Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Nr

. 4

– s

ep

te

mb

er

20

14

MedleMsblad for Noregs Mållag

Hauges ord under takX - Ei hand retta ut mot all verdas poesi, den andre handa er planta i Ulvik-jord og Hauges forfattarskap, sa Sigmund Løvåsen då han opna det nye Olav H. Hauge-senteret i Ulvik. > 12–13

Mil

epå

le i

Os

lO >

4 •

Ny

NO

rs

ke

leva

r p

å r

aN

de

N >

6 •

He

iMla

us

e s

pr

åk

sa

Mli

Ng

ar

> 8

• e

rN

a p

å t

ur

> 1

0

ar

Ne

He

ld k

Ok

eN

Me

d iN

gr

id >

12

• t

riv

ielt

Og

ek

sis

teN

sie

lt >

15

• H

all

iNg

Må

let

bO

bla

på

stø

leN

> 2

4

NORSKTIDEND

2

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

Programnemnda i oslo aP gjer i program-met til neste kommuneval framlegg om eit forsøk med ein standpunktkarakter i norsk i Oslo-skulen. Oslo Ap vil såleis ha omkamp om sidemålskarakteren. I haust skal saka ut på høy-ring i lokallaga i Oslo. Berre eitt år etter at den raudgrøne regjeringa vart samde om å halda på eigen karakter i sidemålet, vil altså Oslo Ap fjerna sidemålskarakteren. Og det samstundes som deira eiga regjering i førre periode oppretta ei forsøksordning over heile landet med felles ka-rakter i sidemål og hovudmål dei to fyrste åra på vidaregåande. Det vil vera svært uheldig å innføra eit nytt forsøk oppå det allereie pågåande forsø-ket som fleire Oslo-skular er med på.

at libe rieber-mohn kallar nynorsken ei plage, syner kva som ligg attom framlegget: Eit simpelt forsøk på å trekkja til seg veljarar på kostnad av nynorsken. Når Oslo Ap heller ikkje vil møta Noregs Mållag til debatt i Dagsnytt 18, må me gå ut frå at det ikkje ligg nøye kunnskaps-baserte vurderingar til grunn for framlegget, men reinspikka populisme, som gjer det vanskeleg å forsvara i debatt med Mållaget.

libe rieber-mohn og nemndsmedlemene hennar har neppe lese den nett utkomne rap-porten frå Proba samfunnsanalyse (utarbeidd på oppdrag frå Utdanningsdirektoratet). Hadde dei gjort det, hadde dei sett at han slår fast at vantande nynorskkunnskapar og mangel på nynorsk i ålmenta, er hovudgrunnen til at elevar i randsonene byter frå nynorsk til bok-mål. Rapporten slår vidare fast at lærarutdan-ningane ikkje sikrar at lærarar som skal ut i skulen, har god nok kompetanse i nynorsk. Dei måler heller ikkje denne kompetansen på ein måte som gjer at framtidige arbeidsgjevarar kan vera visse på om søkjarar meistrar nynorsk godt nok. I ein slik kontekst er det lett å sjå at Oslo Ap sitt framlegg om at elevane i Oslo-skulen skal læra mindre nynorsk, er eit direkte åtak på nynorsken. Oslo Ap vil ikkje at elevane i hovudstaden lenger skal ha noko ansvar for å læra seg begge dei to norske språka, og ser ikkje at mindretalet er avhengig av at fleirtalet tek det ansvaret for at mindretalet skal få dei språklege rettane sine oppfylte. Dei som skriv nynorsk får sigle sin eigen sjø, meiner tydeleg-vis Oslo Ap.

sist ein svekte vurderingsordninga i side-mål, melde sensorane frå om at nynorskkompe-tansen vart lægre. Karakterar er undervisnings-styrande; det ein får karakter i, det øver ein på. Fjernar ein karakteren i sidemål i Oslo-skulen, vil elevane øva mindre på nynorsk. Det seier seg sjølv, det er sjølve intensjonen bak framlegget. Målet er altså å utdanna heile kull med Oslo-elevar som er endå dårlegare i nynorsk enn i dag. Attpåtil vil ein gjera det uråd for framtidige arbeidsgjevarar på leit etter god nynorskkompe-

Mediemakt L Midt i september presenterte Eli Bjør-

husdal doktoravhandlinga si «Mellom nøytralitet og språksikring. Norsk offentleg språkpolitikk 1885–2005». Arbeidet er le-vert til Det utdanningsvitskaplege fakultet ved Universitetet i Oslo. Bjørhusdal skriv på nynorsk, og ville gjerne ha det nynorske namnet på fakultetet på omslaget. Eit namn som fakultetet sjølv nyttar.

Det fekk ho ikkje lov til.

L Forlaget Akademika, som publiserer slike doktorgradavhandlingar, gav klår melding om at det ikkje var mogleg. Avta-len mellom UiO og forlaget var at omslaget anten skulle vere på bokmål eller engelsk.

L Etter Uniforum tok tak i saka, vart det frå Universitetet si side sjølvsagt lova bot og betring, dette måtte vere ein feil, og det skal snart bli ordna opp i. Men som Bjør-husdal sjølv sa: «Dette er ein detalj, men den språklovgjevinga som gjev nynorsk offisiell status, er summen av alle slike de-taljar. Difor er det viktig.»

L Me er ikkje uvane med merkelege grunngjevingar for manglande nynorsk. Som då biskopen i Agder ville gjere som Paulus og vere ”jøde for jøder, og greker for grekere”. Eller som då redaksjonen for boka som vart delt ut i skulane til røyste-rettsjubileet, svara at det ikkje fanst gode ytringar på nynorsk og «(...) kanskje dette rett og slett bør ses på som en oppfordring til alle som skriver på nynorsk om å delta i samfunnsdebatten?»

L Men at manglande respekt for nynorsk i det offentlege spring ut frå ein forretnings-avtale som seier at det anten skal vere bok-mål eller engelsk, den er ny for oss.

L Forlaget skal ha likevel ha ros. Etter at Uniform og andre skreiv om saka, tok dei kontakt med Bjørhusdal direkte og sa seg leie for det som hadde skjedd. Dei har no trykt opp ei ny oppgåve av avhandlinga med det nynorske namnet på fakultetet.

Slik opererer den fjerde statsmakta.

utgjeven av noregs mållag

Avisa blir redigert etter Redaktørplakaten

tilskrift: Lilletorget 1, 0184 OSLO

redaktør: Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no, 23 00 29 32, faks 23 00 29 31

i redaksjonen: Hege Lothe

heimeside: www.nm.no

abonnement: 250 kroner per år

utforming: Språksmia AS smia@spraksmia.no

Grunnlov for grasrota

LleiarTeigeN

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Reinspikka populisme

3

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

tanse, å kunna finna prov på det på vitnemålet. At norskfaget i dag tek for stor plass på vitnemålet,

som Rieber-Mohn uttala i samband med framlegget, vitnar om eit underleg syn på det viktigaste faget vårt. Det skulle berre mangla at ikkje norsk tok meir plass på vitnemålet. Gode norskkunnskapar er ein føreset-nad for all anna læring. Norskfaget er basisen for å forstå og kunna delta i det norske samfunnet.

som ein slags overbygnad for framlegget forsøker Oslo Ap å hevda at ein tidlegare har forsøkt valfritt side-

mål med stort hell i Oslo. Slik påstandar er mest eigna til å minna om at konklusjonane frå den gongen, kan ein knø og dra i til dei vert forma til det ein vil dei skal seia. Forsøket med valfritt sidemål i Oslo gav oss ingen nye innsikter om korleis sidemålsordninga verkar inn på læringa. Forsøket med valfritt sidemål skulle den gon-gen forskast på, men det hasta slik med å koma i gang at ein ikkje tok seg bryet med å kartleggja nokon før- situasjon. I tillegg endra skulen det pedagogiske opp-legget for norskundervisninga til prosessorientert skriving og mappeevaluering. Elevane som hadde hatt fritak frå nynorsk, gjorde det ørlite betre i hovudmål. Om det skreiv seg frå fråveret av nynorsk eller dei nye pedagogiske metodane, er det umogeleg for forskinga å seia noko om. Sentrale forskingsinstitusjonar kritiserte forskinga for å vera useriøs, og NIFU STEP, som laga rap-porten om forsøket, gjekk langt i å seia seg samd.

når så oslo aP til slutt skubbar innvandrar-ungdomen framfor seg med dårleg skjult adresse til alle dei som i dag har fritak, er det eit sleipt triks. Mykje tyder på at fritaksordninga vert praktisert svært romsleg. Har du dansk far, er det grunnlag for fritak. Oslo Ap burde heller vore oppteke av at dei som verkeleg trong fritak, fekk det, medan alle andre fekk nett den same utdanninga uansett hudfarge eller talemål i heimen.

i staden for å vera med På å spreia dårlege haldningar til sidemålsopplæringa, burde Oslo Ap sjå til vellukka forsøk i Oslo-skulen med positiv side-målsundervisning, som t.d. Holmlia-forsøket. Men det skaffar dei kanskje ikkje like mange røyster?

“ At Libe Rieber-Mohn kallar nynorsken ei plage, syner kva som ligg attom framlegget: Eit simpelt forsøk på å trekkja til seg veljarar på kostnad av nynorsken.

LsagT

– Det er over 300 sider om feil og dårleg språk, og om nynorsk (som er ein stor feil i seg sjølv).Jan Olav Fretland melder den nye boka til Finn-Erik Vinje i Dag og Tid.

– Jeg ville synes det ville vært tøft om Malmheim stod opp og sa at dette er nynorskland, endatil be-folkningsvekst og massiv tilflytting bringer med seg mer bokmål.Per Inge Torkildsen står opp for nynorsk ved Malmheim skule i Sandnes

– Kleven-direktør Ståle Rasmus-sen var litt usikker på om nynorsk var rette måten å marknadsføre selskapet på under oljemessa i Sta-vanger. Han tok feil.Ingress på nett.no

– Like overrasket ble Leirstein da Tajik reagerte på hans «like». Så-pass måtte hun tåle, sa han, før han la seg paddeflat og beklaget til Tajik på twitter; ikke på nynorsk, det fikk være grenser, men likevel.Marie Simonsen i Dagbladet

– Etter at nokon føreslo at Face-bookgruppa «FØRDE I BILDER !! » burde endre namn til grammatisk korrekt nynorsk, vart det høglydt debatt. Forslaget vekte sterke reak-sjonar frå dei som ville skrive gram-matikk og sette utropsteikn som det passa dei. Det enda med ei ny gruppe: «Førde i bilete».Firda

– Nynorsk er en del av norsk språk. Skal norskfaget endres, må det skje nasjonalt, ikke gjennom en sak som kom opp under eventuelt i oppvekststyret i Kristiansand i vår og ble utredet etter leders dobbelt-stemme.Varaordfører i Kristiansand, Jørgen Kristiansen (KrF), forklarar Fædrelandsvennen kvifor han ikkje vil vere med på eit forsøk om valfri sidemålsopplæring

– Eg hadde heller slutta med isen, før eg går over til bokmål.Isprodusent Øystein Skjæveland til Framtida.no

19.00: Friluftsgudstjeneste ved sokneprest Bakken, Levanger spelemannslag og mållaget.Trønder-avisa

– Det hadde vært moro om mål-lagets ordinnsamling virkelig slår an. Det er mye moro, og også mye historie, i dialektordene. Det er rett og slett digg at noen gidder å jakte på jøtt, hukklin, frøsin, æntrert og alle de andre ordene.Sissel Skjervum Bjerkehagen i Hadeland om Hadeland

Illustrasjon: Kjartan Helleve

4

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

BUL i Oslo opnar Nynorskens hus 26. september. Målet er å lage eit nynorsk kulturhus i hovud-staden.

For nokre år sidan tok Bondeung-domslaget i Oslo grep. Bygnings-massen fekk eit løft, og nyskapinga Den mangfaldige scenen såg dagens ljos. Det vart meir liv i ungdomsla-get, men helst litt i det små. Om ein tenkte på det fantastiske bygget i Ro-senkrantz’ gate 8, så var det framleis idrottslaget, hotellet og husflidsbu-tikken som dukka opp i minnet.

VegskiljeNo er eit nytt løft på gang. Fleire stader i bygget skal det målast og flikkast, både i forretningsdelen og i Bondeungdomslaget sin del. Det skal kome nye dører i inngangen til Teatersalen, det kjem ein heis, lags-rommet er nytt, kontora skal ryddast og ordnast, ventilasjonssystemet ut-betrast og etterkvart ny lyd- og lys-rigg over scena. På sikt er draumen at også heile scena skal bli ny.

– Den gongen var me ved eit vegskilje, fortel Liv Hege Skagestad, plan- og utviklingsansvarleg i BUL.

– Skulle me gje opp kulturarbei-det, late andre ta seg av det og gjere salen om til eit konferansesenter? Eller skulle me prøve å få attende noko av den rolla me hadde tidle-gare, der folk kom til møte, debatt og underhaldning? Det var jo ikkje eit særleg vanskeleg val, men me måtte stake ut ei retning me ville arbeide etter. Den mangfaldige sce-nen var noko nytt, me søkte sam-arbeid med andre miljø, me søkte utover. Og det har vore ein suksess.

– Men no vil de vidare? – Ja, for det vart i det stille. Me

har hatt mykje og god aktivitet i desse åra, men det har ikkje heilt nådd ut. Så me byrja å leite etter måtar å få meir trøkk i arbeidet vårt, bli større og meir synlege. Og ikkje minst finne ut kva som skal vere rolla vår, seier Skagestad.

jon FosseSamstundes med at BUL byrja på dette arbeidet, møtest Kai Johnsen, Jon Fosse og folk i BUL. Johnsen hadde tidlegare vore involvert i Den mangfaldige scenen. Fosse hadde for nokre år sidan skrive det som

han seier skal vere det siste stykket sitt, Hav. Dei pratar om at det hadde vore fint om stykket kunne ha blitt spelt i ungdomshus. Og kva hadde ikkje vore betre enn å spele det i ein av dei finaste ungdomssalane i lan-det, Teatersalen til BUL i Oslo.

Ideen blei lagt fram for lags-styret i BUL. Dei vart sjølvsagt ikkje anna enn overbegeistra for fram-legget. Å setje opp eit stykke av Jon Fosse, og til og med vere hovud-produsent for produksjonen, ville vere det signalet den nye satsinga trengte. Etter å ha hatt premiere under festspela i Bergen, skal no stykket setjast opp i Teatersalen i månadsskiftet september/oktober.

– Det var Fosse som fyrst nemnde på dette med namnet, Ny-norskens hus. Han har jo snakka om å lage noko slikt i Bergen, så for han er det nok ein gamal idé. Me i BUL likte dette namnet. Det er så stort, så viktig, og seier noko om ambisjonsnivået. Årsmøtet i BUL meinte det same, og sidan mars

har me arbeidd med å få Nynor-skens hus opp og stå.

samarbeid– Det er eit stort namn?

– Det fine er nett at det femner så vidt. BUL står på ulike bein, det er som om huset femner om heile mennesket. Det er idrott, mat, klede og kultur. Dessutan er det eit invite-rande namn. Skal me lukkast med dette, må me ha samarbeid med andre miljø og folk med ulik kom-petanse og bakgrunn. Den mangfal-dige scenen er eit slik samarbeids-prosjekt. Produksjonen av Hav er jo også eit godt døme, sidan me har produsert framsyninga saman med Det Norske Teateret, Hordaland Teater og Festspillene i Bergen. Her har kulturdelen i BUL også mykje å lære av idrottslaget. Dei har folk i

Medie-senteret jubilerer100 journalistar: Etter 10 år har 100 praktikantar fått opplæring hjå NRK Nynorsk mediesenter.

NRK Nynorsk mediesenter har vore i drift i ti år. Per 1. juli har 100 nynorskpraktikantar fått opplæring som journalistar der, i nært sam-arbeid med NRK Sogn og Fjordane. Det skriv mediesenteret i ei presse-melding.

72 prosent av desse arbeider i dag i media.

dei aller Fleste i nrk Dei fleste praktikantane hamnar i NRK. Heile 63 av dei 100 er i dag i statskanalen.

– Berre siste veka har fem tid-legare nynorskpraktikantar fått fast arbeid i NRK, nokre av dei etter mange år som vikarar. Ny-norskpraktikantane har omdøme som dyktige og allsidige, og ny-norskprosenten i NRK hadde vore endå lågare utan dei, seier Magni Øvrebotten, leiar for NRK Nynorsk mediesenter i Førde i pressemel-dinga.

Dei fem på kull 20 er nett ferdige med opplæringa og har fått seg vikariat eller tilkallingsjobb i Sa-longen og Kulturnytt i NRK P2, NRK Trøndelag, NRK Møre og Romsdal og NRK Sogn og Fjordane.

auke i søkjartalet – Trass i magre tider i media var det heile 54 søkjarar til kull 21, som star-tar på opplæringa i Førde 25. august. Så høge søkjartal har vi ikkje hatt sidan starten, den tida «alle» ville bli journalistar, seier Øvrebotten.

Ho har ikkje noka forklaring på kva som gjer at søkjartalet dobla seg frå kull 20 til 21.

større mangFaldPå det komande kullet med ny-norskpraktikantar er det for fyrste gong ein praktikant som har kome til Noreg som flyktning. Ho kom frå Libanon og vaks opp i Øystese i Har-danger, som ho reknar for heime.

– Det er viktig å syne at dei også kan vere nynorskbrukarar og at vi kan medverke til at det vert fleire fleirkulturelle i media, seier Øvrebotten.

Ho tykkjer òg det er stas at det for fyrste gong er med ein nynorsk-praktikant frå Troms, eit fylke der nynorsken ikkje er mykje brukt.

Dei andre på kull 21 kjem frå Ro-galand, Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal.

– Det er fylka på Vestlandet som dominerer i søkjarbunken, fordi nynorsken står sterkast her. Men når høvet byr seg, er det viktig å få inn folk frå dei delane av landet der han taper terreng eller aldri har fått fotfeste, seier Øvrebotten.

framTida.No

LmålNyTT

Ein mile-stolpe

LNyNorskeNs Hus Opnar 26. september ein kulturarena i hovudstaden der ulike uttrykk møtest: musikk, dans, språk, littera-tur, teater, handverk, design, debatt og forsking.

BUL har investert over 30 millionar i opprusting av Teatersalen og styrking av verksemda, og har mottatt støtte frå Oslo kommune, Kulturrådet og mellom andre Fritt Ord og Bergesen-stiftelsen.

I haust blir det mellom anna råd å få med seg debatt og samtale om språk, Fosse og 20 år med norsk teater, motkultur og ungdoms-hus, miljø, ny norsk design forankra i tradisjonar og ei musikalsk-litterær framsy-ning av Ruth Lillegraven si bok Urd, kurs og framsynin-gar med Den mangfaldige scenen, urpremierar, Hav av Jon Fosse, konsertar med mellom andre NING, Enge-gårdkvartetten og Susanne Lundeng, Tango møter Folkedans, Jubileumskon-sert med Songlaget, Trost i taklampa med Teaterlaget, Jubileumshelg for Leikar-ringen og sjølvsagt dans og leikarkveldar.

Pussar opp: Liv Hege Skagestad i BUL gler seg over at inngangspartiet til Teatersalen får eit etterlengta lyft. Foto: Kjartan Helleve

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

5

verdseliten, er mellom dei største barne- og ungdomsorganisasjo-nane i landet og dei har eit tilbod til psykisk utviklingshemma. Me vil lage ein møteplass som går på tvers av miljø og generasjonar.

– Kva møte snakkar du om då?– Det er møta som skjer gjen-

nom kurs og produksjonar, mel-lom publikum og framsyningar, det er ordskifte og konferansar, og det kan vere forsking. Huset skal vere ein aktør i utviklinga av Noreg, ein heim for mange, ein arena der folket si røyst kjem til uttrykk. Me vil utforske ulike innfallsvinklar til nynorsk kultur, folkekultur og til motkultur gene-relt. Det finst sterke institusjonar og organisasjonar i denne rørsla, men me har ikkje lyst til å bli ein institusjon. Me vil halde fram med

å vere ein møteplass mellom pro-fesjonelle og amatørar, ein arena for samarbeid. Me opnar skotta mellom forretningsdrifta og lags-arbeidet. Saman med Det Norske Teatret skaper me eit nynorsk kulturkvartal i hovudstaden. Me har teke eit val og teikna opp ein ambisjon. Me opnar no, og så skal me etter fire år sjå kvar me står.

– Og kvar trur du de står? – Eg er realist og veit at me er

små. Men når me kan vere ho-vudprodusent for ein verdspre-miere for eit stykke av ein verds-kjend dramatikar, så er det ikkje slik at eg mister trua. Tvert imot. Dette er ei stor inspirasjonskjelde for vidare utforsking og formid-ling av folkekultur i Noreg.

kjarTaN Hellevekjartan.helleve@nm.no

nrk er viktig for nynorskKulturdepartementet har varsla at dei vil laga ei eiga stortingsmelding om nrK. Mållaget peikar i eit høyrings-svar på at NRK-plakaten har vore ein suksess med tanke på å syna fram nynorsk og dialekt i heile Noreg.

– Klåre føringar i NRK-plakaten for nynorskbruk har fungert og gjort nynorsken meir brukt og synleg enn hjå nokon annan rikskringkastar, seier Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mål-lag. NRK sin desentraliserte produk-sjon, medvitne rekrutteringspolitikk og klåre oppdrag gjer at dei er svært viktige nynorsk- og dialektprodusen-tar. Satsinga på NRK Super er eit godt

døme på dette. NRK er viktig for at nynorsken skal bli sett og lesen over heile landet.

– Styrking av norsk språk må framfor alt innebera at det blir teke vidast mogleg i bruk i alle former: bokmål, nynorsk og dialektar, men også i ulike genrar og stilleie. Kravet om minst 25 prosent nynorskdel i NRK er ei påminning om at nynorsken har hevd på ein rimeleg representa-sjon. Det er avgjerande at me tek inn over oss at kulturen og den kulturelle utviklinga vår i stor grad blir prega av media, seier Marit Aakre Tennø.

