SISTEM NEELEKTRIČNOG INICIRANJA – NONEL

Nonel sistem je razvio Dyno Nobel 1973 godine (tada Nytro Nobel) i predstavlja jedan od najvažnijih pronalazaka u tehnologiji miniranja. Ovim sistemom su otklonjeni svi nedostaci električnog iniciranja pre svega rizici od prevremene inicijacije usled indukcije, lutajućih struja i dr. Kod NONEL sistema, umesto provodnika i električnog upaljača koji su bili zastupljeni kod električnih detonatora, uvedena je NONEL cevčica čiji su unutrašnji zidovi prekriveni reaktivnim materijalom kroz koji se prenosi reaktivni talas brzinom 2100 m/s koji inicira NONEL detonator. NONEL sistem je potpuno neosetljiv na električne uticaje i zato je idealan za primenu u uslovima kada je zabranjena primena električnih detonatora. Za razliku od drugih neelektričnih sredstava iniciranja, kao što je detonirajući štapin, reakcija se odigrava unutar NONEL cevčice pri čemu se njena spoljašnja površina ne oštećuje, dok detonirajući štapin, kao što sam naziv pokazuje, detonira brzinom 6500 m/s pri čemu nastaju vazdušni udari.

Slika 1. Razlika u prostiranju reaktivnog talasa kroz NONEL cevčicu i

detonacionog talasa kroz detonirajući štapin Prednosti NONEL sistema 1. NONEL sistem omogućava inicijaciju eksplozivnog punjenja iz željene tačke (najčešće sa dna), čime se postiže bolje iskorišćenje energije eksploziva unutar stenske mase, dok detonirajući štapin inicira punjenje od vrha minske bušotine i može.

Slika 2. Način iniciranja ekspozivnih punjenja NONEL sistemom i detonirajućim

štapinom

2. Iniciranje eksploziva Nonel sistemom smanjuje se rizik od razletanja komada odminirane mase iz zone čepa jer se inicijacija vrši sa dna bušotine. 3. Kod iniciranja eksploziva Nonel sistemom, kroz NONEL cevčicu se prostire reaktivni talas koji ne oštećuje deo stupa eksplozivnog punjenja, što je naročito važno kod eksploziva koji nisu osetljivi na klasična sredstva iniciranja. Kada se ANFO, „Slurry“ i drugi neosetljivi eksplozivi iniciraju detonirajućim štapinom, dolazi do mrtvog presovanja eksplozivnih punjenja i njegovog sagorevanja u minskim bušotinama. Samim tim smanjuje se efekat drobljenja. 4. Iniciranje eksploziva NONEL sistemom smanjuje intenzitet seizmičkih potresa nastalih miniranjem. Jer se iniciranje eksploziva vrši sa dna bušotine. Prostiranjem detonacije ka vrhu, vibracije i seizmički potresi se kreću ka slobodnoj površini. Kada se iniciranje vrši detonirajućim štapinom, vibracije i seizmički potresi se kreću od vrha ka dnu, tako da se talasi razlažu u svim pravcima i imaju mnogo veći prečnik delovanja, međusobno se sudaraju i ubrzavaju jer im je prisustvo u masivu duže.

5.NONEL cevčica spada u grupu energetski slabih inicijalnih sredstva, pa pri detonaciji ne izaziva veliku buku, čime se omogućava upotreba ovog sistema pri miniranju u blizini objekata i opreme koji su osetljivi na zvučne i vazdušne udarne talase.

6. NONEL sistem iniciranja omogućava neograničeni broj kombinacija u šemi miniranja.

7. Rad sa NONEL sistemom je veoma jednostavan, brz, praktičan. Ovaj sistem je bezbedan i zaštićen od svih spoljnih uticaja. 8. Sa ekonomskog aspekta, NONEL sistem je veoma povoljan zbog relativno niske cene.

