1-predmet,metod I naziv nomotehnike

Predmet nomotehnike jesu pravne norme, pravni propisi i njihovo donošenje.Nomotehnika izučava pravila koja se odnose na stvaranje pravnih normi i pravnih akata. Nomotehnika obuhvata više međusobno povezanih oblasti.

• 1. izučavanje opštih načela i pravnih znanja, kao i znanja iz oblasti drugih nauka (logika, jezik i sl.) koja su neophodna za donošenje pravnih akata.

• 2. izučavanje osnovnih pravila pravno - tehničkog oblikovanja pravnog akta, kao i oblika u kojima se javljaju pravni akti kao i različitih vrsta pravnih akata.

• 3. proučavanje nadležnosti različitih organa za donošenje pravnih akata, kao i postupak donošenja različitih pravnih akata.

• 1. opšte metode koje koriste i druge društvene nauke (istorijski, sociološki, komparativni i dr.),

• 2. posebne metode: lingvistički i logički metodi koji se primjenjuju prilikom donošenja pravnog akta, kao i kasnije, prilikom njegove interpretacije; 3.strukturalni metod koji nalazi svoju primjenu naročito u oblikovanju strukture i sistematike pravnog akta;

• 4.semantički metod posebno značajan za precizno određivanje značenja pravne norme...

Nazivi naukeza nauku koja izučava pravila o stvaranju prava koriste se različiti nazivi. npr: "nomotehnika"; "zakonodavna tehnika" ; "tehnika stvaranja prava"; "tehnika izrade propisa", kao i nazivi: "pravno normiranje"; "nauka o izradi propisa"; "nomografija"; "zakonografija" i dr.

2.Nastanak I razvoj pravnog normiranjanastanak prava, pravnih pravila i pravnih akata tijesno je povezan sa nastankom

države. Tri osnovne faze –

PRVA FAZA-u zajednicama koje su prethodile stvaranju države postojala su izvjesna pravila koja su uređivala ponašanje pripadnika te zajednice, kao i odnose između njih. za ova pravila bilo je karakteristično da su nastajala tokom dužeg vremena, ponavljanjem određenog načina ponašanja i prihvatanjem tako nastalih pravila od strane svih pripadnika zajednice kao opštih i za sve važećih pravila. II faza - otpočinje sa nastankom države, a završava sa nastankom građanskog društva. u ovom razdoblju pored običajnog prava nastaju i prvi pisani pravni akti. prvi pisani akti nastali su već u starom vijeku u moćnim državama kao što su bile:III faza-otpočinje stvaranjem građanskog društva. karakter i priroda pravnih normi i pravnih akata bitno se mijenjaju. pravni akti nisu više samo zapis običajnog prava i eventualno vladarevih zapovijesti. Vec zakoni koje donosi parlament su nova pravila koja donosi zakonodavni organ

3-Pojam i karakteristicna svojstva nomotehnike Nomotehnika kao naukaNomotehnika je jedna od najmladjih naucnih disciplina i nastavnih predmeta prvi put javlja se prvi put na pravnim fakultetima pocetkom 60-ih.god 20.vjekadva karakteristična svojstva nomotehnike to su:

• 1. načelo jedinstvenosti i • 2. načelo univerzalnosti• načelo jedinstvenosti znači da ne postoji više različitih nauka o nomotehnici, već

je u pitanju jedna jedinstvena nauka koja prikuplja i sistematizuje saznanja iz oblasti donošenja pravnih akata i izučava donošenje pravnih akata.

Načelo univerzalnosti označava karakter ove nauke čija saznanja su opšteg karaktera, te su primjenjiva u svakoj pojedinoj oblasti prava i to kako u unutrašnjem pravu tako često i u komparativnom pravu. nomotehnika je opšta metodološko-pravna nauka, jer ne izučava samo jednu oblast prava, jednu granu pravnog sistema, već opšta metodološka pravila od značaja za pojedine pravne nauke. 4-Dekartova pravilaDekarteova pravila istraživačkog rada modifikovana u pet pitanja:

• 1. što ili koje, • 2. zašto, • 3. kako, • 4. ko i • 5. kada.• najvažnije pitanje je koje (što) bi to društvene odnose trebalo normirati? Da se

nebi donosili neupotrebljivi propisi2. Zašto?

• prije donošenja novog pravnog propisa treba ispitati:• a) zašto je potrebno regulisati pravom neki društveni odnos, • b) da li je to zaista neophodno, • c) može li se taj odnos urediti autonomnim pravom i • d) kako u konkretnom slučaju djeluju zakoni tržišta?

3. Kako?• kako vršiti pravno normiranje? • ukoliko je nakon analize dobijen pozitivan odgovor na pitanja «što» i «zašto» sljedeći korak je kako izvršiti normiranje. • najvažnije utvrditi:• а. kojom vrstom opšteg pravnog akta normirati neki društveni odnos,• b. koje vrste normi primijeniti i• c. koje sankcije propisati.

c. Koje sankcije propisati?• kada su u pitanju sankcije, kao negativne posljedice koje pogađaju subjekta koji se ne ponaša u skladu s dispozicijom pravne norme, treba prvo odlučiti da li će se

uopšte predvidjeti sankcija, sa stanovišta njene svrsishodnosti ili činjenice da je već sadržana u drugom pravnom aktu.

4. Ko?• ko treba da donese opšti pravni akt? • praktično - koji organ ili organizacija to treba da uradi, odnosno ko je nadležan za donošenje konkretnog opšteg pravnog akta. • odgovor na ovo pitanje podrazumijeva dobro poznavanje ustava, zakona, statuta, poslovnika i drugih opštih akata, obzirom da je pitanje razgraničenja nadležnosti često vrlo složeno pitanje.

