1

โดย นตยา ศภฤทธ ผเชยวชาญฯ สงกดสวนกลาง ส านกงานปรมาณเพอสนต

โรงงานอตสาหกรรมหลายๆแหงไดใชนวเคลยรเกจในการตรวจวดความหนา ความหนาแนน อตราการไหลของของเหลว ความชน วดระดบและการวเคราะหธาต หากมการใชเครองวดเชงนวเคลยรหรอนวเคลยรเกจ(Nuclear Gauges) อยางถกตอง กจะท าใหไมมอนตรายตอผปฏบตงานและบคคลทอยใกลสถานปฏบตงานกบนวเคลยรเกจ โดยทวไปนวเคลยรเกจ จะประกอบดวยวสดกมมนตรงสชนดปดผนก 1 ชนด หรอมากกวา และหววดรงสอยางนอย 1 ตว ในอตสาหกรรมน ามนและแกส มการใชวสดกมมนตรงสชนด Cs-137 ทมความแรงรงสสง ถง 5 GBq และบางโอกาสอาจใชความแรงรงสสงถง 100 GBq ขนอยกบขนาดของโรงงานและวตถประสงคของการวดและอาจใชวสดกมมนตรงส ชนด Co-60 ทใหรงสแกมมาและสามารถทะลทะลวงไดสงกวา นวเคลยรเกจมกใชวดความหนาแนนของของเหลวในทอหรอถงทมขนาดเสนผาศนยกลางใหญมากหรออาจมผนงหนามาก ปกตนวเคลยรเกจจะตดตงอยท “transmission mode” มากกวาการใช “backscatter mode” ดงภาพท 1 และ 2 ตามล าดบ

Fig.1 Principle of transmission method

Fig. 2 Principle of backscatter method ทมา : IAEA, Technical data on nucleonic gauges, IAEA-TECDOC-1459, July 2005.

2

การใชประโยชนจากนวเคลยรเกจในโรงงานอตสาหกรรมตางๆ สามารถสรปไดตามตารางท 1 ชนดของวสดกมมนตรงสและชนดของรงสทใชในงานนวเคลยรเกจ ไดแสดงในตารางท 2

Table 1 Nucleonic Control System (NCS) or Nuclear Gauges USED IN MANUFACTURING INDUSTRIES

Applications

Techniques

FIELDS OF APPLICATION

Civil

Eng

inee

ring

Pa

ckag

ing

Plas

tic, P

aper

&

Pulp

Met

al P

roce

ssin

g

Chem

ical &

Pe

troch

emica

l

Safe

ty

Misc

ella

neou

s

Level / Fill

transmission X X X X X

n backscatter X X Thickness and Area Weight

transmission X

β transmission X X X

backscatter X

β backscatter X X X

XRF X X

Density

transmission X X X X

backscatter X X

Bulk Weight transmission X

Fluid Flow

transmission

Single + multi-

energy

X

X

Moisture transmission X

n transmission X X

n moderation X X

Analysis PGNAA X X

transmission X x X

XRF X X X X

Ionization X ทมา : IAEA, Technical data on nucleonic gauges, IAEA – TECDOC-1459, IAEA, Vienna, July 2005.

3

Table 2 Radioactive sources typically used in nucleonic gauges Radioisotope Type of radiation Promethium-147 Thallium-204 Krypton-85 Strontium/Yttrium-90 Americium-241 Caesium-137 Cobalt-60 Americium-241/beryllium Cf-252 Iron-55 Cadmium-109

Beta Beta Beta Beta Gamma Gamma Gamma Neutron Neutron X-ray X-ray

ทมา : IAEA, Technical data on nucleonic gauges, IAEA – TECDOC-1459, IAEA, Vienna, July 2005.

โดยทวไปนวเคลยรเกจ ม 2 ชนด ไดแก แบบตดตงอยกบท (fixed gauges) และแบบเคลอนทได

(portable gauge) ซงมรายละเอยดดงน

2.1 นวเคลยรเกจชนดตดตงอยกบท (Fixed Gauges) นวเคลยรเกจชนดนมกใชเฝาตรวจขบวนการผลตและการควบคมคณภาพในเหมองแร โรงงานทมการบดหรอโมและมขบวนการผลต โดยมากมกจะใชในการตรวจวดหาความหนา ความหนาแนนหรอการหาปรมาณ นวเคลยรเกจมการตดตงวสดกมมนตรงสชนดปดผนกไว เมอบานเปดปด (Shutter) อยในลกษณะเปด ล าแสงของรงสจะฉายไปยงวตถทตองการวด โดยมหววดตดตงอยตรงขามกบวสดกมมนตรงส ดงภาพท 3 และ 4 รงสซงเรามองไมเหนดวยตาทฉายไปยงวตถจะไมกอใหเกดการเปลยนแปลงทางฟสกสและเคมของวตถได และวตถนนๆไมมการเปลยนแปลงเปนวสดกมมนตรงส ตวอยางการใชนวเคลยรเกจชนดนกคอการวดความหนาของกระดาษหลงจากมการอดใหเปนแผนแลว หรอวดระดบของเบยรในกระปองเพอควบคมปรมาณเบยรในแตละกระปองใหมปรมาณเทาๆกน เปนตน

ทมา : Canadian Nuclear Safety Commission, Working Safety With Nuclear Gauges, INFO-9999-4 (E) Revision 2, Canada.