ELEMENTI NONEL SISTEMA

Nonel cevčica

Nonel cevčica je izrađena od posebnog tipa plastike, koji mora funkcionisati pouzdano, izdržati naprezanja i klimatske uslove, imati dobra vezivna svojstva za reaktivnu materiju koja se koristi u cevčici. Cevčica je načinjena od tri sloja od kojih svaki ima

optimalna fizička i hemijska svojstva. Unutrašnjost cevčice je prevučena reaktivnim prahom. Reaktivni talas se kroz cevčicu kreće brzinom od oko 2100 m/s koji je dovoljno snažan da inicira usporivački element, ali nedovolno snažan da razbije cevčicu. Moguće je ukrštanje nekoliko cevčica bez opasnosti da reakcija u jednoj cevčici izazove reakciju u ostalim cevčicama. Nonel cevčica se ne može inicirati udarom, trenjem, varnicom i plamenom.

Slika 3. Presek NONEL cevčice

Postoje dva tipa cevčica:

1. 3L standardna (3L - označava tri sloja) 2. 3L HD (HD - teška izvedba)

Nova NONEL cevčica je mekana i laka za rukovanje. Ima veoma visoku čvrstoću i dobru otpornost na hemikalije koje se nalaze u eksplozivima. Standardna 3L cevčica ima spoljašnji prečnik od 3 mm, dok 3L HD ima prečnik 3.7 mm, povećanu čvrstoću i otpornost na abraziju a namenjene za primenu u težim radnim uslovima, čvrstim i abrazivnim stenskim sredinama (mehanizovano punjenje pod zemljom, podvodno miniranje i masovna miniranja). Reaktivna smeša u cevi je jako osetljiva na vlagu i vodu pa su cevi hermetički zatvorene. Slobodan kraj cevi je zatvoren, a spoj sa detonatorom zaptiven gumenim čepom tako da spoj može da izdrži vodeni pritisak od 2 bara. Za podvodna miniranja mogu da se isporuče i detonatori sa hermetičnošću od 80 bari.

U zavisnosti od proizvođača, Nonel cevčice se označavaju u različitim bojama:

� CRVENA - za detonatore pri etažnom miniranju,

� RUŽIČASTA - za površinska usporenja, startere i snop konektore,

� ŽUTA - za podzemnu (tunelsku) seriju.

Tabela 1. Karakteristike Nonel cevčice Zatezna čvrstoća

Tačka kidanja 25 kg na + 20°C 15 kg na + 70°C

Maksimalno opterećenje 15 kg na + 20° C 7.5 kg na +70° C

Izduženje 200% (0-70°C) Preporučiva najviša temperatura +70°C Preporučiva najniža temperatura - 40°C

Otpornost na organska goriva pri (+20°C)

Dizel gorivo 2 nedelje ANFO 5 nedelja

Nonel detonator

Noviji Nonel sistem je zasnovan su na NPED detonatoru (Non Primary Explosives Detonator) proizvedenom 1992.god., koji je izrađen bez primarnog punjenja, te se može reći da predstavlja drugu generaciju neelektričnih detonatora. Tako je u mnogome povećana sigurnost rukovanja ovim detonatorima jer je primarno (inicijalno) punjenje, kao najosetljivije punjenje kod klasičnih detonatora, zamenjeno tzv. “I”- elementom sačinjenim od manje osetljivog sekundarnog eksploziva PETN koji dalje prenosi inicijalni impuls na osnovno punjenje od heksogena. NPED detonator u NONEL sistemu je detonator br. 8. Sastoji se od sledećih delova:

� čaure od aluminijuma, dužine 45-90 mm, zavisno od vremena usporenja, � zaptivni čep – gumeni čep koji sprečava pristup vodi i štiti cevčicu od abrazije i

oštećenja, � usporivačkog elementa – pirotehničke smeše koja nakon što je aktivira NONEL

cevčica ima ulogu da uspori detonaciju za unapred utvrđeno vreme. Korišćenjem elemenata različite brzine gorenja i promenom dužine elementa dobijaju se različita vremena usporenja.