5. Kada?• kada donijeti opšti akt?• vrijeme za donošenje opšteg akta može biti 1. unaprijed određeno ili 2.neodređeno. • ukoliko je nekim drugim, prethodnim aktom određeno, čitav postupak donošenja tog akta treba prilagoditi zadanim rokovima. • kada su u pitanju podzakonski akti rokovi se obično utvrđuju zakonima.• rok može proisteći i iz odluke ustavnog suda.• određivanje rokova ne bi smjela biti stvar proizvoljnosti treba nastojati da se akt donese u pravo vrijeme, jer je i preuranjano ili još više zakašnjelo pravno normiranje štetno po društveni interes koji se štiti.5-Pojam I vrsta drustvenih normi,razlike izmedju drustvenih normi I prirodnih zakonaNorma uopšte-norma je pravilo ponašanja koje reguliše međuljudske odnose, stanja i ponašanja. stare koliko i organizovan život u društvu.• 1. društvene i• 2. prirodne norme.• Društvena norma, pojam-to može biti državni ili božiji zakon, društveni običaj i svaki drugi oblik tzv. normativnog pritiska. Autonome i heteronomne norme• A. autonomne - one koje su prihvaćene od pojedinaca, pa se poštuju bez uticaja sankcija.B. heteronomne - subjekt ne usvaja, već i kad im se pokorava, to čini zbog prijetnje sankcija ili nekog drugog razloga; u ovom slučaju moguće je da subjekti poštuju norme jer i sami prihvataju ciljeve zbog kojih su norme donesene ili zbog autoriteta donosioca norme.Društvene norme i prirodni zakoni - razlike

• - prirodni zakoni su zadati od same prirode, a društvene norme stvara čovjek.• - prirodni zakoni djeluju bez izuzetaka i neminovni su, društvene norme dopuštaju

i mogućnost nepoštivanja.• prirodni zakoni djeluju neposredno na materiju, a društvene norme na svijest i

volju čovjeka.

• prirodni zakoni nemaju nikakav cilj, oni djeluju sami po sebi, društvene norme djeluju na čovjeka upravo s ciljem da ostvare određeni efekat.

• - vrednovanje prirodnih zakona je besmisleno, društvene norme se cijene prema vrijednosti cilja koji ostvaruju.

• - prirodni zakoni nemaju sankcija jer se ne mogu prekršiti, društvene norme da upravo iz suprotnog razloga.

6-Drustvene norme u uzem smisluDruštvene norme u užem smislu• neki autori društvene norme klasifikuju prema pet karakterističnih osobina koje one imaju: • 1. ko stvara društvene norme, • 2. način njihovog stvaranja, • 3. vrste sankcija, • 4. ko primjenjuje sankciju i • 5. sadržina društvene norme .1. Ko stvara društvene norme?• norme mogu stvarati:• 1. dijelovi društva, odnosno njegove uže zajednice,• 2. cijelo društvo kao globalna zajednica (npr. država) ili • 3. skup svih globalnih zajednica u svijetu ili jedan njegov dio (Organizacija Ujedinjenih Nacija, Evropska Unija).2. Način stvaranja normi• 1. norme se mogu stvarati spontano, stihijski, u dužem vremenu i bez posebno donesene odluke i plana usljed čega su tako nastale norme, po pravilu, nepisane i nedovoljno precizne ; • 2. norme se mogu stvarati svjesno i planski i tada su, po pravilu, pisane, kodifikovane i precizne u formulacijama.3. Vrste sankcijaza prekršaj norme mogu biti predviđene različite sankcije u vidu:1. organizovane fizičke prinude ili 2. sankcije druge vrste (podsmjeh, prezir, bojkot) ili • 1. norme s psihičkom i s fizičkom prinudom• 2. norme s lakšim i težim sankcijama.4. Ko primjenjuje sankcije?• prema ovom kriterijumu razlikujemo:1. norme čije sankcije primjenjuje neorganizovana zajednica2. norme čije sankcije primjenjuju posebni i specijalizovani organi zajednice, u posebnom, i precizno propisanom postupku.Vrste društvenih normi?• na osnovu ovih kriterijuma, sve društvene norme se mogu grupisati u tri grupe:• 1. u prvu grupu spadaju malobrojne, nepisane, neprecizne i jednostavne norme, nastale stihijski i spontano u dužem vremenskom periodu koje je stvaralo i koje sankcioniše neorganizovano društvo. moral, običaji, kao i druga slična pravila ponašanja.• u drugu grupu normi ulaze brojnije, složenije, pisane i preciznije norme koje stvaraju organizacije užih zajednica u okviru društva i one primjenjuju sankcije za njihovu povredu.

• treću grupu normi čine pravne norme koje su najbrojnije, najsloženije i najpreciznije. njih, po pravilu, stvaraju specijalizovani organi države, a postoje i posebni organi države za primjenu sankcija, a po sankcijama se ove norme razlikuju od ostalih društvenih normi. 7-Moral,obicaj i obicajno pravoMoral je skup drustvenih pravila,tj.odraz odredjenih interesa plemena,naroda,a po kojima treba da upravlja covjek pa da se moze reci za njegova djela da su dobra,casna I plemenita

Odnos morala i prava, danasDanas je to jedno od najvećih pitanja i problema pravne teorije. • shvatanja su različita:• 1. pravo i moral su odvojeni, čak i suprotni jedno drugom,• 2. pravo je dio morala i• 3. preovlađujuće, pravo i moral su različiti i nezavisni, ali nisu potpuno odvojeni.

Tri vrste pravnih normi sa stanovišta odnosa pravnih normi prema moralu:• 1. pravne norme koje su u saglasnosti s moralnim -npr. ubistvo.• 2. pravne norme koje su za moral indiferentne - npr. lakši prekršaj.• 3. pravne norme koje su suprotne moralnim normama - npr. prinudna naplata od dužnika u bijedi.

Običaj• običaj je teško razgraničiti od morala, običaj je norma koja predstavlja rezultat dugog i stihijskog izgrađivanja od strane društvene mase.