4

ทมา : Canadian Nuclear Safety Commission, Working Safety With Nuclear Gauges, INFO-9999-4 (E) Revision 2, Canada.

2.2 นวเคลยรเกจชนดเคลอนทได (Portable Gauges) นวเคลยรเกจชนดนมกใชในอตสาหกรรมการเกษตร การกอสราง และดานโยธา เชน ใชวดความชน

และการอดแนน (compaction) ของดน และวดความหนาแนนของยางมะตอยทใชท าผวถนน เปนตน โดยมวธการวด 2 วธ คอ วธหกเหกลบของรงส (backscatter method) และวธสงผานโดยตรงของรงส (direct transmission method) ดงภาพท 5 และ 6 วธ “direct transmission” เปนวธวเคราะหทมความแมนย าและแกปญหากรณทมพนผวขรขระได ตวอยางเชน การวดความหนาแนนของดน จะใชวสดกมมนตรงสทมลกษณะเปนทอน (source rod) ซงถก บรรจลงในหลอดยาวๆ (tube) แลวถกสอดเขาไปในรทเจาะไวใตผวดน รงสจากตนก าเนดรงสจะแผออกมาทะลผานชนดนไปยงหววดรงสทตดไวตรงฐานของนวเคลยรเกจ ระดบรงสทวดไดสามารถค านวณหาความแนนของดนได วธ “backscatter” เปนวธทสามารถก าจดการเจาะเปนรของวตถได โดยวสดกมมนตรงสและหววดรงสยงคงอยบนผววตถ รงสจากตนก าเนดรงสจะทะลผานผววตถลงไปและรงสบางสวนจะมการหกเหกลบไปยงหววดรงส วธนจะใชวดความชนของวตถโดยใชตนก าเนดรงสนวตรอน หรอใชวดความหนาแนนของวตถโดยใชตนก าเนดรงสแกมมา การวดความหนาแนนโดยวธ “backscatter” น จะมความแมนย านอยกวาการวดโดยวธ “direct transmission” เนองจากการหกเหของรงสมมมกวางและรงสทะลผานผววตถในลกษณะตน และไมสามารถวดความหนาแนนไดทความลกของวตถมากกวา 5 -7.5 ซม. (หรอ 2-3 นว) ได อยางไรกตามวธการวดนจะท าไดรวดเรวและงายกวาวธ “direct transmission” และใชวดวตถทมลกษณะเปนเนอเดยวกน ไดแก ยางมะตอย (asphalt) ทใชท าผวถนน

ทมา : Canadian Nuclear Safety Commission, Working Safety With Nuclear Gauges, INFO-9999-4 (E) Revision 2, Canada.

5

ทมา : Canadian Nuclear Safety Commission, Working Safety With Nuclear Gauges, INFO-9999-4 (E) Revision 2, Canada.

นวเคลยรเกจแตละตวจะถกตดตงวสดกมมนตรงสขนาดเลก จ านวน 1 หรอ 2 ตว ไดแก Cs-137, Am-

241/Be, Ra-226 หรอ Co-60 เปนตน ความเขมรงสของวสดกมมนตรงสจะวดเปนปรมาณรงสทแผออกมา ถง แมวาตนก าเนดรงสจะมขนาดเลกมากแตมกจะมความเขมรงสสง และปรมาณรงสทรางกายดดกลนนนไมใชคาความเขมรงสของวสดกมมนตรงส แตจะมผลตอสขภาพอนามยของบคคลทไดรบปรมาณรงส ปรมาณรงสทราง กายดดกลนจะถกควบคมไดโดยใชวสดก าบงรงสและใชเทคนคการปฏบตงานทถกตอง

วสดกมมนตรงสของนวเคลยรเกจจะถกบรรจอยในแคปซลพเศษหลายชน แคปซลนจะมขนาดเทากบยางลบทอยปลายสดของดนสอ แคปซลจะถกสอดลงไปในภาชนะหรอกลอง (gauge housing) ทเปนก าบงรงสอกชนหนงดงภาพท 7

ทมา : Canadian Nuclear Safety Commission, Working Safety With Nuclear Gauges, INFO-9999-4 (E) Revision 2, Canada.