� I- elementa sačinjenog od manje osetljivog sekundarnog eksploziva PETN, � osnovnog punjenja koje se sastoji od heksogena ukupne mase približno 1g.

Slika 4. Presek NPED NONEL detonator

Originalni, fabrički detonator u NONEL sistemu sastoji se od sledećih delova:

� detonator, � zaptivni čep - gumeni čep koji sprečava pristup vodi i štiti cevčicu od abrazije i

oštećenja, � Nonel cevčica odgovarajuće dužine čiji je slobodan kraj začepljen, � snop traka koja drži zajedno smot NONEL cevčica i lako se kida pre upotrebe

detonatora, � traka privezak - na kojoj se nalazi broj koji označava usporenje i dužinu.

Slika 5. Fabričko pakovanje Nonel detonatora,

1- detonator, 2- zaptivni čep, 3- Nonel cevčica, 4- snop traka, 5- traka privezak

Na čauri svakog detonatora se nalaze oznake usporenja u ms, kao i bezbedonosne oznake EKSPLOZIVNO OPASAN DETONATOR.

Slika 6. Oznake NONEL detonatora

NONEL konektor

Budući da jedna NONEL cevčica ne može inicirati drugu, da bi se inicirala reakcija

u NONEL cevčici na svakoj tački grananja u površinskoj mreži koristi se Nonel konektor. Konektori su isključivo konstruisani za iniciranje NONEL mreže na površini i ne smeju se koristiti za iniciranje minskih punjenja u bušotini niti za inicijaciju detonirajućeg štapina.

Slika 7. NONEL konektor

Fabrički NONEL konektorski blok sadrži sledeće delove: 1. Detonator sa usporenjem 2. Zaptivni čep koji sprečava pristup vodi 3. Plastični blok obojen različito u zavisnosti od vremena usporenja 4. Nonel cevčica odgovarajuće dužine 5. Snop traka koja drži zajedno smot NONEL cevčica i lako se skida kada pre upotrebe

detonatora 6. Traka privezak na kojoj se nalazi broj koji označava usporenje i dužinu.

Slika 8. Konektorski blok

Svaki konektorski blok može da inicira najviše 8 NONEL cevčica i konstruisani su tako

da se cevčica inicira u oba pravca.

Slika 9. Pravci inicijacije konektora

Starter

Starter je konstruisan kao i konektorski blok, ali s detonatorom bez usporenja. Koristi se kao linija koja spaja mašinu za iniciranje i mrežu NONEL detonatora.

Start cevčica

Start cevčica je NONEL cevčica koja može biti kupljena na 1500 i 750 metarskom namotaju. Za iniciranje NONEL mreže, seče se odgovarajuća dužina cevčice da bi se iniciranje obavilo sa bezbednog rastojanja.

Slika 10. Start cevčica

Snop konektor

Snop konektor je konektorska jedinica koja se koristi da inicira izvestan broj NONEL

cevčica prikupljenih u snop. Ovaj konektor ima detonator i omču od detonirajućeg štapina kroz koju se provuče svežanj cevi a zatim petlja štapina zategne. Prvenstveno se koristi u podzemnom miniranju.

Slika 11. Snop konektor

Multiclip

Multiclip je vrsta konektora namenjena za povezivanje NONEL cevčice s

detonirajućim štapinom. Preporučuje se detonirajući štapin s gramaturom od 3.6-5.0 g/m. Multiclip daje pravougaonu vezu u tački iniciranja.

Slika 12. Multiclip konektor

NONEL mašina za iniciranje Mašina za iniciranje Dyno Start je elektronska mašina za iniciranje i povezuje se sa

NONEL serijom preko start cevčice ili startera. Važno je da se pre spajanja NONEL cevčice sa mašinom za iniciranje odseče zaštićeni kraj cevčice kako bi se inicijacija nesmetano prenela. Inicijalni impuls za aktiviranje reaktivne smeše unutar Nonel cevčice predstavlja električna visokoenergetska iskra.

