potrze7ny w przypadku os97 zm9z3owym pora2eniem dziecięcym.

a podstawie opinii, 7ada8 wymienionych autor9w, zauwa2a się, 2e re(aksacja przynosi korzy#cioso7om, kt9re j stosuj. najduje zastosowanie u os97 z jkaniem oraz z m9z3owym pora2eniemdziecięcym i przynosi do7re rezu(taty. a(e2y się spodziewa*, 2e oddziaywanie re(aksacji na motorykę du2, przynosi do7re rezu(taty r9wnie2 d(a motoryki maej u os97 z m9z3owym pora2eniem dziecięcym.

iekt9re z technik re(aksacyjnych, na przykad re(aksacja pro3resywna . aco7sona mo3 oddziaywa* 7ezpo#rednio nie ty(ko na motorykę du2, a(e tak2e na motorykę ma, roz(uJniajc mię#nie aparatumowy, co ma nie7a3ate(ne znaczenie w przypadku dyzartrii. redukowanie wzmo2one3o napięcia mię#niaparatu mowne3o 7ędzie rzutowao na większe i (epsze mo2(iwo#ci do zastosowania wsze(kich technik (o3opedycznych. ca pewno#ci uatwi pracę nie ty(ko pacjentowi, a(e tak2e terapeucie. %tosowanie

6:



technik re(aksacyjnych ma znaczenie nie ty(ko (ecznicze, a(e tak2e profi(aktyczne. powodzeniemtechniki te mo3 7y* wykorzystywane przez szeroki o39 spoecze8stwa. " szcze39(no#ci jednak sprawdz się jako e(ement wspoma3ajcy terapię (o3opedyczn, tworzc większy o7szar manewru d(azastosowania technik (o3oterapeutycznych.

;.&. Propozycje konspekt9w zaję* re(aksacyjnych.

echnika re(aksacji pro3resywnej . aco7sona wydaje się jedn z naj7ardziej uniwersa(nych

metod re(aksacyjnych, kt9ra znajduje zastosowanie zar9wno w jkaniu, jak i w niekt9rych przypadkachdyzartrii, a(e tak2e w dziaaniach o charakterze profi(aktycznym. " zwizku z tym faktem, konspekty,zamieszczone w da(szej czę#ci pracy skupiaj się przede wszystkim na roz(uJnieniu w oparciu owspomnian technikę re(aksacji neuromię#niowej. akada się, 2e *wiczenia re(aksacyjne powinnyod7ywa* się zwyk(e przed zajęciami (o3opedycznymi. Pod takim ktem konspekty te zostaysporzdzone. @7ejmuj one nie więcej ni2 &0Aminutowe *wiczenia re(aksacyjne d(a dzieci w wieku

przedszko(nym. " za(e2no#ci od potrze7, *wiczenia te mo3 7y* wykonywane tak2e podczas innychzaję* a(7o po nich. Propozycje zaję* re(aksacyjnych zostay sporzdzone pod ktem re(aksacji 3rupowej,a(e nie ma 2adnych przeciwwskaza8, a7y nie mo3y 7y* wykorzystywane w przeprowadzaniu tychsamych zaję* w terapii indywidua(nej. "yma3aj w9wczas zmiany form 3ramatycznych z mno3ich na

pojedyncze. "#r9d konspekt9w podstawę stanowi *wiczenia re(aksacyjne oparte o metodę .aco7sona. ostay one jednak wz7o3acone o inne *wiczenia re(aksacyjne takie jak *wiczenia oddechowei e(ementy muzykoterapii. " trakcie *wicze8 jest mo2(iwe, Fa(e nie jest o7(i3atoryjneG wczenie muzykiw t(e. " za(e2no#ci od potrze7, mo2na z muzykoterapii zrezy3nowa*. ostao to r9wnie2 uwz3(ędnionew konspektach. " trakcie wykonywania zada8 dzieci mo3 nie ty(ko skupia* się na wra2eniach

pyncych z napięcia i roz(uJnienia poszcze39(nych partii ciaa, a(e mo2(iwe jest od7ieranie tych wra2e8innymi zmysami: na przykad poprzez czucie dotykowe, (u7 uruchomienie zmysu wzroku. Po

pojedynczych zajęciach re(aksacyjnych w prze7ie3u zaję* zostay r9wnie2 uwz3(ędnione rozmowy zdzie*mi na temat odczu*, co dodatkowo ma wzmacnia* i u#wiadamia* procesy zachodzce podczas sesji,kt9re mo3y z r92nych powod9w nie zosta* odpowiednio przez dziecko spostrze2one.

"szystkie konspekty s pomysami autorskimi przy3otowanymi samodzie(nie w oparciu o propozycje zaję* re(aksacyjnych 5.E. "y3otskiej F&$=0G i zostay sporzdzone na potrze7y niniejszej pracy.

7(8(8( KONSPEKT NR 8

Te4%t9 a7awa z "r92k Froz(uJnianie mię#ni rkGCe+e9

8( Ps!)*&*#$#e"#),"e9 A poprawa samopoczucia uczestnik9w poprzez rozadowanie stresu i zmniejszenie uczu* (ękowych A osi3nięcie re3eneracji psychicznej oraz zredukowanie (u7 przeciwdziaanie o7jawom zmęczenia iznu2enia

:( Ps!)*&s&4%t!),"e9 A wyro7ienie zdo(no#ci do odczuwania, rozr92niania i kontro(owania stan9w napięcia i roz(uJnienia w

o7rę7ie cae3o or3anizmu oraz w o7rę7ie poszcze39(nych partii mię#niowych Fw tym: w mię#niachaparatu mowyG A o7ni2enie (u7 wye(iminowanie napięcia mię#niowe3o i psychiczne3o Fosi3nięcie odprę2enia

psychofizyczne3oG A wyro7ienie (u7 wzmocnienie zdo(no#ci czucia kinestetyczne3o i odczuwania schematu wasne3o ciaa A roz7udzenie #wiadomo#ci uczestnik9w na temat procesu oddychania i wyro7ienie umiejętno#cikontro(owania 3o

7( Ps!)*#),"e9 A rozwijanie tw9rczej wyo7raJni uczestnik9w A wypracowanie umiejętno#ci koncentrowania uwa3i

Met&!9

A re(aksacja pro3resywna . aco7sona A *wiczenia roz(uJniajcoAkoncentrujce: *wiczenia oddechowe A muzykoterapia

61



F&r4!9aG czynna: A wykonywanie po(ece8 oso7y prowadzcej zajęcia re(aksacyjne A wykonywanie *wicze8 re(aksacyjnych A koncentrowanie się na wra2eniach pyncych z wasne3o ciaa A umiejętno#* komunikowania się sowne3o

7G 7ierna: A wysuchiwanie po(ece8 oso7y prowadzcej zajęcia re(aksacyjne A wsuchiwanie się w muzykę puszczon w t(e

P&4&)e # "%r,;,#% #%$"&st!),"e &r%, ter%/eut!),"e9 A odtwarzacz C) A pyty z muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiej z dzwoneczkami w t(eGA karimaty, materace (u7 koce do uo2enia na nich dzieci w przypadku pozycji (e2cejI w przypadku

pozycji siedzcej R (icz7a krzese odpowiadajca (icz7ie uczestnik9wI A atry7ut r92d2ki w postaci drewniane3o kijka A tekst:

)zieci, czy przypominacie so7ie si(ne postacie z 7ajek? Q "a#nie teraz po7awimy się w siaczy imędrc9w Q "iemy, jacy s mędrcy? Q %kupieni, spokojni, wyciszeni Q D zatem stajemy się najpierw

siaczami Q Proszę "as, a7y#cie z caych si zacisnęy ręce w pistki…Q D co to się stao? Q @h, przez pomykę resztki k(eju sk(eiy nam ręce Q ie mo2emy ich otworzy* Q Pistki cay czas s zaci#nięte Qawoam do7r wr92kę, a7y rozk(eia nasze rczki Q D teraz przysza do7ra wr92ka i rozk(eja nam nasze

pistki Q nasze rczki roz(uJniaj się, otwieramy powo(i donieQ Pozostajemy tak przez chwi(ę Q akie to przyjemne uczucie, 2e mamy swo7odne donie Q ie musz 7y* takie napięte Q @ch, a(e c92 to się stao?)o7ra wr92ka przypadkiem upu#cia r92d2kę i zamienia nas w siaczy Q aciskamy więc znowu z caychsi ręce w pistki Q este#my siaczami, kt9rzy przy3otowuj się do wa(ki Q "r92ko, 3dzie wojar92d2ka? Q )zieci, wytrzymajmy tak chwi(kę, dop9ki wr92ka nie znajdzie swojej czarodziejskiej r92d2ki Q5 udao się Q "r92ka odnajduje swoj r92d2kę Q zamienia nas z powrotem w /ędrc9w Q @twieramy doniei pozostawiamy je tak otwarte Q Pozosta8cie takimi /ędrcami przez chwi(ę Q Czy czujecie de(ikatnemrowienie w rczkach? Q Ho oto pojawia się "r92ka R (ecz co tym razem się stao? Q Pomy(ia r92d2ki izn9w zamienia nas w siaczy Q "r92ka jest dzi# 7ardzo roztar3niona Q "r92ko, 3dzie woja wa#ciwar92d2ka Q %p9jrz w jakich siaczy nas zamienia# Q aciskamy pistki z caych si Q asze pa(uszki a2

7(edn Q %zukaj szy7ko swojej r92d2ki Q est Q est r92d2ka Q "r92ka zamienia nas znowu w sa7ychmędrc9w Q asze donie roz(uJniaj się Q Dch, jakie przyjemne roz(uJnienie Q Czy czujecie jakie ciepo

7ije z "aszych rk? Q o wr92ka o7darzya nas swoj si(n ener3i Q ner3ia ta rozprzestrzenia się, więczn9w zamieniamy się w siaczy Q z caych si #ciskamy donie Q eszcze, jeszcze, jeszcze Q /usimy jezaciska* 7ardzo mocno, 7o siacze s 7ardzo roz3niewani Q Ca swoj się skupiaj w zaci#niętych

pię#ciach Q Hardzo do7rze Q 5 roz(uJniamy pistki, 7o do7ra wr92ka wa#nie zn9w dotyka nas swoj r92d2k ](o3opeda wykonuje ruch^ i zamienia z powrotem w (udzi Q "r92ce znudzia się ju2 ta za7awa Qe3na się z nami do ko(ejne3o spotkania Q 5 my te2 jeste#my ju2 zmęczeni Q Hardzo się nasiowa(i#my QHierzemy 3ę7oki oddech Q "estchnijmy so7ie raz jeszcze Q o 7ya wspaniaa przy3oda Q

Pr,e0#!0%"! ),%s tr0%"#% ,%.;<9 &-A&4minL#),3% u),est"#-=09 &A&0 os97Pr,e3#e$ ,%.;<9

&p' Czynno(ci terapeuty Czynno(ci pacjenta U0%$# &$=+"e&. Przywitanie się z dzie*mi F;'sG )zieci FdzieckoG witaj się z

terapeut Hrak

-. erapeuta prosi dzieci o przyjęcie przez nie odpowiedniej pozycji re(aksacyjnej. " pocztkowych etapach powinnato 7y* pozycja (e2ca, wko(ejnych mo2e to 7y* pozycjasiedzca na krze#(e, w

p9Jniejszym czasie *wiczeniamo3 7y* rea(izowane w trakciewykonywania innych czynno#ci.erapeuta wyja#nia dzieciom, jak

powinna wy3(da* oczekiwana

)zieci przyjmuj pozycję, okt9r prosi je terapeuta

Potrze7ne materace, karimaty (u7koce w przypadku pozycji(e2cej uczestnik9wI w

przypadku pozycji siedzcej R(icz7a krzese odpowiadajca(icz7ie uczestnik9w. )zieci

powinny (e2e* Q siedzie* o7oksie7ie w od(e3o#ci nie mniejszejni2 metr

62



przez nie3o pozycja. " pozycji(e2cej dziecko uo2one jest nawznak, z rozchy(onymi no3amina szeroko#* 7ioder, oraz rękami

poo2onymi wzdu2 tuowia. " pozycji siedzcej dziecko siedzina krze#(e oparte p(ecami o je3o

oparcie tak, a7y kt pomiędzy powierzchni ud a powierzchnituowia wynosi okoo $' stopni.F;'sG

;. erapeuta sprawdza poprawno#* przyjętych przez dzieci pozycjire(aksacyjnych i w przypadku

7raku ich poprawno#ci, kory3ujeich uo2enie F;'sG

)zieci spokojnie czekaj w przyjętej pozycji na da(sze po(ecenia terapeuty

Hrak

4. >o3opeda wcza muzykęre(aksacyjn F;'sG


Potrze7ny odtwarzacz C) i pytaz muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiejz dzwoneczkami w t(eG.

