İnsan Hakları ve Hasta Hakları Bağlamında

HIV/AIDS

İnsan Hakları ve Hasta Hakları Bağlamında

HIV/AIDS

Pozitif Yaşam Derneği

İstanbul, Kasım 2006

World Bank

Bu yayın Pozitif Yaşam Derneği tarafından, Dünya Bankası’nın katkılarıyla yapılan

çalıştay sonucu yayımlanmıştır.

İnsan Hakları ve Hasta Hakları Bağlamında, HIV/AIDS

© Pozitif Yaşam Derneği İstanbul, 2006

Pozitif Yaşam Derneği Sivritaş Sokak Esen Apt. 13/2 Mecidiyeköy - İstanbul Tel. : (0212) 288 3883 (pbx) Faks : (0212) 288 3884 Web : http://www.pozitifyasam.org e-posta : bilgi@pozitifyasam.org / info@pozitifyasam.org

Her hakkı saklıdır. Bu çalışmanın tamamının veya bir kısmının çoğaltılması Pozitif Yaşam Derneği’nden yazılı izin alınarak mümkündür. Eserden alıntılar kaynak gösterilerek kullanılabilir.

Kapak : Pozitif Yaşam Derneği Tasarım : Pozitif Yaşam Derneği Dizgi : Pozitif Yaşam Derneği Basım : EBRU Grafik Basım San. A.Ş. Yeşilce Mah. Yunus Emre Cad. No.6 Seyrantepe / Istanbul tel. 0212. 283 3433 (pbx)

içindekiler5 Hasta Hakları

8 Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma

10Hasta Hakları

19 Hak İhlallerinde Başvurulabilecek Numaralar

20 Adli Yardım

21Ekler

Düzenleme Kurulu Av. Habibe Kayar - Pozitif Yaşam Derneği

Av. Garo Babacan - Pozitif Yaşam Derneği

Dr. Deniz Gökengin - Pozitif Yaşam Derneği, Ege Üniversitesi Enfeksiyon ABD

Çalıştay Ekibi

Çiğdem Şimşek - PYD

Dr. Deniz Gökengin - PYD / Ege Üniversitesi

Elif Elci - UN Aile Planlaması

Elif Sargın - PYD

Erkan Yılmaz - PYD

Av. Ferda Kardelen - İzmir Barosu

Garo Babacan - PYD

Gökhan Yıldırımkaya - UNFPA

Öğr. Gör. Av. Gürkan Sert - Marmara Üni. Tıp Fak. Deontoloji A.B.D.

Gürşan Şenyüz - PYD

Av. Habibe Yılmaz Kayar - İstanbul Barosu

Dr. Muzaffer Fincancı - Samatya Devlet Hast. Enfeksiyon Klinik Şefi

Av. Münir Ermiş - Antalya Barosu

Dr. Nazan Kuzgunkaya - PYD

Nejat Ünlü - PYD

Dr. Serap A. Brown - UNAIDS

Dr. Seval Alkoy - İstanbul Tabip Odası

Av. Soner Ustaoğlu - Antalya Barosu

Dr. Taner Yıldırmak - Enfeksiyon Uzmanı, Okmeydanı SSK

Av. Tunç Demircan - Avukat, Hasta Hakları Hareketi

AIDS, HIV olarak bilinen virüs nedeniyle bağışık-lık sistemi zayıflayan bireyler, fiziksel pek çok tıbbi rahatsızlığının yanı sıra, psikososyal sorunlarla da başa çıkmak durumundadırlar.

01. 08. 1998 Resmi Gazete No : 23420 Sayı ile yayınlanan HASTA HAKLARI YÖNETMELİĞİNİN 5. maddesinde:

”Bedeni, ruhi ve sosyal yönden tam bir iyilik hali içinde yaşama hakkının, en temel insan hakkı ol-duğu, hizmetin her safhasında daima göz önünde bulundurulacağı” belirtilmektedir.

hasta haklarıHazırlayan: Av. Habibe Kayar

— 5

6 —

Bu broşür, HIV ile yaşayanların, sağlık hizmetinden ya-rarlanma süreci içinde ve günlük yaşamlarında karşılaş-tıkları zorlukları aşmalarında, maruz kaldıkları olumsuz tutum ve davranışlar karşısında izleyecekleri yolda, kıla-vuzluk etmek amacıyla hazırlanmıştır.

HIV enfeksiyonu ve AIDS, vücut direncini zayıflatarak savunma mekanizmalarını bozan bulaşıcı ve süregen (kronik) bir hastalıktır. HIV ile yaşayan kişiler, tedavi olanaklarının giderek çoğalması sayesinde, günümüzde uzun ve kaliteli bir yaşam sürdürme şansına sahiptirler. Bu nedenle, tıbbi hizmetlerden sürekli ve düzenli olarak yararlanmaya gereksinim duyarlar.

HIV enfeksiyonu tanısı aldıktan sonra;

Sizi tıbbi açıdan zorlu ve uzun bir süreç bekliyor. Ön-celikle güvenebileceğiniz bir hekim bulmanız ve derhal tıbbi izlem altına alınmanız gerekiyor. HIV/AIDS tanısı-na sahip olmanın, size yasaların tanıdığı haklarınızdan vazgeçmeniz anlamına gelmediğini hatırlatmak isteriz. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan her bireyin sahip ol-duğu haklara siz de sahipsiniz ve bu haklarınızı herhangi bir nedenle kullanamamanız halinde, yetkili makamlara başvurabilirsiniz.

Hak ihlâlleri, sadece sağlık hizmetinden yararlanma sırasında değil, en temel haklarınız olan eğitim hizme-tinden yararlanma, işinizin güvence altına alınması, özel yaşamınızın güvence altına alınması gibi yaşamınızın di-ğer alanlarıyla ilgili de olabilir. Böyle durumlarda yetkili makamlara başvurmaktan çekinmeyin. Bu konuda Pozi-tif Yaşam Derneği, size yol göstermeye hazırdır.

— 7

Broşürde, aşağıdaki konularda açıklamalar bulabilirsiniz:

-Sağlık hizmetinden yararlanma aşamasında haklarınızın ne olduğu,

-Yasaların ilgili maddelerinin, HIV ile yaşayanlar açısından ne anlam taşıdığı,

-Haklarınızı kullanamamanız halinde nerelere başvurabile-ceğiniz.