6

ในการปฏบตงานกบนวเคลยรเกจอยางปลอดภย ตองปฏบตตามกฎระเบยบและหลกการปองกนรงสเพอควบคมอนตรายจากตนก าเนดรงสทอยภายนอกรางกาย กลาวคอ การลดระยะเวลา (Time) การเพมระยะทาง (Distance) และการใชก าบงรงส (Shielding) ในขณะปฏบตงานกบตนก าเนดรงส รวมทงการปองกนการเขาถงวสดกมมนตรงสทมความเขมรงสสง เชน มบานเปดปด (Shutter) มระบบ interlock หรอมการออกแบบพนทปฏบตงานกบนวเคลยรเกจใหเปนพนทควบคม (controlled area) โดยอนญาตใหเจาหนาททเกยวของเทานนเขาออกพนทควบคมนได

Time : เมอใชเวลาปฏบตงานกบตนก าเนดรงสใหนอยลง กจะท าใหผปฏบตงานไดรบปรมาณรงสนอยลง ดงนนควรปฏบตงานใหรวดเรวและมประสทธภาพ แตตองค านงถงความปลอดภยดวย การค านวณระยะเวลาทเหมาะสมสามารถค านวณไดจากสตร

T = 𝐼𝑚

𝐼𝑟

โดย Im หมายถง อตราปรมาณรงสสงสดทอนญาตใหผปฏบตงานไดรบ

𝐼𝑟 หมายถง อตราปรมาณรงสทวดไดในบรเวณปฏบตงาน T หมายถง ระยะเวลาทอนญาตใหท างานได

Distance : การปฏบตงานใหอยหางจากตนก าเนดรงสใหมากทสดเทาทจะท าได ผปฏบตงานจะไดรบอตราปรมาณรงสลดลง ตามสตร Invert Square ของระยะทางทอยหางจากตนก าเนดรงส โดยระดบความเขมของรงสจะเปลยนไปตามระยะทางยกก าลงสอง ดงสมการ

= 𝑘

𝑑2

โดย หมายถง อตราปรมาณรงสทวดไดซงอยหางจากตนก าเนดรงสเปนระยะทาง d และคา k หมายถงคาคงท ซงเปลยนไปตามชนดของตนก าเนดรงส ในกรณตนก าเนดรงสเปนชนดเดยวกน คา k จะไมเปลยนแปลง จงสามารถเขยนสมการไดเปน

1 d12 = 2 d2

2

โดย 1 และ 2 เปนอตราปรมาณรงสทวดไดทระยะทาง d1 และ d2 ตามล าดบ Shielding : การใชวสดก าบงรงสระหวางผปฏบตงานกบตนก าเนดรงส จะสามารถลดระดบการ

ไดรบปรมาณรงสได ดงนนตนก าเนดรงสทอยในนวเคลยรเกจน จะบรรจอยในแคปซล แลวสอดเขาไปในกลองบรรจอกชนหนงซงเปนก าบงรงส

การเลอกใชชนดของเครองก าบงรงส ควรเลอกใหเหมาะสม ซงขนอยกบคากมมนตภาพของตนก าเนดรงส ชนดของรงส และคาปรมาณรงสทอนญาตใหผปฏบตงานไดรบ ตวอยางเชน ใชแผน

7

พลาสตก หรอกระดาษแขง ก าบงรงสบตา ใชตะกว หรอเหลก หรอคอนกรต ก าบงรงสแกมมาและรงสเอกซ และใชน าหรอพาราฟน ก าบงรงสนวตรอน เปนตน

ทงนเพอความปลอดภยในการปฏบตงานกบตนก าเนดรงสกอไอออน ส านกงานปรมาณเพอสนต (ปส.) จงด าเนนการออกกฎระเบยบขนโดยม “กฎกระทรวง ก าหนดเงอนไขวธการขอรบใบอนญาตและการด าเนนการเกยวกบวสดนวเคลยรพเศษ วสดตนก าลง วสดพลอยได หรอพลงงานปรมาณ พ.ศ.2550 ขอ 29” ภายใตพระราชบญญตพลงงานปรมาณเพอสนต พ.ศ. 2504 ไดก าหนดใหผปฏบตงานในบรเวณรงส หามไดรบปรมาณรงสเกนก าหนด ดงน

(1) ปรมาณรงสยงผล (effective dose) 20 มลลซเวรตตอป โดยเฉลยในชวงหาปตดตอกน ทงนในแตละปจะรบรงสไดไมเกน 50 มลลซเวรต และตลอดในชวงหาปตดตอกนนนจะตองไดรบรงสไมเกน 100 มลลซเวรต

(2) ปรมาณรงสสมมล (equivalent dose) 150 มลลซเวรตตอป ส าหรบเลนซของดวงตา (3) ปรมาณรงสสมมล (equivalent dose) 500 มลลซเวรตตอป ส าหรบสวนทเปนผวหนง

มอ และขอเทา

โดยทวไปการค านวณการไดรบปรมาณรงสของผปฏบตงานกบนวเคลยรเกจ ผก ากบดแลของประเทศแคนนาดาไดแนะน าดงน

ผปฏบตงานกบนวเคลยรเกจแบบเคลอนทไดหรอชนดหวได (portable gauges) อาจจะประเมนการไดรบปรมาณรงสโดยประมาณ ไดจากการน าจ านวนครงของการใชงานตอปมาคณกบคาปรมาณรงสทไดรบตอครงของการใชงานนวเคลยรเกจ

ผปฏบตงานกบนวเคลยรเกจแบบตดตงอยกบท (fixed gauges) สามารถประเมนการไดรบปรมาณรงสโดยประมาณ โดยการน าจ านวนชวโมงในการปฏบตงานมาคณกบอตราปรมาณรงสในบรเวณปฏบตงานกบนวเคลยรเกจ