- ta vare på stadnamna våreFøremålet med stadnamnlova er å verne stadnamn som kulturminne. Stadnamn er rike kulturhistoriske kjel-der, og eit hovudpoeng ved å innføre lov om stadnamn i 1990 var å verne dei nedervde uttalane av stadnamna.

No har Kulturdepartementet samla inn høyringssvar på eit framlegg om å endre lova og dermed gje grunn-eigarane råderett over skrivemåten av bruksnamnet på bruket. Då fell vernet av desse namna vekk.

- Mållaget fryktar at bruksnamna som held seg til nedervd uttale, for-svinn. Det er den nedervde uttalen som ofte viser attende til kva opphav og tyding namna har. Det er viktig at skrivemåten ikkje skuggar for mei-ningsinnhaldet. Det er med andre ord dei lange linene i kultursoga vår som no kan bli brotne for godt, seier Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag.

Noregs Mållag meiner stadnamn-røkt er eit samfunnsansvar også for bruksnamn. Det er i grenda og hjå na-

bobruka bruksnamnet er mest i bruk.- Mållaget fryktar at om vernet av

bruksnamna fell vekk, vil det auke presset slik at også dei kringliggjande stadnamna i framtida kan få skri-vemåtar som skil seg frå gjeldande rettskriving og opphav og tyding, seier Marit Aakre Tennø.

Samstundes ser mållaget positivt på at Kulturdepartementet i framleg-get til ny lov vil betre informasjonen til grunneigar om kva argument fag-miljøa legg vekt på i sine avgjerder i namnesaker.

Forfattaren jan roar leikvoll er dødForfattaren bak blant anna Eit Vin-tereventyr og Songfuglen døydde brått tidleg i haust. Leikvoll har mel-lom anna fått Nynorsk litteraturpris 2010 for romanen Fiolinane, som òg vart nominert til Kritikerprisen og Ungdommens kritikerpris. Han har også fått Sigmund Skard-stipendet, Bjørnsonstipendet og Bokhandelens forfattarstipend så seint som i fjor.

– Det var med stor sorg vi i Samla-get fekk melding om at jan roar leik-voll har gått bort. Det skjedde brått og

uventa. Døds-årsaka er ikkje kjend enno, men Leikvoll var open om at han levde store delar av livet med ein hjer-nesvulst som aldri vart borte, skriv Samlaget i pressemel-dinga.

Framtida til VestlandetNyhende- og debattavisa for unge får kontor i verdas største nynorskby. Fire år etter starten i Oslo, startar Fram-tida.no opp vestlandskontor på Stord.

– Me vil koma nærmare lesarane våre og alt det spennande som skjer i Sunnhordland og elles på Vestlan-det. Me vil vera ei nettavis for og om framtida, og då er det viktig å vera til stades der viktige delar av framtida til Noreg blir skapt, seier Svein Olav B. Langåker, redaktør i Framtida.no.

Framtida.no har som mål å styrkja nynorsken og bidra til å auka og få fram engasjementet til unge. Redaksjonen

har vakse frå eitt årsverk i starten til no vel tre årsverk, og har i tillegg fleire fri-lansarar rundt i Noreg. Talet på bruka-rar har auka sidan starten, og er no på vel 30.000 unike brukarar i månaden. I løpet av heile 2013 var over 300.000 unike brukarar innom Framtida.no.

– Saman med Startsida.no har me som mål å vera eit lokomotiv for nynorsk på nett nasjonalt, seier Svein Olav B. Langåker. Han vil ha kontorplass i bladstova til Mediehuset Sunnhordland på Stord, medan resten av redaksjonen vil halda fram på kon-toret hjå ABC Startsiden i Oslo.

Foto

: Tov

e K

. Bre

iste

in/S

amla

get

6

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

Enkle grep kan betra kvardagen for ny-norskelevar i randso-na. Det tyngste løftet er å syta for at læra-rane har tilstrekkeleg kompetanse.

Ein ny forskingsrapport stadfestar at nynorskelevar i randsonene får svært lite oppfølging i hovudmålet sitt når dei er ferdige med barne-skulen. I rapporten kjem det fram at nokre lærarar er medvitne om at elevane må få ein viss del med nynorsk, men slett ikkje alle tenkjer over dette.

– Nokre av lærarane fortalde at dei ikkje ville påverka elevane til anten å skriva nynorsk eller bok-mål. I dei fleste tilfella var det slik at elevane berre bytte målform utan at nokon spurde dei om kvifor dei gjorde det, eller drøfta eller proble-matiserte dette med elevane, seier Pia Dypvik Staalesen hjå Proba samfunnsanalyse. Ho har vore ansvarleg for rapporten ”Undersø-kelse av nynorsk som hovedmål”,

som er tinga av Utdanningsdirek-toratet .

bokmålsdominansRapporten er ei oppfølging av ar-beidet ei ressursgruppe for nynorsk gjorde for Utdanningsdirektoratet i 2012-2013. Målet for undersøkinga har vore å få fram grunngjevinga frå elevane for å skifta skriftspråk og å kartleggja rammene rundt dette skiftet. Forskarane har på bakgrunn av tal frå GIS (Grunnskolens informa-sjonssystem) og PAS (Prøveadminis-trasjonsregistret) peika ut ein ung-domsskule og to vidaregåande skular i Hordaland, Rogaland og Telemark. På desse skulane har dei snakka

med elevane, lærarar og rektor eller studieleiar. Dei har òg snakka med skuleeigar og nokre foreldre.

Det viktigaste funnet er at elev-ane peikar på den store bokmåls-dominansen i og utanfor skulen som hovudgrunnen for at dei skifter frå nynorsk til bokmål.

I oppsummeringsdelen i rappor-ten peikar Proba på at skulen kan vera med på å motverka dette. Det viktigaste er å gjera skulen til ein positiv arena for nynorsk.

«Enkle grep, som at alle lærerne og skoleledelse er bevisste mino-riteten av nynorskelever og tilret-telegger undervisningen for dem, kan gjøre skolehverdagen bedre for nynorskelevene, og i sin tur gi positive holdninger og opplevelse av at nynorsk er viktig for både disse elevene og i samfunnet generelt. Slik det er nå, hviler ansvaret for å føre nynorsken videre i stor grad på enkeltpersoner.»

Det einaste formelle kravet elev-ane har, er at lærebøkene skal vera på nynorsk. Dette kravet er skulane klar over og følgjer stort sett opp ved å kjøpa inn nynorskbøker. Men dei sjekkar ikkje at eleven faktisk får bøkene.

– Det syner seg at berre nokre få av elevane som vi intervjua i vida-regåande skule, har fått lærebøkene på nynorsk, og dei spør heller ikkje etter å få bøkene sine på nynorsk, fortel Pia Dypvik Staalesen. Skule-administrasjonen undersøkjer ikkje korleis situasjonen er, om elevane faktisk har fått dei lærebøkene dei har krav på, seier Staalesen.

lite nynorskI rapporten heiter det at hovudinn-trykket frå dei ulike lærarutdan-ningane er at nynorskundervisninga der er skral. «Uten lærere med kom-

petanse i nynorsk, kan heller ikke elevene utvikle sin skrivekompetanse i nynorsk fullt ut. Uten lærere som mestrer og har innsikt i nynorsk, mister også bokmålselever et viktig kunnskapstilfang. Nyere forskning har også pekt på at den norske språk-situasjonen med to skriftspråk kan styrke utviklingen av metalingvistisk kompetanse som igjen kan styrke innlæring av andre skriftspråk», skriv Proba samfunnsforsking.

Forskarane har gått gjennom fagplanane ved lærarutdanninga for gjennom dokumentanalyse å sjå korleis dei følgjer opp kravet om at studentane skal ha lik kompetanse i nynorsk og bokmål.

– Sjølv om det i rammeplanen for grunnskulelærarutdanninga frå 2010 er eksplisitte krav om lik kompetanse i begge dei to norske skriftspråka, er det berre vel halv-parten av utdanningsinstitusjonane som har vurderingsordningar i samsvar med dette kravet i Norsk 1 i utdanninga for 1.–7. trinnet, fortel Pia Dybvik Staalesen.

Studentar på grunnskulelærar- utdanninga 5.–10. klasse som ikkje har norsk i fagkrinsen, skal òg ha kompe-tanse i både nynorsk og bokmål.

– Det syner seg at 11 av dei 16 studieinstitusjonane har krav til ny-norsk i følgje fagplanane. Dei andre institusjonane nemner, så langt vi kan sjå, ikkje nynorsk og bokmål i det heile teke i fagplanane for GLU 5–10, seier Staalesen.

Hege LoTHe hege.lothe@nm.no

LNorskoppLæriNg

Lærarane er nøkkelen

MANIFESTET no på nynorsk!

Manifestet utgjer 68 sider og har eit lite og nummerert

opplag (bibliofil-utgåve). Pris i utsal: kr 200,-.

Manifestet som Marx og En-gels gav ut i 1848 er tvillaust den viktigaste boka skriven på 1800-talet. Eit vasskilje i historia. Nittitre år etter den fyrste og til no einaste utgåva av «Det kommunistiske manifestet» på nynorsk, kjem eit retta oppattprent. I ein strålande nynorsk målbunad, omsett av Au-gust Bosse. Ei språkleg oppleving, framfor alt for nynorskfolk! Slett ikkje berre for historikarar, filosofar, sosialdemokratar, sosialistar, marxistar og kommunistar.

marxistforlagwww.marxist.no

Ingen spør: – I dei fleste tilfella var det slik at elevane berre bytte målform utan at nokon spurde dei om kvifor dei gjorde det, seier forskar Pia Dybvik Staalesen Foto: Proba samfunnsanalyse

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

7

L MediA

Sunnmøringar som snakkar svenskRett etteR vidaRegåande flytta eg frå heimen min på Sunnmøre til Tigerstaden for å studere. Som unge studentar flest fekk eg meg ein deltidsjobb i servicebransjen. Eg hadde berre jobba der nokre veker før ein Oslo-borgar gjekk til verbalt angrep på meg. Grunnen var at vi svenskar, altså eg, tok jobben frå trengande, godt kvalifiserte nordmenn. Forsøket på å forklare mannen at eg ikkje snakka svensk, men Ørsta-dialekt, førte ikkje fram.

dette vaR i 2007. Same året vedtok NRK nye språkreglar som opna for meir bruk av dialekt i sine sendingar. I dag høyrer vi både totning og nordlandsdialekt i NRK. Det å kunne tileigne seg informasjon på ei nærliggande dialekt har mykje å seie både for barn og vaksne. For dialekt handlar både om identitet og fellesskap, og det ligg sterke kjensler knytt til ein person si dialekt. Dette er serien Dialektriket eit godt døme på. Som Yasmin Syed sa det: «Det som er spennande er kva dialektar gjer med oss, ikkje kvar dei geografiske dialektgrensene går. Vi både mobbar og elskar folk for dialekten deira, vi skjemmer oss og vi lir. Dialekt og kjensler er nært knytt til kvarandre».

nokRe eR stolte over eiga dialekt, medan andre opplever å skjemmast over måten dei snakkar på. Den låge statusen til Østfold-dialekta har skapt mange fordommar mot dialekta og folk som bur der. Ungdomar vert flaue når dei høyrer si eiga dialekt på fjernsyn og i radio, som igjen fører til at enkelte legg dialekta frå seg. I mars arrangerte Kringkastingsringen debattmøte i Fredrikstad der vi spurte ”Kor vert det av dei stygge dialektane?”. Dagen etterpå gav Fredriksstad blad ut ei utgåve der heile avisa var på Fredrikstad-dialekt. I arbeidet med å heve statusen til dialektane har NRK eit særskilt ansvar. Skal ein heve statusen til dialektane i Noreg, må dei bli høyrde. Både blant folk og i media.

i desse dagaR er NRK-plakaten på høyring, og det er planlagt ei ny stortingsmelding om NRK i 2015. Det er vanskeleg å seie kva resultatet av denne prosessen kjem til å bli. Det er difor godt å vite at målrørsla står samla om å kjempe for nynorsk, normert tale og ei satsing på NRK Nynorsk mediesenter. Vi i Kringkastingsringen håper de vil vere med og kjempe for dialektene også.

eg læRte fleiRe ting sumardagen i 2007. Eg innsåg kor viktig dialekta mi er for meg og kor stolt eg er over at eg snakkar slik eg gjer. Fordommane mot meg og resten av Sunnmøre, om at vi sym innover, har spleiselag på bananar og berre handlar varer på tilbod, er fordommar eg kan leve med. Det at folk trur at eg snakkar svensk derimot - det går eg faktisk ikkje med på.

oppfølginga sviktaR: – Rap-porten syner at nynorskelevane vert overlatne til seg sjølve, og oppfølginga sviktar i ungdoms-skule og vidaregåande skule, seier Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag.

– Rapporten konkluderer med at dei som skifter frå nynorsk til bokmål, gjer det i det dei hamnar i språklege mindretal. Dess min-dre mindretalet er, dess større vert sjansane for at nynorsk- elevane byter til bokmål. Skulane gjer samstundes lite for å mot-verka mindretalskjensla, seier Tennø.

Ho meiner at nynorskelevane i ungdomsskulen må ha dei same rettane til å gå i eigen klasse som i barneskulen. Om dei ikkje er mange nok til ein heil klasse, må ein samla nynorskelevane i same klasse.

– I dag har elevar berre rett til å få opplæring på sitt eige språk i sju av dei tretten åra dei fleste går på skule. Denne mangelen på opplæring i hovudmålet råkar nesten berre nynorskelevane. I det mange nynorskelevar i rand-sonene kjem frå små grendesku-lar inn til større ungdomsskular, hamnar dei i mindretal. Rappor-ten syner at dess fleire nynorsk-

elevar det er i ein klasse, dess større er sjansane for at dei skal halda på nynorsk, seier Tennø.

Sjølv om dei kunne vera nok elevar til ein eigen nynorskklasse, lèt svært mange skular vage so-siale eller andre omsyn overstyra trongen desse elevane har til å bli verande trygge i sitt eige språk. I

dag er Odda ungdomsskule den einaste skulen som praktiserer retten til å gå i eigen bokmåls- eller nynorskklasse òg på ung-domsskulen.

tydelege kravNoregs Mållag har gong på gong peika på at opplæringa i nynorsk må bli betre i lærarutdanninga. Rapporten stadfestar dette inn-trykket.

– Lærarutdanningane må gje betre opplæring i nynorsk, og nynorskkompetansen må koma klårt til uttrykk på vitnemålet, seier Tennø.

– Rapporten syner at det er store skilnader i nynorsk-opplæringa mellom dei ulike lærarutdanningane, og at denne kompetansen er svært vanskeleg å sjå att på vitnemålet. Når lærar-studentane ikkje har vitnemål som syner nynorskkompetansen deira, og rapporten syner at opp-læringa sprikjer mellom institu-sjonane og utdanningane, vert det vanskeleg for arbeidsgjevar å vita om nynorskkompetansen til nye lærarar er god nok. Det er av-gjerande for framtida til nynorsk at nynorskopplæringa i lærar-utdanninga vert styrkt kraftig, seier Tennø.

Lærarane er nøkkelen

– Kunnskapsministeren må ta ansvar

Passive: Mange lærarar gjer lite for å hindra at elevane byter hovudmål. Det er eit av hovudfunna i ein ny rapport om språkbyte. Illustrasjonsfoto

Avgjerande: – Det er avgjerande for framtida til nynorsk at lærarut-danninga vert styrkt kraftig, seier Marit AakreTennø, leiar i Noregs Mållag. Foto: Berit Krogh

kAroLiNe opsAL MArøydagleg leiar i kringkastingsringen

8

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

Det var i ein debatt på Litteratur-huset om lagnaden til språksam-lingane til Universitetet i Oslo, Ven-stre-leiaren kom med sitt forslag til løysing. I dag er opptil 50 prosent av budsjettet til Institutt for lingvistiske og nordiske studium knytt til pengar dei får på grunnlag av kor stor gjen-nomstrøyming dei har av studentar. Ein annan del av finansieringa er pengar instituttet får på grunnlag av publiseringspoeng, det såkalla telje-kantsystemet.

SpørSmål på StortingetTrine Skei Grande tykte den rette løysinga vil vera å innføra eit eige fi-nansieringssystem for språksamlin-gane og musea, som ikkje er avhen-gige av overføringar på grunnlag av kor stor gjennomstrøyming det er av studentar.

– Det lovar eg å ta opp i ein munnleg spørjetime med kulturmi-nister Thorhild Widvey i oktober, sa ho.

Over 70 personar møtte opp på debatten i Litteraturhuset, der også prosjektleiar Åse Wetås i Norsk Ord-bok 2014, seksjonssjef Daniel Ims frå Språkrådet og instituttleiar Kristian Emil Kristoffersen frå Institutt for lingvistiske og nordiske studium ved UiO, deltok.

– Hard prioriteringKristian Emil Kristoffersen forsvarte avgjerda til instituttstyret om at in-stituttet ikkje lenger kan ta ansvaret for språksamlingane.

– Me må prioritera hardt for at me skal kunna nå målet til univer-sitetsleiinga om at Universitetet i Oslo skal bli eit verdsleiande universitet. Då skal me bli det også i teori og metode. Me måtte difor

ta opp til vurdering om me skulle forvalta slike ordforvaltnings-oppgåver. Me kan nemleg berre ha aktivitetar som står i samsvar med økonomien vår. Det var grun-

nen til at fleirtalet i instituttstyret stemte for at ILN ikkje lenger kunne ta ansvaret for språksam-lingane, men rådde til at eksterne institusjonar kunne overta samlin-

gane, forklarte Kristoffersen.– Forskinga på språksamlingane

er annleis enn mykje av den andre forskinga, men den held ikkje dårleg kvalitet, presiserte han.

Meir enn økonoMi: Prosjektleiar Åse Wetås (biletet) ved Norsk Ord-bok 2014 meiner det blir feil å redu-sere framtida til språksamlingane til eit økonomisk spørsmål.

– Målet med å leggje samlingane til UiO var å skape ein trygg og lang-siktig base for samlingane og arbei-det med norsk språk.

– UiO svara med at dei var ein forskingsinstitusjon, og at dette ik-kje var Kulturdepartementet sitt bord. Dei sa seg villige til å ta eit

møte, men det var ikkje depar-tementet interes-sert i. Dei vil fyrst ha eit skriftleg svar på spørsmåla dei har stilt. UiO har så vore i møte med Kunnskaps-departementet,

og etter det eg forstår, arbeider no leiinga ved UiO med svaret til Kul-turdepartementet.

– Kva er det dei spør om?– Noko av det Kulturdepartemen-

tet vil ha svar på, er kva det vil koste å halde oppe aktiviteten. Etter deira syn ligg finansieringa av arbeidet med språksamlingane allereie inne i løyvingane som UiO får. Det har dei gjort sidan Stortinget gav ansvaret til UiO i 1970. Desse pengane gjekk tidlegare dels til Det Norske Sam-laget, og dels var det midlar som Forskingsrådet disponerte. Difor meiner Kulturdepartementet at om

UiO ikkje vil ta ansvaret for språk-samlingane, så kan dei heller ikkje få pengane som fylgjer med.

– Sjølv om UiO hevdar at arbeidet dykkar ikkje passar inn i «eit moderne toppuniversitet», så er det ikkje van-skeleg å finne formuleringar i deira eigne strategidokument som får ein til å tenkje det stikk motsette. Kvifor er UiO så ivrig på å bli kvitt dykk?

– Det er gåtefullt for oss òg. Me har vore mellom dei flinkaste i klassa på mange av dei strategiske

– Treng ein spesialsydd finansieringsmodellLspråksamliNgaNe

LspråksamliNgaNe:Samlingane ved Universitetet i Oslo er sette saman av ord-boksverka for gammalnorsk, bokmål og nynorsk, namne-arkiva og samlingane etter Målførearkivet.

Språksamlingane ligg mellom anna til grunn for Bokmåls-ordboka og Nynorskord-boka, Norsk ordbank, matrik-kelutkastet frå 1950, Norske Gaardnavne og Norsk Ordbok 2014. Desse er fulldigitale, sentrale publikumstenester for norsk språk.

Arbeidet med Norsk Ordbok blei starta allereie i 1930. Det siste av dei tolv banda skal vera ferdig til vinteren. Verket gir ei uttøm-mande og vitskapleg framstil-ling av ordtilfanget i norske dialektar og nynorsk skriftspråk, med grammatikk, tydingar, ord-historie og døme på bruk både i litteratur og talemål. Verket har over 300 000 oppslagsord. Eit tilsvarande verk finst ikkje for bokmål, og det er heller ikkje løyvd pengar til det.

10. juni vedtok styret for Institutt for lingvistiske og nordiske stu-dium ved Universitetet i Oslo at det ikkje lenger hadde råd til å ta ansvaret for språksamlingane.

Kjelder: Norsk Ordbok 2014 og Uniforum

(Uniforum) – Språksamlingane og museumssamlingane treng ein spesial-sydd finansieringsmodell. Det meiner Venstre-leiar Trine Skei Grande er blitt endå klarare etter at språksamlingane er i ferd med å bli skvisa ut av UiO.

UiO skulle vere ein trygg og langsiktig heim for språksamlingane

Best i bli verande: – Sjølv om det var sterke krefter på mitt institutt som først lanserte ideen om å flytta språksamlingane til Universitetet i Bergen, meiner eg at det aller beste er at dei blir verande på Universitetet i Oslo, sa Johan Myking under ordskiftet. Foto: Odin Hørthe Omdal

Foto: UiO

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

9

– Samlingane kan få plass i Språkbanken, som Nasjonalbibliote-ket held på å etablera, la han til.

Prosjektdirektør Åse Wetås i Norsk Ordbok 2014 var ikkje einig

med instituttleiaren i hans vurde-ring av språksamlingane.

– Ordbøkene, altså Nynorsk-ordboka og Bokmålsordboka er av stor verdi, men dei vitskaplege

ordsamlingane er grunnlaget, og der har me også norrønt språk og stadnamna.

Det var eit stortingsvedtak som avgjorde at språksamlingane og Norsk leksikografisk institutt som husa dei, blei lagde til Universitetet i Oslo i 1972. I dag er Noreg eit språk-komplekst samfunn. Språksamlin-gane er difor endå viktigare i dag enn for 40 år sidan. Universitets- og høgskulelova slår også fast at uni-versiteta kan vera vertskap for store samlingar eller kunnskapsbankar, poengterte ho.