0. >o3opeda wy3asza tekst

zaczony do konspektu. nak+Q w tek#cie oznacza pauzę.erapeuta w trakcie czytaniatekstu powinien wyja#nia* idemonstrowa* dzieciom

poszcze39(ne czynno#ci, anastępnie kontro(owa* ich

poprawne wykonanie. /o2(iwe jest wcie(enie się przez (o3opedęw ro(ę "r92ki R w9wczas

potrze7na jest r92d2ka F=A&'minG

)zieci dostosowuj się do

po(ece8 wydawanych przezterapeutę oraz udzie(anych przeznie3o wskaz9wek i korekt.

Potrze7ny atry7ut "r92ki w

postaci r92d2ki Fdu3i kijG

>( 1ozmowa (o3opedy z dzie*mi natemat od7ieranych przez nich

wra2e8 napięciowych.@kre#(enie r92nic pomiędzyo7oma stanami. Prowokowaniesytuacji opisywania o7u stan9w

przez dzieci poprzez zadawanieim pyta8 powizanychtematycznie z re(aksacj. F-minG

"ypowiadanie się dzieci natemat r92nic w odczuciach

pyncych z ciaa, kt9re wynikaj z napię* i roz(uJnie8 stan9wmię#niowych. )zieci opisuj ichoso7iste nastawienie do

poszcze39(nych stan9w, wasnestany emocjona(ne.

Hrak

7(8(:( KONSPEKT NR :

Te4%t9 1osnce drzewo Froz(uJnianie mię#ni rkGCe+e9


:( Ps!)*&s&4%t!),"e9 A wyro7ienie zdo(no#ci do odczuwania, rozr92niania i kontro(owania stan9w napięcia i roz(uJnienia wo7rę7ie cae3o or3anizmu oraz w o7rę7ie poszcze39(nych partii mię#niowych Fw tym: w mię#niachaparatu mowyG

63



A o7ni2enie (u7 wye(iminowanie napięcia mię#niowe3o i psychiczne3o Fosi3nięcie odprę2enia psychofizyczne3oG A wyro7ienie (u7 wzmocnienie zdo(no#ci czucia kinestetyczne3o i odczuwania schematu wasne3o ciaa A roz7udzenie #wiadomo#ci uczestnik9w na temat procesu oddychania i wyro7ienie umiejętno#cikontro(owania 3o


Met&!9A re(aksacja pro3resywna . aco7sona

A *wiczenia roz(uJniajcoAkoncentrujce: *wiczenia oddechowe A muzykoterapia



P&4&)e # "%r,;,#% #%$"&st!),"e &r%, ter%/eut!),"e9 A odtwarzacz C) A pyty z muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiej z od3osami natury w t(e: sze(est (i#ci drzew, szum wiatru, i takda(ejGA karimaty, materace (u7 koce do uo2enia na nich dzieci w przypadku pozycji (e2cejI w przypadku

pozycji siedzcej R (icz7a krzese odpowiadajca (icz7ie uczestnik9w A tekst:

)zieci, po7awimy się dzi# z drzewami. %taniemy się nimi po to, a7y poczu*, co czuje drzewo, kiedyro#nie. Po92cie się wy3odnie na p(ecach. "y7ierzemy się na wycieczkę do (asu. Czy pamiętacie, jakie powietrze jest w (esie? Bwie2e, wi(3otne. o drzewa daj t(en, kt9rym oddychamy. aci3nijmy się tym powietrzem. "eJmy 3ę7oki wdechQ 5 wydechQ Dch, jakie wspaniae jest to powietrzeQ Powchajmy je raz jeszcze Q "dech Q i wydech Q Owa3a, stajemy się drzewami Po92my ręce pasko na pododze tak, a7ynasze donie dotykay ziemi Q asze rczki to korzenie drzewa, kt9re 7ardzo chce urosn* Q %pr97ujmywcisn* więc z caych si nasze korzonki w ziemię Q "ciskamy z caej siy rczki w ziemię Q 5odpuszczamy so7ie Q roszkę się zmęczy(i#my Q )rzewu jest cię2ko rosn* i prze7i* się przez ziemię Q1az jeszcze wciskamy z caych si ca powierzchni rczek korzonki w ziemię R mo2e tym razem udanam się w7i* korzonki 3ę7iej Q 5 odpoczywamy Q <orzonki roz(uJniaj się Q 5m 7ardziej korzonki się roz(uJni, tym atwiej 7ędzie im wdr2y* się w ziemię Q )(ate3o roz(uJniamy cae pa(uszki, cae rczki,a7y stay się 7ardzo (uJniutkie i e(astyczne Q Hardzo do7rze Q 1oz(uJniy się? Q Bwietnie, w takim raziezn9w wciskamy korzonki z caych si w ziemię Q "szystkie korzenie i korzonki wciskamy jak najmocniej

się da Q u2 prawie, prawie Q @h, korzonki 7ardzo się zmęczyy Q @dpoczywaj więc Q 1oz(uJniamykorzonki, a7y miay więcej si do pracy Q Hardzo zmęczy(i#my się, poma3ajc naszym korzonkom dosta*się do ziemi Q "estchnijmy so7ie Q %pr97ujmy jeszcze raz Q "ciskamy nasze (uJniutkie korzenie w ziemię Q asze rczki 7ardzo mocno przyk(ejaj się ca powierzchni do ziemi Q ie poddajemy się, 7o jeste#my

ju2 7ardzo 7(isko Q eszcze chwi(kę Q 5 ju2 Q Odao się Q <orzonki maj teraz więcej przestrzeni d(a sie7ie Q/o3 się roz(uJni* Q iech nasze korzonki odpoczn Q Czy czujecie w rczkach mrowienie? Q o ziemia,kt9ra askocze nasze korzonki Q este#my 7ardzo zmęczeni Q Pomo3(i#my drzewom sta* się mocniejszymi Q /o2emy so7ie odpocz* Q "estchnijmy so7ie Q "eJmy 3ę7oki oddech i wypuszczajmy3o 7ardzo powo(i Q "estchnijmy so7ie raz jeszcze Q "ykona(i#my kawa do7rej ro7oty Q /o2emy so7ie

podziękowa* nawzajemQQ

Pr,e0#!0%"! ),%s tr0%"#% ,%.;<9 &-A&4minL#),3% u),est"#-=09 &A&0 os97

Pr,e3#e$ ,%.;<9

&p' Czynno(ci terapeuty Czynno(ci pacjenta U0%$# &$=+"e&. Przywitanie się z dzie*mi )zieci FdzieckoG witaj się z Hrak

66



FdzieckiemG F;'sG terapeut -. erapeuta prosi dzieci o

przyjęcie przez nie (e2cej pozycji re(aksacyjnej. erapeutawyja#nia dzieciom, jak powinnawy3(da* oczekiwana przeznie3o pozycja. " pozycji (e2cej

dziecko uo2one jest na wznak, zrozchy(onymi no3ami naszeroko#* 7ioder, oraz rękami

poo2onymi wzdu2 tuowia.F;'sG




powinny (e2e* Q siedzie* o7oksie7ie w od(e3o#ci nie mniejszejni2 metr.




Hrak



Potrze7ny odtwarzacz C) i pytaz muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiejz od3osami natury w t(eG.

0. >o3opeda wy3asza tekstzaczony do konspektu. nak+Q w tek#cie oznacza pauzę.erapeuta w trakcie czytaniatekstu powinien wyja#nia* idemonstrowa* dzieciom


poprawne wykonanie. F=A&'minG

)zieci dostosowuj się do po(ece8 wydawanych przezterapeutę oraz udzie(anych przeznie3o wskaz9wek i korekt.

Hrak

>( 1ozmowa (o3opedy z dzie*mi natemat od7ieranych przez nichwra2e8 napięciowych.@kre#(enie r92nic pomiędzy

o7oma stanami. Prowokowaniesytuacji opisywania o7u stan9w przez dzieci poprzez zadawanieim pyta8 powizanychtematycznie z re(aksacj. F-minG


pyncych z ciaa, kt9re wynikaj z napię* i roz(uJnie8 stan9w

mię#niowych. )zieci opisuj ichoso7iste nastawienie do poszcze39(nych stan9w, wasnestany emocjona(ne.

Hrak


Te4%t9 /apki w d2un3(i Froz(uJnianie mię#ni n93G

Ce+e9


:( Ps!)*&s&4%t!),"e9 A wyro7ienie zdo(no#ci do odczuwania, rozr92niania i kontro(owania stan9w napięcia i roz(uJnienia wo7rę7ie cae3o or3anizmu oraz w o7rę7ie poszcze39(nych partii mię#niowych Fw tym: w mię#niachaparatu mowyG A o7ni2enie (u7 wye(iminowanie napięcia mię#niowe3o i psychiczne3o Fosi3nięcie odprę2enia

psychofizyczne3oG

A wyro7ienie (u7 wzmocnienie zdo(no#ci czucia kinestetyczne3o i odczuwania schematu wasne3o ciaa A roz7udzenie #wiadomo#ci uczestnik9w na temat procesu oddychania i wyro7ienie umiejętno#cikontro(owania 3o

6








P&4&)e # "%r,;,#% #%$"&st!),"e &r%, ter%/eut!),"e9

A odtwarzacz C) A pyty z muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiej z od3osami natury (e#nej w t(eGA karimaty, materace (u7 koce do uo2enia na nich dzieci w przypadku pozycji (e2cejI w przypadku


<ochane dzieci, dzi# wyruszamy w podr92 do afryka8skiej d2un3(i Q Hędziemy uczy* się razem z maymimapkami jak zwinnie i szy7ko porusza* się po drzewach Q Chcecie nauczy* się 7ie3a* po konarachdrzew i przeskakiwa* z jednej 3aęzi na dru3 tak do7rze, jak ro7i to du2e, dorose mapy? Q %pr97ujmywięc im dor9wna* Q a pocztek kadziemy się na pododze, zamykamy oczy i wyciszamy się Q<oncentrujemy się na swoim oddechu Q "suchujemy się w 7icie swoje3o serduszka i odpoczywamy Q7ieramy siy do wytę2onej pracy Q @dpoczywamy, (e2ymy spokojnie i czekamy na pierwsz (ekcję Q 5uwa3a, zaczynamy Q ak, jak wszystkie mae mapki na pocztku musimy nauczy* się mocno chwyta*

swoimi pa(cami st9p 3aęzie drzew Q 3inamy powo(i wszystkie pa(uszki st9p, najpierw (ekko potemcoraz mocniej Q eraz zaciskamy ze wszystkich si z3ięte pa(ce i czekamy chwi(ę Q Czujemy jak naszestopy cię2ko pracuj Q eszcze trochę i powo(i roz(uJniamy swoje pa(uszki i odpoczywamy Q Pozwa(amyim się roz(uJni* i na7ra* siy do ko(ejnej pr97y Q Powo(i oddychamy i re(aksujemy się przed następn

pr97 Q 5 uwa3a, wszystkie mapki ponownie powo(i z3inaj swoje pa(ce st9p Q 3inamy, z3inamy,czekamy, czekamy, jeszcze chwi(ę i roz(uJniamy nasze pracowite stopy Q D teraz, dro3ie dzieci, następne*wiczenie Q ak wiemy wszystkie mapki potrafi swoimi stopami 7ardzo do7rze chwyta* (iany, d(ate3o

7ędziemy teraz pr97owa(i rozci3a* swoje pa(ce u st9p na 7oki Q 5 zaczynamy, najpierw (ewa stopa, prawa odpoczywa i czeka na swoj ko(ej Q aprę2amy mię#nie stopy tak, 2e7y jak najmocniej rozci3n*swoje pa(uszki Q aprę2amy je, czekamy i powo(i roz(uJniamy Q Hierzemy 3ę7oki oddech Q eraz prawastopa, naprę2amy pa(ce ze wszystkich si, jeszcze chwi(kę, czekamy, czekamy i roz(uJniamy stopę QPięknie Q Hardzo do7rze Q @dpoczywamy, zamykamy oczy i wsuchujmy się w sw9j oddech Q eraz porana nasze ydki, kt9re musz 7y* si(ne i mocne, 2e7y#my tak jak mapki zwinnie skaka(i po drzewach Q 5

zaczynamy Q Poruszamy pa(cami u st9p, tak, pięknie Q 5 na sowo: E_1D staramy się jak da(ej się3n* pa(uszkami w stronę naszej 3owy Q Owa3a: E_1D` Q D(e nie odrywamy st9p od podo3i Q asze piętydotykaj ziemi a my jak naj(epiej potrafimy wychy(amy nasze pa(ce st9p w kierunku 3owy Q ak, 7rawo Q5 trzymamy tak napięte pa(ce, trzymamy, trzymamy Q 5 powo(i roz(uJniamy stopy Q Chwi(a odpoczynku QD teraz wyo7ra2amy so7ie, 2e pod naszymi stopami (e2y 3aJ, kt9r staramy się dosię3n* Q "ychy(amynasze pa(ce st9p w dru3 stronę Q ie odrywajc pięt od podo3i staramy się dosię3n* nimi konar Q

aprę2amy pa(uszki z caych si Q @ tak Q eszcze pr97ujemy, czekamy, czekamy i powo(i roz(uJniamynasze zmęczone stopy Q 5 ponownie wsuchujemy się w nasz oddech i odpoczywamy Q "szystkie mapkiodpoczywaj razem z nami Q "idzę, 2e du2e mapy s z nas 7ardzo zadowo(one QQ



terapeut Hrak

6





powinna wy3(da* oczekiwana przez nie3o pozycja. " pozycji(e2cej dziecko uo2one jest nawznak, z rozchy(onymi no3amina szeroko#* 7ioder, oraz rękami

poo2onymi wzdu2 tuowia. " pozycji siedzcej dziecko siedzina krze#(e oparte p(ecami o je3ooparcie tak, a7y kt pomiędzy

powierzchni ud a powierzchnituowia wynosi okoo $' stopni.F;'sG




powinny (e2e* Q siedzie* o7ok

sie7ie w od(e3o#ci nie mniejszejni2 metr




Hrak



Potrze7ny odtwarzacz C) i pytaz muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiejz od3osami natury (e#nej w t(eG.