8 —

I. SAĞLIK HİZMETLERİNDEN YARARLANMA

Sosyal güvencenize göre sağlık hizmetinden yararlanma durumunuz (2007 yılında yürürlüğe girmesi beklenen Genel Sağlık Sigortası’na göre aşağıdaki kurumlarda ve sağlık hiz-metinden yararlanma işlemlerinde değişiklik olabilir)

a. Sosyal Sigortalar Kurumu’na bağlı iseniz,

Bu kuruma bağlı olanların ilk başvuracağı kurum Devlet Hastanesi’dir; buradan sevk edilmesi halinde Üniversite Hastanesi’ne başvurabilir.

b. Bağkur’lu iseniz,

Bu kuruma bağlı olanlar Devlet Hastanesi’ne doğrudan başvurabilir; Üniversite Hastanesi’ne doğrudan başvurdu-ğunda ödemeyi kendi yapar; daha sonra Bağkur’dan bunu tahsil eder.

c. Kamu Çalışanı iseniz,

i. Halen çalışmakta olanlar, bağlı olduğu kurumun ih-tiyaca göre sevk ettiği hastaneye (Devlet Hastanesi veya Üniversite Hastanesi) başvururlar.

ii. Emekliler,

Doğrudan Devlet Hastanesi’ne veya Üniversite Hastanesi’ne başvurabilirler.

d. Sağlık Güvenceniz yok ise,

Eğer herhangi bir sağlık güvenceniz yoksa ve tedavinizi ücret karşılığı sürdürebilecek ekonomik gücünüz yok ya da yetersizse, yeşil kart edinebilirsiniz. Bunun için gereken belgeler:

— 9

-Muhtarlıktan yoksunluk (fakirlik) belgesi

-Elinizdeki tıbbî belgeler

-Standart matbu dilekçe

-Hiç bir sosyal güvenlik kurumuyla ilişkiniz olma dı ğına dair belge (yukarıdaki kurum lar dan temin edebilirsiniz)

Yukarıdaki belgelerle, Kaymakamlıklar bünye sin deki Sos-yal Yardımlaşma ve Dayanışma Fonuna başvurup alacağı-nız bu kart ile doğrudan Devlet Hastanesi’ne ya da buradan sevk edilmesi halinde Üniversite Hastanesi’ne başvuruda bulunabilirsiniz.

-Sağlık güvencesi olup, yasanın aradığı süre kadar prim ödememiş iseniz

Valilik ve Kaymakamlıklar nezdindeki Sosyal Yardımlaş-ma ve Dayanışma Fonu’na başvurarak sağlık hizmetinden yararlanabilirler.

10 —

II. HASTA HAKLARI:

HASTA HAKLARI GENEL BİLGİLER

Hasta hakları, kişilerin, sağlık hizmetlerinden yararlandığı süreçte, insan haklarına uygun koşul lar da hizmet almalarını amaçlayan uluslar arası kabul görmüş haklardır.

Türkiye ‘de Hasta Hakları Yönetmeliği 1998’de yürürlüğe girmiştir; halen yürürlüktedir.

Bu Yönetmelik ;insan haysiyetine yakışır şekilde herkesin “hasta hakları”ndan faydalanabilmesine, hak ihlallerinden korunabilmesine ve gerektiğinde hukuki korunma yollarını fiilen kullanabilmesine dair usül ve esasları düzenlemek amacı ile hazır lan mış tır.

Hasta Hakları Yönetmeliğine Göre Hangi Haklarınız Var?

Hasta Hakları ile İlgili İlkeler

Madde 5- Sağlık hizmetlerinin sunulmasında aşağıdaki ilkelere uyulması şarttır:

a) Bedeni, ruhi ve sosyal yönden tam bir iyilik hali içinde yaşama hakkının, en temel insan hakkı olduğu, hizmetin her safhasında daima gözönünde bulundurulur.

b) Herkesin yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkını haiz olduğu ve hiçbir merci veya kimsenin bu hakkı ortadan kaldırmak yetkisinin olmadığı bilinerek, hastaya insanca muamelede bulunulur.

c) Sağlık hizmetinin verilmesinde, hastaların, ırk, dil, din ve mezhep, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç ve

— 11

ekonomik ve sosyal durumları ile sair farklılıkları dikkate alınamaz. Sağlık hizmetleri, herkesin kolayca ulaşabileceği şekilde planlanıp düzenlenir.

d) Tıbbi zorunluluklar ve kanunlarda yazılı haller dışında, rızası olmaksızın kişinin vücut bütünlüğüne ve diğer kişilik haklarına dokunulamaz.

e) Kişi, rızası ve Bakanlığın izni olmaksızın tıbbi araştırma-lara tabi tutulamaz.

f) Kanun ile müsaade edilen haller ile tıbbi zorunluluklar dışında, hastanın özel hayatının ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz.

HAKLARINIZ

-Sağlık kurumu ve sağlık personelinin adalet ve hakkani-yet ilkelerine uygun hizmet vermesini isteme hakkı. (md. 6)

-Sağlık hizmetlerinden nasıl , hangi şartlara ve usule göre faydalanabileceğiniz, hizmet ve imkan la rın neler olduğu konusunda bilgi isteme hak kı. (md. 7)

-Yasal düzenlemeye uyularak sağlık kurum ve kuruluşunu seçme, değiştirme, nakledilme ve seçilen sağlık kuruluşun-da verilen sağlık hiz me tin den faydalanma hakkı. (md. 8)

-Sağlık hizmeti veren ve verecek doktor ve diğer perso-nelin kimlikleri, görev ve unvanları hakkında bilgi isteme, personeli ve doktoru serbestçe seçme gerekirse ücret farkı karşılanarak)başka tabiplerin konsültasyonunu isteme hak-kı. (md. 9)

-Öncelik hakkının tıbbi kriterlere dayalı ve objektif olarak belirlenmesini isteme ve Acil ve adli vak’alar ile yaşlılar ve

12 —

özürlüler hakkında öncelik sırasının belirlenmesinde ilgili mevzuat hükümleri uygulanmasını isteme hakkı. (md. 10)

-Modern tıbbi bilgi ve teknolojinin gereklerine uygun ola-rak teşhisinin konulmasını, tedavinin yapılmasını ve bakımı-nı isteme hakkı. (md. 11)

-Teşhis, tedavi veya korunma maksadı ol mak sızın, ölüme veya hayati tehlikeye yol açabilecek veya vücut bütünlüğü-nü ihlal edebilecek veya akli veya bedeni mukavemeti azal-tabilecek eylem ve işlemlerden korunma hakkı. (md. 12)

-Tıbbi gereklerden bahisle veya her ne suretle olursa olsun, hayat hakkından vazgeçilemez. Kimsenin hayatına son verilemez. (md. 13)

-Personelden durumunun gerektirdiği tıbbi özeni göster-mesini Istırabımızın azaltılmasını ve dindirilmesini isteme hakkı. (md. 14)

-Sağlık kurum ve kuruluşlarında güvenlik içinde olmayı bekleme ve bunu istemek hakkınız var. Kendinizin, ziyaret-çi ve refakatcilerin can ve mal güvenliklerinin korunması ve sağlanması için gerekli tedbirlerin alınmasını isteme hakkı. (md 37)

-İmkanlar ölçüsünde dini vecibelerini yerine getirmek için gerekli tedbirlerin alınmasını isteme hakkınız var. (md 38)

-Kişilik değerlerine uygun bir şekilde ve ortam da sağlık hizmetlerinden faydalanma hak kı. (md 39)

-Muayene ve tedavi sırasında refakatçi bulun du rul masını isteme hakkı var. ( md 40)

— 13

- Aşağıdaki hallerde;

Hastalar, hallerde sağlık hizmetlerinden bulun dukları yerlerde de faydalanabilirler

a) Koruyucu sağlık hizmetlerinin verilmesinde,

b) Tıbbi sebeplerden dolayı sağlık kuruluşuna bizzat gidi-lemeyen veya götürülemeyen hallerde,

c) Tabii âfetler gibi olağanüstü hallerde.

