Upload
glynis
View
74
Download
7
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Nükleer Santral Kazalarının Akciğere Etkileri. Prof. Dr. Fatma Evyapan Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı. Çıkar Çatışması. Bu sunumla ilgili herhangi bir çıkar çatışmam yoktur. Sunum Başlıkları. Radyasyon fiziğine genel bakış - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
Nükleer Santral Kazalarının Akciğere EtkileriProf. Dr. Fatma Evyapan
Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı
Çıkar Çatışması
• Bu sunumla ilgili herhangi bir çıkar çatışmam yoktur
Sunum Başlıkları
• Radyasyon fiziğine genel bakış• Radyasyonun akciğer üzerindeki etkileri• Günlük hayatta radyasyonun maruziyeti• Nükleer santral kazalarının akciğer sağlığı
üzerindeki etkileri– Çernobil– Fukushima
• Yöntemlerdeki sorunlar• Sonuçlar
İyonize edici radyasyonun sağlık için zararlı olmadığı herhangi bir
sınır değer bulunmamaktadır.Çevredeki en
ufak bir doz artışı bile buna maruz kalan kişide ve neslinde er (belirleyici) ya da geç (stokastik)
olumsuz etkilere yol açacaktır
Yablokov Ann NY Acad Sci 1181:31-
Temel Kavramlar• Eksternal radyoterapide X ya da ışınları uygulanmakta• Dokularda elektron tabakası ya da nukleusla etkileşim ve
iyonizasyon: Compton etkisi– Tedavideki temel radyasyon birimi: – Gray (Gy): Dokunun kilogramı başına adsorbe edilen enerji
miktarı • 1Gy = 1 J/kg
– rad (radyasyon adsoprsiyon dozu)• 1Gy= 100 rad
• Milisievert (mSv): dokunun kilogramı başına adsporbe edilen enerji miktarı X k
Roberts KB, Rockwell S Radiation pneumonitis. In Fishman AP ed.Fishman’s pulmonary diseases and disorders vol 1 1173
Tarihi Gelişim• 1895 Roentgen: X ışınları• 1898 Pierre ve Marie Curie: Radium• Vakumlu radyoaktif tüplerin yapımı• 1896’da kanserli hastalarda tedavi• İncelemeler sırasında ilk yan etkiler:
– Eritem, kronik dermatit,ülserasyon, saç dökülmesi, göz hasarı
• 1922: Işınlamadan haftalar aylar sonra dispne, öksürük, ateş,akciğer infiltrasyonları
• 1925: Radyasyon fibrozisi ve radyasyon pnömonitisi tanımlanmış
Roberts KB, Rockwell S Radiation pneumonitis. In Fishman AP ed.Fishman’s pulmonary diseases and disorders vol 1 1173
X Işınları - Doku Etkileşimi• X ışınları dokulardan geçerken
birincil ve ikincil iyonizasyona uğrar• Bunu takiben dokularda (özellikle %
70’i su) reaktif oksijen ara ürünleri gelişir:H., OH., H2O2+,H3O+
• Özellikle DNA hasarı radyasyonun temel etkilerinden sorumludur:– Tek ya da çift iplikli DNA kırıkları– Bazlarda kayıp ya da hasar– Kromozom kırıkları – Yeniden düzenlenmeleri
• Kalıcı mutasyonlar• Hücre ölümü ve fonksiyon
değişikliğine yol açabilen kromozon anomalileri
Mc Bride WH, Biologic basis of radiation therapy.In: Perez CA, Brady LW eds. Principles and practice of radiation oncology
Radyasyon Sağlık Etkileri
• Deterministik Etkiler: – Erken doku reaksiyonları– Doku hücre popülasyonlarının radyasyona
bağlı ölümü ya da işlev bozukluğuna bağlı– Belli bir eşik değerlin üzerinde ortaya çıkarlar– Kişisel yatkınlık– Yüksek dozlarla ortaya çıkarlar doz↑ ağırlık ↑ – Örn: cilt ve saçlardaki değişiklikler
Mc Bride WH, Biologic basis of radiation therapy.In: Perez CA, Brady LW eds. Principles and practice of radiation oncology
Radyasyonun Sağlık Etkileri• Stokastik (Olası) Etkiler
– Uzun vadede– Spesifik bir dozda ortaya çıkmamakta– Tekrarlayan düşük doz radyasyon maruziyetleri
(radyolojik incelemeler, güvenlik önlemleri vs…)• Mutasyonlar genetik değişimler
– Genetik hastalıklar– Kanser
• Lösemiler: 2 yıllık latent periyod • Solid tümörlerin çoğu için 5-10 yıl latent periyod
RADYASYONUN AKCİĞER ÜZERİNDEKİ ETKİSİ• Akciğerler radyasyona nisbeten geç yanıt
vermekte• Akut Etki• BAL’da saatler sonra sürfaktan ↑• Tip I pnömositler nisbeten dirençli:
Prolifere olmamakta• Tip II pnömositler: Erken evrede şişerler
ve sürfaktan salgılarlar: radyasyon hasarının erken markeri kendilerini yenileme süreleri bir ay
• Endotel hücreleri: Hücre bağlantılarının kaybolması, vaküolizasyon, şişme,bazal membranda ayrılma, pleomorfizm, permeabilite artışı. Yüksek doz maruziyette mikrotrombüsler
• Radyasyon pneumonitisi: 6 ay• Radyasyon fibrozisi: Aylar-yıllar
Travis EJ, Komaki R Treatment related lung damage. In Lung cancer: principles and practice 1996;
Günlük Hayatımızda Radyasyona Nasıl Maruz Kalıyoruz?