FråSkriv Seg anSvarSpråkrådets assisterande direktør Daniel Ims syntest at det er ein tendens til at universiteta fråskriv seg ansvaret for språk. – Me har sett gjennom mange år at universiteta ikkje lenger vil ta vare på språk-samlingane sine, sjølv om Stortinget ynskjer at dei gjer det, understreka han. Samtidig tok han til orde for at det må skje ei digitalisering av dei første banda av Norsk Ordbok. – Ny-norskordboka og Bokmålsordboka er avhengige av den same digitale infrastrukturen som språksamlin-gane. Difor vil Språkrådet at det blir etablert eit eige dokumentasjons-senter for norsk språk, gjerne ved eit universitet, sa han.

– danna med Små FagVenstre-leiar Trine Skei Grande la inn eit godt ord for ordninga med senter for framifrå forsking og sat-singa på forskingsmiljø som kan bli mellom verdas beste.

– Men Noreg treng også folk som kan latin, italiensk og dei som kan ta vare på vårt eige språk. Dessutan treng universiteta både små og store fagmiljø, og me må laga eit system som sikrar at alle fagmiljøa får pengar. Om ikkje UiO vil ha språksamlingane, får me få andre universitet til å overta dei. Det er fornuftig med små fag på universitetet. På den måten kan me kalla oss for eit danna sam-funn. I dag har me nok ingeniørar etter at det var mangel på dei ei stund. No treng Noreg fleire norsk-

lektorar. Det fortalde fylkesråd for utdanning i Troms meg nyleg, sa Skei Grande.

– Etter at Noreg er blitt eit fleir-kulturelt og fleirspråkleg samfunn, har det aldri vore så mange som har lært seg norsk som i dag, la ho til.

– UHeldigDen einaste gongen det var teikn til litt temperatur i debatten, var då Språkrådets Daniel Ims beklaga seg over framgangsmåten til Institutt for lingvistiske og nordiske studium i denne saka.

– Me synest det er uheldig at in-stituttet kjem med sitt vedtak midt i den prosessen som er i gang med forhandlingar mellom UiO, Kunn-skapsdepartementet og Kulturde-partementet om språksamlingane, tykte Ims. Instituttleiar Kristian Emil Kristoffersen syntest måten instituttet hadde gått fram på, var heilt grei. – Det må koma pengar til slike nøkkeloppgåver. Me har prøvd å finna løysingar for å finna plass til språksamlingane på UiO. Då ikkje det gjekk, måtte me berre gjera det vedtaket som instituttstyret til slutt gjorde, med stort fleirtal, peika han på.

– to Søyler betre enn eiOgså instituttleiar Johan Myking frå systerinstituttet ved Universitetet i Bergen var til stades under debat-ten.

– Sjølv om det var sterke krefter på mitt institutt som først lanserte ideen om å flytta språksamlingane til Universitetet i Bergen, meiner eg at det aller beste er at dei blir verande på Universitetet i Oslo. For vårt språkmiljø er det best at dei har eit liknande språkmiljø også ein annan stad i landet. Det er betre at dette spesielle språkmiljøet kviler på to søyler enn berre på ei, meinte han.

Det var Oslo Mållag som arran-gerte debatten, som altså samla fullt møtelokale i Litteraturhuset i Oslo

marTiN TofT / UNiforUmmartin.toft@uniforum.uio.no

Artikkelen er trykt opp att med løyve.

– Treng ein spesialsydd finansieringsmodell

måla som både Kunnskapsdeparte-mentet og UiO har utarbeidd. Like-vel passar me ikkje inn. Det er som om dei vil straumlinje universitetet, gjere det til noko anna enn det har vore. Der høver det tydelegvis ikkje så godt med norsk språk, og særleg ikkje gamalt norsk språk. Det som er det vanskelege å forstå, er korleis UiO freistar å hevde at samlingane ikkje står i ein unik situasjon. Det gjer dei. Heile grunnen til at Stortin-get gav UiO ansvaret, var at dei ville

skape ein trygg og langsiktig base for samlingane og arbeidet med norsk språk. Dette var eit av resul-tata av Vogt-komiteen sitt arbeid. Dette er noko som universitetslova gjev Stortinget høve til. Dei gjev slike nasjonale oppgåver til universitet. Difor er det underleg at UiO no freistar å gjere dette til eit reint øko-nomisk spørsmål.

– Vil synet ditt ha politisk støtte?– Kulturminister Thorhild Wid-

vey har stadfesta at stortingsmel-

dinga «Mål og meining» er grunn-laget for språkpolitikken i Noreg. Den slår fast at dette er eit viktig satsingsområde, at det må vere eit levande vitskapleg arbeid og at sam-lingane ikkje må bli eit avslutta ar-kiv. Breva frå Kulturdepartementet til UiO stadfestar dette.

– Korleis trur dette vil ende?– Det er heilt uråd å vite,

men eg kan ikkje sjå føre meg at eit så viktig arbeid berre blir stuva ned i eit lukka arkiv. No er

det mange framlegg på bordet, men me må vente til UiO har svara på spørsmåla frå Kultur-departementet.

– Og kva løysing meiner du ville ha vore den beste?

– Det vil vere å få ei tilsvarande løysing som den dei har i Danmark. Det er forskinga skilt ut som eit eige sjølvstendig institutt, på sida av undervisningsdelen.

kjarTaN Hellevekjartan.helleve@nm.no

UiO skulle vere ein trygg og langsiktig heim for språksamlingane

Best i bli verande: – Sjølv om det var sterke krefter på mitt institutt som først lanserte ideen om å flytta språksamlingane til Universitetet i Bergen, meiner eg at det aller beste er at dei blir verande på Universitetet i Oslo, sa Johan Myking under ordskiftet. Foto: Odin Hørthe Omdal

10

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

– Og no skal de få sjå verdas eldste dyr! Det levde før dinosaurane! Borna samlar seg rundt den forsteina tri-lobitten Osland heldt i handa. I ein fyrstikkask syner ho også fram ein liten bokstavhummar. – Han er død, altså. For han kan berre puste under vatn, opplyser ho. Då kjem dei to siste bort for å sjå òg.

Med dempa og ivrig stemme fortel Osland om alle dyra ein kan finne under sånne passe store steinar. Bokstav-hummaren lever sjølvsagt ikkje der. Men han er i slekt med tusselusa, det einaste krepsdyret som lever på land, og tus-selusa, den finn ein under steinar. Osland veit godt kva ho snakkar om, for det er ho sjølv som har skrive boka Under ein stein. Fagboka er nydeleg illustrert av Inger Lise Belsvik og vekslar mellom store fine bilete av dyra og tekstsider med nyttig og spennande informasjon, som at spretthalen dansar med kjærasten sin, at det finst 350 000 ulike biller i verda og at løpebilla er eit lite rovdyr med sterke kjevar. Dessutan får vi vite at tusenbeinen har sugerør til munn. Så han greier ikkje å bite nokon, for ingen kan vel bli biten av eit sugerør. Men ein av ungane har halde ein maur, og om ein held ein tissemaur, tissar mauren på deg!

◊Det er stille i rommet medan Osland fortel, kanskje fordi ho er god på hugse namn og kan alle 12 etter éin runde. Og kanskje rett og slett fordi bøker er spennande. Og det er umogeleg ikkje å la seg fengsle av smådyr i forstør-ringsglas. Når alle borna har fått lov til å bla om og finne kvart sitt dyr, er lesestunda over. No vil dei ut og leite! Og utanfor ventar ei ny gruppe. Det er fredag og Osland er snart i mål med fyrste del av turneen.

◊Forfattaren har tett program. I løpet av éi veke skal ho ha heile 40 lesestunder for born i Hallingdal mellom eitt og seks år. Ho må kome attende i desember for å få tid til dei 15 siste øktene. Alle barnehageborn skal få!

Heidi Molstad Andresen, prosjektleiar i Hått Halling, sørgjer for at ho held tidsskjemaet, og legg inn fem ek-stra minutt for å gå til bilen.

Buskerud Mållag sitt treårige prosjekt Hått Halling står som arrangør for denne store turneen.

– Arbeidet i mållaga blir stort sett drive på dug-nadsbasis. I dette prosjektet får eg betalt for å ta dei ekstra telefonane som skal til for til dømes å arrangere denne turneen, seier Molstad Andresen. Ho stiller seg undrande til at det praktiske arbeidet med å nå det po-litiske vedtaket om to jamstilte språk, og balanseringa av to likestilte språk i så stor grad skal gå føre seg på dugnad.

– For at vi skal kunne vekkje interessa for nynorsken og halde på engasjementet, er det viktig med ein kom-binasjon av grunnleggjande opplæring og inspirasjon, meiner Molstad Andresen. Hått Halling er opptekne av at born og unge bør få minst like engasjerande lærarar, undervisningsmateriell og litteratur på nynorsk som på bokmål.

◊I august deltok 70 barnehagetilsette i Ål på eit halvdags-seminar om dialekt som ressurs. Seinare i haust vil heile regionen få tilbod om det same seminaret. I september får både 90 grunnskulelærarar frå Ål, og elevar og læra-rar ved Gol vidaregåande skule føredraget «Ivar Aasen – rota til alt vondt» med filolog, skribent og kåsør Kristin Fridtun. Ho skal også halde nynorskkurs for lærarar og førskulelærarar i Hemsedal, og for elevar og lærarar på ungdomsskulen i Gol. Eit næringslivsseminar om korleis ein kan tene på å nytte nynorsk og dialekt i reklame, og eit seminar om barnelitteratur for bibliotektilsette, er også på gang. Og no i september kjem det ut ei eiga avis frå Hått Halling som bilag til Hallingdølen. For å ha nemnt noko.

◊Neste gruppe med born kjem inn på rekkje og rad, varme etter leik ute i sola. Dei finn kvar sin vesle stol, og medan dei seier namnet sitt fell dei til ro i halvsirkelen rundt forfattaren med boka. – Så fint at de vil kome og sitje her med meg! Har de lyst til å lese denne boka med meg?

– Jaaaaaaa! svarar borna. – Sjå her, denne fine silkebilla har 8 føter!

BergljoT k. Nordal

FRÅ IDÉ TIL TURNÉ: Grunnlovsturen var ein spontan idè. Skrivarstova tenkte det kunne vere fint for lokal-laga i Ørsta og Volda å ha den store fysiske grunnlova under Festspela. Omfanget gjorde det dyrt å sende å sende «boka» med posten. Dermed byrja skrivarstova å leite etter no-kon som kunne ta henne med opp. Inga hjelp til skyss, men eit par av-iser lurte på kva dette var for noko. Såleis kom ideen om å gjere noko meir ut av det, enn berre å transpor-tere boka opp til Festspela.

I byrjinga var planen å køyre i ein sjølvdekorert bil og ta bilete på vegen. Denne planen blei etterkvart utvida med besøk hjå lokallag og ordførarar, heilt til tidsskjemaet ik-kje tolte meir. Framtida.no følgde heile turen og fekk oppdateringar frå oss etter kvart, medan me møtte lokalmedia undervegs. Me tok også med grunnlovsplakatane og anna materiell til utdeling, i tillegg hadde me ramma inn plakatar til dei offisi-elle overrekkingane.

LlagsNyTT

Grunnlova på tur

Hallingdal rundt på éi veke – nestenDet er lesestund i Torpo barne-hage, og 12 born sit på kvar sin vesle stol med store auge. På ein liten stol med store auge sit

òg forfattar Erna Osland. Ho lèt borna bla i boka medan ho fortel om skrukketroll, skolo-pender og jordløpar.

Språkbad: Forfattar Erna Osland reiste rundt til barnehagar i Hallingdal og las høgt for ungane. Foto: Heide M. Andresen

Spanande: Ungane flokkar seg kring Osland. Foto: Bergljot K. Nordal

Oppslag: Lesetips og småkryp. Foto: Heidi M. Andresen

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

11

L laNdeT rUNdT

SaNDeNSUNDag I NaUSTDaL I august var det Sandensundag 2014 i Naustdal. Naustdal Mållag var der og presenterte den «nye» Grunnlova på nynorsk. Dei samla og merkte gamle, lokale stadnamn på kart over sentrum, delte ut materiell og pre-senterte ein ordleik med dialektord. På biletet er styret i Naustdal Mållag. Frå venstre: Harald Runde, Berit Eker-bakke, Inger Dorte Auflem og Arne Kleiva. (Kjersti Garfors er også med). (Foto: Odd Byrkjeflot.)

STaND pÅ KLepp Klepp Mållag med Else Berit Hatta-land i spissen stod på stand på Klepp fyrste helga i september. Då var det konkurranse for både ungane og dei vaksne, med fine nynorske premiar. At Grunnlova er komen på nynorsk, vart markert. Norsk Barneblad vart delt ut til borna, og jammen er det mogleg at det kom til nye medlemer til Mållaget den helga.

MaRKeRTe NyNoRSKe T-SKjoRTeR Utdanningsforbundet i Førde hadde over 160 lærarar i streik i starten av skuleåret. Dei hadde fyrst fått tilsendt streike-T-skjorter på bokmål, men det gjorde dei noko med. Så den dagen dei nynorske streike-T-skjortene vart tekne i bruk, vart dette skikkeleg markert i Førde. Gunn Marit Haugsbø, leiar i Utdanningsforbundet i Sogn og Fjordane, delte nøgd ut dei nye skjor-tene og lærarane song «I nynorskens skog» framfor Oddvar Torsheim-bautaen. Hege Lothe frå Noregs Mål-lag heldt innlegg om at nynorsk kan brukast til alt – også til streik.

HaUSTSeMINaR I VÅgÅ Austmannalaget inviterer til haustse-minar i Vågå laurdag 8. og sundag 9. november. Seminaret er ope for alle medlemer i Austmannalaget og det vert eit aktuelt og spennande semi-narprogram.

SeMINaR oM SpRÅKoppLæRINg FoR VaKSNe INNVaNDRaRaR Noregs Lærarmållag inviterer til eit spennande dagsseminar på Høgskolen i Drammen den 24. oktober. Seminaret er ope for alle og har fleire av dei fremste på dette fagfeltet frå Noreg og Sverige på seminarprogrammet. Mellom andre kjem Kenneth Hyltenstam, professor i «tvåspråklighet» ved Universitetet i Stockholm og Trond Trosterud, pro-fessor i språkvitskap ved Universitetet i Tromsø. Heile programmet ligg ute på nettsidene til Noregs Mållag. Se-minaret er i samarbeid med Buskerud Mållag og Drammen og Eiker Mållag.

NoRD-aURDaL MÅLLag 50 ÅR!Nord-Aurdal Mållag i Valdres feirar 50 år laurdag 25. oktober. Dei feirar med mållagsfest og får vitjing av leiar i No-regs Mållag, Marit Aakre Tennø.

SeMINaR I TRøNDeLag Trønderlaget inviterer til sitt haust-seminar laurdag 17. oktober på fol-kehøgskulen i Orkdal. Dei stiller med eit spennande program og ynskjer velkomen til alle medlemer.

Grunnlova på turEidsvoll var fyrste stogg. Der

møtte me marknadskonsulent Astrid Finneide frå Eidsvoll 1814 og overrekte henne ein plakat. Me fekk omvising både inne og ute, saman med fem-seks medlemer frå Øvre Romerike mållag og Jo-runn Aarsby, leiar i Toten dialekt- og mållag.

Neste stogg var hjå Hamar dialekt- og mållag med leiar Jens Haugan. Her venta NRK Hedmark og Oppland TV, NRK radio og Hamar arbeidarblad. Radiosen-dinga gjekk på NRK P1 nasjonalt. Me gav plakat til Jens Haugan, og Gravdahl bokhandel. Tilstades var også Stortingsrepresentant Karin Andersen frå kontroll- og konsti-tusjonskomiteen som utarbeidde Grunnlova på nynorsk. Ho var invitert av Jens Haugan.

På Vinstra møtte me ti-tolv medlemer frå Fron Mållag og nestleiar Aase Toxe Tveit. På rådhuset/biblioteket gav me ei innramma grunnlov til ordførar

Olav Røssum. Avisa Dølen doku-menterte vitjinga.

I Skjåk vart me møtte av mål-mann og ordførar Rolv Kristen Øygard ved diktarstigen til Jan-Magnus Bruheim. Ordføraren fekk overrekt ei grunnlov. Det var diktopplesing og mat, og lokal-avisa Fjuken møtte opp.

Etter om lag 13 timar var me

framme i Ørsta. Her møtte me leiar Marit Aakre Tennø, fylkesleiar i Sunnmøre Mållag, Terje Kjøde, og leiarane i både Ørsta og Volda Mål-lag, Ingebjørg Øyehaug og Gudrun Kløve Juuhl. Me tok bilete med Grunnlova ved Ivar Aasen-statuen i sentrum før me reiste til Ivar Aasen-tunet og festspela.erik grov

Språkbad: Forfattar Erna Osland reiste rundt til barnehagar i Hallingdal og las høgt for ungane. Foto: Heide M. Andresen

Grunnlova på tur: Mållagfolk frå Ovre Romerike og Toten gjev Astrid Finneide frå Eidsvoll 1814 ein plakat av den nynorske grunnlova. Foto: Erik Grov

12

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

Det er rett. Ingrid Espelid Hovig laga ikkje berre kjøtkaker. Ho var den fyr-ste som synte fram chili og avokado på norsk fjernsyn. Ho fekk fondy ut til folket. Om du blar i den raudrutete kokeboka hennar, er det eit veldig spenn ho er innom. Det er eigne ka-pittel om vegetarmat og «vitalmat», det er tips til foreldre i tidsklemma og oppskrifter til drinkar. Hovig var open for det meste, famna om alt.

Rettene i kokeboka 90 retter til Ingrid Espelid Hovig er hakket over det ho presenterte i Fjernsynskjøk-kenet. Slik blir det når du inviterer dei beste kokkane i landet, som då blir mellom dei beste i verda, til å skriva ned oppskriftene til sine fa-vorittretter. Tanken bak var at tretti kokkar skulle laga tre retter, resulta-tet vart 95 retter. Då boka er ei gåve til jubilanten, måtte tittelen bli slik han var tenkt.

– Kokkane er familien hennar, fortel Arne Hjeltnes.

– Ho har lenge kalla dei kokke-sønene sine, og kva er meir naturleg enn at dei hyllar henne med nokre ord og ei oppskrift?

Søkjer det enkle – Kva er grunnen til denne kjærleiken mellom desse toppkokkane og Hovig?

– Ho laga så mykje meir enn fis-kegrateng og kvardagsmat, og var tidleg ute med å introdusera nye in-grediensar. Det er likevel ikkje grun-nen. Det ligg meir i handverket, det å kunna laga mat frå grunnen. Alle som skal utmerka seg innanfor eit fag, må kunna det enklaste. Skal du bli verdsmeister i kokekunst, må du likevel kunna koka kål. Fleire i boka fortel om at alle kokkar kjem inn i ein fase der alt skal vera så avansert og eksperimentelt som råd er. Men det er ein fase. Ofte endar ein opp med å søkja det enkle att. Det ber også oppskriftene i denne boka preg av , seier Hjeltnes.

Han meiner også at Hovig har gjort mykje for å heva statusen på yrket. Då årets kjøkkensjef vart kåra, inviterte Hovig vinnaren til å laga mat i programmet hennar. Kokkane vart henta ut frå eit anonymt til-være på kjøkkenet, til å bli eit andlet.

– Geir Skeie, den siste verdsmeis-teren vår, var god i fotball, var god på skulen, men også interessert i mat og såg på Fjernsynskjøkkenet

frå han var liten. Så kom program-met Ingrid laga om då Bent Stiansen vart verdsmeister i 1993, som fyrste skandinav. Der og då bestemte han seg for også å bli den beste kok-ken i verda. Han seier at han ikkje hadde vore kokk, om det ikkje var for henne. Du ser det same innan-for sport eller kunst. Om nokon går føre, så veks miljøet, og det er råd å nå langt. Ho lyfta dei fyrste fram, og så har alle desse flotte kokkane kome etter, seier Hjeltnes.

FolkeopplySingDet er likevel uråd å snakka om Hovig utan å koma inn på det pe-dagogiske, og om mogleg viktigaste poenget: maten skulle vera sunn. Ein av to ikkje-kokkar i boka er Kaare Norum, som illustrerande nok bidreg med ei oppskrift på salat. Han kom med som Mr. Ernæring, og saman med Hovig fekk han i beste sendetid snakka om kolesterol og metta feitt.

– Han gjev Ingrid æra for at tilfella av hjarte- og karsjukdomar i Noreg vart halvert. Ho gjorde vitskapen som Norum representerte, enkel og forståeleg. Resultatet var at er-næringsfaget på universitetet fekk meir merksemd, større løyvingar og studentar søkte seg dit. Det gjer at Noreg i dag har det største fagmiljøet i ernæring, fortel Hjeltnes.

– Ho hadde ei enorm makt?– Ja, visst. Matvarekjedene ringde

til NRK for å høyra kva ho skulle laga på tysdag. Skulle ho finna på å laga fiskegrateng, skulle halve Noreg laga fiskegrateng i dagane etter. Då var det viktig at det var råvarer å få tak i. Denne makta misbrukte ho aldri, og ho var veldig medviten om ansvaret sitt. Heile utgangspunktet for pro-grammet var jo rett, det var ikkje slik at ho skulle selja noko eller at NRK skulle få høge sjåartal. Det var ei god sak.

BremSa Ferdigmaten– Ho dreiv med opplysningsarbeid også før ho kom i fjernsynet?

– Ho reiste rundt med Opplys-ningskontoret for fisk og lærte hus-mødrer å laga middag av frosen fisk. Dette var eit oppdrag frå styresmak-tene. Men det var NRK som fann ut at dei skulle ha eit matprogram, og Ingrid måtte på audition for å få job-

ben. Det er likevel ikkje unaturleg å sjå på programmet som ei vidarefø-ring av det ho gjorde før, og at dette var arbeid som styresmaktene nok var veldig glade i. Det var eit korstog og i praksis ein direktekanal for Statens Ernæringsråd, krydra med varme og opplevingar. Det var ein trong, det var ei viktig oppgåve, og resultata var gode. Denne utviklinga av ferdigmat som ein har sett i heile verda, ikkje minst i USA, den kom seint til Noreg. Og eg trur Ingrid har mykje av æra for det.