Slika 13. Dyno Start mašina za iniciranje

PODELA NONEL SISTEMA PREMA DYNO NOBEL

NONEL

NONEL (MS)-Povšinsko miniranje-Miniranje ovodnjenihetaža-Ostali tipovi miniranja-Crvena boja cevcice-Usporenje 75-500 ms

NONEL (LP)-Tunelsko (podzemno)-Žuta boja cevcice-Usporenje 0-6000

NONEL UNIDET-Sve vrste milisekundnogminiranja-Nije za podzemno miniranje

NONEL MS SISTEM

Slika 14. NONEL MS sistem

Nonel MS je sistem iniciranja koji se može koristiti u svim situacijama gde je potrebno milisekundno usporenje. Primenjuje se u svim uslovima: površinski, podzemni i pod vodom. Navedeni sistem svrstan je po grupama i po vremenu usporenja.

Tabela 2.

Broj grupe

Vreme usporenja*

(ms)

Interval (ms)

3 75 - 4 100 25 5 125 25 6 150 25 7 175 25 8 200 25 9 225 25 10 250 25 11 275 25 12 300 25 13 325 25 14 350 25 15 375 25 16 400 25 17 425 25 18 450 25 19 475 25 20 500 25

*Nominalno vreme (sa 6m dugom cevčicom)

Povezivanje konektorima

Prednost ovog načina iniciranja je u tome što se iniciranje minskog polja može izvršiti sa onog mesta gde postoji najmanja mogućnost od prekida iniciranja, dok se ostatak minskog polja, koje nosi veći rizik prekida iniciranja, može naknadno povezati i odminirati. Primena ove metode povezivanja koristi se podjednako uspešno kako kod miniranja kratkim minskim bušotinama tako i kod miniranja dubokim minskim bušotinama. Povezivanje mora slediti šemu iniciranja koliko god je to moguće. Mreža na površini mora biti što je moguće kraća bez rastezanja cevčica, dužina cevčice između konektorskih blokova na površini mora biti najmanje 0.6 m.

Slika 15. Šema povezivanja pri miniranju kratkih minskih bušotina

Slika 16. Šema povezivanja pri miniranju dubokih minskih bušotina

Slika 17. Šema povezivanja pri miniranju kanala

Povezivanje mreže detonirajućim štapinom

Ukoliko povećana buka nije jedan od ograničavajućih faktora, povezivanje i iniciranje mreže može biti izvršeno detonirajućim štapinom. U ovu svrhu preporučuje se detonirajući štapin sa 3.6-5.0 g/m'. Povezivanje je olakšano primenom Multiclip konektora. Cevčica se postavlja u kanal konektora i učvršćuje štapinom. Klizanje konektora koje nastaje usled zatezanja neutralisano je čvorom na NONEL cevčici. Povezivanje je potrebno izvršiti što bliže bušotini. NONEL cevčicu treba postaviti što je moguće ravnije, detonirajući štapin i NONEL cevčica ne smeju biti u kontaktu osim na mestu povezivanja. Cevčica na površini mora biti udaljena najmanje 20 cm od detonirajućeg štapina. Prilikom korišćenja detonirajućeg štapina potrebno je osigurati da detonacioni talas dođe u sve tačke povezivanja iz dva pravca.

Slika 18. Način povezivanja detonirajućim štapinom

Slika 19. Šema povezivanje mreže detonirajućim štapinom

NONEL LP SISTEM

Slika 20. NONEL LP sistem

NONEL LP sistem se primenjuje u podzemnom miniranju. Detonatori imaju

individualno usporenje, a iniciranje je trenutno. U tabeli 3 prikazane su grupe, intervali i vremena usporenja za NONEL LP detonatore.

Tabela 3.