Kaynak Tipik doz (mSv) PA akciğer grafisi
PA akciğer grafisi 0,02 1PA ve lateral akciğer grafisi 0,10 5
New-York New Orleans arası uçak yolculuğu 0,02 1
Havaalanında güvenlik taraması 0,001 1/20Mamografi 0,7 35Beyin BT 2 100
Yıllık çevre radyasyonu 3 150Batın BT 10 500
Ortalama yıllık mesleki maruziyet sınırı (ICRP) 20 1000
İkili izotoplu helikal MPI ya da helikal koroner anjiyografi 25 1250
Çernobil’de temizleme yapan kazazedeler 130 6200
Fukushima’da çalışanların aldığı en yüksek doz 250 12500
Einstein A J Am Coll Cardiol:
Einstein A J Am Coll Cardiol:
Nükleer Kazalar
• Günümüzde yüksek dozda radyasyon maruziyetine neden olabilecek kazalar– Nükleer santral kazaları– Radyoaktif maddelerle araştırma yapan
kuruluşlarda ortaya çıkan kazalar ya da sızıntılar
– Radyoaktif maddelerin uygun olmayan koşullarda saklanması
– Terör saldırılarıMc Vittie T Stem Cells 1997; 15: 263
Nükleer Kazaların Evreleri
• Ortaya çıkan zarar büyük oranda doza bağlı
• Erken Evre: Radyasyon emisyonu başladıktan itibaren en ağır olguların görüldüğü ilk birkaç saat
• Orta Evre: Kazanın etkilerinin görüldüğü ilk 1-2 günlük zaman dilimi
• Geç evre: Kazadan sonraki birkaç hafta ile (yüz?) yılları kapsayan zaman dilimi
WHO report Health Consequences of radiation
Akut Radyasyon Sendromu
• Serebrovasküler ve kardiyovasküler semptomlar
• Gastroentestinal sendrom• Hematopoetik sendrom• Cilt lezyonları• İnfeksiyonlar• Solunumsal sendrom:
– ARDS gelişimi ve ağır hipoksi ile karakterizeIshii T J Radiat Res 2001; 42 Suppl S167-
Çeşitli Nükleer Santral Kazaları Sonucu Akciğerlerdeki Etkilenimler
Tarih Kaza Solunumsal Semptomlar Tahmini radysyon dozu
1945-1964 Los Alamos, Wood River ABD Ödem Hemoraji, aspirasyon pnömonisi, fokal atelektaziler, fokal amfizem hidrotoraks
5,1->100 Gy
1948-1958 Mayak SSCB Dispne taşipne 7-46 Gy
1987 Golania Ağır hemoraji, pnömoni, sağ ventriküler hipertrofi, plöritis, akciğerlerde büyüme
4,5-6 Gy internal kirlenme de dahil
1990 İsrail Taşipne, hipoksi, asidozis, ağır radyasyon pnömonitisi ve CMV infeksiyonu
10-20 Gy
1990 Şangay, Çin Pnömoni, hemoraji, ARDS, CMV, taşipne, Cor pulmonale, ağır pulmoner fibrozis
11-12 Gy
1997 Çernobil’den seçilmiş raporlar Hipoksemi ARDS >10 Gy
1999 Tokai Mura, Japonya Geçici hipoksemi, interstisyel ödem
>2 Gy
2000 Sarnut Prakarn Tayland Taşipne, septik şok, pnömoni, asidozis, pulmoner ödem
NR
2001 Bialistok Polonya Plevral effüzyon NR
Medhora M Respirology 2012; 11: 66
Çernobil
Çernobil Nükleer Faciası• 26 Nisan 1986’da Çernobil’de 4 No lu reaktörde patlama ve nükleer
reaktörün tamamında yıkılma• İnsanlık tarihinin en büyük çevre felaketi• Santralin hemen çevresinde ve çok daha uzak bölgelerde
radyasyon bulutu ve radyoaktif yağışlarla büyük kirlilik:– Ukrayna, Belarus, Rusya (en kirli bölgeler) – Finlandiya,İsveç, Norveç, Avusturya, Bulgaristan, Türkiye