Dobre i loše strane običaja• dobre - nastaje postepeno, prilagođavajući se društvenim odnosima, te je daleko bolje prilagođen odnosima koje reguliše • negativna strana običaja je njegova konzervativnost; on se teško i sporo mijenja, jer ni ljudi nisu skloni da lako mijenjaju nešto što dugo postoji.8.Simbol pravdesimbol pravde oličen u djevojci s povezom preko očiju, u svečanoj odori, s mačem u jednoj i vagom u drugoj ruci. vaga je simbol mjerenja, ispravnog odlučivanja i presuđivanja. mač simbolizuje snagu, moć i strogost koja prati pravdu (pravda ne zna za milost). Mač bez vage bi bio gola sila, a vaga bez mača nemoć prava.povez preko očiju - simbol nepristrasnosti odluke, potreba da se provede ispravan postupak i odluka donese samo na bazi okolnosti, a ne na subjektivizmu - pravda ne poznaje ni oca ni majku, ona vidi samo istinupovez - simbolizuje distancu i nezavisnost pravosuđa od svake druge vlasti.pravda - oni koji u njeno ime rade treba da budu pošteni, nepristrasni, lišeni korupcije, straha, predrasuda i pohlepe.9.Pojam elementi I vrste pravnih normiPravni propis

• da je izražen pismom,• da je izražen eksplicitno,• da je izražen još prije svoje primjene,

• da je nastao u kasnijoj etapi razvoja društvene kulture,• da je nastao samo formalno,• da može sadržavati apstraktne elemente, ali i odluku za sasvim konkretan slučaj.

POJAM-pravni propisi su redovno čisti apstraktni propisi, međutim ima i takvih koji su kombinovani s rješenjem za sasvim konkretan slučaj (npr. propis o osnivanju neke ustanove).

Pojam pravne normeriječ norma dolazi iz latinskog jezika i znači zapovijest, propis, naredbu.Jering „norma je pravilo prema kojem se treba upravljati".Jelinek – 3 osnovna elementa norme:• A. norme su pravila spoljašnjeg ponašanja ljudi jednih prema drugima,• B. norme proističu od poznatog spoljnjeg autoriteta,• C. obaveznost norme garantovano je od strane spoljnje moći.• pravo predstavlja svojevrstan sistem ili skup pravnih normi ; one su element prava. pravna norma - pravilo o ponašanju subjekta prava sankcionisano monopolom fizičke sile kojim raspolaže država. norma koju donosi suverena vlast ili od nje delegirani subjekt. obavezna pravila, zapovijesti o ponašanju u društvu, garantovana državnim autoritetom. VRSTE PRAVNIH NORMI-Prema subjektima koji ih stvaraju-drzavne,norme drugih organizacija,norme gradjana-Prema sadrzaju-naredjujuce,zabranjujuce,ovlascujuce-Prema drzavnim djelatnostima I organima koji ih stvaraju-ustavne I zakonodavne,norme sefa drzave,norme vlade,sudske I upravne-Prema vrsti drustvenih odnosa-porodicne,ustavne,gradjanske,upravne,finansijske-Prema uslovnosti-uslovne I bezuslovne-Prema br.subjekata na koje se odnose-opste,posebne,pojedinacne-Prema slobodi koju daju adresatima-kogentne I disjunktivne10 POjam pravnog akta kao ljudske radnje

predstavlja izjavu volje i razuma kojom se stvaraju opšte ili pojedinačne pravne norme ili neki od elemenata pojedinačne pravne norme, odnosno uslovi za primjenu već postojeće pravne norme.Psihički akt, tj. pojava koja nije realna činjenica, već tvorevina ljudske svijesti, razuma i volje njegovog donosioca.

Pojam pravnog akta• pravni akt je skup pravnih normi uobličen u odgovarajuću formu, u obliku jednog pravnostvaralačkog akta. Elementi pravnog akta• u formalnom smislu svaki pravni akt ima tri elementa:• a. nadležnost subjekta za donošenje pravnog akta, • b. postupak za donošenje pravnog akta i • c. materijalizacij a akta .

a. Nadležnost za donošenje pravnih akata• nadležnost - ovlašćenje za donošenje određenog pravnog akta.

Postupak za donošenje pravnih akata

• jeste skup radnji koje je organ nadležan za donošenje akta dužan da preduzme u toku donošenja akata iz svoje nadležnosti. c. Materijalizacija pravnih akata• jeste skup radnji kojima se pravni akt izražava prema javnosti. predstavlja nacin da sesadržina akta saopšti drugim subjektima. 11.Izvori prava u formalnom smislu– opšti pravni akti• opšti pravni akti, odnosno akti kojima se stvaraju opšte pravne norme - ustav, zakoni, uredbe, pravilnici, naredbe, statuti, kolektivni ugovori, pravni običaji...• Vrste pravnih akata• - državni akti, akti drugih organizacija i akti građana;• – ustavni i zakonodavni akti, akti šefa države, akti vlade, sudski i upravni akti;• – viši i niži akti;• – opšti i pojedinačni akti;• – generalni i partikularni akti;• – akti ustavnog, krivičnog, građanskog prava12 USTAV

Ustav (constitution)• formalno pravno gledano najviši opšti akt jedne države, viši od zakona i svih drugih opštih akata.Ustav se uvijek donosi po posebnom postupku koji je veoma složen. Ustav se donosi od strane ustavotvorne skupštine ili ga donosi redovna zakonodavna skupština po posebnoj proceduri. u nekim zemljama ustav se donosi referendumom. Posebna vrsta tzv. oktroisani ustav (nastaju nametanjem od strane vladara - monarhija, diktatura...) Jedinstven je slučaj da je ustav jedne zemlje rezultat višestranog

međunarodnog sporazuma kao što je to slučaj sa BiH. Neke zemlje uopšte nemaju

pisane ustave (Velika Britanija), ustavi nekih zemalja su veoma kratki (SAD), neke propisuju tzv. nepromjenjivost ustava (u cjelosti – Španija . Tri obilježja ustava u formalnom smislu1. to je pisani akt, 2. to je kodifikovani, jedinstveni akt, 3. to je pisani opšti pravni akt najjače pravne snage, što je svojstvo koje proizlazi iz položaja državnog organa koji donosi ustav u hijerarhiji državnih organa i postupka po kome ovaj organ donosi ustav.