Hizmetin sağlık kuruluşu dışında verilmesi ile ilgili usul ve esaslar, Bakanlık tarafından ayrıca düzenlenir. (md. 41)

SAĞLIK DURUMU İLE İLGİLİ BİLGİ ALMA HAKKI. (md 15)

Kendiniz veya yetkilendirdiğiniz kişi aracılığı ile yazılı veya sözlü olarak şu konularda bilgi isteme hakkınız var:

1-Sağlık durumu,

2-Uygulanacak tıbbi işlemler, bunların faydaları ve muhte-mel sakıncaları,

3-Alternatif tıbbi müdahale usülleri,

4-Tedavinin kabul edilmemesi halinde ortaya çıkabilecek muhtemel sonuçları

5-Hastalığın seyri ve neticeleri

6-Başka bir doktordan aynı konuda bilgi isteme hakkı.

14 —

KAYITLARI İNCELEME VE BİLGİ ALMA HAKKI:

-Sağlık durumunuz ile ilgili bilgiler bulunan dosya yı ve kayıtları inceleyebilir ve bir örneğini alabilir si niz. Bu kayıtlar, sadece hastanın tedavisi ile doğru dan ilgili olanlar tarafın-dan görülebilir.

Kayıtlarınızda eksik, belirsiz ve hatalı tıbbi ve şahsi bilgi-ler varsa, tanımlanmasını, açıklan masını, düzeltilmesini ve nihai sağlık durumu ve şahsi durumuna uygun hale geti-rilmesini ve Sağlık durumu ile ilgili raporlara itiraz edebilir başka bir sağlık kurumundan yeniden rapor düzenlenmesini isteyebilirsiniz. .

-Tarafınıza bilgi verilirken gerekirse bir tercü mandan yarar-lanabilirsiniz. Bilgi anlaya bi le ce ği miz şekilde, tıbbi terimler mümkün olduğunca kullanıl madan, tereddüt ve şüpheye yer verilmeden ve ruhi durumunuza uygun ve nazik bir ifade ile verilmelidir. (md. 16-17-18)

Eğer bilgi vermek manevi yapınız üzerinde fena tesir yapmak suretiyle hastalığın artması ihtimalinin bulunması ve hastalığın seyrinin ve sonucunun vahim görülmesi halle-rinde, teşhisin saklanabilir.

Yakınlarınıza bilgi verip vermemeyi şartlar çer çe vesinde ta-bip takdir eder. Tedavisi olmayan bir teşhis, ancak bir tabip tarafından ve tam bir ihtiyat içinde tarafımıza hissettirilebi-lir veya bildirilebilir. Ak si yönde bir talebiniz bulunmaması veya açık la na cak şahıs önceden belirlememişse, böyle bir teşhis ailemize bildirilir. (md. 19)

-Yasal ve hastalığın gereklilikleri hariç sağlık durumumuz hakkında kendimize veya yakın la rımıza bilgi verilmemesini isteyebilirsniz. (md 20)

— 15

MAHREMİYETE SAYGI GÖSTERİLMESİNİ İS TE MEK HAKKI;

Her türlü tıbbi müdahale sırasında mahremi yetimize saygı gösterilmelidir. (md. 21, 22)

a) Sağlık durumumuz ile ilgili tıbbi değer len dir me lerin gizlilik içerisinde yürütülmesini,

b) Muayenenin, teşhisin, tedavinin ve bizimle doğrudan teması gerektiren diğer işlemlerin makul bir gizlilik ortamın-da gerçekleştirilmesini,

c) Tıbben sakınca olmayan hallerde yanında bir yakınımı-zın bulunmasına izin verilmesini,

d) Tedaviniz ile doğrudan ilgili olmayan kim selerin, tıbbi müdahale sırasında bulunmamasın gere kir. Eğitim amaçlı gereklilik halinde önceden veya tedavi sırasında bunun için rızamız gereklidir. (md. 22)

e) Hastalığımızın mahiyeti gerektirmedikçe şahsi ve ailevi hayatımıza müdahale edilmemesini,

f) Sağlık harcamalarının kaynağının gizli tutul masını, mah-remiyet içinde değerlendirilmelidir.

Ölüm olayı, mahremiyetin bozulması hakkını ver mez.

Kanunla düzenlenmiş haller dışında rızanız ol maksızın ve verdiği rı-zamıza uygun olmayan bir şekilde tıbbi ame-liyeye tabi tutulmama hakkınız var. (md 22)

16 —

BİLGİLERİN GİZLİ TUTULMASI HAKKI

-Hakkınızda sağlık hizmetinin verilmesi sebebiyle edinilen bilgiler, kanun ile müsaade edilen haller dışında, hiçbir şekilde açıklanamaz.

-Rıza gösterseniz bile, kişilik haklarından bütü nüy le vaz-geçilmesi, bu hakların başkalarına devri veya aşırı şekilde sınırlanması neticesini doğuran hallerde bilginin açıklanma-sı, bunları açıklayanın hukuki sorumluluğunu kaldırmaz.

-Hukuki ve ahlaki yönden geçerli ve haklı bir sebebe dayanmaksızın size zarar verme ihtimali bulunan bilginin ifşa edilmesi, personelin ve diğer kimselerin hukuki ve cezai sorumluluğunu da gerek tirir.

-Araştırma ve eğitim amacı ile yapılan faali yet ler de de kimlik bilgileriniz, rızanız olmaksızın açık lanamaz. (md 23)

TIBBİ MÜDAHALEDE HASTANIN RIZASI

-Tıbbi müdahalelerde hastanın rızası olması gerekir.

-Hayatımızı veya hayati organlardan birisini tehdit eden acil haller haricinde, rızanızı her zaman geri alabilirsiniz.

-Rızanızı geri almak tedaviyi reddetmeniz anlamına gelir. Rızanın müdahale başladıktan sonra geri alınması, ancak tıbbi yönden sakınca bulunmaması şartına bağlıdır. (md 24)

-Bilinen klasik tedavi metodları yerine başka bir tedavi usulü uygulanması için rızanız gereklidir. (md. 27)

-18 yaşından küçük ve mümeyyiz olmayanlardan organ ve doku alınamaz. (md. 29)

— 17

-Sterilizasyon ve gebeliğin sona erdirilmesi hallerinde, baş-vuranın rızası ile evli ise eşinin de rızası gereklidir. (md. 30)

-Bakanlığın izni ve rızanız olmadan tecrübe, araştırma veya eğitim amaçlı hiçbir tıbbi müdahale konusu yapılamaz. (md 32)

-Araştırmalarda, gönüllünün sağlığına ve diğer kişilik hak-larına zarar verilmemesi için gereken bütün tedbirler alınır. Verilen rıza her aşamada geri alınabilir. (md 33)

-Reşit ve mümeyyiz olmayanlara, kendilerine faydası olmadan, sırf tıbbi araştırma amacı güden tıbbi müdahaleler hiçbir surette tatbik edilemez. (md 35)

-Sırf tıbbi araştırma amacı ile hasta üzerinde kendi rızası ve Bakanlığın izni bulunmaksızın hiçbir ilaç ve terkip kullanı-lamaz. (md 36)

-Uygulanan ve uygulanacak olan tedaviyi red detme veya durdurma hakkınız var.