0. >o3opeda wy3asza tekstzaczony do konspektu. nak

+Q w tek#cie oznacza pauzę.erapeuta w trakcie czytaniatekstu powinien wyja#nia* idemonstrowa* dzieciom



)zieci dostosowuj się do po(ece8 wydawanych przez

terapeutę oraz udzie(anych przeznie3o wskaz9wek i korekt.

Hrak

>( 1ozmowa (o3opedy z dzie*mi natemat od7ieranych przez nichwra2e8 napięciowych.@kre#(enie r92nic pomiędzyo7oma stanami. Prowokowaniesytuacji opisywania o7u stan9w





Hrak

7(8(?( KONSPEKT NR ?

Te4%t9 %iedmiomi(owe 7uty Froz(uJnianie mię#ni n93GCe+e9

8( Ps!)*&*#$#e"#),"e9 A poprawa samopoczucia uczestnik9w poprzez rozadowanie stresu i zmniejszenie uczu* (ękowych

A osi3nięcie re3eneracji psychicznej oraz zredukowanie (u7 przeciwdziaanie o7jawom zmęczenia iznu2enia

67




psychofizyczne3oG A wyro7ienie (u7 wzmocnienie zdo(no#ci czucia kinestetyczne3o i odczuwania schematu wasne3o ciaa

A roz7udzenie #wiadomo#ci uczestnik9w na temat procesu oddychania i wyro7ienie umiejętno#cikontro(owania 3o




F&r4!9aG czynna:

A wykonywanie po(ece8 oso7y prowadzcej zajęcia re(aksacyjne A wykonywanie *wicze8 re(aksacyjnych A koncentrowanie się na wra2eniach pyncych z wasne3o ciaa A umiejętno#* komunikowania się sowne3o


P&4&)e # "%r,;,#% #%$"&st!),"e &r%, ter%/eut!),"e9 A odtwarzacz C) A pyty z muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiej k(asycznG A karimaty, materace (u7 koce do uo2enia na nich dzieci w przypadku pozycji (e2cejI w przypadku


)zieci, czy syszay#cie o siedmiomi(owych 7utach? Q D czy chciay7y#cie zao2y* je dzi# i wypr97owa*w podr92y? Q o zapraszam do wędr9wki Q a pocztek jednak do takiej wędr9wki musimy się odpowiednio przy3otowa* Q Chodzenie w siedmiomi(owych 7utach wyma3a nie (ada kondycji i si(nychn93, kt9re unios ich cię2ar Q )(ate3o najwy2szy czas o nie zad7a* Q <adziemy się na pododze ispokojnie oddychamy Q "suchujemy się w sw9j oddech i zamykamy oczy Q @dpoczywamy, na7ieramysiy do pracy Q D więc zaczynamy Q a pocztek czymy, dro3ie dzieci, ze so7 no3i i mocno je #ciskamyQ %taramy się wytrzyma* tak jak najdu2ej Q ak du3o a2 poczujemy dr3anie naszych mię#ni Q o 7ędzieznak, 2e na(e2y roz(uJni* nasze no3i i odpocz* Q @ tak, wa#nie, do7rze Q eraz czas na odpoczynek ichwi(ę oddechu Q Ponownie wsuchujemy się w sw9j oddech i re(aksujemy się Q Po takich *wiczeniach

7ędziemy mo3(i między innymi ju2 niedu3o nie ty(ko chodzi* w naszych siedmiomi(owych 7utach a(e

tak2e skaka* i przemierza* w ten spos97 7ardzo da(ekie od(e3o#ci Q D teraz kochani pora na ko(ejne*wiczenie Q Okadamy n92ki wyprostowane, r9wniutko jedna o7ok dru3iej Q %taramy się napi* mię#nien93 Q apinamy, powo(i Q D teraz wyo7ra2amy so7ie, 2e u naszych st9p (e2y k(ucz do szafy, w kt9rejznajduj się nasze siedmiomi(owe 7uty Q <oniuszkami pa(c9w u st9p pr97ujemy się3n* po ten k(ucz Q"yci3amy jak naj(epiej potrafimy nasze stopy i.. udao się` Q <(ucz zdo7yty Q Off.. Q Po tak wyczerpujcym zadaniu czas na zasu2ony wypoczynek Q 1oz(uJniamy n92ki, zamykamy oczy ispokojnie oddychamy Q asze no3i s coraz si(niejsze a do te3o mamy ju2 dostęp do szafy w kt9rej ukrytes upra3nione 7uty Q ie tracimy jednak czasu i ponownie za7ieramy się do trenin3u Q Czas na ostatnie*wiczenie, dzięki kt9remu staniemy się supersprawni Q >e2c, rozkadamy nasze no3i wszerz Q Prawan92ka przesuwa się powo(i w prawo a (ewa w (ewo Q Hrawo, a teraz napinamy mię#nie naszych n93 iroz(uJniamy Q apinamy i roz(uJniamy Q 5 jeszcze raz, napinamy i roz(uJniamy Q Pięknie Q 5 jeszcze raz,napinamy i roz(uJniamy Q Hrawo Q D teraz spokojnie, czymy n92ki Q Powo(i przesuwamy jewyprostowane do sie7ie Q @ tak Q )zięki temu *wiczeniu 7ędziemy mo3(i przeskakiwa* w naszych

siedmiomi(owych 7utach ju2 nie ty(ko kau2e a(e wie(kie jeziora a nawet morza Q D teraz odpoczywamy Qamykamy oczy i oddychamy Q o 7y naprawdę wyczerpujcy trenin3 QQ

68





terapeut Hrak



powinna wy3(da* oczekiwana przez nie3o pozycja. " pozycji

(e2cej dziecko uo2one jest nawznak, z rozchy(onymi no3amina szeroko#* 7ioder, oraz rękami



)zieci przyjmuj pozycję, okt9r prosi je terapeuta Potrze7ne materace, karimaty (u7koce w przypadku pozycji(e2cej uczestnik9wI w






Hrak



Potrze7ny odtwarzacz C) i pytaz muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiejk(asycznG.





Hrak






Hrak

7(8(@( KONSPEKT NR @

69



Te4%t9 )umny pos3 Froz(uJnianie mię#ni tuowiaGCe+e9









P&4&)e # "%r,;,#% #%$"&st!),"e &r%, ter%/eut!),"e9 A odtwarzacz C) A pyty z muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiej k(asycznaG A krzesa r9wne (icz7ie uczestnik9w A tekst:

)zieci, po7awimy się dzi# w dumny pos3 Q )umny pos3 zosta z7udowany na cze#* kr9(a, kt9ry ni3dynie okaza skruchy Q %toi od zawsze w centrum za3inione3o miasta Q " da(szym ci3u 2yje w nim jednak duch kr9(a Q <iedy ty(ko kto# przechodzi o7ok pos3u, duch kr9(a naprę2a się z caych si, a7y pokaza*

przez pos3, jak 7ardzo jest dumny Q Przychodzi mu to jednak z du2ym trudem, 7o pos3 jest twardy icię2ki, a duch kr9(a, kt9ry 2yje w #rodku nie ma ty(e siy, a7y samodzie(nie zmieni* ksztat swoje3o pos3u Q Pomo2emy kr9(owi? Q %ta8my się więc dumnymi pos3ami, a7y pom9c kr9(owi Q a razie niktsię nie z7(i2a, więc mo2emy so7ie spokojnie odpoczywa* Q <r9( 7ardzo się ucieszy z naszej pomocy Q D(euwa3a` <to# się z7(i2a` Q "yprostujmy z caych si p(ecy Q 5 jeszcze mocniej Q 5 teraz nie ruszamy się QPoczekajmy a2 przejdzie Q en czowiek nie mo2e się zorientowa*, 2e pos3 2yje Q apinamy się cay czasmocno, mocno Q Ho ten czowiek na nas spo3(da Q Przy3(da się ka2demu z nas z oso7na Q Piękne

pos3i Q 5 ju2, mo2emy roz(uJni* nasze mię#nie Q Przy3ar7my się de(ikatnie opierajc okciami o ko(ana iopu#*my 3owy ](o3opeda pokazuje pozycję dzieciom^ Q Dh, jak2e takie roz(uJnienie jest przyjemne Qycie dumne3o pos3u nie jest atwe Q "estchnijmy so7ie Q D(e uwa3a, id jacy# pa8stwo z dzieckiem Q%zy7ciutko napnijmy się zn9w z caych si Q %pr97ujmy uksztatowa* twardy pos3 Q eszcze mocniej Q Dteraz nieruchomiejemy Q @, proszę, rodzina z7(i2a się do nas Q Dni dr3nijmy Q Przystanę(i i spo3(daj Qatu# unosi swoje dziecko, a7y mo3o dotkn* nasze3o twarde3o popiersia Q Czy czujecie, jak twarde s

wasze mię#nie? Q 5 mo2emy zn9w się roz(uJni*, 7o rodzina ju2 odwr9cia się i posza da(ej Q n9w przy3ar7iamy się de(ikatnie opierajc o ko(ana i opuszczamy 3owę Q aka przyjemna ta pozycja QCzujemy przyjemne roz(uJnienie, prawda? Q Dch, jakie wspaniae roz(uJnienie Q <r9( jest z nas 7ardzodumny i pok(epuje nas po p(ecach Q Poka2my mu, jacy sami jeste#my z sie7ie dumni i naprę2my się Q

:



/ocno, mocno, niech kr9( wie, na co nas sta* Q 5 utrzymajmy tak pozycję Q ie ty(ko kr9( potrafiutrzyma* się w takiej pozycji przez du2szy czas Q Powinien o tym wiedzie* Q Odowodnijmy mu, jacy

potrafimy 7y* z sie7ie zadowo(eni Q eszcze chwi(kę utrzymajmy tę pozycję Q Hardzo do7rze Q 5roz(uJnijmy się Q "eJmy so7ie 3ę7oki oddech Q )a(i#my z sie7ie naprawdę du2o Q 5 wypu#*my Q <r9(u#miecha się do nas serdecznie i wypina zn9w swoj pier# Q /y jednak jeste#my ju2 dosy* zmęczeni QPotrze7ujemy tak so7ie posiedzie* w tej przyjemnej, odprę2ajcej pozycji Q aki# pyek pojawi się nanaszych 7ucikach Q Chuchnijmy na nie3o Q "estchnijmy so7ie raz jeszcze Q <r9( jest z nas 7ardzo

zadowo(onyQQPr,e0#!0%"! ),%s tr0%"#% ,%.;<9 &-A&4minL#),3% u),est"#-=09 &A&0 os97Pr,e3#e$ ,%.;<9


terapeut Hrak

-. erapeuta prosi dzieci o przyjęcie przez nie siedzcej pozycjire(aksacyjnej. erapeuta wyja#niadzieciom, jak powinna wy3(da*

oczekiwana przez nie3o pozycja." pozycji siedzcej dzieckosiedzi na krze#(e oparte p(ecamio je3o oparcie tak, a7y kt

pomiędzy powierzchni ud a powierzchni tuowia wynosiokoo $' stopni. F;'sG


Potrze7ne krzesa. )zieci powinny siedzie* o7ok sie7ie wod(e3o#ci nie mniejszej ni2 metr




Hrak

4. >o3opeda wcza muzykę

re(aksacyjn F;'sG

)zieci spokojnie czekaj w

przyjętej pozycji na da(sze po(ecenia terapeuty

Potrze7ny odtwarzacz C) i pyta

z muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiejk(asycznaG.0. >o3opeda wy3asza tekst





Hrak

>( 1ozmowa (o3opedy z dzie*mi natemat od7ieranych przez nich

wra2e8 napięciowych.@kre#(enie r92nic pomiędzyo7oma stanami. Prowokowaniesytuacji opisywania o7u stan9w





Hrak

7(8(>( KONSPEKT NR >

Te4%t9 a7o(and Froz(uJnianie mię#ni 7rzuchaG

Ce+e9

8( Ps!)*&*#$#e"#),"e9 A poprawa samopoczucia uczestnik9w poprzez rozadowanie stresu i zmniejszenie uczu* (ękowych

1



A osi3nięcie re3eneracji psychicznej oraz zredukowanie (u7 przeciwdziaanie o7jawom zmęczenia iznu2enia