13. ZAKONZakon predstavlja:1) pisani izvor prava, odnosno opšti pravi akt sa najvišom pravnom snagom, poslije ustava,2) opšti pravni akt koji donose posebni zakonodavni organi i3) opšti pravni akt koji se donosi po posebnom zakonodavnom postupku.Postupak za donošenje zakona - zakonodavni postupak• relativno je složen i dugotrajan, ovaj postupak obuhvata više faza.Prva faza - predlaganje (uključujući pravo zakonodavne inicijative) i izrada nacrta zakona, na što imaju pravo poslanici u parlamentu, u pravilu šef države, vlada kao i određen broj građana. U stvarnosti najveći broj prijedloga zakona dolazi od izvršne vlasti, tj. vlade.

• 1. redovni i 2. hitni. • redovn i ima jednu fazu više jer se u parlament upućuje nacrt zakona. Ukoliko se radi o hitnom postupku (koji je izuzetan), onda se ova faza izostavlja i u parlament se upućuje prijedlog zakona. prijedlog, odnosno nacrt zakona ne razmatra odmah parlament u plenumu već se on najprije upućuje određenim specijalizovanim tijelima, odborima ili komisijama parlamenta koji su sastavljeni od manjeg broja poslanika i eksperata i njihov je zadatak da prethodno ispitaju osnovanost prijedloga te da daju mišljenje o njemu kao i vlastite prijedloge eventualnih izmjena i dopuna. nakon toga, prijedlog ili nacrt zakona, sa eventualnim dopunama i izmjenama odbora dolazi u skupštinu gdje se vodi rasprava i daju eventualne nove izmjene i dopune (amandmani). Nakon toga se glasa o prijedlogu (nacrtu) zakona. Za usvajanje zakona potrebna je većina (najčešće obična) glasova poslanika. Nakon ovoga šef države vrši proglašenje (promulgaciju) zakona, što se čini ukazom. šef države može uskratiti proglašenje zakona, najčešće zbog toga što smatra da je donošenjem takvog zakona prekršen ustav, zbog čega se zakon ponovo vraća u parlament koji, ovoga puta, treba da ga izmijeni ili usvoji, najčešće, dvotrećinskom većinom. Na kraju, zakon se objavljuje u službenim glasilima i stupa na snagu, najčešće nakon isteka određenog roka od dana objavljivanja (osam dana) ovaj vremenski period postoji da bi se adresati upoznali sa sadržajem zakona. Ukoliko se radi o značajnijim zakonima, zakonima koji regulišu važne društvene odnose, moguće je da se povodom donošenja takvih zakona provede javna rasprava koja predstavlja fazu koja prethodi usvajanju zakona u parlamentu. Moguće je da se određeni zakoni donose referendumskim izjašnjavanjem (odlučivanjem) tj. neposrednim glasanjem građana.Podjela zakona prema potpunosti regulisanja društvenih odnosa• 1. osnovn i zakon i kojima se sveobuhvatno regulišu određene osnovne materije i• 2. izvedene zakone koji se nastavljaju na osnovne, najčešće savezne zakone (u složenim državama), okvirne, kojima se utvrđuju okviri, osnovna načela i pravci regulisanja neke materije koja se detaljnije reguliše izvedenim ili dopunskim zakonima. Klasifikacija zakona prema stepenu opštosti pravnih normi koje zakoni sadrže• 1.opšti zakoni - odnose se na sve građane jedne zemlje (npr. krivični i građanski);• 2. specijalni zakoni - odnose se na pojedine kategorije subjekata prava (zakoni o vojsci, Zakon o policiji, Zakon o univerzitetu i sl.);• 3. individualni zakoni sadrže individualne, pojedinačne pravne norme; regulišu konkretnu situaciju; predstavljaju jedan individualni upravni akt.

14.PODZAKONSKI PROPISI DRZAVNIH ORGANA

Državni opšti akti niži od zakona koje donosi egzekutiva i lokalni organi samoup. Svi ovi akti su, s obzirom na svoj sadržaj, zakoni u materijalnom smislu riječi. Najvažniji podzakonski akti su: uredbe, pravilnici, uputstva, naredbe i odluke.

Uredba Najviši opšti pravni akti poslije zakona, koje donose šef države ili vlada, dakle, najviši organi izvršne vlasti. Iz ovoga se može zaključiti da je uredba jedan pravni akt koji ima moć manju od zakona.Klasifikacija uredbi na:1. uredbe za provođenje zakona, koje bi u pravom smislu riječi bile akti organa izvršne vlasti;

2. uredbe -zakone (dekret - zakon, uredba sa zakonskom snagom), koje su izuzetne, i 3. uredbe iz nužde koje se donose u vanrednim situacijama.

15.Akti političkog izjašnjavanja, uticaja i usmjeravanja• parlamenti, u okviru svojih redovnih ustavnih nadležnosti, mogu putem donošenja određenih političkih akata, izražavati svoje stavove o određenim međunarodnim i unutrašnjim pitanjima.• 1. deklaracije,2. rezolucije,3. preporuke,4. zaključci i5. smjernice.• deklaracije su akti najvišeg organa vlasti kojima se nešto izjavljuje, proklamuje i utvrđuju načelni stavovi. Rezolucija pismeni akt najvišeg organa vlasti kojom se izražava stav i gledište o konkretnim određenim pitanjima, te utvrđuju zahtjevi i prijedlozi ka određenim subjektima. Preporuka posebna vrsta političkog akta parlamenta koji ima direktni i usmjeravajući karakter, a ne sadrži pravne norme i sankcije.

16. Posebna znanja nužna u izradi pravnih propisa• izrada pravnih propisa jeste specifičan zadatak stručnog karaktera koji traži posebna znanja, i to:• a. opšte obrazovanje,b. poznavanje jezika,c. poznavanje društvenog uređenja,d. poznavanje društvene politike,e. poznavanje prava if. poznavanje nomotehnike.Opšte obrazovanje-stvaraoci pravnih propisa moraju imati veoma široko opšte obrazovanje i poznavati razne oblasti društvenih nauka. Poznavanje jezika-da bi pravni propisi bili lako razumljivi barem većini građana podrazumijeva se visok stepen poznavanja jezika kojim se oni izražavaju. Poznavanje prava-bez preciznog poznavanja sadržaja društvenog odnosa i postojećeg materijalnog prava koje do tada reguliše taj odnos skoro je nemoguće pristupiti izradi pravnih propisa.