• I 131 (en erken) yarı ömrü 8 gün• Cs 137,Cs 134, St 90, Te132,Ru 103, Ru 106,Sr 90, aylar boyu• Cs 137, Sr 90, Pu ve Am yıllar boyu aktivitelerini sürdürecekler • Yaklaşık 400 milyon kişi 26 Nisan ile 5 Haziran arası yüksek doz
radyasyona maruz kaldı• Günümüzde hala 5 milyon kişi ( 1milyonu çocuk) tehlikeli düzeyde
radyasyona maruz kalmakta
Moysich K Lancet Oncol 2002; 269
Çernobil Nükleer Faciası
• Maruziyet: iki şekilde:• Eksternal: Radyoaktif bulutlar,
yüzeyler vs….• İnternal: Radyasyonlu yiyecekler:
et,süt, patates vs….• Taşrada özellikle ormanlık arazide
yaşayanlar önemli ölçüde radyasyona maruz kaldı
• Başlangıçta sağ kalan, yüksek dozda radyasyona maruz kalan kişiler 1986-1987 yılları arasında santralin temizlik ve izolasyonu için çalıştılar ve yüksek doz radyasyona maruz kalmaya devam ettiler
Moysich K Lancet Oncol 2002; 269
Çernobil Felaketinin Solunum Sistemi Üzerindeki Etkileri
• “Sıcak partiküller” ya da “Çernobil Tozu” inhalasyonu– Kazanın olduğu erken evrede santralin yanması ve
yıkılmasından kaynaklanmış:– Radyonükleer kirleticiler: I131, Ru-106,Ce 144– Metal yapı malzemeleri– Toprak vs..den meydana gelmiş karışım
• Eksternal radyasyon• Burun kanaması, boğazda iritasyon• Nefes alırken şiddetli retrosternal ağrı• Nefes darlığı
Yablokov Ann NY Acad Sci 1181:31-
Çernobil Faciasına Bağlı Havayolu Değişiklikleri
• Trakeobronşial mukoza atrofisi • Distal havayollarında ise mukoza
kalınlaşması ve fibrozis• Siliyalı epitelde displazi ve metaplazi• Müköz membran atrofisine ek olarak
bronşial ağaçta deformiteler
Yablokov Ann NY Acad Sci 1181:31-
Ukraynalı Kazazedelerde Havayolu Hastalıkları
Yablokov Ann NY Acad Sci 1181:31-
• 43 kazazede (36 NS)• 44 Kontrol grubu (23 NS)• Biyopsiler: 1992-2001 • kras mutasyonu p 16 INK4A hipermetilasyonu ve
mikrosatellit alterasyonlar
• BAL– Radyoaktif partiküller
Sonuçlar• Kazazedelerin %91’inde BAL’da Çernobil tozu • Makrofajların %32’sinde radyoaktivite• Radyoaktivite varlığı ile bronş biyopsilerinde saptanan
kromozom anormallikleri arasında birliktelik:kras mutasyonu p 16 INK4A hipermetilasyonu ve mikrosatellit alterasyonlar arasında birliktelik
• 1986’da nükleer santrali temizlemeye giden 6000 kişinin sağlık kayıtları, tahmini radyasyon maruziyeti, ek hastalık varlığı, daha önceden zararlı etkenlere maruziyet açısından ayrıntılı incelenmiş
• Bu kişilerde 1986’dan itibaren ortaya çıkan hastalık profillerinde değişiklikler incelenmiş
Sonuçlar• Radyasyon dozu:
0,1 mSv-500 mSv
Litvanya’lı Reaktör Temizlikçilerinde Onkolojik Hastalıklar
Eglite ME Immunopharmacol 2009; 17: 168
Çernobil Felaketi- Sağlık Etkileşimi: Yöntemsel Güçlükler
• Yapılan araştırmaların çoğu deskriptif, kesitsel• Kanser ile latent periyod arasındaki ilişki sorgulanmamış• Felaket öncesi ve sonrası risk farklılıkları taraflı bir