– Er det råd å sjå kven som skal ta opp arven etter henne?

– Eg veit ikkje om det er mogleg. Det er uråd å skryta nok av denne blide dama frå Askøy og alt ho har gjort. Samstundes var ho aktiv i ei tid med fjernsynsmonopol og stor tillit til styresmaktene. No er det så mange kanalar som kjempar om merksemda, og Opplysningskonto-ret for kjøt kan ikkje laga kokebøker for ungar utan at det kjem kritikk mot at ungane heller burde eta fisk og grønsaker. Det var ei anna tid. Men det trengst. Folk blir slappare på kjøkkenet, me er ein filetnasjon som knapt kan nytta andre delar av dyret og kastar bananar om dei har

LbokhausTeN

I gryta hennar morArne Hjeltnes har bede dei fremste kokkane i landet om å fortelja om sitt møte med Ingrid Espelid Hovig, og om å skriva ned oppskrifter som dei trur ho vil setja pris på.

Fortener all ros: – Det er uråd å skryta nok av denne blide dama frå Askøy og alt ho har gjort, seier Arne Hjeltnes som no har laga ei kokebok som gåve til 90-årsdagen hennar. Foto: Marianne Gerkhen

frå boka 90 retter til Ingrid Espelid Hovig

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

13

fått ein brun flekk. Og no er det ein mangel på kokkar her i landet.

– Men arven lever vidare? – Berre sjå på Tom Victor Gaus-

dal, som fekk sylv i Bocuse d’Or. Et-terpå laga han boka Husmannskost fra verdens nest beste kokk, og no har han vore med og starta restauranten Smalhans i Oslo. Det er Ingrid-mat. Slik held den norsk matkulturen seg i live, utan å vera traust eller kjede-leg. No er det mikrobryggjeri, ostar og lokalt produsert pølse overalt. Det er hennar arv.

kjarTaN hellevekjartan.helleve@nm.no

Les også

Lars Ove Seljestad: Kjære bror

Det gjekk ei veke etter offisiell lanseringsdato før forlaget gjekk tom for den nye boka til Lars Ove Seljestad. Det er uråd å seie om det var det vesle utsalet som Selje-stad sjølv laga til i Odda sentrum, som gjorde utslaget. Faktum er at det mange som har lyst til å lese om nære band i våte landskap på Vestlandet. Denne gongen handlar det om Svein, som aldri heilt har forstått kva det var som hende med sto-rebror sin som vart borte på tjueårsdagen. Boka er ei vakker skildring av kjærleiken og samhaldet mellom to brør som veks opp. «Det handler om virkelige fotspor. Spor som ikke viskes ut.», meinte Mette Bleken i Hardanger Folkeblad.

Carl Frode Tiller:Innsirkling 3

I 2007 fekk Kristin Cle-met seg til å hevde at det er «utenkelig at ny frem-ragende litteratur på nynorsk kan skapes av andre enn dem som har nynorsk som sitt hoved-mål.» Året etter fekk Carl Frode Tiller Brageprisen, Kritikerprisen, Gylden-dals Sultprisen og EUs litteraturpris for boka Innsirkling 1. Til Norsk Tidend fortalde han om korleis han enda opp med å skrive på nynorsk:

«Eg skreiv ikkje len-ger på autopilot, eg følte at eg fann opp noko nytt, at eg dikta. Eg opplevde at eg vart i stand til å overraske meg sjølv, eg vart i stand til å skrive noko eg ikkje visste på førehand eg kunne skrive – noko som etter mi meining er avgje-rande for å skrive godt.»

Med Innsirkling 3 er eit storverk i norsk litte-ratur fullført. I tre bøker har Carl Frode Tiller sirkla inn ein mann som ikkje veit kven han er, og dei som har skrive til

han. Den siste brikka gir ikkje berre svaret - ho vil også snu opp ned på alt du trudde du visste om David.

Agnes Ravatn:Operasjon sjølvdisiplin. Sjølvhjelpsbok for deg som ikkje kan fordra sjølvhjelpsbøker.

Dette er tredje boka i serien «Ravatn samlar artiklar i Dag og Tid og gjev det ut som bok». Denne gongen er det rett nok med nokre artiklar som har stått i Dagbladet, sidan ho også har fast spalte der.

«Ofte gjekk eg til sengs med ei svart kjensle av at livet allereie var over.» Operasjon sjølvdisiplin er ei bok spekka med råd om kor-leis du kan bryte dårlege vanar, arbeide konsen-trert, få gode rutinar og meir fritid utan dårleg samvit, og å kunne gå til sengs utan denne svarte kjensla. Og samstundes det vanlege hatet, denne gongen mot alle som prøver å gje deg altfor kompliserte råd.

Ruth Lillegraven: Manilahallen. Eit dikt. Eit liv.

Etter ein snartur innom romansjangeren, banka Lillegraven lyrikksam-linga Urd i bordet i fjor, og fekk Brageprisen med seg heim som takk. Samling blir kanskje feil ord. Det høver i alle fall ikkje om den nye boka, som fortel ei eineståande livssoge. Ho er mest som ein biografi å rekne, skri-ven som dikt. Lillegraven vart oppsøkt av Berit frå Bærum, som fortalde. Forfattaren lytta, Berit vart til «Birgit», og livet hennar vart samla mel-lom to permar i diktform. Merete Røsvik Granlund i Bergens Tidende likte det ho las: «Eg tar meg i å lure på kvifor nokon skriv lange romanar når ei historie kan bli fortalt så effektivt og vakkert som dette.»

Kari Stai: Jakob og Neikob og det tomme rommet

Stilsikkert som alltid er Jakob og Neikob tilbake. Denne gongen skal dei fylle det tomme loftet sitt med ein sambuar. Tolmo-det blir sett på ein prøve, noko som ikkje er til å unngå med slike steile haldningar. Men ta det med ro. Det ordnar seg til slutt. «Kari Stais serie om surpompen Neikob og optimisten Jakob er blant våre beste bildebøker», hevda Maya Troberg Djuve i Dagbladet

Gunnhild Øyehaug: Undis Brekke

«Ofte trur me at me veit kva me vil, og så kjem livet inn og endrar kursen. Og då oppdagar me at det ikkje var det verste som kunne skje», sa Gunnhild Øyehaug til Dagens Næ-ringsliv for nokre veker sidan. Journalisten gjekk langt i å knyte det som hender med hovudperso-nen, ei opprivande krise, til hendingar i Øyehaug sitt eige liv. Sant eller ei, handlar om boka den 37 år gamle Undis Brekke som vender tilbake til heimbygda for å ta seg jobb som lektor i nordisk på høgskulen. Ho kjem akkurat i tide til å få med seg den årlege julemid-dagen til nordiskkollegiet ved høgskulen, og blir der konfrontert med ulike bi-tar av barndom, ungdom og vaksenliv som ho har prøvd å feie under teppet. Ikkje berre moro.

Og neste år kjem filmen Vente, blinke. Det blir moro.

Edvard Hoem: Slåttekar i himmelen, roman om oldefaren.

Det er ni år sidan «Mors og fars historie» kom ut. Nokon kalla den ein «halvdokumentarisk» roman. Folk lika det uan-sett, og opplaget enda på 75 000.

Så gav Hoem seg i kast med Bjørnstjerne Bjørnson. Fire band om

mannen, ei bok om fa-ren og ei samling av dei beste dikta. Innimellom dette meisterstykket har Hoem halde fram med å gjendikte Shakespeare-stykke, i fjor kom Hamlet i nynorsk språkdrakt. Og då har eg enno ikkje nemnt dei tallause føre-draga om Bjørnson. Kvar han finn tid og energi frå, er ikkje godt å vite, men han er heldigvis ustop-peleg.

No kjem nok ein «halvdokumentarisk» roman. Edvard Hoems oldefar heitte Knut Han-sen Nesje, men alle kalla han berre Nesje. Fortel-jinga i romanen begyn-ner utanfor Molde i 1874, der Nesje er slåttekar i Rekneslia og enkemann på andre året, med ein son å ta seg av. Plutseleg dukkar Serianna opp. Ho røyker pipe og får han med på seifiske, og sa-man finn dei kjærleiken. Snart er dei gifte og får barn. Slåttekar i himmelen er ei forteljing om det nye og det gamle landet, om arbeid, byrgskap og kjærleik, om å vere villig til å satse og om å gjere store offer.

Mette Karlsvik: Den beste hausten er etter monsun

Denne såg få kome. Et-ter å ha skrive om Island opp og i mente i fleire år, tek Karlsvik denne gon-gen oss med på ei reise austover og til Sikkims-dalen i Himalaya. Det er eit stykke frå matsalar på sjukehus på vestlandet til NATO-basar i Asia, med ein jagarflypilot i ei av hovudrollene. Det fine er at Karlsvik tek med seg mykje av det vare og fine språket inn i det tilsy-nelatande harde verda. «Kryssar tidssone Indian Normal Time. Tidssoner er menneskeskapte. So-nene driv over skjermen. Slik hugsar eg at det er folk der nede. Skjermen er felt av grått, brunt. Like menneskeskapte som landegrenser er tidssoner.»

14

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

Hovudpersonane i Bildøen si nye bok Dagar i august er paret Sofie og Otto. Dei har møtst i vaksen alder og hadde med seg kvar sin unge inn i samlivet. Otto sin son lever eit ledig liv i Australia, Sofie si dotter vart skoten på Utøya. No har det gått nokre år, og livet har på mange må-tar gått vidare. Men i løpet av desse dagane blir det klårt at ikkje alt er i vater. Paret møter ei rad problem. Sonen i Australia melder om rare resultat etter ein medisinsk test, ein storm knuser ei dør på hytta, ein festmiddag endar i skandale, styret i sameiget kuttar ned nokre svære bjørketre, Otto går på trynet i trappa og Sofie slit med eit flåttbit som berre blir verre. Det ballar på seg, dette livet.

Likevel. Om historia om 22. juli er med i ei bok, er det fort at lesinga blir knytt opp til det.

– Ja, eg var redd at det skulle kome i vegen, seier Bildøen.

– Avisene tok sjølvsagt tak i det motivet, men det var venta. Eg var likevel redd for at det skulle stengje vegen for anna lesing.

KolleKtiv sorg– Var det meir av det før? Har du kutta noko?

– Nei, tvert i mot. Fyrst vart det berre ymta om. Målet var å skildre eit Oslo i stillstand, ting har gått i stå, ein melankoli. Byen skulle vere prega av ei hending, utan at det blir sagt rett ut kva hending det er. Men det vart van-skeleg, denne hendinga måtte få meir plass, bli meir konkret. Fyrst freista eg å dikte opp ei hending, men det vart ikkje nok, det vart for lite. Samstundes las eg fleire gode amerikanske bøker om 9/11-åtaket, spesielt The Submission av Amy Waldman. Ho handlar om ei tevling om å byggje eit minnes-merke. Tevlinga blir vunnen av ein muslim, med alt det fører med seg. Ikkje på noko tidspunkt blir det

nemnt akkurat kva minnesmerket skal markere, men alle forstår det likevel. Etterkvart måtte eg spørje meg sjølv om kvifor ikkje eg også gjekk inn i vår katastrofe. Er eg redd? Kva er desse sperrene? Til slutt forstod eg at det einaste som ville fungere, var å bruke denne konkrete hendinga. På same måte som Waldman nemner eg aldri eg Utøya, namnet på gjerningsman-nen er ikkje med, datoen er ikkje med. Det kjendest om ein pietets-full måte å nærme det seg på.

– Du er likevel ganske konkret.– Det var noko som kom til etter

kvart. Eg fekk tilbakemeldingar frå nokre gode lesarar eg brukte un-dervegs om at når eg fyrst skulle ta det med, så måtte det vere meir. Eg måtte skrive skikkeleg om det.

– 22. juli er også ei kollektiv sorg?– Ja, det er ho. Det er ei sorg som

har ete seg inn livet til hovudper-sonane, men også inn i heile byen. Sorga til Sofie er djupt personleg, men det har kome til eit punkt der menneska rundt henne er i ferd med å gå tomme for medkjensle og forståing. Dei andre vil vidare. Det trur eg mange som mister nokon, opplever, og opplever som vanske-leg. Du ser det også i diskusjonen rundt minnesmerket etter det som

LiNTervjueT

Å leve med uro– Eg er glad for to ting. For det fyrste meiner bokmeldarane at eg har greidd å skrive om 22. juli på ein god måte, og for det andre har dei sett at boka eigentleg handlar om noko anna, seier Brit Bildøen.

LBriT BildøeN(f. 1962) er forfattar og for-lagskonsulent. Ho debuterte i 1991 med diktsamlinga Bilde av menn, og har sidan gjeve ut barnebøker, gjendiktingar, ro-manar og essay.

Er aktuell med boka Dagar i august.

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

15

hende på Utøya. Kven er det som eig denne historia, kven er det me skal ta omsyn til?

– Menneska rundt Sofie har likevel tolmod med henne.

– Ja, men det er vel i ferd med å bli nok. Kollegaene hennar kallar henne «Nonna», og seier at ho går rundt med ei opphøgd sorg, og dei må liste seg forsiktig rundt. Det må vere greitt å konfrontere henne, og det er akkurat dette eg skildrar. Ho går i seg sjølv i på slutten av boka og lurer på kva menneske sorga har gjort henne til. Ho har hatt ein klar strategi for å takle det som har hendt, men no ser ho at det kan hende er på tide å finne ein annan veg. Ho gjer seg på ein måte klar til å omgruppere sorga. Dette er ikkje berre hennar sorg, den er kollektiv, og ikkje minst ei parsorg.

speglar KonfliKtar– Og midt i dette kjem kvardagen, med sine større og mindre problem.

–Det er spennande å utsetje eit par som i utgangspunktet er sår-bare, for mange prøvingar i løpet av ein kort periode. Det er noko alle kan oppleve. Dukkar det opp eit problem, så kjem det fort eit par til. Det blir ei slags kjensle av kata-strofe. Samstundes er det slik kvar-dagen er. Noko tek mykje plass, men samstundes tenkjer me på fleire andre ting. Det er denne miksen av trivialitetar og store og eksisten-sielle spørsmål som er kvardagen. Alle desse tinga me tenkjer på i lø-pet i ein dag.

– Var du redd for at det vart for mange av desse små og store tinga? At det kunne distrahere?

– Det har heile tida vore ei vurde-ring kor langt eg skulle gå ned slike spor. Kva skal vere med? Kor mykje? Eg har stundom hatt ei kjensle av at eg har kutta meir enn eg har teke med. Men eg ville spegle konfliktane i samtida. Dette er eit oppegåande par, ho arbeider ved Munch-museet og han arbeider med romfolket. Ho arbeider med estetikken og han med etikken. Slik fekk eg fram skil-naden mellom dei, og konfliktane. Samstundes ville eg at dette skulle vere ei stram bok, som berre var innom desse tinga, sneie problem-stillingar.

– Det er fort å tenkje at mykje av

dette er metaforar. Ein storm, eit flått-bit, bjørketre som blir kutta ned.

– Nja, det kan det vere, men det er også reelt. Desse to bjørkene kan sikkert sjåast på som eit bilete på dei to. Men ho reagerer estetisk, medan Otto ikkje skjønar kvifor ho reagerer så hardt. Det blir også ein måte å syne kor sjølvsentrert ho er blitt. Og kor lite det skal til for at ho tippar over. Og dette med stormen er med for å syne ei reell redsle for framtida, med meir ekstremvêr og endringar i klimaet. Moglegvis er det noko naturalistisk i det, og eg har alltid vore glad i symbolikk. Men denne gongen har eg i alle fall prøvd på å vere meir konkret.

ting endrar seg– Så flåttbitet som berre blir verre, er ikkje berre eit symbolsk bilete på at ho ikkje er heilt i vater?

– Det er også med for å syne kor lite dette paret snakkar saman. Ho gøymer det, og diktar opp løgner om at ho har tinga time hjå ein lækjar. Noko sjølvsagt Otto finn ut at ikkje stemmer. Eg skriv alltid bøkene mine i dialog med minst éi anna bok, i dette tilfellet boka Desperate personar av Paula Fox. Ho kom ut i 1970 og handlar om eit par i Brooklyn som slit med sitt, medan samfunnet rundt dei endrar seg fort. Det er rasekonfliktar, og hippiane er i ferd med å gjere seg gjeldande. Der finst det også eit bit, eit kattebit, som utviklar seg til det verre. Men mest var det uroa boka skildrar, som eg kjende att, og som eg ville bruke. Eg kjenner att denne uroa i Oslo i dag. Korleis vil samfunnet utvikle seg? Klimaendringane er her, nye folk flyttar til byen, andre flyttar ut. Byen endrar seg, og nye og andre konflik-tar dukkar opp.

– Er konflikten i parforholdet ein inngang til å snakke om utviklinga i samfunnet? Eller er skildringa av samfunnet eit verktøy for å skildre eit uroleg samliv?

– Vel. Det er vel meir slik at dei kastar ljos over kvarandre. Det finst ikkje berre ei løysing på desse spørsmåla, det finst fleire. Det gjeld både for samfunnet og i samliva. Men uroa trur eg me berre må leve med.

kjarTaN Hellevekjartan.helleve@nm.no

“ Eg har alltid vore glad i sym-bolikk. Men denne gongen har eg i alle fall prøvd på å vere meir konkret.

Brit Bildøen

Foto

: Kja

rtan

Hel

leve

16

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

Dagen er komen. Litt før klokka åtte er det berre eg som står ved flaggstonga utanfor det gamle he-radshuset. Olav H. Hauge-senteret skal opna den nye basisutstillinga si, og flaggheisinga er fyrste post på programmet. Det står to flaggstenger rett ved det gamle administrasjonsbygget til heradet. I den ein heng flagget til heradet, den andre er naken. Dei tilsette ved senteret og nokre hjelpa-rar frå Nynorsk Kultursentrum hastar inn til eit stabsmøte som skal byrja samstundes. Sola står snart opp. Nokre godt vaksne morgonfuglar, som også har lese at det skal vera offisiell flaggheising, kjem tuslande.

– Eg høyrde han sjefen, Nedland’n, på radio i dag tidleg. Han var flink han, seier ein av pensjo-nistane.

Eit par minutt før tida kjem det ein bil. Nokre karar frå teknisk etat sprett ut, og med kommunal presisjon går flagget til topps presis klokka åtte. I det same kjem sola over åskammen bak, og alt teiknar til å bli ein perfekt dag.

Men det er noko gale med flagget. Stoffet har losna frå snora, det klumpar seg saman.

– Det manglar ein halvmeter, seier ein av pen-sjonistane.

– Kva?, spør ein av karane frå teknisk. – Det manglar ein halvmeter. Det har glidd ned.

– Seier du det?, konstaterer flaggheisaren.Han set seg i bilen og blir borte nokre minutt,

før han kjem attende med nytt flagg. Det fungerer mykje betre. Han har også teke med seg eit nytt heradsflagg, som kjem opp i flaggstonga like ved.

– Dett var dett, seier ein av pensjonistane.

– No kan me gå å ta oss ein kopp kaffi. Det er ikkje mangel på diktarvegar, diktarsen-

ter, diktarbustader eller for så vidt diktarar i dette landet. Men at Olav H. Hauge har fått sitt eige senter, er det få som stussar over. Som Sigmund Løvåsen skulle koma til å seia seinare i sjølve opningstala: Hauge og diktinga hans fortener dei minnesmerka han får. Denne tilsynelatande en-kle fruktbonden frå Ulvik, lengst inne i ein fjord, ein som sleit med både dei eine og det andre, og som ikkje likte å stikka seg fram. Berre for å oppleva relativt seint i livet eit gjennombrot og ei persondyrking så valdsam, at det knapt hadde vore til å bera om han ikkje berre heldt fram med det han var best til; klappa katten, lesa, plukka eple og skriva lyrikk.

Alt medan han levde, kom ideen om å reisa eit monument. Det var ein idé som ikkje fall i god jord hjå Hauge. Heile prosjektet heldt på å stoppa med det, det er vanskeleg å tvinga eit minnes-merke på folk. Men einkvan såg ei løysing. Kva om det ikkje vart eit minnesmerke over mannen, men over diktinga hans? Etter ein liten tenkje-pause gjekk diktaren med på dette, og var den som til slutt valde ut kva dikt som skulle fresast inn i steinen. Den svære steinen kom opp i 1996, to år etter at Hauge døydde.

Hauge og/eller diktinga

Hauge-senteret i Ulvik har fått si endelege form. Opningshøgtida synte kor nær diktaren er vikla saman med diktinga.

LHauge-seNTereT> held til i det gamle heradshuset i Ulvik

> skal spreia kunnskap om og vekkja inter-esse for litteratur generelt og diktinga til Olav H. Hauge spesielt.

> har kulturarrangement og eigne omvisin-gar for grupper

> Nynorsk kultursentrum i Ørsta har drifts-ansvaret for Hauge-senteret

> har fire fast tilsette, Geir Netland er dag-leg leiar.

Personleg: Originale brev frå Bodil Cappelen til Hauge er utstilt. Folkefest: Fleire hundre møtte opp til opningshøgtida (øvst).

Kø: Publikum måtte sleppast inn i puljer.

Utsyn: I fleire av glasa heng det dikt i boksar slik at ein moglegvis kan sjå det same som Hauge gjorde då han skreiv dikta.

17

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

MerkesteinaneEin time etter flaggheising er det klårt for å vitja den andre merkesteinen, grava. Ho ligg oppe på Paradis, og med sola som skin denne dagen, er det ikkje så langt i frå. Det er fleire folk her, no-kre diktarar, vanlege lesarar og Bodil Cappelen. Nokre journalistar frå NRK bed oss om ta eit steg til sida, slik at dei kan få eit reinare bilete. Ottar Grepstad, direktør ved Nynorsk Kultursentrum, er ørlite nervøs. Lars Ove Seljestad skal lesa, men har ikkje dukka opp. I det same parkerer Seljestad bilen på utsida av kyrkjegarden. Han er litt sjuk, og då han såg at det var så mykje folk ved kyrkja nede i sentrum, rekna han straks med at det var der me skulle vera. Det hadde teke nokre minutt å finna ut at det berre var ei samling prestar som skulle vitja kyrkja.