Broj grupe Vreme usporenja* (ms)

Interval vremena (ms)

0 25 - 1 100 75 2 200 100 3 300 100 4 400 100 5 500 100 6 600 100 7 700 100 8 800 100 9 900 100 10 1000 100 11 1110 110 12 1235 125 14 1400 165 16 1600 200 18 1800 200 20 2075 275 25 2500 425 30 3000 500 35 3500 500 40 4000 500 45 4500 500 50 5000 500 55 5500 500 60 6000 500

*Nominalno vreme (sa 6m dugom cevčicom)

Povezivanje pomoću snop konektora (Bunch connector)

Najbrži i najlakši način da se poveže NONEL LP u podzemnoj mreži je povezivanje snop konektorima, namenjenim samo za ovu svrhu. Cevčice iz bušotina skupljene su u snop od maksimalno 20 cevčica. Zatim se pričvršćuje snop konektor na svaki snop uz pomoć omče

detonirajućeg štapina fiksiranog za snop konektor. Snop konektor se spaja starterom i na taj način je mreža pripremljena za iniciranje.

Slika 21. Povezivanje Nonel cevčica Snop konektorom

Povezivanje NONEL cevčica u snop pomoću detonirajućeg štapina

Umesto Snop konektora, za povezivanje u snop može se koristiti i detonirajući štapin. Detonirajući štapin se vezuje oko svakog snopa. Ovaj način zahteva veliku pažnju i preciznost pri radu jer postoji opasnost da udarni talas detonirajućeg štapina prekine NONEL cevčicu i dovede do prekida iniciranja. U ove svrhe preporučuje se štapin od 3.6 - 5.0 g/m. U snopu može biti maksimalno 20 cevčica.

Slika 22. Povezivanje NONEL cevčica u snop pomoću detonirajućeg štapina

Slika 23. Šema iniciranja tunelske serije

NONEL UNIDET

Predstavlja sistem koji je razvijen da maksimalno pojednostavi primenu i skladištenje detonatora. Kod ovog sistema u svim bušotinama se nalaze detonatori sa istim vremenom usporenja, a usporenje se kontroliše na površini pomoću površinskih konektorskih jedinica. NONEL UNIDET sistem je pogodan u svim situacijama gde je potrebno milisekundno miniranje, ali se ne koristi u podzemnom miniranju.

Slika 24. NONEL UNIDET sistem

U zavisnosti od potreba prilikom miniranja, postoji 5 osnovnih usporenja za bušotinske detonatore i 7 različitih usporenja za površinske konektorske jedinice.

Bušotinski detonatori

Oznaka *Usporenje (ms) U400 400 U425 425 U450 450 U475 475 U500 500

*Nominalno vreme (sa 6m dugom cevčicom)

Površinski konektori

Oznaka *Usporenje Boja

Snapline 0 0 Zelena

Snapline 17 17 Žuta

Snapline 25 25 Crvena

Snapline 42 42 Bela

Snapline 67 67 Plava

Snapline 109 109 Crna

Snapline 176 176 Oranž

*Nominalno vreme (sa 4.2 dugom cevčicom)

Slika 25. Konektori NONEL UNIDET sistema

Način povezivanja

U svim bušotinama se nalaze detonatori koji imaju isto usporenje, a proračunati način iniciranja upravlja se sa površine pomoću površinskih konektora različitog usporenja. Različitim načinima povezivanja površinskih detonatora sa različitim usporenjima, mogu se kreirati razne vrste mreža, obezbediti željeni način otvaranja serije, redosled i pravac rušenja stenske mase. Ovaj sistem praktično nema ograničenja u pogledu veličina serije, odnosno broja mina u minskom polju.