ในทางเลอกอนผขออนญาตครอบครองหรอใชนวเคลยรเกจ จะตองท าการเฝาตรวจการไดรบปรมาณรงสของผปฏบตงานโดยใชอปกรณวดปรมาณรงสสะสมทบคคลไดรบ (dosimeter) หรออปกรณบนทกรงสประจ าตวบคคล โดยทวไปมกใชชนดทตองผานกระบวนการอานคา (passive dosimeter) เชน Thermo luminescent dosimeter (TLD) หรอ Optically Stimulated Luminescence (OSL) โดยสวมใสระหวางสะเอวถงคอ และเมอไมใชอปกรณวดปรมาณรงสสะสมเหลานจะตองเกบไวในบรเวณทมปรมาณรงสต าๆ และหางไกลจากนวเคลยรเกจ อยางไรกตามผก ากบดแลของประเทศแคนนาดาไดแนะน าวา “ถาหากผปฏบตงานไดรบปรมาณรงสต ากวา 1 มลลซเวรตตอป (mSv/y) ไมจ าเปนตองตดอปกรณ TLD หรอ OSL ไวในขณะปฏบตงาน เพราะเปนคาทประชาชนทวไปตองไดรบปรมาณรงสไมเกน 1 มลลซเวรตตอปตามมาตรฐานสากล”

ส าหรบการก ากบดแลของประเทศไทยนน ไดมขอก าหนดใน “กฎกระทรวงก าหนดเงอนไข วธการขอรบใบอนญาตฯ พ.ศ. 2550 ขอ 31” วา “ผรบใบอนญาตตองมใหประชาชนทวไปไดรบปรมาณรงสยงผล (effective dose) เกน 1 มลลซเวรตตอป ยกเวนผทมารบบรการทางการแพทย” และ “ระเบยบส านกงานปรมาณเพอสนตวาดวยแบบค าขอรบใบอนญาตเกยวกบวสดพลอยไดหรอพลงงานปรมาณจากเครองก าเนดรงส วสด

8

นวเคลยร หรอวสดตนก าลง และพลงงานปรมาณจากเครองปฏกรณปรมาณ พ.ศ. 2552” ไดก าหนดในแบบค าขออนญาตวา “กรณยนค าขออนญาตฯ ใหแนบเอกสารส าเนาหลกฐานการครอบครองหรอใชงานอปกรณบนทกรงสประจ าตวบคคลดวย” ดงนนประเทศไทยจงไดก าหนดใหใชอปกรณ dosimeter ในการเฝาตรวจการไดรบปรมาณรงสของผปฏบตงานนวเคลยรเกจดงกลาว

Thermoluminescent dosimeters (TLDs) Optically stimulated luminescence (OSL) dosimeter Source: Hong Kong Observatory Source: Harvard University, Environmental Health and Safety (ภาพจาก http://www.remm.nlm.gov/civilian.htm#alphacounter สบคนวนท 2 ตลาคม 2558)

ในประเทศแคนนาดามหนวยงาน Canadian Nuclear Safety Commission (CNSC) เปนหนวย

งานก ากบดแล (regulation) ทออกใบอนญาตใหกบบรษททใชนวเคลยรเกจไดก าหนดวา นวเคลยรเกจทกตวควรจะมใบรบรองกอนทจะน าไปใชงาน และนวเคลยรเกจควรไดรบการตรวจสอบเปนประจ าเพอใหแนใจวาตนก าเนดรงสอยในต าแหนงทปลอดภยภายในแคปซลและไมมรงสรวไหลออกมา ผรบใบอนญาตจะตองด าเนนการตรวจสอบนวเคลยรเกจใหแกหนวยงาน CNSC ของประเทศแคนนาดา โดยมการทดสอบการรวไหลของรงสทมาจากนวเคลยรเกจทกๆ 12 เดอน และผรบใบอนญาตจะไดรบใบรบรองทแสดงผลการทดสอบการรวไหลน หากมอปกรณบางสวนทท าใหเกดการรวไหลของรงส อปกรณนนจะตองถกถอดออกจากการใชงานและตองแจงตอหนวยงาน CNSC ทนท

ส าหรบการก ากบดแลของประเทศไทย ส านกงานปรมาณเพอสนต (ปส.) หรอ Office of Atoms for Peace (OAP) เปนหนวยงานทด าเนนการก ากบดแลใหแกคณะกรรมการพลงงานปรมาณเพอสนตในการออกใบอนญาตใหกบผใชนวเคลยรเกจ ไดมขอก าหนดใน “กฎกระทรวงก าหนดเงอนไขวธการขอรบใบอนญาตฯ พ.ศ. 2550 ขอ 36” “ระเบยบคณะกรรมการพลงงานปรมาณเพอสนต วาดวยแบบรายงานการรวไหลของวสดพลอยไดทอยในความครอบครอง พ.ศ. 2554” และ “ระเบยบส านกงานปรมาณเพอสนต วาดวยวสดพลอยไดทอยในความครอบครองของผรบใบอนญาตสญหาย พ.ศ. 2552” กลาวคอ “ในกรณทวสดพลอยได (วสดกมมนตรงส)ของผรบใบอนญาตเกดการรวไหลออกจากภาชนะหรออปกรณทบรรจอย ผรบใบอนญาตตองแจงพนกงานเจาหนาทของส านกงานปรมาณเพอสนตทนท และด าเนนการตามแผนปฏบตการฉกเฉนจากการรวไหลทไดแจงไวและทก าหนดไวในใบอนญาต และจดท ารายงานยนตอ ปส . ภายใน 7 วนนบแตวนเกดการรวไหล การราย งานการรวไหลของวสดพลอยไดใหใช แบบรายงาน สร 2 และในกรณวสดพลอยไดเกดการสญหาย ใหผไดรบใบอนญาตแจงตอพนกงานเจาหนาท ปส. ทนท และใชแบบแจงการสญหายของวสดพลอยได แบบ ป.ส. 03ส ”