17. POJAM I VRSTE METODAMетод је "плански начин рада којим се долази до одређеног циља". Osnovne karakteristike metoda su-objektivnost,pouzdanost I preciznost.VRste metoda-amaliza I sinteza—deduktivna I induktivna—dogmatsko normativna metoda—dijalekticka I istorijska metoda

18.RECEPCIJA PRAVA UNIFIKACIJA I USKLADJIVANJEPoseban oblik stvaranja prava koji se sastoji u usklađivanju nacionalnog zakonodavstva sa međunarodnopravnim instrumentima i preuzimanju pravnih instituta ili cijelih propisa drugih država ili državnih oblika. Unutrašnja recepcija pravaUnutrašnja recepcija - usaglašavanje “prava države” i prava nižih oblika organizovanja (federalne jedinice, kantoni, opštine) ili usaglašavanja zakona sa ustavom, podzakonskih akata sa zakonom.Unifikacija i usklađivanje pravaUnifikacija (unification) – potpuno preuzimanje prava.

Usklađivanje (harmonization) – nije potpuno preuzimanje stranog prava, već preuzimanje onih pravnih instituta čije prisustvo uklanja bitne razlike između tog i domaćeg prava.

19. Metode stvaranja opštih pravnih normi – vrste:• a. apstraktna ili metod apstraktnog normiranja – najznačajniji metod,• b. načelna,• c. taksativna,• d. primjerična,• e. kazuistička i• f. precedentna.

20. Pojmovi u pravnim propisimaPravne norme se sastoje od pojmova koji su logičkim vezama misaono povezani.• dvije vrste:1. obični - nepravi – iz običnog života...2. pravni – izražavaju pravne pojave, njima se postojeća stvarnost preobražava u pravnu.KLASIFIKACIJA POJMOVA- opšti,posebni,individualni, jednaki, koordinirani, kontrarni, kontradiktorni,subordinirani, superordinirani,slični,apsolutni, relativni, korelativni,pravni ...opšti ili kolektivni pojmovi su oni koji izražavaju karakteristične osobine grupe predmeta. posebni ili uži pojmovi su oni koji spadaju u kolektivne i čine njihov poseban dio koji se može dalje diferencirati; npr. porodično pravo pojedinačni ili individualni pojmovi su oni kojima se označava samo jedan predmet, pojava ili stanjejednaki ili identični pojmovi su oni koji imaju jednak sadržaj i obimkoordinirani pojmovi - oni koji između sebe ne moraju imati direktnu vezu, nego samo indirektnu. kontrarni - pojmovi koji se sadržajno međusobno razlikuju, ali se ne isključujukontradiktorni - pojmovi koji su sadržajno toliko suprotni da se međusobno isključujusubordinirani pojmovi su oni koji se sadržajno mogu svesti pod neki drugi viši pojamsuperordinirani pojmovi - pojmovi pod koje se mogu sadržajno podvesti drugi pojmovislični pojmovi su oni koji se djelimično međusobno pokrivaju, ali i sadržajem razlikuju.

21. OPSTE I POSEBNE DEFINICIJE I VRSTE DEFINICIJA

opšte definisanje se sastoji u tome da se u određenom propisu definiše neki pojam i ta se definicija primjenjuje generalno i obavezuje sve stvaraoce pravnih propisa kao opšteobavezna (krivično djelo, umišljaj, zabluda). posebno definisanje pravnih pojmova vrši se posebno u svakom propisu u kojem se pojam upotrebljava i to na dva načina: 1. u uvodnim odredbama 2. u pojedinim dijelovima propisa. Vrste definicija• 1. afirmativne i negativne, • 2. apsolutne i relativne,• 3. sintetičke,

• 3. analitičke, • 4. cirkularne, • 5. blanketne, • 6. varijabilne i tzv. problematične.afirmativne - one kojima se pojam potvrdno definiše tj. određuje se šta on sadrži negativne - određuju šta određeni pravni pojam ne sadrži i na šta se ne odnosi apsolutne - potpuno i definitivno određuju sadržaj nekog pojma ne stavljajući ga u odnos prema nekom drugom pravu relativne - one u kojima se određeni pravni pojam definiše u odnosu na druga prava ili obaveze analitičke definicije opredjeljuju pojam tako što opisuju i nabrajaju njegove karakteristike i sadržaj. sintetičke definicije su one kojima se pravni pojam određuje jedinstvenim i zajedničkim oznakama koje odgovaraju i sastavnim dijelovima toga pojmablanketne - one koje samo označavaju pojam, ali ne određuju njegov sadržajcirkularne - postoje kad se jedan pojam definiše uz pomoć drugog,a drugi uz pomoć prvog varijabilne - one koje su već jednom utvrđene, ali su kasnije zbog izmijenjenih društvenih okolnosti u praksi problematične definicije (npr. pivo kao prehrambeni proizvod, duvan kao živežna namirnica, brod kao nekretnina...)