Slika 26. Upravljanje usporenja sa površine putem konektora

Kao što je prikazano na slici, u svakoj bušotini u mreži se nalaze detonatori koji imaju isto usporenje u ovom slučaju 500 milisekundi. Proračunati način iniciranja organizuje se sa

površine pomoću usporenja površinskih konektora. Konektor sa nultim usporenjem omogućava trenutnu inicijaciju punjenja prve bušotine nakon 500ms. Pošto se usporenje površinskog konektora dodaje vremenu usporenja bušotiskog detonatora, to će se punjenja u svakoj narednoj bušotini inicirati sa intervalom usporenja od 67 milisekundi. Primer povezivanja kod etažnog miniranja

Iniciranje se vrši red po red sa usporenjem punjenja u krajnjim bušotinama. U primeru, je izabrano usporenje od 25 ms između redova i za krajnje bušotine. Kod ovog tipa mreže usporenje između redova ne treba biti manje od 25 milisekundi. Ovaj tip mreže je najpogodniji za male mreže.

Slika 27. Iniciranje red po red

Klinasta “V” šema miniranja

Klinaste šeme miniranja u kombinaciji sa površinskim konektorskim usporivačima kao rezultat imaju veće efekte trenja što dovodi do bolje fragmentacije odminiranog materijala. Kao primer navode se dva tipa klinastih šema miniranja. Primeri su prikazani na šemama na slici 28 . Model predstavljen na šemi na slici 28 (levo) ima snažan efekat trenja i dobro grupisanje materijala, dok je mreža na slici 28 (desno) za masovno miniranje u kome se dobrim izborom vremenskog intervala obezbeđuje dobra fragmentaacija. Razne kombinacije površinskih konektorskih jedinica daju dobre rezultate miniranja. Određivanje optimalne kombinacije površinskih konektora je bitno za dobru fragmentaciju čime se eliminišu negabaritni komadi i njihovo naknadno miniranje, te se smanjuju troškovi l m3 izminirane stenske mase.

0

25

50

75

0 0 0 0 25

25 25 25 25 50

50 50 50 50 75

75 75 75 75 100

Slika 28. Klinaste “V” šeme miniranja

Miniranje kanala

Ovaj način miniranja pogodan je i za miniranje kanala. Miniranje se takođe izvodi u "V" obliku sa usporenjem 25 ms. Vreme između bušotina u susednim redovima ne sme biti manje od 25 ms. NONEL cevčica prema konektorskoj jedinici ne sme biti manja od 0.6 m dužine.

25

50

75

100

0 25 50 225 250

25 50 75 250 275

50 100 100 275 300

75 150 150 300 325

Dijagonalno povezivanje

Drugi način povezivanja mreže je korištenje dijagonalnog povezivanja. Ovo se postiže povezivanjem dijagonalno unazad u mrežu od prvog reda ili u "V" obliku u smeru sredine. Ovaj način iniciranja primenjiv je u slučaju kada postoje ograničenja u smislu seizmike miniranja.

Slika 29. Dijagonalno povezivanje

Kod vrlo dubokih bušotina tj. dugačkih stubnih punjenja ili u slučajevima kada postoje ograničenja količine eksploziva po intervalu usporenja zbog smanjenja seizmičkog efekta, neophodno je razdvojiti eksplozivna punjenja i inicirati iz više tačaka.

Slika 30. Iniciranje radvojenih punjenja

NONEL SnapDet

NONEL SnapDet je vrsta tzv. Dual Delay sistema gde se na jednom kraju NONEL cevčice nalazi bušotinski detonator a na drugom površinski konektor. NONEL SnapDet dopunjuje NONEL UNIDET sistem i pojednostavljuje povezivanje omogućavajući da svaka bušotina ima svoje individualno vreme inicijacije.

Slika 31. NONEL SnapDet

Usporenje između redova se ostvaruje konektorima. Ovaj sistem je namenjen za miniranja na površinskim kopovima. Pošto je površinski konektor povezan sa bušotinskim detonatorom važno je da konektori ne budu izloženi udarima u toku punjenja. U tabeli 4. su data raspoloživa usporenja SnapDet sistema : Tabela 4.