9

ทงนการก ากบดแลของประเทศไทยไมไดก าหนดให ผรบใบอนญาตจะตองมการทดสอบการรวไหลของรงสทมาจากนวเคลยรเกจทกๆ 12 เดอนเหมอนของประเทศแคนาดา แตในการตรวจสอบนวเคลยรเกจของ ปส. พนกงานเจาหนาทจะด าเนนการไปพรอมๆกบการตรวจสอบสถานปฏบตการเปนระยะๆ โดย ปส . จะท าการแจงเปนหนงสอตอผรบใบอนญาตกอนไปท าการตรวจสอบ แตไมมการออกใบรบรองการทดสอบการรวไหล ใหแกผ รบใบอนญาต ซงแตกตางจากแนวทางของหนวยงาน CNSC ประเทศแคนนาดาทมการออกใบรบรองทแสดงผลการทดสอบการรวไหลของรงสใหแกผรบใบอนญาต

ถงแมวาตนก าเนดรงสยงคงอยในแคปซล (capsule) ทไมบบสลาย แตมรงสทะลผานกลองนวเคลยรเกจ (gauge housing) ออกมาเพยงเลกนอย และสามารถวดปรมาณรงสททะลออกมาไดหากใชหววดรงสทมประสทธภาพสง อยางไรกตามรงสททะลผานมานมปรมาณรงสอยในระดบต ามากและไมมความเสยงตอสขภาพอนามยของผปฏบตงาน นอกจากนผรบใบอนญาตการใชวสดพลอยไดหรอวสดกมมนตรงสของนวเคลยรเกจควรปฏบตตามเงอนไขในใบอนญาต

ผปฏบตงานกบนวเคลยรเกจจะตองปฏบตตามค าแนะน าหรอคมอในการใชงานนวเคลยรเกจ เพอใหมความมนใจในการปฏบตงานกบนวเคลยรเกจไดอยางปลอดภย ผปฏบตงานทกคนทปฏบต งานทางรงสจะตองไดรบการฝกอบรมเพอความปลอดภยในการใชนวเคลยรเกจมากยงขน หนวยงาน CNSC ประเทศแคนนาดา แนะน าวาหลกสตรการฝกอบรมควรประกอบดวย “ความรเกยวกบความปลอดภยทางรงสเบองตน ความรเกยวกบตนก าเนดรงสและปฏกรยานวเคลยรทเกดขน วธการไดรบปรมาณรงสใหนอยทสดตามหลก ALARA การทบทวนใบอนญาตและเงอนไขของใบอนญาตและการทบทวนกฎหมาย กฎระเบยบตางๆทเกยวของกบพลงงานปรมาณ นอกจากนควรไดรบการฝกอบรมเกยวกบการขนสงวสดกมมนตรงสเฉพาะทใชนวเคลยรเกจ” และควรออกใบประกาศนยบตรใหแกผผานการฝกอบรมทตองการดวย ส าหรบผทไมไดปฏบตงานกบนวเคลยรเกจ แตท างานอยใกลๆกบบรเวณปฏบตงานกบนวเคลยรเกจ ควรไดรบการฝกอบรมดานความปลอดภยทางรงสดวย ทงนผปฏบตงานควรไดรบการอบรมเพอฟนฟความรทกๆ 3-5 ป

ประเทศไทยไดมการออกขอก าหนด “ประกาศคณะกรรมการพลงงานปรมาณเพอสนตเรอง มาตรฐานความปลอดภยทางรงสออกตามพระราชบญญตพลงงานปรมาณเพอสนต พ .ศ.2504 - พ.ศ.2549” ซงมการก าหนดประเภทของวสดกมมนตรงสทงหมดเปน 5 ประเภท ตามความเปนอนตราย (เรยงจากอนตรายสงสดไปหาต าสด) โดยก าหนดใหเครองวดทางอตสาหกรรมดวยรงสแบบตดตงอยกบท (Fixed gauge) อยในประเภท 3 (dangerous) และเครองวดดวยรงสแบบเคลอนท (Portable gauge) อยในประเภท 4 (unlikely to be dangerous) และอาจปรบเปลยนประเภทวสดกมมนตรงสไดในกรณทมการประยกตใชประโยชนในลกษณะทท าใหความเปนอนตรายเปลยนไป การปองกนอนตรายเปลยนไป หรอความมนคงของวสดกมมนตรงสเปลยนไป รวมทงมการก าหนดหลกสตรมาตรฐานในการอบรมบคคลทท างานในบรเวณรงส 2 หลกสตร คอกรณปฏบตงานในพนทตรวจตราและพนทควบคม และไดก าหนดใหผรบใบอนญาตตองจดฝกอบรมฟนฟความรใหแกผปฏบต งานอยางนอย 2 ปตอครง