Bu hakkın kullanılması, sağlık kuruluşuna tekrar müraca-atta aleyhinize kullanılamaz. (md. 25)

-Rıza alınırken tıbbi müdahalenin ve bu müdahalenin gerektirdiği sair tıbbi işlemler konusunda ve sonuçları hak-kında bilgilendirilip aydınlatılmayı isteme hakkınız var. (md. 31)

-Yaş küçüklüğü, kısıtlık hali varsa veli veya vasiden izin alınabilir. Bu kişiler yoksa veya ifade edecek gücünüz olma-dığında ve bazı yasal düzenleme gereği bu şart aranmaz. (md. 24)

- Yasal temsilciniz izin verse bile küçük ve kısıtlı iseniz

18 —

mümkün olduğu hallerde dinlenme ve tıbbı müdahaleye iştirak hakkınız var. (md 26)

-Rıza tamamen serbest iradeye dayanmalıdır ve yazılı olmalıdır (md 34)

-Mevzuatın öngördüğü istisnalar dışında, rızanız herhan-gi bir şekle bağlı değildir. Ancak hukuka ve ahlaka aykırı olarak rızamız alınmışsa hüküm süzdür ve bu şekilde alınan rızaya dayanılarak müdahalede bulunulamaz. (md 28)

MÜRACAAT, ŞİKAYET, DAVA VE TAZMİNAT HAKKI:

-Siz ve yakınlarınızın hak ihlallerinde müracaat, şikayet ve dava hakkınız var. (md 42)

SAĞLIK KURUM VE KURULUŞLARININ SORUM LULUĞU

-Personeli istihdam eden kurum ve kuruluş aleyhine zarar verici eylemin öğrenildiği tarihten itibaren en geç bir yıl içinde, maddi veya manevi veyahut hem maddi ve hem de manevi tazminat davası açma hakkınız var. (md 43)

-Bu Yönetmelik’te gösterilmiş olan hasta hak la rının fiilen kullanılmasına mani olan veya ihlal eden personelin, cezai, mali ve inzibati sorumlulukları vardır. (md. 44)

-Kamu görevlisi personelin verdiği zarar, mah keme kararı üzerine idare tarafından tazmin edil dik ten sonra, müsebbibi olan sorumlu personele rücu edilir. (md. 46)

— 19

III. HAK İHLÂLLERİNDE BAŞVURULA BİLE CEK KURUMLAR

a. İlgili sivil toplum kuruluşu merkez ve/veya şubeleri:

Pozitif Yaşam Derneği Telefon: (0212) 288 38 83 pbx

Hasta Hakları ve Yakınları Derneği Telefon: (0212) 248 35 49

HATAM (Hacettepe AIDS Tanı ve Araştırma Merkezi) Telefon: (0312) 310 80 47

Sağlık Hakkı Hareketi Derneği Telefon: Hot Line (0535) 577 42 94

Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklarla Savaşım Derneği Telefon: (0232) 445 00 71

b. Tedavi gördüğü kurumdaki hasta hakları birimleri

c. Tabip Odası (Hekimlik Uygulamaları Büroları) İstanbul Tabip Odası 0212 514 02 92 Ankara Tabip Odası 0312 İzmir Tabip Odası 0232

d. Bulunduğunuz yerdeki Barolar İstanbul Barosu 0212 251 63 25 Ankara Barosu 0312 311 20 42 İzmir Barosu 0232 463 00 14 Antalya Barosu 0242 438 61 55

diğerleri için: http://www.istanbulbarosu.org.tr/LinkIndex1.asp?id=10&sid=2

e- SABİM Telefon:184

20 —

IV. ADLİ YARDIM

Yukarıdaki başvuruları yapan bir hasta, bunun yanı sıra, suç duyurusuna bulunmak ve/veya tazminat istemli dava açma hakkını da kullanabilir. Ekonomik durumu uygun olmayanların için Baroya yapılacak başvurularda, ücretsiz olarak adli yardım birimlerinden yararlanılması mümkündür. Avukat vekâlet ücreti, adli yardım birimi tarafından karşıla-nabilir

— 21

ek bilgilerHazırlayan: Av. Tunç Demircan

LİZBON BİLDİRGESİ (1981)1. Hasta hekimini özgürce seçmelidir

2.Hastalarhiçbiretkialtındakalmadanözgürceklinikveetikkararverebilenhekimtarafındanbakılabilmelidir.

3.Hastayeterlibilgilendirmedensonraönerilentedaviyikabulveyareddedebilmehakkınasahipolabilmelidir.

4.Hastahekimdentümtıbbiveözelhayatınailişkinbilgileringizliliğinesaygıgösterilmesihakkınasahiptir.

5.Herhastanınonurlubirşekildeölmeyehakkıvardır.

6.Hastadiniveyaruhitelkinveteselliyikabulveyareddetmehakkınasahiptir.

22 —

— 23

AVRUPA`DA HASTA HAKLARININ GELİŞTİRİLMESİ BİLDİRGESİ

Amsterdam, 28-30 Mart 1994

HASTA HAKLARI

1. Sağlık bakımında (hizmetle-rinde) insan hakları ve değerle-ri.

1.1. Kadın veya erkek herkesininsanolmasıdolayısıylasaygıgör-meyehakkıvardır.

1.2.Herkeskendiyaşamınıbelirle-mehakkınasahiptir.

1.3.Herkesfizikselvementalbü-tünlüğesahipolmayavekişiola-rak güvenli bir yaşam sürdürmehakkınasahiptir.

1.4. Kadın veya erkek herkesinözel yaşamına saygı gösterilmeli-dir.

1.5. Herkes kendi ahlaki ve kül-türeldeğerlerine,dinselvefelfesiinançlarınasahipolmavebunlarasaygıgösterilmehakkınasahiptir.

1.6.Herkeshastalıklarınönlenme-si ve sağlıkbakımı için yeterli öl-çüde çaba gösterilerek sağlığınınkorunması ve kendisi için edini-lebilir enyüksek sağlık seviyesinekavuşmafırsatıhakkınasahiptir.

2. Bilgilendirme

2.1.Sağlıkservislerivebuservisle-rin en iyi nasıl kullanacağı konu-sundakibilgiherkesiçinulaşılabi-lirolmalıdır.

2.2. Hastalar, durumları ile ilgi-li tıbbi gerçekleri, önerilen tıbbigirişimleri ve herbir girişimin po-tansiyelriskveyayararlarını,öne-rilen girişimlerin alternatiflerini,tedavisiz kalmanın sonucunu,

tanı, prognoz ve tedavinin gidişikonularını içerecek şekilde sağlıkdurumları konusunda tamolarakbilgilenmehakkınasahiptir.

2.3. Bilgilendirme, yalnızca bilgivermemenin hasta üzerine açıkve olumlu bir etkisinin olacağınainanmak gibi geçerli bir nedenin olduğuzamanlardakısıtlanabilir.

2.4. Bilgi, hastanının anlama ka-pasitesine uygun bir yolla ve ya-bancı teknik terminoloji kullanı-mınıenazaindirerekiletilmelidir.Hastaortakdilkonuşamıyorsaçe-viriyapılabilir.