Oznaka Usporenje

površinskih konektora (ms)

Boja površinskih konektora

Usporenje bušotinskih

detonatora (ms)

SnapDet 0/500 2 Zelena 500

SnapDet 17/500 17 Žuta 500

SnapDet 25/500 25 Crvena 500

SnapDet 42/500 42 Bela 500

SnapDet 67/500 67 Plava 500

SnapDet 109/500 109 Crna 500

SnapDet 176/500 176 Narandžasta 500

SnapDet 285/500 285 Braon 500

Slika 32. Način povezivanja pomoću NONEL SnapDet sistema

INICIRANJE NONEL MREŽE

Da bi se inicirala detonacija u reaktivnoj smeši u NONEL cevčici, potreban je inicijalni impuls i visoka temperatura. Mala količina eksploziva i visoko intenzivna iskra daju odgovarajuću kombinaciju udarnog talasa i visoke temperature.

Iniciranje DynoStart mašinom

NONEL DynoStart mašina za iniciranje se na mrežu povezuje preko NONEL start cevčice. Pre povezivanja cevčice na mašinu za iniciranje, njen začepljeni kraj se mora odrezati. Mreža se inicira prenošenjem visokoenergetske iskre unutar cevčice, pri čemi se spoljašnjost cevčice ne oštećuje.

Slika 33. Iniciranje NONEL serije DynoStart mašinom za iniciranje

Iniciranje površinske NONEL serije je moguće izvršiti i mašinom za daljinsko

iniciranje, koja omogućava da se lice udalji izvan rizične oblasti i da sa preglednog mesta inicira minsku seriju.

Slika 34. Daljinsko iniciraje NONEL serije

Iniciranje NONEL mreže HN1 mašinom za iniciranje

Iniciranje HN1 mašinom za iniciranje se vrši preko voda start cevčice. Iniciranje se vrši tako što se prvo odseče začepljeni kraj NONEL cevčice, obrne otvarač mašine u smeru suprotnom kazaljki na satu i kroz otvor provuče cevčica odozdo na gore tako da pređe približno 5 cm gornji otvor. U komoru zs iniciranje, postavlja se kapisla. Vraćanjem otvarača nazad, mašina automatski seče cevčicu na potrebnu dužinu, a inicijacija se vrši pritiskom na glavu za iniciranje.

Slika 35. HN1 mašina za iniciranje

Iniciranje NONEL serije detonatorom

NONEL mreža može biti inicirana i pomoću detonatorske kapisle ili električnog detonatora. Budući da klasični detonator ima mnogo jače punjenje nego što je potrebno za iniciranje i kao takvo može da ošteti NONEL cevčice, potrebno je ukoliko se koristi takav način iniciranja, detonator postaviti najmanje 5 m od mreže i dobro ga prekriti. Detonator mora biti dobro pričvršćen za NONEL cevčicu. Obično se za to koristi izolir traka. Preporučuje se povezivanje sa konektorom kratkog vremena usporenja (ili trenutnim). Dno detonatora mora biti okrenuto u smeru iniciranja. Pri inicijaciji električnim detonatorom treba imati u vidu rizike od prevremene inicijacije usled statičnog elektriciteta, lutajućih struja i sl.

Slika 36. Iniciranje NONEL serije električnim detonatorom

Primena električnog detonatora omogućava takođe daljinsko iniciranje NONEL serije primenom sistema za programirano iniciranje mreža električnih i neelektričnih detonatora.

Daljinsko iniciranje podzemne serije

Daljinsko kontrolisano iniciranje podzemne mreže vrši se DynoRem sistemom za iniciranje koji se sastoji od najviše 24 mašine za iniciranje kojima se iz kompjuterizovane centralne jedinice upravlja radio vezom. Centralna jedinica se nalazi na površini, dok se mašine za iniciranje nalaze blizu minske serije.