P&4&)e # "%r,;,#% #%$"&st!),"e &r%, ter%/eut!),"e9

A odtwarzacz C) A pyty z muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiej z od3osami natury w t(e: rechotami 2a7, 3raniem pasikonik9w, itak da(ejGA karimaty, materace (u7 koce do uo2enia na nich dzieci w przypadku pozycji (e2cejI w przypadku


)zie8 do7ry dzieci Q apraszam was dzi#, moi drodzy, na kę Q D wiecie d(acze3o wa#nie na kę? Q Hona ce najczę#ciej mo2na spotka* mn9stwo r92ne3o rodzaju 2a7ek Q )zi# naszym zadaniem 7ędzienauczenie się 2a7ie3o języka Q D więc do ro7oty` Q "yruszamy na kę Q D teraz wyciszamy się iuspokajamy oddech Q @ddychamy powo(i, powo(i i odpoczywamy Q @ tak Q %yszycie? Q o jest rechotanie2a7 Q Ciekawe o czym one tak 2ywo rozmawiaj? Q PodejdJmy 7(i2ej, 2e7y im się (epiej przysucha* Q%yszycie? Q o rechocze <umkumak Q e3o rechotanie jest 7ardzo 3ru7e, 3o#ne i powo(ne Q "idzicie jak

na7iera powietrze Q %pr97ujmy 3o na#(adowa* Q D teraz powo(i na7ieramy nosem powietrze iwypeniamy nim nasze 7rzuchy Q Powo(i, powi(i, napeniamy je powietrzem do same3o ko8ca Qnakomicie Q 5 teraz trzymamy, trzymamy to powietrze i powo(i zaczynamy je wypuszcza* Q %pokojnie,

7ez po#piechu Q @7serwujemy nasze 7rzuchy, kt9re ro7i się coraz mniejsze Q "ypuszczamy cae powietrze jakie udao nam się z3romadzi* Q Hrawo Q 5 teraz spokojnie oddychamy i odpoczywamy Q"dech i wydech Q "dech i wydech Q @ tak wa#nie Q Po takich *wiczeniach ju2 niedu3o 7ędziemy3otowi rechota* tak, jak <umkumak Q @` Q %yszycie? Q en 3o#ny, szy7ki rechot za nami? Q o maa1zekotka Q @na to chy7a kuma tutaj najszy7ciej ze wszystkich 2a7 Q Przypatrzmy się jak szy7ko jej

7rzuch wypenia się powietrzem Q %pr97ujmy i my Q Hędziemy teraz szy7ko na7iera* powietrze i zaraz potem je wydmuchiwa* Q y(ko pamiętamy, 2e powietrze ma napenia* nasze 7rzuchy a nie puca Qaczynamy Q a7ieramy szy7ko powietrze nosem i patrzymy jak szy7ko ro#nie nasz 7rzuch Q Pięknie` QD teraz prędziutko wypuszczamy powietrze ustami do same3o ko8ca Q 5 znowu Q a7ieramy powietrze,na7ieramy Q 5 wypuszczamy, wypuszczamy Q 5 jeszcze raz Q Owa3a Q a7ieramy, jeszcze na7ieramy i

wypuszczamy Q Hrawo` Q estem pod wra2eniem Q "idzę, 2e 1zekotka te2 jest pena podziwu Qasu2y(i#my na chwi(ę odpoczynku Q Pora so7ie spokojnie pooddycha* Q Chwi(a przerwy do7rze namzro7i 7o ja ju2 syszę rechoczce3o <rzykacza Q e3o takie rozmowy musz kosztowa* najwięcej wysikuQ est najmniejszy ze wszystkich 2a7ek a(e za to naj3o#niejszy Q Popatrzcie jak powo(i na7iera oddech Q D

2



teraz uwa2ajcie 7o zro7i się 7ardzo 3o#no Q o7aczcie jak szy7ko <rzykacz otwiera i zamyka usta kiedywydmuchuje powietrze Q %pr97ujmy i my Q a pocztek, tak jak wcze#niej <umkumak, na7ieramy powo(inosem powietrze Q a7ieramy, jeszcze na7ieramy Q ak Q Czekamy, czekamy i uwa3a Q %zy7kowypuszczamy cae powietrze otwierajc i zamykajc przy tym 7uzię Q Hrawo Q Hardzo szy7ko się uczycieQ 5 jeszcze raz Q a7ieramy powo(i nosem powietrze Q "ypeniamy 7rzuchy Q Owa3a Q 5 7yskawiczniewypuszczamy cae powietrze Q ie zapominamy o otwieraniu i zamykaniu ust Q fantastycznie` Q D teraz

ponownie przestawiamy się na swo7odny oddech Q amykamy oczy i odpoczywamy Q B(icznie Q )ziękuję

wam kochane dzieci Q eszcze ki(ka takich *wicze8 i wszyscy 7ędziemy rechota* (epiej od 2a7 QQPr,e0#!0%"! ),%s tr0%"#% ,%.;<9 &-A&4minL#),3% u),est"#-=09 &A&0 os97Pr,e3#e$ ,%.;<9


terapeut Hrak

-. erapeuta prosi dzieci o przyjęcie przez nie odpowiedniej pozycji re(aksacyjnej. " pocztkowych etapach powinna

to 7y* pozycja (e2ca, wko(ejnych mo2e to 7y* pozycjasiedzca na krze#(e, w



poo2onymi wzdu2 tuowia. "

pozycji siedzcej dziecko siedzina krze#(e oparte p(ecami o je3ooparcie tak, a7y kt pomiędzy




przypadku pozycji siedzcej R

(icz7a krzese odpowiadajca(icz7ie uczestnik9w. )zieci powinny (e2e* Q siedzie* o7oksie7ie w od(e3o#ci nie mniejszejni2 metr.




Hrak


)zieci spokojnie czekaj w przyjętej pozycji na da(sze

po(ecenia terapeuty

Potrze7ny odtwarzacz C) i pytaz muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiej

z od3osami natury w t(eG.0. >o3opeda wy3asza tekstzaczony do konspektu. nak+Q w tek#cie oznacza pauzę.erapeuta w trakcie czytaniatekstu powinien wyja#nia* idemonstrowa* dzieciom




Hrak

>( 1ozmowa (o3opedy z dzie*mi natemat od7ieranych przez nichwra2e8 napięciowych.

@kre#(enie r92nic pomiędzyo7oma stanami. Prowokowaniesytuacji opisywania o7u stan9w

przez dzieci poprzez zadawanie


pyncych z ciaa, kt9re wynikaj

z napię* i roz(uJnie8 stan9wmię#niowych. )zieci opisuj ichoso7iste nastawienie do

poszcze39(nych stan9w, wasne

Hrak

3



im pyta8 powizanychtematycznie z re(aksacj. F-minG

stany emocjona(ne.

7(8(( KONSPEKT NR

Te4%t9 Hardzo 3ru7y 29w Froz(uJnianie mię#ni szyiGCe+e9




7( Ps!)*#),"e9

A rozwijanie tw9rczej wyo7raJni uczestnik9w A wypracowanie umiejętno#ci koncentrowania uwa3i



F&r4!9aG czynna: A wykonywanie po(ece8 oso7y prowadzcej zajęcia re(aksacyjne A wykonywanie *wicze8 re(aksacyjnych A koncentrowanie się na wra2eniach pyncych z wasne3o ciaa

A umiejętno#* komunikowania się sowne3o


P&4&)e # "%r,;,#% #%$"&st!),"e &r%, ter%/eut!),"e9 A odtwarzacz C) A pyty z muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiej k(asycznG A karimaty, materace (u7 koce do uo2enia na nich dzieci w przypadku pozycji (e2cejI w przypadku


)zi# po7awimy się w 29wia Q 9w ten jest jednak 7ardzo 3ru7y i (eniwy Q /a potworne pro7(emy z poruszaniem się Q 9w du# jest te2 7ardzo samotny i nikt 3o nie rozumie Q Hardzo chcia7y, a7y kto#chocia2 raz postawi się w je3o sytuacji i zrozumia, co czuje Q )zieci, czy chciay7y#cie pom9c 29wiowidusiowi? Q Postawimy się więc w je3o sytuacji Q este#my 7ardzo 3ru7ymi 29wiami Q D poniewa2

6



jeste#my 3ru7i, niewie(e się te2 poruszamy Q Q @dpoczywajmy chwi(ę tak, jak to ro7i du# Q akieodpoczywanie mo2e 7y* 7ardzo przyjemne Q "czujmy się teraz w sytuację nasze3o 29wie3o ko(e3i Q%pr97ujmy się poruszy* Q nasz ruch zaczyna się od 3owy Q Przekrę*my 3owę w praw stronę iwyci3nijmy j jak najmocniej do 39ry Q %pr97ujmy poci3n* za 3ow cae nasze ciao Q r97my to jak najmocniej, jeste#my przecie2 7ardzo 3ru7i Q caej siy naci3amy szyję Q 5 utrzymajmy j tak przezmoment Q Hy* mo2e za chwi(ę pod2y za nami nasze ciao Q o wyma3a du2ej ener3ii Q akie napięcie jest

7ardzo męczce, prawda? Q @dpocznijmy so7ie zatem i wyprostujmy 3owę Q 1oz(uJnijmy się Q Czujecie

dzieci, jakie przyjemne jest roz(uJnienie? Q 9w du# 7ardzo (u7i tak formę odprę2enia Q D teraz 29wdu# wpad na pomys, a7y najpierw i#* nie w praw stronę, a(e w (ew Q "szystkie 29wiki przekręcaj teraz więc 3owę w (ew stronę i zaczynamy ci3n* za so7 ciao Q aprę2amy i wydu2amy szyję zcaych si Q caych si Q %zyja jest 7ardzo napięta Q Hardzo twarda i du3a Q asze ciao ani dr3nie Q iechto, spr97ujmy jeszcze mocniej Q "ytrzymajmy tak jeszcze chwi(ę Q ym razem te2 się nie udao Q"yprostujmy 3owy Q @dpocznijmy i na7ierzmy si Q ycie 29wia dusia nie jest proste Q Czujemy, co

prze2ywa 29w du#, kiedy stara się poruszy*? %traszne, 7ardzo nieprzyjemne napięcie Q D kiedyodpoczywa jest 7ardzo przyjemnie Q a7iera si do te3o, a7y zn9w m9c się porusza* Q @d te3o wysikuudao nam się ju2 trochę schudn* Q este#my 7ardzo dzie(nymi 29wikami i nie poddajemy się tak atwo QPoka2emy dusiowi, 2e i jemu uda się w ko8cu poruszy*, do7rze? Q D zatem jeszcze raz przekręcamy3owę w prawo i z caych si wyci3amy szyję Q apnijmy jej mię#nie jak najmocniej Q iech nasza szyjawydu2y się jak sprę2ynka Q 5 ci3nijmy na niej ciao, ci3nijmy Q Ci3nijmy nasz wie(k skorupę Q @,co# się rusza Q 5 udao nam się trochę przekręci* Q "ięc jeszcze trzymamy, trzymamy, trzymamy…Q

Hardzo zmęczy(i#my się ju2 tym trzymaniem Q 1oz(uJnijmy zn9w szyję i wyprostujmy 3owę Q"estchnijmy so7ie Q @h, jak cię2ko jest się tak napina* Q 9w du# jest smutny, 7o kiedy patrzy na nas,wydaje mu się, 2e ni3dy nie uda mu się ruszy* swoje3o pancerza Q Odowodnijmy mu, 2e wca(e tak nie

jest Q "eJmy 3ę7oki oddech Q 5 wypu#*my Q @detchnijmy so7ie raz jeszcze Q Hardzo do7rze Q Czujemy,2e w trakcie takie3o roz(uJnienia zn9w na7ieramy si Q "ięc raz jeszcze przekręcamy 3owy w (ew stronę i ci3niemy 7ardzo mocno szyję Q e wszystkich si jakie mamy Q ie mo2emy pozwo(i* dusiowizwtpi* w swoje mo2(iwo#ci Q eszcze troszkę, jeszcze troszkę Q Ci3niemy, ci3niemy Q Hardzo do7rze QPięknie` Q asze skorupy poruszaj się Q D(e jeszcze ci3nijmy, ci3nijmy Q 5 udao się` Q Przesunę(i#mynasz skorupę Q asu2y(i#my so7ie na odpoczynek Q 1oz(uJnijmy nasze szyje Q Dh, jaki przyjemny jestten odpoczynek Q 1ozumiemy ju2 co czuje nasz ko(e3a, kiedy tak 7ardzo musi się napina* Q du# jestszczę#(iwy, 2e kto# 3o wreszcie rozumie Q D(e i my wiemy od dusia, 2e (epiej jest czu* roz(uJnienie, ni2napięcie w szyi Q )ziękujemy za tę (ekcję, dusiu QQ



terapeut Hrak

-. erapeuta prosi dzieci o przyjęcie przez nie odpowiedniej pozycji re(aksacyjnej. " pocztkowych etapach powinnato 7y* pozycja (e2ca, wko(ejnych mo2e to 7y* pozycja

siedzca na krze#(e, w p9Jniejszym czasie *wiczeniamo3 7y* rea(izowane w trakciewykonywania innych czynno#ci.erapeuta wyja#nia dzieciom, jak













Hrak


)zieci spokojnie czekaj w przyjętej pozycji na da(sze

po(ecenia terapeuty

Potrze7ny odtwarzacz C) i pytaz muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiej

k(asycznG.0. >o3opeda wy3asza tekstzaczony do konspektu. nak+Q w tek#cie oznacza pauzę.erapeuta w trakcie czytaniatekstu powinien wyja#nia* idemonstrowa* dzieciom




Hrak

>( 1ozmowa (o3opedy z dzie*mi natemat od7ieranych przez nichwra2e8 napięciowych.