Med Seljestad på plass, kan Grepstad setja i gang.

– Denne dagen er starten på ein merkedag for Olav H. Hauge, seier leiaren i Olav H. Hauge-stiftinga, Randi Skeie og legg ned blomar, og legg til nokre velvalde ord om lyrikk.

– Det har stått her før, dette huset, les Seljestad. Det blir meir personleg ein time seinare. Litt

fleire folk no. Me står ved bautaen, på Almennin-

gen ved kyrkja nede i sentrum. Etter at Grepstad har sagt nokre ord, legg Bodil Cappelen ned ein stor krans på bautaen.

Haugestiftinga og diktaren Seljestad er på grava og hyllar mannen. Den mangeårige sambu-aren Bodil Cappelen legg krans på ein stein som skal hylla diktinga. Ikkje godt å seia kva skiljet går. Det blandar seg i hop. Her nyttar det ikkje med anna enn den historisk-biografiske metoden.

– Det er ei storhending for norsk lyrikk og norsk litteratur generelt, seier Arne Skjerven, mangeårig leiar i Ulvik Mållag, og som også har skrive bok om Hauge. Han var involvert i arbeidet med bautaen, og håpar senteret kan halda fram med om lag same baktanke.

– Eg håpar det blir eit levande senter. Diktinga til Hauge høver godt for alle skuletrinna, og eg håpar det blir ein stad der born og unge kan læra om Hauge, bli interesserte, og dermed halda verket hans i live. Eg håpar det greier å setja det levande språket til Hauge på kartet, seier Skjer-ven medan me ruslar bort etter markeringa ved bautaen.

spleiselagSenteret er mellom dei rimelegaste av dette sla-get, og er eit spleiselag mellom Nynorsk Kultur-

sentrum, ulike instansar i stat og fylkeskommune, og ikkje minst heradet. Då administrasjonen skulle flytta ut frå det gamle heradsbygget nede ved sjøen, eller Promenaden, som det no heiter, fekk lag og enkeltpersonar koma med framlegg om kva bygget skulle innehalda.

– Om det skulle ha vore plass til alle framlegga som kom inn, måtte huset ha vore tre gonger så stort, fortel ordførar Hans Petter Thorbjørnsen.

Det vart likevel klårt at det skulle innehalda noko om Olav H. Hauge. No heiter det at senteret skal «spreia kunnskap om og vekkja interessa for litteratur generelt og Hauge si dikting spesi-elt.» Tankane om eit Hauge-senter kom tidleg på 2000-talet, men det var fyrst då Nynorsk Kultur-sentrum kom med i 2010, at arbeidet skaut fart. Senteret vart opna i 2011, og sidan har ein arbeidd med å få på plass ei permanent utstilling. I fjor haust hang det heile i ein tynn tråd, då Solberg-regjeringa ville kutta 1,5 millionar som var lova av den raudgrøne regjeringa. I regjeringsforhandlin-gane fekk Venstre likevel pengane på plass att, og utstillinga var sikra.

– Eg hugsar framleis den gongen Ottar Grep-stad kom på eit heradsstyremøte der me disku-terte saka. Han snakka om at det var viktig at det var kvalitet i alle ledd, og at det var viktig at me

Hauge og/eller diktinga Utsyn: I fleire av glasa heng det dikt i boksar slik at ein moglegvis kan sjå det same som Hauge gjorde då han skreiv dikta.

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

ikkje hadde dårleg tid. Undervegs meinte nok mange i Ulvik og andre som har vore involverte i arbeidet, at det gjekk seint. Men når me no ser kor bra senteret og utstillinga har vorte, så er eg glad for at me tok oss tid til å gjera det skikkeleg, seier ordføraren.

Magisk Musikalsk opningDet har vorte ettermiddag, og den offisielle op-ninga er i gang. Ordføraren fortel om arbeidet frå ei stor scene utanfor senteret, om lag der flagg-heisinga fann stad om morgonen. Scena har ikkje noko bakteppe, så alle på scena får fjorden som bakteppe. Ein solbada vakker fjord, som er litt vanskeleg å sjå, då haustsola treffer oss meir el-ler mindre rett i augo. Dei på fremste rada har alt teke av seg dressjakka.

Om lag hundre og femti klappstolar er sette opp, dei andre hundre og femti må stå. Skodespe-lar Anderz Eide kjem inn i ein robåt, les høgt med hjelp av ein trådlaus mikrofon. Det er magiske musikalske innslag av Benedicte Maurseth og vokalist Åsne Valland Nordli, det er helsingar frå fylkesordførar Mona Hellesnes og prolog av Einar Økland. Det heile er bunde saman med stø hand av Ruth Lillegraven. Litt bak scena, men samstun-des nær nok til at det kan høyrast, nyttar NRK

Hordaland høvet til å gjera nokre intervju. Det er her Sigmund Løvåsen, i kraft av å vera

formann i Den Norske Forfattarforeininga, opnar utstillinga og seier at Hauge verkeleg fortener det.

– Olav H. Hauge samla eit stort bibliotek med litteratur frå heile verda, frå heile litteraturhisto-ria, han lærte seg andre språk og gjorde skattane tilgjengelege for oss mindre språkkunnige. Han gjekk med glød inn i det gamle, og med same interesse inn i det nye og eksperimentelle. Og på denne grunnmuren av røynsle frå eige liv og lit-teratur han hadde lese, skreiv Hauge verdslyrikk med godt rotfeste i det heilt lokale her i Ulvik. Hauge-senteret ser ut til å villa utvikla seg i Hau-ges ånd: Med ope blikk og ei hand retta ut mot all verdas poesi, medan andre handa er planta i Ulvik-jord og Hauges forfattarskap, seier Løvåsen.

sMå roM fulle av detaljarEtter dei mest prominente gjestene har fått kika på utstillinga i fred, får endeleg alle som vil, koma inn. Det blir fort fullt, og folk må sleppast inn i puljar. Huset er ikkje bygd til dette, det er utstil-linga som er bygd til huset. Dei gamle kontora til heradsadministrasjonen er vortne til ei saumlaus utstilling.

Lukta frå eplekassane som er plasserte rundt

i huset, slår i mot oss. I fyrste etasje blir me møtte av ein liten ein butikk med resepsjon. Ein portal fører oss inn i dei tre utstillingsromma. I utgangs-punktet er utstillinga delt opp i fire tema; hand-verkaren, diktaren, lesaren og skrivaren. Men handverkaren og diktaren deler sjølvsagt rom, då det er vanskeleg å skilja dei to gjerningane til Hauge.

Av di romma er små, er også utstillinga full av detaljar. «Store opplevingar på små flater» som senteret sjølv seier. Du kan slå nummeret til

18

Presis: Flagget kom opp samstundes med sola.

Lyrikkboksar: Små boksar, nokre med lyd, med ulike typar lyrikk. Nøgd: Bodil Cappelen kosa seg med opninga (øvst).Kaffi og kaker: Ulvik Bygdekvinnelag serverte heimebakst og importert kaffi.

Hauge på ein gamal telefon og høyra han lesa eit vers. Skrur du på den gamle radioen, kan du få inn lyrikk frå mange delar av verda. Det er små boksar å kika inn i, det er skjermar å trykkja på, informasjonen er spreidd jamt utover. Det er nok å kika på. Det er mest som ei lita skattejakt.

Slik er også lyrikkrommet oppe, eller Lyrikk-biblioteket som det heiter. Her kan ein opna små kister, og læra meir om ulike typar lyrikk, frå amerikansk rap til sonettar. Oppe er det ein verkstad, der store og små kan leika seg med ord,

bokstavar og skrivemaskiner og gjerne laga sin eigen lyrikk.

ikkje eit MausoleuM Ein stad i utstillinga mister eg litt Hauge av syne, som nok er meininga. Særleg i andreetasjen er det mindre av han. No har rett nok boksamlinga hans fått plass der, innelåst i eit skåp med glasdører. Mangfaldet slår i mot ein. Men likevel. Det er lite personlege gjenstandar i utstillinga, sjølv om dei som er der, er verkeleg personlege. Ein bunke originalbrev frå Bodil Cappelen ligg under ein glasmonter. Glimt frå dagbøker. Å skilja mannen og skrivinga er vanskeleg når dagbøkene kan kallast eit av hovudverka.

– Me var opptekne av at det ikkje skulle bli noko mausoleum over Hauge som person, men meir ei innføring i arbeidet hans, fortel dagleg leiar Geir Netland.

– Det er ein del ting frå huset hans her, og ikkje minst har me fått låna mykje frå Bodil Cappelen privat. Samstundes har det vore frigjerande ikkje å måtta halda seg til ein diktarbustad. Her har me kunne forma utstillinga akkurat slik me ville. Berre å ha med gjenstandar frå livet hans ville ha gjort dette huset til eit museum, meir enn eit senter.

Han fortel at i løpet av dei atten månadene han har vore tilsett, har arbeidet dreidd seg om korleis dei skulle utforma og spissa bodskapen i utstil-linga. No tykkjer han at dei har fått til ei variert og rik utstilling, trass i at plassen har vore avgrensa.

– Ambisjonen vår er at dette skal bli eit le-vande senter der det hender mykje. Det er sjølv-sagt ein stad der ein kan læra om Olav H. Hauge, men me ynskjer også at huset skal bli fullt av aktivitetar, at folk skal høyra om huset på grunn av det som skjer her i tillegg til den vanlege utstil-linga. Det kan vera høgtlesingar, konsertar, fram-syningar eller møte. Me håpar at programmet vårt skal bli så spanande at det er grunn nok til å leggja turen til Ulvik, seier Netland.

Han må vidare, ting må ordnast og stadig nye folk kjem inn. Ute kosar folk seg med kaffi og ka-ker som Bygdekvinnelaget sel.

Nokre timar seinare ser eg nokon tek ned flagget. Truleg same mannen heiste det om mor-gonen. Han var ikkje så oppteken av korkje lyrikk eller for så vidt Hauge, men forstod at andre er det, og han meinte det var bra at det hende noko i bygda.

– Og eg tykkjer det har blitt eit flott senter.

kjarTaN Hellevekjartan.helleve@nm.no N

or

sk T

ideN

d 4

–20

14

19

Detaljar: Dagleg leiar Geir Netland syner fram utstillinga. Her frå diktar/handverkar-rommet.

Markering2: Lars Ove Seljestad les dikt ved grava (øvst).Liv: Bra med folk i butikkområdet.

Rikdom: Mykje å sjå på i utstillinga. Alle foto: Kjartan Helleve

Markering1: Ottar Grepstad og Bodil Cappelen ved bautaen over diktinga til Hauge (under).

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

20

I 1967 kom det ut ei lita bok med mjuke permar på Samla-

get. Boka var ikkje utstyrt med forfattarnamn på omslaget, og framsideillustrasjonen var av det enklare slaget: Åtte piler ut frå eit sentrum der nokon hadde plassert ein prestekrage (av alle ting). Namnet på boka gjorde heller lite for å pirre lesaren: Li-kevel er Målreising 1967 noko av det viktigare som er kome ut av mållitteratur.

Etter eit tiår der intern strid og tilbakegang hadde do-

minert målrørsla, sette styret i Noregs Mållag i 1966 ned ei nemnd som skulle greie ut tilhøvet mellom målsak og sam-funn, og særleg sjå på dei store strukturendringane som var i ferd med å utspele seg framfor auga på alle målfolk: Sentrali-sering, medlemskap i EF, den engelskspråklege kulturinva-sjonen og sjølvsagt spørsmåla om samnorsk og vår heimlege målstrid. Ryktet skal ha det til at lite blei gjort før nemndsleiaren, 29-åringen Berge Furre, sperra nemnda si inne på ei hytte på Hadeland i ei veke. Resultatet blei ei bok som fornya, forenkla og forbetra målstriden, for å låne eit slagord frå dagens re-gjering.

Sjølv om folk som Sigmund Skard allereie var i godt

driv med å analysere dei store samfunnsendringane med målbrillene på, blei Målreising 1967 viktig på ein annan måte: Fordi heile poenget var å drive fram ein debatt om korleis organisasjonen Noregs Mållag skulle forstå – og påverke – si eiga samtid, fekk den vesle, oransje boka større organi-satoriske konsekvensar enn anna tankeverksemd frå same epoke. Det kan likevel sjå ut til at ein oppdaga trugsmåla i sei-naste laget.

I 1957 var det 680 heradskom-munar, 64 bykommunar og

attpåtil ein og annan ladestad. Femten år seinare var talet nes-ten halvert, utan at det ser ut til at målrørsla på noko tidspunkt engasjerte seg særleg sterkt i arbeidet med (eller kanskje mot) kommunesamanslåingar. Schei-nemnda fór med hard hand over landet, og mange nynorskkommunar forsvann inn i bykommunane dei grensa til. Nynorskkommunar rundt til dømes Bergen og Haugesund blei effektivt integrerte i byen, og innbyggjarane blei etter kvart språkleg assimilerte inn med fleirtalet.

Kanskje gjorde målrørsla ein stor tabbe her. Men kanskje

gjorde dei noko rett òg: Når dei fyrst oppdaga kva som var i ferd med å skje, laga dei seg ein vegg-til-vegg-analyse av stoda. I staden for å sjå kommunere-forma som den store skurken, såg dei korleis reforma ikkje var noko anna enn eit uttrykk for den sentraliseringa som uansett fann stad. Den gode analysen blei følgt av lure tiltak, og kamp-sakene blei rulla ut på rekkje og rad: Distriktshøgskular, kamp mot EF-medlemskap, ny mållov, distriktskontor i NRK, lærebøker på nynorsk. Og målrørsla vann. Igjen og igjen. Sjølv om talet på nynorskbrukarar heldt fram med å gå ned, bygde målrørsla eit betre fundament for dei som faktisk ønskte å halde på nynor-sken. Og det er jo ein god del.

Ein kan spørje seg om Noregs Mållag gjekk for langt i lobby-

istisk retning. I 2006 feira målla-get hundreårsjubileum. Nynorsk pressekontor nytta høvet til å intervjue Einar Økland om jubi-lanten. Han peika på ei viktig ut-fordring for mållaget: «Historisk sett har Mållaget vore umåteleg viktig som lobbyist i høve til statsadministrasjonen. Men det har ført til at Noregs Mållag st

ygt?

Sto

rt o

g

Korleis målrørsla kan møte kommunereforma. Eller: Kva vi lærte av Berge Furre

LkommuNereforma

LkommuNepropo-sisjoNeN 2015Frå Kommunal- og modernise-ringsdepartementet

Fremja i statsråd 14.05.2014

Ligg no til handsaming i kom-munal- og forvaltningskomiteen

Saksordførar er Helge André Njåstad (FrP)

Frist for innstilling: 12.06.2014

Illustrasjon: Distriktssenteret

Froland

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

21

har ei litt for sterk tru på at ein kan regulere landet gjennom lover og reglar i det offentlege, og så har ein forsømt tilsvarande mange andre teigar», meinte heidersmannen Øk-land. Det kan vere noko i det, men det er ikkje tvil om at arbeidsdelinga har vore viktig. Frå mi eiga tid som leiar av Norsk Målungdom kan eg hugse debattar om sidemål, der eg stadig blei møtt med argumentet om at «Are Kalvø har gjort meir for nynorsken enn Noregs Mållag nokon sinne kjem til å gjere» (som om det skulle vere eit argument for å leggje ned sidemålsordninga). Eg vil likevel driste meg til påstanden om at denne fordelinga har noko for seg: Are Kalvø skriv satire, Noregs Mållag skriv høyringssvar. Det er ik-kje anna enn Ricardos lov om kom-parative fortrinn, dette.

Desse erfaringane er kanskje banale, men dei er viktige å ta

med seg også i arbeidet med kom-munereforma: Noregs Mållag må ha ein analyse av heile samfunnet (eller i alle fall delar av det), ein må finne ut kva ein er best på (og så gjere det), og ein må sjå at alt ikkje alt kan ord-nast med ein lovtekst (men at det likevel er ein god start).

Den sitjande regjeringa syslar for tida med å setje ut i live ei

større kommunereform, der målet

er større og sterkare (eller «meir ro-buste», huttetu) kommunar. Denne prosessen er støtta av eit fleirtal i folket, i følgje ei undersøking utført for Bergens Tidende: 52 prosent er for kommunesamanslåingar, og berre 27 prosent er negative. Heller ikkje Noregs Mållag går i mot re-forma, landsmøtevedtaket frå 2014 avgrensar seg til å «åtvara mot kom-munesamanslåingar som avgrensar nynorsk administrasjonsmål».

Saman med jusprofessor Kåre Lil-leholt arbeider eg for tida med

ein rapport om korleis ei kommu-nereform vil slå ut for nynorsken. Det er framleis litt tidleg å seie noko særleg om dei eksakte konsekven-sane – vi veit jo ikkje kva kommunar som faktisk endar opp med å slå seg saman eller kva nye oppgåver kom-munane skal få.

Men vi veit dette: Nynorsken treng eit sterkt, formelt vern

i lovverket. Ei lov åleine er ikkje nok, men det er ein start. Og mål-lova frå 1980 er skreddarsydd for å tilby dette vernet. Til dømes skal offentlege etatar med eit regionalt arbeidsområde nytte fleirtalsmålet i regionen, målt etter kommunale språkvedtak. Slik endar Hordaland opp med å vere ein nynorskspråk-leg fylkeskommune, fordi fleirtalet av kommunane har nynorsk som

tenestemål, sjølv om eit fleirtal av innbyggjarane til vanleg nyttar bokmål. Ei storstilt samanslåing av folkefattige kommunar kan med andre ord få store konsekvensar for nynorsken – konsekvensar det er lite truleg at nokon eigentleg har sett føre seg (og langt mindre ønskt seg). Dette kan gje store kon-sekvensar for alt frå helseføretak via flyplassar til vinmonopol, og målrørsla bør ha eit svar på korleis det skal møtast.

Slik held ein fram: I folkebiblio-teklova er det slått fast at kvar

kommune skal ha minst eitt biblio-tek. Om talet på kommunar går frå 428 til 100, er det mange bibliotek som må pakke saman. Kva vil det eigentleg ha å seie for nynorsken om bibliotekarane forsvinn sa-man med kommunegrensene? Den typiske lokalavisstrukturen i Noreg er slik at avisene i same område ofte har same eigar. Kva skjer den dagen Amedia, Polaris Media, Schibstedt eller nokon andre oppdagar at dei sit med to-tre lokalaviser i éin og same kommune? Stadig fleire nynorsk-kommunar går over til å undervise vaksne innvandrarar på nynorsk i staden for bokmål. Kan det halde fram dersom kommunen blir ein del av ein større kommune med bokmålsfleirtal?

Sannsynlegvis vil mange fleire nynorskbrukarar etter denne

reforma bu i ein kommune som har bokmålsfleirtal. Då bør det helst ik-kje gå som i Åsane, der nynorsken gradvis har forsvunne etter at kom-munen blei ein del av Bergen – sjølv om det sjølvsagt er fleire grunnar enn kommunesamanslåinga til at nynorsken er under press rundt ein storby. Det må vere eit statleg an-svar å ta vare på språka våre, og det bør stillast heilt klare vilkår for kva ansvar ein kommune har når det gjeld å leggje til rette for nynorsk-brukarane, og alle som i dag kom-muniserer med det offentlege på nynorsk, bør få halde fram med det.

Det finst alltid dei som uroar seg for framtida til nynorsken.

Under striden om norskfaget ut-talte dåverande kunnskapsminister Kristin Halvorsen at «vi må ta denne diskusjonen skikkeleg no, elles kjem det til å gå ti- tjue år, og så er nynorsk borte som skriftspråk i Noreg». Men målrørsla bør ikkje bruke kreftene på å uroe seg – det finst nok av andre som tek seg av slikt. I staden bør ein skride til verket med trua på at dei gode argumenta vinn debatten (men at det ikkje skader å drive litt lobby-isme på bakrommet for å vere på den sikre sida).

jeNs kihl

Korleis målrørsla kan møte kommunereforma. Eller: Kva vi lærte av Berge Furre

Froland Åmli Bygland

22

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

Ein heim for heimlause

Regnet tromma på taket, det var kaldt og mørkt ute, og på ein høy-dunge i den tomme stova på La-bråten låg Hulda Garborg og Marta

Steinsvik og prøvde å sove. Mellom seg hadde dei den seks månader gamle Steinar Steinsvik. Det var den første natta på Labrå-ten, det var starten på Askerkrets-prosjek-tet, det var ei vending i norsk kulturhistorie. Og det var kaldt, kaotisk og dårleg planlagt.

Tre ektepar hadde saman funne denne plassen. Hulda og Arne Garborg, Marta og Ras-mus Steinsvik og Karen og Ivar Mortensson. Dei hadde eit fellesprosjekt i den fire år gamle landsdekkande avisa Den 17de Mai; dei hadde no valt å kjøpe seg gard saman. Men dei var framleis usikre på om dei hadde valt rett.

Hulda Garborg var komen først til La-bråten for å gjere i stand. Men flyttelasset var blitt forseinka, og då Marta og Rasmus Steinsvik og Ivar Mortensson kom dyvåte til Labråten i nitida om kvelden, hadde ho måtta improvisere saman eit slags måltid, utan særleg kjøkkenreiskapar og møblar. Pølser, poteter og kaffi var alt ho hadde å by dei, før dei måtte leite opp nokre soveplas-sar. Son hennar, den snart ti år gamle guten som heitte Arne Garborg etter faren, jamvel Arne Olaus Fjørtoft Garborg etter farens idol, men som alle berre kalla Tuften, låg i løa. Der sov han i lag med dei vaksne mann-folka, Rasmus Steinsvik og Ivar Mortensson.

Arne Garborg heldt seg unna, som han alltid gjorde når noko var litt ugreitt. Han budde inntil vidare i hytta på Kolbotn, som Garborg-familien enno eigde, og der dei hadde budd i nesten ti år. Han hadde ik-kje eingong bestemt seg for om han ville bli med på dette prosjektet. Hulda og Arne Garborg hadde i årevis forhandla om kvar dei skulle busetje seg. Hennar jobb var å foreslå, hans var å avslå.