นอกจากนการก ากบดแลของประเทศไทยยงมกฎระเบยบอนๆทเกยวของกบนวเคลยรเกจ ไดแก “ระเบยบคณะกรรมการพลงงานปรมาณเพอสนต วาดวย วธการจดเกบวสดพลอยไดทขออนญาตผลต มไวครอบครองหรอใช พ.ศ. 2554” ก าหนดใหจดเกบวสดพลอยไดชนดปดผนกในนวเคลยรเกจ ซงเปนประเภท 3 หรอ 4 สรปไดดงน

ไมเกบรวมกบวตถระเบด วตถไวไฟ วตถกดกรอน หรออนๆทท าใหเสยหายตอวสดพลอยได

10

มเจาหนาทความปลอดภยทางรงสหรอผไดรบมอบหมายเปนผตรวจตรา ตรวจสอบความปลอดภยเปนประจ า และบนทกผล ระดบรงสภายนอกสถานทเกบ ในหนงชวโมงใดๆ ตองมคาไมเกน 20 ไมโครซเวรต ภาชนะบรรจและสถานทเกบตองมสญลกษณและปายเตอนรงสทเปนภาษาไทยและภาษาอนดวย

กได ส าหรบวสดพลอยไดประเภท 1-5 ตองสงแผนทสงเขปแสดงสถานทจดเกบ แผนผงภายในอาคาร

ทใชเกบและบรเวณขางเคยง ใหแก ปส. ส าหรบวสดพลอยไดประเภท 1-3 ตองสงวธการเกบรกษา ขนตอนการใชงาน ลกษณะภาชนะ

บรรจ วธการควบคมการใชงาน การตรวจสอบบญชรายการ ใหแก ปส.

หนวยงาน CNSC ประเทศแคนนาดาไดแนะน าวา หนวยงานทใชนวเคลยรเกจจะตองมระเบยบวธ ด าเนนการกรณเกดเหตฉกเฉนและแผนปฏบตงานในกรณเกดเหตฉกเฉนทางรงสกบนวเคลยรเกจ หรอในกรณทนวเคลยรเกจเกดความเสยหาย และไดแนะน าเพมเตมไวดงน

7.1 กรณใชนวเคลยรเกจชนดตดตงอยกบท (Fixed gauges) ผปฏบตงานควรด าเนนการดงน หยดปฏบตงานกบนวเคลยรเกจทนท แจงใหเจาหนาทความปลอดภยทางรงสทราบถงกรณเกดเหตฉกเฉน หากอปกรณนวเคลยรเกจเกดการเสยหายบางสวน ตองด าเนนการใหบคลากรอยหางจากตน

ก าเนดรงสทอยในนวเคลยรเกจอยางนอย 5 เมตร (ประมาณ 16 ฟต) จนกวาจะมการสอดวสดกมมนตรงสหรอวสดพลอยไดเขาไปใหม หรอตดตงอปกรณนวเคลยรเกจใหมหรอท าก าบงรงสใหมเสรจเรยบรอยแลว หรอจนกระทงระดบรงสในบรเวณทตดตงอปกรณนวเคลยรเกจอยในเกณฑปลอดภย

ด าเนนการทดสอบการรวไหลของรงสหลงจากเกดอบตเหตเลกนอย (incident) ทมผลเสยหายตอตนก าเนดรงส

ในกรณเกดเหตฉกเฉน (accident) หรอเกดไฟไหม ไมควรน านวเคลยรเกจไปใชงาน จนกวาจะมการประเมนความเสยหายของนวเคลยรเกจโดย qualified experts เสยกอน

แจงใหหนวยงานก ากบดแลทราบ กรณทมโจรมาลกขโมยหรอเกดอบตเหตรายแรงหรอเกดอบตเหตเลกนอยกบนวเคลยรเกจ ซงในประเทศแคนนาดา หมายถง หนวยงาน CNSC เปนหนวยงานก ากบดแล และใหจดท ารายงานสงใหหนวยงาน CNSC ภายใน 21 วน หลงจากวสดกมมนตรงสเกดสญหายหรอเกดอบตเหต

ส าหรบประเทศไทย ส านกงานปรมาณเพอสนต (ปส.) เปนหนวยงานด าเนนการก ากบดแลใหแกคณะ

กรรมการพลงงานปรมาณเพอสนตนน ไดจดท าแนวทางการปฏบตงานส าหรบเจาหนาทตอบสนองเหตฉกเฉนทางรงสไว และใหแจงส านกงานปรมาณเพอสนตทหมายเลขโทรศพท 02-5967699 (เวลาราชการ) หรอ 089-2006243 (24 ชวโมง) และไดมขอก าหนดวา ใหผครอบครองหรอใชนวเคลยรเกจ จะตองยนค าขออนญาตโดย