@kre#(enie r92nic pomiędzyo7oma stanami. Prowokowaniesytuacji opisywania o7u stan9w



pyncych z ciaa, kt9re wynikaj

z napię* i roz(uJnie8 stan9wmię#niowych. )zieci opisuj ichoso7iste nastawienie do


Hrak

7(8(( KONSPEKT NR

Te4%t9 %pacer z psem Froz(uJnianie mię#ni szczękGCe+e9







F&r4!9

aG czynna: A wykonywanie po(ece8 oso7y prowadzcej zajęcia re(aksacyjne A wykonywanie *wicze8 re(aksacyjnych



A koncentrowanie się na wra2eniach pyncych z wasne3o ciaa A umiejętno#* komunikowania się sowne3o


P&4&)e # "%r,;,#% #%$"&st!),"e &r%, ter%/eut!),"e9 A odtwarzacz C) A pyty z muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiej k(asycznGA karimaty, materace (u7 koce do uo2enia na nich dzieci w przypadku pozycji (e2cejI w przypadku

pozycji siedzcej R (icz7a krzese odpowiadajca (icz7ie uczestnik9wA tekst:

)zieci, dzi# wy7ierzemy się na spacer marze8 psa ę7atka Q Pies ę7atek uwie(7ia za7awy z pieczk Q iestety, pieczka prawie zawsze wy#(iz3uje się z mordki nasze3o ko(e3i Q )(ate3o dzi# poka2emyę7atkowi jak na(e2y 7awi* się pieczk Q D7y nie wy#(iz3iwaa się z je3o mordki Q "y7ierzmy się naspacer z ę7atkiem Q este#my wasnie w drodze na spacer Q Czy wiecie jak oddycha podczas spaceru

piesek? Q Powo(i, spokojnie Q /a wie(e si do za7awy Q Pooddychajmy i my w taki spos97 Q "dech Q"ydech Q Hardzo do7rze Q asz pan wa#nie upu#ci nam nasz pieczkę do za7awy Q iestety, mo2emy j wzi* dopiero na po(ecenie Q este#my ju2 trochę zniecierp(iwieni oczekiwaniem na za7awę, więc

westchnijmy so7ie niezadowo(eni Q @ho, nasz pan zauwa2y, 2e ju2 się niecierp(iwimy Q 1zuci więc namnasz pieczkę, a my chwytamy j teraz z caych si w naszych z7kach Q 5 zaciskamy z caych si naszez7ki, jak najmocniej Q Pieczka jest 7ardzo #(iska i w ka2dej chwi(i mo2e nam się wy#(iz3n* Qaciskamy z caych si Q rzymajmy j tak, zanim zd2ymy wr9ci* do swoje3o pana Q @jj, pieczkawy#(iz3uje się Q aci#nijmy j jeszcze mocniej Q ak, 7ardzo do7rze Q 5 udao nam się do7iec do nasze3o

pana, a pieczka nie wy#(iz3nęa się Q /o2emy ju2 upu#ci* pieczkę Q 1ozchy(amy powo(i nasze z7ki ide(ikatnie wysuwamy języczek Q ak, jak języczek zwisa u piesk9w przy roz(uJnionej mordce Q asze

7uzie s teraz tak samo roz(uJnione Q @ddychamy so7ie noskami Q )okadnie tak, jak oddycha ę7atek,kiedy nie jest jeszcze zmęczony 7ie3aniem Q /y te2 jeszcze nie jeste#my zmęczeni, więc oddychamy

powo(i Q "dech Q 5 wydech Q Hardzo spokojnie Q asz pan zn9w rzuca nam pieczkę Q Chwytamy j w(ocie i zn9w z caych si zaciskamy z7ki Q ak najmocniej, 7o pieczka zn9w się wy#(iz3uje Q rzymamy,mocno trzymamy pieczkę Q e7y zd2y* do7iec do nasze3o pana Q aciskamy pieczkę w z7kach jak najmocniej Q pieczka jest okropnie #(iska Q eszcze troszkę, 7o ju2 nieda(eko mamy do nasze3o pana Qrzymamy z caych si Q Dh, a2 7o( nas nasze mordki Q @, nie pieczka wy#(iz3nęa się i nie zd2y(i#mydo7iec do nasze3o pana Q 1oz(uJniamy więc 7uzie i wystawiamy de(ikatnie języczki Q @ddychamy powo(iQ /usimy troszkę poczeka*, zanim ę7atek znajdzie nasz pieczkę Q Pieczka 7ya 7ardzo #(iska, więc

po(eciaa 3dzie# tak szy7ko, 2e nikt z nas nie zd2y zauwa2y*, w kt9rym kierunku Q awet ę7atek Q@ddychamy so7ie spokojnie Q est 7ardzo ciepy dzie8 i so8ce przyjemnie na3rzewa nam nasze

7rzuszki Q "dech Q 5 wydech Q Hardzo do7rze Q Bwietnie się skada, 7o akurat ę7atek zna(az pieczkę QDkurat i my w tym czasie zd2y(i#my so7ie odpocz* i roz(uJni* nasze 7uzie Q /amy w nich teraz du2osiy do ko(ejne3o chwytu Q Czy czujecie jakie nasze 7uzie s roz(uJnione? Q ie ma 2adnych zacisk9w Qę7atek r9wnie2 uwie(7ia uczucie roz(uJnienia i spenienia, kiedy ju2 przyniesie pikę swojemu panu Q o

7ardzo przyjemne uczucie Q ę7atek zani9s ju2 pieczkę i teraz wszyscy czekamy na rzut Q asz pan 7ardzo da(eko chce rzuci* pieczkę Q "ięc szy7ciutko chwytamy j w poowie dro3i i zaciskamy z7ki zcaych si Q @, nie, pieczka jest jeszcze 7ardziej #(iska ni2 wcze#niej Q o pewnie d(ate3o, 2e wpada wkau2ę po wczorajszym deszczu Q aci#nijmy z7ki jak najsi(niej potrafimy Q ak najsi(niej Q /usimy

pieczkę 7ardzo mocno trzyma* Q 5 trzymamy j tak z caych si Q Czujecie, jak o3romn się maj wso7ie nasze szczęki? Q ak mocno s napięte? Q o takie dziwne uczucie, prawda? Q rzymamy je jeszczemocno zaci#nięte, nim uda nam się przynie#* pieczkę naszemu panu Q Hardzo do7rze Q Odao nam się QPieczka nie wy#(iz3nęa się Q Pozw9(my so7ie odpocz* i roz(uJnijmy nasze mordki Q 1ozchy(amy naszez7ki i (e2ymy Q eraz, kiedy nasze 7uzie s roz(uJnione, czujemy jakie to przyjemne uczucie Q upenieinne, ni2 wtedy, kiedy musimy mocno zaciska* pieczkę Q <iedy zaciskamy pieczkę, uczucie nie jesttakie przyjemne Q @ddychamy so7ie spokojnie Q "dech Q "ydech Q "dech Q 5 wydech Q Hardzo do7rze Q

asz pan uzna, 2e dzisiejszy spacer 7y d(a nas wyjtkowo du3i Q )(ate3o pies ę7atek ju2 szczeka nanas w podziękowaniu Q 5 rado#nie w dow9d wdzięczno#ci merda o3onkiem Q 5 my dziękujemy adnieę7atkowi za ten wspaniay spacer Q /ie3o dnia` Q


&p' Czynno(ci terapeuty Czynno(ci pacjenta U0%$# &$=+"e

7



&. Przywitanie się z dzie*mi F;'sG )zieci FdzieckoG witaj się zterapeut

Hrak

-. erapeuta prosi dzieci o przyjęcie przez nie odpowiedniej pozycji re(aksacyjnej. " pocztkowych etapach powinnato 7y* pozycja (e2ca, w

ko(ejnych mo2e to 7y* pozycjasiedzca na krze#(e, w p9Jniejszym czasie *wiczeniamo3 7y* rea(izowane w trakciewykonywania innych czynno#ci.erapeuta wyja#nia dzieciom, jak


poo2onymi wzdu2 tuowia. " pozycji siedzcej dziecko siedzi

na krze#(e oparte p(ecami o je3ooparcie tak, a7y kt pomiędzy powierzchni ud a powierzchnituowia wynosi okoo $' stopni.F;'sG



przypadku pozycji siedzcej R(icz7a krzese odpowiadajca

(icz7ie uczestnik9w. )zieci powinny (e2e* Q siedzie* o7oksie7ie w od(e3o#ci nie mniejszejni2 metr




Hrak



Potrze7ny odtwarzacz C) i pytaz muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiejk(asycznaG.





Hrak

>( 1ozmowa (o3opedy z dzie*mi natemat od7ieranych przez nichwra2e8 napięciowych.@kre#(enie r92nic pomiędzy

o7oma stanami. Prowokowaniesytuacji opisywania o7u stan9w przez dzieci poprzez zadawanieim pyta8 powizanychtematycznie z re(aksacj. F-minG


pyncych z ciaa, kt9re wynikaj z napię* i roz(uJnie8 stan9w

mię#niowych. )zieci opisuj ichoso7iste nastawienie do poszcze39(nych stan9w, wasnestany emocjona(ne.

Hrak

7(8(( KONSPEKT NR

8



Te4%t9 1y7ka Bmieszka, 1y7ki Causki i rekin Froz(uJnianie mię#ni war3GCe+e9









P&4&)e # "%r,;,#% #%$"&st!),"e &r%, ter%/eut!),"e9 A odtwarzacz C) A pyty z muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiej z od3osami natury w t(e: szum fa( morza, puszczanie 77e(ek, itak da(ejGA karimaty, materace (u7 koce do uo2enia na nich dzieci w przypadku pozycji (e2cejI w przypadku


)zie8 do7ry dzieci Q <to z was (u7i się kpa*, pywa*? Q /o2emy dzi# wy7ra* się wsp9(nie w podr92 w

podwodny #wiat oceanu Q D więc py8my Q "szystkie ry7ki powo(i oddychaj Q Powo(i zanurzamy się pod wodę i pyniemy Q a horyzoncie widzę nadpywajc w nasz stronę 1y7kę Bmieszkę Q %p9jrzciedro3ie dzieci jak ta ry7ka potrafi szeroko się u#miecha* 7ez otwierania 7uzi Q " ten spos97 wita się znami Q Przywitajmy się z ni i my Q %pr97ujmy więc w ten spos97 się u#miechn* Q Owa3a, powo(inapinamy nasze usta i *wiczymy u#miech 1y7ki Bmieszki Q O#miechamy się najszerzej jak ty(ko

potrafimy Q Hrawo, nie wiedziaam, 2e ty(e zdo(nych ry7ek jest w#r9d nas Q 1y7ka Bmieszka te2 jest pena podziwu Q Otrzymajmy jeszcze chwi(ę ten u#miech, 7o 1y7ka Bmieszka wci2 na nas spo3(da Q D teraz1y7ka zafa(owaa nam o3onkiem na znak, 2e musi ju2 pyn* da(ej Q e3namy więc nasz now znajom i my tak2e pyniemy da(ej Q D7y popyn* da(ej zwa(niamy nasz u#miech i nasze usta s ju2 7ardzospokojne Q "oda dzi# jest wyjtkowo ciepa, d(ate3o jest szansa, 2e zo7aczymy dzi# jeszcze wie(eciekawych ry7ek Q "ypu#*my so7ie rado#nie 7anieczki pod wod Q Powo(utku wypuszczamy powietrze i

ju2 tysice 7anieczek jest dookoa Q D teraz weJmy wdech naszymi skrze(ami, a(e 7ardzo, 7ardzo powo(i Q5 wypuszczamy Q Pięknie` Q Pyniemy da(ej, zostawiajc za so7 nasze 7a8ki powietrza Q @ proszę, z (ewej

strony pynie w nasza stronę awica maych 1y7ek Causek Q Bmiesznie wy3(daj z tymi uo2onymi wdzi97ek ustami Q D czy my potrafimy w podo7ny spos97 uo2y* usta? Q @czywi#cie, 2e tak, jednak niezaszkodzi spr97owa* Q D więc ukadamy nasze usta w dzi97ek, staramy się jak najda(ej wysun* je do

przodu Q ak najda(ej Q 5 trzymamy tak usteczka, a7y 1y7ki Causki mo3y nam przesya* swoje 7uziaki Q