Dei hadde sett på mange hus og gardar, men denne hadde alt dei var ute etter. Gar-den hadde eit våningshus i to etasjar og eit mindre hus, Rødhuset, på den andre sida av tunet. Det var uthusbygning til dyr, både hage og teig, og ved ein bekk i utkanten av hagen låg eit lite bryggarhus som blei brukt til kledevask. Ein kunne lett sjå for seg korleis tre familiar kunne dele eigedomen, men eitt av para måtte bygge nytt hus. To-talt var bruket på om lag 30 mål.

Hulda Garborg likte plassen, men han-delen måtte avgjerast straks, dei hadde ikkje tid til å vente på meininga til Arne Garborg. Rasmus Steinsvik lånte derfor pengar og kjøpte Labråten åleine, den 13. september 1897, for 14 000 kroner, av det 7200 kontant og resten i avdrag over fem år til fem prosent rente. Med handelen følgde to kyr, reiskapar, ein gamal frukthage og ei grønsakavling.

Hulda Garborg teikna ein leigeavtale med han. Så fekk dei semjast om korleis dei skulle dele opp eigedomen om alle likte plassen. Rasmus Steinsvik lét Arne Garborg få all makt og full fridom. «Men avtalen er, at likar du deg, kan du gaa inn i handelen paa kva maate du vil, anten faa eit stykke jord og hus, elder det heile, elder kos du vil,» skreiv Rasmus Steinsvik til Arne Garborg. «Eg for min part kan trivast noko so nær kvar det skal vera, so um du skulde like deg, og me ikkje vart forlikt um ei utskifting, elder det skulde vise seg at utskifting ikkje gjekk an, – so kan du i det høve faa taka heile garden paa dei same vilkaar som eg no hev gjenge inn for han. Eg kunne i sofall finne ein annan stad.»

Det var på høg tid den vesle familien Garborg fann seg ein fast heim. Då dei gifta seg, flytta dei til Kolbotn på Tynset, til ei kald, lita hytte. Det siste året hadde dei

leigd seg ein gard i Stokke i Vestfold. No var ho blitt 35 år, han 46 og Tuften snart 10. Dei ville ikkje bu i Kristiania, helst ville dei bu ein plass der Tuften kunne vekse opp som ein landsmålssnakkande bygdegut. Spørsmålet om kvar dei skulle bu, var eit spørsmål om kven dei skulle vere. Dei var frontfigurar i ein kulturkamp for landsmål og styrking av tradisjonell norsk bygde-kultur; om dei gjorde sonen til ein vanleg Kristiania-gut, sveik dei han. Trudde dei. Like før dei valde Asker, hadde Hulda Gar-borg vore innom tanken at Voss måtte vere staden. «Det skal være saa ualmindelig god Luft og godt Maal og frugtbart som i Edens Have,» skreiv ho til mannen. «Saa kunde vi ha ei Ku og Gutten fikk Maal og vi alle det bedste Vinterklima i Norge.»

Arne Garborg hadde i 1877 lansert to-nasjonslæra si, ideen om at det norske

folket bestod av to nasjonar, ein dansk-norsk og ein norsk-norsk. Dei kunne derfor ikkje bu i dansk-norske Kristiania. Men var Asker noko betre enn Kristiania? Om sonen hans blei Asker-gut, ville han like fullt snakke austlandsk og bli ein del av den dansk-norske nasjonen. «At min egen Søn voxer op uden at kunne tale sin Fars Maal, blir mig til et slags Varsel: der gaar han som en levende Desavouering av hele mit Stræv, og en Spaadom om, hvordan det i Virkelig-heden skal gaa med alt dette gilde jeg har drømt om,» skreiv Arne Garborg skeptisk til Hulda Garborg då han første gongen høyrde om Labråten.

Hulda Garborg var lojal og leita etter løysingar. Arne Garborg blei straks meir optimistisk då Hulda Garborg fortalde at ho hadde skaffa ei tenestejente frå Hardanger. Om tenestejenta kunne snakke harding, Rasmus Steinsvik sunnmørsk og Arne sjølv

Midt i Asker skulle dei lage ein Edens hage for det nye Noreg, dei ville gje nordmennene heimkjensle for sitt eige land. Men starten vart tung for Askerkretsen.

LLabråTeN

Utdrag frå Alfred Fidjestøl: Frå Asker til Eden. Historia om Asker- kretsen 1897-1924

“ Jeg rækker ikke mer end at koge og vaske op.

Hulda Garborg

Labråten-tunet cirka 1900. Foto: Akershusmuseet

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

23

Ein heim for heimlause

hagen for 600 kroner. Berre innlagt vatn skulle dei få for halve prisen. Den tidle-gare eigaren Erik Thoresen hadde panelt hovudhuset og gjeve det sveitserpreg med sveitserdekor på verandaen mot tunet. Det var måla i lyse fargar, men Hulda Garborg tenkte alt no på korleis ho skulle fornorske huset, fjerne sveitserpreget og måle det om; gjere det okergult med saftiggrøne lister.

Familiane Steinsvik og Garborg prøvde å finne ut av det praktiske på Labråten.

Steinsvik ville helst skilje ut ei tomt å selje for å skaffe pengar å bygge hus for, men dei var på utrygg grunn; «ingen av oss hev Greie paa korleis me skal greia det med desse Bankheftingar og alt det». Rasmus og Marta Steinsvik ville bygge seg eit hus nedst på eigedomen, i Veslelia. Dei vurderte å kjøpe eit ferdighus og hadde fått tilbod om eit hus for éin familie, med uthusbygg, stall og kjerrehus, ferdig opsett for 5000 kroner. Ivar og Karen Mortensson fekk Rødhuset og halvparten av det gamle inntunet på La-bråten og halvparten av hagen, Ivar-jordet, som det sidan kom til å heite. Men dei heldt seg framleis på Einabu, inntil vidare stod Rødhuset tomt.

Det var mange val og mykje å halde styr på og godt at snøen la seg kvit over hage og åker. Men utpå vinteren viste det seg at dei hadde lagt av for lite fôr til kyrne. Dei åt mykje meir enn Rasmus Steinsvik hadde rekna ut, dei måtte slakte kalven alt til jul og blei letta då dei fekk tilbod frå ein som ville kjøpe begge kyrne i februar 1898. Det var stussleg med dette tomme fjøset midt på vinteren, syntest dei. Men dei eigna seg dårleg til dyrehald. Det skulle vise seg van-skeleg nok å halde styr på hagen.

aLfred fidjesTøL

sitt gamle jærmål, kunne det kanskje i sum bli mange nok landsmålsnære dialektar omkring Tuften til at austlendingen i han blei trykt ned. Hulda Garborg lokka dessu-tan mannen med Rødhuset, det vesle huset på den andre sida av tunet, der ho ville innreie skrivestove til han: «Den indret-ter jeg altsaa for dig; om du skulle komme indover.»

Dette var meir enn eit kollektiv og eit kretsprosjekt; det var eit omsorgs- og red-ningsprosjekt for den største forfattaren landsmålet hadde fostra. Det var ein freist-nad på å finne ein plass der den heimlause mannen kunne skape seg ein heim. Der dei alle kunne dyrke jord og ord, saman og åleine, vere nær byen og langt frå byen, gjere seg sjølve sentrale og perifere, lage ein heim for tre små familiar, mens dei ar-beidde for å gje nordmennene heimkjensle for sitt eige land. Midt i Asker skulle dei lage ein Edens hage for det nye Noreg.

Dei vakna til klart vêr den første mor-gonen på Labråten. Dei kunne tørke

kleda, rydde og vaske og kome i gang. Ivar og Karen Mortensson utsette førebels å flytte til Labråten og drog heim til Einabu, farsgarden hans i Alvdal i Hedmark. Den 33 år gamle Rasmus Steinsvik var redaktør i avisa Den 17de Mai og drog på jobben kvar morgon klokka sju, sat dei fem kvartera på toget frå Hvalstad til Vestbanestasjonen, skreiv og redigerte heile dagen, tok toget attende og var sjeldan heime før 21–22. Den 20 år gamle Marta Steinsvik var opptatt med det vesle gutebarnet. Tuften fann seg heldigvis raskt til rette i hus og hage, klatra i epletrea og utforska Hvalstad-dalen, mens Hulda Garborg noko motvillig måtte freiste å drive den kollektive heimen åleine desse første vekene. Ingen av dei hadde fått fatt i

tenestefolk enno; «jeg rækker ikke mer end at koge og vaske op,» klaga ho.

Hvalstad var ei grend i vekst. Toglinja mellom Kristiania og Drammen hadde opna i 1872, tre stasjonar var etablerte innan Asker kommunes grenser, mellom dei Hvalstad stasjon. Stasjonsetableringa hadde straks utløyst tilflytting og utbyg-ging. Hvalstad blei meir folkerikt og meir av ei eiga grend innanfor Asker. Det var land-leg og sentralt på same tid. Når medlem-mene av Askerkretsen skulle handle, kunne dei gå den korte vegen ned til Lille Hvalstad og landhandlaren Ditlif Hvalstad.

Dei blei samde om at Steinsvikane skulle ta dei to kyrne og kalven og jorda. Familien Garborg skulle ha potetåkeren og hovudhu-set – om Arne Garborg ville. «Du kan faa det ganske som du vil,» forsikra Hulda Garborg framleis mannen. Den første tida skulle begge familiane bu saman i dette huset.

Då Arne Garborg endeleg kom, i byrjinga av oktober, var han sterkt ambivalent til plassen og prosjektet. «Aaja; ikkje verst,» konstaterte han i brev til Ivar Mortensson. Før han ramsa opp alt han ikkje kunne like. Husa var dårleg bygde: «Forunderlegt som Folk i denne Tid hev gløymt den Kunsten aa byggja.» Det lokale talemålet var fælt: «Slik er det altso ‘Fremtidens Norge’ skal tale.» Og utsikta frå hagen var fin, men feil: Det var i tillegg til fjordgløtten mogleg å sjå innover mot Kristiania, «denne fæle Byen for augo fraa Morgo til Kveld».

Garborg sette likevel straks i gang å ta opp poteter, dei var bønder no, natta til den 5. oktober var det frost, dei fekk det travelt. Ein rørleggar såg på korleis dei kunne få innlagt vatn, og meinte dei kunne trekke ein leidning frå bekken, om naboane ak-septerte det. Han kunne lage røyrsystem for innlagt vatn og vatningsanlegg for

Alfred Fidjestøl

“ Hulda og Arne Garborg hadde i årevis forhandla om kvar dei skulle busetje seg. Hennar jobb var å foreslå, hans var å avslå.

“ For-underlegt som Folk i denne Tid hev gløymt den Kunsten aa byggja.

Arne Garborg

Foto: Sean Hayford O’Leary /CC

24

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

– Du halling, du halling no må du eta mykje graut. Med honning, med honning så blir du stor og staut, syng stølsbuarane i kor.

Språkleg omveltingEin skulle ikkje tru det, men dei fær-raste rundt bordet pratar halling til van-leg. No er det e og ikkje, på alle saman. 12 ungar i alderen 8-12 år har samla seg på det som truleg er verdas første dialekt-leir på Krosstølane i Hallingdal.

Opplæring i stølsliv vert kombi-nert med intensiv dialektøving. Elek-triske morodingsar er bytta ut med dialektpermar. Dei som utmerkar seg med god dialektbruk, får premie.

– Me har aldri høyrt om det før, så det er noko me har funne på, forklarar Sønnev Skrede i Hemsedal Mållag, som tok initiativ til leiren.

Dei unge hallingdølane har fått eit oppdrag. Klarar dei å lage til sa-man tolv stev i laupet av leiren, skal stølseigar og dialektleirleiar Tori Snerte fortelje den skumle historia om den blå mannen – ei sann histo-rie som ho ikkje har fortalt på åtte år, sidan ho vert så redd sjølv.

Grupper på to og to framfører hallingstev, om Harry Potter, om forelsking, om myggstikk og om alt

som er godt – eller gøtt, som dei ret-tar seg sjølv til.

Lærarane rettar ikkje på gram-matikk og inkonsekvens. Men om nokon gløymer seg, lagar dei snak-keteikn med handa.

lærarane lærerSystrene Amelia (12) og Elvira Gomez Snerte (9) pratar bokmål til vanleg.

I yngstemann sin klasse snakkar ingen halling, medan det er nokre få i klassen til Amelia.

Jentene er døtrer av dialektlærar Tori, som eigentleg pratar ei nord-norsk dialekt. No har ho slått om til halling, i likheit med deltakarane.

Det same gjeld leirleiar Sønnev, som snakkar ei bokmålsnær dialekt til vanleg, sjølv om ho er oppvaksen i området. Det har ho til felles med fleire av ungane. For sjølv om alle borna har ein eller to foreldre som pratar halling, snakkar dei fleste bokmål på skulen.

Begge lærarane er tilknytte Kul-turskulen.

velar med tøluPå dagtid er det halling, men seint på natt kan ei høyre ei stemme frå hemsen på stølsbua. Det er aust-

norsk. Når ho vaknar rett etterpå, er det attende til halling.

Flugene og stølen vaknar tidleg. Ungane er delte inn i ei fjøsgruppe, ei dyrestellgruppe og ei innegruppe, som steikjer kvikaku på ei diger takke i kokhuset. Etter dagens plik-ter er det bisk – frukost.

Kvar dag kjem ein dialektlærar for å leia ein aktivitet og læra bort ord og uttrykk knytt til det. Dagen i førevegen har dei lært om tradisjo-nelle kvinnehandverk, som søming. I dag er det tølu – eller reiskapar, som står på planen.

Bonden Anders Olav Vøllo gjekk sjølv på skulen i området på 60-ta-let. Då var det mindre tilflytting og alle snakka halling, sjølv om det

hende at dei som hadde ei mor «ne-rante frå meir urbane strok», prata litt finare.

Ein far, som gjekk på skulen i Hemsedal på 80-talet fortel at det den gong berre var kring 30 prosent av ungdommen som tala bokmål. No går dottera hans i ein klasse der ingen pratar halling. Sjølv er dottera Signe tospråkleg og pratar halling heime og bokmål på skulen.

– Eg tykkjer det er flott og tærigt at de er her oppe og lærar om hal-ling, seier den lokale velaren – repa-ratøren – til ungane.

lett å gløyme SegMora til Ingvil Intelhus Markegård (9) frå Hemsedal vil at dottera skal

Dialektbobla på stølenBerre eit fåtal av unge hallingdølar pratar halling. På verdas fyr-ste dialektleir får dei intens dialekttrening i fire dagar.

LTalemål

Øvst: Ingvil har kjølt seg ned i dusjen, medan Elvira og Eilev ventar på tur etter Amelia.

Over: Ingrid Kristine (9) har full kontroll på Gråen, som berre skjønar hal-ling.

Til høgre: Stina Flaget (10) frå Gol med dialekt-

permen i fanget.

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

25

verte stolt av dialekta si og staden ho kjem frå, men forventar ikkje at ho skal kome heim med hallingdia-lekt.

Ingvild snakkar bokmål både heime og ute, men har bestemt seg for å prøve å snakke litt meir hal-lingdøl, som e istadenfor jeg.

– Småorda kjem naturleg, men eg brukar ikkje slike spesialord. Som når nokon skal sende meg kniven, då spør eg ikkje om dei kan sende meg jonji, seier Ingvild.

Men det hender likevel at ho gløymer seg litt, for det er annleis å snakke halling.

– Nokre starta å øve lenge før lei-ren, avslører ho.

ForSvinnande dialekt– Det finst nesten ikkje hallingdialekt igjen, seier Sønnev, som forklarar at det er noko av bakgrunnen for leiren.

Nokre av deltakarane, hovud-sakleg dei frå Gol, pratar halling på skulen. Tord Torsteinsud (8) frå Ål, er ein av desse sjeldne hallingsnak-kande borna.

– Kor mange er det eigentleg i klassa di som pratar halling?

–Det er e. Og me er 17, svarar han enkelt.

Gardsguten har god peiling på reiskapane som vert synt fram.

– Dei er mykje flinkare enn eg hadde trudd. Dei har jo høyrt det mykje opp igjennom, så mykje ligg nok latent, seier leirleiar Tori, som ikkje trur at dialekta vil døy ut.

– FaneFlukt Frå dialektKjell Snerte, leiar i Buskerud Mållag, meiner at leiren kan læra ungane at dialekt er eit heilt alminneleg språk dei kan prate om dei vil. Han er meir uroa for hallingen enn dottera Tori.

– Som prognosane ser ut fram-over, er det ikkje så veldig lang tid før dialekta vil forsvinne, seier han på telefon til Framtida.no.

Situasjonen er uoversiktleg, men det er ingen tvil om at det har vore dramatisk nedgang for halling-dialekta frå foreldregenerasjonen til den oppveksande garde. Stadig fleire grender, bygder og skular vert heilt eller tilnærma dialektfri, for-klarar Snerte.

– Blant dei unge er det ei fa-neflukt frå dialekt. Det er veldig vanskeleg for dei som vil nytta dialekt, fordi dei vert så få. Det har ikkje vore trendy, trass i at dialekt er populært i mellom anna visekultu-

ren, seier Kjell Snerte, som nemner døme som Hellbillies og Stein Torleif Bjella.

Men desse heltane er ikkje nok til å fenge dei yngste.

– Det har gått feil veg ganske lenge, men verken skulen eller bar-nehagane har sett på det som si sak. Skriftspråk og talemål har vore eit ikkje-spørsmål i politikken, eit tabu nærast. Folk er redde for å trø no-kon på tærne, seier mållagsleiaren, som etterlyser meir medvit rundt hallingen.

Tilflytting får mykje av skulda. Han ser nynorskstoda i området i samanheng med situasjonen for dialekta. For eitt år sidan starta Buskerud Mållag opp det treårige prosjektet Hått halling, for å arbeide opp mot skular og ungdom.

Eit lyspunkt er likevel at nokre som vrakar dialekta i barndommen, finn attende til ho seinare. Det er ein identitetsmarkør.

På dialektleiren får ungane vitjing av ei dialektheltinne. Ålsbygding Ingunn Thon, kjend frå barne-tv, er på plass for å lage reportasje for Reiseradioen. Ho har vore sta og halde på hallingdialekta heile vegen.

I tillegg ventar hallingdølane be-søk av NRK Super i tunet. Det er stas.

HeSteSvallarenIngrid Kristine Eikre frå Hemsedal får pris for å ha svalla – snakka – halling med hesten. Ho trur ikkje heilt på at Gråen berre forstår hal-ling, men det hadde vore litt kult.

Hesten får høyre, men då mora var innom dagen i førevegen slo 9-åringen om til bokmål.

– Det er litt flaut å snakke halling med mamma, seier Ingrid Kristine.

Mora er frå Gol og faren er frå Hemsedal og dei pratar båe dialekt, men Ingrid Kristine trur det var lettare då foreldra var små – fordi fleire prata halling.

På stølen er det ikkje flaut å prate dialekt.

– Her gjer alle det. Dette er ein dialektleir der det er meininga me skal gjere det. Det gjeld alle saman, då er det ikkje så skummelt. Det kjennest som om eg har prata slik heile livet, seier Ingrid Kristine – på halling så klart.

aNdrea rygg NøTTveiTframtida.no

Reportasjen i Supernytt gjekk 02.09. og ligg

framleis på nettet.

(F.v) 11 år gamle Henriette Hamre frå Gol vil ikkje snakke bokmål til vanleg og har haldt på dialekta. Ho og Anne Skølt (11) steva om Harry Potter.

Til høgre: Borna syng på halling, som om dei aldri har gjort anna.