2.5. Hastalar kesin olarak belirt-tikleri takdirde bilgilendirilmeme hakkınasahiptirler.

2.6. Hastalar kendi yerlerine kimin bilgilendirileceğiniseçmehakkınasahiptir.

2.7.Hastalarikincibirgörüşalmaimkanınasahipolmalıdır.

2.8. Sağlık kurumuna kabul edi-len hastalar, kendilerine bakansağlıkpersonelininkimliği,mesle-kidurumu,okurumdakaldığıvebakıldığı sürece uyacağı kurallarve rutin işlemler konularında bil-gilendirilmelidir.

2.9. Hastalar,sağlıkkurumundantaburcuedildiklerindetanıları,te-davileri ve bakımlarını içeren biryazılıözetalmaveistemeimkanı-nasahiptir.

3. Onay

24 —

3.1. Hastanının bilgilendirilmişonayıherhangibir tıbbigirişiminönkoşuludur.

3.2. Hastatıbbigirişimireddetmeveya durdurma hakkına sahiptir.Reddedilenveyadurdurulantıbbigirişimingetireceği sonuçlarhas-tayadikkatlibirşekildeaçıklanma-lıdır.

3.3. Hastanın iradesini beyan et-mesininmümkünolmadığıveaci-lentıbbigirişimyapılmasıgerekendurumlarda, daha önceden bugirişimi reddettiğini gösteren biraçıklaması yoksa hastanın onayıvarsayılarakgirişimyapılabilir.

3.4. Hastanın yasal temsilcisininonayınıngerektiğiveönerilengi-rişiminacilolduğudurumdaeğertemsilcinin onayı zamanında alı-namıyorsatıbbigirişimyapılabilir.

3.5. Yasaltemsilcininonayıgerek-tiği zaman, hastalar (çocuk veyaerişkin olsun) durumlarının izinverdiğiölçüdeyinedekararalmasürecine dahil edilmelidir.

3.6. Yasal temsilcinin onay ver-meyi reddettiğidurumda,doktorveyadiğersağlıkpersoneliningö-rüşügirişiminhastayı ilgilendirdi-ğiyolunda ise,kararmahkemeyeveyahakemheyetibenzerimerci-yebırakılmalıdır.

3.7. Hastanın onay vermesininmümkün olmadığı ve yasal tem-silcisinin bulunmadığı veya buamaçla seçilmediği bütün diğerdurumlardahastanınistekleritah-min edilerek ve hesaba katılarakalternatif karar alma biçimii içinuygunönlemleralınmalıdır.

3.8. İnsanvücudununbütünpar-çalarının kullanımı ve korunmasıiçin hasta onayı gereklidir. Tanı,tedavi vehastabakımı içinmad-dekullanımıgerekendurumlardaonayvarsayılarakdavranılabilir.

3.9. Klinikçalışmalarakatılımiçinhastanın bilgilendirilmiş onayınaihtiyaçvardır.

3.10. Hastanın bilgilendirilmişonayı)bilimselaraştırmalardada-hiledilme içinönkoşuldur.Bütünaraştırmaprotokolleri uygun etikkurulonayıişlemlerindengerçiril-melidir.Bugibiaraştırmalar,yasaltemsilcisinin onayı olmadıkça vehastayı ilgilendirmedikçe kendiiradesini beyan edemeyen hasta-larda yapılmamalıdır. Bu konuylailgilibir istisna,önemlibirdeğeriolan, alternatif yöntemleri olma-yanvebaşkaaraştırmaöznesibu-lunmayan araştırmalardır. Böylebirdurumdariskve/veyayükçokazsa, kişinin itirazı yoksa, hasta-nınsağlığınadoğrudanbiryararıolmasadakapasite eksikliğiolanbireylergözlemedayalıaraştırma-lara dahil edilebilir.

4. Mahremiyet ve Özel Hayat

4.1.Hastanınsağlıkdurumu,tıbbidurumu, tanısı,prognozu, tedavi-si hakkındaki ve kişiyeözel diğertüm bilgiler, ölümden sonra bilegizilolarakkorunmalıdır.

4.2. Hastayaaitbubilgiler,yalnız-cahastanınaçıkizniveyamahke-meninkesin isteğiüzerineaçıkla-nabilir. Hastanın tedavisi ile ilgilidiğer sağlık personeline ihtiyaçsözkonusu olduğunda hastanın

— 25

onayı olduğu varsayılarak davra-nılır.

4.3. Hastanın kimliğine dair bil-giler korunmalıdır. Bu bilgilerinkorunması usulüne uygun yapıl-malıdır.

4.4. Hastalar,tanıları,tedavilerivebakımları ile ilgili kayıtlara, diğerdosyalara, teknikkayıtlaravetıb-bidosyalarınabakabilmevekendidosyalarınınvekayıtlarınınkopye-sini alabilmehakkına sahiptir. Buhaküçüncükişilerinbilgilerineba-kabilmeyi içermez.

4.5.Hastalar,kendileriyleilgilitıb-bi ve kişisel bilgilerin uygunsuz,eksik, çift anlamlı, eski olmasıveyatanı,tedavivebakımamacıy-la ilgili olmaması durumundabubilgileri yenileme, daha açık halegetirme,bazı kısımlarını çıkarma,tamamlama, düzeltme hakkınasahiptir.

4.6.Hastanın tanı, tedavi ve ba-kımı için gerekli olmadıkça ve ekolarakhastaizinvermedikçehas-tanınözel veailehayatınagirile-mez.

4.7. Tıbbigirişimlerancakkişininözel hayatına saygı gösterilmesidurumundayapılabilir.Bununan-lamı önerilen girişimin hastanınonayıveyaisteğinegörevekişininihtiyacı durumunda yapılabilece-ğidir

4.8.Sağlık kurumlarına başvuranhastalar, özellikle sağlık perso-nelinin kişisel bakımlarını veyamuayeneve tedavileriniyapacağıdurumdakurumlarınözelhayatla-

rınınkorunmasınısağlayanfizikselözellikleresahipolmasınıbeklemehakkınasahiptirler.

5. Bakım ve Tedavi

5.1.Herkes,kadın ve erkek olarakkoruyucubakımvesağlığınınge-liştirilmesi çalışmalarını içeren,sağlık ihtiyaçlarının karşılamayayönelikyeterlisağlıkbakımıalmahakkına sahiptir. Sağlık hizmet-leri,herkes içineşitulaşılabilirlik-te ve sürekli olmalı; ayırımsız vemaddi,insani, finansman kaynak-larından bağımsız olarak hizmetverilentoplumiçinmevcutolma-lıdır.

5.2.Hastaların,sağlananhizmetle-rinindüzeni,kalitesiveamaçlarınıiçerecek şekilde sağlıkhizmetleri-nindeğerlendirilmesiveplanlama-sını ilgilendiren konularda sağlıksisteminin her düzeyinde temsilci biçimindekatılmayahakkıvardır.

5.3.Hastalar, hem yüksek teknikstandartlar hem de sağlık perso-neli ile hastalar arasındaki insaniilişkiler bakımından kaliteli sağlıkhizmetihakkınsahiptir.

5.4.Hastalar,tanı,bakımvetedavibakımından tüm sağlık personelive/veya sağlık kurumları arasındaişbirliğini kapsayacak şekilde ba-kımdevamlılığıhakkınasahiptir.