9



Pięknie Q Otrzymajmy jeszcze tak chwi(ę nasze usta w dzi97kach, a7y 1y7ki Causki mo3y się nacieszy*ich widokiem Q Pod wod nie wszystko jest takie wyraJne Q Hardzo adnie Q "idzę, 2e przepywajcewa#nie o7ok nas 1y7ki Causki te2 s pod wra2eniem Q rzymamy jeszcze chwi(ę nasze dzi97kiwysunięte Q 5 roz(uJniamy je Q Hrawo, pyniemy da(ej kochane dzieci Q /usimy pamięta*, 2e w wodzieopr9cz a3odnych ry7ek, 2yj tak2e stworzenia 3roJne i nie7ezpieczne, na kt9re trze7a uwa2a* Q o

proszę, wykrakaam Q Owa3a dzieci, 7o w nasz stronę pynie wie(ki rekin Q /usimy 3o szy7ciutkoodstraszy* Q D(e ma on wie(kie zę7iska i o3romn paszczę Q )zieci, na m9j znak otworzymy mocno nasze

usta i szczerzymy zę7y Q 1azem uda nam się przeposzy* rekina Q Owa3a… Q teraz` Q /ocno napinamynasze war3i i otwieramy usta Q @ tak, 7rawo Q ie przestajemy, cay czas trzymamy rozwarte szeroko ustai czekamy Q apinamy 7ardzo mocno nasze usta i wyraJnie pokazujemy mu nasze zę7y Q /y tak2e

potrafimy 7y* 3roJni Q rzymamy tak Q Czekamy a2 zowro3o wy3(dajcy rekin odpynie w 3ę7iny tam,3dzie je3o miejsce Q eszcze chwi(ę Q Odao się` Q 1ekin odpywa Q D(e my jeszcze da(ej szczerzymy swojezę7iska, a2 odpynie na 7ezpieczn od(e3o#* Q @dpyn` Q Hrawo dzieci, udao nam się odstraszy*

potwora Q /o2emy powo(i roz(uJni* nasze usta i odpocz* Q "ypu#*my so7ie znowu ki(ka 77e(ek, 7o 7yo naprawdę strasznie Q "eJmy 3ę7oki wdech Q 5 wypu#*my z rado#ci nasze 77e(ki Q eszcze razwdech Q 5 zn9w wypuszczamy 77e(ki Q Hardzo do7rze Q Off, wracamy do domu, kochane dzieci Q Czy

7uzie ju2 roz(uJniy się? Q Ho oto jeszcze raz mijamy wa#nie 1y7ki Causki Q Po2e3najmy się jeszcze zuradowanymi jak zwyk(e 1y7kami Causkami, kt9re 7acznie przy3(day się naszemu spotkaniu zrekinem Q 5 napinamy wszyscy razem na do widzenia nasze usta Q @ tak, 7ardzo do7rze Q 5 wydajmy d(anich specja(nie 7ardzo du3i od3os cmoknięcia Q 5 jeszcze raz du3o d(a nich cmoknijmy Q Bwietnie,

pięknie po2e3na(i#my się z 1y7kami Causkami Q 1oz(uJniamy teraz nasze usta i pyniemy da(ej Q o 7ya 7ardzo wyczerpujca wyprawa Q este#my ju2 na miejscu Q )ziękuję wam dro3ie dzieci za wsp9pracę i pomoc w odstraszeniu rekina Q u2 niedu3o spotkamy się ponownie Q )o widzenia` QQ



terapeut Hrak

-. erapeuta prosi dzieci o przyjęcie przez nie odpowiedniej

pozycji re(aksacyjnej. " pocztkowych etapach powinnato 7y* pozycja (e2ca, wko(ejnych mo2e to 7y* pozycjasiedzca na krze#(e, w


powinna wy3(da* oczekiwana przez nie3o pozycja. " pozycji(e2cej dziecko uo2one jest nawznak, z rozchy(onymi no3ami

na szeroko#* 7ioder, oraz rękami poo2onymi wzdu2 tuowia. " pozycji siedzcej dziecko siedzina krze#(e oparte p(ecami o je3ooparcie tak, a7y kt pomiędzy



Potrze7ne materace, karimaty (u7koce w przypadku pozycji

(e2cej uczestnik9wI w przypadku pozycji siedzcej R(icz7a krzese odpowiadajca(icz7ie uczestnik9w. )zieci





Hrak

4. >o3opeda wcza muzykęre(aksacyjn F;'sG )zieci spokojnie czekaj w przyjętej pozycji na da(sze po(ecenia terapeuty

Potrze7ny odtwarzacz C) i pytaz muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiejz od3osami wodnymi w t(eG.

0. >o3opeda wy3asza tekst )zieci dostosowuj się do Hrak

:












Hrak


Te4%t9 "yprawa języka Froz(uJnianie mię#ni językaGCe+e9


:( Ps!)*&s&4%t!),"e9 A wyro7ienie zdo(no#ci do odczuwania, rozr92niania i kontro(owania stan9w napięcia i roz(uJnienia wo7rę7ie cae3o or3anizmu oraz w o7rę7ie poszcze39(nych partii mię#niowych Fw tym: w mię#niach

aparatu mowyG A o7ni2enie (u7 wye(iminowanie napięcia mię#niowe3o i psychiczne3o Fosi3nięcie odprę2enia psychofizyczne3oG A wyro7ienie (u7 wzmocnienie zdo(no#ci czucia kinestetyczne3o i odczuwania schematu wasne3o ciaa A roz7udzenie #wiadomo#ci uczestnik9w na temat procesu oddychania i wyro7ienie umiejętno#cikontro(owania 3o






P&4&)e # "%r,;,#% #%$"&st!),"e &r%, ter%/eut!),"e9 A odtwarzacz C) A pyty z muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiej k(asycznG

1



A karimaty, materace (u7 koce do uo2enia na nich dzieci w przypadku pozycji (e2cejI w przypadku pozycji siedzcej R (icz7a krzese odpowiadajca (icz7ie uczestnik9wA tekst:

)zi# jest, dzieci, 7ardzo wyjtkowy dzie8 Q asze języczki postanowiy wy7ra* się w podr92, a ni3dydotd te3o nie ro7iy Q /aj jednak w 7uzi, w swoim domku straszny 7aa3an Q ie mo3 zna(eJ* wie(urzeczy Q Pom92my naszym języczkom je odszuka* i wysa* je na wyprawę, o kt9rej tak marz Q aszym

języczkom udao się co# zna(eJ* pod z7kami Q Po92my czu7ek języka za do(nymi z7kami i z caych sizr97my języczkiem 3rz7iet ](o3opeda pokazuje^ Q ęzyczek napina się ze wszystkich si, a7y wyci3n*co# spod z7k9w, pr97uje się pod nie wczo3a* Q apnijmy języczek z caych si Q Prawie mu się udaowyci3n* to, cze3o szuka Q apnijmy jeszcze mocniej Q %pr97ujmy utrzyma* tak języczek Q Hardzodo7rze Q u2 prawie się3n Q 5 udao się Q Pozw9(my języczkowi so7ie teraz po(e2e* i poodpoczywa* Qęzyczek 7ardzo się zmęczy, na(e2y mu się odpoczynek Q )zieci, czy cujecie przyjemne roz(uJnienie

języczka? Q <iedy języczek jest taki roz(uJniony, to sprawiamy mu wie(k rado#* Q D(e co to? Q ęzyczek,(e2c tak, zauwa2y pod swoimi z7kami co# jeszcze Q Pom92my mu wyci3n* tę rzecz Q ęzyczek potakim odpoczynku ma wie(e entuzjazmu i siy Q Po92my zn9w czu7ek języka za do(nymi z7kami i zcaych si naprę2my p(ecy języczka Q e7y atwiej 7yo mu wej#* Q /usimy zro7i* to jak najsi(niej Q 5

jeszcze trochę Q @, nie, przedmiot wy#(iz3n się języczkowi Q /usimy napi* się jeszcze 7ardziej Qęzyczek ju2 prawie dosię3n, a(e teraz musimy mu pom9c Q Otrzymajmy jeszcze takie nieprzyjemnenapięcie Q ęzyczek wyci3n sw9j dru3i przedmiot, kt9re3o tak potrze7owa Q Bwietnie` Q eraz mo2emy

pozwo(i* języczkowi odpocz* przed podr92 Q iech so7ie po(e2y w swoim ciep(utkim pokojuroz(uJniony Q ie ma ju2 w języczku 2adne3o napięcia Q akie roz(uJnianie jest naprawdę 7ardzo

przyjemne Q ęzyczek ju2 odpocz? )o7rze, w takim razie teraz języczek musi się spakowa* Q Pom92my języczkowi wcisn* o7a przedmioty do swoje3o 7a3a2u Q eraz wszystkie dzieci otwieraj języczkowi 7a3a2e Q @twieramy de(ikatnie 7uzię Q ak, 2e7y powstaa szcze(ina pomiędzy 39rnymi i do(nymiz7kami, przez kt9r języczek 7ędzie m93 przecisn* swoje przedmioty do 7a3a2u ](o3opeda pokazujedzieciom^ Q D(e co to się stao? Q @tw9r jest z7yt may Q Pr97ujemy przepchn* języczek przez tę szcze(inę Q @tw9r w 7a3a2u się nie powiększa, nasze z7ki zupenie się nie rozchy(aj Q ęzyczek napierana nasze z7ki z caych si Q /usimy u2y* du2o więcej ener3ii, 2e7y zamek od 7a3a2u się rozsun QCi#nijmy języczkiem z caych si, jak ty(ko potrafimy Q "ypychnijmy 3o 7ardzo mocno Q rzymajmy 3ow takim napięciu chwi(ę Q Hardzo do7rze Q eszcze chwi(ę Q 5 języczek odpuszcza so7ie Q Potrze7ujena7ra* si przed ko(ejnym wyzwaniem Q "ięc pozw9(my mu poo2y* się i roz(uJni* Q 5 my jeste#myzadowo(eni, kiedy nasz języczek tak odpoczywa, prawda? Q akie roz(uJnienia s naprawdę przyjemne Q

ie ty(ko d(a nas, a(e i d(a nasze3o języczka Q "estchnijmy so7ie, a7y języczkowi zro7io się trochę chodniej Q Czujecie to przyjemne powietrze na języczku? Q @d razu języczkowi ro7i się chodniej QChuchnijmy raz jeszcze Q Hardzo do7rze Q /y#(ę, 2e języczek jest ju2 3otowy do podjęcia wyzwania ispakowania swoich rzeczy Q Pom92my języczkowi raz jeszcze Q %pr97ujmy przepchn* 3o przez tę szcze(inę jak najmocniej potrafimy Q ęzyczek jest 7ardzo si(ny Q 5 pchamy, pchamy, pchamy QOtrzymajmy języczek w takim nieprzyjemnym napięciu Q @ho, szcze(ina się powiększa Q iech języczek wykorzysta ten moment i jeszcze mocniej napiera na z7ki Q 5 udao się` Q ęzyczek przeci3n swojerzeczy` Q Pozw9(my mu teraz odpocz* Q 1oz(uJni* się Q "eJmy 3ę7oki oddech Q 5 wypuszczajmy jak najdu2ej powietrze, a7y schodzi* języczek Q 5 jeszcze raz weJmy oddech i wypu#*my jak powo(i QHardzo do7rze Q ęzyczek jest ju2 3otowy na podr92 swoich marze8 QQ

Pr,e0#!0%"! ),%s tr0%"#% ,%.;<9 &-A&4minL#),3% u),est"#-=09 &A&0 os97

Pr,e3#e$ ,%.;<9 &p' Czynno(ci terapeuty Czynno(ci pacjenta U0%$# &$=+"e&. Przywitanie się z dzie*mi F;'sG )zieci FdzieckoG witaj się z

terapeut Hrak


p9Jniejszym czasie *wiczenia

mo3 7y* rea(izowane w trakciewykonywania innych czynno#ci.erapeuta wyja#nia dzieciom, jak





powinny (e2e* Q siedzie* o7oksie7ie w od(e3o#ci nie mniejszej

ni2 metr

2









Hrak




0. >o3opeda wy3asza tekst




)zieci dostosowuj się do


Hrak

>( 1ozmowa (o3opedy z dzie*mi natemat od7ieranych przez nichwra2e8 napięciowych.@kre#(enie r92nic pomiędzyo7oma stanami. Prowokowanie

sytuacji opisywania o7u stan9w przez dzieci poprzez zadawanieim pyta8 powizanychtematycznie z re(aksacj. F-minG


pyncych z ciaa, kt9re wynikaj z napię* i roz(uJnie8 stan9wmię#niowych. )zieci opisuj ich

oso7iste nastawienie do poszcze39(nych stan9w, wasnestany emocjona(ne.