yaklaşıma bağlı olabilir:– Felaketten sonra medikal kayıtların daha iyi tutulması ve
saklanması– Buna karşın kırsal bölgelerde kayıtlar daha kötü
• Kanser kayıtları:– Heterojen – Maruziyet tayinleri: Yetersiz
• Özellikle kazaya bağlı kanser olgularının araştırılmasında dikkatli hazırlanmış analitik epidemiyolojik araştırmalar gerekmekte
Moysich K Lancet Oncol 2002; 269
Çernobil Kazasının Türkiye’deki Etkileri
Çernobil Kazasından Sonra Türkiye’de Kanser İnsidensi
TTB Çernobil raporu 2006
TTB Çernobil raporu 2006
Fukushima Nükleer Felaketi• 11 Mart 2011’de Tohuku’daki 9 büyüklüğündeki
depremin ardından gelişen 11 m yüksekliğindeki Tsunami dalgaları tarafından Fukushima santralindeki su baskını ve elektrik kesintisi sonucu reaktörlerin tamamında patlama gerçekleşti
• Çernobil’den sonra dünyanın en büyük çevre felaketi• İki hafta sonra yapılan ölçümlerde çevreye yayılan
radyoaktif elementler:– %43 Cs 137,Cs 136 ve Cs 134– %17 I 131– %13 Te 132/I 132– %10,5 Ru 103/Rh 103– %9,5 Ba 140/La 140– %4 Ny 95
IRSN Report DRPH 2011-10
Nükleer Felaketin Etkilediği Alan ve Popülasyon
• Fukushima santralinin 20 km çevresinde boşaltılan en yüksek kirlilik bölgesinin dışındaki kirlenmiş alan Chernobil’in %8’i kadar (874 km2/10 300 km/2)
• Buna karşın etkilenen nüfus Chernobil’in %26 kadarı (69 400/270 000): 0-14 yaş arası çocuk oranı %13,7
• Eksternal kollektif radyasyon dozu Fukushima için 4400 kişiSv• Chernobil için 7300 kişiSv• Bu bölgeler 4 yıl içerisinde boşaltılmadıkça toplam eksternal
maruziyet Chernobil’in %60’ı civarında olacaktır
• Bu dozlar sadece eksternal olarak alınma olasılığı bulunanlar içindir• Su ve gıdalarla ağızdan alınan radyasyon dozları buna dahil değildir
IRSN Report DRPH 2011-10
Sonuçlar• Radyasyonun insan sağlığına olumsuz etkileri için eşik
bir doz bulunmamaktadır• Tedavi amaçlı radyasyon maruziyeti ile kazalardaki
maruziyet koşulları arasında çok büyük farklar var• Kazalar sadece bölgesel olarak değil çok uzak alanları
da etkiliyor• Radyasyonun bu zararlı etkilerini önleyecek, azaltacak
ya da tedavi edici bir ajan henüz yok• Akut radyasyon hasarında hedefe yönelik tedavi çabaları
ise hem pahalı hem de etkinlikleri az ancak ufak kazalarda sınırlı sayıda kurban üzerinde uygulanmakta
• Radyasyon kazaları sadece bizi değil gelecek nesillerimizi de tehdit etmektedir
Kız Çocuğu Kapıları çalan benimKapıları birer birerGözünüze görünememGöze görünmez ölüler Hiroşima’da öleliOluyor bir on yıl kadarYedi yaşında bir kızımBüyümez ölü çocuklarSaçlarım tutuştu önceGözlerim yandı kavrulduBir avuç kül oluverdimKülüm havaya savrulduBenim sizden kendim içinHiçbir şey istediğim yokŞeker bile yiyemez ki Kağıt gibi yanan çocukÇalıyorum kapınızıTeyze, amca bir imza verÇocuklar öldürülmesinŞeker de yiyebilsinler
Nazım Hikmet