22. SUD I VRSTE SUDOVAsud je spoj dva i li više pravnih pojmova koji predstavljaju logičku cjelinu kojom se nešto tvrdi, poriče, traži ili izražava. Bitni elementi sudovaSudovi se sastoje od tri bitna elementa:1. subjekt - o kome se nešto tvrdi,2. predikat - misao koja o subjektu nešto tvrdi ili poriče i3. kopola - tj. veza između subjekta i predikata.Vrste sudova• I - po obimu (kvantitetu): 1. univerzalni, 2. partikularni, 3. pojedinačni (singularni).• II – po kvalitetu: 1. afirmativni i 2. negativni.• III – po strukturi: 1. prosti i 2. složeni prosti: relacioni, predikativni, sudovi kojima se imenuje sadržaj ili egzistencioni i impersonalni (bezlični).složeni: konjuktivni, disjunktivni, hipotetički, IV – po modalitetu:

1. apodiktički, 2. asertorički, 3. problematički.sudovi s presumpcijama, sudovi s fikcijama ikategorički sudovi.

univerzalni - obuhvataju sve pojmove iste vrste. imaju kvantitativni karakter jer se njima izražava količina. Partikularni sudovi-oni kojim se nešto tvrdi, poriče, traži ili izražava, ali samo djelimično, samo za određena lica ili predmete ili pod određenim okolnostima. Pojedinačni ili singularni sudovi-su sudovi kojima se nešto tvrdi ili poriče, ali samo za neki konkretan slučaj. Afirmativni sudovi-oni kojim se izražava što jeste ili što treba biti. Negativni sudovi-oni sudovi kojima se u pravnoj normi nešto zabranjuje, ne dopušta, odbija...23 POJAM ZAKLJUCKA I VRSTE ZAKLJUCKAZaključak ili konkluzija je sud koji se operacijom zaključivanja izvodi iz jednog ili više sudova.Klasifikacija zaključaka• zaključak po konverziji,• zaključak po kontrapoziciji,• zaključak po suprotnosti,• zaključak od manjeg na veće,• zaključak od većeg na manje,• zaključak po analogiji,• zaključak po korelaciji,• zaključak po uzročnosti,• zaključak po indukciji isilogizam.zaključak po konverziji se sastoji u tom da se subjekat pretvori u predikat, a predikat u subjekat. zaključak po kontrapoziciji sastoji se u tom da članovi suda zamijene mjesta i da se afirmativni sud pretvori u negaciju ili obrnuto. zaključak po suprotnosti (kontradikciji) ima veliki značaj za primjenu propisa jer se njime mogu stvarati nova pravila. zaključak od manjeg na veće se sastoji u tom da se iz jednog užeg suda izvede drugi širi sud, odnosno iz užeg pravila, drugo šire pravilo veće vrijednosti. zaključak od većeg na manje sastoji se u tome da se iz šireg suda ili pravila većeg obima izvodi drugi uži sud ili pravilo manje vrijednosti. zaključak po analogiji znači da se iz jednog suda izvodi drugi koji mu je sličan. Silogizam je..zaključivanje iz dvije premise (suda) koje ima osobinu da zaključak (konkluzija) mora biti istinit ako su istinite premise.

24 KLASIFIKACIJA PRAVNIH PROPISAA. obzirom na sadržaj propisa,

B. obzirom na obim propisa,C. obzirom na prostor važenja,D. obzirom na vrijeme važenja,E. obzirom na nadležnost donošenja iF. obzirom na djelovanje.

25 KLASIFIKACIJA PROPISO OBZIROM NA SADRZAJ PROPISA

• obzirom na sadržaj, propisi se mogu podijeliti na:• a. propisi koji naređuju,• b. propisi koji zabranjuju i• c. propisi koji dopuštaju.

Naređujući propisi-oni koji subjektima nameću obavezu nekog davanja ili djelovanja. • zabranjujući propisi su suprotni od naređujućih. oni subjektima zabranjuju da vrše određene radnje. Dopuštajući propisi-predstavljaju izuzetke od naređujućih i zabranjujućih jer se odnose na slobodu ponašanja subjekata u određenim situacijama.

26 PROPISI OBZIROM NA PROSTOR

Prostor (teritorija) je područje važenja pravnog poretka jedne države. Postoje-

univerzalni i partikularni. Univerzalni vrijede za čitav prostor jedne države, a

partikularni samo za jedan njen dio .Postoje i neka odstupanja.radi se o načelu eksteritorijalnosti.Postoje neki dijelovi teritorije države na kojima se ne primjenjuje pravo te, nego neke druge države.

Propisi obzirom na vrijemePočetak važenja propisa je osnovno načelo primjene propisa, jer od tog trenutka počinje da se ostvaruje stvaralačka, obrazovna, regulativna i zaštitna funkcija propisa usmjerena ka budućnosti. Početak važenja propisa treba razlikovati od datiranja propisa.Početak važenja propisa je najsigurnije odrediti kalendarski (npr. ovaj zakon stupa na snagu 1. 1. 2007. godine). Uzima se da u tom slučaju propis stupa na snagu naznačenog dana u 00,00 časova.Ako je u propisu naznačeno da isti stupa na snagu danom objavljivanja, da ne bi u praksi bilo sumnji, treba uzeti da stupa na snagu

istekom tog dana tj. u 24,00 časa. U većini propisa u današnjoj praksi određuje se da

isti stupa na snagu “osam dana ili osmi dan po objavljivanju”.Retroaktivno važenje

Postoje situacije kad je neophodno da propis bude primijenjen i na događaje koji su nastali prije nastanka propisa - tzv. retroaktivno važenje. Njega u pravilu treba izbjegavati

Pitanje prestanka važenja propisa

prestati mogu važiti:cijeli propisi, pojedini dijelovi propisa, ako je to izričito naznačeno, ali i svi dodatni propisi doneseni na osnovu konkretnog koji prestaje da važiOdumiranje propisaOdumiranje propisa nastaje kad propis nije formalno stavljen van snage, ali je izgubio svoj društveni osnov primjene. Ne postoje više društveni odnosi koje je on regulisao

27 Propisi s obzirom na nadleznost donosenjaPropise donosi država preko svojih nadležnih tijela i razne društvene organizacije koje imaju svojstvo pravnog lica.Državni propisi su: ustav, zakon, uredba, odluka, pravilnik, naredba,uputstvo, statut, poslovnik.Drugu grupu čine: a. preporuke, b. deklaracije, c. rezolucije i d. objašnjenja.

Pravni sistemSvi propisi čine pravni sistem kao cjelinu zasnovanu na hijerarhiji viših i nižih akata.Osnovni propis, s najvišom pravnom snagom je ustav.U nomotehničkom smislu zakon je nakon ustava najviši pravni akt s najvišom snagom. Zakone donose posebna zakonodavna tijela po posebno uređenom postupku.