Hrak


Te4%t9 @3rodowy krasno(udek Froz(uJnianie mię#ni twarzyGCe+e9




3








P&4&)e # "%r,;,#% #%$"&st!),"e &r%, ter%/eut!),"e9 A odtwarzacz C) A pyty z muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiej k(asycznaGA karimaty, materace (u7 koce do uo2enia na nich dzieci w przypadku pozycji (e2cejI w przypadku


" moim o3rodzie stoi so7ie krasno(udek Q iekiedy jednak mam wra2enie, 2e krasna( o2ywa Q@czywi#cie, zawsze zamiera z odpowiednim wyrazem twarzy tak, a7ym nie mo3a pozna*, 2e o2ywa QD(e zdradza się zmienionymi wyrazami twarzami Q D czy wy wiecie, jakie wyrazy twarzy ma m9jkrasno(udek? Q Chciay7y#cie, dzieci, po7awi* się w o3r9dkowe3o krasno(udka, a7y p9Jniej sta* się nimiwe wasnych o3r9dkach? Q <iedy wczoraj weszam do o3rodu, zo7aczyam, 2e m9j krasno(udek 7ardzo

się cze3o# przestraszy Q /ia szeroko otwarte oczy, uniesione 7rwi i szeroko otwarte usta Q "y3(da otak ](o3opeda pokazuje ^ Q r97cie dzieci dokadnie tak sam minę Q @tw9rzcie oczy jak najszerzej Q ak najszerzej z caych si Q )o te3o unie#cie 7ardzo wysoko 7rwi Q ak najwy2ej Q 5 otw9rzcie usta Q Hardzosię cze3o# 7oicie, więc usta s naprawdę szeroko otwarte Q Bwietnie, pozosta8cie teraz w tej pozycji Q"a#nie takie3o skrzata zastaam wczoraj Q Otrzymujcie tę pozycję dop9ki nie powiem Q 1ozejrzaam się dokoa, a(e nie 7yo w po7(i2u nicze3o, co mo3o7y moje3o krasno(udka wystraszy* Q "r9ciam więc dodomu Q <iedy weszam do domu, krasno(udek pewnie zn9w przy7ra neutra(ny wyraz twarzy Q )(ate3oroz(uJniamy 7uzię Q Hrwi i oczka te2 s ju2 w norma(nym uo2eniu Q Czujecie, 2e teraz na twarzy nie matakie3o napięcia? Q aki jest m9j krasna(, kiedy nie ma mnie w po7(i2u Q "iem, 7o widzę, kiedywy3(dam przez okno moje3o domu Q <rasna( jednak te2 jest sprytny, 7o jaki# czas temu zorientowa się,2e patrzę na nie3o r9wnie2 przez okno Q 5 przy7iera wtedy 7ardzo szy7ko ko(ejny wyraz twarzy Q est

7ardzo zy, 2e przyapaam 3o, wy3(dajc przez okno Q <iedy krasna( jest zy. Hardzo mocno marszczy 7rwi, spo3(da do 39ry z opuszczon do dou 3ow i zaciska 7ardzo mocno usta Q "y3(da dokadnie tak

](o3opeda pokazuje^ Q Poka2cie mi dzieci, jak 7ardzo krasna( potrafi się zezo#ci* Q @pu#*cie de(ikatnie3owę do dou Q D teraz z caych si zmarszczcie 7rwi Q Otrzymajcie je chwi(ę w takiej pozycji Q ie

przestawajcie marszczy* 7rwi i sp9jrzcie do 39ry Q Otrzymajcie taki wyraz i do te3o mocno zaci#nijciewar3i Q iech a2 po7ie(ej Q eszcze mocniej Q D teraz utrzymajcie wyraz takiej twarzy, poniewa2 wa#niespo3(da kto# na was ze swoje3o okna i jeste#cie 7ardzo zdenerwowane Q Czujecie, jakie nieprzyjemne

jest 7ycie takim zdenerwowanym i napiętym? Q asza 7uzia jest tak napięta, 2e powinni#my unika* takichnieprzyjemno#ci Q )(ate3o nie powinni#my się te2 tak 7ardzo denerwowa* Q ak, wa#nie taki krasna( jestzy, kiedy kto# spo3(da na nie3o przez okno Q Hardzo do7rze, mo2ecie ju2 roz(uJni* 7uzię i przy7ra*norma(ny wyraz twarzy, 7o przy oknie ju2 nikt nie stoi i nikt nas nie o7serwuje Q "yprostowujemy 3owę,mamy ju2 (uJn ca 7uzię Q Hardzo do7rze Q D(e chwi(eczkę` Q <to# nas teraz pod3(da przez szcze(inę o3rodowych drzwi` Q D(e2 ten kto# za7awnie wy3(da` Q 1oz7awia nas ten widok i 7ardzo chce nam się #mia* Q ie jeste#my w stanie powstrzyma* nasze3o roze#miane3o wyrazu twarzy i rozchy(amy 7uzię Qrozci3amy usta w szerokim u#miechu Q /ru2ymy oczy z caych si Q ak oto wy3(da krasna(, kiedy kto#

7ardzo 3o roz7awi ](o3opeda mo2e pokaza*^ Q Otrzymajmy taki wyraz, dop9ki ten kto# nie przestanie naso7serwowa* Q ie mo2emy zmienia* wyrazu naszej 7uzi, kiedy kto# na nas patrzy Q " ko8cu R jeste#my

przecie2 skrzatami, kt9re nie 2yj Q Powieki s 7ardzo mocno zaci#nięte, z caych naszych si Q asze ustate2 nie mo3 ustpi* Q Huzia musi 7y* 7ardzo mocno napięta, a7y utrzyma* ten wyraz Q Bwietnie Q @ho,

6



udao nam się` Q u2 nikt nas nie pod3(da Q /o2emy roz(uJni* nasz 7uzię, kt9ra 7ya taka napięta Q <to#zamkn drzwi na k(ucz Q "y3(da na to, 2e dzi# ju2 7ędziemy sami w o3rodzie Q o 7ardzo do7rze Q iemusimy ju2 się w o39(e spina* Q /o2emy so7ie odetchn* Q "estchnijmy so7ie raz jeszcze Q Hardzodo7rze Q amknijmy so7ie de(ikatnie oczka i powy3rzewajmy się na %o8cuQQ



terapeut Hrak


p9Jniejszym czasie *wiczenia

mo3 7y* rea(izowane w trakciewykonywania innych czynno#ci.erapeuta wyja#nia dzieciom, jak



powierzchni ud a powierzchni

tuowia wynosi okoo $' stopni.F;'sG




powinny (e2e* Q siedzie* o7oksie7ie w od(e3o#ci nie mniejszej

ni2 metr




Hrak




0. >o3opeda wy3asza tekstzaczony do konspektu. nak+Q w tek#cie oznacza pauzę.

erapeuta w trakcie czytaniatekstu powinien wyja#nia* idemonstrowa* dzieciom



)zieci dostosowuj się do po(ece8 wydawanych przezterapeutę oraz udzie(anych przez

nie3o wskaz9wek i korekt.

Hrak


przez dzieci poprzez zadawanie

im pyta8 powizanychtematycznie z re(aksacj. F-minG



poszcze39(nych stan9w, wasne

stany emocjona(ne.

Hrak



7(8(8:( KONSPEKT NR 8:

Te4%t9 Pinokio R marionetka Fzastosowanie re(aksacji zr92nicowanej: tworzenie kom7inacji w stanachnapięciowych poszcze39(nych partii mię#niowychG

Ce+e98( Ps!)*&*#$#e"#),"e9 A poprawa samopoczucia uczestnik9w poprzez rozadowanie stresu i zmniejszenie uczu* (ękowych A osi3nięcie re3eneracji psychicznej oraz zredukowanie (u7 przeciwdziaanie o7jawom zmęczenia iznu2enia






F&r4!9

aG czynna: A wykonywanie po(ece8 oso7y prowadzcej zajęcia re(aksacyjne A wykonywanie *wicze8 re(aksacyjnych A koncentrowanie się na wra2eniach pyncych z wasne3o ciaa A umiejętno#* komunikowania się sowne3o


P&4&)e # "%r,;,#% #%$"&st!),"e &r%, ter%/eut!),"e9 A odtwarzacz C) A pyty z muzyk re(aksacyjn Fnaj(epiej k(asycznaG

A karimaty, materace (u7 koce do uo2enia na nich dzieci w przypadku pozycji (e2cejI w przypadku pozycji siedzcej R (icz7a krzese odpowiadajca (icz7ie uczestnik9w A tekst:

)zieci, dzi# po7awimy się w Pinokio. %taniemy się drewnianymi marionetkami, kt9re 7ęd poruszane za pomoc sznureczk9w Q Pamiętajmy, 2e do ka2de3o nasze3o pa(uszka: i u st9pek, i u rczek mamy przyczepione sznureczki, za kt9re kto# mo2e w ka2dej chwi(i poci3n* Q %znureczki przyczepione s tak2e do nasze3o nosa, do naszej 3owy i kcik9w ust Q este#my 3otowi do za7awy w Pinokio? Q%poczywamy, dro3ie dzieci na p9ce starej, zakurzonej p9ki Q @ddychamy so7ie 7ardzo spokojnie i

powo(i, 7o otacza nas 7ardzo du2o nieprzyjemne3o kurzu, kt9rym (epiej nie oddycha* Q Powietrzewci3amy noskiem Q i wypuszczamy ustami, a7y odda(i* od sie7ie nieprzyjemny kurz Q D(e uwa3a` Q )omiejsca, w kt9rym (e2ymy wchodzi jakie# dziecko Q dejmuje nas z tej p9ki Q "y3(da na to, 2e chce się z nami po7awi* Q Bwietnie, my tak2e 7ardzo chętnie się z nim po7awimy Q )ziecko postanawia pokaza*

nam sw9j dom Q MPopatrzN R m9wi dziecko Q Mtutaj po (ewej jest m9j pok9jN Q "ięc, dzieci, nasze 39wki przekręcaj się w (ew stronę jak naj7ardziej potrafi Q Mjak to nie widzisz?N R pyta dziecko Q Mmusisztrochę 7ardziej wychy(i* 3owęN R m9wi Q "ięc nasza 39wka ju2 przekręcona w (ewo musi jeszczemocno się wyci3n* Q Ci3niemy 39wkę z caych si do 39ry Q eszcze trochę, jeszcze trochę Q /usimy



j jeszcze 7ardziej wyci3n* do 39ry, 7o ci3(e co# nam zasania Q Otrzymajmy tak nasz 3owę jeszczechwi(ę Q /o2e za chwi(ę uda nam się ujrze* pok9j dziecka Q est nie7ieski? D mo2e ma inny ko(or? Q1oz(uJniamy nasz szyję Q /usimy so7ie odpocz* Q "yprostowujemy 3owę i roz(uJniamy szyję Qmęczy(i#my się trochę Q "ięc weJmy wdech 7ardzo mocno wypychajc nasz 7rzuch Q Otrzymajmy wnim tak chwi(ę powietrze Q Hrzuszek jest 7ardzo mocno napięty, czujecie? Q 5 wypuszczamy powo(i

powietrze Q Mjak to, da(ej nie widzisz?N R pyta nas zn9w dziecko Q MD mo2e spr97uj wyci3n* nie ty(koszyję, a(e i spr97uj stan* na pa(uszkach?N R m9wi dziecko Q Chy7a ma rację Q Przechy(amy więc nasze