5.5.Özellikletedavibakımdanhiz-met sınırlılığı olan durumlardasağlık personelinin hasta seçimiyapması gerekiyorsa, bu seçiminbütünhastalarınhakkıdikkatealı-narakeşitbirşekildeyapılmasıge-rekir.Buseçimtıbbiölçütleregöre

26 —

ve ayırım yapılmaksızın yapılmalı-dır.

5.6.Hastalar,sağlıksistemininişle-yişiileuyumluolarak,hekimleriniveya diğer sağlık personelini vesağlıkkurumlarınıseçmevedeğiş-tirmehakkınasahiptir.

5.7.Tıbbinedenlerlesağlıkkurum-larındadahafazlakalmasıgerek-meyen hastalara başka bir sağlıkkurumuna veya eve gönderilme-den önce durumları tam olarakaçıklanmalıdır. Başka bir sağlıkkurumuna nakil ancak o sağlıkkurumunun hastayı kabul etmesidurumunda yapılabilir.Durumlarıevinegönderilmesineuygunolanhastalariçinayaktanveevbakımservisleriolmalıdır.

5.8.Hastalartanı,tedavivebakım-ları sırasında saygı görme; kültürvedeğerlerineuygunşekildedav-ranılmahakkınasahiptir.

5.9.Hastalar bakım ve tedavilerisüresince arkadaşları, akrabalarıveaileleritarafındandesteklenmeve her zaman manevi destek veyolgösterilmehakkınasahiptir.

5.10.Hastalarsonbilgilerinışığın-da çektikleri ıztırapların iyileştiril-mesihakkınasahiptirler.

5.11.Hastalar yaşamlarının sondönemindeinsancabakılıp,itibariçindeölmehakkınasahiptir.

6. Başvuru

6.1. Bu dokümanda belirtilenhaklarınuygulanması,yalnızcabuamaca uygun anlamları çerçeve-sinde mümkündür.

6.2. Bu hakların kullanılması ayı-

rımolmaksızınsağlanmalıdır.

6.3. Buhaklarınuygulanmasında,hastalaryalnızcainsanhaklarıbel-geleri ile uyumlu sınırlılıkların veyasa ile belirlenen prosedürlerinhükmüaltındadır.

6.4. Hastaların bu dokümandabelirtilen hakları kendilerinin kul-lanmasının mümkün olmadığıdurumda, resmi temsilcileri veyabu amaçla belirleyecekleri kişilerhastalar adına sorumlu olabilir-ler; resmi temsilci veya hastacaatanan kişinin olmadığı durum-da ise hastaların temsili için ge-rekli diğer önlemler alınmalıdır.

6.5.Hastalar,budokümandabelir-tilenhaklarınuygulanmasıileilgilibilgiveönerilereulaşabilmelidirler.Hastalar haklarına saygı gösteril-mediğinihissetiklerindeşikayetiçinbaşvuru imkanına sahipolmalıdır.Mahkemelere başvurmanın yanısıra, diğer düzeylerde başvurudabulunma,hakemlikistemeile ilgi-li bağımsız mekanizmalar bulun-malıdır. Bu mekanizmalar şikayetprosedürleriileilgilibilgiedinmeyi,bağımsız kişilere ulaşabilmeyi vehastanın en uygun nasıl hareketedeceği konusunda danışmadabulunma imkanlarını sağlamalıdır.Bumekanizmalarbunlarınötesin-dehastaadınasavunmaveyardımimkanlarını gerekirse sağlamalıdır.Hastaların şikayetlerinin değerlen-dirilmesine etkili ve tamolarak il-gilenilmesine ve sonuç hakkındabilgilendirmeyehakkıvardır.

— 27

YENİ TÜRK CEZA YASASI VE HEKİM SORUMLULUĞU

Cezayasalarıtoplumlarınyaşam-larını düzenleyen, denetleyenve bir anlamda da kısıtlayan entemel düzenlemelerden biridir. Dolayısıyla bir deyişle ceza yasa-sı kimi zamanAnayasa’dandahiönemliolabilmektedir.Kişiözgür-lüğünü,yasamaerkiiradesiylevebağımsızmahkemeler vasıtasıylakısıtlayan düzenlemelerin yer al-dığıtemelcezayasalarınınsağlıkmesleğimensuplarıaçısındandaönemli düzenlemeler içerdiği bi-linmektedir.

Sonyıllardaoldukçasıkgündemegelenhastahakları,hekimsorum-luluğu,sağlıkhizmetlerindestan-dardın, kalitenin ve güvenliğinsağlanmasıgibikonular,cezaya-salarınadaetkietmektevegetiri-lenyenidüzenlemelerlekarşılığınıbulmaktadır. Yeni ceza yasasınınsağlıkuygulamalarına ilişkinola-rak getirdiği yeniliklerin tümünübelirtmekveaçıklamakbuyazınınamacı olmamakla beraber, konuile ilgili önemli düzenlemelerin,enazındantartışmayaaçılmaları-nısağlamakaçısından,belirtilme-sihedeflenmiştir.

Buamaçlagerekbasınayansıyan,gerek yargıya intikal eden olay-lardadilegetirilen,sağlıkhizmetiverenleriolduğukadarsağlıkhiz-meti alan kesimi de ilgilendiren bazıbaşlıklaryenidüzenlemeal-tındadeğerlendirilmiştir.

Bıçak Parası (md.252)Kamusek-töründe çalışan hekimlerin ger-çekleştirdikleri cerrahi girişimleriçin,hastadanveyayakınlarındanayrıcamaddi birmenfaat sağla-ması hali toplumumuzda “bıçakparası”olarak anılmakta,buuy-gulama Türk Ceza Yasası bakı-mındandasuçteşkiletmektedir.İlgililerin şikayeti doğrultusundahukuki dayanaktan yoksun butür menfaat talebinde bulunanhekimler hakkında açılmış cezadavalarımevcutolup,halenyar-gılaması devam edenler bulun-maktadır.Sözkonususuçun İrti-kapyadaRüşvetolduğuyönün-dekitartışmalara,Yargıtay’ınyenitarihlibirkararıaçıklıkgetirmişvefiilinrüşvetsuçunavücutverdiğikabuledilmiştir.Buitibarlakamusektöründe çalışan hekimlerinbıçakparasıadıaltındamenfaatsağlamaları, yeni ceza yasasındada yer alan ve karşılığında 4 ila12 yıl arasında hapis cezası ön-görülenrüşvetalmasuçunuoluş-turmaktadır. Yeni düzenleme ileeski düzenleme karşılaştırıldığın-da, eski hükümde var olan paracezasının yeni düzenlemede yeralmadığı görülmektedir. Değişik-likten önce, rüşvet alma suçunuişleyen kamu görevlisi hakkındahapiscezasıilebirlikte,sağlananmenfaatinparasalkarşılığınınbeşkatı oranında ağır para cezasınahükmedilirken, yeni düzenleme

28 —

bucezayıkaldırmakta,dolayısıyladaha lehe bir düzenleme getir-mektedir.