UredbeUredbe su najviši podzakonski akti poslije zakona. Služe za razradu i provođenje zakona. Uredbe donosi vlada ili šef države.

OdlukePosebna vrsta uredbi su uredbe sa zakonskom snagom. One imaju pravnu snagu zakona, ali se moraju podnijeti na potvrdu zakonodavcu.Odlukama se mogu regulisati razna pitanja od interesa za izvršenje zakona. PravilnikPravilnici su propisi koji se donose radi izvršenja zakona, uredbi ili odluka. NaredbaNaredbe su propisi koji se takođe donose radi izvršenja zakona ili drugih opštih akata. UputstvoPropisi kojima se reguliše kako će se primjenjivati neki drugi viši propis.

28 Propisi obzirom na djelovanjeObzirom na djelovanje propisi se dijele na:a. kategoričke,b. hipotetičke,c. stroge,d. dispozitivne id. diskrecione.KATEGORICKI su sastavljeni od kategoričkih sudova.U kategoričkom postoji samo posljedica a uzrok je izvan propisaHIPOTETICKI-u hipotetičkom propisu postoje dva suda: uzročni i posljedični. DISPOZITIVNI-su propisi koji se primjenjuju ako subjekti nisu svoje odnose drugacije odrediliSTROGI-njima se izvrsava volja pravnog poretka I ne mogu se mjenjati voljom pojedinih subjekataDISKRECIONI-su propisi koji su ostavljeni na volju I ocjenu drzavnom organu29 Globalno i interno ili sistematsko važenje

Norma važi ako ima obaveznu snagu za one čije ponašanje reguliše. Razlikujemo dvije vrste važenja prava:1. globalno i 2. interno ili sistematsko. Globalno važenje se odnosi na pravni poredak u cjelini, te se smatra da je poredak u cjelini važeći ako su njegove norme u cjelini uzeto efikasneInterno ili sistematsko važenjeS druge strane, svaki pravni poredak podrazumijeva i važenje svih njegovih pojedinačnih dijelova, odnosno pojedinih normi. Određena norma važi ako je dio pravnog poretka, ako pripada poretku koji je efikasan tj. ako se primjenjuje u praksi i ako je u saglasnosti s višom pravnom normom iz koje proizilazi.

30 Faze zakonodavne prakseZakonodavna praksa obično ima sedam faza:1. plan normativne djelatnosti,2. utvrđivanje građe za pojedini propis,3. izrada teza,4. izrada prednacrta,5. sastavljanje obrazloženja,6. rasprava o propisu i njegovo donošenje,7. priprema za objavljivanje.Planom normativne djelatnosti bi trebalo utvrditi koje i kakve pravne propise je nužno donijeti u konkretnom pravnom sistemu. Utvrđivanje građe za pojedini propis-faza utvrđivanja materijala za konkretni propis podrazumijeva utvrđivanje materijala - građe koja će se regulisati i odabir samog propisa koji će se stvarati. Izrada teza-teze su izraz za prikupljeni materijal za izradu propisa. Izrada prednacrta-nakon prihvatanja teza pristupa se izradi prednacrta pravnog propisa. On se bitno razlikuje od nacrta koji sadrži čisti tekst propisa kao u usvojenom propisu. Prednacrt je širi i obimniji tekst s više dodatnih pojašnjenja, riječnikom pojmova i alternativnim rješenjima. Sastavljanje obrazloženja-Obrazloženje je poseban dodatak, elaborat budućeg pravnog propisa ili «motivi« kako se nekad govorilo. Rasprava o propisu i njegovo donošenje-Sljedeća faza je razmatranje propisa u zakonodavnom tijelu, stavljanje primjedbi, i glasanje o prijedlogu propisa. Priprema za objavljivanje-Nakon što se propis usvoji, posebno ako je bilo amandmana, neophodno je tekst dotjerati. U konačni tekst za objavljivanje propisa stavljaju se sve usvojene primjedbe, otklanjaju jezičke, stilske, terminološke i eventualne druge greške i nedostaci.

31 Načini usklađivanja propisa

1. interpretacija,2. analogija,3. obavezno tumačenje,4. izmjene i dopune propisa,5. usklađivanje s ustavom,6. izrada prečišćenog teksta propisa i7. donošenje novog propisaInterpretacijaObzirom da je svako društvo u stalnom procesu promjena, jednom doneseni propisi u određenom trenutku manje ili više odstupaju od stanja u društvu s aspekta društvenog cilja zbog kojeg su donijeti. Taj nesklad neophodno je izbjeći, odnosno izvršiti usklađivanje propisa sa stanjem u društvu.

Određivanje analogne primjene drugog propisa Analogna primjena drugog propisa može biti: interna i eksterna.Obavezno ili autentično tumačenjeNjega po pravilu daje organ koji je donio opšti akt za koi se daje tumačenje.

Izmjene i dopune propisaSe donose kada propisi ne odgovaraju promjenama u pravnom sistemu ili promjenama u politici u određenoj oblasti, ili ih treba prilagoditi stvarnim potrebama i društvenim ciljevima. Ako se više od polovine članova osnovnog propisa mijenja, odnosno dopunjuje, pristupa se donošenju novog propisa.Ako se vrši samo jedna izmjena ili dopuna, propis se naziva “o izmjeni” ili “dopuni”.Ako se vrše dvije ili više izmjena, odnosno dopuna propis se naziva: “o izmjenama i dopunama”.Izrada prečišćenog teksta propisaPrečišćeni tekst se izrađuje kada se na propisu izvrše najmanje tri izmjene ili se izmijeni više od 10% osnovnog teksta, tako da njegova primjena postane nepregledna.Prečišćeni tekst propisa sadrži osnovni tekst u koji su ugrađene sve izmjene i dopune koje su usvojene i objavljene.Sadrži uvod - preambulu koja sadrži pravni osnov, naziv organa ovlašćenog za izradu prečišćenog teksta i datum kada je utvrđen prečišćeni tekst.