Slika 35. Daljinsko iniciranje podzemne mreže DynoRem sistemom za iniciranje

SKLADIŠTENJE NONEL DETONATORA

NONEL detonatori moraju biti skladišteni na hladnom i suvom mestu, u odgovarajućem skladištu za detonatore. NONEL cevčice izrađene od plastike su sklone vlaženju. Vlaga ulazi u cevčicu, menja hemijske osobine usporivačkog elementa i preciznost detonatora. Zato se detonatori pakuju u vodootporne plastične ili aluminijumske kese. Nakon što se otvori, proizvodi iz kese moraju biti upotrebljeni u roku od 30-90 dana u zavisnosti od klimatskih uslova.

Tokom dužeg vremena skladištenja, pirotehničke osobine NONEL cevčica i detonatora se menjaju. Iz tog razloga detonatori moraju biti iskorišćeni u roku od 2 godine. Nakon isteka roka trajanja, detonatori se moraju uništiti u skladu sa zakonskom regulativom.

UNIŠTAVANJE NONEL DETONATORA NONEL detonatori kojima je rok trajanja istekao ili su oštećeni, moraju da se unište.

Često se ne detonatori unuštavaju ubacivanjem u minsku bušotinu i iniciranjem zajedno sa eksplozivnim punjenjem. Pre ubacivanja detonatora, potrebno je oseći NONEL cevčicu.

Detonatori se takođe mogu uništiti tako što se zalepe za eksplozivnu patronu koja se inicira.

Slika 36. Uništavanje NONEL detonatora

MERE ZAŠTITE PRI RADU SA NONEL SISTEMOM

- Nonel sistem je neelektrično sredstvo za iniciranje eksplozivnih punjenja i spada u grupu opasnih eksplozivnih materija i tako se mora tretirati pri manipulaciji, transportu, skladištenju i drugim operacijama. - Nonel sistem iniciranja se ne sme primenjivati u rudnicima i na radilištima sa pojavom metana i opasne zapaljive prašine. Oštećeni elementi u Nonel sistemu se ne smeju koristiti. Njih treba uništiti. -Kombinovani Nonel detonator tipa “DUAL DELAY” je zatvoren sistem koji na jednoj strani ima bušotinski detonator , a na drugoj strani površinski konektor i zbog toga se ne sme seći niti kratiti. - Sa Nonel detonatorima se mora postupati i rukovati obazrivo kao i sa ostalim detonatorima. - Za iniciranje eksploziva koji su osetljivi na rudarsku kapislu br.8 udarna patrona se pravi kao kod klasične metode. Kod iniciranja eksploziva koji nisu osetljivi na RK br.8 Nonel detonator se ugrađuje u pojačnik tj. buster specijalan za ovu vrstu inicijatora.

-Zabranjeno je bilo koje presecanje cevčice. Bez obzira na umršenost ili savijenost Nonel cevčica je u funkciji i reakcioni talas se prenosi bez ikakve smetnje. -Povezivanje Nonel cevčica može se započeti posle uklanjanja celokupne opreme i ljudstva koji ne učestvuju u pripremi serije. Posle povezivanja minske serije sa Nonel sistemom obavezno izvršiti kontrolu povezanosti minske serije.

OSTALI PROIZVOĐAČI NONEL SISTEMA

Pored firme Dyno Nobel, postoji mnogo drugih proizvođača koji proizvode NONEL sisteme kao na primer: "Primadets" proizvod firme Ensign-Bickford Company , "Excel" firme ICI, "Blastmaster" i "Blastmaster - redunant" firme Atlas ICI, u našoj zemlji “Rudnel” koji se sklapa u firmi “Eksplozivi-Rudex”, a u našem okruženju "Polinel" sistem za iniciranje firme "Polieks" iz Berana.

U sledećim tabelama je prikazana podela NONEL detonatora proizvođača Ensign-Bickford Company koji se primenjuju u površinskoj i podzemnoj eksploataciji i njihove karakteristike.