11

ใหแนบเอกสารแผนปฏบตการกรณเกดเหตฉกเฉนจากการรวไหลหรอแพรกระจายรงสในภาวะไมปกตหรอกรณฉกเฉนอน และในกรณทวสดพลอยไดเกดการรวไหลออกจากภาชนะหรออปกรณทบรรจอย ผรบใบอนญาตตองแจงพนกงานเจาหนาท ปส. ทนท และด าเนนการตามแผนปฏบตการฉกเฉนจากการรวไหลตามทไดก าหนดไวในใบอนญาต และจดท ารายงานยนตอ ปส. ภายใน 7 วนนบแตวนเกดการรวไหล และกรณวสดพลอยไดเกดการสญหาย ผรบใบอนญาตตองแจงตอพนกงานเจาหนาท ปส. ทนท โดยใชแบบฟอรมทก าหนด ทงนไดระบไวใน “กฎกระทรวงก าหนดเงอนไข วธการขอรบใบอนญาตฯ พ.ศ. 2550 ขอ 8 และขอ 36” “ระเบยบส านกงานปรมาณเพอสนตวาดวย วสดพลอยไดทอยในครอบครองของผไดรบอนญาตสญหาย พ.ศ. 2552” และ “ระเบยบคณะกรรมการพลงงานปรมาณเพอสนตวาดวย แบบรายงานการรวไหลของวสดพลอยไดทอยในความครอบครอง พ.ศ. 2554” ตามทเคยกลาวมาแลวขางตน อยางไรกตามประเทศไทยยงไมมกฎระเบยบหรอแนวปฏบตเกยวกบรายละเอยดของแผนปฏบตการกรณเกดเหตฉกเฉนในภาวะไมปกตหรอกรณฉกเฉนอนของวสดพลอยไดหรอวสดกมมนตรงสในแตละการประยกตใชประโยชน

7.2 กรณใชนวเคลยรเกจชนดเคลอนทได (portable gauge) ผปฏบตงานจะตองด าเนนการดงน

หยดปฏบตงานกบอปกรณนวเคลยรเกจทนท ด าเนนการใหบคลากรอยหางจากนวเคลยรเกจอยางนอย 2 เมตร (ประมาณ 6 ฟต) จนกระทง

มการถอดตนก าเนดรงสออกไปแลว หรอจนกระทงระดบรงสในบรเวณนวเคลยรเกจ อยในเกณฑปลอดภย

แจงใหเจาหนาทความปลอดภยทางรงสทราบ หากเกดความเสยหายตออปกรณนวเคลยรเกจเพยงเลกนอย แตตนก าเนดรงสอยในลกษณะ

ปลอดภยและอยในต าแหนงทมก าบงรงส และหากระดบรงสไมไดสงกวาคาดชนขนสง (Transport Index : TI) สามารถใชหบหอแบบ A (Type A package) ในการขนสงอปกรณนวเคลยรเกจนได คาดชนขนสงนจะตดไวกบอปกรณนวเคลยรเกจหรอเอกสารการขนสง และหากไมมเครองวดอตราปรมาณรงสหรอเครองส ารวจรงส (Radiation Survey Meter) ไมควรเคลอนยายนวเคลยรเกจทเสยหายนจนกวาจะมการตรวจสอบระดบรงส

หากนวเคลยรเกจมการเสยหายอยางรนแรงหรอตนก าเนดรงส (source rod) ไมกลบไปอยในต าแหนงทปลอดภย จะตองใชหบหอในการขนสงทมลกษณะพเศษ เชน โลหะทมฝาปดมนคงปลอดภยและใชทรายหรอดนกรวดเปนตวก าบงรงส และตองใชเครองส ารวจรงสทผานการปรบเทยบแลว ท าการตรวจวดปรมาณรงสทผวนอกหบหอ เพอใหแนใจวามระดบรงสอยในเกณฑปลอดภย

กอนทจะปฏบตงานกบนวเคลยรเกจอกครง จะตองใชเครองส ารวจรงสทผานการปรบเทยบแลว ท าการวดปรมาณรงสรอบๆนวเคลยรเกจ เพอพสจนวาตนก าเนดรงสสามารถกลบไปอยในต าแหนงทปลอดภยแลว

ในกรณเกดอบตเหตทางรงสหรอเกดไฟไหม ใหหยดการใชงานกบนวคลยรเกจจนกวามการประเมนความเสยหายทเกดขนกบนวเคลยรเกจ หรอหากเกดกรณอบต เหตเลกนอยทอาจมผลท าใหตนก าเนดรงสเกดความเสยหายได จะตองมการทดสอบการรวไหลของรงส

ในกรณทนวเคลยรเกจเกดการสญหาย หรอเกดอบตเหตรายแรงหรอเกดอบตเหตเลกนอยกบนวเคลยรเกจ จะตองแจงหนวยงานก ากบดแลทนท