Til venstre: Svarark under spørjeleiken.Alle foto: Andrea Rygg Nøttveit

26

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

Aust-Agder MållAgAnne Bjørg AuslandTorfinn BrokkeArvid EikelandTelleif EngenesKristine FossRolf FredriksenPaul Magnus

GamlemshaugKåre HaganeJohannes HavstadOlav HoftuftGerd Fosse HovdenRagnar KaasaMari KateråsGunvor LandeHans-Olav LauvstadJon Kolbjørn LindsetTorleiv K. LøylandNils MarksetKåre MogstadTarald MyrumRune NylundAnne OlandSigne Alise OlstadAstrid Stuestøl SandkjærVidar ToreidJohannes G. TorstveitHelge Ove TveitenOlav VehusJens Vellene

AustMAnnAlAgetOlaug AabergeBrynjulv AartunMagnus AmdalBård BenumOle BjerkeAnders BjørgeOddbjørg BlakarEldrid BrandvolJon Steinar BredeveienPer BrumillomIvar BungumBjørn DalenInger Johanne DæhlenGunnar EideIngvild Marie EknesMagda Inger EkreMathias FinsveenInger Lise FiskvikKari Ruud FlemHarald Ove FossKjell GulbrandsenOlav HaraldseidMagnhild HarsheimBjarte HoleOla HolenGuttorm HortenPer HvamstadLars Arne HøydalOla JonsmoenTurid KleivaHåvard KleivenTove Henny LehreGunnar LienAsgeir LilleåsAnne MidtbøØyvind NordliGerd NylandJørgen NørstegardLiv Ofigsbø

Ellen PreststulenOddvar RomundsetHilde SandvikJakup SkjedsvollArne SkuterudArne I. SkåleNils Steinar SlapgårdArne SundGunnar SørbottenReidun Ramse SørensenKirstine Prestmoen

TalleråsOla TronsmoenSigrid TrøiteKnut TveteBjørn Liavaag VisøÅse Grønlien Østmoe

Buskerud MållAgMaria Høgetveit BergGunvald BerganHerbjørn BrennhovdAnna H. DaleIngebjørg HalsLars Erik JacobsenOddbjørn JordeThomas LauvrudKari MagnetunIvar Oleivsgard MedgardOsvald MedhusOdd OleivsgardKnut V. SeimOdd SkarsgardMargit SkrindoGrethe SollienRolf Harald SætherEinride TinjarKnut S. TorsteinsrudSigrun TorsteinsrudSigurd Tveito

FylkesMållAget VikVæringenBergfinn AabøSolveig Fiskvik AamodtIvar AasenRuth AmdahlGunnar AuneBørre AustmannLillian AustnesOlav BefringOla BergsakerGerd BjørkeErlend BleieReidar BorgstrømHarald BrandalBerit BrandsethHerfinn BrekkeMagnhild BrekkeHæge Marie Roholdt

BrunvatneKaren BøOla E. BøTormod BønesErlend Lunde ColleuilleAlv Reidar DaleHans Olav EggestadTove Karina EidhammerAsbjørn EidhammerMass FlatråkerLiv FlugsrudHallgeir Flø

Magnhild FolkvordOddvar FrøholmTorfinn FuhrOtto GjerpeGunnvald GrønvikMorten GrønvoldAnna Sigridsdatter HeenSveinung HelgheimMildrid HellandBotolv HellelandSigrun HeskestadAnne Grethe HoffHalldor HoftunJoar T. HovdaMarit HusevaagOlav HøgetveitOlav Bakken JensenJens KihlLaurits KillingbergtrøTurid Louise Quamme

KittilsenKåre KnutsenHarald Sverdrup KohtBård KolltveitInger KvilstadTove Harriet Eeg LarsenTrond Øivindsson LundeNorvald MoMarit Sandal MortensenArnold MundalMagne MyhrenIrene MyrbostadØystein Njål NordangSigurd NordlieIvar Nagelgaard OmenåsKari Rysst PaulsenAlain Egil Adrian

RamdalYngve RekdalReza RezaeeAsbjørn RoaldsetKjell RyggAsbjørg Engebø RystadOlav RøvangErik SimensenOlav R. SkageGunnvor Fykse SkirbekkArne O. SkjelvågArve SkutlabergLaurits SkytterholmSigrid SkålnesSølvi SlørdahlAnne StrømbergTerje SvardalÅsfrid SvensenSissel L SæbøTordis ThorsenOlav Nils ThueJostein TjoreHalvor TjønnØystein TormodsgardStein TveiteErik UlfsbyIvar VasaasenVigdis ØksbyHåkon ØrjasæterKristen ØyenKåre Årsvoll

HordAlAnd MållAgIvar Bård AadlandOlav Aasmundtveit

Livar AksnesAudhild AldalOlaf AlmenningenSvein Schrøder

AmundsenArne AndersenSigrid B. AndersenAud AngeltveitArnfinn Jørgen AnsokMadli ArnestadAnders AskelandEdel AugestadDaniel BergeMarit BergeHåkon M. BergeSigne BergvollDagrun BerntsenJostein BirkelandNarve BjørgoSolveig BjørkevollGeirdis BjørloBjørn BjørlykkeDag BjørnevollAsbjørn BjørnsetOlaug BogeJarle BondevikAsbjørn Svein BrandtunArne BrattabøJostein BrattabøBerge Brattabø D.E.Reidar BremerthunJostein BueneRagnhild ByrkjenesØrjan BørveRannveig BårtvedtWilly ClausenJohn DalenOlav DigernesNils J. DrageGunnar EideNils EidhammerReidun EmhjellenEva EndresenNils M. EngelsenMagne EngevikØystein ErstadGjertrud EspelandOlav FagerbakkeLiv Sæbø FausaHermund FenneEva FidjestølJarl FimlandAstrid Anne FjeldstadSverre FjellKristin FridtunHarald FrønsdalJan Egil FurunesTrygve GerhardsenAsbjørn GjerdeHelga GjerdingEndre GrutleSolveig GrønlienOlav L. HannisdalAgnes HaugeAslaug Bjarnhild

HauglandKristian HelleØyvind HellesnesAslak T. HelleveAslak L. HelleveJan Kåre HenriksbøJohannes HeradstveitKåre HerfindalKjartan HernesAnne Margrete HjemdalKåre J. HoleKarl Johan HolmåsKarl HopeBjørg Tordis HusBjørn HusefestDaniel Hydle

Håvard ImsDagfinn IversenElse JerdalOle-Jørgen JohannessenLeif JohnsenRandi JåstadFolke KjellebergRagnhild KjellevoldJohn Kristian KleppeRenate Møgster KlepsvikLeif KnutsenStåle KolbeinsonHelga KolstadTorfinn LangelidKnut LangesæterVidar LehmannHaldor K. LidTorgrim LjonesAnstein LohndalKjellaug LundestadEinar LygreTorunn LygreTore LyssandTorstein LøningMagne MestadTorgun MoltuSynnøve Midtbø MykingJostein MykletunEinar MysterKarl R. MælandOdlaug MågeAmund MågeMarit NedreliJorunn NesheimNils N. NesheimArne NilsenØyvind NitterRandi NordjordLisbeth NorendalHelge Martin NygårdRuth OlsnesAud OppedalOddlaug OppedalAnfinn OtteråBrynjulf PrestegardJan Reidar RasmussenSjur ReinsnosJens ReisæterGunnlaug ReisæterInger-Johanne RossebøKaare RundhovdeKjetil RydlandSigmund RøstumKnut RøyrvikArvid SakseideLars K. SandvenHeidi SeilfaldetElisabeth SildenBjarne SkarestadGunvald SkeiseidPer SkjævelandArnlaug SkjævelandHarald SkorpenSigne Elise Ersland

SkottebergHermund SlaattelidSolbjørg SlettebakkenJostein SmåbrekkeAsbjørn SolbergJan Oddvar SolliIdar SteganeMagnhild SteineKarin SteinslettenNelly StorebøAlf Magnar StrandGunnar Reidar StusdalRolf Sigmund SundeKurt SvenssonAudun SydnesAnne SælandLeif Helge Særsten

Kjell Gudmund SøholtPaul SønnesynIngebjørg SøreideJohannes TeiglandErling ThuIngrid Gunnarson

ThunesDagfinn TjoreErling ToftJohan TorekovenKjell TorpTorgeir TorvikSiv TrædalKjell Thore TungesvikLars H. TungesvikRune TveitOlav UlvesethKirsten UlvesethOddbjørg UlvesethBrynhild UtneTerje Gerhard ValenRigmor Nesheim VaularDagny VelureGuri VesaasØyvind VevleÅslaug VikørInger B. VikørenArne VillangerSidsel VinsandIngebjørg VisteKarl Helge WatnedalNils Ivar ØsterbøEinar ØyreOlav ÅnnelandMagne ÅrhusSolveig Åsvang

kArMsund MållAgSteinar AalvikIngrid Marie DaleAsbjørn DjuvSolveig EidhammarLars EikehaugenJonn EikelandEinar EintveitGrete FedøySeverin FjeldheimSynneva FleslandIvar Arvid GismarkvikKatrine GræsdalTorill Borge HornelandOlav Torfinn JondahlØystein KalstveitArne LangåkerLeiv Karsten MedhaugKaren MeltvikPaul MølstreGunlaug PedersenBorghild Sævereide

PrestegårdKnut SelsaasMagne SkjervheimSvein A. StrømmeErnst Arne SælevikLars SævereideJon Olav TesdalHans Olav TungesvikJon Olav VeldeIngolv VevatneArne VevatneOla ØverlandYngve Øvstedal

Naumdøla MållAgJan Gaute BuvikOdd EidshaugToralf EngesnesMarta KrossbakkenFrithjof Møinichen

Plahte

Lmålgåver

Gåver til Noregs MållagMellom 21. mars og 8. september i år fekk No-regs Mållag 253 122 kr i gåver. Det er me særs takksame for! Lista under er dei som gav.

27

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

nordlAnd MållAgJohan Åge AsphjellKjellrun TrohaugSigne Petrine Åbergsjord

nordMøre MållAgJon Kristian AuneNils BjørsvikAnne Grete Witzøe

BottenEva Susanne BårdsethMarie FlemsæterLiv Rigmor FlåRakel FlåJon GullaRandi Skrøvset HatleTora KjellebergAsbjørn KlaksvikJorunn M. KvendbøKarin LangholmAlbert LervikØyvind LyngåsIngrid LysbergOddvar MoenFinn Gunnar OldervikHenry OplandPer Eilert OrtenMarit SiiraEirik S. TodalElen Maria TodalPer UtneKarin VikeKirsti Orheim Ås

rogAlAnd MållAgKjell AambakkGunvor AardalAudun AarflotMålfrid AartunSigmund AndersenJohannes BakkaLars BakkaWenche BergKonrad BråtveitGerd Helen BøEllen EinervollIngrid EnoksenAnders B. ErgaÅse-Berit FidjelandJan FinjordRune FolkvordIngrid GjesdalRanveig GudmestadOskar GusevikKari Ingfrid HattelandAstrid HeigreHalvard HelsethArna HerabakkeTom HetlandRasmus HetlandLiv HobberstadAnn L. HockingJorunn HåvarsteinOdd JørstadJon LalandHallgeir LangelandGeorg LøvbrekkeEli MarvikLars MoSigrid MyhreReidar NesheimReidar NordbøOdd Magne NordmarkKjell Einar NordåsPernille NylehnKjellaug Sølvberg

OftedalIngvar OlimstadLeiv OlsenInger Skretting Opstad

Åshild OsalandMarit OslandSvein RisaOle Bjørn RongenMagne A. RothAtle RøeThorhild L. RørheimRolf SalteMagne SandeTore SandvikBergljot SelvågJostein SelvågTobias SkrettingKåre SkårLars SlåttåMålfrid SnørtelandTom SomaTorgeir SpanneHans SpildeJon StangelandMarit Rommetveit

StavelandGaute SteinnesOdd Sigmund SunnanåMarta SætrenesTora Liv Eikeland

ThorsenOla O. ThuOve ThuPer ThygesenOddrun TjeltveitRigmor TornesKåre TorvangerKurt TunheimVehild UelandNils Kåre UrkegjerdeKnut VadlaOttar VandvikAlv Hermann VistnesKetil VoldenAstrid Heien Whaley

roMsdAl MållAgRoger AakernesIngar AasDagrun Gjelsvik

AustigardAsbjørg BaldersheimAnne Grete og

Gunnar BøJohn EkrollKåre Magne HolsbøvågTor KvadsheimAsbjørn LillevikAud Åshild MoenKaren OsKnut RomestrandLars StaursetOddmund SvartebergIngar SveenKristoffer VenåsØystein Øye

sogn og FjordAne MållAgVemund AartunLise AasenRagnhild AndersonGeorg ArnestadOlaug Marie BjeldeReidulf BjørloGyda BøtunJakob DevikNils DistadTor W. EikemoArnfinn Jørgen EldegardKjell Erik EldegardEldbjørg Stegane EngebøKjellrun Hamnes EspeMarta E. FjærestadJohannes Flaten

Sverre N. FolkestadJan Martin FrislidElse FureOttar FærøyvikAsbjørn GeithusArne GjerakerLeif GrindeKjartan HatløyGrethe HjetlandRagnar HoveNils HusabøMålfrid HusnesMarta Systad IdenBjarne KaarstadIngunn KandalBorghild KarstensenRannveig Tveit KirkebøOddvin KlakeggLiv Janne KvåleJohan KyrkjebøMagny KårstadAnne Marie LangelandØystein LavikRune LotsbergAud Jensine LundeSigrunn LundestadSteinar Dahl LægreidPauline MidtunTerje MoeRagnhild Skogen MoldeOdd MortensbakkeKnut Ole MyrenSunneva MyrvollJulie Kristine NessAnna NjøsStein Bugge NæssOddbjørn RamstadBjørn RørtveitSteinar RøyrvikKaroline RådMargot SandeLaila Hov SandnesMarta Kari SchawlannBjarte SindreIngunn SkeideKirsti Solheim SteganeOla Magne StrandKarsten F. SundeGunnhild SystadHarald SystadLeiv SølvbergIngrid SøylandSiri Garborg TalleJakob ThingnesIvar Jostein TjugumGyri TolaasPaul Arnfinn TomasgardKari Malmanger TorstadKari og Helge TveitReidar TveitBorgny UlltangEgil Johannes VangsnesJohan VarlidJens VestrheimLars Øyvind VikeslandOttar WiikJarl YndestadLiv ØstremIvar Åkre

sunnMøre MållAgIngrid AamdalOttar AashamarÅsmund ArneDagfinn BjørkedalAndreas BjåstadSigurd Olav BrautasetLiv BrekkeJanne BrunstadOle Arild BøLiv Eikrem

Mård Torgeir FauskevågJostein FetLars Håkon FursetØystein GrønmyrSolveig GrønningsæterJohs. G. HareideAsbjørn HatleholSeverin HaugenIngunn HausBodil HavågLeiv HavågThor Sivert HeggedalJorunn H. HenriksenInger HjorthaugMagne HjørungdalAstri HunnesTorstein HuseIngrid Runde HuusKåre HånesJørund KileJakob O. KjersemBerit KleppJostein KorsnesMargrete KvalsvikMarit KvammenEinar LandmarkElse LøndalJostein O. MoRoger NedrekleppKjartan OksavikKåre Sigmund OpsahlJohn OsnesOddbjørg RemøyTorleiv RogneGunder RundeOlga Støylen RundeMagnar RønstadMay Britt SmådalKjell Roger StraumeRandi Flem UlvestadØyvind VadsteinAnne Elisabet Ose VelleEldrid VikSvein VinjeSveinung WalsethKnut YtterdalKjell Arne Årseth

teleMArk MållAgRobert AndersonErlend BakkeLars BjaadalHalgeir BrekkeSigrid BøOlav Rune DjuveLiv Sissel ElvestadPer EngeneEinar EriksteinOlav FellandGunlaug FjellstadAsbjørn GardsjordGunhild GardsjordHans Magne GautefallLavrans GrimstveitOle GrovIngebjørg HaukelidsæterJarle HelleJohnny HofstenHallgrim HøydalHalvard JansenOlav K. JørgedalTove KvaaleAslaug LangåsdalenKjetil LangåsdalenJørund LieLars MaardalenHalvor MidtveitSigrun Garvik MoenGuri NessJakob OlimstadBirger Risnes

Per SkaugsetGunvor SolbergOlav SolbergMargit Ryen SteenOlav StrannaAlv Halvor StraumstøylSondre SvalastogOlav TeigenOlav ThoTone Torp-HansenKari TveitJon TvitekkjaJohan VaaKristi VesethHalvor Øygarden

troMs og FinnMArk MållAgPer K. BjørklundTerje B. DahlKnut O. DaleVidkunn EidnesLillian Bernes HayHilde HoltheSigrun LundeMagnar MikkelsenMay Johanne MolundAtle MåseideGunnar NerdrumKjell-Per NilsenEinar RohdeTorstein SausjordAnne Marta SteinnesJon TodalInger Margrethe Tron-

stadBirger VangBjørnar ØstgårdOdd Østgård

trønderlAgetSvein AarnesEgil Ingvar AuneKjell BardalEinar H BartnesIvar BerreKarl Ove BjørnstadAstrid DalslåenAnne EldevikOlav EnganTore FagerhaugHelge FiskaaAnders GjelsvikOddbjørn GorsetbakkJoralf GranGisle Andreas GreenGunhild GrueJon GrønlidHarald HernesOddvin HerstadAndrea HjeldeAstrid HoemInger Sandvik JarsteinOlav KuvåsEirik Aksel LarsenAnne LeiraJens LoddgardBorghild Kristin

LomundalLars Kolbjørn MoaSverre Mikal MyklestadMagne MågeEinar NordbøJenny NyvikIdar NæssSolveig OtloHelge RaftevoldOlaug ReitåsJostein RekstadKristian RisanNarve Rognebakke

Anders SakrisvollRagnhild SaurRutt Olden SkaugeArvid Henry StaupeEiliv StørdalErling SyrstadSvein Bertil SætherJan SøråsNils SøvikArnkjell TingstadInge Torfinn VadaInger VatnBeret WicklundTor Witsø

VAldres MållAgKjell ConradiReidar GjølmoSvein Erik LundePer LykkjaBjørn SkøreTorbjørn StavenjordPer Gunnar VeltunMagnor Wigdel

Vest-Agder MållAgGro Helen AlvheimLeiv Hartly AndreassenAnne Kathinka AslaksenAnne AustadGunvald BaugeValdemar BirkelandReidar BrådlandKjell ByremoHelga DåsvatnJoar EgelandAnne-Berit ErfjordAslak T. FjermedalSvein Harald FolleråsRandi Lohndal FrestadHelen GlomsåSalve GrindlandOve HaalandBerit Fiskaa HaugjordMagne HeieAnnbjørg HøyvollGudrun Haugen

HåvorsenJohn LauvdalMålfrid LindelandTom Arnt LindelandAstrid MøenKaren RikstadOdd Harald RobstadLiv Kjørsvik ScheiMartin SkjekkelandAsbjørn StallemoNils Harald StallemoKaspar StordrangeArvid TjørhomÅsmund UnhjemMagne ValborglandSalve VestølGunnar VollenBjug Åkre

østFold MållAgGunnar AnmarkrudArne KvernhusvikArild LøvestadGunnar OttneBjørg Robberstad JensenEinar O. StandalHåkon TeiglandLars Vik

28

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

LLø

ysiN

g

Kryss NT nr 4-2014

LANG-TUR

MEINER

PREFIKS

I DAG

STUVEDOVEN OPNING-

ANESTONG PÅ

HESTE-DONING

EMNE ROV-DYRA

FISKE-REISKAP

OPNINGARSANSAR GRAS-

SLETTEGUMMI-

LIST

HODAGROS

HÅRLOKKGJØN

ELVA

SJØLV

REPARERE

GJEL

6. TONEN

TRENE

DÅRLEGBUSINESS

FUGLE-MAT

JAMNLYD PLASS UNDER-

SKRIVNEUNDER-

SKOTTRIVSEL

KAMPKLEM-

MER GRAVE INKLU-SIVE KLE

UNION

TRUGSLARPREST IBIBELEN LYSE

KONJ.

SEIERUSANT

DEG OGMEG FOSFOR FOSTRE DISSE

LEVER

ODDE

MESSEARA-BISK

TITTELDER-IMOT

MUKKE

ARBEIDDEDÅRLEG

FROSENVÆSKE

NAUD

VERN

GREPBUSK FORE-

DRAGET

SIDE

KOMPLEKS

ADVERB

DATA-MASKIN

BRENNE-FANGET

KOMESKURER

FARESIN VEG FORTEL

LEVERE

MANNS-NAMN

FLATEMÅL

GÅ OPP

FLAGG-FEST GJEVE

UTKOPLA

INSTRU-MENT

ENERGI

BØYERKNE

2. TONEN

KNUSTMASSE

PRYD-PLANTE BITE INSTRU-

MENT

MATFAT

POLITIKAR

LIKE

GÅRMATROS

ERBIUM

GRASMETALL LILJE UKLÅR

LUFTRUSSISK

SVAR

STATS-RÅD

KJERNE-VED

SLAGSTAD1177

4. TONEN

ANDREPERSON

PLAS-SERTE

KVINNE-NAMN

SVAR

SPISS

RØRER FRI FOR PLANTE-DEL

LAI SEG

NR. 42014

Kryss NT nr 3-2014

KURS S ØYDELA

GÅVERIK KKUNSTIG

TALE

TELEK FJESET

UVEN-LEGE

BUSKARK I ORDEN

BULDER O FORFULL

SPEL

JORD L KVINNE-NAMN

ERGE-LEG

RAKE

RI BR E T N I N G VOGNENE

JORDE L O K O M O T I V AGRAV-MÆLE

DRIKKM A U S O L E U M RØYSTAR

BOLLAR V O T E R E RP I L S BITE-

REISKAP T A N N SLÅR LEIR

SAMTYKKE T E L T A R SÅ BSTENG-

SEL N E T T I N G G J E R D EPÅHITT

UTAN TID-FESTING

I D EFØLE

PLANTE A N E TAL

GJERE OM N IENGELSK

TITTEL

IKKJEE A R L

342 HER

KONGELEGBUSTAD

R U T E RU R T

LÆREBOK-FORF.

OMVEGESE G N E R BU

OPPGÅVER R E S I D E R ESTREV-

DE

EDEL

SKOLE-ARBEID

F I NSMERTE-

PLAGA

SLAGSTADG I K T I S K HAVØRN A R E NEVØAR

OGNIESER

P L U N D R A UTBYTET

SAT R E N T AFAKKA

HORI-SONTAL

T A T TOPPI ÅRA

LEIKE-PLASS

E L D R EI NORD-

LAND

ØYDERR A N A UTAN

VARSEL U V E N T AS K L I E STØL

BRENNING S E T E R BRUKET

ASIAT G A R D E NYRKE S MANGLA R

BLINK

SYNS-HJELP

B L I T S INNSTILT

ÅTAK J U S T E R TL E V E B R Ø D FYLKE

ORGAN T R O M S OKSYGEN TULL VINDEN ESØTSAK

LENGD L A K R I S JORDART

REPARERE L E I R NAUST R O R B UC E N T I M E T E R

FREDS-SYMBOL

STJERTD U E FUGL

SLEKTA Ø R NTEK

BAKKEN S T E L LURING

RENNE R E V VASSE

STENGSEL V A ARTIG

HELD TIL T Æ R I GL I A SETTE

FRED L A SAMBAND

ERBIUM T E L E N E T T FORTALDE

PÅ DØR S AIKKJE

VØRDE N FANGST-BÅT R E K E T R Å L A R BÆR-

STADER T U E RI G N O R E R E SANSAR S E R HELSUG

DRIKK V A T N NR. 32014

Guro Håkedal, Arendal

Irene Stokker, Bryggja

Norunn Stendal Aksnes, Tjørvåg

Send løysinga til: Noregs Mållag Lilletorget 1 0184 Oslo

Frist: 22. oktober 2014

Merk konvolutten «Kryssord». Rett løysing kjem i neste ut-gåve. Tre vinnarar vert trekte ut og får fin premie.

Namn:

Adresse:

Postnummer/-stad:

Kryssordvinnarar i nr. 3 – 2014

ved Laurits KillingbergtrøLkryssord

NoKre tiNg sKjer oftare di lengre ein vandrar på livsvegen. Ein av dei er å fylgja folk som har lagt vekk vandringsstaven, til den siste kvila. Med varierande kjensla av sorg og tap møter ein opp i kyrkja for å vera med på ein seremoni som skal gjeva ei kjensle av trøyst, von og avslut-ting. Eit steg på vegen for å kunna gå vidare for dei næraste, ei verdig stund for å minnast og ta avskil for andre.