39wki w (ew stronę Q am 3dzie jest pok9j dziecka Q aci3amy z caych si szyję Q 5 teraz 7ardzowysoko stajemy na pa(uszkach Q ak najwy2ej Q Otrzymajmy się w takiej pozycji Q eszcze chwi(ę QPoczujmy kt9re czę#ci ciaa maj największy wysiek Q asze rczki pozostaj 7ardzo (uJne Q ie s namzupenie do nicze3o teraz potrze7ne Q @ho, wida* pok9j Q aki piękny pokoik Q Hardzo nam się podo7a Qeraz mo2emy roz(uJni* n92ki, szyję i wyprostowa* 39wkę Q Hardzo do7rze Q aki piękny pokoik Qeste#my pod wra2eniem Q ak2e chcie(i7y#my mie* taki pokoik Q "estchnijmy so7ie na tę my#( Q "takim pokoiku mo2na się naprawdę wspania(e 7awi* Q MD tutaj, po prawej stronie jest nasza azienkaN R m9wi dziecko Q @dwracamy więc 39wki w praw stronę, mocno wyci3amy je do 39ry, z caych si i jak najwy2ej wspinamy się na pa(uszkach Q eszcze trochę, jeszcze trochę Q Prawie wida* azienkę Q /usimysię wspi* jeszcze wy2ej i jeszcze mocniej wyci3n* szyje Q "ida*` Q @h, jaka piękna azienka` Q/o2emy ju2 roz(uJni* nasz szyję, wyprostowa* 3owę i roz(uJni* n92ki Q MXadna, prawda? D chceszumy* so7ie rczki?N R pyta dziecko Q Pewnie, 2e chcemy Q " kurzu, w kt9rym (e2e(i#my 7yo 7ardzonieprzyjemnie Q /amy więc w rczkach trochę mydeka w pynie i ruchem pu(sacyjnym zaciskamy i

roz(uJniamy w pistki ](o3opeda pokazuje^ Q asze rczki s zo2one cay czas w pistki Q eraz pistki s roz(uJnione Q 5 zaciskamy je z caych si Q 5 znowu nasze pistki (e2 swo7odnie Q aci#nijmy pistki zn9wz caych si Q 5 roz(uJnijmy pistki Q D(e nie otwierajmy pistek, a7y mydeko nie wypynęo nam na

podo3ę Q "y3(da na to, 2e nasze rczki s ju2 odpowiednio namyd(one Q eraz musimy je spuka* Q iestety, kran jest dosy* wysoko, więc mocno wspinamy się na pa(uszki Q caych si Q 5 stoimy tak na pa(uszkach Q Hardzo do7rze Q D teraz, stojc tak na pa(uszkach Q n9w napinamy i roz(uJniamy pistki Q apinamy Q 5 roz(uJniamy Q apinamy Q 5 roz(uJniamy Q apinamy pistki Q 5 roz(uJniamy Q D(e uwa2amy,2e7y ci3(e sta* wysoko na pa(uszkach, 2e7y#my mo3(i dosię3a* wody Q Hardzo do7rze Q Pracujemy tak

jeszcze chwi(ę rczkami na napiętych n92kach Q Bwietnie Q @h, jaka woda jest 3orca` Q <rzywimy się jak najmocniej na 7uzi Q /arszczymy z caych si oczka, rozci3amy usta i marszczymy 7rwi Q Parzy, parzy Qrze7a nam 7ardzo szy7ko wyczy* wodę` Q Otrzymujemy się jeszcze chwi(ę w takiej pozycji Q 5 ju2 Q1oz(uJniamy 7uzię Q y(ko 7uzię Q eraz roz(uJniamy rczki Q Dch, jak pachn` Q 5 mo2emy ju2 roz(uJni*n92ki Q Hardzo do7rze Q M@ch, przepraszamN R m9wi dziecko Q ie 3niewamy się, a(e jeste#my ju2 trochę

zmęczeni Q MChodJ, odpocznij so7ieN R m9wi do nas dziecko i rozkada nam wy3odne miejsce Q @jej, jakieto miejsce jest wy3odne` Q 1oz(uJnijmy się na tym miejscu Q est rzeczywi#cie 7ardzo wy3odne Q iemamy 2adnych napię* Q asze ręce s roz(uJnione Q asze no3i tak2e Q asz 7uzia jest 7ardzo swo7odna Q

aszym p(eckom jest 7ardzo wy3odnie Q asz 7rzuszek te2 jest roz(uJniony Q "estchnijmy so7ie Q"eJmy jeszcze 3ę7oki oddech Q "dech Q 5 wydech Q Powo(utku wci3amy powietrze Q Powo(i jewypuszczamy Q Hardzo do7rze Q /o3(i7y#my tak zasn* Q akie roz(uJnienie jest naprawdę przyjemne QQ



terapeut

Hrak









7








Hrak




0. >o3opeda wy3asza tekstzaczony do konspektu. nak+Q w tek#cie oznacza pauzę.erapeuta w trakcie czytaniatekstu powinien wyja#nia* i

demonstrowa* dzieciom poszcze39(ne czynno#ci, anastępnie kontro(owa* ich



Hrak






Hrak

PODSUMOWANIE9

rozumienie zasad i mechanizm9w dziaania re(aksacji jest #ci#(e powizane ze zrozumieniemzasad i mechanizm9w dziaania stresu. %tres i re(aksacja zwyky 7y* rozwa2ane jako dwa, przeciwstawnee(ementy jedne3o zjawiska, wzajemnie warunkujce się i wynikajce z sie7ie. " pracy tej nieodzowne

7yo zatem przedstawienie zjawiska stresu, kt9remu odpowiada re(aksacja.

Ce(em niniejszej pracy 7yo ukazanie, 2e e(ementy psychoterapeutyczne, takie jak re(aksacjamo3 znajdowa* uzasadnienie w zastosowaniu ich w terapii (o3opedycznej. "a#ciwo#ci samej re(aksacjimo3 znaczco wpywa* na zmianę o7jaw9w w poszcze39(nych za7urzeniach mowy spotykanych w(o3opedii, na przykad w jkaniu. "ydaje się, 2e re(aksacja mo3a7y te2 mie* uzasadnienie w terapii

8



(o3opedycznej dyzartrii. 1odzaj i specyfika danej pato(o3ii mowy, jak i wiek od7iorcy maj istotnywpyw na do7ranie odpowiednich metod oddziaywania na za7urzenie. " za(e2no#ci od tych czynnik9wma tak2e znaczenie do79r technik re(aksacyjnych w terapii (o3opedycznej. 5stotne znaczenie penir9wnie2 forma zastosowania okre#(onej techniki re(aksacyjnej. "a2ne jest w tym wypadku odpowiednie

podej#cie peda3o3iczne do dzieci, jak i odpowiednie dostosowanie formy *wicze8 d(a modzie2y i os97dorosych.

ematyka re(aksacji jest do#* o7szerna. Powszechnie istnieje wie(e technik re(aksacyjnych, kt9remo3y7y mie* wspoma3ajce znaczenie w prowadzeniu terapii (o3opedycznej. ajpowszechniej stosujesię jednak dwie z nich: renin3 auto3enny . %chu(tza oraz re(aksację pro3resywn . aco7sona. /etoda. aco7sona wydaje się 7y* 7ezpieczniejsza i 7ardziej uniwersa(na. o na niej, w niniejszej pracy,zostay oparte autorskie propozycje zaję* re(aksacyjnych d(a dzieci przedszko(nych.

BIBLIOGRAFIA9

D(7isetti Z. F-''0G: )rening autogeniczny dla spokoju psychosomatycznego, <ie(ce, wyd. edno#*.

D(eksandrowicz ., Cwynar %., %zyszkoAHohusz D. F&$!6G: Relaks' *skaz%wki dla lekarzy i pedagog%w,"arszawa, wyd. P">.

Horkowska /. F&$=$G: +,C reha-ilitacji dzieci' $%zgowe pora#enie dziecice' Cz' . , "arszawa, wyd.Pe(ikan.

Chęciek /. F-'&'G: /ąkanie' 0iagnoza! terapia! program, <rak9w, wyd. 5mpu(s.

)erra C. F-''0G: )rening autogeniczny dla ka#dego, "arszawa, wyd. Dm7er.

n3ie( . F&$!6G: Pr%-a opracowania systemu 1wicze2 logopedycznych w reha-ilitacji jąkania, ]w:^a3adnienia "ychowawcze a drowie Psychiczne, nr 6, s.6'A6;.

Lrczek D., <ofta /. F&$=-G: 3rustracja i stress psychologiczny, ]w:^ omaszewski . FredG, Psycho(o3ia,"arszawa, wyd. P", s.60&A6!=

Eamon )., Hra3don D.). F-'';G: )renuj sw%j m%zg , "arszawa, wyd. /edium.

Era7ias %. F&$$4G: &ogopedyczna klasyfikacja za-urze2 mowy, ]w:^ Dudiofono(o3ia, t. 6.

Era7ias %. F-''&G: Perspektywy opisu za-urze2 mowy! ]w:^ Era7ias %. Fred.G, a7urzenia /owy, >u7(in.

Erochma( %. F&$$;G: 4wiczenia relaksowo5koncentrujące, "arszawa, wyd. P">.

Kock 1.1. F-'';G: *y(cig z w6asnym sercem, ]w:^ 78 Prac -adawczych! kt%re zmieni6y o-licze psychologii, Eda8sk, wyd. E"P, s.-04A-6-.

acenko /. F-''=G: +ntystres' /ak zmieni1 stres w relaksującą energi i odpr#y1 dok6adnie ca6e cia6o,"arszawa, wyd. >aVenmint.

9



astrzę7owska E., PęcAPęka(a @. F-'';G: $etodyka og%lna diagnozy i terapii logopedycznej, ]w:^astrzę7owska E., Eakowski . Fred.G, &ogopedia 9 pytania i odpowiedzi' Podrcznik akademicki,@po(e, t.-, s.;;$A;4&.

<aja H. F-''&G: :arys terapii dziecka, Hyd3oszcz, wyd. Dkademii Hyd3oskiej.

<ostecka ". F-''4G: :integrowany program terapii os%- jąkających si, >u7(in, wyd. D"K Dntoni)udek.

<ratochVi( %. F&$=4G: Psychoterapia' ;ierunki! metody! -adania, "arszawa, wyd. P".

<ronen7er3er /. F-''4aG: $uzykoterapia' Podstawy teoretyczne do zastosowania muzykoterapii w profilaktyce stresu, %zczecin, wyd. /ediatour.

<ronen7er3er /. F-''47G: *ykorzystanie technik aktywnych i receptywnych w profilaktyce stresu ,%zczecin, wyd. E(o7a( nterprises.

<u(matycki >. F&$$;G: Stres' /oga' Relaksacja, "rocaw, wyd. "acaw Ha3i8ski i %ynowie.

<u(matycki >. F&$$0G: 4wiczenia relaksacyjne' Praktyczne techniki antystresowe dla dzieci i m6odzie#y,"arszawa, wyd. Promo >ider.

<u(matycki >. F&$$!G: )rening relaksacyjny jogi i jego recepcja, "rocaw, wyd. D"L.

<u(matycki >. F&$$$aG: &ekcja relaksacji, "rocaw, wyd. D"L.

<u(matycki >. F&$$$7G: Stres a joga, "arszawa, wyd. <si2ka i "iedza.

<urkowski ./., %zkiekowska D., 1aty8ska ., /arkowska 1., /u(arzuk /. F-''-G: :astosowaniemetody )omatisa w terapii os%- z za-urzeniami komunikacji jzykowej' 0oniesienie wstpne, ]w:^Dudiofono(o3ia, t.--, s.-';A-&'.

>ewandowski D., arkowski . F&$=$G: 0yzartria' *y-rane pro-lemy etiologii! diagnozy i terapii,"arszawa, wyd. Centra(ny @#rodek /etodyczny Poradnictwa "ychowawczoAawodowe3o /inisterstwadukacji arodowej

/arkiewicz . F&$!6G: $etoda relaksacji wg' *intre-erta, ]w:^ drowie Psychiczne &$6!Q&

/inczakiewicz ./. F&$$6G: $owa' Rozw%j! za-urzenia! terapia, <rak9w, wyd. nauk. "%P.

@7rę7owski D., "oJnica H. F&$$!G: :a-urzenia dyzartryczne u dzieci z m%zgowym pora#eniemdziecicym, ]w:^ /ierzejewska K., Przy7yszAPiwkowa /. Fred.G, $%zgowe pora#enie dziecice' Pro-lemy mowy, "arszawa, wyd. )iE

@(szewski .<. F-'&'G: " zaradno(ci o-ezw6adnionych lkiem< oso-y z nerwicowymi za-urzeniamilkowymi a stres, >u7(in, wyd. O/C%.

%apo(sky 1./. F-''0G: :estresowana pami1, ]w:^ Bwiat auki, nr &F6G, s.;=A4;.

%iek %. F&$$$G: +utopsychoterapia, "arszawa, wyd. Dkademia eo(o3ii <ato(ickiej.

%tyczek 5. F&$=;G: &ogopedia, "arszawa, wyd. P".

%zyszkoAHohusz D. F&$$=G: =owoczesny relaks, Eorz9w "ie(kopo(ski, wyd. "ojew9dzki @#rodek/etodyczny.

arkowski . F&$$$G: /ąkanie, "arszawa, wyd. P".

"i(czewski %. F&$6!G: )eoretyczne za6o#enia i metoda usuwania jąkania, ]w:^ >o3opedia !, s.&'0A&&&.

"o2niak . F&$$;G: Pojcie jąkania a metodyka postpowania logopedycznego, ]w:^ @puscu(a>o3opaedica, >u7(in, wyd. O/C%.

"oJniak . F-''-G: Przyczyny i terapia jąkania w (wietle nowych -ada2, ]w:^ Hiu(etyn >o3opedyczny, nr ;F$G.

7:



"oJniak . F-''=G: Standard postpowania logopedycznego w przypadku jąkania, ]w:^ >o3opedia ;!,>u7(in, wyd. P>.

"y3otska 5.E., Pie((in3er .X., Ospienskaja X.P. F&$=4G: )erapia jąkania w za-awie u dzieci w wieku przedszkolnym, /oskwa, w opracowaniu arkowskie3o .: )erapia jąkania, "arszawa &$=0, wyd.Oniwersytet "arszawski. Poma3isterskie %tudium >o3opedyczne. /ateriay dydaktyczne do u2ytkuwewnętrzne3o.

a7ocki <.. F&$$=G: $%zgowe pora#enie dziecice w teorii i terapii! "arszawa, wyd. Dk. D<

WYKAZ STRON INTERNETOWYCH9

http:QQreha7i(itanci.Ut.p(Qs(ownikQViewQhas(oQ-$4 '=.'6.-'&&



Documents

Nina Jajszczyk - Techniki Relaksacyjne w Terapii Logopedycznej