จดท ารายงานสงใหแกหนวยงานก ากบดแลเชนเดยวกบการใชนวเคลยรเกจชนดตดตงอยกบท

12

ถงแมวาคณะกรรมการพลงงานปรมาณเพอสนตของประเทศไทย ยงไมมการประกาศขอก าหนดของ “มาตรการขนสงวสดกมมนตรงสและกากกมมนตรงส” ภายใต พ.ร.บ. พลงงานปรมาณเพอสนต พ.ศ. 2504 และกฎกระทรวงก าหนดเงอนไข วธการขอรบใบอนญาตฯ พ .ศ. 2550 ออกมาบงคบใช แตผรบใบอนญาต ควรปฏบตตามประกาศมตคณะกรรมการวตถอนตราย เรองการขนสงวตถอนตรายทางบก พ .ศ. 2545 และประกาศขอก าหนด การขนสงวตถอนตราย แนบทายมตคณะกรรมการวตถอนตราย ของกรมโรงงานอตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม ดวย

นอกจากระเบยบขอก าหนดตางๆดานเทคนคทกลาวมาแลวขางตน การก ากบดแลของประเทศไทยยงม “ระเบยบคณะกรรมการพลงงานปรมาณเพอสนตวาดวย การยายวสดพลอยได พ.ศ. 2554” “ระเบยบคณะ กรรมการพลงงานปรมาณเพอสนตวาดวย วธการจดการและวธการในการสงคนกากกมมนตรงส พ.ศ. 2554” และ “ระเบยบคณะกรรมการพลงงานปรมาณเพอสนตวาดวย แบบรายงานแสดงปรมาณของวสดพลอยไดทมไวครอบครอง พ.ศ. 2554” ทเกยวของกบการครอบครองหรอใชวสดพลอยไดหรอวสดกมมนตรงส ในงานนวเคลยรเกจอกดวย ดงนนผรบใบอนญาตจะตองเรยนรและปฏบตตามกฎระเบยบดงกลาว เพอความปลอดภยของผ ปฏบตงานและบคคลทอยใกลสถานปฏบตงานกบนวเคลยรเกจมากยงขน

กตตกรรมประกาศ : ผเขยนขอขอบคณคณสรวทย เสมสวสด ทชวยเหลอในการเผยแพรบทความนลงใน เวบไซตของส านกงานปรมาณเพอสนต และคณวนด ดวงตา ทชวยพมพเอกสารให เอกสารอางอง :

1. กฎกระทรวงก าหนดเงอนไข วธการขอรบใบอนญาตและการด าเนนการเกยวกบวสดนวเคลยรพเศษ วสดตนก าลง วสดพลอยได หรอพลงงานปรมาณ พ.ศ. 2550. ราชกจจานเบกษา, เลม 124 ตอนท 44ก, หนา 7-20, 17 สงหาคม 2550.

2. ประกาศคณะกรรมการพลงงานปรมาณเพอสนต เรองมาตรฐานความปลอดภยทางรงสออกตามความพระราชบญญตพลงงานปรมาณเพอสนต พ.ศ.2504-พ.ศ.2549. ราชกจจานเบกษา, เลม 123 ตอนพเศษ 62 ง, หนา 80, 29 มถนายน 2549.

3. ระเบยบคณะกรรมการพลงงานปรมาณเพอสนต วาดวย วธการจดเกบวสดพลอยไดทขออนญาตผลต มไวในครอบครองหรอใช พ.ศ. 2554. ราชกจจานเบกษา, เลม 129 ตอนพเศษ 56 ง, หนา 1-7, 26 มนาคม 2555.

4. ระเบยบคณะกรรมการพลงงานปรมาณเพอสนต วาดวย แบบรายงานการรวไหลของวสดพลอยไดทอยในความครอบครอง พ.ศ. 2554. ราชกจจานเบกษา, เลม 129 ตอนพเศษ 56 ง, หนา 12, 26 มนาคม 2555.

5. ระเบยบส านกงานปรมาณเพอสนต วาดวย แบบค าขอรบใบอนญาตเกยวกบวสดพลอยได หรอพลงงานปรมาณจากเครองก าเนดรงส วสดนวเคลยรหรอวสดตนก าลง และพลงงานปรมาณจากเครองปฏกรณปรมาณ พ.ศ. 2552.

6. ระเบยบส านกงานปรมาณเพอสนต วาดวย วสดพลอยไดทอยในความครอบครองของผรบใบอนญาตสญหาย พ.ศ. 2552.

13

7. ส านกงานปรมาณเพอสนต. (2548). การปองกนอนตรายจากรงส ระดบ 1. กรงเทพฯ: ส านกงานปรมาณเพอสนต: คณะผจดท าเอกสาร.

8. ส านกงานปรมาณเพอสนต. (2552). ศพทานกรมนวเคลยร. กรงเทพฯ: ส านกงานปรมาณเพอสนต: คณะท างานจดท าสารานกรมศพทนวเคลยร.

9. Canadian Nuclear Safety Commission, Working Safety With Nuclear Gauges, INFO-9999-4 (E) Revision 2, Canada.

10. INTERNATIONAL ATOMIC ENERGY AGENCY, Technical data on nucleonic gauges, IAEA-TECDOC-1459, IAEA, Vienna, July 2005.