Saman med familie, vener, grannar og dei som kjende av-lidne frå ulike andre høve, skal presten finna ordi som skildrar livet slik det vart levd. Dra fram dei gode minni som er att etter eit langt eller kort liv. Det gode vedkomande gjorde, og gjerne nokre minne som kan få ein til å smila gjennom tårene. Liturgien skal byggja på dette, presten skal formidla voni om noko meir. At det er ei meining med alt.

NoKo av det eg tyKKjer er kjekt med å bu på ein liten plass, er at så mange kjem og er med dei pårørande desse dagane. Eg trur det må vera ei ekstra bør om få møter opp når du veit at det var mange utom familien som kjende den som no har forlate oss. Difor er tradisjonen med at ein fylgjer grannar og folk ein har vore saman med i t.d. lagsarbeid, så fin. Og at mange vågar seg frampå med eit minne. Dette er til trøyst for dei som syrgjer og gjev dei andre ein god avskil.

for meg er den nynorske liturgien ein del av trøysti. Eg har vore i gravferder med både nynorsk- og bokmålsliturgi, og for meg er det ei eigi kraft i den nynorske. Han er mildare, han syng finare, han er vakrare. Ordi kjennest kanskje litt alderstunge,

men i det ligg det òg ei kjensla av æva. Dette er ord som har trøysta generasjonar, bestefar din sat og høyrde dei same ordi då mor hans skulle jordfestast. Styrken ligg i teksten og i samspelet med dei kvalitetane som ligg i venlei-ken i dei nynorske ordi.

Der er både gode og dårlege prestar på alle slags språk. Så når eg dreg fram Kjell Sæter, prosti-prest i Sogn, er det fordi han er god, ikkje fordi andre er dårlege. Sæter har eit vakkert språk, tufta på sine Sunnmørske røter. Og når han nyttar det til å setja livet inn i samanhengar me alle kjenner, livet me lever og dei lange linene i det livet, er han god. I den siste gravferdi eg var i, gjekk han at-tende til kyrkjegarden der han vaks opp. Tankane han formidla

om alle sogene som ligg grav-lagde der, fann klang hjå meg. Det er tankar eg sjølv har gjort meg ved å vandra på framande og kjende kyrkjegardar.

aLLe miNNi frå dei ein kjenner, om liv som vart korte og om liv som vart lange og innhaldsrike. Slik han me fylgde denne dagen. Om dei som han hadde hatt kjære, og om alle dei som hadde late livet så brått, anten i krigsåri eller på sjøen for å skaffa leveveg for familien. Samla på ein min-nestein syner dei kor brutalt livet kunne vera. Han formidla så godt kor verdfulle desse livi hadde vore, kvar på sitt vis. Og han for-midla det med kunnskapen om kvar me lever desse livi og med eit språk som pakkar teksten inn med venleik, ja, nær poesi.

Men det er ikkje berre i litur-gien og talen eg finn at nynor-sken er betre ein slik sorgtung dag. Den nynorske salmeskatten er òg med oss. Som eit ljos i den svartaste natt skin ordi mildt mot oss. Åleine jagar dei ikkje natti vekk, men dei gjev ein krins av ljos i alt det myrke.

ta med to iNN i dageN. Kanskje skulle me syngja desse like mykje for å hylla livet som for å minnast farne vener?

«Å, ver hjå meg, for no er kvel-den nær, og snart det mørknar, Herre, hjå meg ver!

Når all mi hjelp og trøyst har flytt sin veg, du hjelp for hjelpe-lause, ver hjå meg!»

«Gje meg handa di ven når det kveldar, det blir mørkt og me treng ei hand.

La dei ljose og venlege tankar, fylgje oss inni draumars land.

La varmen frå ein som er glad i deg tenne stjerner i mørkaste natt.» N

or

sk T

ideN

d 4

–20

14

29

L TyLePrAT

kNUT P. BøyUM storeknut@online.no

L NMU

kArL Peder MorkLeiar i Norsk målungdom

Kven er du?dette sKaL iKKje haNdLe om korleis eg er, men om korleis vi er, som målfolk. For somme av oss har godt av å vera litt annleis.

foLK har vore måLfoLK lenge. Maalvenarlaget, Vestmannalaget, Studentmållaga, alle desse er kjende for oss. Målfolk frå heile Noreg har samla seg i lag for å vera samla om det som gjer dei til likemenn – målsaka. Vi i målrørsla seier at «språk er identitet». Språket, nynorsken er det som gjer oss litt likare kvarandre. Eg er sikker på at alle medlemene er samde i paragrafen hos oss i målungdomen: Alle skal ha høve og rett til å skrive nynorsk. For oss målfolk handlar det om likeverd mellom menneske.

so KorLeis står det tiL med likeverdet nynorskbrukarar imellom? Av alle dei skriftspråka eg kjenner til, har dei to norske eit vell av former og uttrykksmåtar. I bokmålet har det seg slik av litt ymse grunnar. I nynorsken er dei der av målpolitiske grunnar. Dialektene skal leggje grunnlaget for ordtilfanget i skriftspråket vårt. Viss ikkje denne valfridomen kom fram i ordtilfanget, ville nynorsken kollapse og målsaka med han. Om so skjer, blir mållaget berre ein gjeng med folk som meiner at sin måte å skrive «norsk» på, er betre enn andre sin. Og vips skil vi oss ikkje frå ein del andre språkorganisasjonar.

eg spør igjeN: korleis er det med likeverdet? Der finst målfolk som meiner at ikkje alle er like gode målfolk fordi dei skriv litt annleis, snakkar litt annleis eller kler seg litt annleis enn dei sjølv. Desse folka meiner det er heilt på sin plass å seia dette, enten rett til deg eller i gangane på landsmøtet. Det kan vera skremmande for ein ung målmann eller nynorskjournalist i ei avis. Er det slik målrørsla er? Grøss.

det er iKKje sLiK rørsla skal vera. So lenge du skriv nynorsk, er du målmann nok for meg. Og om du skriv litt annleis eller snakkar ei anna dialekt enn meg, korkje snakkar eller skriv du feil. Du treng ikkje sanne nokre synder. vi måLfoLK må iKKje berre stå samla mot dei som vil nynorsken vondt. Vi må stå samla for kvarandre. Det er ikkje di rørsle. Det er ikkje mi. Det er vår rørsle.

Ei lette i tunge stunder

“ Der er både gode og dårlege prestar på alle slags språk.

Foto

: Åse

n M

useu

m o

g H

isto

riela

g /

Cre

ativ

e C

omm

ons

Målpris til John SkienStyret i Rogaland Mållag heidrar John Sigurd Skien med målprisen for 2013. I grunngje-vinga legg styret vekt på at John Skien har ut-merka seg med godt språk i radio og fjernsyn. Han bruker nynorsk eller dialekt i det daglege arbeidet på ein framifrå måte. Arbeidet hans i Norge Rundt har vore særs viktig for å halda nynorsken ved like og visa det rike mangfaldet i språket. Det same kan seiast om arbeidet hans i NRK Rogaland. John Skien fekk Kring-kastingsprisen for arbeidet sitt i NRK i 2010. Nyleg fekk han Kongens Fortenestmedalje for framifrå journalistisk arbeid.

– John Sigurd Skien viser med dialekten sin og nynorsken at det er ikkje språket som avgjer kva arbeid eller heider ein kan oppnå, men ved at ein nyttar talemålet sitt på ein naturleg og god måte, seier Magne Viggo Høyland, leiar i Rogaland Mållag, som delte ut målprisen.

Skal kåre beste litteraturformidlarNM i litteraturformidling går av stabelen 26.september i Arendal kulturhus. Det er Aust-Agder bibliotek og kulturformidling som skipar til meisterskapen.

Deltakarane skal fyrst lese diktet «Den annsame» av Jan-Magnus Bruheim, lyrikar med 100-årsjubileum i år, og så ein tekst dei har valt sjølv. Dei tre be-ste i innleiande rundar blir med i finalerunden, der juryen under leiing av Asta Busingye Ly-dersen vil kåre vinnaren. I juryen sit også skode-spelarane Hildegun Rise og Ådne Sekkelsten, ly-rikaren Øystein Hauge og Taro Vestøl Cooper, fleire gonger Noregsmeister i poesislam.

- Me likar folk som skriv og folk som les, og me vil gjere vårt beste for å inspirere dei som formidlar det som er skrive, til dei som vil lese, seier prosjektleiar Jan Kløvstad.

Longvastøl til Nynorsk avissenterIvar Myklebust Longvastøl tek over som dag-leg leiar for Nynorsk avissenter i Førde. Det skriv journalisten.no. Longvastøl har tidlegare jobba 18 år som journalist i Firda Media. Sidan januar 2013 har Longvastøl hatt permisjon og budd i Cape Town i Sør-Afrika. Der har han mellom anna arbeidd som frilansar og vore med å starte næringslivsportalen nett.no.

Nynorsk avissenter har til no vore drive som eit prosjekt i Firda Media med støtte frå ei rekkje offentlege og private bidragsytarar. No har senteret søkt Kulturdepartementet om støtte på til saman 2,24 millionar kroner til permanent drift.

Arve Sandal har vore dagleg leiar i pro-sjektperioden og hatt ansvar for å etablere og få i gang drifta av senteret. Han gjekk av som leiar 1. september. (NPK)

Ja takk, eg tingar: ❏ Fleecejakke

med logoen til Noregs Mållag på brystet.

For damer: Fargar: ❏ grå ❏ kornblå ❏ bringebær

Storleikar: ❏ s ❏ m ❏ l ❏ xl

For menn: Fargar: ❏ grå ❏ azurblå

Storleikar: ❏ s ❏ m ❏ l ❏ xl ❏ xxl

Kr 220,–Hugs å krysse av for farge og storleik!

❏ Mobildeksel iPhone 4

❏ Mobildeksel iPhone 5Mjukt mobildeksel til iPhone 4 og iPhone 5 med trykket «Å snakka: akkedera, garta, kvitra, masa, munnrøda, pjegga, preika, røda, svalla, tjan-tra»

Kr 50,–

❏ 1 eller ❏ 20 jakkemerke «Gjennom ord blir verda stor»

Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)

❏ 1 eller ❏ 20 jakkemerke «Takk, Ivar Aasen!»

Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)

❏ MatboksI plast, 16 x 11 cm.

Kr 50,–

❏ Notatbok blå ❏ Notatbok svartLinjert notatbok med slagordet «Gjennom ord blir verda stor!» Hardt omslag med stofftrekk.

Kr 125,–

❏ Notatbok natur Ulinjert notatbok med Ivar Aasen på framsida, og «Noregs Mållag» på baksida. Hardt om-slag med strie.

Kr 75,–

❏ Krus Med trykket: Det endaa koma kann den Dag, daa Retten fram kann sleppa. Ivar Aasen, 1875

Kr 100,–

❏ Krus Med trykket: Skogen stend, men han skifter sine tre. Olav H. Hauge, 1965

Kr 100,–

❏ Krus Med trykket: Det går mangt eit menneske og ser seg fritt ikring for Ivar Aasens skuld. Tarjei Vesaas, 1950

Kr 100,–

Krambua

Sjå innom heimesida for andre tilbod. Hugs at vi kan gå tom for somme artiklar. Det er såleis ikkje sikkert at du får alt du tingar.

Kryss av, klipp ut eller kopier og send tinginga til: Noregs Mållag, Lilletorget 1, 0184 Oslo

Eller: send e-post til krambua@nm.no, ring til 23 00 29 30, eller å gå inn på www.nm.no Porto kjem i tillegg.

Namn:

Adresse:

Postnr./poststad:

Telefonnr./e-post:

30

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

Foto: Rolf Marnburg / NRK

LNoregs mållag

KaN Odda-MOdelleN bli NasjONal pOlitiKK? Haustseminar i Odda laurdag 27. og sundag 28. september 2014.Den fyrste parallellklasseordninga vart skipa i Odda. Folkeskulen vart frå hausten 1914 delt i ei lands-måls- og ei riksmålsavdeling, og foreldra kunne fritt velja kva for klasse borna skulle gå i. Sidan den gongen har elevane i Odda kunna velja om dei vil byrja i ei nynorskklasse eller i ei bokmålsklasse. Dette vart etterkvart også ein del av den nasjonale løysinga. Høvet til å skipa klasser med eit anna opp-læringsmål enn fleirtalet ved skulen, vart lovfest med ei endring av målparagrafen i folkeskulelova i desember 1917. Vilkåret var at det var nok elevar til å fylla ei klasse og at det ikkje førte til «nævnevær-dig større utgifter for kommunen».

Dessutan skal me snakka om kommunesaman-slåingar, nynorsk i arbeidslivet og fagrørsla, og kampanjehausten. Me skal òg få oppleva noko av det rike kulturlivet i Odda og høyra om industrisoga til Tyssedal og Odda.

Smakebitar frå programmet:Målbyte i Noreg - ein språkpolitisk analyse ved

Eli BjørhusdalOdda-modellen: I arbeidslivet og fagrørsla,

historisk og i dag ved Terje KollbotnKva kan kommunereforma ha å seia for

nynorsken? ved Jens Kihl Skulemålsrøysting i Holet ved Maria SøndrålHått halling - offensivt målprosjekt i Hallingdal

ved Heidi Molstad AndresenOdda-modellen: Kva er dei pedagogiske

fordelane? ved Helga MannsåkerTa kontakt med Erik grov (erik.grov@nm.no) om du har lyst til å koma. Seminaret er ope for alle.

KaMpaNje i deN digitale veRda: #lesesuMaRNoregs Mållag oppmoda i sumar til digital dug-nad for å lyfta fram den nynorske barnelitteratu-ren gjennom emneknaggen #lesesumar.Sumar er lesetid, og sumar er lesetipstid. Avisene var fulle av lesetips og ”kva bøker skal du ha med på stranda”-artiklar. Diverre tilrådde dei fleste av desse artiklane berre bøker på bokmål. Mållaget ville bøta på det.

– Me oppmoda alle til digital dugnad for å syna fram kor mykje god barne- og ungdomslitteratur det finst på nynorsk, slik at ungane kunne få gode leseopplevingar på nynorsk i ferien, seier Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag.

Det finst eit hav av god barnelitteratur på ny-norsk, og Mållaget fekk med seg forlaga Sam-laget, Skald og Mangschou til å dela sine tips. I tillegg var nynorskbok.no med, ei nettside med gode lesetips til barn og unge på nynorsk. Saman oppmoda dei alle til å dela lesetips i sosiale media under emneknaggen #lesesumar.No er hausten komen. Kan hende nokon har lyst til å setja i gang kampanjen #lesehaust?

KaMpaNje i deN digitale veRda 2: #NyNORsKveRKseMdNoregs Mållag oppmodar folk om å ta bilete av verksemder som nyttar nynorsk og merkja dei med emneknaggen #nynorskverksemd på Twit-ter, Facebook og Instagram. Me sender nynorsk verksemd-klistremerke til verksemda og eit tak-kebrev i posten. Vil du ha klistremerke i posten? Send melding direkte til krambua@nm.no

MÅ

LLA

gET

INFO

RM

ERER

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Prent: Nr1trykk asOpplag: 13 500Abonnement: kr. 250,– per år

Annonsar: annonseprisar: kr 9,00,–/mmtillegg for tekstside: kr 0,50,–/mmspaltebreidd: 45 mmKvartside: kr 3 000,–Halvside: kr 5 000,–Heilside: kr 9 000,–ilegg til avisa: kr 1,00 pr. stk.

alle prisar er eks. mva. ved lysing i fleire nummer kan vi diskutere særskilde avtalar.

Stoffrist nr. 5 – 2014: 22. oktober 2014

NOREGS MÅLLAGwww.nm.no

Tilskrift: lilletorget 1, 0184 OslOTelefon: 23 00 29 30E-post: nm@nm.no

Kontoradresse: lilletorget 1, 0184 OslO

Bankgiro: 3450.19.80058

Leiar: Marit aakre tennø Mobil: 454 71 716E-post: marit.tenno@nm.no

Tilsette:

Gro Morken Endresen, dagleg leiar, tlf. 23 00 29 37, 957 85 560, gro.morken@nm.no

Erik Grov, organisasjonskonsulent, tlf. 23 00 29 34, erik.grov@nm.no

Berit Krogh, økonomikonsulent, tlf. 23 00 29 35, berit.krogh@nm.no

Ingar Arnøy, skulemålsskrivar, tlf. 23 00 29 36, 975 29 700, ingar.arnoy@nm.no

Hege Lothe, informasjonskonsulent, tlf. 57 86 53 60, 926 48 348, hege.lothe@nm.no

Kjartan Helleve, redaktør Norsk tidend, tlf. 23 00 29 32, 943 97 998, kjartan.helleve@nm.no

NORSK MÅLUNGDOMwww.nynorsk.no/nmu

Tilskrift: postboks 285 sentrum, 0103 OsloTelefon: 23 00 29 40Telefaks: 23 00 29 31E-post: skriv@nynorsk.no

Bankgiro: 3450.65.48707

Leiar: Karl peder Mork, Telefon: 901 67 493, 23 00 29 40, E-post: karlpeder@nynorsk.no

Skrivar: synnøve Marie sætre, Telefon: 926 95 330, E-post: synnovemarie@nynorsk.no

NORSKTIDEND

31

No

rsk

Tid

eNd

4–2

014

Noregs MållagHaustseminar 2014Odda 27. - 28. september

– Eg kjem til å stå her, eg, sedduOlav H. Hauge

nr

. 4 •

sep

tem

ber

20

14

LiLL

eto

rget

1 • 0

184

osL

o

LPå tamPen

Då eg for nokre år siDan spurte torg-mannen i Arvika om potetene han selde var svenske, fekk eg dette svaret:

– Spelar det nån roll? Du skall vel inte prata med dom?

Lite visste vi då at det var akkurat det eg hadde tenkt å gjere nokre år seinare.

– Hei, hei, poteter, skulle eg seie, når eg drog opp eit ris.

Og eg skulle sjølvsagt snakke norsk, for poteter forstår alle språk, det eg veit.

så altså:– Hei, hei, poteter. Eg er verkeleg glad for

å sjå dykk, alle.. ein-to-tre…femten-SEKS-TEN. Så lyse og fine de er, nesten utan mørke prikkar, nesten inga blaut jord som klistrar seg fast til huda, berre ein forsiktig vask og deretter plask i gryta. Verdas mest smakfulle poteter. Søte, nøtteaktige, lune. Eg skal berre ete dykk med litt smør eller havsalt på, el-ler rosmarin, eller nesten heilt nakne, berre med silkeskalet på. Akkurat slik som dei svenske slektningane dykkar som eg åt tid-legare i sommar, som eg fann i store kassar i butikken. Uvaska, små, herlige godknollar, rett frå jorda.

Og så ville eg fortelje dei ei litt trist histo-rie om slektningane over grensa.

– Veit de, svenske vener, at når eg skal kjøpe nypoteter på butikken i Oslo må eg nøye meg med slike som er vaska i store maskiner før dei har blitt pakka inn i plast-posar eller plastnetting og blitt sortert etter størrelse. Slike små godbitar som dykk blir sortert bort, og ikkje veit eg kvar dei blir av, men dei andre får ein merkelapp på seg og blir stabla saman med ein hurv med likeeins pakka poteter med rare namn.

– I dette plastpakka sorteringssamfunnet hadde det aldri vore plass til slike som dykk, ville eg fortelje dei.

og så ville truleg mine små vener rasle litt med blada, riste av seg litt jord og kanskje stire på meg med triste potetauge.

– Plast? Vaska? Åh, det var verkeleg, ver-keleg leit å høyre, ville dei nok svare.

Og så ville vi vere tause saman nokre se-kund.

Men så var det sikkert ei lita rar ei med vorte på nasa som ville gløtte opp på meg og smile forsiktig.

– Men kanskje slektningane våre i Oslo kan få ei stor kasse i butikken neste år?

– Kanskje det, svarar eg, og stryk ho over knollen.

Britt Glosvikfrå bloggen Tekstar (bglosvik.com/)

L Med prosjektet «Nynorskbyen Førde» vil byen ta ansvar for nynorsk skrift og kultur. Ei rolle dei meiner ingen andre har teke.

L –Me har lyst til å ha ein identitet knytt til nynorsken, forklarar Trond Ueland, kom-munalsjef med ansvar for kultur i Førde kommune.

L Han er prosjektansvarleg for pilotpro-sjektet «Nynorskbyen Førde»som i desse dagar ventar spent på statsbudsjettet og svar på om dei får dei to millionane i støtte dei har søkt om frå Kulturdepartementet. Får dei det, vil nynorsken verte meir synleg i nynorskhovudstaden og resten av Sunn-fjord i perioden 2015-2017.

L I søknaden heiter det vidare at: «In-gen har tatt posisjonen og ansvaret som nynorskhovudstad sjølv om både Stord, Bergen, Haugesund, Sogndal, Ørsta/Volda har ein sterk nynorskkultur. Førde vil ta dette ansvaret.» I tillegg til dei to millionane som er søkt Kulturdepartementet om, stiller

Førde kommune med ein halv million og den siste biten har ein tenkt å få inn andre samarbeidspartnarar på.

L Ueland meiner kommunen har gode fø-resetnadar for å verte eit kraftsenter for ny-norsk med ei kompetanseklyngje beståande av mellom anna NRK Nynorsk mediesenter, Nynorsk avissenter og offentlege institu-sjonar. Han understrekar at dei ikkje er ute etter å konkurrere med verken Nynorsk kultursentrum og Dei nynorske festspela i Ørsta, eller Stord – som kallar seg verdas største nynorskby.

L –Nynorsken er så utsett at me er av-hengige av å spele kvarandre gode, meiner Ueland.

L Prosjektet er eit resultat av at kulturmi-nister Thorild Widvey og dåverande stats-sekretær Knut Olav Åmås utfordra Førde på å ta ei enno tydelegare nynorskrolle i sam-band med eit seminar i Førde tidlegare i år.

andrea ryGG nøttveit/Framtida.no

Førde vil bli nynorskbyenFoto: Bjørn Inge Storkaas