32. Dijelovi propisa1. naslov ili naziv propisa, 2. uvodni dio ili osnovne odredbe, 3. središnji ili glavni dio ili sadržinske odredbe, 4. kaznene odredbe, 5. prelazne odredbe i 6. završni dio ili završne odredbe.-ukoliko je propis većeg obima, on sadrži i pregled sadržaja.

Propisi u BiH i RS• prema Jedinstvenim pravilima za izradu pravnih propisa u institucijama BiH (Sl. glasnik BiH, broj 11/05) i Pravilima normativno-pravne tehnike za izradu zakona i drugih propisa RS (Sl. glasnik RS, broj 13/06) • pod propisom se podrazumijeva: • 1. ustav,• 2. sporazum (ako je druga strana saglasna),• 3. zakon (i u RS),• 4. uredba (samo u RS)• 5. poslovnik (i u RS),• 6. odluka (i u RS),• 7. uputstvo (i u RS),• 8. naredba (samo u RS),• 9. pravilnik (i u RS) i • 10. drugi opšti pravni akti.

Naslov ili naziv propisa Naslov propisa (titulus) izražava njegovu specifičnost, odnosno razliku od drugih propisa; sadrži osnovne podatke o predmetu regulisanja. Sastavljen je od riječi; ne

preporučuje se da se naslov označava brojem.Iz samog naslova bi trebalo da se vidi o čemu se u propisu radi. Ako zakon reguliše dvije ili više različitih materija, naziv treba da izrazi sadržaj one materije koja je za zakon najznačajnija.Uvodni dio propisaIma za cilj da istakne pravni i politički smisao propisa. U pravilu sadrži: preambulu, naziv propisa i predmet.Uobičajeno je da propis ima samo jedan uvodni dio PreambulaUvodni stručni izraz za dio propisa koji se nalazi na samom početku, prije formalnog uvoda i naslova propisa, a kojim se objašnjavaju razlozi donošenja i ciljevi propisa UvodSvaki opšti pravni akt trebao bi imati uvod, tj.vizu, na osnovu koje se vidi kako se donosi propis i na osnovu čijeg ovlašćenja (član ustava ili zakona kojim je predviđeno ovlašćenje za donošenje tog propisa).Središnji ili glavni dio propisa – sadržinske odredbeSadrži norme koje služe ostvarenju postavljenih ciljeva. Pravno i politički je najvažniji dio propisa i ima najveću snagu. U njemu se razrađuje ono što je postavljeno u naslovu i uvodu. Kaznene odredbeDa bi se ostvarili određeni društveni ciljevi zbog kojih je propis donesen, često je neophodno predvidjeti kaznene odredbe za slučaj kršenja određenog propisa. Prelazne i završne odredbeObavezni dio svakog propisa i opšteg akta, njihov sadržaj zavisi o konkretnim potrebama opšteg akta.Zavrsne odredbeZavršnim odredbama određuje se datum stupanja na snagu zakona i prestanak važenja ranijeg zakona ili jednog njegovog dijela, kao i podzakonskih akata koji su doneseni po ranijem zakonu.

33 Objavljivanje,stupanje na snagu i primjena zakonaObjavljivanje propisa je kontinuiran posao, a objavljuju se ne samo propisi nego i njihove izmjene, odnosno dopune i obavezna tumačenja, kao i odluke ustavnog suda kojima se neki propis mijenja, ukida ili potvrđuje.Praktički i formalni razlozi nalažu da se propis objavljuje odjednom i u cjelosti, a ne u nastavcima, pa i kad je veoma obiman.Prilikom određivanja dana stupanja na snagu zakona, primjenjuje se pravilo da dan “stupanja na snagu” i početak “primjene” zakona imaju isto značenje.Izuzetno, može se odložiti primjena pojedinih odredaba ili cijelog zakona za pojedine složenije zakone

34 Sastav i oblik propisa u našoj pravnoj praksi• svaki veći propis je obično podijeljen na dijelove (najveće cjeline zakona), • dijelovi na poglavlja (glave), • poglavlja na odsjeke (odjeljke), • odsjeci na pododsjeke (pododjeljke), • pododsjeci na članove, • članovi na stavove, • stavovi na alineje ili tačke.

• raspoređivanje ide od šireg ka užem pojmuČlan ili paragraf kao oznakaNajmanji dio propisa kojim se izražava jedna pravna norma, predstavlja samostalnu cjelinu kojom se izražava određeno pravilo. Clan koji sadrži više pravnih normi raspoređuje se na stavove.Rečenica koja sadrži pravnu normu - stav.Stavom se izražava uža cjelina koja je povezana sa ostalim stavovima i s njima čini cjelinu.Stav može biti sastavljen od jedne ili više rečenica.Počinje novim redom i označava se (1), a završava se tačkom.

35 Primjena propisa I faze u postupku primjene propisaPodvođenje određenog društvenog odnosa pod odgovarajući pravni propis s ciljem ostvarenja pravne posljedice predviđene u propisu. Postupak primjene ima tri faze:

• 1. utvrđivanje konkretnog slučaja,• 2. odabiranje pravnog propisa,• 3. izvođenje zaključka.

1. Konkretni slučaj i njegovo utvrđivanjeJeste stvarni događaj koji nastaje u sadašnjosti, prošlosti ili budućnosti, odnosno postoji trenutno ili ima vremensko trajanje. 2. Odabiranje pravnog propisaU pravnom poretku postoji mnoštvo propisa koji su između sebe različiti, a ponekad i međusobno suprotni. Zbog toga je veoma važno da primjenjivač propisa zna odabrati pravni propis koji će najbolje odgovarati za konkretni slučaj. 3. Izvođenje zaključkaNakon što je činjenično stanje utvrđeno i pravni propis odabran dolazi se do treće faze primjene.To je podvođenje činjeničkog stanja pod odgovarjući propis s pomoću deduktivne metode (od opšteg ka posebnom, od apstraktnog ka konkretnom) i izvođenje zaključka.