Muayenehaneye Yönlendirme (md. 259)Hekimlikuygulamalarıile ilgili olarak gündeme getirilen vehizmetialankesimtarafındançoksıkşikayetkonusuyapılanbirkonudakamusektöründeçalışanhekimlerinhastalarıözelmuaye-nehanelerine yönlendirdikleri id-diasıdır. Eski ceza yasasının238.maddesindedüzenlenenmemur-ların görev yaptıkları yerde zo-runluihtiyaçmaddesisatmalarınıcezalandırırken, yeni ceza yasa-sının 259. maddesinde bu suçahizmetsatışıdaeklenmiştir.Yenidüzenlemeile,yürüttüğügörevinsağladığınüfuzdan faydalanarakmalyadahizmetsatmayaçalışankamu görevlisi suç işlemiş ola-caktır. Kamu kesiminde çalışanhekimlerin, kendilerine başvuranhastalarıözelmuayenehanelerineyönlendirmeleri,bufiilkapsamın-dadeğerlendirilebilecek,hapisyadaparacezasıilemüeyyidelendi-rilenbirsuçtipiolarakkarşımızaçıkmaktadır.

Acil vakalar, Zorunlu Tıbbi Yar-dım (md.98) Gerek hekimlik ye-mininde, gerekse demeslek ilkeve kurallarında, hekimin ihtiyaçduyanlara yardım edeceği, tıbbibilgivebecerisiniesirgemeyeceğikabuledilmiştir.Bukuralülkemizsağlıkmevzuatındadakarşılığınıbulmuştur. Tıbbi Deontoloji Tü-züğünde,ihtisasıneolursaolsungerekli bakımın sağlanamadığı

olgularda hekimin il yardımdabulunacağı, Yataklı Tedavi Ku-rumları Yönetmeliğinde, acil va-kalaragerekentedaviveyardımınderhalyapılacağıdüzenlenmiştir.Ayrıca Özel Hastaneler Kanunugereğince, özel hastaneler, ola-naklar elverdiğince acil vakalarıkabulemecburdurlarvebunlarıntedavisiücretsizyapılacaktır.

Eski cezayasamızdaolduğugibiyenicezayasasındadatıbbiyardı-maihtiyacıolanlarayardımetme-mefiilisuçsayılmıştır.Budüzen-lemeyegöre;yaş,hastalığı,yara-lanması veya bir başka nedenlekendini idareedemeyecekkişiye,şartların elverdiği ölçüde yardımetmeyen kişi hapis ya da paracezası ile cezalandırılabilecektir.Sadeceparacezasıöngöreneskidüzenlemeden farklı olarak yenidüzenlemede hakim, hapis veyapara cezasına hükmetme konu-sundataktiryetkisinesahiptir.

Ayrımcılık (md.122/b) Bilindiğiüzere kamu kesiminde çalışanhekimler,cezakanunuuygulama-sında memur olarak kabul edil-mektedirler.Bunedenlehekimler,sadecememurlartarafındanişle-nebilengörevi ihmalveyagörevisuiistimal suçlarının faili olabil-mektedirler. Kamuya arzedilmişbir hizmeti yapmayı reddedenkişiler,eğerbuhizmetivermelerikanungereğikendilerindenbek-leniyorsa, görevi ihmal suçunuişlemişolacaklardır.Kamuhasta-nelerinde çalışanhekimler, teda-viamacıylakendilerinebaşvuran

— 29

hastalara hizmet verip vermemenoktasındaözgürdeğildirler.Ka-nungereğikendileriningörevvesorumluluğuolarakkabul edilenbuhizmetivermektenkaçınmala-rıhalindegöreviihmalsuçunuiş-lemiş olacaklardır. Örneğin yargıkararlarınada yansıyanbir olay-da, icapçı bir hekimin çağırıldığıhalde hastaneye gelmemesi fiili,görevi ihmal suçu olarak değer-lendirilmiş ve hekim bu suçtanyargılanıp mahkum edilmiştir.Görevi ihmal suçunun oluşma-sı için, memur sayılan hekiminkanunun kendisinden beklediğigöreviifaetmemesivebundaku-suruolmasıyeterligörülmektedir.Bunundışındahekimingörevifaetmektenhangisebeplerlekaçın-dığınıngenelolarakcezahukukubağlamında bir önemi bulun-mamaktadır. Başka deyişle cezahukuku “saikle” yani kişiyi suçaiten,içselalemindeoluşanveha-reketlerle ilgilikararınalınmasın-dakietkenlerleilgilenmez.Suçungenel kast altında ya da taksirleişlenmesiyeterlidir.

Buna karşın yeni ceza yasasının122.maddesindeayrımcılıkbaşlı-ğıaltındagetirilendüzenlemeile;suçuişlemedeetkenolansaikdik-katealınmış,kişilerarasındakimisebeplerleayırımyaparakkamuyaarzedilmişbirhizmetiyerinegetir-memefiili,görevi ihmal suçununözelbirtürüolarakdüzenlenmiş-tir. Bu düzenleme gereği, sağlıkhizmetinin sunumunda, kişilerarasındadil, ırk, renk,cinsiyet si-yasidüşünce,felsefiinanç,dinve

sairgerekçelerleayırımgözetilme-si halinde fail hakkında ceza ko-vuşturmasıyapılabilecektir.

Radyasyon Yayılmasına Sebep Olma (md.172/4) Tanı ve teda-viye yönelik görüntüleme cihaz-ları ile ileri teknoloji taşıyan tıb-bi cihazların sayısının her geçengünarttığı ve çok sayıdabu türcihazın bulunduğu görüntülememerkezlerinin açıldığı günümüz-de,aynızamandabutıbbialetvecihazların çevreye verebileceklerimuhtemel zararlar da konuşul-mayabaşlanmıştır.Bubağlamda,yenicezayasası ilegetirilenyenidüzenlemelerdenbiri;birlabora-tuar veya tesisin işletilmesi sıra-sındagereliözenvedikkatigös-termeyerek radyasyonyayılımınasebebiyet verilmesi halinin suçsayılmasıdır. Söz konusu suçunoluşması için başkasının hayatı-nın,sağlığınınveyamalvarlığınınzarargörmesişartolmayıpbuko-nudabirtehlikeoluşmasıyeterli-dir.Buitibarlacezahukukubağ-lamındabirtehlikesuçundansözedilmekte,saltbutehlikelilikhalicezalandırılmaktadır. Suçun faili,sözkonusugörüntülemebirimle-ringereklistandartlaravekuralla-ra uygun olarak kurulmasından,idaresinden ve işletilmesindensorumluolankişilerolacaktır.

Gerçeğe Aykırı Belge Düzenle-me (md.210/2) Bir çok ülkede olduğugibiülkemizdedehekim-ler, gerek adli gerekse idarimer-ciler tarafındangörevlendirilmek-te,kimizamanverdikleriraporlarresmi merciler tarafından kulla-

30 —

nılmaktadır.Uygulamada,birçokdurumdahatıriçingerçeğeaykırıolarak sağlık raporu verildiği bi-linmektedir. Çocuğunu bir süreokulagöndermekistemeyenamaaynızamandadevamsızlıktankal-masındançekinenebeveynlerbilebutürbiryolabaşvurabilmektedir.Oysagerçeğeaykırıolarakdüzen-lenenraporlara ilişkinolarak, sözkonusuraporlarıhazırlayanveim-zalayan hekimlerin sorumluluğu-nukabuledenbirdüzenlemeeskive yeni ceza kanunlarımızda yeralmaktadır. Suçun oluşumu içinraporunhazırlanmasıyeterliolupkullanılmasışartdeğildir.Raporunkullanılması halinde ise, kullanankişinin cezai sorumluluğu ortayaçıkacaktır. Gerçeğe aykırı belgedüzenlemesuçuancakkasten iş-lenebilir. Yani raporu hazırlayanhekim, bu raporun gerçek dışıolduğunu bilecek ve isteyecektir.Başka bir deyişle söz konusu su-çun taksir (yani ihmal) ile işlene-bilmesimümkündeğildir.

Eski ve yeni cezayasasınınkonuile ilgili düzenlemeleri karşılaş-tırıldığında, yeni düzenlemedesadece suçun basit halinin yeraldığı, gerçek dışı belge sebebiile başkalarının zarara uğrama-sı,belgeninbirmenfaatkarşılığıdüzenlenmesi, suçdelillerinigiz-lemek yahut yok etmek amacıtaşıması gibi durumların dikkatealınmadığıgörülmektedir.

Taksirle Yaralama ve Ölüme Se-bebiyet Hekim,malpracticeola-rakdaadlandırılan tıbbiuygula-mahatalarındankusuruoranında

sorumludur. Ceza hukuku çerçe-vesinde tıbbi bir ameliye sonra-sında meydana gelen bir zarar-dan hekimin sorumlu olabilmesiiçinkusurluolmasıaranmaktadır.Öncezararverme ilkesinidüsturedindiğinikabulettiğimizhekim-lerin,bazı zararlı sonuçlara, kas-ten (bilerek ve isteyerek) değil,taksirle (ihmal,meslek ve sanat-ta acemilik) sebebiyet verdiklerigenel olarak kabul edilmektedir.Buitibarlakusuruntespiti,suçunnitelendirilmesivecezanıntayiniaçısındanönemtaşımaktadır.

Bu konuda yeni ceza yasasınınönemlideğişikliklergetirdiğigöz-lenmektedir. Bunlardan ilki, bir-den fazla kişinin taksirle işlediğisuçlarda, herkesin kendi kusu-rundandolayısorumluolacağıveherfailincezasınınkusurunagöreayrı ayrı belirleneceği yönündekidüzenlemedir.Bilindiğiüzereha-lihazırdakiuygulamadakusurta-yini sekiz üzerinden yapılmakta,eğerzarardoğurucutıbbiameli-yeyibirdenfazlakişibirlikteger-çekleştirmişse bu kişilerin kusuroranlarısekizetamamlanmaksu-reti ile tespit edilmekteydi.Oysayenidüzenlemekarşısındabuuy-gulamadeğişecekveherbirfailincezasıkendikusuruoranındadi-ğerlerindenbağımsızolaraktayinvetespitedilecektir.

Kusur tespitine yönelik diğer birdeğişiklikise,sekizüzerindenbirkusur tanzimi yapmanın yanlışolduğu, kusurun matematikselifadesinindoğruolmayacağı,ha-fif,orta,ağırkusurhallerininsöz

— 31

konusuolacağı,hakiminkusurunağırlığına göre cezayı tayin et-mektetaktiryetkisinesahipoldu-ğuyönündekidüzenlemedir.Ku-surun hukuki birmesele olduğuvehakimtarafındantayinigerek-tiği yönündekibilimsel kabulbudüzenlemeilepratikuygulamayageçirilebilecektir.

Tıbbi uygulama hataları ile ilgiliolarak belirtilmesi gerekli diğerbir düzenleme ise, yeni ceza ya-sası ile gündeme gelen uzlaşmauygulamasıdır.Bunagöre;soruş-turulması şikayet tabi suçlarda,failinsuçukabullenmesi,doğmuşolanzararların tümünüveyabü-yük kısmını ödemesi veya gider-mesi koşulu ilemağdur ve failinözgüriradeleriileuzlaşmalarıha-linde fail hakkında dava açılma-yacak,açılandavadüşecektir.

Hekimlerin,gerçekleştirdiklerikö­tü/yanlış/tıbbiuygulamalarvegerekliliklerlebağdaşmayaname-liyelersebebiilehaklarındaaçılanceza davalarından mahkum ol-maları durumunda, haklarındauygulanacak olan asıl cezanınyanındameslek ve sanattan ge-çici olarak yasaklanabilecekleri de yeni ceza yasasının53.mad-desindedüzenlemealtınaalınmışbulunmaktadır.

Mahremiyet (gizlilik) Hakkının İhlali (md.136,137,280)

Hekim ile hasta arasındaki ilişki-nin ve bu ilişki sebebi ile öğre-nilenhertürlübilginin,hastanınmahremiyetinesaygıbakımındangizli olduğu kabul edilmektedir.

Sağlık hizmetlerine ulaşma, bil-gilenme ve güvenlik gibi haklar-la birliktemahremiyete saygı enönemlihastahaklarıarasındayeralmaktadır.Mesleğisebebiylebirkimsenin kişisel bilgilerini öğre-nen failin bu bilgileri başkasınavermesi eski ceza yasamızda da“mesleksırrını ifşa”başlığıaltın-dadüzenlenmişti.Busuçaverile-cek ceza eski yasada 3 aya kadar hapis iken, yeni ceza yasasında137/b maddesindeki artırım ne-deniyle2yıldan6yılakadarhapiscezasıdır. Görüleceği üzere, has-tanınmahremiyetininihlali,eski-yeoranlaoldukçaağırbirmüey-yideyebağlanmışbulunmaktadır.

Hastanınmahremiyetiileilgilidi-ğer bir düzenleme ise yeni cezayasasının 280. maddesinde yeralmaktadır.Bunagöre;görevisı-rasındabirsuçunişlendiğiyönün-debirbelirti ilekarşılaşansağlıkmensubuna, bu durumu yetkilimakamlara bildirme yükümlülü-ğügetirilmiştir.Aksi durumyeniyasada bir suç olarak düzenle-miştir.Esasenilkbakıştasuçlula-rın yakalanması açısından gayetmakul kabul edilebilecek olanbu düzenlemenin pratik uygula-madasorunlarayolaçacağımu-hakkaktır. İşlediği suç ne olursaolsun kimsenin sağlık hizmetineulaşma hakkı elinden alınamaz.Ancakbudüzenlemesonrasındahakkında ihbar olacağını düşü-nensuçfailihekimebaşvurmaktatereddüt gösterecek, böyleliklesağlıkhizmetindenyeterliölçüdefaydalanamayacaktır.Budüzenle-

32 —

menindiğerbirsonucuda,sağlıkhizmeti alan suçlunun sonradanbir şekilde yakalanması halinde,tedavi gördüğü ama suçu ihbaretmeyen hekim hakkında soruş-turma başlatılabileceği gerçeği-dir.Budurumdabelkidehekim-

ler, suça karıştığını düşündüklerikişilereyöneliksağlıkhizmetiver-mekte çekingenlik gösterecekler-dir.Açıklananveçoğaltılabileceknedenlerle bu düzenlemenin ye-ninden gözden geçirilmesi gerek-mektedir.

— 1

www.pozitifyasam.org • info@pozitifyasam.org